Datasets:

tagay1n

/

sampled-tatar-dataset

like 1

Ферапонтово Белозерский монастыре |Ферапонтово Белозерский монастыре| |рус. Ферапонтов Белозерский монастырь| |Нигезләнү датасы||1398| |Дәүләт|| Россия| Русия империясе СССР Рус дәүләте |Административ-территориаль берәмлек||Ферапонтово[d]| |Епархия||Московская епархия[d]| |Архитектура стиле||русская архитектура[d]| |Мирас статусы||Бөтендөнья мирасы һәм объект культурного наследия России федерального значения[d]| |Бөтендөнья мирасы исемлегенә кертелү критерие||(i)[d][1] һәм (iv)[d][1]| |Ферапонтово Белозерский монастыре Викиҗыентыкта| Ферапонтово Белозерский монастыре — Вологда өлкәсенең Кириллов районы Ферапонтово авылында урнашкан Рус православие чиркәвенең Вологда епархиясе ирләр монастыре; рус төньягының XIV гасырда нигез салынган борынгы монастырьларының берсе. 400 ел дәвамында ул Белозерск краеның иң мөһим мәдәни һәм дини агарту үзәге булып торган. Хәзерге вакытка кадәр монастырь XIV-XVII гасырлар корылмаларында һәм танылган иконоязмачы Дионисия рәсемнәрендә килеп җитә. Анда монахлар традициясе XX гасыр башында Россиядә Дәүләт төзелешен алмаштыру нәтиҗәләре белән өзелә. Совет чорыннан бирле Ферапонтов монастырендә Кирилло-Белозер музей-тыюлыгының филиалы фресок Дионисий музее урнашкан. ЮНЕСКО сессиясе 2000 елда монастырьны Бөтендөнья мирасы исемлегенә кертә. Урыны[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Кирилловтан 20 км төньяк-көнчыгышка таба һәм Вологдадан 120 км төньяк-көнбатышка таба урнашкан монастырь ике күл — Ферапонтов һәм Спас күлләре арасындагы калкулыкта төзелгән. Ферапонтово авылы, күбесенчә, монастырьның капма-каршы ярында урнашкан. Монастырь әйләнә-тирә мохит өстендә өстенлек итә, әмма үзенең камера күләме һәм матур стиле аркасында ул, аның якын күршесе — Кирилло Белозерский монастыре кебек, аерылып тормый. Архитектура[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Монастырьнең Ферапонтово ансамбле матурлык, чынлык, төрле гасырлар архитектура эшлеклеләре килештерелгән булуы белән уникаль. Ансамбльнең идеясе - архитектура һәм матур образларда ходай темасын ачу. Рус һәм дөнья мәдәнияте өчен Богородица Рождество соборы аерым әһәмияткә ия. Елъязма тексты нигезендә, ул төньяк ишекнең тышында Дионисий һәм аның уллары тарафыннан 1502 елның 6 августыннан 8 сентябренә кадәр язылган. Аның мәйданы 600 м2. Ул останың бердәнбер документаль расланган язмасы булып тора. Дионисий дивар рәсеменең индивидуальлеге - чәчәкләрнең кабатланмас йомшак тональ байлыгында, соборның архитектура әгъзалары белән бергә күп санлы сюжетларның ритмик гармониясендә. Сюжет цикллары һәм аерым композицияләр арасында үзара бәйләнешнең үзенчәлекләре собор эчендә дә, тышкы яктан да, колористик күптөрлелек һәм фәлсәфи тирәнлеге Богородица Соборы стенописиесенең әһәмиятен билгели. Православие даирәсе һәйкәлләре арасында собор стенописы беркайчан да яңартылмаган, авторлык рәсеменең тулы сакланышы белән аерып тора. Дионисий рәсемле ферапонтлар монастыре XV-XVII гасыр рус төньяк монастырь ансамбленең сирәк сакланышы һәм стильле бердәмлеге үрнәге булып тора. Монастырьнең Ферапонтов ансамбле XVII гасырдан бирле диярлек үзгәрмәгән табигый тирә-як ландшафты белән гармонияле бердәмлекнең ачык мисалы. Монастырьнең рус төньягындагы бердәнбер биналары декор һәм интерьерларның барлык характерлы үзенчәлекләрен саклап калган. Монастырь ансамбле XVI гасыр башыннан Россиядә тулысынча сакланган бердәнбер архитектура һәм дивар язу үрнәге. Сак статусы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Монастырь федераль дәрәҗәдәге тарих һәм мәдәният һәйкәле, шулай ук Вологда өлкәсе территориясендә бердәнбер ЮНЕСКО Бөтендөнья мирасы һәйкәле булып тора. Дионисий фрескалары музее «Кирилло-Белозер тарихи-архитектура һәм сәнгать музей-тыюлыгы» (КБИАХМЗ) филиалы булып тора. Чыганаклар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Семенищева Е. В. Можайский Лужецкий Рождества Пресвятой Богородицы Ферапонтов монастырь. — М: Историко-просветительское общество памяти преподобного Ферапонта, 2008. — С. 11. — ISBN 978-5-903848-01-0. - Выголов В. П., Удралова Н. В. В край белых ночей: Вологда. Кириллов. Ферапонтово. Белозерск. Вытегра. Петрозаводск. Кижи. Марциальные воды. Кондопога. Кивач: Путеводитель. — М.: Профиздат, 1986. — 320 с. — (Сто путей — сто дорог). — 100 000 экз. - Протоиерей Алексий Мокиевский. Святые камни Русского Севера // Вест. нац. парка «Русский Север». — 2007. — № 5.

<urn:uuid:d974a966-d1f2-4377-976f-0e5f0de7c848>

CC-MAIN-2021-39

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BF%D0%BE%D0%BD%D1%82%D0%BE%D0%B2%D0%BE_%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%BE%D0%B7%D0%B5%D1%80%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%BC%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8B%D1%80%D0%B5

2021-09-27T23:56:08Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-39/segments/1631780058552.54/warc/CC-MAIN-20210927211955-20210928001955-00429.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.999045729637146}

tt.wikipedia.org

Биләр музей-тыюлыгы |Биләр дәүләт тарих, археология һәм табигать музей-тыюлыгы| |Нигезләү датасы||1992| |Урын||Биләр (Алексеевск районы)| |[[:commons:Category: Bilyar Museum-Preserve Викиҗыентыкта|Биләр дәүләт тарих, археология һәм табигать музей-тыюлыгы]] Викиҗыентыкта| Биләр дәүләт тарих, археология һәм табигать музей-тыюлыгы — Татарстан Республикасы Алексеевск районы территориясендә урнашкан тарихи һәм археологик музей һәм тыюлык комплексы. Аның территориясен Урта гасырлар чоры Биләр шәһәре җире тәшкил итә. Гомуми мәгълүмат[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Музейның саклау объектлары фәнни-мәгърифәт өлкәсенә карый. Шуңа аның эшчәнлегенең төп юнәлеше — гыйльми тикшеренүләр һәм киләчәк буынга әлеге белемнәрне җиткерү. Музей Татарстан Республикасы Мәдәният министрлыгына буйсына. Мәйданы буенча ул 2392 га территорияне алып тора. Музей фондында бүгенге көндә 77 меңнән артык берәмлек исәпләнә. Алар арасында археологик материаллар (76 меңгә якын), ХIХ гасыр ахыры - XX гасыр башына караган декоратив-гамәли сәнгать һәм авыл хуҗалыгы әйберләре (200 дән артык), фотоматериаллар һәм документлар (400 дән артык) бар.[1] Музей тарихы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] 1977 елда профессор Альфред Халиков инициативасы белән Биләр археологик музее төзелә. Ул ХІХ гасыр ахырындагы 2 катлы бинада урнаштырыла. Икенче катта музей экспозициясе төзелә, анда Биләр археологик экспедициясе казу эшләреннән археологик материаллар һәм тарих -көнкүреш характерындагы предметлар тәкъдим ителгән. 1997 елда "Татнефть" акционерлык җәмгыяте генераль директоры Ринат Галиев һәм Алексеевск районы администрациясе башлыгы Алексей Демидов инициативасы белән Татарстан Республикасы Мәдәният министрлыгы, Татарстан Фәннәр Академиясенең Шиһабетдин Мәрҗани институты галимнәре актив катнашында борынгы хаҗилык урынын реконструкцияләү һәм төзекләндерү эшләре башкарылды. Биләр музей-тыюлыгы составы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Тарих һәм археология музее. - Тарихи этнография музее. - Биләр шәһәрчеге. - Балынгуз шәһәрчеге. - Горкинск һәм Николаев-Баранск шәһәрчеге. - Органик химия галиме A.M. Бутлеровның кәшәнә-төрбәле кабере. - Академик А.Е. Арбузов музей-йорты - "Изге чишмә" комплексы. Биләр шәһәрчеге[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] X гасырларда Идел-Чулман Болгарының мәдәни катлавы. Аэрофотосурәт ясау ярдәмендә элекеге Биләр шәһәрчеге урынында 30 тирәсе кирпеч бина, борынгы урамнар, кварталлар, мәйданнар, сулыклар калдыклары булуы теркәлгән. Биләр шәһәрчеге валлар һәм уелмалар формасындагы ныгытмалар белән чикләнгән. Бүгенге көндә шәһәрчектән ике заллы сарай комплексы, мәчет (18 гасырда ук тикшерүчеләр тарафыннан аның диварлары, манарасы урыннарыгың эзләре билгеләнгән), Кәрван-сарай, Феодал йорты, кирпеч мунчалар, коелар гына сакланып калган. Балынгуз шәһәрчеге[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Биредә XIII-XIV гасыр мавзолей фундаментлары , валлар һәм уелмалар формасындагы төзелеп бетмәгән саклагыч корылмалар калдыклары сакланган. Балынгуз зираты ривәятләр һәм тарихи мәгълүмәтләр буенча Алтын Урда һәм Казан ханлыгы чорында бай катлам кешеләрен күмү өчен генә кулланылган. Мондагы каберләрне һәм мавзолейлар изге дип саналган, шуңа аларны саклау өчен ерымның икенче ягында XVII гасырдан башлап татар авылы урнашкан булган. "Изге чишмә" ("Хуҗалар тавы")[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] IX-X гасырлардан ук билгеле булган мәҗүсиләрнең гыйбәдәтханәсе, татар, рус, чуваш, марийларда әлеге урын изге булып санала, динниләр өчен кече хаҗ урыны булып та санала. Алар чишмәнең шифалау көче булуына ышаналар, шуңа монда төрле йолалар үткәрәләр, догалар укыйлар, садәкә бирәләр. Биләр музей-тыюлыгының туристлар өчен иң кызыклыларының берсе - "Хужалар тавы итәгендә урнашкан легендалар һәм" Изге чишмә " комплексы. Тарих һәм археология музее[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Биредә Биләр борынгылыкларының коллекциясе тупланган. Шул исәптән, кыйммәле ташлар белән бизәлгән металлик китап тышлыгы, барс рәвешле бронза йозак (кырыенда гарәп телендә теләкләр язылган һәм авторның кулы куелган), алтын һәм көмештән эшләнгән суда йөзүче бер көш рәвешендәге өчмәрҗәнле чигә балдагы һәм башкалар. Тарих һәм археология музееның эскпозициясе[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Академик А.Е. Арбузовның музей-йорты[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Йорт булачак химик Александр Арбузов туып-үскән Арбузов-Бәрән авылыннан күчерелгән. Шул ук бинада органик химиягә нигез салучы А.М.Бутлеровка багышланган экспозиция дә урнашкан. Аның ата-бабаларынның утары Биләрдән ерак түгел урнашкан Бутлеровка авылында булган. Кызыклы факт[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - 1997 нче елдан «Сәләт» яшьләр хәрәкәте ел саен Биләр тарихи-археологик музей-тыюлыгы территориясендә үз Халыкара уку-укыту форумын үткәрә. Чара Татарстанның районнарыннан, Рәсәйнең төбәкләреннән, чит илләрдән килгән балалар һәм яшьләр катнашында үтә.[2][3] Шулай ук карагыз[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Иске Казан - Сәләт (яшьләр оешмасы) - Гөлия Галәвиева. Изге Биләрдә изге булмаган хәл [үзем күрдем]. Tatar-today порталы Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Сылтамалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Музей-тыюлыкның рәсми-сайты(рус.) - наил алан. "Биләр һичшиксез ЮНЕСКО исемлегендә булырга тиеш". - Россия музейлары. Биләр музей-тыюлыгы хакында(рус.) - Урта Идел буе археологиясе сайты. Биләр музей-тыюлыгы турында язма(рус.) - Биләр музей-тыюлыгында күргәзмә ачылды. 14.02.2017. |Бу мәкаләне викиләштерергә кирәк. Зинһар, мәкаләне Википедия кагыйдәләре буенча төзәтегез. |Бу мәкаләнең сыйфатын арттырыр өчен түбәндәгеләрне эшләргә кирәк?:| |Әлеге мәкаләдә мәгълүмат чыганаклары күрсәтелмәгән.|

<urn:uuid:13c8e24f-23bc-413c-a7f1-4986896c9971>

CC-MAIN-2020-50

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B8%D0%BB%D3%99%D1%80_%D0%BC%D1%83%D0%B7%D0%B5%D0%B9-%D1%82%D1%8B%D1%8E%D0%BB%D1%8B%D0%B3%D1%8B

2020-11-30T09:18:02Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-50/segments/1606141211510.56/warc/CC-MAIN-20201130065516-20201130095516-00626.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999710321426392}

tt.wikipedia.org

Татар мәгарифе порталы Сез монда БДИ якынлашкан саен Интернет челтәрендә әзер җаваплар, чишелешләр тәкъдим иткән сайтлар саны да арта. Ләкин капкынга эләгергә ашыкмагыз. БДИның рәсми мәгълүмати порталы хәбәр итүенчә, мондый сайт-порталлар ярдәменнән куллансагыз, сынауны бөтенләй бирмәү куркынычы бар. Шуны истә тотарга кирәк: БДИны заманча уздыру технологияләре имтихан биремнәренә вакытыннан алда җаваплар алу мөмкинлеген юкка чыгара. Бу уңайдан, алданучылар санын киметү өчен, БДИның рәсми мәгълүмати поталында ялган сайтлар исемлеге тәкъдим ителә. Сез аны беркетелгән файлда таба аласыз. БДИга әзерлек чорында бары рәсми сайт-порталларга гына мөрәҗәгать итәргә кирәк. Ә алар саны исәпле. Бу – федераль статуска ия сайт һәм порталлар (алар 7) һәм БДИ буенча региональ мәгълүмати ресурслар (алар 45). Һәрхәлдә, ялган сайтларга юлыгу, аларга мөрәҗәгать итү дә юктан түгелдер. Әйтик, файдалы сайтлар исемлегендә күрсәтелгән Татарстан сайты ни сәбәпледер эшләми. Ләкин борчылырга урын юк. Татарстан укучылары өчен махсус БДИга багышланган Мәгариф сыйфатына мониторинг үткәрү республика үзәге сайты бар (http://www.rcmko.org). Әлеге сайт Татарстан Республикасының Мәгариф һәм фән министрлыгы тарафыннан тәкъдим ителә. Биредә БДИга кагылышлы норматив документлар, демоверсияләр һәм чыгарылыш сыйныф укучыларына, мөгаллимнәргә файдалы булырдай башка мәгълүмат табарга мөмкин.

<urn:uuid:06479810-0ead-4c76-91a1-2bf27224b12f>

CC-MAIN-2022-05

https://belem.ru/comment/167

2022-01-25T08:33:28Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2022-05/segments/1642320304798.1/warc/CC-MAIN-20220125070039-20220125100039-00579.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.999967098236084}

belem.ru

30 август – Татарстан Җөмһүрияте көне. 1990 елның шушы көнендә Татарстан АССРның Югары Советы республиканың суверенитеты турында декларация кабул итә. Татарстанның хәзерге тарихы башлана. Бәйрәм уңаеннан «Гыйлем» мөхәррияте кечкенә генә сынау – тест әзерләде. Ул Татарстанның географиясен, тарихын һәм сәяси корылышын белүне тикшерә. Белемегезне сынагыз һәм аны яңартып барырга онытмагыз! Башлар өчен «Начать» төймәсенә басыгыз.

<urn:uuid:d16133bd-3798-4d3f-afce-6c0e5b5298d8>

CC-MAIN-2023-23

http://giylem.tatar/archives/2923

2023-06-06T10:30:28Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2023-23/segments/1685224652494.25/warc/CC-MAIN-20230606082037-20230606112037-00559.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999696016311646}

giylem.tatar

Фетнә мәйданы (Казан) |Фетнә мәйданы| |Дәүләт||Россия| |Административ-территориаль берәмлек||Мәскәү районы| |Фетнә мәйданы Викиҗыентыкта| Фетнә мәйданы (рус. Площадь Восстания) — Мәскәү районы үзәгендә, Казанның шул исемдәге бистәсендәге мәйдан. Шәһәрлеләр ешрак мәйданны Фетнә почмагы дип атыйлар. Мәйдан 2 төп урамның киселешендә һәм көньяк-көнбатыштарак урнашкан. Декабристлар урамы төньяктан көньякка, Восстание урамы көнбатыштан көнчыгышка таба уза. Шәһәрнең аръяк өлешендә беренче мәйдан 1940 елларда Ленин (хәзерге Мәскәү) районы территориясендә якын-тирәдәге Үзәк Заречье (Кәҗә һәм Кизик Бистәсе) һәм ерактагы Карабай бистәсе белән Казан авиазаводы арасында күп катлы торак төзелешенә керешү белән бергә барлыкка килә. Мәйдан 1949 елда рәсми рәвештә теркәлгән һәм шул ук исемдәге бистә, тимер юл станциясе янында урнашкан урам белән бергә 1905 елда Беренче Рәсәй инкыйлабы барышында Казан аръягы эшчеләре күтәрелеше буенча атала. Ча юлларынан тыш, мәйдан гамәлдәге фонтан, клумбалар, аллеялар, эскәмияләр һәм ике җәйге кафе белән яшел зонага ия. Яшел зона башта ачык мәйдан иде, аннары җәмәгать бакчасы кебек зур агачлар белән тула. 1970 еллар башында мәйдан киселеше астында җир асты узышы төзелә, икенчесе (һәм киләсе ике дистә ел эчендә икесенең берсе) һәм беренчесе елга аръягында, кисешкән юлның барлык почмакларына 4 чыгу һәм трамвай тукталышына 2 чыгу урыны төзелә. Мәйдан тирәли 4-нче һәм 5-нче катлы биналар - кибетләр, кафелар һәм башка иҗтимагый биналар урнашкан. Мәйданның көньяк-көнбатыш почмагында 1нче балалар хастаханәсенең поликлиникасы һәм Заречьеның төп рестораны булган «Маяк» урнашкан. Мәйданның көньяк-көнчыгыш почмагында торак бинаның ике түбән каты — озак вакытлар эшләп килгән «Костёр» балалар кинотеатры булган, хәзер ул «Экзотика» зооүзәге, анда фауна һәм флораның даими экспозицияләре бар, шулай ук йорт хайваннары күргәзмәләре һәм аларның һәвәскәрләре клублары утырышлары даими рәвештә үткәрелә. Декабристлар урамы буенча мәйдан аша 9-нчы номерлы трамвай маршрутлары линиясе (1933 елдан башлап мәйдан урынына кадәр һәм 1937 елдан алып төньякка таба) һәм 13 (1979 елдан башлап), шулай ук шәһәрдә беренче троллейбус линиясе (1948 елдан башлап), 3 (1953 елдан башлап), 5 (1964 елдан башлап) һәм 13 (1993 елдан башлап) маршрутлары линиясе уза). Көнбатыш юнәлештәге мәйданнан Восстание урамы буенча элек (1950—1959 елларда) 10 нчы маршрутның бер минутлык трамвай линиясе дә эшли иде. 1926 елда Восстание бистәсендәге мәйдан урынына кадәр шәһәрдә беренче автобус маршруты эшли башлый. Шулай ук көньяктан көнбатышка таба Декабристлар урамыннан Восстание урамына каршы юнәлешләрдә 4 һәм 10 номерлы боҗра троллейбус маршрутлары бара. Хәзерге вакытта берничә автобус маршруты мәйдан аша бөтен якка уза, көньяктан көнчыгышка Декабристов урамыннан Восстания урамына кадәр. «Фетнә мәйданы» җәмәгать транспорты тукталышлары һәр юнәлештә чаттан соң ук урнашкан. Мәйданы астында метроның беренче линиясе уза, әмма якындагы станцияләр Декабристлар урамында бер квартал көньякта һәм ике квартал төньякта урнашкан. Кызыклы фактлар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] 1980 елның 26 ноябрендә Фетнә мәйданына хәрби Ка-27 вертолёты барлык коммуникацияләрне, электротранспортның элемтә линияләрен өзеп, көрәкләре белән трамвайга зыян китереп, каты утыра (200 метр биеклектән тиерлек егыла), ул Күмертаудан Североморскка Казан аша транзит белән очкан[1][2][3][4]. Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - ↑ Отдельный казанский противотрамвайный авиационный полк - ↑ Вынужденная посадка вертолёта Ка-27 в Казани 26 ноября 1980 года - ↑ Летные происшествия и катастрофы с вертолётами Ка-27 и его модификациями (Ка-28, Ка-29, Ка-32). әлеге чыганактан 2014-10-04 архивланды. 2012-07-19 тикшерелгән. - ↑ Крушение КА-27 в Казани. 1980 год. Сылтамалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - площадь Восстания на wikimapia (вид со спутника) - web-камера на площади Восстания - web-камера на площади Восстания - «Их именами названы улицы Казани», Казань, Татарское книжное издательство, 1977. - Әмиров К. Ф. «Казань: Где эта улица, где этот дом», Казань, 1995.

<urn:uuid:ceb92da4-de6c-4801-85b4-eb4016fad107>

CC-MAIN-2023-23

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B5%D1%82%D0%BD%D3%99_%D0%BC%D3%99%D0%B9%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D1%8B_(%D0%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D0%BD)

2023-06-07T00:36:25Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2023-23/segments/1685224653183.5/warc/CC-MAIN-20230606214755-20230607004755-00215.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9998927116394043}

tt.wikipedia.org

- РУС - ТАТ 1918 елның 23 ноябрендә Стахеев епархия училищесы җирлегендә Татар укытучылар семинариясе буларак ачыла, 1923 елдан – Татар педагогия техникумы, 1930 елдан – Рус-татар педагогия техникумы, 1936 елдан педагогия училищесы. Эшчәнлегенең төп юнәлеше – башлангыч мәктәпләр өчен укытучылар әзерләү. 1945 елга 6 мең белгеч әзерләнә. 1952 елда Алабуга укытучылар институтын педагогия институты итеп үзгәртү һәм укыту мәйданнары җитмәү сәбәпле, абитуриентлар кабул итү туктатыла, ә 1953 елда укытучыларның һәм укучыларның бер өлеше Минзәлә педагогия училищесына күчерелә. Автор – Е.В.Липаков Вы используете устаревшую версию браузера. Для корректного отображения сайта обновите браузер.

<urn:uuid:39f7f55a-8fe7-4483-9a16-23039ba05b5b>

CC-MAIN-2022-33

https://tatarica.org/tat/razdely/obrazovanie/sredne-specialnoe-obrazovanie/istoricheskie-obrazovatelnye-uchrezhdeniya/elabuzhskoe-pedagogicheskoe-uchilishche

2022-08-09T22:50:58Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2022-33/segments/1659882571090.80/warc/CC-MAIN-20220809215803-20220810005803-00649.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999042749404907}

tatarica.org

Электр Электр — электр коргыларының хасил булуы, тәэсир итешүе һәм хәрәкәте белән бәйләнгән күренешләр җыелмасы. Инглиз галиме У. Гильберт (1554—1603) гәрәбәнең һәм башка шундый җисемнәрнең мондый үзенчәлеген электрлану дип атаган, чөнки грек телендә гәрәбәне «электрон» дип йөртәләр, шуннан «электр» сүзе дә килеп чыккан. [1]. Борынгы заманнардан бирле кешеләр электр күренешләре белән кызыксынганнар. Мәсәлән, борынгы грек галимнәре безнең эрага кадәр VII гасырда ук гәрәбәнең (бор. грек. ἤλεκτρον: электрон), йон тукымага ышкыгач, төрле җиңел вак әйберләрне үзенә тартуын күреп белгәннәр. Бик озак вакытлар дәвамында бу үзлек гәрәбәгә генә хас дип уйлаганнар. Ә инде электр күренешләрен системалы рәвештә өйрәнү урта гасырларда гына башланган. Җисемнәрнең ике төрле электрлануын француз галиме Дюфе ачыклаган. Америка галиме Б. Франклин (1706—1790) җисемнәрнең ике төрле электрлануын җисемнәрдә ике төрле электр коргысы булуы белән аңлаткан. Ул, күнгә пыяла таякчыкны ышкыганда, пыяланың—уңай («+»), ә күннең тискәре («-») коргы белән электрлануын фаразлаган. Соңыннан пыяланың икенче төрле электрлануы ачыкланса да, физикада Б.Франклин керткән билгеләү үзгәртелмәгән. Б.Франклин электр күренеш-ләрен фәнни нигездә өйрәнүне башлаучы һәм электростатикага нигез салучы галим буларак билгеле. Җисемнәрне электрландыру буенча куелган күпсанлы тәҗрибәләрдә электр коргыларының бер җисемнән икенче җисемгә югалтуларсыз күчүе ачыкланган. Берьюлы ике җисем электр-ланганда, берсе уңай («+») тамгалы электр коргылары алса, икенчесе шул ук микъдарда тискәре («-») тамгалы электр кор-гылары ала. Бу тәҗрибәләргә нигезләнеп табылган канун электр коргылары саклану кануны дип атала. Бу канунны инглиз галиме M. Фарадей ачкан. Электрланмаган җисемдә уңай һәм тискәре тамгалы электр каргылары бертигез микъдарда, шуңа күрә барча җисемнәр электр нейтраль булалар. Электр һәм электр күренешләре XX гасыр башында гына фәнни нигездә аңлатыла алганнар. XIX гасыр ахырында тискәре электр йөртүче элементар кисәкчек — электрон ачыла. Электронның электр коргысы q =1,6×10−19 Кл һәм массасы те = 9,11×10−31 кг. XX гасыр башында инглиз галиме Э. Pезерфорд (1871—1937) атом төшен ача һәм аның уңай тамгалы электр кисәкчекләре — протоннардан торуын исбатлый. Протонның уңай тамгалы электр коргысы q = 1,6×10−19 Кл, ә массасы = 1,67×10−27 кг. Атомда протоннар һәм электроннар саны тигез, һәм шул сәбәпле атом электр нейтраль була. Табигый электр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Практик кулланыш[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Спиридонов О. П. «Универсальные физические постоянные», М., «Просвещение», 1984, с. 52, ББК 22.3 С72

<urn:uuid:e750c5f7-f52a-4ccf-b791-b233a900e41a>

CC-MAIN-2017-17

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%AD%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%82%D1%80

2017-04-25T06:36:12Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2017-17/segments/1492917120187.95/warc/CC-MAIN-20170423031200-00320-ip-10-145-167-34.ec2.internal.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.999890923500061}

tt.wikipedia.org

- РУС - ТАТ Биләмәсенә Чулман буеның көнбатыш өлеше һәм Иделнең көнбатыш яр буйлары кергән дип фаразлана. Башкаласы – Болгар. Терлекчелек һәм игенчелек төп шөгыльләре санала. Бакыр, җиз кою, тимер эшкәртү, балчыктан керамик әйберләр ясау, тире иләү, күн эшкәртү остаханәләре булган, зәркәнчелек һ.б. кәсепчелекләр алга киткән. Алтын Урданың барлык олыс-өлкәләре рус кенәзлекләре һәм Балтыйк буе илләре белән сәүдә мөнәсәбәтләре урнаштырган. Халкының күпчелек өлеше ислам динен тоткан. Болгар бәклеге идарәчесе, әмир яки бәк, Алтын Урда ханнары биргән ярлык нигезендә идарә итә, хакимлеге чикләнгән була. Алтын Урдада тәхет чуалышлары вакытында, 1360 елларда, җирле аксөякләрнең сәяси һәм икътисади мөстәкыйльлеккә омтылышы күзәтелә. 1361 елда Булат Тимер бәк мөстәкыйль Болгар әмирлеген оештыра. 1367 елда рус кенәзлеге гаскәре белән сугышта җиңелгәннән соң, бәклек тәхетенә җирле идарәче итеп Хәсән бәк утыртыла. Алтын Урдадагы таркаулык дәверендә Болгар бәклеге Алтын Урда ханнары һәм рус кенәзләренең басымы астында яши, яу-һөҗүмнәргә дучар була. 1370 елда Мамай әмир әмере белән Суздаль кенәзе Дмитрий җитәкчелегендәге рус-татар гаскәре яу белән килергә ниятләгәч, Хәсән бәк үзен Мамай кул астында дип танырга, тәхетен аның вәкиле Мөхәммәд Солтан белән бүлешергә мәҗбүр була. 1366 һәм 1374 елларда Болгар бәклеге биләмәләре рус елга ушкуйниклары тарафыннан талана, җимерелә. 1376 елда Болгар бәклегенә Мәскәү кенәзе Дмитрий Иванович (Донской) зур яу белән килә (кара: Болгарга 1376 елгы яу). 1380–1410 еллар аралыгында Болгар бәклеге хәрби көчләре Алтын Урдага яу белән килүче Аксак Тимер һәм рус кенәзлекләре гаскәрләренә каршы сугышларда Туктамыш хан һәм Идегәй ягында торып катнашалар. Болгар бәклеге 1391 елда Новгород кенәзе һәм 1399 елда Мәскәү кенәзе яуларына каршы тора. Мәскәү кенәзлеге тарафыннан 1429, 1431 елларда оештырылган яулар һәм аксөякләрнең үзара көрәш-бәрелешләре нәтиҗәсендә XV йөз башында Болгар бәклеге тәмам көчсезләнә. 1438 елдан соң ул Казан ханлыгына керә. Шпилевский С.М. Древние города и другие булгаро-татарские памятники в Казанской губернии. Казань, 1877. Материалы по истории Татарии. Казань, 1948. Сафаргалиев М.Г. Распад Золотой Орды. Саранск, 1960. Фахрутдинов Р.Г. Очерки по истории Волжской Булгарии. М., 1984. Город Болгар: Очерки истории и культуры. М., 1987. Автор – И.Л.Измайлов Вы используете устаревшую версию браузера. Для корректного отображения сайта обновите браузер.

<urn:uuid:e9a4b58b-7ea7-4da0-a677-a4b0db193ba4>

CC-MAIN-2022-33

https://tatarica.org/tat/razdely/istoriya/srednie-veka/gosudarstva/bolgar-bklege

2022-08-10T01:27:15Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2022-33/segments/1659882571097.39/warc/CC-MAIN-20220810010059-20220810040059-00678.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9997696280479431}

tatarica.org

Татар мәгарифе порталы Сез монда Мәскәүдә Татар мәдәни үзәктә күренекле җырчы, актриса, композитор Сара Садыйкова тууына 110 ел уңаеннан "Татар җыры сине юксына" дигән концерт узды. Бу хакта Татарстан Республикасының Россия Федерациясендәге Тулы вәкаләтле вәкиллеге матбугат хезмәте хәбәр итә. Концерт программасын Татарстанның Россия Федерациясендәге Тулы вәкаләтле вәкиле урынбасары Азат Әхтәреев һәм Татар милли-мәдәни автономия советы рәисе Әнвәр Хөсәенов сәламләү сүзләре белән башлап җибәргән. Мәдәни чара Татарстанның Россия Федерациясендәге Тулы вәкаләтле вәкиллеге ярдәме белән үткәрелгән. Кичәдә Сара Садыйкова һәм Газиз Айдарскийларның кызы Әлфия Айдарская тамашачыларга әни-әтиләренең Мәскәү белән тыгыз бәйләнгән тормыш һәм иҗат юллары турында сөйләгән. Концерт программасында ТР халык артисты Зөхрә Сәхәбиева, ТР атказанган артистлары Гөлнара Мурзиева һәм Әхмәт Каримов, халыкара конкурслар лауреаты Рушания Мөшәрапова, Казан консерваториясе студенты Айтуган Вәлмөхәммәтов һәм күп кенә башка артистлар катнашты. Сара Садыйкова 1906 елның 1 ноябрендә Казан шәһәрендә туа. Шул заманның данлыклы кызлар гимназиясе - Фатиха Аитова мәктәбендә белем ала. Аны тәмамлагач, ул Казан педагогика техникумында укый. Техникумда җыр дәресләре алып барган остазы – татар халкының беренче композиторы С. Габәши Сараны хорда җырларга чакыра.1921 елда Сара Садыйкова «Бүз егет» драмасында беренче тапкыр сәхнәгә чыгып, җырлап уйнала торган Сәхибҗамал ролен башкара (Афишада Сара Донская фамилиясе белән күрсәтелгән була). 1922 елда С. Садыйкова П.И. Чайковский исемендәге Мәскәү дәүләт консерваториясендә (проф. М.Г. Цебушенко классы) укый. Мәскәү татар театрында төп рольләрдә уйный: Фәридә («Кандыр буе»), Мәйсәрә («Зәңгәр шәл»), Зәйнәп («Оргнизатор»), Асия («Аршин мал алан»), Галиябану («Галиябану») һ.б. Шунда булачак ире — Газиз Айдарский белән танышып, 1924 елның сентябрендә гаилә коралар. Мәскәү консерваториясен уңышлы тәмамлап Казанга кайта, беренче татар опералары «Сания» һәм «Эшче»дә төп партияләрне башкара, монда аның җырчы (лирик колоратуралы сопрано) буларак гаҗәеп таланты ачыла. Утызынчы елларда С. Садыйкова Татар академия театры спектакльләрендә Салих Сәйдәшевның бик күп музыкаль әсәрләрен башкара, җырлап башкарыла торган күп кенә образлар тудыра: Зифабану («Ил», Кәрим Тинчурин), Фәридә («Кандыр буе», Кәрим Тинчурин) һ.б. 1934 – 1938 елларда Сара Садыйкова Мәскәү консерваториясе каршындагы Татар опера студиясендә укый, аны тәмамлагач, яңа оешкан Татар дәүләт опера һәм балет театрының беренче солистлары арасында була. Опера театры сәхнәсендә күп кенә онытылмас образлар иҗат итә: Нәҗип Җиһановның «Качкын» һәм «Илдар» операларында Рәйханә, Саҗидә, Җәүдәт Фәйзинең «Башмагым» музыкаль комедиясендә Сәрвәр, Мансур Мозаффаровның «Галиябану» операсында – Галиябану, Г. Хаҗибәковның «Аршин мал алан»ында – Асия һәм башкалар. Сара Садыйкова – Татарстанда беренче хатын-кыз композитор. Салих Сәйдәшев аның үзенә көйләр язып карарга киңәш бирә. Ул1942 елда Ә. Ерикәй сүзләренә «Көтәм сине» тангосын язуы белән композитор буларак эшен башлап җибәрә. Үзенең иҗат гомерендә ул 400гә якын җыр, 30дан артык спектакльгә («Ак калфак», Мирхәйдәр Фәйзи, «Баҗалар», «Туй узгач», «Әнә килә автомобиль», «Күк капусы ачылса», «Зәйтүн гөл», «Сөймим дисәң дә», «Кияүләр», «Мәхәбәт җыры», «Кара йөзләр», «Шомырт чәчәк атканда», «Бөркетләр кыяга оялый», «Бер картлыкта, бер яшьлектә», «Яшел сумка», «Энҗеле калфак» һ.б.) музыка, инструменталь әсәрләр яза, ике музыкаль комедия иҗат итә. Аның әсәрләре халык арасында киң популярлык казана һәм татар музыкасының алтын фондына керә. Сара Садыйкова 1986 елның 7 июнендә вафат булган.

<urn:uuid:9e0ca712-f214-4cd4-ba38-c48ac8f237d2>

CC-MAIN-2020-29

http://belem.ru/node/6966

2020-07-09T06:07:55Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-29/segments/1593655898347.42/warc/CC-MAIN-20200709034306-20200709064306-00418.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9998780488967896}

belem.ru

Татар мәгарифе порталы Сез монда "Агымдагы елның июнь аенда яңа буын федераль дәүләт белем бирү стандартлары, Россия Федерациясе Мәгариф һәм фән министрлыгы тарафыннан тикшерелеп, стандартның инвариатив (предметлар мәҗбүри укытылырга тиешле) өлешенә туган телләрне өйрәнү кертелде. Элек, билгеле булганча, туган телләрне өйрәнү стандартның вариатив, ягъни сайлап алына торган өлешенә карый иде. Хәзерге вакытта стандартны эшләүчеләр "туган телләрне өйрәнү укытучы, бала һәм ата-аналар теләсә керергә тиеш" дигән формулировка белән эш итә. Ә без укучылар арасында шул телләрне йөртүчеләр булганда кертергә кирәк дигән тәкъдим белән чыктык", - дип белдерде бүген Казан шәһәре Авиатөзелеш районы татар теле укытучыларының август киңәшмәсендә башкаланың Мәгариф идарәсе башлыгы урынбасары Илдар Мөхәммәтов. Аның сүзләренчә, бу елның 1 нче сентябреннән татар теле бетә дигән сүзләр дөреслеккә туры килми. Үзгәрешләр киләсе уку елыннан булачак һәм алар башлангыч сыйныфларга гына кагыла, - ди И.Мөхәммәтов. Илдар Мөхәммәтов үз чыгышында башлангыч мәктәп өчен төп гомум белем бирү программасына "Укучыларга рухи-әхлакый тәрбия бирү" предметының кертелүен белдерде. Билгеле булганча, әлеге предметны кертү зарурлыгы турында РФ Президенты Дмитрий Медведев агымдагы елның 21 нче июлендә Россиядәге традицион конфессияләр вәкилләре белән очрашу вакытында әйткән иде. И.Мөхәммәтов сүзләренчә, концепциянең икенче вариантында Россиянең күпмилләтле ил һәм диннең мәктәптән аерылган икәнлеге исәпкә алынган. "Бүгенге көндә мәктәпләргә "Россия халыклары рухи мәдәнияты" дигән курс кертеп җибәрү турында сүз бара. 18 субъект тәҗрибә уздыру өчен сайлап алынган. Әлегә Татарстан экспериментта катнашмый", - диде ул. И.Мөхәммәтов киңәшмәдә бу предметны ничек, нинди дәреслекләр белән укытырга, дигән сорауларны күтәреп чыкты. "Чөнки бер сыйныфта берничә милләт баласы утыра, атеист булганнары да бар. Шуңа күрә әлеге дәреслек толерантлыкка корылган булырга тиеш. Бала башына "без толерантлы булырга тиеш, ә бу – зур байлык" дигән төшенчәне салу зарур", - диде ул. Чыганак: www.tat.tatar-inform.ru

<urn:uuid:8fca2ab8-b2da-4bc1-b33f-c4278254c68c>

CC-MAIN-2022-49

https://belem.ru/node/1873

2022-12-10T06:31:41Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2022-49/segments/1669446711712.26/warc/CC-MAIN-20221210042021-20221210072021-00561.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 1.000001072883606}

belem.ru

|Читкә каратучы нерв |Альтернативное имя |nerf moteur oculaire externe |NCI Thesaurus идентификаторы |C12665 |Читкә каратучы нерв Викиҗыентыкта VI БМН (читкә каратучы) төше күпернең урта дәрәҗәсендә дүртенче карынчык төбеннән вентраль урнаша, анда ул күзнең ятма хәрәкәтләр үзәге белән тыгыз бәйләнгән. VII БМН бәйләме читкә каратучы нервның төшен урап ала һәм дүртенче карынчык төбендә ур ясый (фациаль калкым) (рәс. 21.45), шуңа төш өлкәсендә аерым VI БМН зарарлануы булмый. Төш өлкәсендә зарарлану түбәндәгечә билгеләнә. • Читләштерүнең ипсилатераль хәлсезлеге - VI БМН зарарлану нәтиҗәсе. • Зарарланган якка күзнең горизонталь хәрәкәте бозылу - кәүсәдәге парамедиан ретикуляр формациянең (КПРФ) күзнең ятма хәрәкәт үзәге җәлеп ителү нәтиҗәсе. • Бит нервы мотонейронының ипсилатераль зарарлануы мөмкин - бу аның бергә җәлеп ителү нәтиҗәсе. Бәйләм[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Күпер кече ми тоташу өлкәсендә ми кәүсәсеннән бәйләм киткәндә пирамидаль калкулыктан вентраль һәм латераль уза. 1. Фовилль синдромы бәйләмнең КПРФ аша узу өлкәсе җәлеп ителү белән бәйле һәм күпернең дорсаль өлкәсендә тамырлы чирләр һәм шешләрнең еш сәбәбе була. V алып VIII БМН кадәр ипсилатераль һәм үзәктәге симпатик җепселләр зарарлануы белән сыйфатлана. • V БМН зарарлану — бит аналгезиясе. • VI БМН зарарлануы караш параличы белән бергә була (КПРФ). • VII БМН зарарлану (төше яки бәйләме) бит мускулларының хәлсезлеге • VIII БМН зарарлану — саңгыраулык. • Үзәктәге Һорнер синдромы. 2. Мийяр-Гюблер синдромы бәйләмнең пирамидаль юлдан узганда җәлеп ителү белән бәйле һәм ешрак тамырлы чирләр, шешләр һәм демиелинизация нәтиҗәсе. Түбәндәге билгеләр белән сыйфатлана. • VI БМН ипсилатераль зарарлануы. • Контралатераль гемиплегия (чөнки пирамидаль юлның җепселләре арка миендә астарак кисешә һәм контралатераль ирекле хәрәкәт белән идарә итә). • Күпернең дорсаль өлеше зарарлануының төрле симптомнары. Базиляр өлеше[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] базиляр өлеше ми кәүсәсеннән күпер кече ми тоташуы өлкәсендә башлана һәм препонтин базиляр цистернасына керә. Аннары базиляр өлеше өскә баш нигезенә якын бара һәм алгы аскы кече ми ара артерия (рәс. 21.4б) белән кисешә, каты тышчаны арткы чөйсыман үсентеләрдән астарак тишә һәм пирамида очында бөгелеп, аскы ташсыман синус яки Дорелло каналы аша аның янында узып (ташсыман-чөйсыман бәйләвеч астында) каверноз синуска керә. Нервның базиляр өлеше зарарлануының төп сәбәпләре түбәндә. 1. Ишетү нервы невриномасы VI БМН күпер кече ми тоташмасында зарарлый ала (рәс. 21.47). Беренче симптомнарны билгеләргә кирәк — ишетү югалту һәм мөгезкатлау сизгерлеге кимү. Шулай итеп, VI БМН зарарлану белән барлык авыруларга ишетүне һәм мөгезкатлау сизгерлеген тикшерергә кирәк. 2. Назофарингеаль шешләр баш сөягенә һәм аның тишекләренә үсеп кереп, VI БМН базиляр өлешен зарарлый ала. 3. Арткы чокырчык шеше чыгарган яки баш эчендәге идиопатияле югары басым ми кәүсәсе аска күчү сәбәбе була ала, бу VI БМН пирамида очында (кара рәс. 21.15) ми кәүсәсеннән чыгу һәм каверноз синуска керү арасында тартылуга китерә. NВ Бу очракта VI БМН зарарлануы ялган урнашу симптомы була. 4. Баш сөягенең нигезе сыну бер яклы һәм ике яклы зарарлану сәбәбе була ала. 5. Градениго синдромы башлыча мастоидит яки пирамиданың кискен ялкынсынуында үсеш ала, бу пирамида очында VI БМН зарарлануына китерә ала. Пирамида ялкынсынуы еш бит мускуллары хәлсезлеге, авыртуы һәм ишетү проблемалары белән бергә бара. Интракаверноз һәм интраорбиталь өлешләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] 1. Интракаверноз өлеше III, IV БМН һәм өч тармаклы нервның беренче тармагыннан астарак уза. Башка нервлар синус тышчасы белән сакланган булса да VI БМН медиаль урнаша һәм синус уртасыннан эчке йокы артериясе яныннан ук уза, шуңа ул күбрәк дәрәҗәдә зарарлана. Кайвакыт VI БМН интракаверноз өлешенең зарарлануы постганглионар Һорнер синдромы белән бара (Паркинсон симптомы), чөнки VI БМН интракаверноз өлешенә паракаротид үрелмәнең симпатик җепселләре кушыла. VI БМН интракаверноз өлеше һәм III БМН зарарлану сәбәпләре бер үк. 2. Интраорбиталь өлеше күз чокырына өске күз ярыгы аша Цинн боҗрасы эченнән керә һәм тышкы туры мускулны иннервацияли. Ачыклау[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] 1. VI БМН сул яктан зарарлану билгеләре. • Сул туры медиаль мускулның хәрәкәте өстенлеге өчен беренчел торышта сул яктагы эзотропия (рәс. 21.48а). • Ерактагы әйбергә карашны юнәлткәндә эзотропия көчәя һәм якын әйбергә карашны юнәлткәндә тулысынча югалуга кадәр кими. • Сул туры тышкы мускул хәлсезлеге өчен сул күзнең читләштерүдә сизелерлек чикләнүе (рәс. 21.48б). • Сул күзнең гадәти китерүе (рәс. 21.48в). 2. Параличланган мускул ягында диплопияне киметү өчен зарарланган мускул ягына күзне бору урынына башны тигезләп бору. 3. VI БМН аерым зарарлану сәбәпләре алданрак саналган. NB III БМН зарарлануларыннан аермалы буларак аневризмалар сирәк VI БМН зарарлану сәбәбе була, әмма тамырлы зарарланулар шактый таралган. Дифференциаль диагностика[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Түбәндәге халәтләр VI БМН зарарлануга охшаш. 1. Миастения гравис һәр күз йөртү какшавын охшата ала. Аеру үзенчәлекләре — диплопиянең төрле булуы һәм башка симптомнар (кабаклар арганлыгы һәм кабакларның тартышу Коган симптомы). 2. Тышкы туры мускулны җәлеп иткән стриктив тиреоидлы миопатия күзнең читләштерү чикләнү сәбәбе була ала. Үзара бәйле симптомнар: орбиталь какшаулар, кабакларның зарарлану билгеләре һәм күзнең мәҗбүри хәрәкәтендә уңай сынау (6 нчы бүлекне кара). 3. Күз чокырының медиаль диварының җәрәхәтле сынуы белән эчке туры мускул кысылуы күз читләштерүнең чикләнүенә китерә (23 нче бүлекне кара). 4. Тышкы туры мускулны җәлеп итүче орбиталь миозит күзне читләштергәндә хәлсезлек һәм авырту белән сыйфатлана (6 нчы бүлекне кара). 5. Дуэйн синдромы — читләштерү бозылу һәм күзне китергәндә күз ярыгы тараю белән сыйфатланган тумыштагы халәт (20 нче бүлекне кара). 6. Конвергенция спазмы гадәттә яшьләрдә үсеш ала һәм конвергенция белән миоз һәм көчәйгән аккомодация белән сыйфатлана. 7. Дивергенция параличы — бер яки ике яклы VI БМН зарарлануыннан авыр аерылган сирәк халәт. Әмма VI БМН зарарлануыннан аермалы буларак эзотропия элеккечә кала яки тышка караганда кимергә мөмкин. 8. Инфантиль эзотропия (20 нче бүлекне кара). Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Чыганаклар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Джек Кански. Клиник офтальмология. Системалаштырылган караш. / редакторлар: Еричева В.П.. — 2009. — Б. 944. — ISBN 83-7609-034-8.

<urn:uuid:3af94ed2-e41c-42c4-afc6-ec4f5407a316>

CC-MAIN-2024-10

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D0%B8%D1%82%D0%BA%D3%99_%D0%BA%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%87%D1%8B_%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B2

2024-02-25T06:42:22Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2024-10/segments/1707947474581.68/warc/CC-MAIN-20240225035809-20240225065809-00096.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9998164772987366}

tt.wikipedia.org

Изге Ана җәмигы каршындагы композиторлар мәктәбе Изге Ана Җәмигы каршындагы композиторлар мәктәбе - XIII гасырдагы Аурупаның иң алдынгы полифония мәктәбе. Тарих[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] XII гасырның уртасында яңа музыка стиле формалаша. Париждагы Нотр-Дам мәктәбе музыка мәдәниятенең иң мөһим бер үзәгенә әверелә, XIII гасырның уртасына кадәр Аурупа музыка алгарышының юлын билгеләп бара. Аурупа музыка белгечләре белән Нотр-Дам мәктәбенең үсеш еллары ике чорга бүленә: - Леонин һәм аның замандашлары - Перотин һәм аның замандашлары Леонин чорындагы язмалар исемсез рәвештә диярлек кенә сакланган. Хәтта Леонин һәм аның кардәше Алберт магистры тарафыннан истәлекләр сакланмаган дип әйтеп була. Фәкать, XII гасырның 60чы елларында Леонинның Органум ел китабы ("Magnus Liber organi de gradali et antiphonario") бастыруы мәгълүм, ягни бу китап замани композиторлар мәктәбе тәҗрибәсенең ачышлар таныклыгы. XII-XIII гасырлар дәвамында китап күп тапкыр эшкәртелгән һәм яңартылган. Безгә кадәр сакланган мисалы 2-4 тавышлы органумнардан тора, шул исәптә Бөек Перотин язмалары да.

<urn:uuid:0c895523-7208-4c89-ad27-607991cf58fc>

CC-MAIN-2019-51

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D0%B7%D0%B3%D0%B5_%D0%90%D0%BD%D0%B0_%D2%97%D3%99%D0%BC%D0%B8%D0%B3%D1%8B_%D0%BA%D0%B0%D1%80%D1%88%D1%8B%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D0%B3%D1%8B_%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%BF%D0%BE%D0%B7%D0%B8%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%BB%D0%B0%D1%80_%D0%BC%D3%99%D0%BA%D1%82%D3%99%D0%B1%D0%B5

2019-12-10T21:22:24Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-51/segments/1575540529006.88/warc/CC-MAIN-20191210205200-20191210233200-00521.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.99992835521698}

tt.wikipedia.org

Бөер |Бөер| Кеше бөере |Латыйн исеме|| Ren (грекча: nephros) |Система| |кан килү|| бөер артериясе |кан китү|| бөер венасы |Нерв|| бөер үрелмәсе |Каталоглар| Бөер (ren, греч. nephros) —- умырткалыларда сидек бүлеп чыгара торган парлы орган. Бөерләр канда һәм тукымаларда осмотик актив субстанцияләрнең тәңгәллеген саклый, азот алмашы продуктларының калдыкларын чыгара, аксымнар, майлар һәм углеводларның метаболизмы процессында катнашалар. Сидек бөерләрдә кан китергән матдәләрдән ясала. Эчтәлек - 1 Төзелеше - 2 Кеше бөере төзелеше[3] - 3 Бөер авырулары - 4 Гемодиализ - 5 Бөер күчереп утырту - 6 Дөньякүләм бөерләр көне - 7 Галерея - 8 Искәрмәләр - 9 Чыганаклар Төзелеше[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Бөерләр тышкы — кабык һәм эчке — мисыман матдә катлауларыннан тора. Кабык катлауда Боумен капсулаларыннан башлангыч алган бормалы каналчыклар урнашкан. Боумен капсулаларының эчендә капиллярлар йомгагы була. Капиллярлар йомгагында фильтрлану процессы бара, бөер каналчыкларына кан плазмасы фильтрланып, беренчел сидек ясала. Бөер каналчыклары үзләре берничә борылыш ясый, аларда беренчел сидектән су, шикәр, аминокислоталар кан капиллярларына кире сеңә һәм икенчел сидек ясала. Икенчел сидек мисыман матдәне барлыкка китерүче җыючы көпшәчекләргә керә. Имезүчеләрдә аксым алмашының төп соңгы продукты — мочевина (сидекчә).[1] Сидек ясалу ике этаптан тора. Беренче этапта кан алып килгән матдәләрдән фильтрланып беренчел сидек ясала. Аннан соң канга яңадан беренчел сидектән су һәм организмга кирәкле башка матдәләр сеңә. Бу икенче этапта организмнан тышка чыгарыла торган икенчел сидек ясала. Күп агулы матдәләрне һәм аларның метаболитларын организмнан чыгаручы иң мөһим орган. Гадәттә, бөерләр аркылы суда яхшы эри торган матдәләр чыгарыла. Аларның молекуляр массалары күпме азрак булса, алар шулкадәр җиңелрәк (сидек белән) чыгарыла. Әгәр сидек әче реакция бирсә, җиңелрәк органик нигезләр (мәсәлән хинин, кофеин, ацетанилид, антипирин һ.б ) чыгарыла. Әгәр сидек селтеле булса, әчкелтем органик матдәләр (барбитуратлар, салицил кислотасы, сульфаниламид) чыгарыла. Эмбрион үсешенең икенче аенда азагына төп органнар, шул исәптән бөерләр дә, формалашкан булан. Туачак көнгә алар канны чистартырга — файдалы матдәләрне организмда калдырып, төрле агулы матдәләрне һәм артык суны чыгарырга инде әзер булалар. Кешенең канында якынча 5 литр су бар, һәм сәламәт бөерләр бу суны һәр 45 минут эчендә чистартып чыгара. Бөерләр кандагы минераллар белән кислоталарның күләмен һәм кан басымын күзәтә. Алар яшәү өчен мөһим булган күп башка эшләр башкара. Мәсәлән, D витаминын актив төренә үзгәртәләр, ә бу сөякләр тиешле итеп үссен өчен кирәк. Бөерләр шулай ук җелектә эритроцитларны булдыруны стимуллаштыра торган эритропоэтинны эшләп чыгара.[2] Планетаның 500 миллионнан артык яшәүчесе - якынча һәр унынчы бәлигъ булган кеше - бөерләрнең бу яки башка патологиясенә ия була. Бөер авырулары үлүгә сәбәп булган вакытта да, күпчелек кешеләр бөерләрнең организмда тормышча мөһим роль уйнаганлыкларына бәя бирә белмиләр. Бөерләр безнең организмның иң мөһим саулык үзәкләренән берсе булып торалар. Бөерләрнең төп эше булып каннан токсик матдәләр һәм артык суны чыгару тора. Бөерләр шулай ук артериаль басымын контрольдә тотарга, кан күзәнәкләрен (эритроцитларны) һәм гормоннар эшкәртергә, скелет сөякләренең саулыгын сакларга булыша. Кеше бөере төзелеше[3][үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] · Бөернең уртача зурлыклары: озынлыгы 10-12 см, киңлеге 6 см тирәсе, юанлыгы 3-4 см, урта авырлыгы 120 г. · Бөер ногыт формасында, ул шома өслекле һәм куе кызыл төстә. · Бөердә таныйлар: o ике өслек – алгы (кабарынкырагы) һәм арткы (facies anterior, posterior); o ике полюс – өске түгәрәкләнгән һәм аскы очлы (extremitas superior, inferior); o ике кырый - кабарынкы латераль һәм эчкә, бераз аска һәм алга караган батынкы медиаль (margo lateralis, medialis). · Медиаль кырыйдагы уем бөер капкасы (hilus renalis) дип атала. Бөер капкасы аша бөергә бөер артериясе белән нервлар керә, вена, лимфа тамырлары һәм сидек юлы чыга. Барлык шул әйберләр (тамырлар, нервлар һәм сидек юлы) бөер аягы дип атала. · Бөер капкасы бөер кушлыгына (sinus renalis) «ачыла». Куышлык кан һәм лимфа тамырлары, нервлар, кече һәм эре бөер касәләре, бөер лаканчыгы (бөернең сидек чыгару төзелешләрен астарак кара) һәм май клетчаткасы белән тулган. Бөер топографиясе[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] · Бөерләр бил тирәсендә, корсак куышлыгының арткы тышчасында умырткалыктан сулда һәм уңда (Th12-L2), ретроперитонеаль, бөер ятагында (батынкылыгында) урнашкан. Ул түбәндәге мускуллардан тора (рәс. 3.1): o өстән – diaphragma, o латераль – m. transversus abdominis, o медиаль – m. psoas major, o арттан – m. quadratus lumborum Бөерләр синтопиясе[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] § Сул бөер XII нче күкрәк һәм өске ике бил умырткасы биеклегендә урнашкан. § Уң бөер сул бөердән 1-1,5 см астарак урнашкан. § Сул һәм уң бөернең тирәлектәге әгъзалар белән үзара топографо-анатомик мөнәсәбәтләре төрле (рәс. 3.2 һәм җәд.1). Җәдвәл 1 |Сул бөер||Уң бөер| |Өске полюс| |Сул бөер өсте бизе |Уң бөер өсте бизе |Алгы өслек (өстән аска)| |1/3 - ашказаны 1/3 – ашказаны асты бизе 1/3 – ябык эчәк элмәкләре |2/3 – бавыр 1/3 – кыршау эчәкнең уң бөгелеше |Латераль кырый (өстән аска)| |Талак Кыршау эчәкнең бөгелеше Төшмә кыршау эчәкнең башлангыч өлеше |Күтәрелмә кыршау эчәкнең ахыр өлеше| |Медиаль кырый| |Ашказаны асты бизе||Уникеилле эчәкнең төшмә өлеше.| |Арткы өслеге: Бөер түшәге.| · Тыштан бөерне каплый (рәс. 3.3): o фиброз капсула (capsula fibrosa) – иң эчке, паренхима белән бәйләнгән; o май капсуласы (capsula adiposa) - фиброз капсуладан тышта урнашкан, юан йомшак май клетчатка катламыннан тора (аеруча арткы өслектә һәм бөер капкасы тирәсендә). o бөер фасциясе (fascia renalis) – эчке корсак фасциясе өлеше, май капсуласыннан тыштарак урнашкан. Бөер фасциясе фиброз капсула белән җепселләр ярдәмендә бәйләнгән, ике биттән тора - алгы һәм арткы: § алгы бит бөернең алгы өслеген каплап, бер бөердән икенчесенә бөер тамырлары, аорта һәм аскы куыш вена алдыннан үтеп күчә. § арткы бит бөернең арткы өслеген каплый һәм медиаль яктан умыртка гәүдәсенең кырый аслыгына беркетелә (ягъни умырткалыкта өзелә). § Бөернең алгы һәм арткы фасция бите латераль кырый янында тоташып үсә. § Бөернең өске полюсында ике бит бөер өсте бизен каплап алып берләшәләр, һәм бөернең хәрәкәтен чикли. § Аскы полюста битләр кушылмый. Бөерләр тын алганда аска күчәләр, ягни физиологик хәрәкәтчәнле була. Бөернең беркетелүе[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Бөернең беркетелүенә җаваплы төзелеш җыелмасына керә: · эчке корсак басымы, корсак тышчасы мускуллары кыскаруы өчен барлыкка килә; · бөер фасциясе; · май капсуласы; · мускуллы бөер ятагы; · бөер аягы. Бөернең эчке төзелеше[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Бөерне алгы һәм арткы яртысына бүлгән фронталь кисемдә күренә: · Бөер кушлыгы (sinus renalis) – үзәктә. · Ми матдәсе (medulla renalis) – бөер матдәсенең эчке катламы, 7 – 20 һәм күбрәк (еш 12) бөер пирамидалардан (pyramides renales) тора. Пирамидаларда сидек юллары һәм тамырлар урнашканлыктан пирамидалар буйлы сыман. · Кабык матдәсе (cortex renalis) - тар периферик кайма сыман бөер паренхимасыннан һәм баганалардан (columnae renales) тора, алар бөер пирамидалары арасында урнашкан. Бер пирамида + пирамида өстендәге кабык матдә «башлыгы» бер бөер өлешен ясый. Кеше бөере күп өлешле. Бөер эчендә сидек чыгару юллары[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] · Дисталь бормалы юллар җыю көпшәләргә (tubuli renales colligens) кушыла, алар пирамидада узып, очына кадәр җитә. Формаль һәм генез буенча җыю көпшәләр сидек чыгару юлларның башлангыч өлеше булып тора, ләкин аларда суның төп күләменең реабсорбциясе бара һәм сидек куертыла. · Берничә җыю көпшәләре бергә кушылып 15-20 кыска имчәк юллары (papillae ductules) ясала. · Лаканчыкка караган пирамидаларның очы бөер имчәген (papillae renalis) ясый, анда имчәк юллары 15-20 имчәк тишекләре (foramina papillaria) белән ачыла. · Имчәк тишекләре аша сидек кече бөер касәсенә (calyces renales minores) ачыла. Кече касә 1-3 бөер имчәген чолгап ала. · 2-4 кече касә эре бөер касәсе (calyces renalis majores) ясый. · Гадәттә ике эре бөер касәсе - өске һәм аскы бөер лаканчыгына (pelvis renalis) берләшә. · Касәләр (кече һәм эре), лаканчык һәм сидек юлы бөернең экскретор юлларның күренә торган өлешен тәшкил итә. Бөернең кан әйләнеше[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Әлеге төшенчә белән түбәндәгечә төшенеп була (рәс. 3.9): · Бөер артериясе бер-бер артлы буынтык, өлеш һәм өлеш ара артериясенә бүленә. Соңгылары бөернең өслегенә барып, бөер өлешләрен чикли һәм юлның якынча өчтән бер өлешендә кискен туры почмакта юнәлешен үзгәртә һәм дуга артерияләрен ясый. Дуга артерияләр урнашкан яссылыкта (шулай ук дуга веналары да) якынча бөернең кабык һәм ми матдәсе арасында чик ясала, ә бөер паренхимасы, өлеш ара артерияләре, дуга артерияләре һәм веналары арасында урнашып, пирамида сыйфатында аерыла. · Дуга артерияләреннән бөер өслегенә өлешчә ара артерияләре китә. Дуга тамырларыннан тыштарак урнашкан, һәм өлешчә ара артерияләре белән чикләнгән, паренхима кисәге бөер өлешчәсе дип атала. · Өлешчә ара артериясеннән кан китерүче артериоласына эләгә, ә аннары бөер тәнчегенең йомгакчыгына. Йомгакчыктан чыккан чыгаручы артериоласында артериаль кан ага. Бөердә кан әйләнешен 2 нче җәдвәлдә карап була. |ИСТӘ КАЛДЫРЫГЫЗ! Бөердә ике капилляр челтәре бар. · Беренчел – бөер тәнчекләренең капилляр йомгакчыгы – (СӨЗГЕЧЛӘҮ өчен кирәк!). Әлеге эчке әгъза үзәннең тамырлы өлеше бөернең гаҗәеп артериаль челтәре (rete mirabile renis) дип атала. Икенчел - чираттагы кан агымы буенча, юлларны чолгап алучы (бөер тукымасының КАН ӘЙЛӘНЕШЕ!, РЕАБСОРБЦИЯ! һәм СЕКРЕЦИЯ! өчен кирәк). Шулай итеп, бөернең кабык матдәсенең, анда сөзгечләү бара, төп өлеше бөер тәнчекләре һәм нефронның бормалы юлыннан (төрелгән өлеше) тора, ә ми матдәсенең, анда реабсорбция һәм секреция бара, төп өлеше параллель көпшәләрдән: нефрон элмәге, җыю көпшәләрдән һәм икенчел капилляр челтәрнең капиллярларыннан (нурлы өлеше) тора. Бөер авырулары[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Табиб-нефролог ул нефрит (бөерләр ялкынсынуы), бөер коликасы, пиелонефрит, гломерулонефрит, бөердә таш барлыкка килү һ.б. бөер авыруларын диагностикалау һәм дәвалау белән шөгыльләнүче белгеч. Авыру билгеләре[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Нефрологик чирләргә дучар булучыларны еш кына бил тирәсендә авыртынулар, балтырлар, табаннар һәм күз бәбәге шешенү, хәлсезлек, даими эчәсе килү, кече йомышны авыртулар белән йомышлау кебек билгеләр борчый. Хроник бөер җитенкерәмәве[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Табиблар бу чирне хроник бөер җитенкерәмәве дип атый, ягъни аны дәвалап булмый, гомер буена сузыла. Канда күп күләмдә шлак, сидекчә һәм башка зарарлы матдәләр тупланганлыгы беленә. Бөерләр аларны бәвел аша тышка чыгара алмый. Бу инде авыруның соңгы стадиясе. Тора-бара бәвел бүленеп чыгу кими, көннәрдән бер көнне бөтенләй килми башларга мөмкин. Гомумән, гемодиализ үзәкләренә йөрүче сырхауларның 90 процентының бәвеле юк. Сыеклык эчтәге тукымаларга җыелып барганлыктан, кул-аяклар шешенә. Аларны чыгарып тормасаң, организм агулана һәм кеше үлә. Артык сыеклыкны "ясалма бөер" аппаратлары ярдәмендә генә чыгарып була. Хроник бөер җитенкерәмәве күбесенчә пиелонефрит, гломерулонефрит белән авыручыларда, озак еллар кан басымыннан, шикәр диабетыннан интеккән хасталарда күзәтелә. Дөрес, бу авырулар барлык очракта да шуның белән тәмамлана, дип әйтеп булмый. Бездә, кызганычка каршы, һәр поликлиникада да нефрологлар штаты булдырылмаган. Алар, гомумән, аз әзерләнә. Чирнең еллар буе ачыкланмавының тагын бер сәбәбе әнә шуннан. Дөньяда 1,5 миллионнан күбрәк авыру яшәүләрен гемодиализ һәм трансплантация аркасында саклап калалар һәм бу сан прогноз буенча киләсе 10 елда икеләтә артачак. Системалы тикшерү ярдәмендә диабет яки гипертония диагнозы белән авыруны иң башында күреп алу һәм профилактиканың гади ысулы бар икәнлеге турында шактый аз билгеле. Гади һәм кыйммәт булмаган сидек анализы бөерләрнең башлангыч стадияләрдә бозылуын күрсәтергә рөхсәт итә. Әгәр авыру иртә билгеләнгән икән, эффектив дәвалау билгеләргә мөмкин. Соң билгеләнсә, бөерләр авыруы бөер эшчәнлегенең җитәрлек булмавына кадәр көчәя һәм диализ һәм трансплантацияләр кирәклегенә китерә. Нефроптоз - бөер төшүе. Сидек юлының бөгелүенә китерә – сидекнең чыгаруы бозыла – ялкынсыну килеп чыга (цистит, пиелонефрит) – ХБҖ (хроник бөер җитешмәүчәнлеге). Гемодиализ[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Гемодиализ вакытында организмнан агулы матдәләр чыгарыла, кан чистартыла. Аны икенче төрле «ясалма бөер аппараты» да диләр. Бавырда цирроз булган, яман шеш авырулары белән интегүчеләр, үзәк нерв системасы авырулары булган очракта, инфаркт кичергән кешеләр, наркоманнар, психик авырулар әлеге җиһаздан файдалана алмый. Бөер күчереп утырту[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Хроник бөер җитенкерәмәве белән авыручыларга диализдан тыш тагын бер ысул тәкъдим ителә – бөер күчереп утырту (трансплантация). 1933 елда дөньяда беренче тапкыр Ю. Вороной кешегә кеше бөерен күчерү буенча операция ясаган. Әмма ул уңышсыз булган. Беренче уңышлы тәҗрибәне 1954 елда Джозеф Мюррей ясый. Русиянең медицина статистикасы күрсәтүе буенча, мең кешенең өчтән бере генә донорны көтеп алу бәхетенә ирешә. Бу җәһәттән 1992 елдан Русия Федерациясенең "Кеше әгъзаларын ңәм тукымаларын күчереп утырту турында"гы законы да гамәлдә. Донорлар ике төргә бүленә. Беренчесе – авыруга туган-тумачаларның бер бөере күчереп утыртыла ңәм алар икесе дә исән кала. Икенче очрак кешенең үләр сәгате якынлашкач, бөерләрен алып, авыру кешегә куела. Алынган бөер 24 сәгать эчендә күчерелеп утыртылырга тиеш. Әгъза, кешенең баш мие үлгәч, ләкин әле йөрәге туктарга өлгермәгәндә алына. Казанда да бу эш белән 1989 елдан шөгыльләнәләр. Бөер күчереп утыртылган кешеләрнең 79 проценты нормаль яшәеш алып бара – алар укый, гаилә кора, балалар үстерә. Ун күчерелгән бөернең фәкать берсе эшләп китә алмаска мөмкин.[4] Дөньякүләм бөерләр көне[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] 2006 елдан бирле март аеның икенче пәнҗешәмбесе рәсми рәвештә Дөньякүләм бөерләр көне дип санала (Дөньякүләм бөер авырулары белән көрәшү көне). Ул Дөньякүләм нефрологик җәмгыять (International society of nephrology) һәм Халыкара бөер фонды федерациясе (International federation of kidney-foundation) инициативасы буенча үткәрелә. Бөергә шундый игътибар бөер эшчәнлекләре җитәрлек булмаган авырулар санының үсүе аркасында барлыкка килгән.[5] Галерея[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - В.Б. Захаров, Н.И. Сонин. Биология. 7нче класс. - http://wol.jw.org/ru/wol/h/r2/lp-u-ru - Кеше анатомиясе фәненнән студентларга мөстәкыйль эш өчен уку-методик ярдәмлек. 2 нче өлеше. Спланхнология. /А.П. Киясов, Ә.А. Гомерова, Л.А. Емелина һәм б.к. / Русчадан И. С. Хаҗиев тәрҗ. - Казан: КДМУ, 2013. - 126 бит. - Бар да бљергђ ќыела - Дөньякүләм бөерләр көне Чыганаклар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

<urn:uuid:2501ddf3-e214-4e56-83ed-b94073f00e8c>

CC-MAIN-2018-43

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D3%A9%D0%B5%D1%80

2018-10-17T21:18:25Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2018-43/segments/1539583511216.45/warc/CC-MAIN-20181017195553-20181017221053-00262.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999552965164185}

tt.wikipedia.org

Татарстан керәшеннәре |Татарстан керәшеннәре| |Үз аталышы|| керәшеннәр, татарлар |Теле| |Дине| |Бүтән халыкка керүе| Таралышы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] 2010 елгы халык санын алу мәгълүматлары буенча Татарстан Республикасы территориясендә керәшен татарлары саны 29 962 кеше тәшкил иткән.[1][2] Ләкин күпчелек керәшен татарлары сан алу вакытында үзләрен татар, яки рус дип билгеләгәнлектән, якынча саннарын 280 мең кешегә кадәр дип бәялиләр.[3] 1926 елгы халык санын алу мәгълүматлары буенча, керәшен татарлары мөстәкыйль этник берәмлекләр буларак исәпкә алынганда, керәшен татарлары 104,4 мең кеше булганнар.[4] Телләре[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Татарстанда керәшен татарлар татар теленең казан диалектында сөйләшәләр, мәлки керәшеннәре сөйләше көнбатыш диалектына караган искәрмә булып тора, ә чистай керәшеннәре сөйләшенә урта диалект белән көнбатыш диалект билгеләре хас.[5] Тарих[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Керәшеннәрне христиан динен кабул итү вакытлары буенча «иске» һәм «яңа» керәшеннәргә аерып йөрткәннәр. Казан ханлыгы рус дәүләте тарафыннан җимерелгәннән соң, ягъни XVI гасырның урталарыннан алып, 1731 елга кадәр христианлыштырылган татарлар «иске керәшеннәр» дип аталган. 1731 елда миссионерлык эшен тагын да алга җибәрү өчен махсус комиссия (рус. Новокрещенская комиссия) оештырыла. Бу комиссия оештырылганнан соң христианлаштырылган татарлар — «яңа керәшеннәр» дип аталып йөртелә башлыйлар. Патша хөкүмәте христиан диненә керүчеләргә һәртөрле өстенлекләр бирүне, мәсәлән, солдат хезмәтеннән, төрле салым-түләүләрдән азат ителү, җир алу, җәзадан котылу һ. б. кызыксындыру чараларын кулланган. Христиан диненә күчкән татарларның бер өлеше тулысынча урыслашкан, татар исәбеннән чыккан. 1713 елда Петр I барлык татар морзаларына ярты ел эчендә чукынырга әмер бирә: аерым указ чыгара. Аны үтәмәгән морзалар үзләренең биләмәләрен һәм өстенлекләрен югалтырга тиеш булалар. Морзаларның бер өлеше чукына. Биләмәләрен югалткан, әмма динен алыштырмаган морзаларны халык телендә «чабаталы морзалар» дип атаганнар. XIX гасыр башларыннан көчләп чукындырылган татарлар арасында яңадан мөселман диненә әйләнеп кайту башлана. Октябрь революциясеннән соң Татарстанда «Керәшен мәсьәләсе» барлыкка килә, аны хәл итүдә 2 алым билгеләнә: керәшен татарларына билгеле бер автономия бирү яки башка татарлар белән рухи якынаю. Кискен көрәштә урта линия җиңү яулап, керәшен татарларына билгеле бер мәдәни автономия тәкъдим ителеп, керәшен татарлары белән татар-мөселманнар арасында аермаларны бетерү сәясәте алып барыла.[5] 1990 елларда керәшен татарларының православие динен тоту традицияләренә нигезләнгән рухи тормышын торгызу тенденциясе күзәтелә, 1990 елда керәшеннәрнең этнографик мәдәни-агарту берләшмәсе оештырыла, 2001 елда берничә конференция, керәшен татарлары съездлары чакырыла. Әмма керәшен татарлары лидерлары тарафыннан тәкъдим ителгән 2002 елгы халык санын алу барышында үзбилгеләнеш турындагы лозунглар керәшен татарларының 1/10 өлешеннән дә кимрәген колачлый. Хәзерге шартларда керәшен татарларының мәдәни-дини үсешендәге билгеле бер проблемалар саклана.[5] Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Официальный сайт Всероссийской переписи населения 2010 года. Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года - Всероссийская перепись населения 2010 года. Официальные итоги с расширенными перечнями по национальному составу населения и по регионам.: см. - Почему кряшены не имеют статуса коренного малочисленного народа? - Исхаков Д. М. Перепись населения и судьба нации // Татарстан. — № 3. — С. 18-23. - Tatarica Онлайн-энциклопедиясе. Әдәбият[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Без бер тамырдан: Керәшен татарларының этногенезын һәм этнографиясен өйрәнү буенча урта гомуми белем мәктәпләре өчен уку ярдәмлеге / Төзүчесе Н.В. Максимов. - Казан: Мәгариф, 2002. - 223б. - Исхаков Д.М. Этнографические группы татар Волго-Уральского региона: принципы выделения, формирование, расселение и демография. Казань, 1993.

<urn:uuid:3766ae94-b102-4b0a-aff0-86e033900cea>

CC-MAIN-2021-43

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD_%D0%BA%D0%B5%D1%80%D3%99%D1%88%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D3%99%D1%80%D0%B5

2021-10-20T14:46:26Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-43/segments/1634323585321.65/warc/CC-MAIN-20211020121220-20211020151220-00077.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999105930328369}

tt.wikipedia.org

Татар мәгарифе порталы Сез монда Быел җәен Татарстанда балалар сәламәтлеген ныгыту буенча 118 стационар һәм палаткалардан төзелгән 73 лагерь эшләгән, аларда барлыгы 58 меңнән күбрәк бала һәм яшүсмер ял иткән. Шушы вакыт дәвамында балигъ булмаганнар тарафыннан республикада 313 җинаять кылынган һәм бу башка еллардагыдан шактый ким, бәхеткә, арада зур җинаятьләр күзәтелмәгән. Хокук тәртибе бозуларның күпчелеге әйбер урлауга кайтып калса, тикшерә башлагач, яртысы ялган мәгълүмат булып чыга: укучы бала, әйтик, кесә телефонын югалта да, ата-анасына дөресен белгертүдән куркып, урлаганнар, дип әйтә, дөрес, соңыннан хакыйкать ачыла... Соңгы елларда мәктәп балалары арасында наркотик кулланучылар сизелерлек кимесә дә, 14-16 яшьлекләр арасында алкоголь кулланучылар арткан, аеруча сыра эчеп исерүчеләр күзәтелә. Гомумән алганда, зур җинаятьләр елына да нибары 2-3 кенә туры килә. Бүген Татарстан Республикасы буенча Эчке эшләр министрлыгында Татарстан уку йортларында куркынычсызлык тәэмин итү мәсьәләләренә багышланган матбугат конференциясендә әлеге министрлыкның милиция участок уполномоченныйлары һәм балигъ булмаганнар эшләре буенча подразделениеләр эшчәнлеген оештыру идарәсе башлыгы Лев Гершанов шундый мәгълүматлар китерде. Аның сүзләренчә, уку елы башлану уңаеннан 1 сентябрь көнне республика буенча үткәрелгән тантаналы чаралар 2218 белем бирү учреждениесендә булган, аларда 640 меңләп кеше катнашкан, шуларның 400 меңләбе - укучы. Террористик актларны булдырмас өчен җәмәгать тәртибе сагына 4 меңнән күбрәк милиция хезмәткәре, шәхси сакчылык предприятиесенең 213 хезмәткәре һәм "Форпост", Яшьләрнең хокук саклау органнарына ярдәм итү берләшмәсе - МОСПО кебек яшьләр оешмаларының 634 вәкиле җәлеп кителгән. Нәтиҗәдә, ул көнне мәгариф учреждениеләрендә нинди дә булса җинаять кылу очрагы күзәтелмәгән. Чыганак: http://tat.tatar-inform.ru

<urn:uuid:02650159-7b17-4636-838a-840a9262120f>

CC-MAIN-2020-50

https://belem.ru/node/2797

2020-11-29T04:38:03Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-50/segments/1606141196324.38/warc/CC-MAIN-20201129034021-20201129064021-00097.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999915361404419}

belem.ru

Россиянең мәгариф министры Ольга Васильева гомумроссия ата-аналар җыелышы вакытында мәктәпләрдә милли телләрне өйрәнү мәсьәләсе буенча үз фикерен белдерде. Аның сүзләренчә, Татарстанда яшәгән кеше көнкүреш итү дәрәҗәсендә генә булса да телне белергә тиеш. Россия мәгариф министры Ольга Васильева: "Татарстанда яшәп, телне белмәү бик үк дөрес түгел" "Россия Конституциясе нигезендә, республикалар үз дәүләт телләрен үзләре билгеләргә хокуклы һәм субъектларда дәүләт телләрен өйрәнү ата-аналарның теге яки бу телдә тәрбияләүче һәм укытучы мәгариф учреждениесен сайлау хокукын бозмый, – диде Ольга Васильева. – Мондый сорау килеп тугач, шул исәптән Татарстанда, РФ Коституция суды республикада мәҗбүри татар телен өйрәнү соравын тикшерде һәм аны өйрәнү кешенең теләгән телдә тәрбия алу һәм укыту мөмкинлеген сайлау буенча Конституциядә теркәлгән хокукын бозмый дигән нәтиҗәгә килде". "Без күпмилләтле илдә яшибез, төрле культуралар бәйләнешендә, шуңа күрә мин бер-береңә игелеклелек, янәшәңдә яшәүчеләрнең мәдәниятен белү, көнкүреш дәрәҗәдә булса да телен белү кирәк дип саныйм. Миңа Башкортстан йә Татарстанда туып, шунда яшәп, көнкүреш дәрәҗәсендә булса да телне белмәсәң, бу бөтенләй үк дөрес түгел кебек тоела.Ә татар теле бик бай. Шуңа күрә һәр очракны аерым карарга кирәк. Без шулай эшлибез дә", – дип тә өстәде ул. Васильева Башкортстан,Татарстан, Чувашия һәм Комидан милли телләрне өйрәнү ирекле булсын әле дигән мөрәҗәгатькә шул рәвешле җавап бирде. "Шәһри Казан"

<urn:uuid:17cf3159-daf0-478e-be8c-ff87cde56edc>

CC-MAIN-2021-21

https://darelfonyn.kpfu.ru/rossiya-m-garif-ministry-olga-vasileva-tatarstanda-yash-p-telne-belm-bik-k-d-res-t-gel/

2021-05-09T18:52:15Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-21/segments/1620243989012.26/warc/CC-MAIN-20210509183309-20210509213309-00067.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999645948410034}

darelfonyn.kpfu.ru

Татар мәгарифе порталы Бөтендөнья "Белем җәүһәрләре" интернет-проектлар бәйгесенең рәсми сайты яңа гына бәйгегә гаризалар кабул итү тәмамланганын хәбәр итте. Әлеге моменттан алып бәйгедә катнашучы интернет-проектларны бәяләүгә экспертлар һәм жюри әгъзалары тотыначак. Ә алар быел 70 кә якын! Узган елларда "Белем җәүһәре" исеменә лаек булган (быел бәйгедә катнашмаган очракта гына!) сайт авторларына, татар интернетында исемнәре күпләргә таныш булган интернет-кулланучыларга, IT-өлкәсендә үз эшенең остасы булган белгечләргә быелгы бәйгедә катнашучы сайтларны бәяләүдә катнашу тәкъдиме җибәреләчәк. Сайтларны бәяләү эшендә катнашкан белгечләр составы аннары рәсми сайтның "Жюри" битендә хәбәр ителәчәк. Статистикага килгәндә. Быелгы бәйгедә катнашырга барлыгы 73 гариза килгән, алар арасыннан бәйгедә катнашу бәхете 68 конкурсантка гына тәтегән (узган ел белән чагыштырганда, катнашучылар саны 1,4 тапкыр диярлек арткан!). Бәйгедә катнашучы сайтлар быел сан ягыннан да күбрәк, сыйфат ягыннан да яхшырак! Сайт авторларына һәм авыр һәм җитди эшкә тотынган жюри әгъзаларына уңышлар теләп калабыз! Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:d1e99433-e6d4-4d76-9a8a-2b6698b00890>

CC-MAIN-2020-40

https://belem.ru/node/4385

2020-09-27T23:27:07Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-40/segments/1600401582033.88/warc/CC-MAIN-20200927215009-20200928005009-00682.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 1.000001311302185}

belem.ru

Рәсмәкәй (Иглин районы) |География| |Ил||Россия| |Координатлар||54°53'34"N, 57°3'34"E| |Почта индексы||452426| Тарихи мәгълүмат[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Элекке Уфа һәм Бәләбәй өязләре чигеннән агучы Чәрмәсән елгасы буендагы Рәсмәкәй, Югары Сәет, Купай, Түбән Сәет, Бакай, Бәшир, Яңа Калмаш һәм Иске Йомран авылларында яшәгән аз җирле крестьяннар 1908 елда киңәшләшеп, яңа җиргә күчеп китәргә булалар. Күчеп барырга яраклы җирне табар өчен үзләренең арасыннан Рәсмәкәй авыл кешеләре Мөхәммәтәмин Хәбибуллин белән Сәетгәрәй Гыйззәтуллинны Уфаның Крестьян җир банкына җибәрәләр. Алар Сафронова дигән бер бай хатынның Урман-Куди вулысы Сем елгасы буендагы җирләре сатылуын ишетәләр һәм бу хакта Сафронованың йортына барып сөйләшәләр. Сафронова шушы 1351 дисәтинә җирен Крестьян җир банкы аша дисәтинәсен 62 сум белән сатарга ризалаша. Халык вәкилләре Сафронова һәм банк тәкъдим иткән шартларда җирне сатып алырга булалар һәм бу турыда халык белән киңәшләшер өчен авылларына кайтып китәләр. Вәкилләр авылга кайткач, яңа җиргә күчеп китәргә ризалык биргән кешеләрне чакырып, килешү төзиләр. Анда болай дип языла: Без туксан йортлы җир хуҗасы Александра Сафронованың Уфа губернасы һәм өязе Урман-Куди вулысы Казаяк-Котыш авылына якын булган 1351 дисәтинә 2256 сажин җирен Крестьян җир банкының безгә бирә торган ссуда акчасына сатып алырга ризалык бирдек. Һәм шул алынган җирдә Рәсмәкәй дигән яңа авыл төзергә булдык. Ссуданы күрсәтелгән вакытка түләргә вәгъдә итәбез. Әгәр дә җәмгыятьнең шушы килешүендә күрсәтелгән берәр әгъзасы тиешле акчаны банкка вакытында түләмәсә, ул кешедән банк уставында күрсәтелгән тәртиптә бөтен чараларны кулланып, акчаны юллап алырга вәгъдә бирәбез. 90 кеше кул куйган бу килешү 1908 елның 27 сентябрендә Бакай вулысы идарәсе тарафыннан расланган. Бу 90 кешенең 31е Рәсмәкәй авылыннан, 21е Югары Сәет, 12се Купай, 10сы Түбән Сәет, 4се Йомран, 2се Бакай, 6сы Бәшир, 3се Калмаш авылыннан. Күчеп килүчеләрнең күбесе Рәсмәкәй авылыннан булгач, яңа авылга да Рәсмәкәй дип исем бирелгән. 1908 елның ноябрендә Хәбибуллин белән Гыйззәтуллин халыктан берникадәр акча җыеп, ышаныч язуы һәм килешү тексты белән яңадан Уфага киләләр. Иң элек Сафронова белән аның җирен сатып алу турында килешү төзиләр. Бу документны Уфа округ суды каршындагы өлкә нотариусы раслый. Вәкилләр Сафроновага җир хакын түләү өчен банктан 80 мең сум ссуда алалар. 51 ел эчендә түләү шарты белән алынган ссуда өчен банкка ел саен 5,25 процент өстәмә түләргә вәгъдә итәләр. Урта хәлле крестьянга мохтаҗлык кичерми яшәү өчен 20-30 дисәтинә җир биләргә һәм аннан файдаланырга кирәк. Бу кадәр җир 1600-1700 сум чамасы тора. Бу акчаны туплау өчен 70-80 баш ат, яисә 100дән артык сыер яки 3 мең поттан артык ашлык сатарга кирәк булган. Урта хәлле крестьян хуҗалыгында гадәттә 1-2 баш ат, шул ук санда сыер була. Еллык җыйган ашлыгы да 100-120 поттан артмый. Шулай булгач, 20-30 дисәтинә җир хакын бер кешенең гомерендә түләп бетерергә мөмкин булмаганлыгы үзеннән-үзе күренеп тора. Рәсмәкәй халкы шундый кыйммәт бәягә җир сатып алып, үзен байбичә Сафронова һәм Крестьян җир банкы кабалага керә. Ул заманда башкача чарасы булмагач, нәрсә эшләсен соң бичара крестьян? Тик Октябрь инкыйлабы гына халыкны бу кабаладан азат итте, алган җирнең бурычларын түләү бетерелә, бөтен җир һәм урманнар халыкка түләүсез бирелә. 1916 елда Рәсмәкәй авылында земство рәсми мәктәп ача. Ул вакытта бина булмаганлыктан, Фәрзәнә һәм Салих Бикмурзиннарның йортын арендага алалар. Земство ачкан мәктәптә дәресләр рус телендә алып барыла, һәм малайлар белән кызлар бергә укый. Беренче укытучы булып Уфадан Хәмзә Дәүләтхазин (Долотказин) дигән кеше килә. Тәүге чорда Рәсмәкәй мәктәбендә Лотфулла Габбасов, Габдулла Ибраһимов, Ахунҗан Шәрипов, Сөләйман Чанышев, Шәмсекамәр Ибраһимова, Фәрзәнә Бикмурзина һәм башкалар укыта. Авыл халкы игенчелек һәм урманчылык белән шөгыльләнгән. Халык яңа урынга күчеп утырган елларда җирләр бик аз булу сәбәпле күп кенә кешеләр Казаяк, Ләмәз, Таутөмән башкортларының җирләрен арендага алып иген иккән, яисә игенне җир хуҗасы белән бергә уртакка чәчкән. Печәнлекләрне халык шулай ук Түбән Казаяк башкортларыннан арендага алган. 1912 елда земство Олы Теләк белән Сем елгасы арасында ат юлы салдыра. Аңа кадәр яз, җәй, көз авылдан Олы Теләккә ат белән йөрергә, йөк ташырга мөмкинлек булмый, чөнки атлар сазлыкка бата. Юлны эшләүдә бөтен Рәсмәкәй халкы катнаша. Бу юл халыкның икътисади хәлен күтәрүдә булышлык итә. Беренче бөтендөнья сугышына кадәр Самар — Златоуст тимер юлы бер генә колеядан тора. 1914-15 елларда икенчесе салына. Бу эштә Рәсмәкәй халкы да актив катнаша. 1919 елның 11 июнендә Кызыл Армия Рәсмәкәйне Колчактан азат итә. Авыл эчендә дә, аның тирәсендә дә кызыллар белән аклар арасында каты сугышлар булмаган булуын. Аклар авылдан чыгып китәләр, алар артыннан ук Олы Теләк ягыннан кызыллар килеп керә. Рәсмәкәй Колчактан азат ителгәч, авылдан байтак яшьләр кызыл гаскәрләр сафына хезмәт итәргә китәләр. 1922 елда Рәсмәкәйдә төзелгән комсомол оешмасы барыннан да бигрәк яшьләрне сәяси тәрбияләү, аларга белем бирү һәм хәрби эшкә өйрәтү белән шөгыльләнә. Атна саен Рәсмәкәй мәктәбендә комсомол җыелышы үткәрелеп, анда яшьләр хөкүмәт чыгарган карарлары белән танышалар. 1928 елдан башлап авыл хуҗалыгын коллективлаштыру илебездә зур куәт белән алга китә. Колхозлар төзелгәнгә кадәр дә ярлы һәм урта хәлле крестьяннарның хуҗалыгын күтәрүдә Совет хөкүмәте зур ярдәм итә. Ил хөкүмәте ел саен чәчү орлыгы җитмәгән хуҗалыкларны орлык белән тәэмин итә, ат һәм авыл хуҗалыгы кораллары сатып алырга, льготалы шартларда кредитка акча бирә. Демография[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Халык саны динамикасы: |2002[1]||2009[1]||2010[2]| |114||124||118| Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Башкортостан Республикасының муниципаль районнары турындагы бердәм электрон белешмәсе — Excel форматындагы кушымта. - Башкортстан Җөмһүрияте торак нокталары буенча халык саны, archived from the original (PDF) on 2014-08-20, retrieved 2013-04-17 Сылтамалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] |Бу Башкортстан географиясе турында мәкалә төпчеге.| Сез мәкаләне үзгәртеп һәм мәгълүмат өстәп, Википедия проектына ярдәм итә аласыз.

<urn:uuid:a23cae0d-58e3-4a49-b0f5-d6418ff6f932>

CC-MAIN-2022-21

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D3%99%D1%81%D0%BC%D3%99%D0%BA%D3%99%D0%B9_(%D0%98%D0%B3%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D1%80%D0%B0%D0%B9%D0%BE%D0%BD%D1%8B)

2022-05-25T23:17:54Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2022-21/segments/1652662594414.79/warc/CC-MAIN-20220525213545-20220526003545-00017.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999953508377075}

tt.wikipedia.org

Кашмир Шиваизмы Һинд фәлсәфәсенең күпсанлы дарашаналары арасында Кашмир Шиваизмы төрле галимнәр тарафыннан идеалистик монизм буларак сыйфатлана.[1] шулай ук (абсолют идеализм, теистик монизм,[2], реалистик идеализм,[3], фундаменталистик монизм[3]) һәм шулай ук нейтраль монизм буларак сыйфатлана.[4]. Кашмир шиваизмының шулай ук «трика» дигән исеме бар. Эчтәлек Килеп чыгышы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Кашмир Шиваизмы системасы тантрик белемдә нигезләнгән, ул Кали-Юга башына ук югалтылган булган, ул вакытта Шива Кайлаш тавы өстендә Шриканта формасын алган, анда ул өлешчә риши Дурвасага әйләнеп, аңа Бхайрава-тантра, Рудра-тантра һәм Шива-тантрада язылганча абхеданы, бхедаабхеданы һәм бхеданы кертеп аңа тантрик белемне тапшырган. Дурваса лаеклы өйрәнчекләрне бушка эзләгән, акыл көче белән ул өч угыл тудырган, иң олысына Триамбакага монистик абхеданы тапшырган һәм таратырга кушкан, бу хәзер Кашмир Шиваизмы буларак билгеле.[9] Төп төшенчәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Ануттара, Иң Олы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Ануттара — «Иң Олы», «Башлангыч», «Уздырылмаган чынлык» — Җиһанның бердәнбер нигезе.[10] Чынлыкта иң олы Аң гына бар, аның исеме Ануттара (Парасамвит, Парамашива), ул Бердәмнең ике образының - пракашиның (Аң нурының) һәм вимаршиның (үзаң көченең) динамик бергә эшләвендә чагыла - яки Шиваның һәм Шактиның. Практикалаучы үзен югары Аңның аерылгысыз өлеше буларак таный (шуңа күрә ысул пратьябхиджня "тану" дип атала) һәм дөньяны Бердәмнең уены (чидвиласа, кридасы) буларак күрә. Аңның шундый халәте Шиваның юмарт ихтияры тарафыннан гына чакырыла (ануграха "рәхимлек") - спонтан рәвештә, әмма даими юл (крама) да каралган - ул шулай ук Берлекнең ахыргы аңына һәм хозурлыкка илтә.[11]. Ахам, Шиваның йөрәге[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Санскрит әлифбасында а — беренче хәреф, ул Шивага туры китерелә, ха - соңгысы - Шакти, ахам аларның берлеген символлаштыра. Спанда[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Васугупта (860-925) тарафыннан кертелгән «спанда» төркеме еш "аңның вибрациясе/селкенүе" буларак аңлатыла. Абхинавагупта "хәрәкәтнең нинди дә булса төре" дигән аңны куллана, бу аның физик хәрәкәттән аермасын аңлата. Бу күбрәк вибрациягә яки пульсациягә охшаш, асылда экстатик, үзендә тудыручы аңны эченә ала. Бу төркем эчендә үзәк торышны "барысы да Спанда" тезисы алып тора, ул объектив тышкы чынлыкны да, эчке дөньяны да үзенә алган мәгънәгә ия, алар икесе дә хәрәкәт булмаганда мөмкин түгел. Шул ук вакытта чик хәрәкәте пространствода һәм вакытта булмый, ә Эчке Аң эчендә була. Спанда төркеменә салынган мәгънәне тасвирлау өчен язмалар киләсе метафораларны китерәләр: Олы Аңның (чит) киртәсез ихтияры - svātantrya, иң олы иҗади энергия - visarga, илаһиның йөрәге - hṛdaya һәм нурлы аңның океаны - cidānanda. Шулай ук карагыз[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Әдәбият[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - статья - Кашмирский шиваизм, автор Пахомов, Сергей Владимирович, том-13, страницы-412

<urn:uuid:bc0e7f00-a5f2-4d9a-869c-53c15e97b629>

CC-MAIN-2019-43

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%88%D0%BC%D0%B8%D1%80_%D0%A8%D0%B8%D0%B2%D0%B0%D0%B8%D0%B7%D0%BC%D1%8B

2019-10-15T21:29:42Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-43/segments/1570986660323.32/warc/CC-MAIN-20191015205352-20191015232852-00469.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9998410940170288}

tt.wikipedia.org

Россия Федерациясе Сәнәгать һәм сәүдә министрлыгы медицина һәм мәктәп оешмаларыннан 50 м читтә алкогольне сата башлауны рөхсәт итү тәкъдиме белән чыгыш ясаган, дип хәбәр итә "Известия". Бинаның тибына карап, кайбер очракларда бу ара 10 м га кадәр кыскарырга мөмкин. Сәнәгать һәм сәүдә министрлыгы бу инициативасын ялган алкоголь сатуны киметү максатына бәйләп аңлата. Хәзерге вакытта закон буенча алкогольне "Балалар, белем бирү, медицина учреждениеләрендә, мәдәният, спорт, хәрби объектларда, базарларда, вокзалларда, аэропортларда, гражданнар күпләп җыелган һәм зур куркыныч тудырган урыннарда" сату тыела. Бу территорияләрнең радиусын Хөкүмәт карары нигезендә җирле хакимият билгели. Аның буенча максималь ераклык 1 км тәшкил итә.

<urn:uuid:2d99458a-2895-4430-886d-d4dd2850a4cc>

CC-MAIN-2022-05

https://belem.ru/node/7176

2022-01-21T17:54:19Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2022-05/segments/1642320303512.46/warc/CC-MAIN-20220121162107-20220121192107-00663.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999889135360718}

belem.ru

Руандада ислам Руандада ислам (фр. Islam au Rwanda, гарәп. الإسلام في رواندا) − азчылык дине. 2006 елгы халык санын алу мәгълүматлары буенча, мөселманнар ил халкының (12,3 млн кеше, 2019 елга) 4,6 % ын тәшкил итә[1]. Руандадагы барлык мөселманнар да диярлек сөнниләр. Ислам Руандага беренче тапкыр Африканың көнчыгыш ярыннан мөселман сәүдәгәрләре тарафыннан кертелә. XIX гасыр ахырында илгә үтеп кергән Рим католик чиркәве илдә тарафдарлары саны буенча иң зур дин санала. Үз тарихында беренче тапкыр Руандада исламга христианлыкка караган хокуклар һәм ирекләр бирелә. Тутси һәм хуту халыклары арасында мөселманнар саны бертигез күләмдә[2]. 1994 елда булган Геноцидтан соң хөкүмәт Руандада этник чыгыш турында теләсә нинди фикер алышуны тыя. Руандадагы геноцидтан соң Исламга күчүчеләр саны, геноцидта кайбер чиркәү рәсмиләренең катнашуы белән канәгатьсезлек аркасында, арткан[3]. Тарих[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Танзания, Кения һәм Уганда кебек Көнчыгыш Африка илләре белән чагыштырганда, Руандада Ислам тарихы чагыштырмача яшь. Ислам беренче тапкыр 1901 елда илгә кергән гарәп сәүдәгәрләре аша килгән, дип раслана. Альтернатива буларак, исламны колониаль чорда суахили телендә сөйләшүче Танганьика сәүдәгәрләре алып килгән, дип билгеләнә. Исламны шулай ук Һинд субконтинентыннан килгән мөселман сәүдәгәрләре дә тоткан, алар җирле руандалы хатын-кызларга өйләнгән. Руандалылар үзләренең беренче мәчетен 1913 елда төзиләр. Әлеге мәчет Әл-Фәтах мәчете буларак билгеле[4]. Үз заманында Руандада Ислам таралуга каршы тору өчен күп көч куелган. Моның өчен, кагыйдә буларак, халыкта гарәпләргә карата яшәп килгән начар фикер кулланылган һәм мөселманнарны чит ил кешеләре итеп исәпләгәннәр. Католик чиркәве шулай ук протестантлык белән исламны үзенә көндәш диннәр итеп кабул иткән[5]. Күпчелек мөселманнар шәһәрләр тирәсендә урнашкан, илнең төп халкы авылларда яшәгән. Гарәп һәм һиндстанлы мөселманнар беркайчан да дәгъвәт белән шөгыльләнмәгән. Бельгия администрациясе чорында ислам дине тарафдарлары маргинальләшә башлаган. Мөселманнар беркайчан да хөкүмәттә зур вазифалар биләмәгән. Шунлыктан мөселманнарның күпчелеге - вак сәүдәгәрләр һәм машина йөртүчеләр[5]. Бәйсезлеккә ирешкәннән соң[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] 1960 елда хөкүмәтнең элекке министры Исидор Себазунгу мөселман кварталын һәм Рвамаганда мәчетен яндырырга боера. Бу вакыйгадан соң мөселманнарның күбесе күрше илләргә качкан. Католик чиркәвенең мөселман һәм христианнар арасында дошманлык уяткан әлеге вакыйгага катнашы булуы раслана[5]. Руандадагы геноцидтан соң мөселманнар ил халкының 4 % ын гына тәшкил иткән, бу күрше илләр халкы белән чагыштырганда гадәти булмаганча аз сан була. Мөселманнар шулай ук геноцидтан зыян күргән. Мәчетләр дә һөҗүмгә дучар булган. Иң танылган мисал Ньямирамбоның төп мәчетендә булган, анда сыеныр урын табу өчен йөзләгән тутси җыелган булган. Алар һөҗүм итүчеләргә нык каршылык күрсәтә, әмма солдатлар пулеметтан ут яудыргач, экстремист хуту интерахамвалар мәчеткә үтеп керә һәм качакларны үтерә алган[2]. 1994 елдан соң[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] 1994 елгы геноцидтан соң, ислам диненә күчүчеләр күп булу сәбәпле, руандалы мөселманнарның саны арткан. Күп кенә мөселманнар тутси, шулай ук хуту качакларын үзләренә сыендырган. Кайбер исламга яңа мөрәҗәгать итүчеләр, католик һәм протестант лидерларының геноцидта уйнаган роле аркасында, исламны кабул иттек, дип белдерә. Хокук саклау төркемнәре ике очракны да документлаштырган: христиан руханилары тутсиларга чиркәүләрдә сыеныр урын табарга рөхсәт иткән, аннары аларны хуту үлем отрядларына тапшырган, шулай ук руханиларның үз мәхәллә кешеләре булган хутуларның тутсиларны үтерүен хуплаган очраклары да билгеле. Кайбер мөселманнар да Руандадагы геноцидта хәлиткеч роль уйнаган: «Хутуның ун васыяте»н язган иң танылган кеше Хәсән Нгезе мөселман гаиләсендә туган[6]. Чаралар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Руандадагы мөселманнар да «бер-береңне хөрмәт итә башлау» кебек иҗтимагый эшчәнлектә актив катнаша. Күп кенә мөселманнар геноцидтан соң этник киеренкелекне бетерү буенча көч куя, шулай ук балаларны карау буенча белем бирә торган хатын-кызлар төркемнәрен булдыру юлы белән ярдәм итә. Көнбатыш хөкүмәтләре исламның көчәюенә һәм кайбер мәчетләрнең Согуд Гарәбстаныннан финанс ярдәме алуларына борчыла[7]. Ураза мөселман дини бәйрәме хөкүмәт тарафыннан дүрт дини бәйрәмнең берсе буларак билгеләп үтелә. Мөселманнарның шәхси Ислам мәктәпләре бар. 2003 елда АКШ илчелеге Кигалидагы ислам урта мәктәбен ремонтлауны күзәтеп бара. Руандада кайчандыр дини сәяси партия ― Демократик Ислам партиясе (ДПИ) булган, аның әгъзалары мөселман булмаган. Конституция бер генә партия дә дин нигезендә төзелә алмый, дип күрсәткәннән соң, үз исемен «Идеаль демократик партия»гә үзгәрткән. Руанда хөкүмәтенең 2006 елның 1 ноябрендәге докладында хәбәр ителгәнчә, Руанда халкының 56,5 % ы - католиклар, 26 % ы - протестантлар, 11,1 % ы - җиденче көн адвентистлары, 4,6 % ы - мөселманнар, 1,7 % ы - үз диннәре турында белдерми һәм 0,1 % ы - төрле халыкларның традицион диннәренә ышанучылар. Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - ↑ United States Department of State International Religious Freedom Report 2007: Rwanda]. United States Bureau of Democracy, Human Rights and Labor (September 14, 2007) - ↑ 2,0 2,1 Klusener, Rainer (May 2005). Islam in Rwanda. United States Institute of Peace. әлеге чыганактан 2009-06-02 архивланды. 2021-12-10 тикшерелгән. - ↑ Lacey, Marc. Since '94 Horror, Rwandans Turn Toward Islam (en-US), The New York Times (2004-04-07). - ↑ Rodrique Ngowi. "Rwandan Muslims". Associated press. - ↑ 5,0 5,1 5,2 Kubai, Anne (April 2007). «Walking a Tightrope: Christians and Muslims in Post-Genocide Rwanda». Islam and Christian-Muslim Relations 18 (2): 219–235. DOI:10.1080/09596410701214076. - ↑ Wax, Emily. "Journalists Sentenced In Rwanda Genocide; Prosecutor Said 'Hate Media' Urged Killings(үле сылтама)", Washington Post (2003-12-04). - ↑ Tiemessen, Alana (2005) From Genocide to Jihad: Islam and Ethnicity in Post-Genocide Rwanda 2008 елның 10 сентябрь көнендә архивланган.. Paper presented at the Annual General Meeting of the Canadian Political Science Association, London, Ontario.

<urn:uuid:ad868723-8853-4098-b979-d784759e15c5>

CC-MAIN-2023-14

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D1%83%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D0%B4%D0%B0_%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%BC

2023-03-27T08:29:30Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2023-14/segments/1679296948609.41/warc/CC-MAIN-20230327060940-20230327090940-00680.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999213218688965}

tt.wikipedia.org

- РУС - ТАТ Дин эшлеклесе 1881 елның 10 октябре, Уфа губернасы, Златоуст өязе Акхуҗа авылы – 1950 елның 5 июле, Уфа шәһәре. 1902 елда «әл-Әзһар» университетын тәмамлый (Каһирә шәһәре, Мисыр). 1902–1917 елларда «Рәсүлия» мәдрәсәсендә укыта һәм аның белән җитәкчелек итә (1903 елдан), бер үк вакытта (1905 елдан) Оренбург губернасындагы Троицк каласы мәчетенең имамы була. 1923 елдан Урал өлкәсе мөхтәсибе. 1936–1950 елларда СССРның Европа өлешендәге һәм Себер мөселманнары Диния нәзарәте мөфтие; Диния нәзарәтен саклау һәм мөселман руханиларын 1930 еллардагы сәяси репрессияләрдән коткарып калу өчен күп эшли. 1942 елда «Труд» газетасында Рәсүлевның Советлар Союзы мөселманнарына мөрәҗәгате басылып чыга. Анда ул совет хөкүмәтенең мөселман җәмәгатьчелеге ихтыяҗларын кысу сәясәтеннән баш тартуын, мәчетләр төзергә, дини йолаларны ирекле башкарырга рөхсәт бирүен хәбәр итә һәм мөселманнарны фашизмга каршы көрәшкә чакыра. Мөфтинең мөрәҗәгате диндарлар арасында зур яклау таба, алар тарафыннан җыелган акча танк колоннасы төзергә җибәрелә. Рәсүлев бу хакта И.В.Сталинга телеграмма юллый. Бу дәүләтнең дини сәясәтен либеральләштерүдә зур роль уйный. Сугыштан соңгы елларда Рәсүлев диндарларның һәм мөселман руханиларының мәнфәгатьләрен яклавын дәвам иттерә: дини җәмгыятьләрне теркәүгә, мәчетләрне диндарларга кайтарып бирүгә булышлык итә. Теркәлмәгән мөселман җәмгыятьләрендәге муллаларга дини йолалар башкару өчен шәһадәтнамәләр тапшыра. «Ислам» (М., 1945; 2 басма, М., 1998) китабы авторы. Рахманкулова С.Г. Муфтий Габдрахман Расулев – старший сын Ишана хазрата Расулева. Челябинск, 2000. Ислам на территории бывшей Российской империи: Энцикл. словарь. 2003. Т. 4. Вы используете устаревшую версию браузера. Для корректного отображения сайта обновите браузер.

<urn:uuid:18d84a43-44b2-470e-b592-d2dd4122136b>

CC-MAIN-2022-05

https://tatarica.org/tat/razdely/religiya/islam/personalii/rasulev-gabdrahman

2022-01-19T16:43:07Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2022-05/segments/1642320301475.82/warc/CC-MAIN-20220119155216-20220119185216-00079.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999004602432251}

tatarica.org

Нигерия Ниге́рия (ингл. Nigeria [naɪˈdʒɪrɪə]), Нигерия Федератив Җөмһүрияте (ингл. Federal Republic of Nigeria) — Көнбатыш Африка дәүләте. Көнбатышта Бенин, төньякта — Нигер, төньяк-көнчыгышта — Чад, көнчыгышта — Камерун белән чиктәш. Ил мәйданы — 923 768 км². Халык саны — 149 млн (2009). Башкала — Абуджа шәһәре. Башкала[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Нигериянең башкаласы — Лагос — илнең диңгез капкасы; Африканың көнбатыш яр буйларындагы иң зур портларыннан берсе. Куе тропик яшеллеккә төренгән, рәсемдәге кебек матур бу шәһәр материкта һәм утрауларда җәелеп утырган. Халык[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Нигериядә 250 дән артык төрле халык һәм этник төркемнәр яши. Халыкның күпчелеге илнең көньяк-көнбатышына һәм океан яр буйларына урнашкан. Илдәге кешеләрнең өчтән бере диярлек шәһәрләрдә яши. Илнең көньягында киң мәйданнарны биләп торган зур авыллар күп. Тораклар каралты белән әйләндереп алынган һәм бер-берсеннән ерак торалар. Һәр өйдән үзәк мәйданга таба сукмак сузылган, бу мәйдан — базар да, җыелышлар урыны да. Тораклар төрле-төрле, күбесенчә бу — балчык алачыклар, алар турыпочмаклы яки түгәрәк, конуссыман түбәле. Икътисад[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Нигерия — сәнәгать үсеп килә торган авыл хуҗалыгы иле. Авыл җирендә игенчелек эшләре ел буена алып барыла. Илнең портларына дөньяның күп илләреннән суднолар җиләк-җимеш, агач, тимер рудасы, нефть алып китәр өчен киләләр. Нигерия аларга бай. Хуҗалыкта һөнәрчелек зур роль уйный, аның белән бөтен-бөтен гаиләләр, авыллар, шәһәр кварталлары шөгыльләнә. Кулдан ясалганстанокларда тукыма сугалар, пальма җепселләреннән чыпта, кәрзиннәр үрәләр, тире эшкәртәләр. Кызыл сафьян (юка йомшак күн) дөнья базарларында яхшы билгеле. Агачны юнып бизәк ясаучылар, чүлмәкчеләр эшләгән әйберләр бик югары бәяләнә. Табигать[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Нигериянең табигате бик бай һәм төрле-төрле. Географлар бу илне Көнбатыш Африканың кечерәйтелгән варианты дип йөртәләр. Нигер елгасы һәм аның кушылдыгы Бенуа илне ике өлешкә бүлә: елга китерелмәләреннән барлыкка килгән тигезлекле көньякка һәм тәбәнәк яссы таулыклары булган калку төньяк өлешләргә. Нигериянең җир асты нефть, тимер рудасы һәм төсле металл рудаларына бай. Экология[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Кешенең күп гасырлар буена алып барылган эшчәнлеге, халыкның артуы илнең табигате үзгәрүгә китергән. Мәңге яшел чын урманнар бары тик урыны-урыны белән генә сакланган; туфрак ярлылана, елгаларда һәлакәтле су басулар, корылыклар ешрак кабатлана. Шәһәрләр тирәсендә чүп-чар таулары өелә, аның бер өлеше диңгез култыгына эләгә, балыкларны һәлак итә. Авыл хуҗалыгы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Төп уңыш бирү культураларына ногыт борчаклары, сезам, кэшью чикләвекләре, кассава, какао, Бамбара җир чикләвекләре, гуммиарабик, кола чикләвекләре, кукуруз, кавын, чечевица, пальма төшләре, пальма мае, плантаннар, дөге, соя борчаклары һәм ямс керә.[3] Кокос борчагы төп нефть булмаган керем тармагы булып тора.[3] Резин нефть бирмәүче икенче керем тармагы.[3] Нигерия гражданнар сугышына кадәр Нигерия ризык белән үзен-үзе тәэмин иткән.[3] Авыл хуҗалыгы Нигериянең халык санының үсешен куып җитә алмаган һәм шуңа күрә Нигерия хәзер ризык импортына таяна.[3] Нигерия хөкүмәте ашламаларны 1970-енче елларда хуплаган.[4] Чыганаклар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Labour Force Statistics, 2010. Nigerian Bureau of Statistics (2010). әлеге чыганактан 24 April 2015 архивланды. 22 June 2015 тикшерелде. - Ake, Claude (1996). Democracy and Development in Africa. Brookings Institution Press. p. 48. . https://books.google.com/?id=bs5rTH7GClgC&pg=PA48. Retrieved 26 December 2008. - Agriculture – Nigeria – export, growth, area, crops, farming, sector. 17 April 2015 тикшерелде. - Pasquini, MW (2005). «Soil fertility management strategies on the Jos Plateau: the need for integrating 'empirical' and 'scientific' knowledge in agricultural development». Geographical Journal 171 (2): 112–124. DOI:10.1111/j.1475-4959.2005.00154.x.

<urn:uuid:0e275b40-fa39-4d5f-a3f9-a66c6bb2bf69>

CC-MAIN-2021-49

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D0%B8%D0%B3%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%8F

2021-12-01T19:47:51Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-49/segments/1637964360881.12/warc/CC-MAIN-20211201173718-20211201203718-00490.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999041557312012}

tt.wikipedia.org

Бурсыклы буендагы бәрелеш |Бурсыклы буендагы бәрелеш| Бурсыклы елгасы |Дата|| 1399 елның 12 августы |Урын|| Бурсыклы (елга) (Днепр кушылдыгы) |Нәтиҗә|| Татар гаскәре литва-рус-алман-ләх бердәм гаскәрен тар-мар итә |Көндәшләр| |Сәргаскәрләр| |Яклар көчләре| |Югалтулар| Бурсыклы буендагы бәрелеш — 1399 елның 12 августында бер яктан Алтын Урданың ханы Тимер Котлыг һәм бәкләрибәге Идегәй җитәкчелегендәге татар гаскәре һәм икенче яктан Витаутас кенәзе җитәкчелегендәге Бөек Литва кенәзлегенең һәм аның рус, ләх, алман беректәшләре бердәм гаскәре арасында хәлиткеч бәрелеш. XIV гасырның Көнчыгыш Аурупада иң эре бәрелеше. Бәрелеш нәтиҗәсендә татар гаскәре рус-алман-ләх бердәм гаскәрен җиңә, Литва гаскәрен тулысынча тар-мар итә. Бәрелештән соң Бөек Литва кенәзлеге түбән төшә башлый, бәкләрибәк Идегәйнең дошманы һәм Витаутсны яклаган элекке хан Туктамыш үз сәяси йогынтысын югалта һәм Алтын Урда тәхетенә өчен көрәштә җиңелә. Ләкин соңрак Туктамыш улы Җәләл әд-Дин Витаутасны яклап Грүнвальд сугышында катнашып Тевтон орденын җиңә, шуңа күрә Бурсыклы буендагы бәрелештә җиңелүнең нәтиҗәләре Витаутас өчен тулы катастрофага әйләнмәгән. Ә Җәләл әд-Дин белән киткән татарлар Бөек Литва кенәзлегендә урнаштырыла һәм Польша-Литва татарлары нәселенә нигез сала. Тарих[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] 1390 елларда Туктамыш хан Аксак Тимер ханга ике мөһим бәрелештә җиңелә. Аксак Тимер гаскәре Алтын Урданың Идел буе шәһәрләрен җимерә, дәүләтнең икътисады түбән төшә. 1398 елда Алтын Урданы берләштерергә тырышкан Туктамыш хан көчле һәм куркыныч көндәше Тимер Котлыг хан белән сугышып җиңелә. Җиңелгәннән соң Туктамыш гаиләсе белән Витаутаска Киев шәһәренә качып китә. Тимер Котлыг үз дошманы Туктамышны Витаутастан кайтаруны таләп итә. Витаутас баш тарта һәм 1398 елда Бурсыклы елгасына яу белән бара. Витаутас җитәкләгән гаскәрдә кенәзләр Андрей Ольгердович Полоцкий, Дмитрий Ольгердович Брянский, Дмитрий Кориатович, Иван Борисович Киевский, Глеб Святославич Смоленский һәм Дмитрий Данилович Острожский, шулай ук Мамай нәселеннән Александр Мансур улы (Елена Глинская һәм Явыз Иванның бабасы), Туктамыш берничә меңле отряды белән һәм Тевтон орденының кайбер алпарлары. Бәрелеш барышы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] 1399 елның язында Витаутасның бердәм гаскәре Киевта җыела башлый, августта Бурсыклы елгасына килеп җитә. Тимер Котлыг Витаутасның гаскәр зурлыгын күреп, башта бәрелештән китәргә җыена, ләкин бәкләрибәк Идегәй ногай татарлары гаскәре белән килеп вәзгыятьне нык үзгәртә. 12 августта бәрелеш башлана. Татарлар, юри чигенеп, дошманны тозакка хәйләләп кертә, ә литва-рус-ләх гаскәре эзәрләргә ташлана һәм тозакка эләгә. Татарлар 10-12 чакрымда чигенеп туктыйлар һәм һөҗүм итә башлый, ә татар атлы гаскәрләре Витаутасның гаскәре тылына һөҗүм итә. Гәрчә Витаутасның гаскәре ишлерәк булса да һәм анда туплар, иске мылтыклар (пищаль) булса да, Витаутас гаскәре тулысынча тар-мар ителә. Туктамыш Витаутасның хатасын күреп, үз гаскәрен сугыштан алып китә. Татар гаскәре Витаутасның калган гаскәрен Киевка кадәр куып бара, күпчелек гаскәр башлыклары һәлак була, Витаутас көчкә генә котыла. Витаутас, Туктамыш, алман беректәшләре сугыш кырыннан кача. Киев татарларга 3000 литва гривнасын түләп шәһәрне җимерүдән саклый. Идегәй хәрби данын күтәрә, һәм Алтын Урданың куәтен күрсәтә. Сылтамалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Равил Фәхретдинов. ТАТАР ХАЛКЫ ҺӘМ ТАТАРСТАН ТАРИХЫ. - Сахаров Н.А. Битва на Сити в летописях, преданиях, литературе. Заметки на полях. — Издатель Александр Рутман, 2008. - Мыськов Е. П. Политическая история Золотой Орды (1236—1313 гг.). — Волгоград: Издательство Волгоградского государственного университета, 2003. — 178 с. — 250 экз. — ISBN 5-85534-807-5 - Горелик М. Оружие Ворсклинской битвы // Цейхгауз. — 1993. — № 3. - Гудавичюс Э. История Литвы. Том 1: С древнейших времён до 1569 года. — М., 2005. — 680 с. - Измайлов И. Битва на Ворскле. 1399. Звёздный час эмира Идегея… // Цейхгауз. — 1993. — № 3. - Шабульдо Ф. М. Земли Юго-Западной Руси в составе Великого княжества Литовского. — Киев, 1987.

<urn:uuid:d6bc3dbf-530b-425d-9c63-8d4746709b27>

CC-MAIN-2023-14

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D1%83%D1%80%D1%81%D1%8B%D0%BA%D0%BB%D1%8B_%D0%B1%D1%83%D0%B5%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D0%B3%D1%8B_%D0%B1%D3%99%D1%80%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%88

2023-03-23T12:49:39Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2023-14/segments/1679296945144.17/warc/CC-MAIN-20230323100829-20230323130829-00237.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9994847178459167}

tt.wikipedia.org

22 апрель көнне ИФМКда лидерлык мәктәбенең сменасы ачылып китте. Әлеге мәктәп институтыбызның иң талантлы,зирәк һәм актив студентларын җыйган иде. Барлыгы 30 кеше идек без. Горурландым шул чакны:бу бит безнең институтыбызның киләчәге һәм мин дә алар арасында.Шатлыгым күңелемә сыймады. Дөрес,без уеннар гына уйнап йөрмәдек.Шул ук вакытта лекциялар да тыңладык,кирәкле мәгълүматны дәфтәрләргә теркәп бардык.Шушы өч көн эчендә безгә кирәкле киңәшләр биргән ,безне күп нәрсәләргә өйрәткән кураторларга мин бик рәхмәтле.Үзем өчен ике шәхесне якын күрдем.Берсе –күпләргә таныш Нафиков Ильсур Закирзянович иде. Калган студентлар миңа алдарга бирмәс,аның дәресендә барлык студентлар да" уянып" китә сыман.Ул безгә дөрес һәм оста сойләм турында бик кирәкле һәм кызыклы материаллар сөйләде.Ә икенче,әмма беренчесеннэн бер дә ким булмаган кеше-Харченко Никита. "Дебатлар –нәрсә ул?Үз позицияңны ничек якларга? "-кебек сорауларга ул җавап бирде. Ике көн сизелмичә үтеп тә китте.Һәм менә ниһаять иң мөһим һәм дулкынландыргыч көн дә килеп җитте. Соңгы көнне безгә проект яклау эше йөкләнелгән иде.Исеменнән үк төн йокыларын качырган бу проект –шул көннәр арасында туплаган белемнәрне эшкә җигәргә бер мөмкинлек булды.Иртәнге 3кә хәтле язып,йокыбызны йокламыйча шушы авыр юлга аяк бастык.Барлыгы 10нан артык проект,һәм алар барысы бер-берсенә охшаш түгел.Башта курку хисе уянды.Әмма "артка юл юк,килгәч, ахырына хәтле житкерергә кирәк " –дигән уй белән сәхнәгә юл тоттык."Куңел тавышын " жюри әгъзалары бик ошатты. Барлык проект эшләрен да карап чыккач, узенең соңгы карарын чыгарырга кереште. Әлбәттә, дулкынлану хисе баштагы барлык уйларны да томалаган иде бу вакытта. Өмет чаткысы һәрчак яши дигәндәй, без дә команда белән өметләндек, узебезнең һич кенә дә башкалардан ким тугеллегебез безгә көч өсти иде. Ниһаять, күпме тырышлык, көч белән яулап алынган жиңу: безнең проект-"Куңел тавышы", 3нче дәрәҗәдәге дипломга ия булды. Бары берничә көн генә дәвам иткән лидерлык мәктәбе узенең төпле нигезен салырга өлгерде дисәм дэ ялгышмам. Ни өчен дисәгез, әлбәттә, ул иң беренче чиратта, үз-үзеңэ булган ышанычны арттыра. Ә бу исә иң мөһиме.Кешенең бу тормышта үзенең урынын табу өчен,гомүмән, кеше булып яшәу өчен,фәкать, ышаныч кирәк. Һәм,әлбәттә, безнең команданы җиңугә этәрүче, ул-бердәмлек булды. Безнең командадагы кызларга:Долгова Ларисага,Газизьянова Регинага һәм Забирова Адиляга зур рәхмәтемне җиткерәсем килә. Бердәмлектә- көч. Без моны узебезнең тәҗрибәбездә сынадык. Лидерлар кайда әзерләнә? 22 апрель көнне ИФМКда лидерлык мәктәбенең сменасы ачылып китте.

<urn:uuid:0eb97041-eb33-4f96-9628-2ae1725bd557>

CC-MAIN-2019-09

https://darelfonyn.kpfu.ru/liderlar-kajda-zerl-n/

2019-02-23T01:21:04Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-09/segments/1550249414450.79/warc/CC-MAIN-20190223001001-20190223023001-00347.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999878406524658}

darelfonyn.kpfu.ru

main() Бу калып Википедиянең башка калыпларында куллану өчен төзелгән. Ул тугызга хәтле параметр кабул итә һәм мәгънәсе булган иң беренчесен кайтара. Башкача әйткәндә, беренче билгеләнгән (нуль булмаган) һәм буш булмаган кертелә торган параметрны кайтара. Бу калып кулланылган битләрне бозмас өчен, калыплар комлыгында (төзергә | көзге) яки үзегезнең шәхси исемарагызда[ru] тәҗрибәләр ясагыз.Зинһар, төркемнәрне /doc асбитенә өстәгез. Бу калыпның асбитләре.

<urn:uuid:3db347dc-2bf5-4c95-b7ed-fa0d530e8b29>

CC-MAIN-2023-40

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%BF:Ifempty

2023-09-25T11:27:30Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2023-40/segments/1695233508959.20/warc/CC-MAIN-20230925083430-20230925113430-00100.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 1.0000075101852417}

tt.wikipedia.org

Татар мәгарифе порталы Әле ХХ гасырда да без яшәгән Галәм статик структуралы, дигән фикер яшәгән. Ягъни, Галәмнең башы һәм ахыры юк, имеш, ул һәрвакыт булган һәм булачак. Бу фикер фән дөньясында бик озак, астрономия фәненең бөтен нигезләрен җимереп яңа теория барлыкка килгәнче яшәгән. Бу теориянең исеме – "Биг Бэнг" – "Зур шартлау" теориясе. Бу теория буенча Галәм бер моментта юктан бар булган, колоссаль зурлыктагы шартлаудан барлыкка килгән. "Зур шартлау"ның иң беренче мизгелендә Галәмнең бөтен материаль субстанциясе бер ноктада тупланган булган. Ягъни, әле барлыкка килмәгән Җир планетасы һәм башка күк җисемнәре колосаль күләмдәге тыгызлыкка ия булган инә очыннан да кечкенә бер нокта эчендә була. Бер мизгелдә бу нокта шартлый һәм бик зур тизлек белән төрле якларга чәчелә. Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:0da7f60a-e0f8-4f8a-8578-436564c3fdf2>

CC-MAIN-2021-39

http://belem.ru/node/4050

2021-09-26T14:05:55Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-39/segments/1631780057861.0/warc/CC-MAIN-20210926114012-20210926144012-00070.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 1.0000054836273193}

belem.ru

Кырыйдагы ачык дегенерация |Кырыйдагы ачык дегенерация| |Мөгезкатлауның кырыйдагы ачык дегенерациясе. Мөгезкатлау сулану һәм десцемент мембранасы кубарылу.| |МКБ-10||H18.74| |eMedicine||article/1196382| Кырыйдагы ачык дегенерация, кырыйдагы пеллюцид дегенерация, кератоторус — мөгезкатлауның көчәюче, периферик, кагыйдә буларак мөгезкатлауның аскы өлешендә, сирәгрәк — өске өлешендә юкаруы белән сыйфатланган сирәк чир. Сирәк очракта чир кератоконус һәм кератоглобус белән була ала. Мөгезкатлауның кырыйдагы ачык дегенерациясе кератоконус кебек ике яклы була, әмма күзләр асимметрик катнаша ала. Диагностика[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] 1. Тормышның 4-5 декадаларында астигматизм дәрәҗәсе арту өчен күрү начарлану белән билгеләнә. 2. Билгеләре • Мөгезкатлауның аскы өлешендә 4 алып 8 сәгатькә кадәр нокталарда лимбтан 1 ммдан ураксыман юкарган өлкә. Барыш әкрен көчәя һәм гадәттә ике күзне дә зарарлый (рәс. 9.39а). • Юкарган өлкәнең киңлеге 1-2 мм тәшкил итә һәм ул лимбтан мөгезкатлауның үзгәрмәгән тукымасы белән аерылган. • Эпителий сәламәт һәм мөгезкатлау юкарган урыннан чыгып тора. Вертикаль меридиан буенча яссылану чагылган дөрес булмаган астигматизмга китерә. • Кератоконустан аерма буларак Флейшер боҗрасы һәм Вогт сырлары юк. • Мөгезкатлауның кискен сулануы һәм үзлегеннән тишелү — сирәк өзлегүләр. 3. Мөгезкатлау топографиясе чагылган астигматизм һәм мөгезкатлауның аскы өлешенең текәлеге арту белән бәйле классик «күбәләк» күренешен ачыклый (рәс. 9.39б). Дәвалау[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] 1. Башлангыч стадияләрдә күзлек, кагыйдә буларак, дөрес булмаган астигматизм үсеше өчен файдасыз. 2. Контактлы линзалар. Башлангыч стадияләрдә йомшак торик линзалар кулайрак, әмма үсеш алган очракларда газ үткәрүче каты контактлы линзалар күбрәк нәтиҗәлеккә ия. 3. Хирургик дәвалау контактлы линзалар кичерә алмаган пациентларга күрсәтелә һәм анда киң үтәли кератопластика, термокаутеризация, ураксыман катлап кератопластика, зарарланган тукыманы чөйсыман кисеп алу, эпикератопластика һәм мөгезкатлау эчендәге боҗралар имплантациясе керә. Бер ысул да бик әйбәт түгел. Чыганаклар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Джек Кански - "Клиник офтальмология: системалаштырылган караш", 2009 ел

<urn:uuid:a0aa4b2d-7dfa-49c6-85a4-9973b1e1c50d>

CC-MAIN-2019-22

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%8B%D1%80%D1%8B%D0%B9%D0%B4%D0%B0%D0%B3%D1%8B_%D0%B0%D1%87%D1%8B%D0%BA_%D0%B4%D0%B5%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%86%D0%B8%D1%8F

2019-05-20T15:07:31Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-22/segments/1558232256040.41/warc/CC-MAIN-20190520142005-20190520164005-00096.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999518394470215}

tt.wikipedia.org

Гашура көне Бу мәкаләнең латин әлифбасындагы игезәге бар. Гашура көне (гарәп. عاشوراء ʻашура') — мөхәррәм аеның унынчы көне[1]. Шигыйләр бу көнне Кәрбаладагы вакыйгаларга, өченче имам Хөсәен һәм аның тарафдарлары үлеменә багышланган матәмне үткәрәләр. Бу йола мөхәррәмнең 1 нән 10 на кадәр дәвам итә. Бу көннәрдә мөнәҗәтләр, догалар укыла. Шулай ук шахсәй-вахсәй үткәрелә. Сөнниләр бу көнне ураза тотарга тырышалар, чөнки бу көндә ураза тоту бик саваплы булып санала. Искәрмәләр[үзгәртү] - Гашура — мөхәррәм аеның унынчы көне (дини бәйрәм). — Гарәпчә-татарча-русча алынмалар сүзлеге: татар әдәбиятында кулланылган гарәп һәм фарсы сүзләре / К.З. Хәмзин, М.И. Мәхмүтов, Г.Ш. Сәйфуллин. — Казан: Тат. кит. нәшр., 1965. — 792 б. — Б. 89. |Башка телле бүлектә тулырак мәкалә бар: Day of Ashura (ингл.) Сез тәрҗемә ярдәме белән бу мәкаләне язып бетереп проектка ярдәм итә аласыз.

<urn:uuid:d2821500-a436-4c8b-8a0a-33f61ddce845>

CC-MAIN-2014-52

http://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D1%88%D1%83%D1%80%D0%B0_%D0%BA%D3%A9%D0%BD%D0%B5

2014-12-18T23:49:32Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2014-52/segments/1418802768050.31/warc/CC-MAIN-20141217075248-00138-ip-10-231-17-201.ec2.internal.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999624490737915}

tt.wikipedia.org

Борынгы Мисыр чорындагы дини тормыш хакында мәгълүматларның күбесе, язу булмау сәбәпле, безнең заманга кадәр сакланмаган. Шуңа күрә мәгълүмат күбесенчә хәзерге этнография, төгәлрәк әйткәндә, африканистика ярдәмендә тупланыла. Бу фән борынгы Мисыр халкының уйлау рәвешен аңларга булыша. Иләһләр һәм патшалар Һәр архаик диннең нигезе – ата-бабалар культы. Сүз гади ата-бабалар турында түгел, әлеге дөньяны барлыкка китерүче демиург-иләһләр турында бара. Шуңа күрә илаһилаштырылган ата-бабалар культы һәм дөньяны барлыкка китерүчеләр культын һәр диндә очратырга мөмкин. Шулай итеп, патшалар традициясе дә Мисыр белән башлангыч чорда идарә иткән аллалар культыннан башланып китә. Кешенең роле дә шуннан чыгып билгеләнә: ул аллаларга табынырга, ата-бабаларны хөрмәт итәргә һәм корбаннар китерергә тиеш – болар борынгы табынуларның нигезе. Бу дөньяны яратучы баш алла шулай ук иң беренче патша булып та саналган. Әлеге патша – фиргавен вазифаларын үтәгәндә, үзен тирә-юньнән изге пәрдәләр белән чикләгән. Бары тик вәзир генә аның белән аралашу мөмкинчелегенә ия булган. Вәзир – әлеге изге пәрдәләргә якын булган кеше, ул алар аша патша белән сөйләшеп, аңардан кирәкле боерыклар, күрсәтмәләр алган. Кеше ялгыш патшага тиеп китсә, аны гадәти хәленә кире кайтарырга тырышканнар, чөнки кешегә илаһи көч күчәргә мөмкин дип санаганнар. Әлеге көч нидән гыйбарәт соң? Җирне яратучы беренче алла яшәү көче җыелмасы булып торган. Көчне – «ка» дип атаганнар. «Ка» патша булачак кешегә, башка кешеләрдән аерып торучы өстенлек буларак бирелгән. Бу көчне патша изге эшләр башкарганда яисә дошманнарга каршы куллана алган. Без борынгы Мисыр халкының тормышы турында иң беренче чиратта тарихи чыганаклар, төрле археологик казылмалар ярдәмендә өйрәнеп беләбез. Мәгълүматның төп катламы – Нил үзәнлеге буенча урнашкан истәлекләр, кабер ташлары, пирамида, гыйбадәтханә, төрбәләр. Аңа кадәр булган мәгълүмат чыганагы – язма истәлекләр: V-VI династия чоры пирамидаларының язмалары. Әлеге язмалар ярдәмендә без Мисырда яшәүчеләрнең нәрсәгә ышанганнарын, нинди аллаларга табынганнарын һәм ничек итеп үлемсезлек серләренә төшенгәннәрен белә алабыз. Биредә шулай ук истәлекләрне, ышандырырлык булсын өчен, махсус борынгырак итеп күрсәтү дә күзәтелә. Әлеге язмалар чынлыкта XXV династия чорында гына язылган булырга да мөмкин. Әлеге истәлекләр шулай ук Мисырның икегә – Һор һәм Сет җирләренә – бүленүе турында булулары белән дә кызыклы. Сет үз кочагына югары Мисырны алса, Һор – Түбән Мисырны бүлеп ала. Фиргавен патшалыкны мирас итеп алган очракта, югары һәм түбән Мисыр идарәчесе булып санала. Дини йолалар Әлеге йолалар беренче булып, Мисыр халкы кыргый саванналарда яшәгәндә барлыкка килгәннәр. Безгә аларның йолдыз, ай, кояшка табынулары билгеле. Әлеге йолдызлы дин билгеле бер йолдызлар белән тиңләштерелгән классик мисыр аллаларына табынуга күчә барган: Исида алиһә белән Сириус, Орион буыны белән Осирис, Плеядалар белән Хатхор алиһә тиңләштерелгән. Шунысы кызык: Урта диңгез буенда тормыш иткән борынгы халыкларның күбесе, ни сәбәптәндер, нәкъ әлеге йолдыз һәм йолдызлыкларга үзгә караш белән караган. Пирамидадан да борынгырак булган мегалитик Мальта комплексын бер мисал итеп карарга мөмкин. Биредә шул ук йолдызлыкларга табыну күзәтелә. Борынгы Мексика белән чагыштырганда, Мисырда үлем культы бик мөһим булмаган. Мисыр халкы тормышны күз ачып йомганчы үтә торган күренеш дип санаганнар. Һәм икенче дөньяга күченүгә алдан ук әзерләнә торган булганнар. Беренче төрбәләр Абидос, Нагада, киләчәктә Мемфис дип аталган җирлекләрдә барлыкка киләгәннәр. Әмма биредә берничә сорау туа. Белгәнебезчә, төрбәләр җитештереп, үзен билгеле бер дини йолалар буенча теге дөньяга озату мөмкинчелегенә бик аз кеше ия булган. Ә бу йолаларны үти алмыйча үлгән кешене алда нәрсә көткән соң? «Үлекләр китабы», «Пирамида язмалары» һәм «Саркофаг язмалары» кебек үк мөһим роль уйнаган. Бу бер яктан, җан, аллалар һәм шайтаннар дөньясында югалып калмасын өчен, ахирәттә юл күрсәткеч булса, икенче яктан – теге дөньяда яңа рухи тән, яңа табигатькә ия булу мөмкинчелеге дә булган. Мәсәлән, әгәр кеше пирамида янында күмелсә, бәхетле кеше дип саналган, чөнки моннан соң аның бөтен борчуларын патша хәл итә дип ышанганнар. Әмма соңыннан, үлемсез булу өчен, кешенең әхлакый сыйфатларга ия булуы өстенрәк санала башлаган. Соңрак «Үлекләр китабы» үзенә күрә бер иминлек чарасы буларак, үлгән кешене вөҗдан газабыннан саклаучы чыганакка әйләнгән. Гөнаһ эшләүдән баш тартып, кеше Осирис патшалыгында үлемсезлеккә ирешкәч, патша белән пирамида культының инде кирәге калмый. Борынгы Мисыр халкы шулай ук хайваннарга да табынган. Алай гына да түгел, алар хайван эчендә демон яшәвенә һәм аның белән аралашып булуына да ышанганнар. Әлеге күренешнең сәбәбе – җаннарның яңа гәүдәләнешенә ышану. Мәсәлән, кеше җанының хайванга яки үсемлеккә күчү мөмкинлеге. Әлеге күренеш турында антик чор язучылары да күп сөйләгәннәр. Әлеге тәкъдир баба-аллаларны да аралап үтмәгән. Ләкин без Мисыр аллалары турында нәрсә беләбез соң? Күзаллаулар хакында Мисыр халкы дөнья турындагы бер күзаллауларга гына нигезләнеп яшәмәгән. Әлеге күзаллаулар төрле күзәтүләрдән төзелгән. Мисырлылар дөньяның барлыкка килүен көнкүреш вакыйгаларыннан чыгып күз алдына китергәннәр. Мәсәлән, яратучы образы кояш алласыннан кала, бөек каз аша да бирелә алган. Әлеге кош йомырка салган, һәм бу йомырканың оясы, су уртасында җир барлыкка килгән урында йөзгән дип тә санала. Кеше Нил елгасына карап, төрле катлаулы символлар аша җир барлыкка килүен күз алдына китергән. Мисыр аллалары ничек сурәтләнгән? Һәр алланың атрибуты – уас/уадж таяклары һәм яшәү символы анх. Кешеләр дә, патшалар да әлеге атрибутларга ия булмаганнар. Бик еш аллаларны хайван башлы итеп сурәтләгәннәр (мәсәлән, некрополь алласы Анубис чүл бүресе итеп сурәтләнгән). Аллаларны чүл бүресе (шакал) итеп сурәтләү бик киң таралган, әлеге сурәт аша шулай ук хөкемдарлар да тасвирланган. Ни сәбәптән кояш алласы баш алла булып саналган? Мисыр халкы өчен кояш – яшәү чыганагы. Патша туганда, кояштан туса, үлгәндә дә кояш белән кушыла. Мәңгелектә бу халык өчен кояш әйләнүе һәм йолдызлар хәрәкәте буларак кабул ителенә. Кайбер аллалар бөтен дәүләт аллалары буларак танылса, (мәсәлән, Ра-Атум яратучы алла, яисә үлекләр алласы Осирис), кайберәүләргә табыну төрле җирлекләрдә төрлечә булган. Аллалар шулай ук гаилә принцибы буенча да бүленгәннәр яисә аерым бер даирәгә тупланганнар. Мәсәлән, Осирис даирәсенә Исида, Нефтида, Һор, Тот, Анубис кергән. Шулай ук вакыт-вакыт аллалар арасында бәхәсләр дә булган. Мисал өчен, Ра никадәр генә көчле булмасын, Исида аңа әшәкелек эшли алган. Әлеге концепция буенча, Мисыр алласы яһүдләр Алласыннан һәм христиан диненнән нык аерыла. Вакыт узу белән, аллалар һәм аларның дәрәҗәләре үзгәргән. Мәсәлән, элек Фива дигән исем астында йөргән Амонның, фивалылар башка Мисыр халыкларыннан өстенлек алгач, дәрәҗәсе үсә. Һәм ул барлыкка китерүче алла Ра белән кушыла. Башка халыклар белән мөнәсәбәткә керә башлагач, Мисыр халкы аларның аллалары белән дә танышып, беренче алла, бөтен халыкларны берләштерүче илаһ турында уйлана башлыйлар. Шул рәвешле, Эхнатон исемле фиргавеннең бер аллалык реформасы туа. Әмма башка халыклар әлеге алланы үз илаһлары итеп кабул итә алмагач, әлеге культны башка халыкларга көчләп кертәләр. Кояш алласы барысы өчен дә универсаль дип санала. Әмма соңыннан бу дини концепциянең кешелек динендә тамырлары булмау сәбәпле, реформа уңышка ирешми. Мисыр диненең үсешен өстән генә күз алдына китереп, аның кешелек өчен бәһасен билгеләргә дә мөмкин. Борынгы патшалык — пирамидалар чоры. Ул заманнарда бөтен дини күзаллауларның нигезе пирамидалар һәм патшага табыну белән бәйле. Борынгы патшалык юкка чыга башлаганда, кешеләр пирамида төзүдән дә баш тарталар, кеше үз үлемсезлеге өчен үзе җавап бирә башлый. Шул ук вакытта, әдәбиятта чынбарлыкка карата тискәре мөнәсәбәт туа, кешеләр үзләренең яшәү мәгънәләреннән шикләнә башлыйлар. Бик күп истәлекләр кешенең бу дөньяда үзен үзе югалтуы турында сөйли. Кешелек өчен тотрыклылык идеясен булдыру мөһим. Осирис кешегә имин киләчәк турында ышаныч бирүче алла иде, кеше аллалар кушканча яшәгән икән, димәк, ахирәттә ул газаплардан арынып, рәхәт тормышка ирешә алачак. Әмма кешелек дөньясы белән аллалар дөньясында берникадәр аңлашылмаучанлык бар. Кеше аллаларның исемнәрен белеп, аларны буйсындырып та газапсыз тормышка ирешеп булганныгын аңлый. Һәм моны тормышка ашырыр өчен, Осирис кулланыла. Осирисның әхлакый роле тәмам үзгәрә. Аңа табыну культы Мисырда үз әһәмиятен югалта, аңа алмашка христиан дине килә. Роман Орехов, тарих фәннәре кандидаты, РФА Мисырны өйрәнү тикшеренүләре үзәге хезмәткәре Галия Мөхитова тәрҗемәсе АУДИОЯЗМА фото: wikimedia

<urn:uuid:e007e258-75de-4656-8ad6-f460137ee3f8>

CC-MAIN-2019-43

http://giylem.tatar/archives/1245

2019-10-14T16:24:09Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-43/segments/1570986653876.31/warc/CC-MAIN-20191014150930-20191014174430-00425.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 1.0000008344650269}

giylem.tatar

Татар мәгарифе порталы Сез монда Бүген ТР Яшьләр эшләре һәм спорт министрлыгында ТР Мәгариф һәм фән министрлыгының "Укучылар һәм тәрбияләнүчеләрнең транспортта йөрүләрен тәртипкә салу" законының кайбер пунктларына үзгәрешләр кертү хакында сөйләштеләр. "Бу сорау безнең өчен бик актуаль, чөнки балаларны күчереп йөртү кагыйдәләре соңгы елларда бик катгыйланды. Укучыларны транспортта йөртү, беренчедән, куркынычсыз, икенчедән, исә зур бәлагә әйләнмәсен иде. Мәктәп директорлары һәм әти-әниләр балаларны автобуста йөртү кагыйдәләрен белергә, бу эшне ничек оештырырга икәнен аңларга тиеш. Шулай ук, укучылар өчен туристик маршрутлар булдыру, мәктәп балалары өчен туризмны үстерү дә мөһим", - диде ТРның Туризм буенча дәүләт комитеты җитәкчесе Сергей Иванов сүз башлап. "Укучылар һәм тәрбияләнүчеләрнең транспортта йөрүләрен тәртипкә салу" законында нинди үзгәрешләр бар соң? Әлеге закон, туристик маршрутларга гына түгел, ә укучыларны теләсә нинди чараларга алып чыкканда да (ярышларга, бәйгеләргә, олимпиадаларга һ.б. алып барганда) үтәлергә тиеш. Хәзер, закон нигезендә, укучыларны ТР территориясеннән теләсә нинди транспорт белән алып чыккан очракта, Россия кулланучылар хокукларын яклау һәм кеше иминлеге өлкәсендә күзәтечелек буенча хезмәткә бу хакта хәбәр ителергә тиеш. Әгәр дә инде балаларны поезд белән берәр җиргә алып баралар икән, бу очракта хезмәтнең тимер юл буенча бүлеге дә хәбәрдар булу шарт. Ә Татарстан Республикасы буенча гына хәрәкәт иткәндә, мондый процессны башкару кирәкми. Элек, балаларны кая да булса алып барганда, медицина хезмәте күрсәтү буенча сораулар күп булган. Законга кертелгән төзәтмәләр бу мәсьәләләрне чишәргә ярдәм итәчәк. Мисал өчен, яңа кагыйдәләр буенча, укучылар төркемендә 30яки аңардан артык кеше булган очракта гына алар белән медицина хезмәткәре чыга. Азрак икән, мондый хезмәткәр булу мәҗбүри түгел. Тимер юл буенча хәрәкәт иткәндә, укучылар белән чыга торган медицина хезмәткәренең бу юнәлештә әзерлек узып, беренче ярдәм күрсәтә ала алуы да җитә. Бу хакта ТР мәгариф һәм фән министрлыгының балаларга өстәмә белем бирү бүлегенең әйдәп баручы белгече Жанетта Соркина хәбәр итте. Шулай ук, балалар юлда 4 сәгатьтән артык баралар икән, автобус туктап, ял итәргә тиеш, балаларны тукландыру шарт. ТР буенча хәрәкәт иткәндә, балаларны юлга алып чыгып киткән педагоглар кулында мәктәп директоры, мәгариф бүлеге, исеме күрсәтелгән укучыларның исемлеге булырга тиеш. Әгәр дә инде укучыларны республикадан читкә алып чыксалар, ул очракта укучыларның үзләре белән бергә паспортлары яки туу турында таныклыклары, медицина имминиятләштерү полисы һәм Россия кулланучылар хокукларын яклау һәм кеше иминлеге өлкәсендә күзәтчелек хезмәтен кисәтү кирәк булачак. Элек автобусларга диагностик карталарны 3 көнгә генә бирә торган булганнар. Хәзер бу вакытны 10 көнгә кадәр озайтканнар. Укучыларны йөртүче автобусларга кагылышлы тагын бер яңалык бар. Киләсе елдан, укучылар белән чыгачак автобусларның 10 елдан артык кулланылышта булмавы таләп ителә, һәм аларга GPS навигатор урнаштырылган булырга тиеш. Бу хакта ТР буенча ЭЭМның ЮХИДИ идарәсе вәкиле Айдар Юсупов хәбәр итте.

<urn:uuid:e31d95a3-bdd2-4f07-995a-c859c0b17b54>

CC-MAIN-2019-43

http://belem.ru/node/5446

2019-10-18T07:58:11Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-43/segments/1570986677964.40/warc/CC-MAIN-20191018055014-20191018082514-00160.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 1.0000040531158447}

belem.ru

Татар мәгарифе порталы "Дога кылу (гарәпчә ялвару, үтенү) дингә ышанучы кешеләрнең Аллага сорау, үтенеч белән мөрәҗәгать итүе, яки аларга рәхмәтен белдерүе. Дога кылу ул – илаһи көчкә билгеле бер тәртипкә салынган сүзләр – формулалар ярдәмендә мөрәҗәгать иткәндә, аның игътибарын үзеңә тартырга һәм мәрхәмәтен, шәфкатен казанырга була дигән ышануга нигезләнгән». Ә Ризаэддин Фәхреддин болай дип язып калдырган: "Гыйбадәтләрнең иң зурысы хәрам эшләрдән саклану вә фарызларны үтәүдән гыйбәрәттер. Шуларның берсе – дога кылу". - Нәсимә белән мин килешеп бетмим. Бәлки лирик герой кечкенә баладыр һәм гарәпчә белмидер. Ул бит әйтә: "... иң элек кылган догам..." ди. "Иң элек" сүзе биредә "башта", "беренче" мәгънәсендә килгән. Аннан бит безнең күбебез гарәпчә белми, ләкин без бит Ходайга үз телебездә, туган телебездә эндәшәбез. Теләкне чын күңелдән теләсәң, ул кабул булырга мөмкин. Мин монда Г.Тукай үзе турында язган дип уйлыйм. Бөтен кешенең дә гөнаһысы була. - Мин дә шулай уйлыйм. Аны бит бәләкәй чакта әнисе бер карчыкта калдырып китә, шагыйрь шуның өчен дә кайгыра. - Аннан соң Г.Тукай бик күп кешеләрдән көлгән, аларны тәнкыйть иткән. Мәсәлән "Печән базары яки яхуд яңа Кисекбаш" поэмасында. Ә кешедән көлү гөнаһ бит. - Ә ул бит халык өчен тырышкан. Татар халкы белемле булсын, алга китсен өчен тырышкан. Шуңа күрә тискәре, артта калган кешеләрне тәнкыйть итә. Ул – сатирик поэма. Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:4a59db62-3dfd-4b2a-8fff-7c665cbc0dfa>

CC-MAIN-2021-39

http://belem.ru/node/82

2021-09-19T08:22:22Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-39/segments/1631780056752.16/warc/CC-MAIN-20210919065755-20210919095755-00681.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 1.0000007152557373}

belem.ru

Бронхиаль астма Бронхиаль астма — сулыш юлларының еш кабатланучан хроник ялкынсынуы. Ул бронхларның төрле дәрәҗәдә һәм дәвамлылыкта һава үткәрүчәнлеге бозылу, реактивлыгы арту, йөткерү, тын бетү өянәге белән характерлана. Авыруның сулыш юлларында өлешчә яки тулысынча кире кайтырлык ябылу күренеше күзәтелә. Төнлә яки иртәнге сәгатьләрдә еш кабатлана торган сызгыручан гыжлау белән сулыш чыгару өянәге, сулыш алу авыраю, йөткерү, күкрәк томалану тойгысы барлыкка килү — мондый авыруларга бик таныш симптомнар. Бронхиаль астма шактый еш очрый торган авыру, өлкәннәрнең якынча 5 % ы астма авырулы, балалар арасында тагын да ешрак күзәтелә, бу чир белән 10 % ка якын балалар авырый. Чирнең куәтлелеген түбәндәге күрсәткечләр ярдәмендә билгелиләр: бер атна эчендә ничә тапкыр төнге симптомнары була, бер көнгә һәм бер атна буе көндезге симптомнары ничә тапкыр күзәтелә, дәвалау өчен күпме дару кабул ителә, йокы никадәр бозылган, физик активлык никадәр кимегән. Авыруны дүрт дәрәҗәгә бүләләр. Җиңел алмашынучан: өянәк атнага бер тапкыр, төнге симптомнар бер ай буена 2 тапкыр булырга мөмкин, үпкәләр нормаль эшли. Җиңел персистенцияле (әгъзаның акрын гына кирегә үсеш алуы): симп томнар атнага бер тапкыр күзәтелә, ләкин тәүлек саен түгел. Йокы бозыла, төнге симптомнар аена 2 тапкырдан арта. Уртача дәрәҗәдәге персистенцияле: симптомнар көн саен булып тора. Физик активлык һәм йокы бозыла, төнге симптомнар атнага бер тапкыр кабатлана. Адреномиметиклар кулланырга кирәк була. Авыр дәрәҗәдә персистенцияле астма: симптомнар даими рәвештә булып тора. Физик активлык һәм йокы начар. Төнге өянәкләр бик еш була. Сулыш чыгару тизлеге 60 % тан түбән. Хәзерге вакытта бронхиаль астманы түбәндәге клиник группаларга аералар: атопик, инфекциядән соң барлыкка килгән, аспирин бронхиаль астмасы, физик йөкләнешкә бәйле бронхиаль астма, профессиональ бронхиаль астма. Бер авыруда боларның төрле вариантлары бер үк вакытта күзәтелергә мөмкин. Атопик (экзоген — тышкы факторлар тәсирендә барлыкка килүче) бронхиаль астма өчен түбәндәге билгеләр характерлы: бронхиаль астмага ки терүче аллерген булу, аллерген тәэсир иткәннән соң, авыруның көчәеп китүе, аллерген ялкынсынуның күп төрле симптомнары барлыкка килүе; күзләрнең лайлалы тышчасы, сулыш юллары, шулай ук тән тиресе зарарлануы. Инфекциядән соң барлыкка килгән (эндоген — организмда эчке сәбәпләр тәэсирендә барлыкка килүче) бронхиаль астма өчен аның алдан кичерелгән инфекцияле авыруга охшаш булуы хас. Аспирин бронхиаль астмасы белән авыручылар өчен өч төрле симптом булуы характерлы: полиплы риносинусит (борын куышлыгы һәм борын тирәсе куышлыкларның лайлалы тышчасы ялкынсыну), ялкынсынуга каршы стероидсыз чараларны (НПВС) бик авыр кичерү һәм аларны кабул иткәннән соң тын бетү өянәге барлыкка килү. Бу форма бик авыр кичерелә һәм салицилатлар, НПВС-дарулар кабул иткәннән соң, анафилактик реакция булуы да ихтимал. Физик йөкләнеш булганнан соң барлыкка килә торган бронхиаль астма еш кына яшьләрдә күзәтелә. Бу авыруларда сулыш кысылу халәте йөгергәндә, тиз атлап барганда, көлгәндә барлыкка килә. Мондый бронхиаль астма белән интегүчеләрдә сулыш кысылу өянәге физик йөкләнештән соң 10 минут узгач күзәтелә һәм бу — диагноз кую өчен критерий дә булып тора. Хәзерге заманда профессиональ бронхиаль астманы аерып карыйлар, производство факторларына аеруча сизгер булган кешеләрдә очрый ул. Авыруның барлыкка килүендә генетик факторлар да бик зур роль уйный. Шуңа күрә нәселдәнлек тә инкяр ителми. Кагыйдә буларак, бронхиаль астма өянәкләре төнге 2-4 сәгатьләр . арасында башлана. Сулыш алу авыраю һәм тын бетү өянәге, йөткерү, тахикардия симптомнары җәфалый. Сулыш чыгарганда, коры сызгыручан гыжлау барлыкка килә. Авыр өянәк очрагында сулыш алу фазасы кыскара. Битнең, тышкы лайлалы тышчаларның күгәрүе, сулаганда систолик басымның төшүе, авыруның ирексездән куллары белән тезләренә таянуы яки урындыкка, караватка сөялеп, аркасын терәп утыруы күзгә ташлана. Авыруларга лаборатор тикшерүләр уздыралар, үпкәләрнең функциясен тикшерәләр, аллергиягә тире пробасы ясала, үпкәләрне тикшерү йөзеннән рентгенография, сирәк кенә рентгеноскопия һ.б. үткәрелә. Дәвалауны уңышлы алып бару өчен, авыруны көчәйтүче сәбәпләрдән котылу зур әһәмияткә ия. Авыруны үзенә ярдәм күрсәтергә өйрәтү таләп ителә, моның өчен аңа ингаляторны куллану ысулын яхшылап аңлатырга кирәк. Өянәкне бетерергә кислород та ярдәм итә. Спейсер яки небулайзер аша 20 минут саен 1 сәгать буе өянәкне бетерергә ярдәм итә торган бирелергә мөмкин. Боларның нәтиҗәсе булмаса, преднизолон дигән гор мональ дару да кулланыла. Бронхиаль астма авыруы катлауланганда, астматик статус, ателектаз (альвеолаларның куышлыгы бетү), пневмоторакс (плевра куышлыгында һава яки газлар булу) халәтләре алгы планга чыга. Әгәр авыруга елына өч тапкырдан да артык хастаханәгә кереп дәваланырга туры килсә, аның үлү куркынычы зур, шуңа күрә бронхиаль астма белән бик көчле авыручылар хастаханәнең интенсив дәвалау бүлегенә салына.

<urn:uuid:80e2e3f4-1d56-4ec5-94c4-ea9df91263fd>

CC-MAIN-2022-05

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D1%80%D0%BE%D0%BD%D1%85%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D1%8C_%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%BC%D0%B0

2022-01-29T05:51:57Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2022-05/segments/1642320299927.25/warc/CC-MAIN-20220129032406-20220129062406-00592.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999736547470093}

tt.wikipedia.org

Татар мәгарифе порталы Сез монда 11 декабрьдә Казанда "Гаяз Исхакый иҗаты: хәзерге караш" дип исемләнгән Халыкара фәнни-гамәли җыен уза. Россия төбәкләреннән һәм чит илләрдән күпсанлы галимнәрне туплаган бай фәнни тикшеренү программасы нигезендә үткәрелүче конференция эшендә Татарстан Республикасы Премьер-министры урынбасары — мәдәният министры Зилә Вәлиева да катнашты. Кунакларны сәламләп, Зилә Вәлиева Г.Исхакыйның тууына 130 ел тулуга багышланган әлеге җыенның инде күптән көтелгән чара булуын билгеләп үтте. "Бүгенге конференцияне олуг әдипнең бәһасез мирасын халыккка кайтару юнәлешендә беренче адымнар дияргә була, - ди мәдәният министры. — Билгеле булганча, Г.Исхакый иҗаты туган иленә — милли татар әдәбиятына үзгәртеп кору чорында шаулап килеп керде. Ул — эзләрлекләүләргә дучар булган фаҗигале шәхесләребезнең берсе. Шуңа да, аның инде галимнәребез тарафыннан өйрәнелә башлаган мирасын яшь буынга тапшыру — төп бурычыбыз булып тора. Г.Исхакыйның иҗаты томлыкларда да дөнья күрергә тиеш. Бу эшне исә чит ил галимнәре белән берлектә башкарып, аны 30 томлык итеп чыгарсак, бик тә отышлы булыр иде", - диде Зилә Вәлиева һәм язучының Казанда музеен булдыру кирәклеге турында да әйтеп узды. Билгеле булганча, язучының юбилее уңаеннан, быел аның иҗаты буенча махсус конкурс та үткәрелгән иде. Зилә Вәлиева әлеге чарада яшьләрнең күпләп катнашуына басым ясап: "Бәйгенең сораулары шулкадәр оста итеп куелган иде, аларны Г.Исхакыйның әсәрләрен укымый торып җавап бирү мөмкин түгел", - дип, бәйгенең югары дәрәҗәдә булуын да билгеләп үтте. Әйе, бүгенге көндә Г.Исхакыйның иҗатын фәнни яктан өйрәнү уңышлы бара. Ләкин әле проблемалар да юк түгел. Аларны хәл итү юнәлешендә, Исхакыйны шәхес буларак та, иҗаты белән дә халыкка ныграк таныту йөзеннән укытучыларга, китапханәчеләргә, галимнәргә, ягъни барлык мәдәният хезмәктәрләренә үзләреннән өлеш кертергә кирәклеген дә әйтеп узды мәдәният министры. Конференциянең пленар утырышыннан соң, докладлар яңгырады, төштән соң исә җыен "Г.Исхакый һәм татар әдәбияты" һәм "Г.Исхакый һәм татар теле, мәгарифе, тарихы" дигән секция утырышларында дәвам итә. Аларда барлыгы 60тан артык кеше катнаша. Конференция эшенә бүген кич белән М.Җәлил исемендәге Татар дәүләт опера һәм балет театрында узачак "Гасырлар кичеп" дип исемләнгән чара нокта куячак. Чыганак: "Татар-информ"

<urn:uuid:10388487-9eec-416b-b6fd-7334190956c8>

CC-MAIN-2020-16

http://belem.ru/node/854

2020-03-29T12:09:30Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-16/segments/1585370494331.42/warc/CC-MAIN-20200329105248-20200329135248-00152.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999973773956299}

belem.ru

Татар мәгарифе порталы "Иң актив мәктәп укучысы" номинациясендә икенче этап җиңүчеләрен бүләкләү сентябрь башында узачак. "IT-чемпион" республика бәйгесе дәвам итә. Бүгенге көндә анда 235769 укучы катнаша, аларның логиннары кулланучыларның ТР Хезмәтләре порталындагы 276540 шәхси кабинетында сакланган. ТР Мәгълүматлаштыру һәм элемтә министрлыгыннан хәбәр итүләренчә, узган атнада иң актив укучыларның беренче унлыгына Казанның Совет районы, Актаныш, Арча, Теләче, Саба районнары һәм Чаллы шәһәре вәкилләре кергән. "Иң актив мәктәп укучысы" номинациясендә икенче этап җиңүчеләрен бүләкләү сентябрь башында узачак. Җәйге каникуллар чорында укучылар "ТР Дәүләт һәм муниципаль хезмәтләре порталын үстерү" дигән иҗади номинациядә дә үз эшләрен тәкъдим итә. Алар биредә катнашып, программалаштыру, дизайн буенча сәләтләрен күрсәтә, сервислар һәм электрон хезмәтләр буенча кызыклы идеяләрен тәкъдим итә. Әлеге номинациядә җиңүчеләр биш категория буенча билгеләнәчәк ("Электрон хезмәтләр өчен иң яхшы баннер яки логотиб", "Иң яхшы видеоролик", "Иң яхшы презентация", "Иң яхшы мобиль кушымта", "Интернет-кушымта"). Иҗади номинациягә эшләр 3 ноябрьгә кадәр кабул ителә. Чыганак: http://tat.tatar-inform.ru Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:61edc33b-0727-41dd-9099-bc94934fc2f1>

CC-MAIN-2021-21

https://belem.ru/node/4216

2021-05-06T04:21:26Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-21/segments/1620243988725.79/warc/CC-MAIN-20210506023918-20210506053918-00625.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999914169311523}

belem.ru

- РУС - ТАТ Кече Чынлы елгасының (Чынлы, Зөя елгалары бассейны) сул кушылдыгы. Озынлыгы 9,9 км, бассейнының мәйданы 31,5 км2. Идел буе калкулыгы буенча Чүпрәле районында ага. Елга башы Яңа Чүпрәле авылыннан 4 км төньяк-көнбатыштарак, тамагы Татар Саплыгы авылыннан 2 км төньяк-көнбатыштарак. Елга башының абсолют биеклеге 200 м, тамагыныкы — 133 м. Су җыелу мәйданында урман үсемлекләре үсми. Пакерлының 2,6 км озынлыктагы бер кушылдыгы бар. Туенуы катнаш, күбесенчә кар сулары исәбенә туена. Җир асты сулары белән туену модуле 0,1–0,25 л/с·км2. Гидрологик режимы ташу вакытында су муллыгы һәм җәен нык саегуы белән характерлана. Җәен, яңгырлар озак яумый торганда, елга урыны-урыны белән кибә. Бассейнда еллык су агымының уртача күпьеллык катламы 88 мм, ташу вакытында су катламы 80 мм. Язгы ташу, гадәттә, март ахыры — апрель башында башлана. Елга ноябрь уртасында туңа. Суы язын чагыштырмача каты (3–6 мг-экв/л), кышын һәм җәен каты (6–9 мг-экв/л). Гомуми минеральләшүе язын 200–300 мг/л, кышын һәм җәен 400–500 мг/л. Елганың югары агымында су күләме 0,65 млн м3 булган буа бар. Су ресурслары сугару өчен файдаланыла. Вы используете устаревшую версию браузера. Для корректного отображения сайта обновите браузер.

<urn:uuid:b469f441-67e5-4316-a756-9353b0929bb1>

CC-MAIN-2022-33

https://tatarica.org/tat/razdely/priroda/gidrograficheskaya-set/pakerly

2022-08-12T03:25:17Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2022-33/segments/1659882571538.36/warc/CC-MAIN-20220812014923-20220812044923-00139.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999377727508545}

tatarica.org

Татар мәгарифе порталы Бүген ТР Мәгълүматлаштыру һәм элемтә министрлыгында ИТ-сыйныфлар кертелгән мәктәп укытучылары һәм мәктәп администрациясе белән киңәшмә узды. Киңәшмәдә "ТР Мәгълүмат техноологияләре" ДУП башкаручы директоры Татьяна Камалетдинова, ТР Мәгариф һәм фән министры вәкиле Марина Алексеева, Иннополис Университеты ректорының вузга кадәр белем бирү буенча урынбасары Сергей Масягин, "Байтик" компьютер лагере директоры Лариса Бикмуллина катнашты. Татарстан Республикасында яңа уку елыннан 34 ИТ-сыйныф эшли башлады. 34 мәктәп заманча җиһазланачак. ИТ – сыйныфта атнага 8 сәгать каралган, 4 информатика һәм тагын 4 дәрес сайлау буенча ИТ курсларларга багышланачак. Киңәшмәдә "ТР Мәгълүмат технологияләре" ДУП башкаручы директоры Татьяна Камалетдинова чыгыш ясады. Ул Ит-сыйныфларда куелган бурычлар һәм максатлар турында сөйләде, мәктәп вәкилләре сорауларына җавап бирде. Иннополис Университеты ректорының вузга кадәр белем бирү буенча урынбасары Сергей Масягин киңәшмәдә катнашучыларга "Робототехника" юнәлешендә планлаштырылган эшне тәкъдим итте. Киңәшмә ахырында 34 мәктәпнең роботехникасы булмаган 22 се җиһазлар комплекты алды, дип хәбәр итә ТР Мәгълүматлаштыру һәм элемтә министрлыгы матбугат хезмәте. http://intertat.ru/tt Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:3dcbd526-bb5e-4b95-aa1f-801318a27870>

CC-MAIN-2021-39

https://belem.ru/node/5543

2021-09-21T02:17:56Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-39/segments/1631780057131.88/warc/CC-MAIN-20210921011047-20210921041047-00269.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9998831748962402}

belem.ru

Казан кинофестивале |Казан кинофестивале| |Нигезләнү датасы||2005| |Дәүләт||Россия| |Урын||Казан| |Рәсми веб-сайт||kazan-mfmk.com| Казан халыкара мөселман киносы фестивале — Россия мөселман киносының ачык фестивале, илдә иң зур кинофестивалләрнең берсе. 2004 елда Мәскәүдә "Алтын Минбар" халыкара мөселман киносы фестивале" коммерциясез партнерлык буларак оешкан, фестиваль бу исем белән 2009 елга кадәр үткәрелде. 2005 елдан ул ел саен Татарстан Республикасы Казан шәһәрендә уза. Фестиваль төшенчәсе үзенең девизында чагыла: "Мәдәниятләр диалогы аша - мәдәни диалогка". Форум програмына тынычлык урнаштыру, дини толерантлык, толерантлык идеяларын йөртә торган, авторның нинди диндә булывына карамастан, милләт-ара диалог төзү ысуллары турында сөйләгән фильмнар керә. Профессиональ мохиттә Казан кино форумы "кешелек киносы фестивале" статусын алды. Жюри составына озак еллар Владимир Хотиненко, Карен Шахназаров, Вадим Абдрашитов җитәкчелек иттеләр. Катрин Денев, Изабель Adzhani, Марк Дакаскос, Эдриан Броуди, Ornella Muti, Krzysztof режиссеры, Никита Михалков, Эльдар Рязанов, Евгений Миронов, Аристарх Ливанов, Александр Mitta, Игорь Петренко, Алла Сурикова, Армен Ligidva Фагия Шукшина, Владимир Меншов һәм башкалар фестивальнең мактаулы кунаклары булдылар. Фестивальнең төрле елларда лауреатлары: "Мөселман" (1995) режиссеры Владимир Хотиненко (Россия), Октай Мир-Кассым (Азәрбайҗан), Азизолла Хамиднезаде (Иран), Нассер Ххемирның "Баба Азиз" (Франция-Германия-Тунис-Венгрия-Иран-Иран-Бөек Британия), Рәсүл Мололипоор (Иран), Ашутоша Говарихер (Һиндстан), «Джодха һәм Акбар» (Һиндстан), Вера Глаголева (Россия), Сәйет Мир-Кәрими (Иран), Срджан Голубович (Сербия). Традиция буенча, кинофестивальнең ачылу һәм ябылу тантаналары Казанның "Пирамида" мәдәни-күңел ачу комплексында уза . Конкурс һәм параллель күрсәтү программаларыбер үк вакытта Казан шәһәренең берничә мәйданында үтә. Фестивальне Татарстан президенты, Казан мэриясе, Татарстан мәдәният министрлыгы һәм Россия мөфтие шурасы ярдәм итә. Казан кинофестиваленә нигез салучылар — Татарстан Республикасы Мәдәният Министрлыгы һәм Казан шәһәре хакимияте. Харих[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] I-V фестивальләр (2005-2009)[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Казан кинофестиваленең ачылган елы 2005 ел дип санала, аннары фестиваль Казан шәһәрендә була башлады. Оештыручылар арасында кайбер каршылыклардан соң, 2009 елда кабул итүчеләр мөстәкыйль рәвештә фестивальләр үткәрергә һәм тарихны һәм номерларны саклап калырга һәм "Алтын Минбар" исеменнән баш тартырга булдылар. VI фестиваль (2010)[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] 2010 елгы фестиваль сезоны уңышлы булды. 6 Казан халыкара мөселман киносы фестивале 15 — 19 сентябрдә узды. Мактаулы кунаклар арасында Оскар премиясе лауреаты Америка актеры һәм продюсеры Адриан Броди булды . Кинофестивальнең оештыру комитетына дөньяның 60 иленнән катнашуга гаризалар килде. Сайлап алу нәтиҗәсендә фестивальнең конкурс өлешенә 52 фильм алынды, конкурстан тыш өлешкә тагын 24 фильм кертелде. Сайлау комитетын Овидио Салазар (Бөекбритания) җитәкләде. Анна Брейновски ( Австралия ), Мауро Мартино ( Италия ), Гөл Кират Панаг ( Indiaиндстан ), Ментай Утепбергенов ( Казахстан ), Асад Таха ( Берләшкән Гарәп Әмирлекләре ), Yukксел Аксу ( Төркия ), Шахрияр Бахрани ( Иран ), Иван иде. Максимов ( Россия ), Михаил Михайлов (Россия) жюри составында эшләделәр [1] . Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Международный фестиваль мусульманского кино открылся в Казани. «РИА Новости» // ria.ru (15 сентября 2010 года) Сылтамалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Фестивальнең рәсми сайты. // kazan-mfmk.com

<urn:uuid:c19dfc76-a72a-4af5-b6aa-fc6fa7d7d904>

CC-MAIN-2022-40

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D0%BD_%D0%BA%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D1%84%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B8%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D0%B5

2022-10-07T22:26:52Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2022-40/segments/1664030338280.51/warc/CC-MAIN-20221007210452-20221008000452-00773.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9992349147796631}

tt.wikipedia.org

Татар мәгарифе порталы Сез монда Татар әдәбият галиме, дәреслекләр авторы, тәнкыйтьче, Татарстанның һәм Россиянең атказанган фән эшлеклесе, фән һәм техника өлкәсендә ТР Дәүләт премиясе лауреаты, филология фәннәре докторы, профессор Хатыйп Йосыф улы Миңнегулов бүген туган көнен билгеләп үтә. Ул 1939 елның 12 маенда Татарстанның Зәй районы Апач (рәсми исеме Сармаш по Ирне) авылында дөньяга килгән. Әтисе ягыннан Xатыйп Миңнегулов руханилар, морзалар нәселенә барып тоташа. Әтисе Йосыф (1909—1944) фронтта һәлак була. Дүрт бала әни тәрбиясендә үсә. Хатыйп Миңнегулов башлангыч белемне 1946—1950 елларда туган авылында ала. Аннан күршедәге Пидәр (Федоровка) мәктәбендә укый. Җиденче сыйныфны төгәлләгәч, бер ел колхозда эшли. Аннан 25 км ераклыктагы Сарман районы Иске Кәшер урта мәктәбендә укый. 1957 елда, өлгергәнлек аттестаты алгач, ике еллап вакыт әүвәл Таҗикстанның Ленинабад өлкәсендә заводта, мамык җыюда, аннан туган авылында колхозчы, клуб мөдире булып эшли. 1959—1964 елларда ул — Казан дәүләт университетының тарих-филология факультетындагы татар теле һәм әдәбияты бүлеге студенты. 1962—1963 уку елында, читтән торып укуга күчеп, Пенза өлкәсенең хәзерге Белинский (Чембар) районы Качкару авылында балалар укыта. Университетны тәмамлагач, Сарман районында ике ел Чукмарлы мәктәбе директоры, колхозның партоешма секретаре, аннан ел ярым КПССның район комитетында партия мәгарифе кабинеты мөдире булып эшли. 1967 елның ноябреннән — Казан дәүләт университетының татар әдәбияты кафедрасы укытучысы. 1972 елда XIV гасыр төрки-татар шагыйре Сәйф Сарай турында кандидатлык, 1991 елда «Татар әдәбияты һәм Шәрык классикасы (Үзара багланышлар һәм поэтика мәсьәләләре)» темасына докторлык диссертацияләре яклый. 1980 елда доцент, 1992 елда профессор дәрәҗәләрен ала. 1984—1989 елларда — филология факультетында декан урынбасары. Берничә мәртәбә вакытлыча кафедра мөдире, декан вазифаларын башкара. 1999 елдан татар әдәбияты кафедрасы мөдире булган галим. Хатыйп Миңнегулов, башка бик күп каләм әһелләре кебек, яшьтән үк әдәбият белән кызыксына, шигырьләр, мәкаләләр яза. Татарстан Язучылар берлеге әгъзасы (1996 елдан) булып тора. Фәнни хезмәтләре һәм дәрәҗәләре бихисап: - Россиянең Мәгариф һәм фән министрлыгы каршындагы «Россия халыклары телләрен һәм әдәбиятларын федерация югары уку йортларында укыту секциясе»нең рәисе. - Россия Гуманитар фәннәр академиясенең хакыйкый әгъзасы (академигы, 1996). - Халыкара ел кешесе (Англия, Кембридж, 1998). - Татарстан Язучылар берлегенең Гаяз Исхакый исемендәге бүләге лауреаты (2005). - Кол Гали исемендәге халыкара премия лауреаты (1998). - Татарстан Республикасының Мактау грамотасы белән бүләкләнгән (2000).

<urn:uuid:cf16d013-a749-4780-968e-62d33f45232d>

CC-MAIN-2020-16

http://belem.ru/node/6560

2020-03-29T12:36:23Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-16/segments/1585370494331.42/warc/CC-MAIN-20200329105248-20200329135248-00168.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999005794525146}

belem.ru

КФУ Экология һәм табигатьтән файдалану институтының туфракны өйрәнү кафедрасыннан 4 нче курс студенты Илназ Закиров Арктика һәм антарктика фәнни-тикшеренү институты (ААНИИ) экспедициясе составында Шпицберген (Төньяк Норвегия) архипелагында урнашкан Россия фәнни үзәгендә тикшеренү үткәргән. Мондый мөмкинлек Илназга ААНИИ оештырган "66°33′" фәнни һәм иҗади проектлар конкурсында җиңүе өчен эләккән. КФУ Экология институтының өлкән мөгаллиме Илназ Сәхәбиев белән берлектә Шпицберген архипелагы яр буе туфрагының микропластик кисәкчекләре белән пычрануны бәяләүгә багышланган проект эшләнгән. «Бүген микропластик белән пычрану глобаль экологик катастрофа, чөнки пластмасса тирә-юньгә зарарлы химик матдәләр бүлеп чыгара. Микропластик кисәкчекләре һәм аның тарафыннан бүленеп чыккан зарарлы матдәләр туфракка эләгеп, тере организмга тискәре йогынты ясыйлар, – ди Илназ Закиров. Илназ Закиров әйтүенчә, Баренцбург поселогы тирәсендә туфрак пробасы алынган һәм лаборатор тикшеренүләр үткән. «Табигатьне тикшерү барышында Шпицберген архипелагы яр буе территориясендә микропластик кисәкчекләре табылды. Аны диңгез һәм океан агымы алып килгән. Хәзер лаборатор тикшеренүләр дәвам итә, аның барышында мин табылган материалның сыйфат һәм сан үзенчәлекләрен билгелиячәкмен». Аңлатып китик, тикшерү барышында яр буе территориясеннән туфрак пробалары алынган һәм анда микроскоп ярдәмендә микропластик кисәкчекләре ачыкланган. «Проектны эшләү барышында Арктика яр буе территориясе туфрагында микропластик күләмен бәяләү буенча яңа һәм беренчел мәгълүматлар алу планлаштырыла. Эш арктика ландшафтларында пластик күчеше һәм туплануы үзенчәлекләрен аңларга ярдәм итәчәк,- ди И.Закиров. Экспедициядән алган тәэсирләре белән бүлешеп, Илназ Шпицберген табигатенә соклануын әйтте. Бигрәк тә диңгез һавасы һәм түбәсе кар белән капланган таулар ошаган аңа. "66°33′" – табигыять, төгәл, гуманитар фәннәр, мәдәният һәм сәнгать юнәлеше буенча проектлар конкурсы. Ул Россиянең югары уку йортларында көндезге бүлектә һәм аспирантурада укучы студентлар арасында үткәрелә. Проектның максаты – төбәкнең экосистемасын саклау. Чыганак: https://media.kpfu.ru/news/na-arkhipelage-shpicbergen-student-kfu-obnaruzhil-mikroplastik

<urn:uuid:8b4f7261-3bde-4754-a82e-615b898b08a9>

CC-MAIN-2020-29

https://darelfonyn.kpfu.ru/kfu-studenty-arktika-tufragynda-mikroplastik-kis-kchekl-ren-tapkan/

2020-07-12T03:35:15Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-29/segments/1593657129517.82/warc/CC-MAIN-20200712015556-20200712045556-00276.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9996036887168884}

darelfonyn.kpfu.ru

Антуан Гамильтон |Антуан Гамильтон| |Туган телдә исем||фр. Antoine, comte d'Hamilton| |Туган||1646| Ирландия |Үлгән||21 апрель 1720| [d] |Ватандашлыгы||[d]| |Һөнәре||шагыйрь, тәрҗемәче, язучы, хәрби хезмәткәр| Ирландиянең Лауте яки Типперэри шәһәрендә дөньяга килә. 1640—1658 еллардагы инглиз инкыйлабы вакытында аның әтисе, шотланд аристократы, гаиләсе белән Франциягә күченә. Антуан монда үсә һәм белем ала. Англиядә реставрация чоры булганда, ул кире кайта. 1688 елда, Стюартлар нәселе җиңелгәч, янә Франциягә китә. Үз әсәрләрендә Гамильтон эмигрант аристократиянең күңел төшенкелеген чагылдыра, ирония белән шушы аристократиянең әхлак дәрәҗәсен күрсәтә. Аның төп әсәре — «Граф Грамон истәлекләре» («Mémoires du comte de Grammont»). Ул 1704 елда языла, 1713 елда басылып чыга. Әсәр — XVII гасыр француз прозасының классик үрнәге. Аристократиянең тормышыннан тыш, Гамильтон тарихи портретларын да сурәтли: Кромвель, Людовик XIV һәм башкалар. Аның «Contes de Féerie» әкиятләре дә XVIII гасыр француз әдәбиятына гаять зур йогынты ясый. Библиография[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Euvres, 3 тт. — 1912. - Mémoires du chevalier de Grammont, précédés d'une notice sur la vie et les ouvrages d'Hamilton, par M. Auger, suivis de la table des noms propres des Mémoires de Grammont et d'un choix de ses épitres en vers et de sa correspondance. — 1878. - Fürst R. Die Vorläufer der modernen Novelle im XVIII Jahrh. — 1897.

<urn:uuid:7f54cde4-25fa-44ca-b7b9-22982a960be3>

CC-MAIN-2019-35

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%BD%D1%82%D1%83%D0%B0%D0%BD_%D0%93%D0%B0%D0%BC%D0%B8%D0%BB%D1%8C%D1%82%D0%BE%D0%BD

2019-08-19T01:35:01Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-35/segments/1566027314638.49/warc/CC-MAIN-20190819011034-20190819033034-00135.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9983264207839966}

tt.wikipedia.org

Кодандарама Гыйбадәтханәсе |Гыйбадәтханә| |Ил||[[Һиндстан, Андһра-Прадеш, Вонтимитта]]| |Төбәк / район||Ontimitta[d]| |Кайсы дини агымга карый||Рама Ходаена табыну| |Нигезләүче||Чола һәм Виджанаягара Патшалары| |Төзелеш еллары||???—16-ынчы гасыр| Кодандарама Гыйбадәтханәсе — ул Һиндстанның Андһра-Прадешта Кадапа районында Раджампет талукында Вонтимитта шәһәрчегендә урнашкан Рама Ходаена багышланган Һинд дине гыйбадәтханәсе. Виджаянагара архитектурасы мисалы булган гыйбадәтханә 16-ынчы гасыр белән даталана. Ул төбәктә иң зур гыйбадәтханә дип раслана. Ул Кадападан 25 ераклыкта һәм Раджампетка якын урнашкан. Гыйбадәтханә һәм янәшәдәге биналар үзәктән сакланган Милли Әһәмияткә Ия Һәйкәлләрнең берсе булып тора.[1] Риваяте[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Асаба риваять буенча гыйбадәтханә Вонтуду һәм Миттуду тарафыннан төзелгән булган, алар Раманың тугърыларына әйләндерелгән элеккеге кеше талаучылар булган. Гыйбадәтханәне төзегәннән соң, алар ташка әйләнгәннәр дип әйтелә.[2] Тарихы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Вонтимиттада яшәгән Баммера Потана үзенең Телугу телендә "Маһа Бһагаватам" шедеврын язган һәм аны Рамага багышлаган. Вальмикиның "Рамаяна"сын (Рама хикәясен сөйләүче Һинду эпосы) Телугу теленә тәрҗемәсе өчен "Андһра Вальмики" буларак мәгълүм Вавилаколану Субба Рао шулай ук биредә Рамага табынып вакыт уздырган. Изге шагыйрь Аннамачарья гыйбадәтханәгә килгән һәм Рамага дан җырлап җырлар яки киртаннар иҗат иткән һәм җырлаган дип әйтелә. Гыйбадәтханәгә 1652 елда зиярәт кылган Жан-Баптист Тавернье гыйбадәтханә архитектурасының элегантлыгына сокланып бәяләмә биргән.[2] Гыйбадәтханә алдында Рама хөрмәтенә дан биреп җырлар яки киртаннар җырлаган Бһаванаси Мала Обанна дигән Рама Бхакта бар һәм көнчыгыш Гопурам алдында Мандап (Утла Стамбам) Бһаванаси Мала Обанна символы бар. Хасиятләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Төбәктә иң зур булган гыйбадәтханә Виджаянагара архитектура стилендә төзелгән, "Сандһара" тәртибендә һәм турыпочмак мәйданчык стеналар белән әйләндерелгән. Сиддһоуттан Бакарапета аша 16 км да урнашкан гыйбадәтханә архитектур рәвештә элегант һәм импрессив. Аның өч бизәкле Гопурамы (баганалары) бар, шуларның көнчыгышка карый торган үзәк манара гыйбадәтханәгә капка керүе булып тора; башка ике манара төньякка һәм көньякка карый. Бу үзәк манара биш ярус итеп төзелгән һәм манараның килү капкасына керү баскычлар аша.[3][5][6] Мандапа яки рангамантапам, ачык һава театрында бик матур потлар бар. Мандапа 32 багана белән тотылып "Мадһйярангарадапам" буларак мәгълүм. Мандапада колоннадаларда хезмәтче апсараларның (нимфаларның) кисеп ясалган потлары бар. Көньяк якта үзәк тотып торучы системаның баганалары Ходай Кришна һәм Вишнуның кисеп ясалган сурәтләре бар. Почмак баганаларда апсаралар һәм Илаһлар белән кисеп ясалган сурәтләр белән өч катлам бар. Мандапаның үзәк өлешендә баганалар бар, алар риваять мәхлукатлар Яли сурәтләре белән бизәлгән. Үзәк өлешнең түбәсе күп бизәкле кысалар яки карнизлары белән төзелгән. Мандапаның бер баганасында Рама һәм аның туганы Лакшмана потлары бар. Биредә Рама торган килеш итеп кулында җәя белән һәм сул кулында ук белән күрсәтелгән. Рама сурәтендә башка бизәкле сәнгать "Кундалас"тан (алкалар), һарастан (чәчәк бәйләмнәре), "валаяс"тан, "ягнопавита" (изге баудан) һ.б. дан тора. Лакшмана фигурасы трибһанга позициясендә уң кулы иркен килеш һәм шул ук вакытта сул кулы җәя тоткан килеш итеп сурәтләнгән. Сурәттә киселгән бизәкләр: киртимукута (коник таҗ), грайвевакалар, чаннавира, ударбандһа (бил бавы), ягнопавита һәм пурнарука. Сул аягы җирдә һәм уң аягы тездә бөгелеп һәм сул аяк аша кисештереп куелган Двибһанга позициясендә Кришнаның потының стиле "Вьятйястапада" дип атала. Аның ике кулларыннан уң кулы Говардхан калкулыгын тоткан килеш һәм башкасы катига куелган. Сурәт "киртимукута" белән бизәлгән һәм күп башкалар башка бизәкләр белән. Яннарында шулай ук ике сыер сурәтләнгән. Sanctum sanctorum яки гарбһагриһага мандападан эчке пулат яки Антарала аша керергә мөмкин, ул потлар белән бизәлгән. Гарбһагриһада бер таштан хатыны Сита белән Раманың һәм шулай ук Лакшмананың үзәк сурәте катлаулы сурәт итеп кисеп ясалган. Шулай ук гарбһагриһа үзе тоташ блоктан киселгән дип нәтиҗә ясалган булган.[2] Өчлектән гадәттә күрсәтелгән Раманың тугърысы маймыл Ходай Хануман биредә юк. Шулай да биредә Хануман өчен аерым гыйбадәтханә бар. Шулай ук мандпамда биюче торышта Ганеша поты бар.[4] Дәүләт хөкүмәте бу гыйбадәтханәне карауны үзенә алган, моны хәзер Һиндстан Археология Өйрәнүе башкара. Гыйбадәтханә Борынгы Һәйкәлләр дип билгеләнә.[7] Ике изге су саклагычы – Рама тиртхам һәм Лакшмана тиртхам – гыйбадәтханә янында урнашканнар.[2] Идарә ителү[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Фестиваль[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Телангана штаты Андһра-Прадештан 2014 елда кисеп ясалган булган. Раманың туу көне Рамнавами рәсми рәвештә Андһра-Прадешның Хөкүмәте тарафыннан бәйрәм ителгән һәм Теланганада да. Вонтимитта Кодандарама Свами Гыйбадәтханәсе рәсми бәйрәм итүләр өчен 2015 елда альтернатив урын итеп сайланган булган.[7] Шулай ук карарга мөмкин[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Бһадрачалам Гыйбадәтханәсе - Тирумала Тирупати Дэвастһанамнар астында гыйбадәтханәләр исемлеге - Андһра-Прадешта Милли Әһәмияткә Ия Һәйкәлләр исемлеге Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Centrally Protected Monuments (en). 27 May 2017 тикшерелде. - Sri Kodandarama Swamy Temple at Vontimitta. Indian Express. 8 September 2014 тикшерелде. - Michell, 2013, 333 бит. - Sri Kodanda Rama Swamy Temple, Vontimitta, Kadapa. Government of Andhra Pradesh Tourism. - Kamalakar, 2004, 114 бит. - Sajnani, 2001, 46 бит. - Vontimitta temple to host Ramnavami fete. The Times of India (21 February 2015). - Ontimitta temple brought under TTD fold. The Hindu (29 July 2015). Әдәбият[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Gurumurthi, Aenuganti (1990). Sculpture and Iconography: Cuddapah District Temples. New Era Publications. - Kamalakar, G. (1 January 2004). Temples of Andhradesa: Art, Architecture & Iconography : with Special Reference to Renandu (Cuddapah) Region. Sharada Publishing House. . https://books.google.com/books?id=7djVAAAAMAAJ. - Michell, George (1 May 2013). Southern India: A Guide to Monuments Sites & Museums. Roli Books Private Limited. . https://books.google.com/books?id=GdBbBAAAQBAJ&pg=PT333. - Sajnani, Manohar (2001). Encyclopaedia of Tourism Resources in India. Gyan Publishing House. . https://books.google.com/books?id=nxtnsT8CdZ4C&pg=PA46.

<urn:uuid:fa893b27-f31f-4295-9443-f90a099aa965>

CC-MAIN-2021-21

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%BE%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D0%93%D1%8B%D0%B9%D0%B1%D0%B0%D0%B4%D3%99%D1%82%D1%85%D0%B0%D0%BD%D3%99%D1%81%D0%B5

2021-05-08T02:59:06Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-21/segments/1620243988831.77/warc/CC-MAIN-20210508001259-20210508031259-00334.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9997774958610535}

tt.wikipedia.org

Петроградта Октябрь кораллы күтәрелеше |Петроградта Октябрь кораллы күтәрелеше| |Дәүләт||Русия империясе| |Административ-территориаль берәмлек||Санкт-Петербург| |Урын||Санкт-Петербург| |Башлану вакыты||24 октябрь 1917| |Тәмамла(н)у вакыты||26 октябрь (8 ноябрь) 1917| Петроградта Октябрь кораллы күтәрелеше — 1917 елның 24-26 октябрендә (6-8 ноябрь), Кызыл гвардия, Петроград гарнизоны солдатлары һәм Балтыйк флоты матрослары көче белән РСДРП(б) җитәкчелеге астында күтәрелеш. Күтәрелеш белән турыдан-туры җитәкчелек итүне Петроград Советының хәрби-революцион комитеты башкара. Күтәрелеш нәтиҗәсендә вакытлыча хөкүмәт туктатыла һәм советлар хакимияте билгеләнә. Октябрь кораллы күтәрелешсе 1917 елда Россиядә Октябрь революциясенең хәлиткеч вакыйгасы була. Тарихы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] 18 октябрьдә гарнизон киңәшмәсе уза, анда полк вәкилләре, әгәр дә чыгыш Петроград Советы исеменнән узса, хөкүмәткә каршы кораллы чыгыш ясауны яклап чыгыш ясаячакларын белдерәләр. 21 октябрьдә полклар вәкилләренең киңәшмәсе кабул ителгән резолюциядә Петроград советын бердәнбер хакимият дип таный. Бу көннән бирле ВРК хөкүмәт тарафыннан билгеләнгән хәрби частьләрдә комиссарларны алмаштыра башлый. 22 октябрьгә каршы төндә ВРК вәкилләре хәрби округ командующие Полковниковка округ штабына үз комиссарларын билгеләү турында рәсми рәвештә белдерә, Тик Полковник алар белән хезмәттәшлек итүдән баш тарта. 23 октябрьдә, комиссарларны алыштыру ахырына якынлашканда, ВРК комиссарларга хәрби хакимият боерыкларына вето салу хокукы биргән боерык чыгара. Шул ук көнне кич белән ВРК ягына Петропавловск крепосте гарнизоны да күчә, аның янәшәсендәге Кронверк арсеналын контрольдә тота. Кызыл гвардия отрядларын коралландыру өчен корал бирү башлана. 22-23 октябрьдә көн һәм төн буе Керенский төп киңәшчеләре белән барлыкка килгән хәл турында сөйләште. Премьер-министр Петроград хәрби округы штабы башлыгы генерал Я.Г. Багратуни Петросоветка каты ультиматум җибәрергә боера: яки ул кичекмәстән 22 октябрьдән үз гаризасыннан баш тарта, яки хәрби хакимиятләр законны һәм тәртипне торгызу өчен кирәкле теләсә нинди чараларны кабул итәчәк. Петроград хәрби округы штабына Хөкүмәт карарларын тормышка ашыру өчен барлык кирәкле чараларны күрергә боерылган. Генерал Багратуни Петроградтагы хәрби училищелар юнкерларына, аның янындагы прапорщиклар мәктәпләренә һәм башка өлешләргә Сарай мәйданына килергә боерык бирә. 24 октябрь (6 ноябрь) ВРК (хәрби-революцион комитет) һәм Вакытлы хөкүмәт көчләренең ачык кораллы көрәше башлана. Иртән юнкерлар большевистларның «Рабочий путь» («Правда» газетасы чыга) газетасын бастырган «Труд» типографиясен ябалар, газетаның тиражы басып алына, ишеккә сакчылар куела. Бу хакта мәгълүматны алгач, ВРК җитәкчеләре кыр комитетларына һәм хәрби частьләрдә комиссарларга «№ 1 күрсәтмә» дигән боерык төзеп тапшыралар. Соңрак партиянең Үзәк комитеты утырышы була, анда большевиклар җитәкчелеге хөкүмәт белән сөйләшүләр алып бармый, ә ачыктан-ачык көрәш башлый, ләкин Советлар съезды ачылуны көтеп, саклану чаралары белән чикләнергә карар кыла. 24-25 октябрь төнендә күтәрелеш көчләре кискен һөҗүмгә күчә. Стратегик пунктларны һәм хөкүмәт учреждениеләрен планлы рәвештә басып алу башлана. Төннең 1 сәгать 25 минутта Кексгольм полкы солдатлары, Выборг районы Кызыл гвардиячеләре һәм Балтыйк диңгезчеләре отряды көче белән баш почтамт алына. Төнге 2дә 6 нчы запас сапер батальонының беренче ротасы Николаевка вокзалын ала. Шул ук вакытта Кызыл гвардия отряды, хөкүмәт биналарын электр белән тәэмин итүне өзеп, Үзәк электростанцияне дә алган. Иртәнге сәгать алтыда гвардия флот экипажы диңгезчеләре Дәүләт банкы бинасын алалар, иртәнге сәгать 7дә Кексгольм полкы солдатлары һәм Выборг ягының Кызыл гвардиячеләре көче белән аны саклаган Владимир хәрби училищесын җимергәннән соң үзәк телефон станциясе алына. Сәгать 8дә Мәскәү һәм Нарв районнары кызыл гвардиячеләре отрядлары хөкүмәт кулында калган Варшава вокзалы алына. Көндез сәгать 2 тулып 35 минутта Петроград эшчеләр һәм солдат депутатлары советының ашыгыч утырышы ачыла. Утырышны ачып, Троцкий болай дип белдерде: «Хәрби-революцион комитет исеменнән Вакытлы хөкүмәт бүтән юк, дип игълан итәм!» Аннан соң вакыйгалар үсеше турында сөйли. Троцкийдан соң алкышлар астында Ленин пәйда була һәм «Иптәшләр! Кирәклеге турында гел большевиклар сөйләгән, эшче һәм крестьян революциясе, узды» дип белдерә. Сәгать 22 дә 40 минутта Смоленск шәһәрендә 2 нче Бөтенроссия Советлар съезды ачыла. Петропавловск ныгытмасыннан сәгать 23 тирәсендә Кышкы сарайга, гәрчә аларның күбесе турыдан-туры бинага эләкмәсә дә, хәрби снарядлар белән ату башлана. Неваның каршы як ярыннан шрапнель снарядлары белән 30-35 ату була, шулай ук төп штаб аркасы астында атыла. 26 октябрьдә төннең беренче яртысында сарайга беренче отрядлар үтеп керә. Төн уртасында сарайның яртысы баш күтәрүчеләр кулында була. Юнкерлар каршы торудан туктый һәм төнге сәгать 2 дә 10 минутта Кышкы сарай алына. 26 октябрьдә күтәрелеш җиңүе нәтиҗәсендә Петроградтагы бөтен хакимият Петроград хәрби-революцион комитетына күчә. Эшче һәм солдат депутатлары Советларының II съездында хакимиятнең эшче, солдат һәм крестьян депутатлары советларына күчүе, ә 27 октябрьдә Россиянең яңа хөкүмәте — Ленин җитәкчелегендәге Халык комиссарлары советы формалаштыра, аның составына большевиклар гына кергән була. Әмма ул вакытка Совет хөкүмәте дәүләтнең бөтен территориясен контрольдә тотмаган һәм «контрреволюция» көчләренең каршылыгы дәвам иткән. Чыганаклар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Старцев В. И. Штурм Зимнего. Документальный очерк. Л.: Лениздат, 1987. С. 104-105 - Малянтович П. Н. В Зимнем дворце 25-го октября 1917 года. — Былое. 1918. № 12. С. 115—116. Цит. по Соболев Г. Л. Русская революция и «немецкое золото». - Комментарии к. и. н. Г. М. Ивановой к книге Ж. Садуля Записки о большевистской революции. — М.: Книга, 1990. — С. 392. — ISBN 5-212-00283-4 - Глава 16. Эпилог // Рабинович А. Е. Большевики приходят к власти: Революция 1917 года в Петрограде: Пер. с англ./Общ. ред. и послесл. Г. З. Иоффе. — М.: Прогресс, 1989. — 416 с. - Глава 3. // Ричард Пайпс. Русская революция. Книга 2. Большевики в борьбе за власть 1917—1918. - Глава 10. «Вся власть Советам!» // Рабинович А. Е. Большевики приходят к власти: Революция 1917 года в Петрограде: Пер. с англ./Общ. ред. и послесл. Г. З. Иоффе. — М.: Прогресс, 1989. — 416 с. - Глава 13. Волнения в гарнизоне и Военно-революционные комитет // Рабинович А. Е. Большевики приходят к власти: Революция 1917 года в Петрограде: Пер. с англ./Общ. ред. и послесл. Г. З. Иоффе. — М.: Прогресс, 1989. — 416 с - Герои Октября. Биографии активных участников подготовки и проведения Октябрьского вооруженного восстания в Петрограде. — Л., 1967. — Т. 1—2. - Ерыкалов Е. Ф. Октябрьское вооруженное күтәрелеш в Петрограде / Ин-т истории партии Ленингр. обкома КПСС — филиал Ин-та марксизма-ленинизма при ЦК КПСС. — Л.: Лениздат, 1966. — 487 с. - Мельгунов С. П. Как большевики захватили власть // Мельгунов С. П. Как большевики захватили власть."Золотой немецкий ключ" к большевистской революции. — М.: Айрис-пресс, 2007. — 640 с. — ISBN 978-5-8112-2904-8. - Октябрьское вооруженное күтәрелеш: Семнадцатый год в Петрограде. Кн. 2. — Л.: Наука, 1967. — 608 с. - Пайпс Р. Русская революция. Книга 2. Большевики в борьбе за власть 1917—1918. — М.: Захаров, 2005. — 720 с. — ISBN 5-8159-0528-3. - Пушкарёв С. Г. Ленин и Россия. Сборник статей. — 1-е. — Франкфурт-на-Майне: Посев, 1976. - Рабинович А. Большевики приходят к власти: Революция 1917 года в Петрограде: Пер. с англ. / Общ. ред. и послесл. Г. З. Иоффе. — М.: Прогресс, 1989. — 416 с. — ISBN 5-01-002279-6. - Старцев В. И. Штурм Зимнего: Документальный очерк. — Л., 1987. — 136 с. - Френкин М. С. Захват власти большевиками в России и роль тыловых гарнизонов армии. Подготовка и проведение октябрьского мятежа. 1917 — 1918 гг. — 1-е. — Иерусалим: СТАВ, 1982. — 400 с.

<urn:uuid:99b2b1bd-c627-47ab-b5ac-84fe6ca1c3a9>

CC-MAIN-2021-39

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D0%B5%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D0%B4%D1%82%D0%B0_%D0%9E%D0%BA%D1%82%D1%8F%D0%B1%D1%80%D1%8C_%D0%BA%D0%BE%D1%80%D0%B0%D0%BB%D0%BB%D1%8B_%D0%BA%D2%AF%D1%82%D3%99%D1%80%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%88%D0%B5

2021-09-27T20:40:03Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-39/segments/1631780058467.95/warc/CC-MAIN-20210927181724-20210927211724-00354.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9986554980278015}

tt.wikipedia.org

Эмма Дестинова |Эмма Дестинова| |Туган телдә исем||чех. Ema Destinnová| |Әйтелеш| |Туган||20 февраль яки 26 февраль 1878 ел| Прага, Богемия, Австро-Венгрия |Үлгән||28 гыйнвар 1930 ел| Ческе-Будеевице, Чехия |Күмү урыны||Вишеһрад зираты[d]| |Милләт||Чехословакия| |Ватандашлыгы||Чехословакия| |Һөнәре||тәрҗемәче, җырчы, опера җырчысы, укытучы, шагыйрә, музыкант, язучы| Эмма Дестинова яки Эмми Дестинн (чын исеме һәм фамилиясе - Эмилия Павлина Киттлова; чехча Ema Destinnová; 26 февраль, 1878, Прага - 1930 елның 28 гыйнвары, Ческе-Будеёвице) - күренекле Чехия опера җырчысы (сопрано). Биография[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Ул аристократ гаиләдә туган. Мария фон Дрейгер Лоу-Дестин белән җырларга өйрәнә. Укытучысы исемен үзенә псевдоним итеп сайлый. Инде 20 яшендә ул Берлиндагы операга укырга керә, анда ул уңыш казана. Аның зур сокланучысы шулай ук Германия императоры Вильгельм II була. Дөньяның иң танылган опера сәхнәләрендә чыгыш ясады, мәсәлән, Дрезден Семпероперда, Берлиндагы Кролл операсында (1898-1909), Лондондагы Король театры Ковент бакчасында (1904-1914 һәм 1919), Нью-Йоркта операда (1908-1916 һәм 1920-1921). 1901-1924 елларда Прагадагы Милли театр сәхнәсендә (1908 елдан ул аның мактаулы әгъзасы була), Байрут фестивальләрендә катнашалар . 1910 елның декабрендә ул Дж.Пуччини операсында Минни ролен беренче булып алып бара. "Көнбатыш кызы" исемле әсәрен сәхнәләштерәләр. Эмма Дестинова 1911 елда Британия патшасы Георг V һәм патшабикә Марияның таҗында җырлау хөрмәтенә лаек була. Аның чыгышы шундый тәэсир калдырды: анда катнашучылар бер мизгелгә вакыйганың максатын оныттылар һәм җырчыны алкышладылар. Ул шулай ук концерт чараларында катнаша, аеруча танылган җырчы Энрико Карузо белән дуэтлар башкара. 1915 елда ул туган ягына кайта. Беренче бөтендөнья сугышы вакытында үз халкының патриоты буларак, ул илдә һәм чит илләрдә каршылык хәрәкәте әгъзалары арасында арадашчы булган, шпионлык шикләре белән Австрия полициясе тарафыннан эзәрлекләнгән. 1915-1917 елларда ул үз сараенда өйдә кулга алына. 1917-1918 елларда ул милли хәрәкәттә катнаша, башка нәрсәләр белән беррәттән, Чехия музыкантлары манифестын булдыручы инициатор була. Ул әдәби эшчәнлек белән шөгыльләнә. Китаплар, повестьлар, драма, шигырь һәм җыр текстлары авторы.

<urn:uuid:f215e41f-c1d9-4316-9ae3-de7e6386dee5>

CC-MAIN-2021-43

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%AD%D0%BC%D0%BC%D0%B0_%D0%94%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B0

2021-10-22T14:26:29Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-43/segments/1634323585507.26/warc/CC-MAIN-20211022114748-20211022144748-00025.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9998763799667358}

tt.wikipedia.org

Татар мәгарифе порталы Сез монда Яңа уку елы белән бергә Казанның Кеше хокукларын яклау үзәгендә мәктәп укучыларының әти-әниләре өчен «кайнар линия» эшли башлады. Бүгенге көндә кабул ителгән мөрәҗәгатьләр нәтиҗәсендә республиканың 15 белем бирү йорты, шул исәптән Казанның дәрәҗәле гимназияләре «гаеплеләр» исемлегенә кергән. Ел саен мәктәп фондына 500 сумнан алып 10 мең сумга кадәр акча җыела икән. Кагыйдә буларак, ремонт, дәреслекләр һәм мәктәпне саклауга акча аерым алына, имеш. Әйтергә кирәк, кайбер ата-аналар акча бирүдән баш тартмый. Әмма шул ук вакытта аларны бу акчаларның нинди максатларга тотылачагы кызыксындыра. «Җыелган акчаларның нәрсәгә сарыф ителгәнен белмибез, чөнки безгә 3 ел буена бер тапкыр да хисап яисә чек кәгазьләре күрсәтмәделәр әле», - дип белдерде ел саен 1000 сум акча кертеп баручы бер ана. «Кайнар линия» эшчәнлеге тәмамланганнан соң, гомуми нәтиҗәләр ясалачак һәм ата-аналардан акча җыю белән шөгыльләнүче мәктәп-гимназияләр исемлеге җәмәгатьчелеккә җиткереләчәк. Бу мәгълүмат Татарстан прокуратурасын да кызыксындырыр дип уйлыйм. Прокуратура бу белем бирү йортларында тикшерү үткәрергә тиеш», - диде Казанның Кеше хокукларын яклау үзәге җитәкчесе Игорь Шолохов. Хокук яклаучыларга (843) 2-77-03-86, (843) 2-78-87-10 телефон номерлары аша мөрәҗәгать итергә мөмкин. Шалтыраткач, мәктәпнең адресын әйтергә һәм берничә сорауга җавап бирергә кирәк. Сораулар түбәндәгечә: «Балагыз укый торган мәктәптә хәйрия фондына мөнәсәбәтегез нинди?», «Мәктәп фонды өчен акча җыялармы, җыйсалар, нинди күләмдә?», «Акча җыюның үз вакыты бармы, булса, ул кайчан җыела?», «Акча бирүнең механизмы нинди (акча күчерү, кулга бирү яисә башка төре)?», «Ул акчаларның нинди максатларга тотылуын беләсезме, белсәгез, бу чыгымнарны хуплыйсызмы?». Шалтыратулар көндезге 10нан кичке 6га кадәр кабул ителә. Чыганак: http://www.intertat.ru

<urn:uuid:f673ec7f-072d-4a2e-8e69-e4d37ea1ca1b>

CC-MAIN-2020-50

https://belem.ru/node/2798

2020-12-01T08:36:23Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-50/segments/1606141672314.55/warc/CC-MAIN-20201201074047-20201201104047-00098.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 1.0000008344650269}

belem.ru

Кырым күпере |Кырым күпере| |Кисеп үтә||Киреч бугазы| |Урнашу||Киреч, Төмрек районы[d] һәм Россия| |Сайт||http://www.most.life/| |Озынлык||16 857,28 метр[1], 19 000 метр[1] һәм 18 118,05 метр[1]| |Биеклек||35 метр| |Төзелеш бәясе||227 920 000 000 ₽| |Ачылган||15 май 2018, 23 декабрь 2019 һәм 30 июнь 2020| Кырым күпере — транспорт хәрәкәте өчен ясалган төзелеш. Ул Киреч Бугазы аша үтә һәм Киреч һәм Таман ярымутрауларын тоташтыра. Крым күпере ике параллель күпердән тора. Күпернең төзелеше Кырымның Россия Федерациясына кушылудан башлана. Автомобиль юлы 2018нче елның май аенда ачыла. Тимер юл купере 2019нчы елның декабрендә ачылуы планнаштырыла. Кырым күпере Европа һәм Россияда иң озын купер булып санала. Аның озынлыгы - 19 км. 595 терәк 260 000 тонн металлконструкциясын тота (Якынча 36 Эйфель манарасы). Корылманың ике юнәлештә үткәрү мөмкинлеге: елына 5 млн. автотранспорт һәм тимер юлда йөрүче 4 млн. пассажирга якын. Проектның тарихы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Күперне төзү Октябрь революциясенә кадәр тәкъдим була. Бөек Ватан сугышы елларында оккупацион германия администрациясе күперне төзи башлый, ләкин совет гаскәрләре басып алу сәбәпле, төзелеш туктала. 1944 елның язында совет гаскәрләре Кырымны азат иткәч, Керчен тимер юл күпере төзелеше башлана. 1970-нче елларда бугаз аша үтү мәсьәләсе куелган. Тик акча җитмәү сәбәпле, проект гамәлгә ашырылмый кала. 1990 еллар башында Керчен бугазы аша транспорт күчеше проекты конкурсы, бу вакытта транспорт күчешенә 4 проект игълан ителгән. Кырым хакимияте бу проектны тормышка ашырып Россия һәм Украина арасында мөнәсәбәтен ныгытырга булалар. Күперне төзү соравы 2006нчы елда Украинада карала. Украин транспорт министры Николай Рудковский, мондый төзелеш Кырым өчен уңай булуын аңлата.

<urn:uuid:7dac4512-0eaf-4f4c-b228-30ecc036a05f>

CC-MAIN-2021-49

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%8B%D1%80%D1%8B%D0%BC_%D0%BA%D2%AF%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B5

2021-11-29T16:01:09Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-49/segments/1637964358774.44/warc/CC-MAIN-20211129134323-20211129164323-00197.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9997343420982361}

tt.wikipedia.org

Бөек язучылар һәм шагыйрьләр эзеннән. Әдәби Татарстан буенча экскурсия Автор — Иван Бандеров Казан Александр Герцен публицист һәм фәлсәфәче, 1853 нче елда Ирекле рус типографиясенә нигез сала «Йөзләрен каплап йөргән татар хатыннары, аларның киң яңаклы ирләре, православие чиркәүләре янындагы хак динле мәчетләр – боларның барысы да Азия белән Көнчыгышны хәтерләтә», — дип яза Александр Герцен үзенең Казанга 1835 нче елгы планлаштырылмаган сәяхәте турында, ә соңыннан: «Казанның әһәмияте бик зур: ул – ике дөньяның очрашу һәм күрешү урыны. Шуңа күрә анда ике башлангыч: көнбатыш һәм көнчыгыш башлангычлар бар, сез аларны һәр юл чатында очратырсыз; алар бер-берсе белән булган тыгыз мөнәсәбәттән кысылганнар, дуслашканнар һәм үзенчәлекле холкы булган нәрсәнедер төзи алганнар», – дип өсти. Казанда ике башлангыч: көнбатыш һәм көнчыгыш башлангычлар бар, һәм сез аларны һәр юл чатында очратырсыз. Александр Герцен Муса Җәлил татар шагыйре, атаклы «Моабит дәфтәре» – фашистларга әсир булып төшкәч язылган шигырьләр циклының авторы Рус публицисты тарафыннан бик төгәл итеп сурәтләнгән ике дөнья күрешүе әле дә дәвам итә. Язучы күзлегеннән Казан урамнарына карасагыз һәм Татарстанның «әдәби яктан көчле» урыннарына кагылсагыз, бу берлекнең матурлыгын сез дә тоярсыз. Республикага сәяхәт еш кына Казанга килүдән, ә Татарстан башкаласын карау исә Кремльгә барудан башлана. Спас манарасы янында ук татар шагыйре, Советлар Союзы герое Муса Җәлилгә һәйкәл куелган. Бөек Ватан Сугышы елларында Кызыл армия сафларына чакырылган язучы бик каты яралана. Ул әсирлеккә эләгә, тик анда да бирешми: әсирләрнең төрмәдән качуын оештыра торган яшерен оешмага керә. Үләм, ләкин бөек хаклык өчен, Илем, халкым өчен! Муса Җәлил Концлагерьдә Муса Җәлил «Моабит дәфтәре» шигырьләр циклын иҗат итә. Инде шагыйрьнең үлеменнән соң аның бу әсәрләр җыентыгы Ленин премиясенә лаек дип табыла. Шагыйрьнең гомере 1944 нче елда Берлинда гильотина балтасы астында киселә. Җәлил һәйкәле белән янәшә генә яшерен оешма әгъзаларының исемнәре язылган мемориал тора. Алар арасында тагын бер татар язучысы – Абдулла Алиш бар. Аны да үлемгә хөкем итәләр. Лев Толстой язучы, фикер иясе һәм публицист, «Сугыш һәм тынычлык» («Война и мир») һәм «Анна Каренина» кебек бөек романнар авторы Шәһәр үзәгендә, Кремльдән ерак түгел генә (Япеев урамы, 15 йорт) Толстой музее урнашкан – бу бина Казанда Лев Николаевичның беренче йорты була. Монда «Лев Николаевич Толстой һәм Казан» дигән биографик экспозиция урнашкан. Кремль урамы буйлап Казан университетына юл тотыгыз, 1840 нчы елларда Лев Толстой университетның фәлсәфә факультеты студенты булып саналган. Беренче кышкы имтиханнарны булачак язучы бик җиңел бирә, ә менә язгы сессиягә үтә алмый һәм юридик факультетка күчәргә карар кыла. Белгечлекне алмаштыру гына хәлне үзгәртми: Толстой барыбер үрнәк студент була алмый, аннан да бигрәк, граф үзендә рәсми фәнгә карата тәнкыйди караш тәрбияли. Нәтиҗәдә ул, укуын калдырып, Ясная Полянага кайтып китә. Казан университеты тарихы музеенда Толстойның студент елларына зур булмаган витрина багышланган. Үзеңне күбрәк камилләштергән саен, тискәре якларыңны да ачыграк күрәсең Лев Толстой Евгений Боратынский лирик шагыйрь, Пушкин дәверенең иң серле авторларының берсе Толстойның «Казан дәвере» – фикер иясе биографиясендәге иң мөһим баскычларның берсе: ул еллардагы кичерешләр нигезендә язучының «Үсмер чак» («Отрочество»), «Яшьлек» («Юность»), «Балдан соң» («После бала»), «Помещик иртәсе» («Утро помещика») әсәрләре языла. Казан госпиталендә ятканда, булачак фәлсәфәче көндәлек башлап җибәрә. Ул көндәлеккә ул гомере буе уй-фикерләрен язып бара. Граф студент елларында яшәгән йорт белән янәшә Толстой исемендәге сквер урнашкан. Монда язучының бронзадан ясалган бюсты тора. Бюстка алтын белән Толстойның имзасы куелган. Тукай скверыннан өч минутлык юлда – борынгы дворян утарында Россиядә Евгений Боратынскийга (ул 1830 нчы елларда Казанда яшәгән) багышланган бердәнбер музей урнашкан. Бу бинада (Горький урамы, 27 йорт) киләчәктә Пушкин дәвере шагыйренең өч буыны вәкилләре яши. Мин кайтырмын сезгә, аталарым кыры. Тыныч имәнлекләр, күңелемә якын, изге нигез! Евгений Боратынский Монда шагыйрьнең иҗат юлы, рухи эзләнүләре һәм гаиләсе тарихы турында сөйли торган предметлар: үзе исән вакытта чыккан басмалар һәм Боратынскийның шәхси әйберләре, шулай ук, гаиләдәге риваять буенча, Казанга килгәндә, Александр Пушкин утырып эшләгән өстәл саклана. Гавриил Державин Мәгърифәтчелек дәвере шагыйре, дәүләт эшлеклесе – сенатор һәм яшерен киңәшче Горький урамы буйлап аска төшкәндә, Лядской бакчасына керү юлы янында урнашкан Гавриил Державин һәйкәлен карап китегез. Булачак шагыйрь һәм дәүләт эшлеклесе Татарстанның Лаеш районы Сокуры авылында туа. Ләкин ул Казанда туган дигән фикерләр дә бар. Укып бетергәч, Державин Петербургка хәрби хезмәткә китә, ләкин туган ягы белән бәйләнешен өзми һәм, мөмкинлеге булганда, Татарстанга кайта торган була. Лядской бакчасы буйлап йөргәндә, Лаеш районының Державин исемендәге музеен карауны планлаштырырга мөмкин (Лаеш районы Казаннан 55 км ераклыкта урнашкан). Музейдагы дүрт күргәзмә бүлекнең бары берсе генә шагыйрь тормышына багышланган, бу бүлектә Державинның үзе исән вакытта дөнья күргән басмалары һәм китаплар коллекциясе тупланган. Экспозициянең калган өлеше бу якның этник тарихына, Болгар дәүләте дәверенә караган палеонтологик экспонатлар һәм сирәк табылдыкларга багышланган. Казан, минем туган шәһәрем, тел өйрәтүдә иң яхшы училищелары белән Афиналар белән тиңләшер һәм үзенә үлемсез дан яулар... Гавриил Державин Сәяхәтегезнең башында ук танышкан Муса Җәлилнең музей-фатирына кереп чыгыгыз – Горький урамындагы 17 нче йорт Лядской бакчасы янында урнашкан. 1940 нчы еллар башында шагыйрь гаиләсе белән 28 номерлы фатирда яшәгән. Шул ук елларда автор бүген үзенең исемен йөртүче опера театрында да эшләгән. Музей экспозициясендә, шагыйрьнең биографиясенә кагылышлы материаллардан тыш, «Фигаро туе» операсының татар теленә тәрҗемәсе, авторның яңадан торгызылган эш бүлмәсе һәм Җәлил яратып уйнаган мандолина саклана. Кәрим Тинчурин язучы һәм актёр, профессиональ татар театрына нигез салучы Музей-фатирның күршесендә генә (Горький урамының 13 йортында) театраль корылманың үрнәге булган бина урнашкан. Бу архитектур-тарихи һәйкәл – Кәрим Тинчурин исемендәге театр – татар әдәбияты классигы нияте буенча 1933 елда төзелә. Бүген театр татар мәдәниятенең сагында тора һәм республикабызның мәдәни тормышында актив катнаша. Тинчурин театры каршында Максим Горький һәм Фёдор Шаляпин музее урнашкан. 1886 нчы - 87 нче елларда Алексей Пешков (Горькийның чын исеме) эшләгән икмәк пешерү цехы урнашкан бу XIX нчы гасыр уртасына караган бина – федераль әһәмияткә ия булган тарихи һәйкәл. Музейның экспозициясе язучының иҗат юлына һәм танылган җырчының Казандагы тормышына багышланган. Физик яктан мин Түбән Новгородта туган булсам, рухи яктан Казанда дөньяга килдем. Казан — минем иң яраткан университетым. Максим Горький Максим Горький язучы һәм публицист, биш тапкыр әдәбият буенча Нобель премиясенә кандидат Күргәзмәнең Горький һәм Шаляпинга багышланган бүлекләре артистлар дуслыгы һәм аларның биографияләрен берләштергән шәһәр турында сөйли. Казанда үткән дүрт ел (1884–1888) Пешков өчен җиңелләрдән булмый: авыр, интектергеч хезмәт, катлаулы тормыш шартлары һәм рухи кичерешләр булачак язучыны хәтта үз-үзенә кул салуга этәрә. Бәхеткә, суицид барып чыкмый, ә Казанда күргән авырлыклар, яңадан бәяләнеп, сәнгати чишелеш ала. Шәһәр истәлекләре «Минем университетларым» («Мои университеты»), «Хуҗа» («Хозяин»), «Коновалов», «Макар тормышыннан бер вакыйга» («Случай из жизни Макара»), «Егерме алты һәм бер» («Двадцать шесть и одна») әсәрләренең нигезенә салына. Александр Пушкин шагыйрь, прозаик, драматург, хәзерге рус теленә нигез салучы Пушкин урамына төшеп, Ирек мәйданына юл тотыгыз. Муса Җәлил исемендәге татар академия театры янында шәһәргә кырыс итеп карап торган Александр Сергеевич һәйкәле тора. Казанда Пушкин «Пугачев бунты тарихы» әсәренә материал җыйган. Казанда язучы профессор Карл Фукс, шагыйрь Евгений Боратынский һәм публицист Эраст Перцов белән очраша. 1833 нче елда Пушкинның Казанда үткәрелгән тикшеренүләре аңа «Капитан кызы» («Капитанская дочка») әсәрен язганда да кирәк була. Монда мин картлар, героемның замандашлары белән мәш килдем, шәһәрнең тирә-ягын йөреп чыктым, сугышлар булган урыннарны карадым, шифрларын ачтым, язып алдым һәм бу якка килүемнең файдасыз булмавына бик шатландын. Александр Пушкин Габдулла Тукай шагыйрь, «татар Пушкины», милли әдәбият белән тәнкыйтькә нигез салучы Опера театры бинасының икенче ягында татар халкының бөек шагыйре, татар әдәбиятына һәм хәзерге татар теленә нигез салучыларның берсе булган Габдулла Тукайга куелган һәйкәл тора. 1907 елда яшь Тукай, тормышын иҗатка багышларга дип, Казанга килә, ул тиз генә әдәби даирәгә кереп китә, публицистика белән тирәнтен шөгыльләнә һәм шигырьләр иҗат итә башлый. 1913 елда автор 26 яшендә үпкә авыруыннан вафат була. Шундый кыска гына иҗат дәвере эчендә Габдулла Тукай үз халкының яклаучысы һәм әдәбиятта тулы бер традиция тудырган телнең реформаторы булырга өлгерә. И Казан! дәртле Казан! моңлы Казан! нурлы Казан! Мондадыр безнең бабайлар түрләре, почмаклары; Мондадыр дәртле күңелнең хурлары, оҗмахлары. Монда хикмәт, мәгърифәт һәм монда гыйрфан, монда нур; Монда минем нечкә билем, җәннәтем һәм монда хур... Габдулла Тукай Пушкин урамы буйлап аска, «Габдулла Тукай мәйданы» метро станциясенә төшкәндә, булачак шагыйрь балачагын үткәргән Яңа Кырлай авылына баруны планлаштырыгыз. Монда, Г. Тукай музей-комплексында көнкүреш һәм әдәби-сәнгати экспозицияләр эшли, язучы әсәрләренә багышланган картиналар коллекциясе бар. Татар шагыйре әкиятләренә Казанның үзәк метро станциясенең диварларында урнашкан мозаика паннолары да иллюстрация булып тора. Лев Гумилёв язучы, этнология галиме, тарих һәм археология өлкәсендәге тикшеренүләре белән билгеле «Тукай мәйданы» станциясенә Петербург урамы ягыннан керү юлында Лев Гумилёв хөрмәтенә куелган һәйкәлне күрергә мөмкин. Тикшеренүченең беркайчан да Казанга килгәне булмаса да, бу скульптура толерантлык һәм милләтләр арасындагы татулык идеяләрен алга сөрә. Бу һәйкәлгә «Гомере буе татарларны ялган яладан саклаган рус кешесенә» дигән сүзләр уеп язылган. Бу исә авторның этнология өлкәсендәге хезмәтләренә сылтама булып тора. Ялган фәнни, сәяси һәм нинди дә булса башка конъюнктура өчен түгел, бары хакыйкать өчен генә мин, рус кешесе, гомерем буе татарларны ялган ялалардан якладым. Лев Гумилев Һәйкәл янында җыйнак кына Тукай бакчасы урнашкан. Бакчада бөек татар шагыйренә һәйкәл куелган (һәм бу Сезнең шагыйрь белән соңгы тапкыр очрашуыгыз түгел). Юл аркылы Кабан күле һәм татар драмматургиясенә нигез салучыларның берсе булган Галиәскәр Камал исемен йөртә торган академия театры урнашкан. Ул шулай ук Иске Татар бистәсенә керү юлы да булып тора. Татар язучысы Каюм Насыйри һәм шагыйрь Фатих Кәрим хөрмәтенә шулай аталган урамнар буйлап йөрегез, XIX – XX гасырлар архитектур һәйкәле булган Шамил йортына игътибар итегез. Ул йортта бүгенге көндә Габдулла Тукай исемендәге әдәби музей эшли. Анда авторның шәхси әйберләре, үзе исән вакытта дөнья күргән басмалары һәм фоторәсемнәре саклана. Чистай Борис Пастернак язучы, ХХ гасырның иң күренекле шагыйрьләренең берсе, әдәбият буенча Нобель премиясе лауреаты Казаннан 100 км ераклыктагы Чистай шәһәрендә Борис Пастернакның иң катлаулы тормыш дәверләренең берсе уза. 1941–1943 елларда, эвакуация вакытында язучы Вавиловлар йортында бүлмә алып тора. Ул йортта (Володарский урамы, 75 йорт) Нобель лауреатына багышланган музей урнашкан. Мемориаль бүлмәләр Б. Пастернак янына килгән кунаклар һәм фатир хуҗалары истәлекләре буенча торгызылган. Монда язучының бүлмәсендә торган әйберләр, хатлар, көндәлегендәге язмалар һәм фоторәсемнәр саклана. Музей әдип тормышының Чистай периодын гына түгел, аның гомумән сәнгати юлын сурәтли. Мин һәрвакыт ерак, кечкенә шәһәрләрне яраттым, һәм Чистай, аның кышлары, кешеләре, йортлары, мин аларны 1941 елның кышында, эвакуацияләнгән гаиләгә килгәч күргән килеш, күңелемә якын. Борис Пастернак Пастернакка экстремаль шартларда эшләргә туры килә: ул утыз градуслы салкында утын өя. Ләкин бу аның рухын гына ныгыта: «Без монда тормышның иң әһәмиятле нигезләренә якынаябыз. Сугыш вакытында һәркем, бигрәк тә сәнгать әһелләре шулай яшәргә тиеш», – дип саный язучы. Сугыш елларында автор әдәби тәрҗемәләр ясый (алар арасында – Шекспир әсәрләрен тәрҗемә итү), шигырьләр яза (алар 1943 елгы җыентыкка кертелгән), ахырдан үзе үк юк иткән «Бу дөньяда» («На этом свете») пьесасын яза башлый. Чистайга барганда, Лаешка кереп, Державин исемендәге туган як музеен карап чыгарга мөмкин. Ә инде аннары Алабугага (ул Казаннан 265 км ераклыкта, Чистайдан, трасса буенча барганда, 160 км ераклыкта урнашкан) юл тотыгыз: 1941 елда Алабуга шәһәре торган яр буена улы белән Марина Цветаева килеп туктый. Елабуга Марина Цветаева Көмеш гасыр шагыйрәсе, тәрҗемәче һәм прозаик Кама буендагы шәһәр шагыйрә тормыш юлындагы соңгы шәһәр булып кала: монда, Бродельщиковларның кечкенә генә йортында, ул үз-үзенә кул сала. Бүген бу – Цветаеваның хәтер йорты, ул әле дә ХХ гасыр уртасындагы тормыш шартларын тасвирлый. Марина Ивановна күптән түгел генә бу бүлмәдә булган сыман, ул кайтып керер кебек. Менә аның береты, менә бәйләнгән пледы, ә менә фаҗигале үлеменнән соң шагыйрәнең алъяпкыч кесәсеннән табып алынган куен дәфтәре. Алабуга – аерым бер тетрәнү белән Цветаева рухын ядкарь итеп саклаучы шәһәр. Әдәби музей экспозициясендә аның бер тотам чәче һәм шәхси әйберләре: чәй кашыклары, кызының кершән савыты, язу кәгазьләре, камеясы саклана. Шагыйрәгә 110 яшь тулган көнне Алабугада Марина Ивановнаның бронзадан ясалган бюсты куелган хәтер мәйданы ачыла. Бу хәтер урыннары Марина Цветаеваның дөньядагы бердәнбер мемориаль комплексын тәшкил итә. Алар рәтенә шулай ук Көмеш гасыр китапханәсе, «Портмойня» музее, «Серебрянный век» кафесы һәм шагыйрәнең кабере урнашкан зиратның саклана торган территориясе керә. Ел саен 31 нче август көнне шәһәр халкы Цветаева каберенә чәчәкләр сала, аның шигырьләрен искә төшерә, ә Покрау чиркәве рухание аның рухына ел саен җеназа уздыра. Башкаеңны моңсу иеп Торма, зинһар, торма. Җиңел генә уйлап ал да Оныт минем хакта. Марина Цветаева Шуның белән берничә көнгә сузылган әдәби сәяхәт бетте дип әйтеп булмый: Татарстанда даһилар исемен йөртә торган урамнар, язучылар хөрмәтенә куелган хәтер такталары, һәйкәлләр бихисап. Бу исә – республиканың борынгыдан сәнгать әһелләренең илһам алу урыны һәм бөек сынаулар җире булганлыгына тагын бер дәлил. Маршрутлар Туристлар арасында популяр - 1 нче маршрут. Казандагы көн Татарстанның башкаласы һәм аның истәлекле урыннары белән танышабыз, татар ашларыннан авыз итәбез 12 сәгәть 14 км - 2 нче маршрут. Казандагы көн Музейларда һәм шәһәр урамнарында Казан тарихын һәм мәдәниятен өйрәнәбез, төбәкнең традицион һәм хәзерге гастрономиясе турында беләбез 10 сәгәть 6,2 км - Алабугадагы көн Алабуга шәһәренең сәүдәгәрләр көнкүреше һәм танылган шәхесләрнең тормышы белән танышабыз, таш башня янында теләкләр телибез, кич Казанда Максим Горький исемендәге ял паркында йөрибез 8 сәгәть 7,6 км

<urn:uuid:d0a82dde-1456-428e-9066-5350eb8d63b3>

CC-MAIN-2019-47

https://visit-tatarstan.com/tt/guides/po-sledam-velikikh-pisateley-i-poetov-gid-po-literaturnomu-tatarstanu/

2019-11-18T01:15:07Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-47/segments/1573496669422.96/warc/CC-MAIN-20191118002911-20191118030911-00034.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999903440475464}

visit-tatarstan.com

Рәсәй Федерациясенең дәүләт гербы Россия Федерациясенең дәүләт гербы - Россия Федерациясенең рәсми дәүләт символы, Россия Федерациясенең дәүләт байрагы һәм Россия Федерациясенең Дәүләт гимны белән бергә Россиянең төп дәүләт символы булып тора. 1993 елның 30 ноябрендә Россия президенты әмере белән расланган. Тасвир[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Россия илтамгасында кызыл геральдик калканда канатлырын күтәргән ике башлы алтын бөркет сурәтләнгән. Бөркетнең ике башында ике кечкенә таҗ киенгән, алар өстеннән зур таҗ урнашкан. Бөркетнең уң аягында - скипетр, сул аягында - держава, күкрәгендә кызыл калканда кара аждаһаны сөңге белән кадап тишүче җайдак сурәтләнгән. Россия тарихында беренче тапкыр ике башлы бөркет Алтын Урдада килеп чыккан, ә аждаһаны сөңге белән кадап үтерүче җайдак Мәскәү кенәзлегендә барлыкка килгән. Шулай итеп, бүгенге Россия гербы Алтын Урда һәм Мәскәү кенәзлеге символларының тезмәсе булып тора. «Орёл двоеглавый есть герб державный Великого Государя, Царя и Великого Князя <…> всея Великая и Малая и Белыя России самодержавца, Его Царского Величества Российского царствования, на котором три короны изображены, знаменующие три великие Казанское, Астраханское, Сибирское славные царства, <…>изображение наследника; в скипетр и яблоко, и являет милостивейшего Государя, Его Царского Величества Самодержавца и Обладателя» [1]. Тарих[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Алтын Урда[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Татарларның ике башлы бөркете кайдан килгәне турында берничә фаразлар бар: - 1) татар ханнары Византия белән мөнәсәбәтләре сәбәпле (румын нумизматы Ernest Oherlănder-Târnoveanu карашы), - 2) иң ышанычлы караш (галимнәр Р. Фасмер, Б.Кене, А. Орешников) буенча ике башлы бөркет Көнчыгыштан килгән, күп кенә мөселман илләрендә XII гасырдан охшаш тәңкәләр сугыла, XI гасырда төрекләр-сәлҗүкләр Бөек Сәлҗүк Дәүләтендә ике башлы бөркет - рәсми илтамгасы булган, татарлар кардәш төрки халыклар белән мөнәсәбәтләр аркасында бу символ килгән[2][3]. - 3) татар галиме Исхаков Д. М карашы буенча "Дәфтәр-и Чыңгыз намә" борынгы татар кулъязмасында "ике башлы кара кош" нәсел билгесе буларак телгә алына. Шулай ук Кытай территориясендә татар-монгол Юань династиясе (1271-1368) идарә иткән чорындагы свастикалы ике башлы кош табылган[4]. Свастика борынгы ариләр дәүләтендә һәм соңрак фарсы, һинд илләрендә таралган булган. Табылган тәңкә сул яктагы свастика белән. Россия[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Беренче тапкыр ике башлы бөркетне рус кенәзе Иван III тик 1497 елда куллана (татарларның символны кулланышыннан 200 елдан соң). Моңарчы рус тәңкәләрендә җайдак кылыч белән сурәтләнә, Киев Русе тәңкәләрендә Өч япьле (Трезуб) сугыла. Россия[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Россиядән аермалы буларак күпмилләтле Россия дәүләтендә Алтын Урда рәсми символы - ике башлы бөркет илтамгада кулланыла. XV гасырдан ике башлы бөркет Тверь һәм Мәскәү кенәзлекләрендә кулланыла башлый, соңрак Россия дәүләте гербына әверелә. Сылтамалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Государственная символика Российской Федерации - Герб Российской Федерации на Интернет-портале «Российская символика» 2010 елның 29 сентябрь көнендә архивланган. - Федеральный конституционный закон России «О Государственном гербе Российской Федерации» - Двуглавый орел http://melma.ru/ethnic/sumerian/religion/215-dvuglavyy-orel.html Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - О титуле Царском и о Государственной печати // Полное собрание законов Российской Империи. Собрание Первое / Под редакцией М. М. Сперанского. — СПб., 1830. — Т. I. 1649 - 1675 гг. — С. 737—738. — 1072 с. - http://skifos.livejournal.com/55551.html - http://skifos.livejournal.com/55052.html - архив күчермәсе, archived from the original on 2015-10-09, retrieved 2015-08-07

<urn:uuid:90e6b253-faa8-48ae-b5f9-7b3d6870bdad>

CC-MAIN-2022-05

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D3%99%D1%81%D3%99%D0%B9_%D0%A4%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%86%D0%B8%D1%8F%D1%81%D0%B5%D0%BD%D0%B5%D2%A3_%D0%B4%D3%99%D2%AF%D0%BB%D3%99%D1%82_%D0%B3%D0%B5%D1%80%D0%B1%D1%8B

2022-01-22T18:31:10Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2022-05/segments/1642320303868.98/warc/CC-MAIN-20220122164421-20220122194421-00051.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9980295896530151}

tt.wikipedia.org

Трафальгар мәйданы Трафальгар мәйданы (ингл. Trafalgar Square) – Лондон үзәгендәге мәйдан, анда, Чаринг-Кросс урынында Вестминстерның өч дәрәҗәле урамы кисешә – Стрэнд, Уайтхолл һәм Мэлл. Башта мәйдан Вильгельм IV исемен йөрткән, ә хәзерге исемен Англиянең Трафальгар янындагы 1805 елгы җиңүе хөрмәтенә ала. Архитектура[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Мәйданның үзәгендә – караңгы-соры граниттан эшләнгән 44 м биеклектәге Нельсон колоннасы, аның башына адмирал Нельсон статуясы куелган. Колоннаның дүрт ягы трофей буларак алынган һәм эретелгән Наполеон пушкаларыннан ясалган фрескалар белән бизәлгән. Ул 1840-1843 елларда ясалган һәм тирә-яктан арыслан скульптуралары һәм фонтаннар белән әйләндереп алынган. Мәйданның почмакларында – дүрт скульптура. Транспорт[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Мәйдан – бик мөһим транспорт развязкасы. Аңа Төньяк һәм Бэйкерлоо линияләренең «Чаринг Кросс» метро станциясе чыга. Истәлекле вакыйгалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Трафальгар мәйданы – митинглар, демонстрацияләр, шулай ук зур бәйрәмнәр үткәрүнең традицион урыны. 1945 елның 8маенда Черчилль мәйданда җыелган Лондонлыларга Икенче бөтендөнья сугышында җиңү турында игълан итә. Ел саен мәйданда Норвегиядән китерелгән илнең төп чыршысы куела. Әдәбиятта һәм сәнгатьтә[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] 1902 елда К.С.Мёрфи язган I live In Trafalgar Square җыры гасыр башының мюзик-холларында популяр була.

<urn:uuid:7cc7bd75-cca9-4971-9239-7a23dbf546ef>

CC-MAIN-2019-35

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%B3%D0%B0%D1%80_%D0%BC%D3%99%D0%B9%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D1%8B

2019-08-17T11:20:38Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-35/segments/1566027312128.3/warc/CC-MAIN-20190817102624-20190817124624-00229.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999014139175415}

tt.wikipedia.org

«Урбанизм» термины төрле фәннәрдә бер-берсе белән кисешә торган берничә төшенчәне үз эченә ала. Социология фәнендә урбанизмны өйрәнә башлауга галимнәрнең бер соравы сәбәпче була: зур тизлек белән үсә башлаган шәһәрләр кешенең үзаңына һәм яшәү рәвешенә нинди йогынты ясый? Энтони Гидденс белән Филип Саттон язган «Социологиянең төп төшенчәләре» китабында урбанизмның асылы, өйрәнүләрнең кыскача тарихы һәм хәзерге чорда актуальлеге кыскача аңлатыла. УРБАНИЗМ (URBANISM) Эш билгеләмәсе Хәзерге заман шәһәрләре һәм шәһәр киңлекләрендәге тормышның аера торган билгесе һәм аның тирә-яктагы территорияләргә һәм авыл җирлекләренә йогынтысы. Төшенчәнең килеп чыгышы Шәһәрләр — кешеләрнең зур тораклыклары, еш кына алар якын-тирә районнар һәм кечерәк яшәү урыннары өчен хакимият үзәкләре дә булып тора. Шәһәрләр бик борынгы заманнардан ук билгеле булсалар да, шәһәр һәм шәһәрләрдә яшәүнең характерлы үзенчәлеге бар яки бу, гомумән, яшәүнең үзенчәлекле формасы дигән социологик тезис XIX гасыр ахырында гына языла. Ул вакытта урбанлашу шәһәр халкы саны һәм тыгызлыгының бик тиз үсүенә китерә, моны күпләр цивилизациянең яңа стадиясе башлану дип кабул итәләр. Фердинанд Тённис белән Георг Зиммель тикшеренүләрендә үз чорларындагы шәһәрләрне элеккеге типтагы тораклыклар белән чагыштырганнар һәм индивидларның яңа мохиттә исән калу өчен яңа физик һәм социаль стратегияләр уйлап табуларын күрсәткәннәр [Tonnies, 2001; Simmel, 2005]. Шәһәрне өйрәнү 1920-1930 елларда Чикаго мәктәбенең хезмәтләрендә үсеп җитә. Роберт Парк, Эрнст Бёрджесс, Луис Вирт һәм аларның коллегалары, Чикаго мәктәбенә хас булган «шәһәр экологиясе» алымын кулланып, яңа дисциплинага — шәһәр тикшеренүләренә (urban studies) — нигез салалар. Бу өлкәдә соңрак язылган хезмәтләр шәһәр тормышын формалаштыра торган һәм шул ук вакытта бу тормыш тарафыннан формалаштырыла да торган социаль хәрәкәтләрнең һәм глобальләшү процессларының роленә игътибар итә. Мәгънә һәм аңлатма Шәһәр тикшеренүләренең башында Фердинанд Тённис торган. 1880-елларда ул элек бергәлек (Gemeinschaft) эчендә тыгыз һәм дәвамлы булган традицион элемтәләр урынына җәмгыять (Gesellschaft) эчендәге ирекле һәм вакытлы, үтеп китүчән мөнәсәбәтләр килде дип яза. Тённис моны котылгысыз хәл дип карый, әмма шул ук вакытта мондый үзгәрешләр барышында, индивидуальлек эгоистрак һәм инструментальрәк була барган саен, бик әһәмиятле бер нәрсә югала дип бәяләгән. Шәһәр тикшеренүләренең тагын бер «атасы» Георг Зиммель шәһәр тормышы тәҗрибәсен һәм аның сыйфат аспектларын тасвирларга тырышкан, кешеләрнең шәһәр тормышын ничек җиңүләренә төп игътибарын юнәлткән. Зиммель фикеренчә, моның өчен туеп бетү механизмы, ягъни үзенчәлекле менталь юнәлеш — «без моны күрдек инде» — ярдәмгә килә, аның аша шәһәр тормышының хисләрне ярлыландыра торган йогынтысы киметелә һәм хәтта юк ителә. Мондый яраклашу механизмнарыннан башка шәһәр мохитендә яшәп булмас иде. Луис Вирт шәһәр тәҗрибәсен өйрәнә торган барлык алымнарны бер билгеле гыйбарә белән ныгыта: «Урбанизм ул — яшәү рәвеше» [Wirth, 1938]. Хәзерге урбанизмның килеп чыгуы кеше тереклегенең яңа формасы хасил булуын аңлата. Шәһәрдә яшәүчеләр арасындагы бәйләнеш-контактларның күпчелеге җитез, өзек-өзек, билгеле бер максатларга ирешүгә юнәлтелгән һәм мөстәкыйль кыйммәткә ия түгел. Билет сатып алу, машинага ягулык тутыру, банкта саклык хисаплары турында сөйләшеп утыру — болар барысы да Вирт икенчел контактлар дип атый торган әйбергә хас буган көндәлек мөнәсәбәтләр. Аларның гаиләдә яки бергәлекләрдәге беренчел контактлардан аермасы шунда ки, монда кешеләр «үземлек»ләренең тәэсир итешүне уңышлы тәмамлар өчен җитәрлек өлеше белән генә катнашалар. Бу кыска вакытлы тәэсир итешүләр башка максатлар өчен корал гына. Әлбәттә, икенчел контактлар шактый әһәмияткә ия, ләкин Вирт фикеренчә, урбанизм аларның социаль мөнәсәбәтләрнең өстенлекле тибы булуын ук таләп итә. Нәтиҗәдә, социаль элемтәләр (җәмгыятьнең тулаемлыгын тәэмин итүче җилем) зәгыйфьләнә. Чикаго мәктәбе шәһәр тикшеренүләрен социология кысаларына керерлек төп кораллар тупланмасы белән тәэмин иткән. Аның вәкилләре шәһәр экологиясе дип аталган алымны үстергәннәр. Моның кысаларында шәһәрләрнең эчке яктан социаль бүленү (дифференциациягә ия булу — тәрҗ.) процессы анализланган. Роберт Парк әйтүенчә, шәһәр — ул бөек сайлап алу механизмы. Биоэкологиядән алынган төшенчәләр (тереклек өчен көрәш, инвазия һәм сукцессия) ярдәмендә шәһәрләрнең үзәктәш боҗралар сыман үсүен күрсәтү мөмкин була. Бизнес шәһәр үзәгенә тартыла, шунда ук бөлгенлеккә төшә бара торган шәхси йортлар да урнаша. Икенче боҗра — күптән барлыкка килгән иске районнар, алар артында исә шәһәр яны бистәләре урнаша, анда чагыштырмача бай социаль төркемнәр яши (өченче боҗра). Экологиядә сыман ук, инвазия һәм сукцессия процесслары үзәктәш боҗраларның чикләре аша даими хәрәкәтне тудыра. Шәһәрләр шул рәвешле үзләренә хас булган динамика һәм мобильлекне саклыйлар. Шәһәр тикшеренүләрендәге соңрак килеп чыккан юнәлешләр бизнесның башка урыннарга күчүе, инвесторларның җир һәм милек сатып алуы, хөкүмәтнең һәм җирле хакимиятнең эшсезлек белән көрәшүе һәм яшел зоналарны сакларга омтылышы аркасында шәһәр тирәлеге киңлегенең һәрвакыт яңадан корылуын (реструктуризациясен — тәрҗ.) ачыклады. Шәһәр киңлегенең яңадан корылуы — даими процесс, чөнки шәхси ширкәтләр конкуренциядә өстенлек эзләп һәрдаим күченәләр, ә хәзер бу процесс глобаль дәрәҗәгә җитте. Моның нәтиҗәсендә шәһәрнең бер районы бөлгенлеккә төшә, ә икенчесе тиз арада күтәрелә. Шулай ук бу урбанизм формасының бизнес-мохит белән бергә үзгәрүен дә аңлата: соңгы вакытта сәнәгый оешмаларга алмашка офис биналары килә, элеккеге индустриаль объектлар шәхси йортларга әверелә. Тәнкыйди искәрмәләр «Урбанизм» төшенчәсенең проблемасы шунда ки, аны хәзер шәһәр тормышын гомуми рәвештә тасвирлау өчен кулланалар, гәрчә ул АКШ белән Аурупада гына үткәрелгән иске тикшеренүләр нигезендә формалаштырылган булса да. Көнбатышның Лондон, Нью-Йорк һәм Париж сыман бай шәһәрләре үсеп килүче илләрнең Найроби, Мумбай яки Дакка шәһәрләренә охшашмыни инде? Халык тыгызлыгының югарылыгыннан башка, аермалар коточкыч зур булып тоела. Мәсәлән, үсеп килүче илләрдәге күп кенә шәһәрләрнең үзәк районнарын уратып алган хәерче, вакытлы корылмалардан торган ярлы мәхәлләләрнең үсешкә ирешкән илләрдә тиңдәшләре юк. Бер шәһәр эчендә генә дә шәһәр шартлары төрле, димәк, Зиммель белән Вирт төзегән сурәт үзәктәге бизнес-районнарга һәм төп сәүдә кварталларына карата гына кулланыла ала. Күп кенә шәһәр тикшеренүләрендә күзәтелә торган урбанизмны тискәре төсмерләр белән сыйфатлау күренешенә карата да сораулар бар. Шәһәр халкының күпчелеге шәһәрнең шәхси үзенчәлекләрдән азат булуын иреккә чыгу дип кабул итеп, бу хөрлектән тулысынча файдалана да ала бит. Бу очракта урбанизмны, индивидуальлекне изгән тыгыз бәйләнешле берләшмәләр белән чагыштырганда, бер адым алга атлау дип аңларга була. «Сайлап алынган бергәлекләр»нең, ягъни дуслар яки фикердәшләр берләшмәләренең формалашуы да урбанизм — чамадан тыш индивидуализмга илтә торган феномен дигән концепцияне кире кага. Һерберт Ганс искәртүенчә, шәһәр сыман тораклыклар Америка шәһәрләрендә иммигрант төркемнәренең гадәти яшәү формасы булган [Gans, 1962]. Ул урбанизмның бергәлек-мәхәллә тормышын җимерү генә түгел, шундый ук тормышны кора да алуын күрсәткән. Гомумән, экологик алым аңлы рәвештә шәһәрне проектлаштыру һәм планлаштыруның әһәмиятен бәяләп бетерми. Югыйсә, проектлаштыру һәм планлаштыру экологик перспективадан өйрәнелгән проблемнарны чишәргә булыша. Актуальлегенең саклануы Урбанизм тарихи яктан уникаль, халык куе урнашкан шәһәр тирәлекләренең үзенчәлекле характерына игътибарыбызны юнәлтә. Зиммельнең шәһәрләрдәге рухи тормышка карата алымы, бәлки, импрессионистик рухтадыр, әмма ул шәһәрдә яшәүнең ни икәнен барыбер чамалый. Зиммель шәһәрнең әһәмиятле социологик һәм киңлек феномены булуын күрсәтте. Чикаго мәктәбе экологик алымны керткәннән соң шәһәр тикшеренүләре бер урында тормады. Мануэль Кастельс белән Альберто Мелуччи үткәргән шәһәр социаль хәрәкәтләре һәм аларның шәһәр тормышын формалаштыруга йогынтысына багышланган ике тикшеренү эше дә, Дэвид Һарвиның шәһәр ландшафты һәм урбанистик формаларының үзгәрешләрен география ягыннан өйрәнүе дә бу проблеманы яңача аңларга ярдәм итте [Castells, 1983; Melucci, 1989; Harvey, 2006]. Хәзер урбанизм аның беренче теоретиклары уйлаганнан күпкә күптөрлерәк була ала, ә дөньякүләм шәһәрләрнең барлыкка килүе исә тышкы көчләрне һәм глобальләшү басымын да исәпкә алырга кирәклеген күрсәтә. Соңгы елларда шәһәр төзелешен планлаштыруга тотрыклы үсеш идеяләре дә йогынты ясады. Мәсәлән, Дуглас Фарр язуынча, АКШ (һәм калган үсеш алган илләр дә) ялгыш юлдан бара һәм аңа, кешелек бергәлекләрен әйләнә-тирә табигать тирәлегенә туры китерү өчен, шәһәр төзелешен тулысынча реформаларга кирәк [Farr, 2008]. Моның өчен саклык мәсләген кабул итәргә кирәк. Аның нигезендә, девелоперлар төзелеш башланганчы ук проектларының әйләнә-тирә мохит өчен имин булуын күрсәтергә тиешләр. Фарр үзенең китабында экологик проектлаштыруның киләчәктә шәһәр тормышының йөзен һәм тәҗрибәсен ничек үзгәртә алуына мисалларны һәм аерым очракларны күпләп тикшерә. Шарон Зукинның «Шәрә шәһәр» дигән хезмәтендә шәһәр тәҗрибәсенә кызыклы караш белән таныша алабыз [Zukin, 2010]. Бу 1980-елларда АКШта шәһәрләрне яңартуга вакыйгасына шәхси сәяхәт. Әлеге чорда, беренчедән, тузган торак һәм хәтта аерым районнар яңадан төзелә, икенчедән, шәһәрләрнең асыл йөзе югала. Зукин язуынча, Нью-Йорктта шәхси капиталларның агылуы шопинг һәм куркынычсызлыкка чамадан тыш игътибар бирүгә китергән. Ул ярлы, ярым җимерек районнарны, җинаятьчелекнең югары дәрәҗәсен һәм наркотиклар сатуны сагынып утырырга чакырмый, әмма аның фикеренчә, 1980-елларда шәһәрләрне бертөрлерәк итеп яңадан төзү тискәре күренешләр белән бергә, күптөрлелек, иҗадилык, шәһәрләрнең динамизмын да юкка чыгарган. Зукинның алымы шәхсиятлы, әмма ул ностальгиядән котылып, хәзерге шәһәр планлаштыручылары хәл итәргә тиешле бурычларны аңларга ярдәм итә. Әдәбият Abrahamson M. Urban Sociology: A Global Introduction. New York: Cambridge University Press, 2014. Castels M. The City and the Grass Roots: A Cross-Cultural Theory of Urban Social Movements. London: Edward Arnold, 1983. Farr D. Sustainable Urbanism: Urban Design with Nature. New York: John Wiley, 2008. Gans H.J. The Urban Villagers: Group and Class in the Life of Italian-Americans. 2nd ed. New York: Free Press, 1962. Harvey D. Spaces of Global Capitalism: Towards a Theory of Uneven Geographical Development. London: Verso, 2006. Melucci A. Nomads of the Present: Social Movements and Individual Needs in Contemporary Society. London: Hutchinson Radius, 1980. Simmel G. The Metropolis and Mental Life // Lin J., Mele C. (eds). The Urban Sociology Reader. London: Routhledge, 2005 [1903]. P. 23-31. Tönnies F. Community and Society [Gemeinschaft und Gesellschaft]. Cambridge; New York: Cambridge University Press, 2001 [1887]. Wirth L. Urbanism as a Way of Life // American Journal of Sociology. 1938. Vol 44. No. 1. P. 1-23. Zukin S. Naked City: The Death and Life of Authentic Urban Places. Oxford: New York: Oxford University Press, 2010. Лорд Энтони Гидденс — социолог, Берләшкән Патшалыкның Лордлар пулаты әгъзасы, Лондон Икътисад мәктәбенең мактаулы профессоры Чыганак: Urbanism // Giddens A., Sutton P.W. Essential Concepts in Sociology. Second edition (Polity Press, 2017)

<urn:uuid:51f46b35-6d2a-437c-8d7d-bcd103bbd6ac>

CC-MAIN-2020-10

http://giylem.tatar/archives/3180

2020-02-26T04:55:31Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-10/segments/1581875146186.62/warc/CC-MAIN-20200226023658-20200226053658-00365.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999765157699585}

giylem.tatar

Кешеләрнең йолдызлы күкне аңлауда һәм аңлатуда ясаган беренче адымнары күк йөзен тасвирлау, йолдызларның урнашуын билгеле бер тәртипкә китерү, аларны аңлаешлы төркемнәргә бүлеп чыгудан гыйбарәт була. Бу вакытта төзелгән йолдыз төркемнәрен соңрак йолдызлыклар (созвездия) дип атаганнар. Клавдий Птолемейның атласы Беренче йолдызлыкларны чагыштырмача күптән билгеләгәннәр. Бүгенгесе көндә неолитик ташларда яңа йолдызлыкларга охшаган эзләр, нокталар табылып тора. Чагыштырмача билгеле, күренекле беренче атласны б.э.к. 140 елда грек астрономы Птолемей төзи. Бу атласына ул 48 йолдызлыкны кертә. Болар – беренче классик йолдызлыклар. Күбесе безнең көннәргә кадәр килеп җиткән. Ләкин тугыз йолдызлыкка яңа исем бирелгән, берсе, аерым алсак, Арго корабы дигән йолдызлык, бүген берничә йолдызлыкка таркатылган. Төрле халыклар йолдызлыкларны үзләренчә бүлүгә карамастан, Птолемей төзегән йолдызлыклар исемлеге гасырлар дәвамында үзгәрешсез кала бирә. Мисал өчен, Көньяк Америка индеецларында Маймыл яисә Крокодил йолдызлыкларына бүленеш бар. Моңа карамастан, Аурупа цивилизациясе өчен нәкъ менә Птолемей башкарган эш күпкә әһәмиятлерәк. Географик ачышлар дәвере Йолдызлы күкнең яңарышы Яңа вакытка (XVI гасыр ахыры – XVII гасыр башына) туры килә. Бөек географик ачышлар вакытында диңгезчеләр Төньяк ярымшар буенча гына түгел, ә Көньяк ярымшар буенча да йөзә башлыйлар. Нәкъ менә шуннан соң Көньяк ярымшарда да йолдызларның гаять күп булуы ачыклана. Аларны йолдызлыкларга бүлеп чыгу ихтыяҗы туа. 17 гасыр башында диңгез сәяхәтчеләре беренчеләрдән булып күк йолдызлыкларын тасвирлый башлыйлар. Ләкин рәсми харита чагыштырмача соң, 18 гасыр ахырында гына, барлыкка килә. «Христиан йолдызлыклары» Птолемей теркәгән йолдызлыклар Борынгы Греция мифологиясе белән бәйле булганга, инде күптән христианлашкан Аурупаның да йолдызлы күге мәҗүси исемнәр белән тулы булып кала биргән. Күк йөзен тулысынча христианлаштыруның беренче омтылышын 1627 елда Юлиус Шиллер ясап карый. Ул «Христиан йолдызлы күге» атласын төзи. Бу атласта барлык йолдызлыклар да Иске Гаһед һәм Яңа Гаһед персонажлары белән алмаштырыла. Иске Гаһед, нигездә, көньяк йолдызлыкларында, Яңа Гаһед исә, киресенчә, төньяк йолдызлыкларында чагылыш таба. 12 зодиак йолдызлыгы соңрак 12 апостол йолдызлыгына әверелә. Кәҗәмөгез йолдызлыгы апостол Петрга, Орион йолдызлыгы Мәрьямның хәләл җефете Йосыф йолдызлыгына алмаштырыла. Ләкин бу реформа кабул ителми, күк йөзе мәҗүси булып кала. Химаячеләргә йолдызлы «бүләкләр» Күкне өйрәнүнең яңа омтылышлары галим-астрономнар тарафыннан тормышка ашырыла. Эшләре уңышлы барсын өчен химаячеләрнең ярдәменә даими мохтаҗ булган галимнәр дәрәҗәле дусларына «күк бүләкләрен» тапшырырга яраткан. Мисал өчен, Галилео Галилей Юпитерның үзе ачкан беренче дүрт юлдашын «Медичи Айлары» дип атый. 17 гасыр азагында Карл Беренче дә шәхси йолдызлык иясе була. Күкне хакимнәргә бүләк итүнең соңгы нәтиҗәсе дип «Күк геральдикасы» атласын санарга була. Аны атаклы Лейбницның укытучысы, алман астрономы, математик һәм фәлсәфәче Эрхард Вейгель төзи. Ул барлык йолдызлыкларны шул чор Аурупасының император йортлары гербларына алмаштырырга тәкъдим итә. Шуңа бәйле рәвештә, Бөркет йолдызлыгы Бранденбург Бөркете йолдызлыгы дип атала башлы. Бу идея замандашлары тарафыннан яклау тапкан булса, бүгенге көндә безнең күк йөзен Дания патшалыгы Филе (Даниянең иң югары дәүләт бүләге) – Зур җидегән йолдызлыгы бизәр иде. Көньяк йолдызлыкларын рәсмиләштерү Күк йөзендәге кискен үзгәрешлар 17 гасырда тәмамлана. Мөһим чараларның берсе булган Көньяк күк йолдызлыкларын рәсмиләштерү процессы 18 гасырда гамәлгә ашырыла. Бу җаваплы эшне башкарып чыкканы өчен без француз Никола Лакайлига рәхмәтле булырга тиеш. Яшь вакытында ул Парижга килә һәм атаклы Джованни Кассини белән танышлыгы аркасында обсерваториягә эшкә алына. 18 гасырның 50елларында Лакайль Көньяк Америкага, хәзергәчә әйткәндә, командировкага җибәрелә. Монда ул Көньяк күкнең йолдызларын күзәтә, аларның торышын исәпли, йолдызлыкларга бүленешне тәмамлый, каталог төзи. Нәкъ тә менә аның тырышлыгы белән яңа техник ачышларга аваздаш булган Насос, Телескоп, Күппочмаклык, Мич йолдызлыклары атамалары барлыкка килә. Хәзерге йолдызлыклар 1922 елда Бөтендөнья астрономия берлеге үзенең Беренче ассамблеясендә күктәге йолдызлыкларның бүгенге көндәге бүленешен кабул итә. Тулысынча бу эш 1930 елга гына тәмамлана. Бу ассамблеядә йолдызлыкларның исемнәре белән бәйле үзгәрешләрне туктатып, йолдызлыкларның билгеле бер исемлеген төзеп, аны расларга карар кылына. Бүгенге көндә йолдызлыклар саны 88. Бүленештән соң, тагын бер, унөченче, зодиак йолдызлыгы барлыкка килә. Зодиак йолдызлыклары үзгәрешсез 12 данә булып кала, ләкин ел дәвамында Кояш 13 йолдызлык аркылы үтә. 12 йолдызлык янына Еланлы кеше йолдызлыгы өстәлә. Йолдызлыклар йолдызлар җыелмасы булудан туктый. Алар координатларның экватор системасында экваториаль һәм меридиан сызыклар буенча гына үтүче катгый чикләр ала. Бүгенге көндә җир күчәре прецессиясе нәтиҗәсендә йолдызлыкларның чикләре йолдызлы картага таба чак кына күчкән. Антон Бирюков, физика-математика фәннәре кандидаты, МДУ ШДАИ космик проектлар лабораториясенең фәнни хезмәткәре Динә Сәйфетдинова тәрҗемәсе чыганак: Постнаука проекты фото: brainpickings.org

<urn:uuid:52fb6bd4-9578-4633-a5ff-d8f0c0a70c52>

CC-MAIN-2021-21

https://giylem.tatar/archives/1091

2021-05-06T13:02:32Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-21/segments/1620243988753.97/warc/CC-MAIN-20210506114045-20210506144045-00221.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999779462814331}

giylem.tatar

Стромаль кератит Стромаль кератит (СК) — эпителий һәм эндотелийның беренчел катнашусыз мөгезкатлауның стромасы ялкынсынуы. Үсеш алган илләрдә СК ешрак тумыштагы сифилис белән бәйле, әмма шулай ук киң колачлы инфекцион чирләр шулардан туберкулез, Лайм чире, ләперә һәм вируслы инфекция белән бәйле була ала. СК белән барлык пациентлар трепонеманы ачыклау өчен башка клиник симптомнар булу яки булмауга карамастан серологик тикшеренү узарга тиеш. Сифилислы стромаль кератит[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Сифилислы СК беренчел, икенчел яки башлангыч латент сифилис чорында инфекция анадан балага күчү нәтиҗәсендә барлыкка килә (ягъни ананың беренчел йогышланудан соң 2 ел дәвамында) Диагностика[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] 1. 5 яшьтән алып 25 яшькә кадәр кискен ике яклы авырту һәм чагылган күрү начарлану белән билгеләнә. 2. Билгеләре (барлыкка килү тәртибендә). • Строманың тирән тамырлануы белән бәйле лимбит белән бергә күзәнәкле инфильтрация һәм мөгезкатлау томанлануы, ул тамырлар чиген тоныкландыра һәм нәтиҗәдә үзенчәлекле «сөләйман билдәмәсе» күренеше барлыкка килә (рәс. 9.18а). • Мөгезкатлау халәтен исәпкә алып, барлыкка килүче алгы увеитның күренеше сизелмәскә мөмкин. • Берничә айдан соң мөгезкатлау томанлануы суырыла башлый һәм тамырлар бушый (тамырлар «күләгәсе» — рәс. 9.18б). • Алга таба мөгезкатлауның һәртөрле башка этиология белән ялкынсынуда тамырлар кабат кан белән тула ала, ә кайбер очракларда мөгезкатлауның стромасына кан саву була ала (рәс. 9.18в). • Төзәлү стадиясе «бушаган» тамырлар, тирән стромаль җөйләнү һәм мөгезкатлау юкаруы белән сыйфатлана (рәс. 9.18г). Дәвалау[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Актив СК терапиясенә системалы пенициллин, урынлы стероидлар һәм мидриатиклар керә. Уңай серологик нәтиҗә белән барлык пациентларны венерологик клиникага өстәмә тикшеренүгә урнаштырырга кирәк. Өстәвенә, туганнар һәм җенси иптәшләрне тикшерү һәм дәвалау кирәк. Чыганаклар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Джек Кански - "Клиник офтальмология: системалаштырылган караш", 2009 ел

<urn:uuid:306c4a60-2deb-45af-870a-43fefb8090e1>

CC-MAIN-2020-34

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D1%8C_%D0%BA%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%82

2020-08-15T21:42:10Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-34/segments/1596439741154.98/warc/CC-MAIN-20200815184756-20200815214756-00551.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999481439590454}

tt.wikipedia.org

Өстәлгән кыйммәт — җитештерелгән продукт кыйммәтенең оешма эчендә тудырылган өлеше. Компания җитештергән (һәм саткан) тавар һәм күрсәткән хезмәтләр (ягъни сатудан кереме) һәм тышкы оешмалардан сатыб алынган тавар һәм хезмәтләр өчен түләнгән бәясе арасында аермасы буларак үлчәнелә. Сатыб алынган тавар һәм хезмәтләр бәясе гадәттә кулланып бетерелгән материаллар һәм башка кулланылган хезмәтләр (ягъни ут, җылылык, иминиятләштерү, һ.б.) өчен тышкы оешмаларга түләнгән башка чыгымнардан торачак. Продукт кыйммәте = материаллар + Кулланылган энергия + хезмәт + амортизация + рента + процентлар + табыш + Кыек салымнар Өстәлгән кыйммәт = хезмәт (салымнарны һәм мәҗбүри түләүләрне өстәп) + амортизация + рента + процентлар + табыш Кыек салымнар бәягә өстәлә, мәсәлән өстәлгән кыйммәт салымы, акцизлар, таможня хезмәте җыйган пошлиналар. Тулаем өстәлгән кыйммәт – тавар җитештерү һәм хезмәтләр күрсәтү һәм эшчәнлек дәвамында кулланып бетерелгән кыйммәтләр белән аермасы. ru:Добавленная стоимость

<urn:uuid:991901c8-8d59-4254-b916-efc6973f4adc>

CC-MAIN-2024-10

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D3%A8%D1%81%D1%82%D3%99%D0%BB%D0%B3%D3%99%D0%BD_%D0%BA%D1%8B%D0%B9%D0%BC%D0%BC%D3%99%D1%82

2024-03-04T19:51:10Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2024-10/segments/1707947476464.74/warc/CC-MAIN-20240304165127-20240304195127-00609.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 1.0000009536743164}

tt.wikipedia.org

Жужанна Кошут |Жужанна Кошут| |Туган телдә исем||маҗар. Kossuth Zsuzsanna| |Туган||19 февраль 1817[1]| Шаторальяуйхей[d], Боршод-Абауй-Земплен[d], Маҗарстан |Үлгән||29 июнь 1854[1] (37 яшь)| Нью-Йорк, Нью-Йорк, Америка Кушма Штатлары |Үлем сәбәбе||туберкулез| |Ватандашлыгы||Маҗарстан| |Һөнәре||хәрби хезмәткәр| |Кардәшләр||Лайош Кошут| Жужанна «Жужа» Эржебет (Лизавета) Паулина Кошут (мадьярса Kossuth Zsuzsanna "Zsuzsa" Erzsébet Paulina, 19 февраль 1817, Шаторальяуйхей, Боршод-Абауй-Земплен — 29 июнь 1854 (37 яшь), Нью-Йорк) — венгр шәфкать туташы, 1848-1849 елларда Венгрия революциясе героинясы. Биографиясе[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Жужанна Кошут 1817 елның 19 февралендә Шаторальяуйхей шәһәрендә туган. Ул Лайош Кошутның, 1848 елда ихтилал лидеры һәм дәүләт эшмәкәренең сеңлесе була. Агалы-сеңелле Кошутлар 1831 елда холера пандемиясе вакытында Югары Венгрияда (хәзер — Словакия) эшли. Карантинда алар пациентларда була. Әлеге вакытта Жужанна соңыннан үзенә шул кадәр кирәк булган туташ эше осталыгына ия була. 1841 елда Рудольф Масленьига (Rudolf Meszlényi) кияүгә чыга. Алар Лайош Кошутның Яклау советы ағзалары була. 1848 ел башында өченче баласы туу алдыннан тол кала. Ференц Флор җитәкчелеге астында хәрби-медицина хезмәтен үзгәртеп корганнан соң аның агасы Лайош Кошут Жужаннаны Венгрия госпитальләренең олуг шәфкать туташы итеп тәгаенли. Аңа Венгрияда барлык хәрби медицина системасы өчен яуаплылыкты йөкләтәләр, һәм ул 72 хәрби госпитальгә нигез сала. Ул шулай ук 23 апрельда ирекле башлангычта хатын-кызларга шәфкать туташлары булырга чакыра һәм волонтер-шәфкать туташларының эшен оештыра. Шулай итеп, Флоренс Найтингейл Кырым сугышы вакытында шундый ук эшчәнлек башлардан 5-6 ел алдан хәзерге туташлар эшенә нигез төзәүче була. Венгрия күтәрелеше бастырылгач австриялеләр аны кулга ала[2]. Ул азат ителә, әммә власлар ягыннан эзәрлекләүләргә дучар була. Жужанна Кошут абруйлы ханым рәвешендә Комарно кәлгәсенә үтеп керә һәм камерада чех сәяси тоткыннары менән очраша. Аннары радикаль демократ, шагыйрь, публицист һәм сәяси эшлекле Йозеф Фрич Вацлав бу турыда телгә ала[3][4]. 1851 елда ул икенче тапкыр кулга алынгач, американнар кысыла һәм аның мәңгегә Венгрияга кайтмау шарты белән аны азат итүгә ирешә. Моннан соң ул АКШ-ка күченә. Ул Нью-йорк шәһәрендә 1854 елның 29 июнендә 37 яшендә үпкә авыруыннан вафат була. Хәтер[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] 1989 елда Венгрия почтасы Жужанна Кошут сүрәте белән 5 форинт номиналында почта маркасы чыгара. Дизайнның авторы Андраш Суньоги. 2017 елда, Жужанна Кошутның тууына 200-ел айканлы венгр форинтының истәлекле тәңкәләре чыгарыла. Дизайнның авторы булып рәссам Ильдико Эрёш (Erőss Ildikó) тора, ул аверсында хәрби госпиталне һәм реверсында Жужанна Кошутның портретын сүрәтли. Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - http://mek.oszk.hu/00300/00355/html/ABC07165/08466.htm - Исламов, Тофик Муслим оглы Краткая история Венгрии : С древнейших времен до наших дней / Т. М. Исламов, А. И. Пушкаш, В. П. Шушарин; Отв. ред. Т. М. Исламов; АН СССР, Ин-т славяноведения и балканистики — М.: Наука, 1991. — Б. 204. — 606 б. — ISBN 5-02-009913-9. - Frič, Josef Václav Paměti Josefa V. Friče — V Praze: Nákladem Českého knihkupectví a antikvariátu (Dr. Frant. Bačkovský), 1891. — Vol. IV. — P. 294. — 520 p. - Богатырев Ш. Ш. Чешские связи Герцена (1850-е — 1860-е гг.) // Литературное наследство / АН СССР. Отд-ние лит. и яз. — М.: Изд-во АН СССР, 1958. — Т. 64: Герцен в заграничных коллекциях. — Б. 794. — 851 б.

<urn:uuid:cc08d5f4-3d4e-4c41-a8dc-8a1bee93a3b8>

CC-MAIN-2021-25

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D1%83%D0%B6%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D0%B0_%D0%9A%D0%BE%D1%88%D1%83%D1%82

2021-06-21T20:52:22Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-25/segments/1623488289268.76/warc/CC-MAIN-20210621181810-20210621211810-00234.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9980901479721069}

tt.wikipedia.org

Татар мәгарифе порталы Күпчелек ата-ана бүгенге көндә үзләренең балалары өчен иң перспективалы юнәлешләрнең берсе дип мәгълүмати технологияләр өлкәсен саный. - Мәгълүмати технологияләр өлкәсе - икътисадның иң актив үсә торган тармакларының берсе. Безнең бурыч - аның өчен квалификацияле кадрлар әзерләү, - дип билгеләп үтте вице-премьер Дмитрий Чернышенко. - 7-11 сыйныф укучыларының 67% ата-анасы аларның киләчәген цифрлы һәм IT-өлкә белән бәйли. Икенче урында - технологияләр һәм сәнәгать өлкәсе, өченчедә - медиа һәм коммуникацияләр, дүртенчедә - мәгариф һәм сәнгать өлкәсе. - Узган ел ун төбәктә мәктәп укучыларын программалауның заманча телләренә түләүсез өйрәтү буенча сынау проекты эшли башлады, - дип искәртте Чернышенко. - Хәзер курсларда ун мең тыңлаучы бар. Быелдан "IT-тармакның кадрлар потенциалын үстерү" дигән яңа федераль проект кысаларында без бу проектны бөтен илгә таратачакбыз". Вице-премьер сүзләренчә, бушлай курсларга 8-11 нче сыйныфларда белем алучы 100 мең укучы керә алачак. «Российская газета» материаллары буенча https://mon.tatarstan.ru Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:1d478e19-098a-4297-aa28-8fd6a1d2e8bb>

CC-MAIN-2023-06

http://belem.ru/node/8444

2023-02-08T06:45:45Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2023-06/segments/1674764500719.31/warc/CC-MAIN-20230208060523-20230208090523-00091.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999778270721436}

belem.ru

|Җенес||ир-ат| |Ватандашлык||СССР| |Туу датасы||1921| |Туу урыны|| Ютазы районы, Татарстан, РСФСР| Аксакүл, Уруссинское сельское поселение[d], Ютазы районы, Татарстан, РСФСР |Үлем датасы||13 февраль 1945| |Үлем урыны||Польша| |Хәрби дәрәҗә||өлкән сержант[d]| |Сугыш||Алман-совет сугышы| |Гаскәр төре||артиллерия[d]| |Бүләкләр| Гришин Михаил Иванович (1921 — 13.02.1945) — 1 нче гвардия Львов Богдан Хмельницкий орденлы артиллерия полкының СУ-85 үзйөрешле җайланма механигы-машина йөртүчесе (6 нчы гвардия Львов Кызыл Байраклы механикалаштырылган корпус, 4 нче танк армиясе, 1 нче Украина фронты), гвардия өлкән сержанты, Бөек Ватан сугышы катнашучысы, өч дәрәҗә Дан ордены кавалеры[1]. Биографиясе[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Кызыл армиядә 1940 елның 20 сентябреннән. Гамәлдәге армиядә 1944 елның 26 февраленнән. 1 нче Украина фронтында сугыша. Проскуров-Черновцы, Львов-Сандомир, Сандомир-Силезия һәм Түбән Силезия һөҗүм итү операцияләрендә катнаша[1]. 1944 елның 17 мартында Проскуров-Черновцы һөҗүм операциясе барышында М. И. Гришин экипажы хәзерге Тернополь өлкәсенең Подволочисский районы Скалат шәһәреннән (Украина) төньяк-көнчыгыштарак үтеп кергән дошман танкларын юк итү буенча хәрби бурыч үти. Сугыш кырына оста маневр ясап, машинаны дошман танклары белән якынайтуга алып бара. Сугыш вакытында экипаж 2 немец танкын юк итә. 1944 елның 18 мартында үзйөрешле орудиеләр уты белән дошманның авыр танкын бәреп төшерәләр һәм агач ут ноктасын җимерәләр. Сугышта яралана. Полк командиры тарафыннан 2 нче дәрәҗә Ватан сугышы ордены белән бүләкләүгә тәкъдим ителә[1]. 6 нчы гвардия механикалаштырылган корпусы командирының 1944 елның 10 апрелендәге боерыгы белән өлкән сержант Гришин Михаил Иванович 3 нче дәрәҗә Дан ордены белән бүләкләнә[2]. Львов-Сандомир һөҗүм операциясе барышында үзйөрешле җайланманың хәрәкәткә даими әзерлеген тәэмин итә. Сугышларда кыю һәм тәвәккәл эш итә. Аның үзйөрешле җайланмасы эксплуатацияләү кагыйдәләрен төгәл үтәү аркасында билгеләнгән ремонтара ресурстан яртылаш арта. Львов өлкәсенең хәзерге Самбор районы Дубровка авылы районында (Украина) дошман контратакасын кире какканда, 1944 елның 30 июлендә экипаж бронетранспортёрны һәм 50 немец солдатын юкка чыгара[1]. 1944 елның 8 августында хәзерге Карпат асты воеводалыгы Санок повятының Заршин авылы (Польша) янында үзйөрешле җайланманың орудиесына дошман утынан зыян килә. Шуңа да карамастан, М. И. Гришин беренчеләрдән булып торак пунктка бәреп керә һәм гусеницалар белән 20 немец солдатын юк итә. Синява авылын (хәзер шул ук воеводаның Кросно повяты Рыманув гминасы) авылын алгач, М. И. Гришин экипажы дошманның пехота взводын һәм ике станок пулемётлы расчетны юк итә. Полк командиры тарафыннан Кызыл Йолдыз ордены белән бүләкләүгә тәкъдим ителә[1]. 1944 елның 1 сентябрендә гвардиянең 4 нче танк армиясе командующие приказы белән өлкән сержант Гришин Михаил Иванович 2 нче дәрәҗә Дан ордены белән бүләкләнә[2]. Сандомир-Силезия һөҗүм итү операциясе барышында аның үзйөрешле җайланмасы, 192 сәгать артык эшләп, бер генә тапкыр да сафтан чыкмый[1]. 1945 елның 12 гыйнварыннан 4 февраленә кадәр экипаж Кельце, Конське шәһәрләрен яулап алуда, Кёбен торак пункты тирәсендә (хәзерге вакытта Хобеня, Түбән Силезия воеводалыгының Любин повяты, Рудна гминасы, Польша) плацдарм өчен сугышларда катнаша. Самоходчылар 1 танкны, 3 бронетранспортёрны, 8 автомашинаны, 6 ут ноктасын, 70 немец солдатын юк итәләр. М. И. Гришин шәхсән 6 гитлерчыны әсирлеккә ала[1]. СССР Югары Советы Президиумының 1945 елның 10 апрелендәге Указы белән немец илбасарларына каршы көрәш фронтында командованиенең сугышчан биремнәрен үрнәк рәвештә үтәгән һәм күрсәткән батырлыгы өчен гвардия өлкән сержанты Гришин Михаил Иванович 1 нче дәрәҗә Дан ордены белән бүләкләнә[2]. Бүләкләре[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - 1 нче дәрәҗә Дан ордены (23.04.1945)[4][2]. - 2 нче дәрәҗә Дан ордены (1.09.1944)[5][2]ю - 3 нче дәрәҗә Дан ордены (10.04.1944)[6][2]. Хәтер[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Аның исеме Россия Кораллы көчләре баш храмында һәм мәңгелеккә "Хәтер юлы» мемориалында мәңгеләштерелгән. - Татарстанның Хәтер китабына кертелә[7]. Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Әдәбият[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Кавалеры ордена Славы трёх степеней: Краткий биографический словарь / Пред. ред. коллегии Д. С. Сухоруков. — М.: Воениздат, 2000. — 703 с. — ISBN 5-203-01883-9.

<urn:uuid:066dc999-705d-4b1f-8316-888d89b56932>

CC-MAIN-2023-06

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B8%D0%BB_%D0%93%D1%80%D0%B8%D1%88%D0%B8%D0%BD

2023-02-04T07:15:40Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2023-06/segments/1674764500094.26/warc/CC-MAIN-20230204044030-20230204074030-00814.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9994823336601257}

tt.wikipedia.org

Бинокуляр күрү |Бинокуляр күрү| |Моның каршысы||Монокулярное зрение[d]| |Бинокуляр күрү Викиҗыентыкта| 1. Гадәти бинокуляр күрү — бер үк вакытта ике күз белән дә бифовеаль төбәлү, ягъни һәр күз төбәлгән әйберне аерым кабул итеп сурәт ясауда катнаша. Мондый система — бинокуляр бәйләнешнең иң югары формасы. Гадәти бинокуляр аерым күрүгә түбәндәгеләр кирәк. • Кисешүче күрү кырлары белән күрү юлларының гадәти эше. • Ике күздән дә күрү кабыгында нейрональ вәкиллек. • Гадәти ретиналь (ретинокортикаль) туры килү, бу циклоплы күзәтүгә китерә. • Дөрес нейромускуллы үсеш һәм координация, алар күрү күчәрен төзәтә һәм әйбергә карашны төбәп торуны тота ала. • Ике күзнең дә якынча бер үк төгәллектә сурәт һәм аның үлчәме. 2. Күрү юнәлеше — челтәркатлауның әлеге кисәгенең субъектив аралыкта аерым юнәлештә проекциясе: а) төп. Караш сызыгы буларак аңлатылган тышкы аралыкта юнәлеш. Гадәттә фовеаның бу күрү юнәлеше туры караш тойгысы белән бергә була; б) икенчел дәрәҗәдә. Фовеаның төп юнәлешенә карата экстрафовеаль нокталарның проекция юнәлешләре, алар туры булмаган (эксцентрик) караш тойгысы белән бергә була. 3. Проекция — челтәркатлауның ярсытылган өлешләренә нигезләнеп аралыкта әйбернең чагылган субъектив торышы. • Кызыл әйбер уң фовеоланы (F), ә кырның борын яртысында урнашкан кара әйбер челтәркатлауның чигә яртысындагы өлешләрен ярсытса (Т), кызыл әйбер баш мие белән туры алда урнашкан булып, ә карасы күрү кырының борын яртысында барлыкка килгән булып чагыла. (рәс. 20.13а). Челтәркатлауның охшаш назаль өлешләре күрүнең чигә яртысына проекцияләнә, өскесе — аскы яртысына һәм киресенчә. • Ике күз дә ачык булганда кызыл әйбер ике фовеаны да ярсыта, бу челтәркатлауның корреспонденцияләгән нокталарыннан гыйбарәт. Кара әйбер уң күзнең чигә өлешләрен генә түгел, ә сул күзнең назаль урнашкан ретиналь өлешләрен дә ярсыта. Шулай итеп, әйберләр уң күзнең борын яртысына һәм сул күзнең чигә яртысына проекцияләнә. Ләкин ике күрсәтелгән ретиналь өлеш корреспонденцияләнгән нокталар булгач, алар әйберне шул ук аралыкка (сулда) проекцияли һәм икеләнү булмый. 4. Ретиномотор күрсәткечләр. Күрү кырының перифериясендә әйбер сурәте экстрафовеаль өлешкә төшә. Әйбергә төбәлү өчен билгеле амплитудада саккада кирәк, шуңа челтәркатлауның һәр экстрафовеаль өлеше аннан фовеа ераклыгына туры килгән һәм әйбергә төгәл төбәлү өчен кирәкле саккада амплитудасын билгеләүче ретиномотор күрсәткечкә ия. Фовеола үзәгендә ретиномотор күрсәткечләр нольгә тигез һәм перифериягә таба арта. 5. Корреспонденцияләгән нокталар — ике күзнең дә челтәркатлавында бер үк субъектив күрү юнәлешенә ия булган өлкә (мәсәлән, карашның башлангыч юнәлешендә фовеа). Бер күзнең назаль челтәркатлавының нокталары икенче күзнең чигә яртысындагы челтәркатлауның корреспонденцияләгән ноктасына туры килә һәм киресенчә. Бу челтәркатлауның нормаль корреспонденциясенең нигезе санала. Мәсәлән, уң күзнең борын һәм сул күзнең чигә яртысы челтәркатлавына проекцияләнгән әйбер сурәте күрү аралыгының уң яртысына проекцияләнә. Ретинотопияле оешу күрү юллары буенча чагыла, күрү юллары беренчел күрү кабыгында бинокулярлык өчен җавап биргән нейроннарда берләшкәнче һәр күз аерым чагылыш ала. 6. Гороптер — челтәркатлауның корреспонденцияләгән өлешләрен ярсыткан барлык нокталарның тышкы аралыкта уйдырма яссылыгы һәм шуңа ике күз белән аерым һәм бер яссылыкта кабул ителә (рәс. 20.13б). Бу яссылык күрү күчәрләре кисешү ноктасы аркылы уза һәм шулай итеп анда бинокуляр аерым күрүдә төбәлү ноктасы керә. 7. Фузион Панум өлкәсе — бу гороптер алдындагы һәм артындагы өлкә, аның чигендә әйбер челтәркатлауның бик корреспонденцияләмәгән нокталарын кузгата (ретиналь диспаратлык). Әйберләр аерым кабул ителә, ә күзәтелгән диспаратлык бинокуляр тирәнлек тойгысын (стереопсис) ясау өчен кулланыла. Панум өлкәсе чигеннән тыш урнашкан әйберләр ике булып кабул ителә, бу физиологик диплопия нигезе санала. Панум өлкәсе — төбәлү ноктасында кечкенә (6 дугалы секунд) һәм перифериягә таба тирәнәя (фовеадан 15°'та 30-40 дугалы секунд), шуңа гороптер чигендәге әйберләр аерым һәм бер яссылыкта кабул ителә. Фузион Панум өлкәсе чигендәге әйберләр аерым һәм стереоскопияле кабул ителә. Фузион Панум өлкәсеннән тыш әйберләр ике булып кабул ителә. Физиологик диплопия гадәттә физиологик басу белән бергә бара, моның хакта күпчелек тикшерелгән кешеләр уйламый да. Фузион Панум аралыгы эчендә урнашкан чагылышлар белән ярсытылган челтәркатлау өлкәләре фузион Панум өлкәләре дип атала. 8. Бинокуляр аерым күрү һәр күз белән алынган сурәтне кушу һәм бинокуляр тирәнлекне кабул итү сәләте буларак сыйфатлана: а) сенсорлы фузия күрү кабыгында һәр күздән ике охшаш сурәтнең бер күрү чагылышы берләшүеннән гыйбарәт. Ул үзәктәге була ала, ягъни сурәтләр кушучы, фовеада проекцияләнүче яки периферияле — сурәтләрнең өлешен кушучы, фовеа чигендә проекцияләнүче була ала. Бер күзнең түбән күрүендә фузиягә ирешү мөмкин, тик периферия фузиясе бинокуляр аерым күрү өчен кирәк һәм күрү кыры югалган авыруларда какшарга мөмкин, мәсәлән еракка киткән глаукомада; б) моторлы фузия бифовеаль төбәлү өчен күзләрнең дөрес торышына булышудан гыйбарәт. Моторлы фузия өчен этәргеч ретиналь сурәтнең диспаратлыгы санала, ул фузион вергенцияне кузгата. 9. Фузион вергенциягә ретиналь сурәтнең диспаратлыгын кичерү өчен күзләрнең дизъюгат хәрәкәтләре керә. Фузион вергенция амплитудасын призмалар яки синоптофорда үлчәп була. Гадәти күрсәткечләр: • Конвергенция: якынча 15-20Д (ерактагы әйбергә төбәлү) һәм 25Д (якындагы әйбергә төбәлү). • Дивергенция: якынча 6-10Д (ерактагы әйбергә төбәлү) һәм 12-14Д (якындагы әйбергә төбәлү) . • Асма: 2—3Ʌ. • Цикловергенция: якынча 2-3°. Фузион конвергенция ярдәмендә экзофория өстендә идәрә ителә, шул ук вакытта фузион дивергенция эзофорияне идарә итәргә булыша. Вергенциянең фузион механизмнары арганда яки чирдә кимергә мөмкин һәм форияне тропиягә әйләндерә. Вергенциянең фузион механизмнары киңлеге ортоптик күнегүләр ярдәмендә арта ала, аерым алганда якындагы әйбердә фузион конвергенция һәм конвергенция көчсезлегендә. 10. Стереопсис — тирәнлекне тою (өченче үлчәнеш, беренче икесе — биеклек һәм киңлек). Төбәлү ноктасыннан алдарак һәм арттарак урнашкан әйберләр белән ятма диспарат нокталарның бер үк вакытта кузгату нәтиҗәсендә барлыкка килә (тик фузион Панум өлкәсе чигендә урнаша). Шундый диспарат сурәтләр кушылуы тирәнлеге тоелган бердәм күренеш алуга китерә. Әйбер стереоскопияле кабул ителә (3D), чөнки һәр күз аны бераз төрле күренештә кабул итә. 11. Сенсорлы кабул итү. Кылыйлык башында челтәркатлауның кузгатылган өлкәләрнең гадәти проекциясе нигезендә ике сизгерле тою барлыкка килә; нәтиҗәдә конфузия һәм патологияле диплопия үсеше мөмкин. Күрсәтелгән халәтләр күрүнең берьюлы тоюын сорый, ягъни ике күздән бер үк вакытта сурәтләрне аеру сәләте: а) конфузия — челтәркатлауның корреспонденцияләгән нокталарның (гадәттә фовеа) төрле әйберләр белән кузгату белән килеп чыккан берьюлы бер-берсенә салынган ике төрле күренешне тою (рәс. 20.14); б) патологияле диплопия — челтәркатлауның корреспонденцияләмәгән нокталарга күрү күренешләре проекциясе белән бәйле төрле урында бер үк әйбернең ике сурәтен берьюлы тою: - эзотропиядә диплопия гомоним (кисешмәгән — рәс. 20. 15а); - экзотропиядә диплопия гетероним (кисешкән — рәс. 20. 15а); Стереопсисны тикшерү[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Стереопсисны дугалы секундларда үлчиләр (1° = 60 дугалы минут; 1 минут = 60 дугалы секунд). Онытмаска кирәк, гадәти аралык күрү үткенлеге 1 почмак минутына, ә гадәти стероүткенлек — 60 секундка тигез була (бу 1 минутка тигез) Мәгънәсе кимрәк булганда үткенлек югарырак. Төрле сынауларда тикшерүнең төрле мәсләкләрен кулланалар. Югары бинокуляр аерым күрүне төгәлрәк раслау өчен «очраклы нокталар» сынавын бирәләр (TNO, Frisby). Ул зәгыйфь булганда һәм/яки ЧАК нигезләнсә, аерылган кысалы сынаулар (мәсәлән Титмус) стереопсис турында ышанычлырак мәгълүмат бирә ала. TNO сынавы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] TNO («очраклы нокталар») сынавы 7 җәдвәл белән тәртипсез урнашкан парлы кызыл һәм яшел нокталардан тора, аларны махсус кызыллы-яшелле күзлекләр аша карыйлар. Һәрбер җәдвәлдә бертөсле нокталар ярдәмендә төрле әйберләр китерелгән (шакмаклар, хачлар һәм б.ш), алар үзләренең башка төстәге парларына карата ятма буенча күченгән; шулай итеп, беренчеләре башкалардан аерылган ретиналь төгәллеккә ия. Кайбер тикшерү сыннары кызыллы-яшелле күзлекләрсез дә күренә (рәс. 20.19а), шул ук вакытта сынау әйберләре стереоскопияле күрү булганда кызыллы-яшелле күзлекләрдә генә күренә (рәс. 20.19б). Беренче өч җәдвәл ярдәмендә стероскопияле күрү булуын ачыклыйлар, ә калганнарын аның санлы бәяләү өчен кулланалар. Сынауда монокуляр «ярдәм» булмаганга, ул Титмус сынавы белән чагыштырганда стереопсисның төгәлрәк үлчәвен бирә, тик көчсез фузия өчен ялган тискәре нәтиҗәләр мөмкин. Күпчелек балалар дүрт яшьтән башлап бу тикшерүне (шулай ук Фризби сынавы) уза ала. Фризби сынавы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Стереосынау өч үтә күренмәле төрле калынлыктагы пластиклы тәлинкәләрдән тора. Һәр тәлинкә өслегендә тәртипсез урнашкан вак сыннар белән дүрт шакмак бастырылган (рәс. 20.20).Бер шакмагында «яшерелгән» түгәрәк бар, аның чигендә сыннар тәлинкәнең кире ягында бастырылган. Авырулардан бу «яшерелгән» түгәрәкне табарга сорала. Сынау махсус күзлекләр сорамый, чөнки диспаратлык тәлинкә калынлыгы өчен ясала һәм эш аралыгы арту яки кимү белән үзгәрә ала, аны төгәл үлчәргә кирәк була. Диспаратлык 600 алып 15 дугалы секундка кадәр була. Тикшеренүчегә тәлинкәне авыштырмаска яки тикшерү вакытында башны күчермәскә кирәк, чөнки бу монокуляр «ярдәм» бирә. Лэнг сынавы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Бу стеросынауны үткәрү өчен махсус күзлекләр кирәк түгел. Әйберләр цилиндрлы линзалар белән куелган кисәкләр аша һәр күз белән аерым чагыла. Нокталар күчү диспаратлык ясый, ә авыруга картадагы гади сынны, мәсәлән йолдызны, атарга яки күрсәтергә кушалар (рәс. 20.21). Лэнг сынавын кечкенә балалар һәм сабыйларда стереопсисны бәяләү өчен кулланырга мөмкин, чөнки алар инстинктив рәвештә кулларны суза һәм рәсемгә күрсәтә. Тикшерүче шулай ук баланың бер рәсемнән икенчесенә күз хәрәкәтен күзәтә ала. Ләкин йогынтысын күзәтү өчен рәсемне йөз яссылыгына параллель тотарга кирәк була, шуңа тикшерүче Фризби сынавы стереопсисны ачыклау өчен кулайрак (мәсәлән кылыйлык шиге белән сабыйларда бинокуляр аерым күрүне раслау өчен). Диспаратлык дәрәҗәсе югары һәм 40 см аралыкта 1200 алып 600 почмак секундына чаклы була ала. Титмус сынавы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Титмус сынавы ике җәдвәлле буклет формасындагы өч үлчәнешле поляроидлы вектографтан тора, аларны поляроидлы күзлек аша күзәтәләр.Уң ягында — зур чебен, сул ягында — түгәрәкләр һәм җанварлар рәте (рәс. 20.22). Сынауны 40 см аралыкта үткәрәләр. 1. Чебен — дорфа стереопсиска сынау (3000 дугалы секунд), сынау кечкенә балаларда аеруча файдалы. Чебен күләмле күренергә тиеш, ә балага аны бер канатыннан "күтәрергә" кушалар. Дорфа стереопсис булмаганда чебен яссы, фотосурәттә кебек күренә. Буклет әйләнгән булса, әйберләр бит яссылыгы артында урнашкан кебек тәэсир була. Авыру чебен канатлары яссылык өстеннән "чыгып тора" дип әйтүен дәвам итсә, стереоскопияле күрүне бәяләү дөрес түгел. 2. Түгәрәкләр тирәнлек сизү нечкәлеген бәяләү өчен сынаулар рәтеннән гыйбарәт. Һәр 9 шакмак эчендә 4 түгәрәк бар. Һәр шакмакта бер түгәрәк билгеле дәрәҗәдәге диспаратлыкка ия һәм гадәти стереопсиста яссылыктан чыгып торучы булып күренә. Диспаратлык 800 алып 40 дугалы секундка кадәр була. Авыру түгәрәкне кырыйга күчкән булып күрсә, димәк авыру стереоскопияле күрүгә ия түгел һәм юнәлешне монокуляр билгели. 3. Җанварлар белән сынау түгәрәк белән сынауга охшаш һәм 3 рәт җанварлардан тора, һәр рәттә бишәү, аларның берсе яссылыктан чыгып торучы булып күренә. Диспаратлык дәрәҗәсе 400 алып 100 дугалы секундка кадәр була. Дистантлы Фризби-Дэвис стеросынавы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Фризби-Дэвис стеросынавы ачык алгы өлеше белән зур дүрткелдән тора, аның аша 4 кечкенә әйбер күренә. Гади сынауны 6 мм ераклыкта үткәрәләр. Авыру тартмадагы дүрт әйбернең кайсысы аңа якынрак урнашуын билгеләргә тиеш. Ачык кылыйлык булмаган сабыйларда бинокуляр фузияне тикшерү[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Нигезе тышка караган призма[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Башкаруда тиз һәм балаларда фузияне ачыклау өчен гади ысул. Сынауны түбәндәге рәвештә үткәрәләр: 20Д призманы нигезен тышка каратып күз алдына китерәләр (бу очракта уң күз алдына). Бу ретиналь рәсемне чигә ягына күчереп, диплопиягә китерә. Тикшерүче көйләү хәрәкәтләре артыннан күзәтә: а) Һеринг кануны буенча сул күзнең туры килгән сулга хәрәкәте (сул якта абдукция) белән төбәлүне кайтару өчен уң күзнең сулга хәрәкәте була (уң якта аддукция) (рәс. 20.236); б) аннары сул күз уң якка көйләүче саккадалы хәрәкәт ясый (сулда реаддукция) (рәс. 20.23в); в) призманы алгач, ике күзнең дә уң якка хәрәкәтен күзәтәләр (рәс. 20.23г); г) фузияне кайтару өчен сул күз тышкы якка хәрәкәт ясый (рәс. 20.23д). NB Яхшы бинокуляр күрү белән күпчелек балалар 20Д көчле призманы 6 айдан алып җиңә алырга тиеш; башка очракларда көчсезрәк призмаларны кулланырга кирәк (16Д яки 12Д), бу очракта җавапны теркәү авыррак була. Бинокуляр конвергенция[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Гади конвергенцияне ялыктыргыч әйберне күрсәтеп 3-4 айдан башлап тикшереп була. Ике күз дә "борынга" якынлашкан әйбер артыннан тәңгәл күзәтергә тиеш. Сабыйларда артык конвергенция башланучы эзотропияне күрсәтә ала. Дивергенция аның мөмкинлеген яки әйбергә кызыксыну булмавын чагылдыра. Сенсорлы аномалияләрне тикшерү[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Дүртнокталы Ворт сынавы:[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Бу диссоциация сынавын якында һәм еракта кулланырга була. Ул бинокуляр аерым күрүне ЧАК белән супрессиядән аерырга мөмкинлек бирә. 1. Техника а) авыруның уң күзе алдына яшел линза куялар, ул яшел төстән кала барлык төсләрне төшереп калдыра, ә икенче күз алдына — кызылны, ул кызыл төстән кала барлык төсләрне төшереп калдыра (рәс. 20.24а); б) авыруга дүрт түгәрәк белән барабан күрсәтәләр: бер кызыл, ике яшел һәм бер ак. 2. Нәтиҗәләр (рәс. 20.246). • Гадәти бинокуляр аерым күрүдә дүрт түгәрәк тә күренә. • Ачык кылыйлык булганда барлык түгәрәкләрне дә күрү төзек ЧАК турында аңлата. • Авыру ике кызыл түгәрәк күрсә, бу уң күзнең супрессиясен күрсәтә. • Авыру өч яшел түгәрәк күрсә, бу сул күзнең супрессиясен күрсәтә. • Авыру ике кызыл һәм өч яшел түгәрәк күрсә, бу диплопия булуын күрсәтә. • Яшел һәм кызыл түгәрәкләр чиратлап күренсә, альтернацияләүче супрессия бар. Буйлы Баголини күзлеге[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Буйлы Баголини күзлеге ярдәмендә бинокуляр аерым күрүне, ЧАК яки супрессияне ачыклыйлар. Һәр линзага нечкә буйлар салынган, алар нокталы яктылык чыганагын Меддокс таягы кебек сызыкка әйләндерә (алга таба кара). 1. Техника а) авыруның һәр күзе алдына 45° һәм 135° почмагында ике линза куялар һәм авыру нокталы яктылык чыганагын билгели (рәс. 20.25а). б) һәр күз кыек яктылык сызыгын, икенче күз белән кабул ителгән перпендикуляр сызыкны күрә (рәс. 20.25б); в) бинокуляр күрүдә һәр күз алдына төрле сурәтләр тәкъдим итәләр. 2. Кылыйлыкның манифестлы күренеше билгеле булса, нәтиҗәләр (рәс. 20.25в) нәзакәтле түгел. • Ике буй үзәктә кисешсә, «X» хәрефе кебек хач ясала, димәк авыру күзләренең дөрес торышында бинокуляр аерым күрү, ачык кылыйлыкта — төзек ЧАК бар. • Хачны ясамаучы ике сызык күренсә, бу диплопияне күрсәтә. • Әгәр бер буй гына күренсә, берьюлы тою юк һәм димәк супрессия бар. • Теориядә әгәр бер буйда кечкенә өзеклек күренсә, димәк үзәктәге супрессияле скотома бар (мәсәлән, микротропиядә). Бу очракта тәҗрибәдә авыру хачны тасвирлый. Скотома барлыгын 4Д сынау белән раслап була. 4Д тикшерү[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Тикшерү бинокуляр төбәлү (гадәти бинокуляр күрү) һәм микротропиядә үзәк супрессион скотоманы 20Д сынаудагы кебек мәсләк ярдәмендә (Һеринг кануны һәм диплопияне кичерү өчен конвергенция) аерырга мөмкинлек бирә. 1. Бифовеаль төбәлүдә а) призманы нигезен тышка каратып күз алдына китерәләр; бу очракта сурәт чигә ягына тайпыла, ике күз дә сулга борыла (рәс. 20.26а); б) сурәтләрне кушу өчен сул күз конвергенциялый (рәс. 20.26б). 2. Сул яклы микротропия белән үзәк супрессияле скотома а) авыру еракта урнашкан әйбергә ике күз белән карый; үзәк супрессияле скотома буенча шикле сул күз алдына нигезен тышка каратып 4Д призма куялар; б) сул күз алдындагы сурәт чигә ягына күчә, ләкин скотома өлкәсенә эләгә; бу очракта күз хәрәкәтен күзәтмиләр (рәс. 20.27а). в) аннары призманы уң күз алдына куялар һәм ул төбәлүне тоту өчен китерелә; сул күз шулай ук сулга күченә (Һеринг кануны), ләкин икенче сурәт скотомадан тыш өлкәгә проекцияләнә һәм рефиксацион хәрәкәтләрне күзәтмиләр (рәс. 20.27б). Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Чыганаклар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Джек Кански. Клиник офтальмология. Системалаштырылган караш. / редакторлар: Еричева В.П.. — 2009. — Б. 944. — ISBN 83-7609-034-8.

<urn:uuid:0088434a-9c1d-4f68-ace9-e0acb4f64433>

CC-MAIN-2023-23

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%BA%D1%83%D0%BB%D1%8F%D1%80_%D0%BA%D2%AF%D1%80%D2%AF

2023-05-28T17:38:12Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2023-23/segments/1685224644309.7/warc/CC-MAIN-20230528150639-20230528180639-00232.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999792575836182}

tt.wikipedia.org

Татар мәгарифе порталы 1 сентябрьдән Татарстан мәктәпләрендә муниципаль полиция эшли башлый. Бу хакта Татарстан Эчке эшләр министрлыгының балигъ булмаганнар эшләре буенча һәм участок полиция хезмәткәрләре эшчәнлеген оештыру идарәсе башлыгы Зөфәр Гәрәев җиткерде. Аларны балигъ булмаганнар эшләре буенча бүлек хезмәткәрләренә ярдәм максатыннан оештырмакчылар. Шул хактагы канун проектын Татарстан Президенты Рөстәм Миңнеханов та хуплаган. Хәзер республикада 800 инспектордан торган төркем формалаша. Алар иң зур мәктәпләргә һәм имин булмаган вәзгыять хакимлек иткән урыннарга җибәреләчәк. Казан мәктәпләрендәге муниципаль полиция хезмәткәрләре аена 15 мең сум, ә районнарда бераз азрак акча алачак. http://intertat.ru/tt Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:5f18469e-24f2-4085-9fa1-84d277b72497>

CC-MAIN-2020-34

http://belem.ru/node/6430

2020-08-12T15:25:50Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-34/segments/1596439738905.62/warc/CC-MAIN-20200812141756-20200812171756-00314.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999924898147583}

belem.ru

Бер көнне имтихан бирергә торганда группадаш кызым: "Уф, куркам!", – дип куйды. Мин исә ак сакаллы карт кебек: "Дулкынлану булырга тиеш, ә куркуга урын юк",- дидем. Бу сүзләрне миңа кайчандыр яраткан театр түгәрәге җитәкчем әйткән иде. Сәхнә артында калтырап ятлаган шигыремне кат-кат кабатлап торганда, ул артымнан килде дә, назлы кулларын иң башыма куеп шул сүзләрне әйтте. Шул көннән соң бу сүзләр минем шигаремә әверелде. Каршымда нинди генә авырлыклар булмаса да, мин бу девизны әйтеп, көрәшә башлыйм. Тырнашам, тырышам, әмма курыкмыйм. Курку кешене баса, аны мескенгә әйләндерә, ә мескен кеше бер нәрсәгә ирешә алмый һәм беркемгә дә кирәкми. Бу сүзләрне исбатлаучы бер әйтем бар: "Ятып калганчы, атып кал", чыннан да, куркып, миннән булмый дип шыңшып йөргәнче, булдыра алганчы эшләргә, беренче адымны ясарга кирәк. Курку безнең белән идарә итәргә тырыша, теләмәгән гамәлләрне кылырга мәҗбүр итә яисә киресенчә, теләгәнне эшләргә бирми. Уилл Смитның мондый сүзләре бар: "Һәр көнне кеше бер нәрсә белән генә көрәшергә тиеш ул да булса – курку хисе". Мин бу сүзләр белән килешәм, әмма куркуны җиңеп кенә башка максатларга ирешеп буламы икән? Минемчә юк, безнең тормышыбыз үзе бер зур көрәш. Зур максатларга ирешкән бәхетле кешеләр барысы да кайчандыр зур көрәштә җиңә алганнар. Әмма аларның күпме тир түккәннәрен, нинди югалтулар кичергәннәрен без белмибез, аларга барысы да җиңел генә бирелгән кебек тоела. Тормыш шигаремнең авторына кайтканда, укытучым бу сүзләре белән дөньяга күзләремне ачып биргән икән. Авырлыкларны җиңгәч, бу сүзләрнең асылына төшендем, үз көчләремә ышанырга өйрәндем. Әмма курку хисен бөтенләй җиңә алмадым. Ә башка студентлар курку хисен ничек җиңә икән? Алинә Юнысова: "Имтихан алдыннан куркуны бары укып кына, узеңдә ышаныч булганда гына җиңеп була. Әле алай да курку хисе кимими, киресенчә көннәр якынайган саен ул хис арта гына. Әнинең курыккан эшнең азагы хәерле була дигән сүзе бар. Мин аны истән чыгармыйм. Нинди генә сынаулар алдында тормыйбыз, бар да вакытылыча, монысы да без утәргә тиешле бер тормыш этабы". Айсылу Нигъмәтҗанова: "Гомумән алганда, дәүләт имтиханнарыннан курыкмыйм. Чираттагы сынау дип кабул итәм. Мәктәпне тәмамлаганда да, университетта укыганда да дистәләгән имтихан тапшырырга туры килде. Монысы да үтәр әле! Кайчак борчылып та куям инде, билгеле. Ләкин куркудан файда бармы соң? Борчылу, юкка-барга өзгәләнү сәламәтлек өчен дә зыян. Минемчә, сорауларга җавап укысаң яисә башка эш белән шөгыльләнсәң, күпкә файдалырак". Раилә Вәлиуллина: "Бик фәлсәфи яңгыраса да, бар да үтә. Имтиханны безгә кадәр дә биргәннәр, бездән соң да бирәчәкләр. Бу уй мине бераз булса да тынычландыра. Ләкин эчтә ниндидер корт кимерүен дәам итә, ансыз булмыйдыр да инде ул. Чөнки безнең күпме укыганның нәтиҗәсе шунда күренәчәк. Әммә бик ышанып калам, моңарчы имтиханнардан күпме курыксак та, биреп чыга идек. Монда да шулай ук булыр дип өметләнәм". Айсылу Хафизова. КФУ Журналистика һәм медиакоммуникацияләр югары мәктәбе студенты. Фото: B17.com сайтыннан.

<urn:uuid:dd51b3dd-1942-4cff-822f-e0a2d0a02744>

CC-MAIN-2021-10

https://darelfonyn.kpfu.ru/kurku-hise-n-rs-g-kiter-2/

2021-02-28T19:42:51Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-10/segments/1614178361723.15/warc/CC-MAIN-20210228175250-20210228205250-00557.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 1.0000040531158447}

darelfonyn.kpfu.ru

"Быелдан татар журналистлары бюджет бүлегендә бушлай укый алмый. Шушы факт – телевидениедә эшләү өчен милли кадрлар әзерләү мәсьәләсе безнең алга зур мәсьәлә һәм бурыч булып килеп басты. Бүген дөнья тиз үзгәрә, аның белән бергә коммуникацияләр, техник мәйданчыклар, күрсәтү зоналары – барысы да үзгәрә. Шуңа күрә әлеге өлкәдә эшләргә теләүче кадрларны әзерләүдә үзенә бер әзерлек кирәк. Бүген сезгә әйтәсе иң авыр нәтиҗәм шул: быелдан республикада бушлай журналист белеме алу булмаячак. Шушы хәлдән чыгу юлын эзләү өчен, без Казан федераль университетының журналистика һәм медиакоммуникацияләр Югары мәктәбендә журналистика белгечлеге буенча, яңа милли медиа (бакалавриат) юнәлешендә белем алу өчен максатчан грантын оту буенча конкурс игълан иттек", – диде Илшат Әминов. Конкурсның максаты – татар мәктәпләрен тәмамлап, татар телен камил белгән, иҗади яктан сәләтле балаларга телевизион журналистика һөнәрен үзләштерергә ярдәм итү, "Яңа гасыр" республика каналында эшләү өчен югары белемле милли кадрлар әзерләү, "2014 – 2020нче елларда Татарстан Республикасы дәүләт телләрен һәм Татарстан Республикасындагы башка телләрне саклау, өйрәнү һәм үстерү" дәүләт программасын гамәлгә куюда катнашу. Грант оту өчен, әлеге бәйгедә татар телен камил белгән 11нче сыйныф укучылары катнаша ала. Аның Россия гражданлыгы булу мәҗбүри, конкурста Татарстаннан читтә яшәүчеләр дә катнаша ала. Конкурста катнашырга җыенучының иҗади мәкаләләр (шигырьләр) яза белүе яки гади видеоматериаллар ясау тәҗрибәсе булуы шарт. Аңа шулай ук рус теле һәм рус әдәбияты буенча Бердәм дәүләт имтиханын бирү мәҗбүри. "Татар журналистларын татар филологиясеннән җәлеп итәргә мөмкин диярсез. Анда, ялгышмасам, бюджет урынында 15 кеше кабул итәләр. Әмма алар, беренче чиратта, – татар теле укытучылары. Һәм республика өчен бу – бик аз милли кадр. Ә журналистика ул – аерым профессия. Бу – аерым күнекмә һәм осталык. Мин үзем дә массакүләм коммуникацияләр институында укытам, "Илшат Әминов лабораториясе" дигән курсым бар. Беренче курсларны укытам. Без әлеге конкурс кысаларында өч җиңүчене билгеләп, аларны телевиденигә тарту, тв журналистлар итеп әзерләү бурычы алабыз. Бүген журналистика һәм коммуникацияләр югары мәктәбендә бер ел уку – 135 мең сум. Бик каты омтылышы, теләге, хәтта сәләте булган бала да, әти-әнисенең шул кадәр акчасы булмау сәбәпле, журналист була алмаска мөмкин", – диде Әминов. "ӘЙДӘТНВГА" конкурсы 2018нче елның 5нче апреленнән 15нче майга кадәр 3 турда үткәрелә. I тур читтән торып уздырыла. Анда катнашу өчен «Якын дустым» темасына эссе язарга кирәк. Эссенең күләме 14нче шрифт, юл арасында 1.5 интервал белән 3 биттән артмаска тиеш. Эссега булган таләпләр: үз фикереңне җиткерә алу, фикереңне раслый белү, сайлаган теманы ачу, фикер һәм нәтиҗәләрнең эзлеклелеге, автор күзаллавының яңалыгы һәм үзенчәлекле булуы. Иҗади эшләр татар телендә генә кабул ителә. Язманың тышкы битендә күрсәтелергә тиешле мәгълүмат: авторның исеме, фамилиясе, әтисенең исеме (тулысынча), конкурсның исеме, иҗади эшнең исеме, катнашучы укый торган белем учреждениесенең исеме, катнашучының яшәү урыны (тулы адресы), элемтә өчен телефон. Эссеның текстын 2018нче елның 19нче апреленнән дә соңга калмыйча, телекомпаниянең PR-бүлегенә [email protected] электрон адресы белән юлларга кирәк. II тур да читтән торып уздырыла. Иҗади конкурс «Мин – кадрда» дип атала. Үз-үзеңне кадрда үзенчәлекле итеп тәкъдим итәргә кирәк. Ул мобиль җайланмага төшерелгән, 2 минуттан артмаган видеоязма булырга тиеш. I турда катнашкан һәркем II турга уза. Конкурска булган иҗади таләпләр: үзенчәлекле булуы, хисле һәм тәэсирлелеге, үзең турында тулы мәгълүмат җиткерә белү. MP4 форматында язылган видеоны яки аңа сылтаманы 2018нче елның 26нчы апреленнән дә соңга калмыйча, телекомпаниянең PR-бүлегенә [email protected] электрон адресына юллагыз. III тур – йомгаклау конкурсы, телекомпаниядә үткәрелә торган, "Интервью" жанрында уздырыла торган иҗади конкурс. Аның вакыты II тур узгач, өстәмә рәвештә хәбәр ителәчәк. III турга конкурста катнашкан 6 бәйгече уза. Алар 2 тур нәтиҗәләре буенча сайлап алына. Кайсы катнашучының кемнән интервью алачагы жирәбә белән сайлана. "Интервью" жанрында узучы конкурска булган иҗади таләпләр: интервью алыначак кеше белән уртак тел таба алу, аның шәхесен ачып бирердәй сораулар бирү. Конкурсның өч турыннан соң, 2018нче елның 15нче маенда, җиңүчеләр билгеле була. Алар Казан федераль университетының журналистика һәм медиакоммуникацияләр Югары мәктәбендә журналистика белгечлеге буенча, яңа милли медиа (бакалавриат) юнәлешендә белем алу хокукына ия була. Шулай ук укуны тәмамлаганнан соң «Яңа гасыр» телерадиокомпаниясендә эш урыны белән тәэмин ителәчәк. Яшь белгечнең "Яңа Гасыр" да күпме эшләргә тиешлеге әлегә хәл ителеп бетмәгән. Шулай да Илшат Әминов "Совет чоры практикасына таянып, мәҗбүри эшләү чорын өч ел итәрбез" дигән фикердә. Мәгълүмат "Татар-Информ" МА алынды.

<urn:uuid:02533cf6-72b6-4f30-9e5c-940887d7312e>

CC-MAIN-2019-04

https://darelfonyn.kpfu.ru/kajnar-h-b-r-tnv-grantyn-otyp-kfuda-uky/

2019-01-21T04:08:57Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-04/segments/1547583755653.69/warc/CC-MAIN-20190121025613-20190121051613-00491.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999748468399048}

darelfonyn.kpfu.ru

Альтруистлык Альтруистлык (фран. altruisme, лат. alter - үзеңнән башка) — дин кардәшеңә кайгыртучанлык күрсәтүне чагылдыручы әхлакый принцип. Альтруистлык термины Oгюст Конт тарафыннан кертелгән булса да, (әхлакый) күренеш буларак, ул борынгы замандагы дини һәм әхлакый теорияләрдә үк (Һиндстан) барлыкка килә. Соңрак ул христианнар моралендә урын таба («Дин кардәшеңне үзеңне яраткан кебек ярат»). Альтруистлык теоретик планда XVIII гасырда инглиз һәм француз мәгърифәтчеләре тарафыннан эшкәртелә башлый. Инглиз галимнәре A. Шефтебери һәм Ф. Хатчесон игелек принципларын кешеләрнең табигатендә тумыштан ук килгән сыйфат дип санап, аны бизәп, эстетик планда бирергә тырышалар. Мәсәлән, Хатчесон кеше сөючәнлек сыйфатын эвдемо-низмга каршы куеп, ягъни утилитарлыктан «чистартылган» рәвештә күрергә тели. Шулай ук карагыз[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Чыганаклар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Гыйззәтов К.Т., Философия: 2 кит. 2 нче китап: Социаль философия: Югары уку йортлары өчен д-лек.

<urn:uuid:c98b1dc0-6e07-4228-841d-ce8ac9bdc10a>

CC-MAIN-2018-09

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%BB%D1%8C%D1%82%D1%80%D1%83%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BB%D1%8B%D0%BA

2018-02-21T01:30:22Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2018-09/segments/1518891813187.88/warc/CC-MAIN-20180221004620-20180221024620-00233.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999300241470337}

tt.wikipedia.org

Аның язмышын ике вакыйга үзгәрткән: әтисенең математика китаплары белән танышу һәм төрек кызына гашыйк булу. Төркиянең үз улына әверелгән япон математигы Масатоши Гүндүз Икеда турында укыгыз. Гаилә драмасы математикны үстерә Масатоши Гүндүз Икеда 1926 елның 25 нче февраль көнендә Токио шәһәрендә дөньяга килгән. Әтисе Жунзо Икеда бер иминият оешмасында статистика бүлеге башлыгы, әнисе Яеко Икеда исә укытучы булып эшләгән. Масатоши Икеданың ике апасы һәм үзеннән 16 яшь зуррак бер абыйсы булган. Икеда гаиләсе элек бай яшәгән. Ләкин Масатошинең абыйсы 24 яшендә вафат булгач, әтисе бик каты борчуга бата һәм эчкечегә әйләнә. 4 яки 5 ел дәвамында баш миенә кан саву сәбәпле бүтән эшли алмый. Болай булгач, гаилә финанс проблемалары белән яши башлый. Масатоши бала чагында үз үзе белән вакыт үткәрергә яраткан. Бик күп китап укый торган, хәтта вакытының 99 процентын өйдә китап уку белән үткәргән. Ул бер интервьюсында шуларны сөйли: «Әтием статистика буенча эшләгән кеше булгач, аның математика китаплары да бар иде. 12-13 яшьләр тирәсендә, ягъни урта мәктәпкә йөргәндә, әтиемнең математика китапларын укый башлаган идем. Әлбәттә аларны роман укыган шикелле укый алмый идем, ләкин бераз уйлап аңлый ала идем. Беркем дә миңа "Әйдә шуны укы, моны өйрән" дип әйтмәде. Мин үзлегемнән өйрәнә башладым…» Икеда мәктәптә укыганда укытучыларыннан да математикадан өстәмә мәсьәләләр сорап, аларны чишү белән шөгыльләнә башлый. Бер үк вакытта математика китаплары һәм популяр фәнни журналлар да сатып алып укый. Шушы журналларның берсендә француз математигы Галуа¹ турында сүз барган. Масатоши аның тормыш юлы һәм Галуа теориясе² белән шөгыльләнә башлый. Хәтта шул теория һәм алгебрага артык игътибар бирүе аркасында инглиз теле сынауларында нәтиҗәләре түбәнрәк була башлый. «Әтием бер вакыт өстәлемә шундый бер язу китереп куйган: "Углым, син бары тик математика китаплары гына укыйсың, бераз инглиз теле дәресенә дә әзерлән"», – ди Масатоши. Аның математика белән танышуы менә шулай булган. Масатоши университетка кергәндә Икенче бөтендөнья сугышы дәвам итә. Сугыш елларында фән һәм технология өлкәсендә эшләүчеләрне, тикшеренүләр алып барган галим һәм студентларны армиягә алмаганнар. Масатоши дә шуның аркасында сугышта катнашмый. «Әлеге сәясәт Япониянең технология өлкәсендә эшләгән кешеләрен югалтмавына зур өлеш кертте», – ди ул. Масатоши Икеда 1948 нче елда Осака университетының математика бүлеген тәмамлый һәм «Rigaku-Shi» (Bachelor of Science, фән бакалавры) дәрәҗәсе ала. Аннан соң шул ук университетта магистратурага керә. 1953 нче елда «On Absolutely Segregated Algebras» исемләнгән эшен яклап, шуның белән бергә алты мәкаләсен тапшырып, Осака университетында «Rigaku Hakushi» (Doctor of Philosophy, фәлсәфә докторы) дәрәҗәсе ала. «Син төрек булачаксың һәм төрек исеме алачаксың» 1954 нче елда Нагоя университетының математика бүлегендә алгебраик системалар теориясе (cohomology theory of associative algebras) өлкәсендә тикшеренүләр ясый. Бер елдан соң Токиода алгебраик саннар теориясе буенча бер симпозиумда катнаша һәм тикшеренүләренең юнәлешен үзгәртә. Ул әлеге теория буенча тикшеренүләр алып барырга карар бирә һәм 1957 – 1959 нчы елларда Гамбург университетында саннар теориясе өлкәсендә, Хельмут Хáссенең³ тикшеренү төркемендә эшли. Шушы елларда Икеда, киләчәктә бергә гаилә корачагы Әмәл Ардор белән Гамбургта таныша. Әмәл ханым — төрек кызы, биохимик. 1960 нчы елда алар Төркиягә баралар. Әмәл ханымның гаиләсе өйләнүләренә баштарак риза булмый. «Әлбәттә, алар хаклы иде. Япониядән килгән ниндидер бер егет кызларына өйләнергә тели…» Масатошигә «Син төрек булачаксың һәм төрек исеме алачаксың», – диләр. Ул моның белән килешә. 1964 нче елда Масатоши Төркия ватандашлыгын ала һәм Әмәл ханым белән өйләнешеп, мәхкәмә карары белән үз исеме янына Гүндүз исемен өсти. Хәзер инде ул, Масатоши Гүндүз Икеда. «Мин Гамбургта Әмәл ханым белән бергә Төркиягә китәчәгемне сөйләгәч, Хассе, "Төркия математика өлкәсендә бер авыл сыман ул, барма анда" дип әйткән иде. Аннары фикеремнең үзгәрмәячәген аңлагач, миңа үзенең Истанбулда яшәгән элеккеге укучысы Джахит Арф⁴ янына барырга кушты», – дип аңлата Гүндүз Икеда. «ЛӘКИН БЕР СУГЫШНЫ ДА ГЕНЕРАЛЛАР БЕЛӘН ГЕНӘ ҖИҢЕП БУЛМЫЙ» 1965 нче елда, Төркия Җөмһүриятенең университетлар кануны буенча, Гүндүз Икеда доцентлык имтиханын биреп Әгәй университеты фән факультетының математика бүлегендә доцент буларак эшли башлый. 1966 нчы елда Гамбург университеты аны үзенә чакыра вә Гүндүз Икеда шунда Галуа алгебрасы дәресен укыта. 1967 нче елда исә Төркиягә кайтып Әгә университетында профессор була. Шул ук елда Джахит Арф, Урта Көнчыгыш Техник университетына (Middle East Technical University-METU) күчә. Шушы университетны математика өлкәсендә ныгытыр өчен Гүндүз Икеданы анда чакыра һәм Икеда 1969-1976 елларда Урта Көнчыгыш Техник университетында эшли. 1970-1973 елларда да Анкара шәһәрендә ТҮБИТАКның5 рәисе булып хезмәт куя. 1979 нчы елда Алгебра һәм Саннар теориясе өлкәсенә өлеш керткән өчен ТҮБИТАК белем премиясен ала. Гүндүз Икеда математикларны менә шулай билгели: «Математиклар ике төркемгә бүленә. Беренче төркемдә конкрет проблемалар буенча методлар табып, шулар белән проблема чишәргә тырышкан математиклар бар. Аларны бер армиядәге гаскәрләр кебек күз алдына китерә алабыз. Ә икенче төркемдә тагын да мөһим эшләр башкарган, теория үстергән генераллар бар. Мин беренче төркемдә урын алам. Ләкин бер сугышны да генераллар белән генә җиңеп булмый, әйеме?» Икеда Ярмук университетында (1986), Обервольфах математика тикшеренүләре институтында (1988) һәм Принстон тикшеренүләр институтында (1976) чакырылган профессор (visiting professor) буларак эшли. Соңгы елларында да Фәза Гүрсәй институтында (1997-2003) эшли. 2003 елның 9 нчы февраль көнне Истанбулда вафат була. Гүндүз Икеда дөньяда, хосусый буларак Төркиядә математика өлкәсенә зур өлеш керткән галим. Минемчә, Төркиядәге математиклар ана рәхмәт бурычлы. Гүндүз Икеданың ике улы бар: Синан Икеда белән Илхан Икеда. Илхан Икеда да әтисе кебек математик галиме. Ул хәзер Богазичи университетында (Boğaziçi University-BOUN) профессор булып дәресләр укыта. Таңсылу Алтай мәкаләсе Искәрмәләр ¹ Эвариста Галуа: 1811-1832 елларда яшәгән француз математик. Галуа теориясенә нигез салучы. ² https://www.math3ma.com/blog/what-is-galois-theory-anyway ³ Хельмут Хáссе: 1898-1979 елларда яшәгән алман математик. Алгебраик саннар теориясе (Algebraic Number Theory) буенча тикшеренүләр ясаган. ⁴ Джахит Арф: 1910-1997 елларда яшәгән, "Arf Rings", "Arf Invariants" һәм "Arf Closure" атамаларын математика өлкәсенә керткән төрек математигы. "Төркиянең Эйнштейны" дип йөртәләр. 5 ТҮБИТАК (TÜBİTAK): Төркиядә фән һәм технология өлкәсендә тикшеренүләр алып барган оешма. Чыганаклар Gökhan TOK, "Uzakdoğulu Bir Türk Matematikçisi Gündüz İkeda", Bilim ve Teknik, Sayı: 347, Ekim 1996, s.74-79 Mehpare BİLHAN, "Gündüz İkeda", Matematik Dünyası, Sayı: 2003-l, s.38-41 http://www-history.mcs.st-and.ac.uk/Biographies/Ikeda.html

<urn:uuid:6163d615-ce72-4364-927a-52be261cf1c7>

CC-MAIN-2021-43

https://giylem.tatar/archives/3116

2021-10-23T17:45:26Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-43/segments/1634323585737.45/warc/CC-MAIN-20211023162040-20211023192040-00041.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9998815059661865}

giylem.tatar

Черек күл Урнашуы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Парк Казан шәһәренең Вахитов районында күл янында урнашкан. Аның янында башка парк — «Ленин бакчасы» җәелеп ята. Формасы буенча турыпочмаклык рәвешендә. Бер яктан Чернышевский, ике яктан Дзержинский, дүртенче яктан Лобачевский урамнары белән чикләнгән. Тарих[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Идел буе Болгары һәм Казан ханлыгы вакытында бүгенге Дзержинский урамы буенча Мунча күле һәм Черек күле урнашкан булган, Кирмәннән Казансу яры юнәлешенә Пычрак күл җәелгән булган. Мунча күле буенда морзалар мунчалары һәм гади халык мунчалары урнашкан булганнар. Мунчалардан су Черек күленә аккан, шуның өчен күлгә "Черек" исеме бирелгән. Казан ханлыгы басып алынганнан соң ханлык мунчалар җимерелгән, Мунча күле дә Черек күле бердәм Черек күленә әверелгән.[1] Парк үз атамасын ул урнашкан җирдә электән озак вакыт дәвамында булган күл исеме буенча ала. Күл суының чисталыгы һәм балык тоту мөмкинлеге белән аерылып торган була. Вакыт узу белән сулык пычрана һәм сазлана, аннан начар исләр аңкый башлый. Шәһәр идарәсе күлне күмәргә карар чыгара. 1889 елда күл тулысынча күмелә. XIX гасыр ахырында парк казанлыларның төп күңел ачу урынына әверелә. Аларның игътибарын кичләрен уйнаган музыка җәлеп итә торган була. Паркта Ожегов рестораны, Вяткина фотография павильоннары урнашкан була. Җәен 1894 елда урнаштырылган фонтан эшли. Кышын аның урынында шугалак җәелә. 1930нчы елларда парктан Лобачевский урамына чыгышта «Гашыйклар аркасы» урнаштырыла. Хәзерге халәте[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] «Черек күл» шәһәр халкының популяр ял урыны булып тора. Уку йортларына якынлыгы яшьләрнең күплегенә китерә. Паркта атынчыклар, таучыклар, утыргычлар һәм шундый ук исемле кафе бар. Паркта урнашкан репродукторлар ара-тирә радио тапшырулар алып баралар. Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] |Казанның истәлекле урыннары|

<urn:uuid:51ac85e3-bcb7-4968-99ec-dc7f71c3d3ff>

CC-MAIN-2020-34

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%BA_%D0%BA%D2%AF%D0%BB

2020-08-09T15:53:23Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-34/segments/1596439738555.33/warc/CC-MAIN-20200809132747-20200809162747-00576.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 1.0000027418136597}

tt.wikipedia.org

Кузгалмас йолдызлар сурәтле китабы Кузгалмас йолдызлар сурәтле китабы (гарәп. كتاب سور الكواكب الثابتة китаб совәр әл-кәвакиб әс-сабита[1]) — якынча 964 елда тәмамланган Габделрахман Әбелхөсәен әл-Суфинең астрономик әсәре. Бу хезмәт — 1017 йолдызның координатлары һәм йолдызча зурлыклары жәдвәлләреннән, шулай ук 48 йолдызлыкларның сурәтләреннән гыйбарәт зайичә. Габделрахман Әл-Суфи үзенең җәдвәлләре Клавдий Птолемейның «Әлмагест» нигезендә төзелгән. Ул үзенең күзәтүләрегә нигезләнеп, элгәрләрнең мәгълүматларыны яңадан тикшерде һәм аныклык кертте. Аның хезмәте астрономиянең алдагы үсешенә зур йогынты күрсәтте. Җәдвәлләрне әл-Бируни, Әбелхасан ибне Юныс, Насретдин әт-Туси, «Альфонсо җәдвәлләре» төзгәндә испан галимнәре, Олугбәк обсерваториясендәге сәмәрканд галимнәре кулланганнар. Китапта әл-Суфи һәр йолдызлык өчен ике сурәтне бирде, «Җирдән» һәм күк йөзе глобусында күренешләре. Хезмәтнең күп күчермәләре һәм тәрҗемәләре булуы мәгълүм. Иң борынгы сакланган нөсхә 1009 елда астрономның улы күчереп язылган һәм Бодлиан китапханәсендә саклана. Әл-Суфи беренче мәртәбә Андромеда Томанлыгыны «кечкенә болыт» буларак тасвирлады. Әмма бу болыт, мөгәен, Исфахан астрономларга 905 елына кадәр мәгълүм булган. Шулай ук ул үзенең китапта Зур Магеллан Болыты турында беренче язма искәртмәне калдырды. Бу Җирдән күзәтеп алган, Киек Каз Юлыннан тыш, беренче галактикалар булган. Әдәбият[үзгәртү | чыганак текстны үзгәртү] - Матвиевская Г.П., Розенфельд Б.А. Математики и астрономы мусульманского средневековья и их труды (VIII–XVII вв.). Т. 2. — М.: Наука, 1983. — 650 с. — С. 157–158. Сылтамалар[үзгәртү | чыганак текстны үзгәртү] Искәрмәләр[үзгәртү | чыганак текстны үзгәртү] - Китаб — китап; кәвакиб — йолдызлар; совәр — сурәтләр; сабит — кузгалмаучы. — Гарәпчә-татарча-русча алынмалар сүзлеге: татар әдәбиятында кулланылган гарәп һәм фарсы сүзләре / К.З. Хәмзин, М.И. Мәхмүтов, Г.Ш. Сәйфуллин. — Казан: Тат. кит. нәшр., 1965. — 792 б.

<urn:uuid:a307ab57-53a0-45cc-9412-b76d365cf873>

CC-MAIN-2015-18

http://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%83%D0%B7%D0%B3%D0%B0%D0%BB%D0%BC%D0%B0%D1%81_%D0%B9%D0%BE%D0%BB%D0%B4%D1%8B%D0%B7%D0%BB%D0%B0%D1%80_%D1%81%D1%83%D1%80%D3%99%D1%82%D0%BB%D0%B5_%D0%BA%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%B1%D1%8B

2015-04-25T08:48:50Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2015-18/segments/1429246648209.18/warc/CC-MAIN-20150417045728-00133-ip-10-235-10-82.ec2.internal.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999620914459229}

tt.wikipedia.org

Казан федераль университетының 8 студенты 2018/2019 уку елында Россия Федерациясе Хөкүмәте стипендиатлары булдылар. Стипендиянең күләме – 1440 сум һәм ул 2018 елның 1 сентябреннән 2019 елның 31 нче августына кадәр билгеләнә. Хөкүмәт стипендиясе югары белем бирү программалары буенча мәгариф эшчәнлеген алып бара торган дәүләт оешмаларының көндезге бүлегендә укучы студентларга, бигрәк тә үзләрен укуда, фәнни эшчәнлектә уңышлары өчен бирелә. КФУдан РФ Фән һәм югары белем министрлыгына 11 кандидат тәшкъдим ителгән иде.

<urn:uuid:3bec2df2-f3cb-49c3-9aa8-79115e455537>

CC-MAIN-2020-40

https://darelfonyn.kpfu.ru/aldyngy-studentlarga-rf-h-k-m-te-stipendiyase/

2020-09-27T00:35:18Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-40/segments/1600400249545.55/warc/CC-MAIN-20200926231818-20200927021818-00753.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9997251629829407}

darelfonyn.kpfu.ru

- РУС - ТАТ 1723 елда Казан архиерей славян-латин мәктәбе буларак ачыла, 1733 елда Казан руханилар семинариясе итеп үзгәртелә. 1868 елга кадәр дини катлау балалары өчен генә була, соңрак та укучыларның күп өлешен дини катлау балалары тәшкил итә. Урта дини белем бирә. XVIII йөздә укыту украин дини мәктәпләре өчен XVII йөздә эшләнгән система буенча алып барыла. XVIII йөзнең 2 нче яртысында Россиядә иң яхшы семинарияләрнең берсе булып санала. 1798 елда Казан руханилар академиясе итеп үзгәртелә, 1818 елда яңадан семинария буларак оештырыла. Дини мәктәпләр реформасы нигезендә 1808 елда укыту программалары гомуми белем бирү характерында була, 1842 елгы реформа барышында алар тагын да ныгытыла. 1890 елдан Казан руханилар семинариясенә ел саен Казан укытучылар семинариясен тәмамлаган берничә керәшен татар, чуаш һәм мари кабул ителә башлый. Казан руханилар семинариясенең төп бурычы Казан епархияләре өчен дин әһелләре әзерләү була, семинарияне иң яхшы тәмамлаучыларны дини академияләргә җибәрәләр, күпчелеге университетларга укырга керә һәм гражданлык хезмәтендә эшли башлый. Алар арасында медицина белгечләре А.А.Соколовский, М.Ф.Кандаратский, геолог А.В.Нечаев, механика белгече Н.Г.Четаев, чуаш тарихчысы, этнограф, җәмәгать эшлеклесе Н.В.Никольский, мари этнографы, тарихчы, тел белгече В.М.Васильев, кытайлар тарихын һәм мәдәниятен өйрәнүче белгеч Палладий (Кафаров) һ.б. була. Казан руханилар семинариясе 1918 елның гыйнварында чиркәүнең дәүләттән аерылуы һәм бинасы конфискацияләнү сәбәпле эшен туктата. Башта Фёдор монастыренда урнаша, 1735 елдан Воскресенский урамындагы (хәзерге Кремль урамы, Казан университетының геология факультеты) бинаны били. Казан руханилар семинариясенең биналар комплексы — классицизм архитектурасы истәлеге. Шәһәрнең үзәк өлешендә, Петропавел соборына якын урнашкан. Ике катлы кирпеч корпуслар аркалар белән тоташтырылган ябык ишегалды системасын тәшкил итә. Бинаның беренче катлары 1740 елларда төзелә, комплексның заманча тышкы күренеше 1867 елгы үзгәртеп корулардан соң архитектор П.А.Солнцев проекты буенча яңадан торгызыла. 2000–2004 елларда семинария комплексы реконструкцияләнә. Е.В.Липаков, С.Г.Персова Вы используете устаревшую версию браузера. Для корректного отображения сайта обновите браузер.

<urn:uuid:f525cb53-9eeb-4576-a1a6-de06b8839c80>

CC-MAIN-2022-49

https://tatarica.org/tat/razdely/religiya/hristianstvo/kazanskaya-duhovnaya-seminariya

2022-12-05T15:31:01Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2022-49/segments/1669446711017.45/warc/CC-MAIN-20221205132617-20221205162617-00351.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999099969863892}

tatarica.org

Татар мәгарифе порталы Сез монда Ел саен Габдулла Тукай туган көненә туры китереп, Татарстан варислары Кырлай-Кушлавыч-Өчиле якларына җәяүле походка чыга. Быел "Тукай эзләре буйлап" исемле экспедиция инде 17нче тапкыр үткәрелә. Биредә республикабызның төрле почмакларыннан 200гә якын кыз һәм малай җыелды. Елдагыча сәяхәт Арчадан старт ала. Биредә варислар Тукай туган көненә багышланган "Шигырь бәйрәме"ндә катнашалар. Кунаклар да бар: Татарстан Дәүләт Советының Мәдәният, фән, мәгариф һәм милли мәсьәләләр комитеты рәисе урынбасары Туфан Миңнуллин, "Сөембикә" журналының бүлек мөхәррире Илсөя Ихсанова, "Шәһри Казан" газетасының бүлек мөхәррире Госман Садә, "Казан утлары" журналы мөхәррире Рәдиф Гаташ һәм башкалар. Туфан ага Миңнуллин Тукай туган көненең әһәмияте турында сөйләде. "Очрашуны ачып җибәргәндә, бирегә килгән кунакларга, ягъни безгә, рәхмәт әйттеләр. Киресенчә, без кырлайлыларга шулай кабул иткәнгә рәхмәт әйтергә тиеш. Мөселман үтәргә тиешле биш фарыз бар. Татар кешесе өчен Тукай туган, яшәгән, йөргән җиргә аяк басу – шулай ук фарыздыр. Бу Тукай туган көнен бөйрәм итү генә түгел, һәрбер кеше өчен иманын яңарту. Һәрбер кеше рухына таяныч кирәк. Балалар биредә булганнарны аңлап та бетермиләрдер, ләкин үсә төшкәч аңлап, үзләре дә балаларын бирегә алып килерләр, без кемнәрнең баласы икәнен сөйләрләр. Әгәр Тукайны шулай олылап, искә алып тормасак, ул бөек булып та, онытылыр иде. Күпме шәхес шулай онытылуын истән чыгармыйк. Тукайны сакларга кирәк", - диде ул чыгышында. Алга таба варислар экспедициясе республикабызның өлкән вожатые Луиза апа Сабирова житәкчелегендә быргылар белән Габдулла Тукай исемендәге Арча педагогия көллиятенә юл тотты. Биредә ул республикабызда бердән-бер "Әлифба" музеенда кунак булды. Балалар беренче тапкыр япон, кытай, төрек, әзербәйҗан, казах, башкорт, удмурт һәм күп кенә башка халыклар әлифбалары белән танышты. Иероглифлардан торган әлифбалар турында кызыклы мәгълүматлар ишетте. Мәсәлән, әгәр кеше 13 телдә сөйләшә алса, ул дөньяның теләсә кайсы халкы белән аралаша алачак икән. Моны "Әлифба" музее экскурсоводы телләр гаиләсе турында сөйләгәндә әйтте. Туган телеңә хөрмәт уятуда бу музейның да роле юк түгел. Экспедициянең чираттагы тукталышы Кырлай иде. Биредә Габдулла Тукайның музей-утарында кунак булдылар. Рәдиф Гаташ балаларга биредә 40 ел элек булган вакыйгаларны искә төшерде. "1966 елны беренче тапкыр Тукаебызның 80 еллык бәйрәменә килгән идем. Ул чакта минем кебек яшьләр арасында Туфан Миңнуллин гына бар иде, калганнары өлкән буын әдипләр: әле ул вакытта исән Сибгат Хәким, Хатип Госманнар. Беренче тапкыр кунакка Финляндия татарлары килгән иде, Тукайның укучылары Үзбәкстаннан Гафур Гөләм кебек шагыйрь, Казахстаннан Сабит Муканов, Башкортстаннан Сәгыйт Агыйш, Сәйфи Кудаш, Мостай Кәрим, Наҗар Нәҗмиләр килде. Менә шул вакытта Кырлай башка иде. Ләкин ул вакытта ук инде Кырлай изге иде. Шунда арыш юлларыннан йөргәндә моңга, җырга тугры булырга ант иттек. Хәзер инде бу парк, бу музейлар ничек үзгәрде, һәйкәл яңартылды. Ләкин Тукайга халык тугрылыгын саклый", - диде "Казан утлары" журналы мөхәррире Рәдиф Гаташ. "Шәһри Казан" газетасының бүлек мөхәррире Госман Садә "Казанда кайбер татарлар: "Телебез кухня теле", - дияргә ярата, сөйләшергә ояла. Шуңа бәйле татар теленә багышланган "Кухня теле" исемле шигырь яздым", - диде ул. Шигырь юмористик рухта булса да, күпләрне уйланырга мәҗбүр иткәндер. Варислар Тукай туган җире белән танышып беткәч, үзлеренең төп максатына кереште. Ә төп максат: "Ел дәвамында варислар арасында барган эшкә нәтиҗә чыгару булачак", - диде Татарстан Республикасы Мәгариф һәм фән министрлыгының балаларга тәрбия һәм өстәмә белем бирүне үстерү бүлеге башлыгы урынбасары Семен Федоров. Без "Шәп вожатый" бәйгесенең финалын үткәрергә, "Миһербанлы бул" һәм "Тимур отрядлары" конкурсларына йомгак ясарга тиеш", - диде ул. Бүген район-шәһәр мәктәпләрендә балалар оешмалары чәчәк ата. "Алар шул ук пионерлар, - ди гомер буе география фәнен укыткан педагог, озак еллар вожатый булган Луиза апа, - аермалар да бар анысы. Элек балаларда тәртип күбрәк иде, оешкан иде алар, партиотлык хисе көчле иде. Ләкин иң төп сыйфат – тирә-якка ярдәмчеллек барыбер сакланып калды". Мамадыштан килгән Радик Нигъмәтуллин Кушлавыч, Кырлайга беренче тапкыр килгән. "Безнең балалар оешмасы "Яруллиннар" дип атала. Чөнки авылыбыздан өч композитор – Фәрит, Заһидулла, Мирсәет Яруллиннар чыккан. Һәрдаим өлкәннәргә булышабыз, һәйкәлләрне карап торабыз", - диде ул. Бирегә килгән балаларның берсе дә Татарстан Республикасы Мәгариф һәм фән минстрлыгыннан бүләксез китмәде. "Шәп вожатый" бәйгесенең финалына килгәндә, көндәшләр көчле булып чыкты. Ләкин беренче урын берәү генә һәм ул Балтач кызы Илида Вәлиевага эләкте. Илида үзен педагог, нечкә психолог та, тәрбияче буларак та күрсәтте.

<urn:uuid:1351aae6-c66d-4aa6-a66d-a423cdcf3e98>

CC-MAIN-2021-10

https://belem.ru/node/330

2021-02-28T12:58:18Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-10/segments/1614178360853.31/warc/CC-MAIN-20210228115201-20210228145201-00066.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999548196792603}

belem.ru

Румил Азнабаев |Румил Азнабаев| Румил Аҙнабаев |Туган телдә исем||Румил Тәлгать улы Азнабаев| |Туган||1 август 1941 (79 яшь)| Башкорᴛ Aʙᴛoнoмияле Cәвᴎт Caᴛсиялисᴫар Җɵᴍhүриᴙте Куергазы районы Якшымбәт авылы |Милләт||башкорт| |Ватандашлыгы||ССРБ ССРБ→| Русия Русия |Әлма-матер||Башкорт дәүләт аграр университеты һәм Башкортстан Республикаcы Башлыгы каршындагы Башкортстан дәүләт хезмәте һәм идарә итү академиясе| |Һөнәре||мɵһәʜдис, хокук белгече| |Балалар||улы, кызлары| |Бүләк һәм премияләре||Калып:Халыклар дуслыгы ypдиʜы| Румил Азнабаев, Румил Тәлгать улы Азнабаев, баш. Аҙнабаев Румил Тәлғәт улы (01.08.1941) — БР Дәүләт җыелышы — Корылтай депутаты (2013 елдан), ᴋәмитит рәисе, Бөтендөнья башкортлар корылтае башкарма ᴋәмититы рәисе (2012-2015). Тәрҗемәи хәле[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] 1941 елның 1 aугыcында Башкорᴛ Aʙᴛoнoмияле Cәвᴎт Caᴛсиялисᴫар Җɵᴍhүриᴙте Куергазы районы Якшымбәт авылында туган. «Авыл хуҗалыгы машиналары буенча » белгечлеге буенча Башкортстан авыл хуҗалыгы институтын (1964), Cвирлaу югары фирка мәктәбен, «юрист» белгечлеге буенча БР президенты каршындагы дәүләт хезмәте һәм идарә академиясен тәмамлаган. 1964-1966 елларда әрмедә хезмәт иткән. Хезмәт юлы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - 1964 Куергазы районы «Мораптал» совхозында авыл хуҗалыгы машиналары буенча мɵһәʜдис. - 1966-1975 Куергазы районы «Мораптал» совхозы баш мɵһәʜдисы. - 1975-1983 Cәвᴎтләр Берлeᴦe Kaᴍyнислаp Фиркaceның Күмертау шәһәр ᴋәмититында инструктор, бүлек мөдире, Башкортстан өлкә ᴋәмититында инструктор. - 1983-1990 Cәвᴎтләр Берлeᴦe Kaᴍyнислаp Фиркaceның Бакалы район ᴋәмититы икенче сәркатибе, Башкорᴛ Aʙᴛoнoмияле Cәвᴎт Caᴛсиялисᴫар Җɵᴍhүриᴙте Бакалы районы шурасы башкарма комиттеты рәисе. - 1990-1995 Башкорᴛ Aʙᴛoнoмияле Cәвᴎт Caᴛсиялисᴫар Җɵᴍhүриᴙте ЮС депутаты. - 1995-2001 БР министрлар кабинетында бүлек мөдире. - 2001-2004 БР кортчылык һәм апитерапия фәнни-тикшеренү үзәге җитәкчесе урынбасары. Иҗтимагый эшчәнлеге[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - 1990 XII чакырылыш Башкорᴛ Aʙᴛoнoмияле Cәвᴎт Caᴛсиялисᴫар Җɵᴍhүриᴙте Югары шурасы халык депутаты, халык депутатлары шуралары эшчәнлеге, идарә һәм үзидарәне үстерү буенча кəмисия рәисе. - 2004 елдан Бөтендөнья башкортлар корылтае (конгресс) башкарма ᴋәмититы рәисе урынбасары. - 2012-2015 Бөтендөнья башкортлар корылтае иҗтимагый оешмаларының халыкара берлеге башкарма ᴋәмититы рәисе. - 2013 елдан[1] «Бердәм Русия» бөтенPәсәй сәяси фиркасеннән БР Дәүләт җыелышы-Корылтай депутаты, җирле үзидарә, ватандашлар җәмгыяте институтларын һәм гаммәви мәгълүмат чараларын үстерү ᴋәмититы рәисе.

<urn:uuid:cb1a1576-4a38-41b7-92fb-4c3941ccbcff>

CC-MAIN-2020-50

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D1%83%D0%BC%D0%B8%D0%BB_%D0%90%D0%B7%D0%BD%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D0%B5%D0%B2

2020-11-29T08:58:17Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-50/segments/1606141197278.54/warc/CC-MAIN-20201129063812-20201129093812-00632.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.999488890171051}

tt.wikipedia.org

Татар мәгарифе порталы 12 ноябрь көнне Мәскәүдә Әдәбиятчыларның үзәк йортында Татарстан Республикасы халык шагыйре, Россия Федерациясенең атказанган мәдәният хезмәткәре, Габдулла Тукай һәм Муса Җәлил исемендәге премияләр лауреаты, ТР Мәдәният министрлыгы һәм ТР Язучылар берлегенең Гаяз Исхакый премиясе лауреаты, Татарстан Республикасы Фәннәр академиясенең Мактаулы әгъзасы, "Казан утлары" баш мөхәррире Равил Фәйзуллинның 70 яшьлек юбилеена багышланган бәйрәм кичәсе уза. Әлеге чарада ТР Мәдәният министры Айрат Сибагатулинның, Республика матбугат һәм массакүләм коммуникацияләр агентлыгы җитәкчесе Ирек Миңнәхмәтовның, Мәскәү шәһәре Мәдәният департаменты җитәкчесе Серегей Капковның, Төркиядән һәм Башкортостаннан кунакларның катнашуы көтелә. http://tat.tatar-inform.ru Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:37b85362-2aab-4fa0-9f7f-b5c8dfbaf79b>

CC-MAIN-2020-29

http://belem.ru/node/4587

2020-07-06T07:01:30Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-29/segments/1593655890105.39/warc/CC-MAIN-20200706042111-20200706072111-00055.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999662637710571}

belem.ru

«Горки-Әмәт урманы» паркы |«Горки-Әмәт урманы» паркы| |Җиңү проспекты ягыннан «Горкино-Әмәт урманы» паркына төп керү (июль 2019)| |Ил||Русия Русия| |Төбәк||Татарстан| |Шәһәр||Казан| |Район||Совет районы| |Нигезләү датасы||2016 елның 25 декабре| |Метро||Җиңү проспекты| |Мәйдан||66,45 га| |Халәт||Җирле әһәмияттәге аеруча саклана торган табигый территория| |Сайт||vk.com/kazanles/kazanles| |«Горки-Әмәт урманы» паркы Викиҗыентыкта| «Горки-Әмәт урманы» паркы — Казан шәһәренең Совет районында урнашкан парк. Территория буенча Казанның иң зур паркы. Ике шәһәр эчендәге урман массивлары: көньяктан Горкино урманы һәм төньяктан — Әмәт урманы нигезендә барлыкка килгән. Ике урман массивы да башта бер-берсеннән бушлык белән бүленгән, соңрак ул өлешчә үскән; бердәм парк киңлеге кысаларында бу арадаш территория гаилә ял итү һәм ял итү зонасына әверелгән. Территориаль урнашу[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] «Горки-Әмәт урманы» паркы Казанның көньяк-көнчыгыш өлешендә, Совет районы территориясендә урнашкан. 2015 елга кадәр булачак парк территориясе ике районның административ чиге белән бүленгән булган: Әмәт урманы — Совет районы составында, ә Горки — Идел буе районы составында; районнар арасындагы чик бу урында ике урман массивын аерып торучы бушлык буенча киң юнәлештә барган. 2015 елның апрелендә чик көньякка таба китеп, Бертуган Касыймовлар урамының так ягында үтә башлый, шуның аркасында Горки урманы Совет районы составына керә[1]. «Горки-Әмәт урманы» паркы Горки һәм Азино торак районнарына якын урнашкан. Аның территориясе: төньяк өлешендә — Родин урамы һәм урта катлы йортлар төзү линиясе; көнчыгышта — Җиңү проспекты һәм ике медицина учреждениесе — Республика кан үзәге, шулай ук А. Ф. Агафонов исемендәге Республика йогышлы авырулар клиник хастаханәсе территорияләре; көньякта — Бертуган Касыймовлар урамы; көнбатыш өлешендә — «Яңа Горки» торак комплексы (элекке Казан ит комбинаты территориясе), шулай ук котельный, гараж кооперативлары территорияләре һәм Рихард Зорге урамы белән чикләнгән. Исем[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] «Горки-Әмәт урманы» паркы исемендә ике урман массивының исемнәре берләштерелгән, алар арасында Горки урманы һәм Әмәт урманы бар. Әлеге урман массивларының исемнәре революциягә кадәр ике шәһәр яны авылы (хәзерге вакытта Казан составындагы бистәләр (торак массивлар)) — Горки һәм Әмәт исемнәреннән барлыкка килә. Урман массивларына әлеге авылларның исемнәрен беркетү әлеге урманнарның Горки һәм Әмәт крестьяннары карамагында булуы аркасында килеп чыккан. Татарстан Республикасы Дәүләт архивында Горки авылында яшәүчеләрнең Горки урманыннан файдалану хокукын турыдан-туры раслый торган документ сакланган. «Протокол. 1927 г. октября 5 дня граждане с. Вознесенского Казанского района Харитонов Михаил и Павлов Иван задержаны гражданами с. Горки в лесу местного значения Горкинского общества, которые […] лес, на лошади гр-на с. Вознесенского Данилова Василия Алексеевича, который за угощение нанял порубить в Горкинском лесу воз хвороста молодняка, что Харитонов подтверждает своей подписью. [Подпись]» Тарих[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] «Паркка кадәрге» чор (2016 елга кадәр)[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] «Горкино-Әмәт урманы» паркын тәшкил итүче ике урман массивы озак вакытлар дәвамында үзенең табигый йөзен һәм территориаль колачын саклый. Актив антропоген йогынты 1970 елларда Горки торак районы төзелеше барышында башланган. Шул сәбәпле, массакүләм торак төзелеше районы белән турыдан-туры элемтәгә кергән Горки урманы нык зыян күрә. Беренче этапта, 1970 елларның беренче яртысында 6 нчы микрорайон төзелеше башлангач, Горки урманының көнбатыш өлеше кисүгә дучар була. Икенче этапта Горки урманы көнчыгыш яктан зыян күргән, аның территориясе аша Җиңү проспекты салынган. Горки торак районыннан төньяк юнәлештә киткән бу магистраль урман массивыннан аның көнчыгыш өлешен кисеп алган. Әлмәт урманы, киресенчә, совет чорында, революциягә кадәрге чордан бирле үз территориясен саклап, аеруча зыян күрмәгән. 2010 еллар уртасында ике урман массивы хакимият һәм җәмәгатьчелек ягыннан зур игътибар үзәгенә әйләнә. 2014 елның мартында Горки урманы һәм Әлмәт урманы «Аккош күле» Аеруча саклана торган табигый территорияләр составында җирле әһәмияттәге аеруча саклана торган табигый территорияләр статусына ия булалар. Парк төзү (2016 ел)[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] «Горки-Әмәт урманы» паркы проектын эшләү буенча беренче адымнар 2016 елның язында «Архитектура десанты» Казан бюросы белгечләре төркеме тарафыннан кабул ителә. Тирә-юньдәгеләр арасында үткәрелгән анкеталаштыру Горки һәм Әлмәт урманнарында анкета сорауларына җавап биргән гражданнарның 58 проценты булуын күрсәтә. Анкета нәтиҗәләрен анализлау барышында аларның әлеге табигый территорияне төзекләндерү өлешендә өстенлекләре ачыклана. «Сораштырулар нигезендә, халыкның төп таләпләренең берсе — балалар һәм өлкәннәр өчен куркынычсызлык. Урман зоналары чигендә гаражлар бар, урманнар яктыртылмый, алар территориясендә адашып була бит. Халыкның тагын бер ихтыяҗы — урман массивын төзекләндерү. Чокырлар белән чүпләнгән территория — ял итү өчен аз кызыклы урын..» Җәмәгатьчелек тәкъдимнәрен һәм искәрмәләрен исәпкә алып, проект, асылда, Горки һәм Әмәт урманнарын реконструкцияләүнең беренче чираты проекты белән эшләп бетерелә. Беренче исәпләүләр буенча, аны гамәлгә ашыру бәясе 100 млн. сумнан тәшкил итәргә тиеш булган[4]. Әмма факттагы чыгымнар күләме күпкә югарырак булып чыккан. 2016 елның декабрендә 160 млн. сумнан артык сумма аталса да[5], 2017 елның июнендә реконструкциянең беренче чиратының бәясе 250 млн. сум тәшкил итә, шул исәптән 47 млн. сум — бу Горки чокырын ныгыту эшләренә тотылган чыгымнар, дип игълан ителә[6]. Шул ук вакытта Республика бюджеты чыгымнары 115 млн. сум тәшкил итә, калган өлеше — инвесторлар һәм меценатлар акчалары[7]. 2016 елда проектның төп инвесторы — «ICL-КПО ВС» компаниясе була. 2016 елның җәй һәм көз айларында реконструкциянең беренче чираты кысаларында барлык төп эшләр башкарыла. Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - См.: Закон Республики Татарстан от 25 апреля 2015 года N 30-ЗРТ «О границах районов в городе Казани»: http://docs.cntd.ru/document/428550885 - См.: Концепция развития (III очередь) Горкинско-Ометьевского леса, г. Казань: https://www.kzn.ru/upload/iblock/8e0/Kazan_Kontseptsiya_razvitiya_Gorkinsko_Ometevskogo_Lesa_III_ochered.pdf - См.: Перечень парков, осуществляющих деятельность под управлением Дирекции парков и скверов города Казани: https://www.kzn.ru/meriya/ispolnitelnyy-komitet/mku-direktsiya-parkov-i-skverov/perechen-parkov/ - Наталия Фишман пообещала сохранить в Горкинско-Ометьевском лесу все деревья// Inkazan.ru, 16 июля 2016: https://inkazan.ru/news/city/21-07-2016/nataliya-fishman-poobeschala-sohranit-v-gorkinsko-ometievskom-lesu-vse-derevya - См.: Иванова К. Впервые за 50 лет в Казани появился не реконструированный, а возведенный с нуля парк: Горкинско-Ометьевский лес// Kazanfirst, 26 декабря 2016: https://kazanfirst.ru/articles/357880 - См.: Горожанинова М. Казанцы не желают пускать торговцев в Горкинско-Ометьевский лес: «Зачем нам ещё один парк Горького?»// Реальное время, 22 июня 2017: https://realnoevremya.ru/articles/68702-v-gorkinsko-ometevskom-lesu-obsudili-vtoruyu-ochered-rabot - Скрябин И., Макасина Р. Горкинский лес 2.0: «Проблема с алконавтами, которые шашлыки гоняют!»// БИЗНЕС Online, 22 июня 2017: https://www.business-gazeta.ru/article/349395 - См.: Набиуллина Л., Кузнецов А. Горкинско-Ометьевский лес 2.0: каким стал первый за 50 лет новый парк Казани?// БИЗНЕС Online, 26 декабря 2016: https://www.business-gazeta.ru/article/332991

<urn:uuid:18ba9700-0bcc-4a14-9ebb-40e4461760d3>

CC-MAIN-2022-05

https://tt.wikipedia.org/wiki/%C2%AB%D0%93%D0%BE%D1%80%D0%BA%D0%B8-%D3%98%D0%BC%D3%99%D1%82_%D1%83%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D1%8B%C2%BB_%D0%BF%D0%B0%D1%80%D0%BA%D1%8B

2022-01-29T02:35:55Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2022-05/segments/1642320299894.32/warc/CC-MAIN-20220129002459-20220129032459-00627.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9991775751113892}

tt.wikipedia.org

- РУС - ТАТ Өч өлештән тора: тотка, каеш бау яки тимер чылбыр, сөяк яки металл шар яисә кечкенә гер; соңгысы каеш бау яисә тимер чылбыр белән тоткага тоташтырыла. Атлы бәрелештә сугыш киемнәре белән сакланган дошманга бәрү өчен кулланылган. Үзәк Азия күчмә халыклары коралы буларак мәгълүм. Европада кистән VII–VIII йөзләрдә кулланышка керә. VIII–XIII йөзләрдә ул болгарларда таралыш ала һәм төрле формаларда була. XIII–XIV йөзләрдә элек кулланышта йөргән кистәннәрдән авыррак булуы, эшләнгән материалы (тимер, бронза) белән аерыла. XVI йөз башында сугышчылар кистән кулланмый башлыйлар, ул юлбасарлар һәм казаклар коралына әверелә. Төркиләр эпосында сугыш камчысы — батырның өстәмә коралы рәвешендә тасвирлана. Измайлов И.Л. Вооружение и военное дело населения Волжской Булгарии X — начала XIII вв. Магадан, 1997. Автор — И.Л.Измайлов Вы используете устаревшую версию браузера. Для корректного отображения сайта обновите браузер.

<urn:uuid:44c0c07f-9701-4789-9d4f-5a2c37539dcb>

CC-MAIN-2020-40

https://tatarica.org/tat/razdely/voennoe-delo/oruzhie/kisten

2020-09-20T05:11:15Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-40/segments/1600400193391.9/warc/CC-MAIN-20200920031425-20200920061425-00323.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9997795224189758}

tatarica.org

Кепка |Кепка| |Нәрсә нигезендә эшләнгән||Кивер[d]| |Кепка Викиҗыентыкта| Кепи, кепка (фр. képi, швейц.-алман. Käppi лат. cappa — баш уборы) — иң югары чагыштырмача йомшак кырпудан, һәм озын, киң, туры козырькадан торган кечкенә каты төпле фуражка нәселе. Кепи формасында[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Кагыйдә буларак, техника белән эш иткән (машина , ремонт ясаучылар) форманың элементы булып тора козырек булу аркасында , йөзгә тышкы йогынтыдан саклый, кокарданы беркетеп булган тульи. Кепи җыеп кую мөимкинлеге белән уңайлы. Кайвакыт фомалы кепилар тульяларның өске өлешендә кант үуткәрелә. Шулай ук карагыз[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Чыганаклар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] |Бу мәкаләнең сыйфатын арттырыр өчен түбәндәгеләрне эшләргә кирәк?: |Әлеге мәкаләнең җитешсезлекләрен ашыгыч рәвештә төзәтергә кирәк. Аны викиләштерү, тулыландыру яки төптән үзгәртү урынлы. Сәбәпләр һәм бәйле бәхәс өчен {{Википедия:Яхшыртуга}} битен карагыз. Өстәмә мәгълүмат өчен, мәкаләнең бәхәс битен дә карый аласыз. |Башка телле бүлектә тулырак мәкалә бар: Кепка (рус.) Сез тәрҗемә ярдәме белән бу мәкаләне язып бетереп проектка ярдәм итә аласыз.

<urn:uuid:d66495fc-d7ee-4514-a272-7ec68af2fad9>

CC-MAIN-2023-23

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B5%D0%BF%D0%BA%D0%B0

2023-05-30T22:21:13Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2023-23/segments/1685224646144.69/warc/CC-MAIN-20230530194919-20230530224919-00303.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999227523803711}

tt.wikipedia.org

Татар мәгарифе порталы 2016нчы елның 1нче гыйнварыннан 31нче декабренә кадәр Татарстан Республикасы Мәгариф һәм фән министрлыгының Мәгариф өлкәсендә күзәтчелек һәм тикшерү департаментына 1182 мөрәҗагать җибәрелгән, аның 752се - ришвәтчелек буенча. 2016нчы елның 1-31нче декабрендә 135 мөрәҗәгать кабул итеп алынган, шуның 67се - ришвәтчелек юнәлеше буенча. Мөрәҗәгатьләрдә күрсәтелгән 18 факт расланды. 30 мөрәҗагать әле карала. Тулы мәгълүмат >> http://mon.tatarstan.ru/tat Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:ceb2dba1-cf47-4bf6-8c57-bf56b1fe470c>

CC-MAIN-2019-30

http://belem.ru/node/7107

2019-07-17T07:48:56Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195525094.53/warc/CC-MAIN-20190717061451-20190717083451-00176.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999877214431763}

belem.ru

Кырым татарлары депортациясе Кырым татарлары депортациясе — 1944 елның 18 маенда СССР эчке эшләре буенча халык комиссариаты тарафыннан Кырымнан кырым татарларын сөргенгә җибәрү. Депортациянең рәсми сәбәбе — кырым татарларының коллаборацион хәрәкәттә катнашу, ягъни Бөек Ватан Сугышы вакытында нацист Алманиягә ярдәм итү. 1989 елда СССР Югары Советы тарафыннан тәнкыйтьләнде һәм канунсыз булып танылды. Тарих [үзгәртү] Кырым татарлары вәкилләре Кызыл Армия ягында сугышсалар да, кайбер кырым татарларының окупантлар белән хезмәттәшлек очраклары депортациягә сәбәп булды.

<urn:uuid:7a24df14-3492-4401-b379-e90f132eee90>

CC-MAIN-2013-20

http://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%8B%D1%80%D1%8B%D0%BC_%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%8B_%D0%B4%D0%B5%D0%BF%D0%BE%D1%80%D1%82%D0%B0%D1%86%D0%B8%D1%8F%D1%81%D0%B5

2013-05-22T20:35:27Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2013-20/segments/1368702444272/warc/CC-MAIN-20130516110724-00008-ip-10-60-113-184.ec2.internal.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999898672103882}

tt.wikipedia.org

Татар мәгарифе порталы Сез монда Киң, алкын Иделнең сул ягында, текә яр буенда, Кама койган җирдән 30 км түбәнрәк, ерак-ераклардан ап-ак таш хәрабәләр күренеп тора. Борынгы Бөек Болгар шәһәренең (Шәһре Болгарның ) калдыклары ул. Бу шәһәр үз исемен хәзерге татар халкының элгәрләре булган болгар халкы исеменнән ала. Болгарлар 9-14 йөзләрдә Урта Идел буенда һәм Каманың түбән агымында Идел буе Болгар дәүләте дигән илдә яшәгән. Берничә гасыр буена бу дәүләтнең башкаласы Болгар, яки, борынгы рус елъязмалары буенча, Бөек Болгар шәһәре булган. Хәзерге вакытта ул урында Болгар авылы тора. Авыл тирәсендә зур шәһәр җимерекләре бар. Кайчандыр шаулап торган шәһәрнең әле 14 нче гасырда-15 нче гасыр башында төзек булган хәрби ныгытмалары һәм урлары инде ишелеп беткән, чокыр һәм өемнәр генә калган; шулар тирәсендә җимерек биналарның калдыклары, берничә таш корылма күзгә ташлана, аларның күбесен инде туфрак баскан. Борынгы шәһәрдән әнә шундый хәрабәләр генә калган. Тарихның мәңгегә тынып калган мәһабәт бу шаһитларын күргәч, дулкынланмыйча мөмкин түгел. Биш гасыр буена җыела килгәнҗир катламнары һәм ут-янгын көлләре астына шәһәрдәге борынгы тормыш эзләре-мичләре һәм базлары белән агач өй калдыклары, көнкүреш кирәк-яраклары, эш кораллары, һөнәрчеләрнең эш урыннары, төрле калдык-постыклар, урамга түшәлгән ташлар, су үткәргеч торба калдыклары, таш бина нигезләре тагын да күбрәк. Идел буе Болгар дәүләте турында болгар язма документлары сакланмаган. Рус елъязмаларында, гарәп географлары һәм сәяхәтчеләренең әсәрләрендә Идел буе Болгар дәүләтенә һәм аның башкалалары Болгар белән Бүләргә кагылышлы мәгълүматлар ифрат аз. Шуңа күрә борынгы заманда Урта Идел һәм Тбән Кама буйларында яшәгән халыкның күпьяклы политик, социаль һәм экономик тормышы археологик һәм тарихи-архитектур тикшеренүләр юлы белән генә өйрәнелә. Идел буе Болгар дәүләтенең иң зур политик һәм культура үзәкләреннән берсен өйрәнү болгар халкының һәм аның варисы булган Казан татарлары тормыш-яшәешенең төрле якларын аңлата торган бай материал бирә, күрше халыклардан чуваш, мари, удмурт, мордва һәм башкортларның чыгышын һәм тарихын ачыкларга ярдәм итә. Менә шуңа күрә дә Совет хөкүмәте тарафыннан бу шәһәренең хәрабәләрен өйрәнү аеруча зур игътибар бирелә. 1969 елда Болгар шәһәренең бөтен территориясе тарихи-архитектура тыюлыгы дип игълан ителде.

<urn:uuid:2e5a81b9-e921-47e3-9d33-06bf720dd935>

CC-MAIN-2020-34

http://belem.ru/node/57

2020-08-12T21:56:15Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-34/segments/1596439738944.95/warc/CC-MAIN-20200812200445-20200812230445-00353.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 1.0000011920928955}

belem.ru

Татар мәгарифе порталы Әсәрнең теле нинди? Ул сезгә ошадымы? (Әйе, ошады. Ул халыкчан, жор телле, юмор белән драматизм бергә бара). - Хәзер китапларыгызны ачыгыз. Кайсы урыннарда сурәтләү чаралары таптыгыз, нинди мәкальләр, фразеологизмнар, гореф-гадәтләр, йолалар, сатира элементлары белән очраштыгыз? (Укучылар алдан үзләре табып килгән урыннарны укып күрсәтәләр). - Әсәрдә кайсы милләт кешеләре турында сүз бара? (Татар милләте кешеләре турында). - Милләтебезнең яшәеше, телебезнең, гореф-гадәтләребезнең, йолаларыбызның сакланышы нинди сыйфатлы кешеләргә бәйле? (Намуслы, кешелекле, ярдәмчел, эшчән, бердәм, сабыр, әхлаклы кешеләргә бәйле). - Нинди кешеләр тормышта үз урыннарын табалар? (Милли әхлаклы халыкның гореф-гадәтләрен, йолаларын саклап яшәгән һәм киләчәк буыннарга тапшырган кешеләр тормышта аякларына ныклы басып торалар, үзләреннән соң җир йөзендә матур җыр, изге васыять калдыра алалар). - Әсәрдә авторның тагын бер фикерен сиземләргә мөмкин. Ул милләтнең чын йөзе кайда сакланган дип әйтергә тели? (Авылда сакланган). - Әйе, укучылар. Милләтнең яшәеше һәм киләчәге авыл белән бәйле, ди автор, авылның милләт сакчысы икәнлегенә басым ясый. Әйтергә кирәк, авыл тормышын М.Мәһдиев кебек оста сурәтләүче, бөтен нечкәлекләрен белеп тасвирлаучы язучылар күп түгел. Әйе, тоталитар режим белән яшәсә дә, шул чордагы авыл иң кыйммәтле мирасыбызны саклап кала алды, безнең буыннарга кадәр җиткерде. Ә хәзерге авылның хәле ничек соң? Анда нинди тискәре күренешләр килеп керде? (Эчүчелек, колхозлар таркалу, урбанизация…) sagdullinna 8 Октябрь, 2010 - 19:11 Permalink кеше китә- җыры кала Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:00df5654-95c0-47f5-a6ce-40166083d7a7>

CC-MAIN-2020-05

http://belem.ru/node/2552

2020-01-23T04:47:11Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-05/segments/1579250608295.52/warc/CC-MAIN-20200123041345-20200123070345-00255.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 1.0000001192092896}

belem.ru

Көнчыгыш марка Көнчыгыш марка (алманча Ostmark; лат. Marchia orientalis), шулай ук Бавария көнчыгыш маркасы исеме астында билгеле) — IX—XII гасырларда Изге Рим империясе көньяк-көнчыгышында булдырылан һәм Австрия герцоглыгына чаклы оештырылган иртә феодаль дәүләт (марка). X гасырдан бу дәүләт өчен Көнчыгыш марка һәм Австрия маркграфлыгы исемнәре бер төрле дәрәҗәдә куллана. Тарих[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Беренче тапкыр славян җирләре чикләрендә буфер марка булдыру нияте IX гасыр башында башкарыла. Карл Бөекнең абарлар белән сугышлардан соң франкларның чикләре көнчыгышка таба күчерелә. Дунай буйлап Вена урманнары халыкларының бөек күченүеннән соң күбесенчә славяннар көн күргән территория Бавария герцоглыгы составына иңә. Бу җирләрдә Баварияда көнчыгыш маркасы формалаша, аның төп максаты немец колонизацияләве, христианлаштыру һәм славян халыклары явыннан чикләрне саклау. Көнчыгыш маркадан тыш шулай ук башка көньяк маркалар һәм кенәзлекләр — Штирия герцоглыгы, Каринтия герцоглыгы, Крайна һәм Истрия — булдырылалар, алар Алмания көньягы һәм славяннар арасында буфер зонасы булып хезмәт итәләр. 870 еллар Баварияда маркалар һәм башка 896 елдагы Рим империясе императоры булан Арнульф Каринтияле идарәсе астында берләштереләләр. 892 елда Урта Дунай буена империя славяннарга җитди куркыныч тудырган маҗарлар күченә. 907 елда Пресбург астындагы алышта (хәзерге Братислава) немец гаскәрләре венгрлар армиясе тарафыннан тар-мар ителәләр. Венгрлар басымы X гасырның уртасына кадәр дәвам итәләр. Тик 955 елда гына Лех елгасындагы бәрелештә Алмания императоры Оттон I Бөек хәлиткеч җиңү яулый һәм Австрия территориясен азат итә. Якынча 960 елда Бавария составыннан Көнчыгыш марка бүленеп чыгарыла. Бу вакытта аның территориясе хәзерге Түбән Австрия көнбатыш өлешен һәм Югары Австриянең көнчыгыш өлешен били. Алмания чикләрен Венгрия җирләре белән нәтиҗәле оборонасын оештыру максатында кенәзлекләр булдырыла. 976 елда Көнчыгыш марка маркграфы 1246 елгача Австрияда идарә иткән Бакенбардлар династиясенә нигез төзәүче Леопольд I була. Аның варислары булган чакта марка территориясе көнчыгыш юнәлештә Лейта елгасына якын венгрлардан тартып алынган җирләр исәбенә киңәя. 996 елда беренче мәртәбә марканың борынгы атамасы немецча искә алына Ostarrîchi. Бу аттан хәзерге Австрия (нем. Österreich) исеме килеп чыкан. Шулай ук карагыз[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Чыганаклар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Semple, Ellen Churchill (1915). "The Barrier Boundary of the Mediterranean Basin and Its Northern Breaches as Factors in History". Annals of the Association of American Geographers 5: 27-59.DOI:10.1080/00045601509357037. - Reuter, Timothy. Germany in the Early Middle Ages 800-1056. New York: Loman, 1991.

<urn:uuid:6d89730f-03d6-4d02-9a6d-96a86230ca91>

CC-MAIN-2019-26

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D3%A9%D0%BD%D1%87%D1%8B%D0%B3%D1%8B%D1%88_%D0%BC%D0%B0%D1%80%D0%BA%D0%B0

2019-06-25T11:53:09Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-26/segments/1560627999838.23/warc/CC-MAIN-20190625112522-20190625134522-00232.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999558925628662}

tt.wikipedia.org

Татар мәгарифе порталы Исәпләү техникасы белән эшләгәндә укучыларда алгоритмик фикер йөртү: эшне аңлы рәвештә планлаштыру, күренешнең модельләрен төзү белү формалаша. Программа төзергә өйрәнү логик фикер йөртүне үстерә, контроль һәм үзконтроль ясауны формалаштыра, гомумиләштерелгән эш күнекмәләре һәм белемнәре белән коралландыра, гомуми фикер йөртү культурасын формалаштыра. Уку процессында компьютер техникасы кертүне тормышка ашырганда ике хәлне исәпкә алу бигрәк тә мөһим. Беренчедән, мәктәп баласы ЭХМ да нинди генә режимда эшләмәсен ул укытучы тәэсире астында булырга тиеш. Икенчедән, "компьютер – кеше» системасы үзенең гибридлы стильле фикер йөртүе белән бары тик ясалма яки табигый интеллект эшли торган мәсьәләләрне генә чишә ала. В.П.Зинченко ясалма интеллект проблемасы турында фикер йөрткәндә мондый нәтиҗә ясый. "Компьютерларга кеше схемасы буенча иҗат һәм фикер йөртсен өчен әле бик озак күп укырга һәм үзгәрергә кирәк булыр иде". Ул компьютерны "ясалма интеллект дип түгел, интеллектуаль эшнең инструменты буларак карарга кирәк", - диде. Шуңа күрә балаларның ЭХМ га иртә җайлашуы компьютер грамотасын үзләштерүнең мөһим компоненты булып тора. Укучылырның психологик-эмоциональ халәтен тәҗрибәдә бәяләү башлангыч класста ук балаларның исәпләү техникасына һәм эшләү принципларына зур танып белү кызыксынуы тууын күрсәтә. Исәпләү техникасы белән кызыксыну көчле һәм көчсез укучыларда да тигез булуы белән характерлы, чөнки алар исәпләү мөмкинлекләре буенча тигез шартта булалар. Бу физика белән булган кызыксынуны, өлгерешне арттыра. Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:d547bf6d-9537-412e-ac44-c8e0ad244750>

CC-MAIN-2020-45

http://belem.ru/node/76

2020-10-23T11:24:32Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-45/segments/1603107881369.4/warc/CC-MAIN-20201023102435-20201023132435-00654.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999555349349976}

belem.ru

Ике кабырчыклы моллюсклар Ике́ кабырчыклы́ моллю́склар (Bivalvia) - кабырчыклы моллюсклар классы. 80 меңгә якын төре билгеле, Татарстан территориясендә 50 гә якын (авыр ачыкланучы бөрчеклеләр - Pisididae семьялыгын исәпләмичә) төре яши. Иң күп таралганнары - тешсез әкәм-төкәмнәр, дрейсеналар, перловицалар, шаровиклар, бөрчеклеләр. Бу төркем моллюсклары өчен арка ягында кушылган ян кабырчыклы ике капкач, шулай ук баш һәм кыргычлы йоткылык редукциясе хас. Су мохитендә яши. Пластинкалы саңаклар пары (пластинкасаңаклылар - Lamellebranchia исеме шуннан) ярдәмендә сулыйлар. Суны йөзмә кисәкчәләрдән чистартуда актив катнашып, фильтрация ысулы белән тукланалар. Эре ике кабырчыклы моллюсклар - азык буларак, перловицалар һәм тешсез әкәм-төкәм кабырчыклары төймәләр җитештерүдә кулланыла. Чыганаклар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - ТР Фәннәр академиясенең Татар энциклопедиясе институты - Татар энциклопедиясе. Казан, 2008.

<urn:uuid:7f3b9a63-29ae-44f8-9cee-0d2f15a265c0>

CC-MAIN-2018-43

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D0%BA%D0%B5_%D0%BA%D0%B0%D0%B1%D1%8B%D1%80%D1%87%D1%8B%D0%BA%D0%BB%D1%8B_%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%BB%D1%8E%D1%81%D0%BA%D0%BB%D0%B0%D1%80

2018-10-20T21:33:39Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2018-43/segments/1539583513441.66/warc/CC-MAIN-20181020205254-20181020230754-00045.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999706745147705}

tt.wikipedia.org

Казан федераль университетында "Тынычлык җире" дип исемләнгән кейслар форматында республика түгәрәк өстәле узды. Түгәрәк өстәлнең максаты – экстремистик һәм террористик характердагы җинаятьләр, шулай ук радикаль фикерләүгә каршы тору буенча хокукый хәбәрдарлык һәм компетенцияләр формалаштыру. Очрашу "2014-2020 елларга Татарстан Республикасында террорчылыкны һәм экстремизмны профилактикалау" ярдәмче программасы чараларын гамәлгә ашыру кысаларында уздырылды. Очрашуның әлеге форматы Бөтендөнья терроризм проблемаларын яктыртуга һәм яшьләр арасында Террорчылыкка каршы эшчәнлекне популярлаштыруга юнәлдерелгән. Студентлар чакырылган экспертлар белән очрашты: без экстремизм һәм терроризмга каршы тору белән бәйле булган белгеч һәм Казан федераль (Идел буе) университетының фәлсәфә һәм дини белем кафедрасы доценты Антон Горин белән аралаштык. Түгәрәк өстәл кейс-чемпионат форматында узды, анда 5-6 кешедән торган 3 команда катнашты. Һәр команда билгеләнгән вакыт эчендә экстремистлык һәм терроризмга каршы торуга кагылышлы үз проектын формалаштырырга һәм аудитория каршында якларга тиеш иде. Спикерлар барлык катнашучыларның эшкә иҗади якын килүен бәяләделәр. КФУ студентлары, үз чиратында, әлеге процесста зур активлык һәм кызыксыну күрсәттеләр. Алар бик тә мөһим, катлаулы һәм актуаль темага кагылышлы белемнәр тупладылар. Соңыннан инде студентлар татлы күчтәнәчләр белән бүләкләнде. Айзилә Шәймөхәммәтова. КФУ Журналистика һәм медиакоммуникацияләр югары мәктәбе студенты.

<urn:uuid:cd47472a-a322-4ee0-b0cf-2b2ec32bdc96>

CC-MAIN-2020-34

https://darelfonyn.kpfu.ru/kfuda-tynychlyk-ire-respublika-t-g-r-k-st-le-uzdy/

2020-08-11T19:56:51Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-34/segments/1596439738819.78/warc/CC-MAIN-20200811180239-20200811210239-00505.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999234676361084}

darelfonyn.kpfu.ru

Бу тантана күренекле тарихчы, КФУның мөхтәрәм профессоры, Татарстан Фәннәр академиясе академигы, Бөтендөнья Татар конгрессы башкарма комитетының беренче рәисе Индус Ризак улы Таһиров 80 яшьлек күркәм юбилеен билгеләп үткән көннәрдә Казан университетының Актлар залында үтте. Юбилярны КФУ ректоры Илшат Гафуров, ТР Дәүләт Советы рәисе Фәрит Мөхәммәтшин һәм башка мәртәбәле кунаклар тәбрикләде. Индус Таһиров – илгә, халыкка, фәнгә хезмәт итүнең күркәм үрнәге, студентлар өчен өлге, республикабызның тере легендасы. Галим 1936 нчы елның 24 нче маенда ТАССРның Шөгер районы (хәзерге Лениногорск районы) Иске Шөгер авылында туа. 1963 елда КДУның тарих-филология факультетын, 1966 елда КДУ аспирантурасын тәмамлый. 1967 елда диссертация яклап (Казанда совет хакимияте урнашуның үзенчәлекләре анализлана), тарих фәннәре кандидаты була. 1980 елдан профессор, Казан дәүләт университетының тарих кафедрасы мөдире. 1995 елдан Татарстан Республикасы Дәүләт Советы депутаты. «Бүгенге көн – Индус Ризак улының бар тормыш юлын бәяләрлек биеклек ул. Бу юл – күпләр өчен фәнгә, Ватанга, безнең университетка тугрылыклы хезмәт юлы. Ул киләчәк буыннар өчен үрнәк булып тора… Барлык гомерегезне диярлек Сез университетка багышладыгыз, тарихи мәгарифнең үсеше дә Сезнең исем белән бәйле,» – диде Илшат Гафуров. Чыннан да юбиляр университетыбыз өчен генә түгел, барлык Татарстан өчен дә күп эшләр башкарды. 1990 елда Индус Таһиров ТАССРның дәүләт суверенитеты турында Декларация эшләүдә катнаша, 1991 елда, Татарстан вәкилләре илебез җитәкчелеге белән республика статусы турында сөйләшүләр алып барганда, аңа делегация җитәкчесе уррынбасары вазыйфалары йөкләнә. 1992 елда ул ТР яңа Конституциясенең төп бүлекләрен эшләүдә катнаша. Күренекле җәмәгать эшлеклесе 1994 елның февралендә ТР һәм РФ хакимиятләре арасында имзаланган килешүне әзерләүдә катнаша. «Юбилярның барлык тормышы республикага багышланган, – дип билгеләп үтте Фәрит Мөхәммәтшин. – Аның кызыксыну өлкәсенә Россия, Татарстан, татар халкы тарихы да керә… Университетта ул озын юл үтә: ассистент, өлкән укытучы, доцент, профессор, кафедра мөдире». Үз чыгышы ахырында Фәрит Мөхәммәтшин Индус Таһировка ТРның «Фидакарь хезмәте өчен» медален тапшырды. Шунысын билгеләп үтәргә кирәк, юбилярның күп бүләкләре арасында бу беренче түгел. Ул Дуслык, «ТР алдында күрсәткән хезмәте өчен» орденнары белән бүләкләнгән. «Миңа бүген монда булу бик рәхәт, чөнки бу минем яраткан университетым, – дип тәэсирләре белән бүлеште Индус Таһиров. – Мин биредә хезмәт юлымны башладым һәм барлык гомеремне университетыбызны үстерүгә багышладым. Бу юбилей – нәтиҗә ясау түгел, ә башка халәткә күчү генә. Мин алга таба да республикабыз, университетыбыз үсешенә зур өлеш кертергә, хезмәт итәргә җыенам әле. Эшнең туктап тормавы турында чарада ике китабым тәкъдим ителү дә сөйли. Аның берсе – «Тормыш юлы буйлап» дигәне – әле генә Мәскәүдә басылып чыкты, ә икенчесе – Татарстанның яңа тарихына багышланган тарихи хезмәт». Галим, җәмәгать эшлеклесе – Индус Таһиров шәхесенең ике төрле ягы, әмма тагын берсе – үрнәк, гаилә җанлы яхшы ир һәм әти кеше дә булуы. «Безнең гаиләнең сере – бер-беребезгә юл куя белү. Кешене син теләгәнчә эшләргә мәҗбүр итеп булмый,» – дип сөйләде Индус Таһировның хатыны Люция Мөгыйновна. «Darelfөnүn» газетасы хезмәткәрләре Индус абыйны чын күңелдән юбилее белән котлап киләчәктә дә озын-озак гомер итүен, халкыбызны сөендереп бәхетле, сәламәт яшәвен телибез.

<urn:uuid:0b19245b-53a9-4cd8-a10c-425d40b7ea0f>

CC-MAIN-2021-04

https://darelfonyn.kpfu.ru/kazan-federal-universitety-professory-tatarstan-respublikasyny-fidakar-hezm-t-chen-medale-bel-n-b-l-kl-nde/

2021-01-16T08:01:36Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-04/segments/1610703505861.1/warc/CC-MAIN-20210116074510-20210116104510-00522.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999637603759766}

darelfonyn.kpfu.ru

Татар мәгарифе порталы Сез монда Сәләтле яшьләрне табу һәм аларга булышу, туган якка, татар халкының данлыклы кешеләре калдырган мәдәни-тарихи байлыкка кызыксыну тәрбияләү, бүгенге чор үсмерендә тикшеренү һәм коммуникатив компетенция формалаштыру максатыннан, Татарстан Республикасының Мәгариф һәм фән министрлыгы республикабыз Фәннәр Академиясе һәм Ш.Мәрҗәни исемендәге Тарих Институты белән берлектә агымдагы елның 1нче декабреннән алып киләсе елның 20нче февраленә кадәр мәктәп укучылары өчен үзенчәлекле бәйгенең чираттагысын оештыра. Тиздән "Татар халкы һәм Татарстан тарихы"ннан IV республикакүләм конкурсның беренче туры старт алачак. Конкурста гомуми белем бирү мәктәпләренең өлкән сыйныф, училище, лицей һәм көллият укучылары катнаша ала. I турны уңышлы узганнар, бәйгенең икенче баскычын узарга Тарих Институтының үзенә чакырыла. Биредә алар сынауны тест рәвешендә бирәчәк. Сораулар "Татар халкы һәм Татарстан тарихы" мәктәп курсына нигезләнеп төзелә. Якынча биремнәрне www.tataroved.ru сылтамасы буйлап табарга мөмкин. Шулай ук беренче тур нәтиҗәләре дә биредә эленә. Соңгы тур лауреатлары республикакүләм олимпиада җиңүчеләренә тиңләнә, ягъни алар югары уку йортларының тарих бүлекләренә шундый ук ташламалар белән укырга алыначак. Бәйгегә тәкъдим ителәчәк эшләргә таләпләрне беркетелгән файлда карарга мөмкин. Эшләрне электрон һәм басма формада түбәндәге адрес буенча юллау сорала: 420014, Казан, Кремль, 5нче подъезд, Татарстан Республикасы Фәннәр Академиясенең Тарих Институты, 14нче кабинет, тел.292-17-62.

<urn:uuid:e4c57c60-985b-4c03-945d-6c5bc5385568>

CC-MAIN-2021-39

https://belem.ru/node/835

2021-09-26T18:42:37Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-39/segments/1631780057913.34/warc/CC-MAIN-20210926175051-20210926205051-00396.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999862909317017}

belem.ru

|Юнысовлар йорты - Татар ратушасы бинасы| |Дәүләт||Россия| |Административ-территориаль берәмлек||Казан| |Мирас статусы||Россиянең мәдәни мирас объекты[d]| Юнысовлар йорты-Татар ратушасы бинасы - Казанда тарихи бина, Иске Татар бистәсендә, Париж Коммунасы һәм Мәскәү (57/13 йорт) урамнары почмагында урнашкан. XIX гасырның беренче яртысында төзелгән. Ачыкланган мәдәни мирас объекты[1]. Тарихы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Башта сәүдәгәр Г.И. Ибраһимовның XIX гасырның беренче яртысында төзелгән йорты булган, шул ук вакытта Владимир (хәзерге Мәскәү) урамы буендагы күрше бина, мөгаен, сәүдәгәр Абдул-Кәрим Юнысовныкы була. 1818 елга ул бу йортны да Сенная урамы (хәзерге Париж Коммунасы) буйлап сатып алган. 1825 елда аның вафатыннан соң йорт энесе Гобәйдулла Юнысовка күчә. Тиздән ул Татар ратушасының шәһәр башлыгы була (Татар бистәләре сәүдәгәрләре һәм мещаннары эшләре белән идарә итүче учреждение) һәм канцелярияне үз йортына күчерә. Ул анда, һич югы, 1842 елга кадәр, Г. Юнысов вафат булгач та кала. Бина 2013-2014 елларда төзекләндерелә[1]. Архитектура[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Йорт классицизм стилендә төзелгән. Хәзерге мансарда катлы ике катлы кирпеч бина, Париж Коммунасы урамы буйлап сузылган, түгәрәкләнгән почмагы бар. Йортның түбән каты сәүдә функциясен үтәгән, югары каты торак һәм административ булган (нәкъ менә анда Татар ратушасы урнашкан). Тәрәзә уемнары йозак ташлары һәм турыдан-туры профильле сандриклар белән тәэмин ителгән өске каты аеруча сакланып калган. Почмакка таба ишек алдына чыгу өчен арка урнашкан. Беренче кат баштан ук чуен баганаларда арка металл түшәмәләре белән ябыла, соңрак аларны эре витрина тәрәзәләре белән алыштыралар. Икенче катта 20 тәрәзә фасадында (аларның 4се салынган), йорт 5 тәрәзә белән 4 секциягә бүленгән, һәм һәрберсе һәр секциянең уң ягында, шул исәптән почмак сегменты да үз ишеге белән тәэмин ителгән[2]. Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - . — ISBN 978-5-902156-43-7. - Дом Юнусовых, где размещалась Татарская ратуша // Объекты культурного наследия Республики Татарстан: Казань. Иллюстрированный каталог / гл. ред. Тарунов А. М.. — М.: НИИЦентр, 2018. — С. 584. — 984 с. — ISBN 978-5-902156-43-7.

<urn:uuid:af7b3527-22d9-4a46-92c1-9eee168c826f>

CC-MAIN-2023-06

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%AE%D0%BD%D1%8B%D1%81%D0%BE%D0%B2%D0%BB%D0%B0%D1%80_%D0%B9%D0%BE%D1%80%D1%82%D1%8B_-_%D0%A2%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80_%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%88%D0%B0%D1%81%D1%8B_%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D1%81%D1%8B

2023-02-08T18:28:49Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2023-06/segments/1674764500837.65/warc/CC-MAIN-20230208155417-20230208185417-00198.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9998996257781982}

tt.wikipedia.org

Татар мәгарифе порталы Сез монда Бүген Әлмәттә "Безнең яңа мәктәп" илкүләм мәгариф инициативасын тормышка ашыру шартларында Татарстан Республикасы белем бирү системасын үстерү" дигән исем астында республика мәгариф һәм фән хезмәткәрләренең август киңәшмәсе узды. Пленар утырышта Татарстан Президенты Рөстәм Миңнеханов, Татарстан Республикасы Дәүләт Советы Рәисе Фәрит Мөхәммәтшин, республика Премьер-министры Илдар Халиков, Татарстан Республикасы мәгариф һәм фән министры Альберт Гыйльметдинов, РФ Федераль Җыены Дәүләт Думасы депутатлары, Татарстан Республикасы Дәүләт Советы вәкилләре, министрлык һәм ведомство, предприятие башлыклары, Татарстан Республикасы буенча федераль органнар җитәкчеләре, муниципаль район башлыклары, муниципаль берәмлекләр башкарма комитетлары һәм мәгариф идарәсе муниципаль органнары җитәкчеләре, югары һөнәри белем бирү учреждениеләре ректорлары, башлангыч һәм урта һөнәри белем бирү учреждениеләре директорлары, мәгълүмати-методика үзәкләре директорлары һәм методистлары һәм башкалар катнашты. Киңәшмәне ачып, республика башлыгы мәгариф системасын үстерү өлкәсендә Әлмәт тәҗрибәсенең игътибарга лаек булуын билгеләп үтте. Искәртеп узабыз, Рөстәм Миңнеханов җитәкчелегендәге Татарстан Республикасы җитәкчелеге вәкилләре утырыш башланганчы шәһәрнең кайбер мәгариф объектлары белән танышты. Рөстәм Миңнеханов искәрткәнчә, узган уку елында Татарстанда киң колачлы проектлар старт алган, мәгариф тармагына җитди инвестицияләр җәлеп ителгән. Республикада мәгариф системасын мәгълүматлаштыруга зур игътибар бирелә: мәктәпләр Интернетка тоташтырылган, 1538 мәктәп WI-FI чыбыксыз челтәре белән җиһазландырылган. Киңәшмәдә төп доклад белән республика мәгариф һәм фән министры Альберт Гыйльметдинов чыгыш ясады. Ул үз чыгышының башында билгеләп үткәнчә, балаларның куркынычсызлыгын тәэмин итү мәсьәләсенә иң зур игътибар бирергә кирәк. Биредә төп җаваплылык белем бирү учреждениеләре җитәкчеләренә йөкләнә, дип ассызыклады ул һәм әлеге мәсьәләгә җитди игътибар бирмәгән очракта, учреждение җитәкчесе эшеннән азат ителәчәк, дип өстәде. Тулаем алганда, Альберт Гыйльметдиновның сүзләренә караганда, узган уку елында республикада мәгариф системасын үстерү өчен күп эш башкарылган, мөһим республика программалары гамәлгә ашырыла. Быел гына да Татарстанда 11 меңнән артык гаилә үз сабыйларын балалар бакчаларына урнаштырачак. "Электрон балалар бакчасы" системасы да үзен уңай яктан күрсәтте. Татарстан Республикасы мәгариф һәм фән министры хәбәр иткәнчә, һәр муниципаль берәмлектә эшләнгән белем бирү учреждениеләре челтәрен үстерү программалары нигезендә 1 сентябрьгә Татарстанда 262 мәктәпне үзгәртеп кору, 188 мәктәпне ябу күздә тотыла. Чыганак: http://tat.tatar-inform.ru

<urn:uuid:8ae87865-a5ab-4b94-bd35-4c2803c4def6>

CC-MAIN-2019-43

http://belem.ru/node/3348

2019-10-15T20:49:28Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-43/segments/1570986660231.30/warc/CC-MAIN-20191015182235-20191015205735-00099.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999064207077026}

belem.ru

Иртәгәдән йөгерә башлыйм! Син һәр кич соң гына арып йокларга ятканда үз-үзеңә шушы сүзләрне әйтәсең. Ләкин иртән… паркта түгел төшеңдә караватыңда "йөгереп" ятасың. Беләм, әлеге ситуация күпләрегезгә таныштыр… Хәтта махсус әлеге сүзләрне әйтеп иртәрәк ятсаң да барып чыкмый – я берәрсе мөһим хат җибәрә, я фильм карап тиз генә йокыга китәм димә. Иртән үз вәгъдәңне үти алмагач көне буе үз-үзеңне тиргәп йөрисең. "Эх сине, әйткән була бит тагы! Будильник шалтырауга тора алсаң иде әле…". Психологиядәге "ихтыяр көче" дигән термин менә шушы сүзләргә сыя да бетә инде. Мин, әлбәттә, берегезне дә әрләргә дә, "Иртән йөгерү ничек файдалы икәнен белсәгез икән сез", – дип акыл өйрәтергә дә җыенмыйм. Бары тик тирә-юнебездә зур ихтыяр көченә ия кешеләр турында сөйлисем килә. ТР Язучылар берлеге әгъзасы, язучы, шагыйрә, филология фәннәре кандидаты, КФУ мөгаллиме Халисә Ширмән нәкъ шундыйлардан. Соңгы арада ул спорт белән бигрәк тә дуслашып киткән. Моны аның инстрагамы да дәлилли. Халисә Хатыйповна иртән йөгергән маршрутын махсус программа ярдәмендә үз битенә куеп бара. Аннан күренгәнчә соңгы тапкыр ул 7,15 км йөгергән. Бу хакта без аның үзе белән аралашып алырга булдык. –Халисә Хатыйповна, кисәк кенә спорт белән дуслашып китүегезгә нәрсә сәбәпче булды? – Спорт белән дуслашуны кисәк дисәм, ялган булыр, мин һәрвакыт спорт белән дус булдым. Кеше алдында сөйләгәнем юк иде, анысы дөрес. Инстаграм ачкач, нәрсә турында булса да язарга кирәк бит инде. Менә, язам. – Иртән йөгерә башлау кыен идеме? – Студент чакта йөгергән бар иде, шуннан соң – юк. Йөгерүчеләргә күптән кызыга идем. Быел, ниһаять, җөрьәт иттем. Сәбәбе – тренер @_sasha_semenov_ та. Үзе яшь булгач, мине дә бер чама дип уйлый, ахры, үзе нәрсә эшләсә, миннән шуны эшләтә:) Әлбәттә, 48 яшьтә организм башка төрле шул инде. Йөгерә башлау кыен булды. – Нәрсәне корбан итәргә туры килде? – Йокыны корбан итәм. -Йөгергәндә музыка тыңлауга мөнәсәбәтегез. – Йөгергәндә музыка тыңларга киңәш бирәләр, әмма миңа тынлыкта йөгерү күбрәк ошый. Алга таба аудиодәресләр тыңлармын дип уйлап торам, музыка түгел. -Тәүлекнең кайсы вакытында йөгерүне хуплыйсыз: иртән яки кичен? – Таң иртәдән йөгерәм шул, миңа шул вакыт бик тә ошый. Иртәнге 3-4-5 була инде ул. Кояш белән бергә уянып, кояш артыннан йөгерү – үзе бер рәхәт. –Шушы вакыт эчендә үзегездә үзгәрешләр сизәсезме? – Күпләр ябыгу өчен йөгерә, миңа ул кирәк түгел. Мин үземнең ихтыяр көчен ныгыту өчен йөгерәм. Беренче тапкыр йөгергәндә ихтыярсызлык бик тә көчле иде, ә хәзер ихтыяр ныгый бара, элеккечә, 3 тапкыр урынга кире ятып, дүртенчесендә генә торып китмим инде – 2 тапкыр гына кире ятам))) –Ялкаулыгын җиңә алмаган студентларга ни әйтер идегез? -Йөгерергә теләүчеләрне башта кисәтер идем: буыннарыгыз, йөрәк һәм кан әйләнеше сәламәт булса гына йөгерергә ярый. "Мин йөгерергә телим!" – дип кенә, зур араларга йөгерә башлау дөрес түгел, сәламәтлеккә зыян салуыгыз бар. Әздән башларга кирәк. Ә менә ябыгырга теләгән кыз һәм егетләргә әздән башлап, әкрен темпта йөгерергә киңәш итәм: калорийлар әкрен йөгергәндә кими, бер сәгатьтә 20-40 гр. май югалтырга мөмкин, диләр. Менә шуннан санагыз инде) Сәламәт булып та, ялкаулыгын җиңә алмаган студентлар белән сөйләшәсем килми. Аларга бер сүз дә әйтмим. Мин мондыйларга битараф. P.S. 12 нче август – Россиядә Физкультурник көне! Барыгызны да киләчәк әлеге сәламәтлек, күркәм бәйрәм белән котлыйбыз! Истә тотыгыз: сәламәт тәндә – сәламәт акыл! Раил САДРЕТДИНОВ.

<urn:uuid:533c1715-e99f-43e7-aaa2-a1234d7a14b2>

CC-MAIN-2018-13

https://darelfonyn.kpfu.ru/halis-shirm-n-s-lam-t-bulyp-ta-yalkaulygyn-i-almagan-studentlar-bel-n-s-jl-sh-sem-kilmi/

2018-03-19T16:24:10Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2018-13/segments/1521257647003.0/warc/CC-MAIN-20180319155754-20180319175754-00699.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999881982803345}

darelfonyn.kpfu.ru

Татар мәгарифе порталы Галимҗан Ибраһимов – язучы, галим, остаз, педагог, этнограф, тарихчы, тәнкыйтьче, тел белгече, әдәбиятчы, революционер, сәнгать белгече, дәүләт эшлеклесе, дәреслекләр авторы, публицист-журналист. Без сезнең белән бүген аның тормыш юлына һәм иҗатына күз салырбыз, пейзаж остасы булуын, атлар яратуын һәм үзенең әсәрләрендә милли гореф-гадәтләрне уңышлы куллануын карап китәрбез. "Яшисе, мең, миллион ел яшисе килә. Ләкин кызганыч тән яшәве белән түгел, матур, изге, бөек яшәү белән яшисе килә", – дип язган ул. Хәзер сүзне Әхмәтҗанова Әдиләгә бирәбез. Ул кыскача гына әдипнең тормыш юлы белән таныштырып узар. 1 нче укучы (Галимҗан Ибраһимовның тормышы һәм иҗаты турында сөйли) Галимҗан Ибраһимов 1887 елның 12 нче мартында Башкортстанның Авыргазы районы Солтанморат авылында туган. Ул авыл бик матур урынга – су буенда урнашкан. Аның елгалары, тугайлары, урманы, таш-таулары теләсә кемнең күңелен үзенә җәлеп итәрлек. Солтанморат авылы урнашкан елга буе кечкенә Галимҗанның иң яраткан урыны була. Ул үзенең иптәшләре белән бергә шул елганың төрле урыннарында су коена, балык тота, яшел үләнле болыннарында уйный. Тау араларында, урманнарда йөрергә ярата. Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:e87513a1-7abd-4d0f-b99d-188d360a7c96>

CC-MAIN-2020-24

http://belem.ru/node/5591

2020-05-26T13:16:39Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-24/segments/1590347390758.21/warc/CC-MAIN-20200526112939-20200526142939-00471.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999998807907104}

belem.ru

Үләнкүл (рус. Уленкуль) — Омск өлкәсенең Большеречье районында урнашкан татар авылы. Үләнкүл авыл җирлегенең административ үзәге. 400 еллап тарихы булган авыл. Авылга 1651 елда Бохарадан (Урта Азиядән) күченүче сәүдәгәрләр нигез салган. 1928 елда 70 хуҗалыктан торган, төп халкы бохарлыклар булган[1] . Авылның атамасы якында урнашкан күл (Үләнкүл) атамасы буенча куелган. - Советлар Союзы Герое М. Җәлил исемендәге Үләнкүл урта гомуми белем бирү мәктәбе (балалар бакчасы белән берләшкән)[3]. Мәктәптә белем һәм тәрбия бирү рус һәм татар телләрендә алып барыла. Әлеге уку йорты ― районда татар теле һәм татар әдәбияты фән буларак өйрәнелүче бердәнбер мәктәп. - Үләнкүл авылы Мәдәният йорты (музее бар). «Наза» исемендәге җыр ансамбле оешкан. - урта мәктәптә 3 музей: мәктәп тарихы, туган якны өйрәнү, районның мактаулы гражданы Шихова музее - Себер татары усадьбасы (этнография комплексы, 2021 елның 10 февралендә ачылган)[4]

<urn:uuid:87394f72-d632-4401-bce1-2747f3dfabea>

CC-MAIN-2023-40

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D2%AE%D0%BB%D3%99%D0%BD%D0%BA%D2%AF%D0%BB

2023-09-26T20:24:11Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2023-40/segments/1695233510219.5/warc/CC-MAIN-20230926175325-20230926205325-00206.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999744892120361}

tt.wikipedia.org

Фуат Таһиров |Фуат Таһиров| |Туган телдә исем||Фуат Гайфулла улы Таһиров| |Туган||31 март 1917| Зөя өязе Шуширмә авылы |Үлгән||12 май 1996 (79 яшь)| Казан, Татарстан |Милләт||татар| |Һөнәре||артист, язучы| Фуат Гайфулла улы Таһиров (1917- 1996) - Татарстан Республикасының халык артисты (1975), Татар курчак театрын оештыручыларның берсе, актив җәмәгать эшлеклесе, театрның репертуарын баетуга зур өлеш керткән сәләтле драматург,яшь артистларның игътибарлы һәм таләпчән остазы Биографиясе[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Фуат Таһиров 1917 елның 31 мартында Кайбыч районының Шуширмә авылында биш балалы крестьян гаиләсендә туа. Әтисе Гайфулла, авылда беренче коммунист буларак, колхозлашу эшләрендә башлап йөрүчеләрдән була. Гайфулла бабай шактый укымышлы булган. Фуат кыю булып үсә, яшьли үк тормышта үз урынын табарга омтыла. 1930 елда ул Мөрәле мәктәбен тәмамлый (ул вакытта районда ике генә җидееллык мәктәп булган), аннары Казанда химия-технология техникумында укый. Чын-чынлап "курчак уйнарга" керешкәнче, ул районда нәшер ителүче "Колхоз бригадасы" газетасында җаваплы секретарь булып эшли. Олы Кайбыч авылында яшәүче туганнары Гарәфетдин Бикчәнтәев гаиләсендә яши, үзешчән сәнгать түгәрәкләрендә, концертларда, агитбригадаларда актив катнаша. Шул елларда ук театрга һәвәсле, сәнгатькә мәхәббәте алдагы тормыш юлын сайлаганда үзенең хәлиткеч сүзен әйтә дә инде. 30 нчы еллар башында Фуат Таһиров Кайбычтан Казанга китә, Татар дәүләт академия театры каршындагы студиягә укырга керә. Биредә С.Сәйдәшев, К.Тинчурин, Р.Ишморат, К.Шамил кебек сәнгать эшлеклеләре белән аралашу, алардан дәресләр алу аның булачак һөнәрен тәмам билгели. Студиядә укыганда һәм аны тәмамлагач, бераз яшь тамашачылар театрында , ә 1934 елдан курчак театрында эшли башлый. 1934 елда театр С.Образовның "Петрушка октябрьдә"әсәрен сәхнәләштерә. Бу спектакльдә Ф.Таһировка төп рольне - Петрушка ролен тапшыралар. Петрушка спектакльдә патша самодержавиесенә каршы баш күтәргән ярлыларны бәхетле итәргә омтылучы, гаделлек өчен көрәшүче кыю йөрәкле халык герое итеп сурәтләнә. Ф.Таһиров аның эчке дөньясын, рухи халәтен калку итеп ачып бирүгә ирешә. Фуат ага курчак театры сәхнәсендә куелган барлык спектакльләрдә дә төп рольләрне башкаручы артист була. 1937 елда Ф.Таһиров тәрҗемәсендәге "Өч дус" (С.Мерзляков) спектакле Мәскәүдә үткәрелгән Бөтенроссия курчак театрлары смотрында уңыш казана, смотр лауреаты исеменә лаек була. Ф.Таһиров режиссура өлкәсен дә үз көчен сыный башлый, яңа пьесалар иҗат итү хыялы белән яши. Ләкин Бөек Ватан сугышы башланып китү бар планнарны кичектереп торырга мәҗбүр итә. Ул, үзенең яраткан геройлары белән саубуллашып, Ватан өчен изге көрәшкә китә. Ул Новороссийск янында Керчь ярымутравында канлы бәрелешләрдә катнаша. Ике тапкыр каты яраланганнан соң, 1942 елны ул, култык таякларына таянып, сөекле Казанына кайта. Сугыштан соңгы елларда Ф.Таһировның сәхнә уены режиссерлык, каләм тибрәтү, тәрҗемәче һәм педагоглык хезмәтләре белән үрелеп бара. Фуат Таһиров үз вакытында күп кенә әсәрләрне татар теленә тәрҗемә итә, сәхнәгә куя. Еллар узу белән Фуат Таһировның артистлык осталыгы үсә, уенны нәфис һәм күркәм сыйфатлар белән баетып бара. А.Пушкин, Н.Исәнбәт, С.Хөсни һәм үзе язган пьесаларда башкарган рольләре белән ул чын сәнгать остасы дәрәҗәсенә ирешүен раслады. 1956 елда аңа ТАССРның атказанган артисты, 1975 елда халык артисты исеме бирелә. Театрда 40 ел эшләү дәверендә төрле жанрларда язылган йөзләрчә әсәрләрдә уйнап, кызыклы һәм гыйбрәтле образлар иҗат итте. Профессиональ актер Фуат Таһировка курчакларны гаҗәеп осталык белән "җанландыру", персонажларның характерын табигый рәвештә ача белү, аны логик эзлеклелек белән үстерә бару, һәр характерны тавыш интонациясе һәм пластик хәрәкәтләр ярдәмендә күрсәтеп бирү сыйфатлары хас.Татарстанда гына түгел, башка төбәкләрдә дә Фуат Таһировны яхшы беләләр. Татарстанның халык артисты, Бөек Ватан сугышы ветераны, күпсанлы медальләр иясе, искиткеч гади, кешелекле һәм намуслы шәхеснең 1996 елның 27 ноябрендә каты авырудан гомере өзелде. Чыганаклар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Татарский энциклопедический словарь. - Казань: Институт Татарской энциклопедии АН РТ, 1998 - 703 с. - Туган җирем – Кайбычым (Кайбицы – край мой родной). Автор-төзүче Р.А.Гарәфетдинов.- Казан: Идел-Пресс, 2007.

<urn:uuid:ac9b44c1-36af-49fb-9aca-38593284fddf>

CC-MAIN-2021-39

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D1%83%D0%B0%D1%82_%D0%A2%D0%B0%D2%BB%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B2

2021-09-17T05:01:48Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-39/segments/1631780054023.35/warc/CC-MAIN-20210917024943-20210917054943-00677.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999617338180542}

tt.wikipedia.org

Фәза Фәза[1] [2][3](көндәлек тормышта кайчакта Киңлек сүзе кулланыла, ләкин ул фәзаның өч үлчәменең бер координатасы гына булып тора) - физик объектлар бер-берсенә карата урнашкан һәм юнәлеш алган, вакыйгалар урын алган чиксез өч-үлчәмле ара.[4] Физик фәза еш өч линиялы үлчәнеш дип уйланса да, замандаш физиклар аларга вакытны кушып, фәза-вакыт дип аталган чиксез дүрт-үлчәнешле континуумның бер өлеше буларак фәһемлиләр. Математикада, төрле сандагы үлчәнешле һәм бәйле структуралы "фәзалар" өйрәнелә. Фәза төшенчәсе физик галәмне аңлар өчен фундаменталь әһәммияткә ия булган бер төшенчә дип санала. Шулай да, фәлсәфәчеләр әлегә дә фәзаның үзе аерым бер зат, затлар арасындагы мөнәсәбәт, яки концептуаль бер системаның бер өлеше булуы турында бәхәс әлегә дә дәвам итә. Физика[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Классик механика[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Фәза физиканың аз санлы фундаменталь үлчәмнәрнең берсе - ягъни бүгенге көндә тагын да фундаментальрәк берни беленмәгәне өчен, аны башка үлчәмнәр аркылы билгеләп булмый. Башка яктан, аны башка фундаменталь үлчәмнәр белән бәйләргә була. Шулай, вакыт һәм масса кебек башка фундаменталь үлчәмнәре белән, фәзаны дә үлчәү һәм эксперимент аркылы өйрәнергә мөмкинлек бар. Географик фәза[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] География - әйберләрнең ни сәбәпле махсус урыннарда урнашуын аңлау өчен фәза үзенчәлекләре белән таныш булу нигезендә Җирне билгеләү һәм тасвирлау белән шөгыйлләнгән фән өлкәсе. Яхшырак навигацияне мөмкин кылу өчен, визуализация сәбәпләре һәм урнашуны аңлау өчен фәзаларның хариталарны булдыру белән картография шөгыйлләнә.

<urn:uuid:d9cfea7b-c34e-4254-a0dc-b10a02406269>

CC-MAIN-2017-04

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B8%D2%A3%D0%BB%D0%B5%D0%BA

2017-01-23T10:29:25Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2017-04/segments/1484560282631.80/warc/CC-MAIN-20170116095122-00083-ip-10-171-10-70.ec2.internal.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999706745147705}

tt.wikipedia.org

Татар мәгарифе порталы Сез монда Район мәгариф бүлеге һәм мәгълүмати-методик үзәк белән берлектә, укучыларны Бөек Ватан сугышы елларында үз төбәкләренең тарихын өйрәнүгә мәхәббәт тәрбияләү, яу кырында һәлак булган ватандашларының исемнәрен мәңгеләштерү, укучыларга гражданлык һәм патриотик тәрбия бирү, сәләтле укучыларны барлау, аларның иҗади сәләтләрен ачу, районыбызда күпкырлы сәләтле, зыялы балаларны үстерүгә шартлар булдыру максатында районкүләм сочинениеләргә йомгак ясалды, дип хәбәр итә Мөслим районы мәгариф порталы. Конкурс комиссиясе татар телендә 39, мари телендә 5, рус телендә 4 иҗади эш тикшерде. 5 – 6 нчы сыйныф укучылары арасында I урын Олы Чакмак гомуми төп белем бирү мәктәбенең 6 нчы сыйныф укучысы Нәгыймова Индира Мөнәвир кызына (җитәкчесе педагог-оештыручы Миңнур Зәйнетдин кызы Нәгыймова); II урын Мөслим лицееның 6 нчы сыйныф укучысы Ситдикова Гүзәл Шамил кызына (җитәкчесе татар теле һәм әдәбияты укытучысы Алсу Гали кызы Галиева); III урын Метрәй гомуми төп белем бирү мәктәбенең 5 нче сыйныф укучысы Камалетдинова Кадрия Әнвәр кызына (җитәкчесе татар теле әдәбияты укытучысы Римма Сәмигулла кызы Даутова). 7 – 8 нче сыйныф укучылары арасында I урын Тат.Бүләр гомуми урта белем бирү мәктәбенең 8 нче сыйныф укучысы Мирзаянова Айгөл Айдар кызына (җитәкчесе татар теле һәм әдәбияты укытучысы Җәмилә Мирзаһит кызы Сәхбетдинова); II урын С.Мухан гомуми төп белем бирү мәктәбенең 7 нче сыйныф укучысы Латыйпов Айнур Расих улына (җитәкчесе татар теле һәм әдәбияты укытучысы Галия Хафазетдин кызы Латыйпова); III урын Мөслим гомуми урта белем бирү мәктәбенең 7 нче сыйныф укучысы Мөхәммәтова Гөлсемгә (җитәкчесе татар теле әдәбияты укытучысы Зөлфирә Нәсих кызы Шәнгәрәева). 9 – 11 нче сыйныф укучылары арасында I урын Мөслим 2 нче гомуми урта белем бирү мәктәбенең 9 нчы сыйныф укучысы Йосыпова Алсу Рәсим кызына (җитәкчесе татар теле һәм әдәбияты укытучысы Гөлчәчәк Минсалих кызы Даутова); II урын Тат.Бүләр гомуми урта белем бирү мәктәбенең 9 нчы сыйныф укучысы Габдуллин Филүскә (җитәкчесе татар теле һәм әдәбияты укытучысы Энҗе Салихҗан кызы Мәхмүтова); III урын Әмәкәй гомуми урта белем бирү мәктәбенең 9 нчы сыйныф укучысы Фәррахова Лилия Илфат кызына (җитәкчесе татар теле әдәбияты укытучысы Гөлнара Шәрип кызы Хәкимова). Мәгариф һәм фән министрлыгы комиссиясенә гомуми җиңүче итеп, татар телендә язган Мөслим гомуми урта белем бирү мәктәбенең 7 нче сыйныф укучысы Хәйдәрова Алина Шамил кызының (җитәкчесе татар теле әдәбияты укытучысы Зөлфирә Нәсих кызы Шәнгәрәева), рус телендә язган Михайловка гомуми урта белем бирү мәктәбенең 8 нче сыйныф укучысы Герасимов Артем Михаил улының (җитәкчесе рус теле һәм әдәбияты укытучысы Зенфира Салихҗан кызы Хафизова), мари телендә язган Мари Бүләр гомуми урта белем бирү мәктәбенең 10 нчы сыйныф укучысы Камаева Ирина Владимир кызының (җитәкчесе мари теле һәм әдәбияты укытучысы Әнисә Альберт кызы Изибаева) иҗади эшләре тәкъдим ителде. Комиссия тарафыннан җитди эшләнгән иҗади эшләр дип, Мөслим лицееның 8 нче сыйныф укучысы Ногуманов Алмазның, Мәлләтамак гомуми төп белем бирү мәктәбенең 9 нчы сыйныф укучысы Димиева Динараның, Вәрәшбаш гомуми төп белем бирү мәктәбенең 8 нче сыйныф укучысы Гыйздуллин Айнурның, Баланны гомуми төп белем бирү мәктәбенең 8 нче сыйныф укучысы Сафина Гөлнараның язмалары бәяләнде.

<urn:uuid:40ce3c66-886d-4325-a9cf-2458a4bb270b>

CC-MAIN-2019-18

http://belem.ru/node/1481

2019-04-18T13:55:24Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-18/segments/1555578517639.17/warc/CC-MAIN-20190418121317-20190418143317-00395.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999716281890869}

belem.ru

Кришна Үзәне Яңа Враджа Дхаманың Кришна Үзәне Европада иң зур эко-дустанә фермасы, аның мәйданы 660 акр.[1] Ул Будапешттан 180 км көньяк-көнбатышта урнашкан авылда Сомогивамоста урнашкан.[2] Ул Венгрия Халыкара Кришна Аңы Җәмгыяте тарафыннан төзелгән булган. Кришна Үзәнендә яшәүчеләр ризыкларын органик фермадан алалар. Аларның сөт ашамлыклары өчен сыерлары бар һәм бал өчен бал кортлары бар.[4] Яшәүчеләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Шулай ук карарга мөмкин[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Krishna Valley Teaches Sustainable Living to Thousands – Radha Krishna Temple in Utah (14 August 2010). - <a href='http://www.news18.com/photogallery/1253.html'>Photogallery: Life in the Krishna Valley in Hungary</a>. - Hungary's Krishna Valley Celebrates Twenty Years. - Hungary's Krishna Valley. - Happiness Needs No Electricity, It Only Takes Flowers and Cows - the Krishna Valley - WeLoveBalaton.hu. - Show-Kitchen At The Party Of The Krishna Valley (11 July 2014).

<urn:uuid:149abdd4-e6a2-47f6-92d4-21a37dac97cb>

CC-MAIN-2020-45

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%80%D0%B8%D1%88%D0%BD%D0%B0_%D2%AE%D0%B7%D3%99%D0%BD%D0%B5

2020-10-20T07:02:07Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-45/segments/1603107869933.16/warc/CC-MAIN-20201020050920-20201020080920-00577.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9954596161842346}

tt.wikipedia.org

Олег, Олег Күрәзә (бр.сканд. Helgi, (? — 912 ел)) — 879 елдан Новгород кенәзе, 882 елдан Бөек Киев кенәзе. «Повесть временных лет» кулъязмасында Олегның кушаматы "Күрәзә" (русча Вещий) китерелә, ягъни киләчәкне белгән кеше. 907 елны Византиягә яудан килгәннән соң шушы кушамат бирелгән. Рюрик үлгәннән соң Олег Рюрикнең баласы Игорьнең багавылы[чыганагы?] буларак Новгородта хакимияткә килгән. Олег Новгород Русенә Киев шәһәрен кушкан, Көнчыгыш Аурупада славян кабиләләрен басып алган һәм берләштергән. Кайбер тарихчылар Олег - Борынгы урыс дәүләтен нигезләүче дип саныйлар. Киев шәһәренә килеп җитеп, Киевнең хакимнәре Аскольд белән Дирны алдау юлы белән шәһәрдән чыгарткан һәм аларны үтереп Киевта кенәз булып калган. Беренче Рюриковичлар[үзгәртү] - ↑ Новгород кенәзе. - ↑ Рюриковичлардан түгел. - ↑ Куе төс белән күрсәтелгән Бөек Киев кенәзләре - ↑ Рюрик нәселенең туган ботакларын нигез салучылар күрсәтелгән. Шулай ук карагыз[үзгәртү]

<urn:uuid:c698b8d7-dc6a-4680-9bd7-4644574e3360>

CC-MAIN-2014-15

http://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D0%BB%D0%B5%D0%B3_%D0%9A%D2%AF%D1%80%D3%99%D0%B7%D3%99

2014-04-19T19:36:17Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2014-15/segments/1397609537376.43/warc/CC-MAIN-20140416005217-00336-ip-10-147-4-33.ec2.internal.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999624490737915}

tt.wikipedia.org

Татар мәгарифе порталы Сез монда Район мәгариф бүлеге мәгълүмати-методик үзәк белән берлектә татар әдәбиятын укытуны камилләштерү, белем бирүнең сыйфатын күтәрү, зыялы шәхесләр тәрбияләүгә шартлар тудыру, сәләтле укучыларны барлау, укучыларда фәнни эзләнү күнекмәләре формалаштыру максатында Фатих Кәримнең 100 еллык юбилеена багышлап, районкүләм конкурс-викторинаның йомгаклау турын үткәрде, дип хәбәр итә Мөслим районының мәгариф порталы. Конкурс комиссиясе татар телендә 25 иҗади эш тикшерде. Укытучылар эше – 4, укучылар эше – 21 данә була. Конкурс эшенең эчтәлегенә бәя: Конкурс-викторина 3 блок буенча төзелгән иде. I блок. Ф.Кәримнең тормыш баскычлары. II блок. Ф.Кәрим иҗаты баскычлары. III блок. Ф.Кәрим турында күренекле кешеләр. Башкарылган эшләрдә җаваплар тулы, киңәйтеп язылган, эзләнеп, иҗади башкарылган, төгәл җавап таләп ителгән сораулар таләпкә туры килә. Арада файдаланылган әдәбият исемлеге бирелгән эшләр дә бар. Шулардан чыгып, оештыру комитеты һәм жюри биргән материалларга нигезләнеп, урыннарны түбәндәгечә билгеләде: 1. Укытучылар арасында I урын Түбән Табын урта гомуми белем бирү мәктәбенең татар теле һәм әдәбияты укытучысы Шакирова Әлфия Мөнир кызына; II урын Шуганка урта гомуми белем бирү мәктәбенең татар теле һәм әдәбияты укытучысы Радионова Светлана Викторовнага; III урын Мөслим 3 нче урта гомуми белем бирү мәктәбенең татар теле һәм әдәбияты укытучысы Мирзаморатова Гөлшат Морат кызына. 2. Укучылар арасында I урын Вәрәшбаш төп гомуми белем бирү мәктәбенең 8 нче сыйныф укучысы Гыйздуллин Айнур Равил улына (җитәкчесе татар теле һәм әдәбияты укытучысы Нәҗибә Зөфәр кызы Җәләлова); II урын Мөслим 2 нче урта гомуми белем бирү мәктәбенең 8 нче сыйныф укучысы Гайнетдинова Чулпан Радик кызына (җитәкчесе татар теле һәм әдәбияты укытучысы Гөлназ Фәнис кызы Гайнетдинова); III урын Мәлләтамак төп гомуми белем бирү мәктәбенең 9 нчы сыйныф укучысы Димиева Динара Рафис кызына, Үрәзмәт урта гомуми белем бирү мәктәбенең 7 нче сыйныф укучысы Шәйгәрданова Илсөяр Илдар кызына (җитәкчеләре татар теле әдәбияты укытучылары Илсөя Ринат кызы Шәйгарданова, Сәрия Кадыйхан кызы Хуҗагалиева). 3. Җитди эшләнгән иҗади эшләр дип, Тат.Бүләр урта гомуми белем бирү мәктәбенең 8 нче сыйныф укучысы Мадышина Алиянең, Әмәкәй урта гомуми белем бирү мәктәбенең 9 нчы сыйныф укучысы Федоров Сергейның хезмәтләрен бәяләргә. 4. Эшләрне бәяләгәннән соң, комиссия алдагы елларда исәпкә алу өчен түбәндәге тәкъдимнәрне кертә, нәтиҗәләр ясый: • титул битне язуда бердәм таләпләрне үтәргә, җитәкче укытучының фамилиясен, исемен күрсәтергә; • эчке язуларда сораулар язылып, җаваплар аерылып торырга тиеш. Орфографик, пунктацион ялгышлар күп булган эшләр бар; • эшләрдә чыганаклар һәм файдаланылган әдәбият төгәл күрсәтелсен; • фактик ялгышлар булган эшләр бар; • кулдан язылган эшләр түбән бәя ала.

<urn:uuid:0c82f37b-39ac-4cc7-a875-873212dd737d>

CC-MAIN-2021-10

http://belem.ru/node/1199

2021-02-25T16:32:17Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-10/segments/1614178351374.10/warc/CC-MAIN-20210225153633-20210225183633-00111.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999817609786987}

belem.ru

Рәсми бәйрәм, милли бәйрәм яки рәсми ял көне — ел дәвамында канунга нигезләнгән һәм гадәттә ял көне саналган бәйрәм көне. Бәйсез милләтләр һәм территорияләр рәсми бәйрәмнәрне үз тарихына тәэсир иткән вакыйгаларга бәйләп билгели. Мәсьәлән, австралиялылар Австралия көнен (ингл.) билгели. Бәйрәмнәр көннәре илдән-илгә, шулай ук кайвакыт елдан-елга аерыла. Иң күп рәсми ял көне булган бәйрәмнәр илләре — Шри-Ланка (25/26)[1][2] һәм Аргентина (19)[3]. Рәсми бәйрәмнәр саны иң аз (3) булган ил - Согуд Гарәбстаны - аларны 21 көн дәвамында бәйрәм итә.[4] Бәйрәмнәр елның яки айның билгеле атнасындагы махсус көнгә, шулай да Һиҗри тәкъвим кебек башка тәкъвим системаларына бәйле була ала.

<urn:uuid:794341b4-e991-42a5-a45a-028aff24a259>

CC-MAIN-2016-18

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D3%99%D1%81%D0%BC%D0%B8_%D0%B1%D3%99%D0%B9%D1%80%D3%99%D0%BC

2016-04-30T05:18:10Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2016-18/segments/1461860111612.51/warc/CC-MAIN-20160428161511-00151-ip-10-239-7-51.ec2.internal.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999723434448242}

tt.wikipedia.org

Татар мәгарифе порталы Сез монда Моннан ике ел элек Казан мәктәпләрендә әкренләп кертелә башлаган "Ланч-бокс" туклану системасы бүген һәр җирдә гадәти хәл буларак кабул ителә. Махсус технология буенча әзерләнеп, бары тик ашау алдыннан гына өстәлләргә куела торган мондый ризыкка бүген күпчелек укучылар күнегеп бетте инде. Белгечләр фикеренчә, мондый ризык барлык витаминнарны үзендә саклавы белән файдалы. Бу исә, бүгенге көндә аеруча актуаль. Казан шәһәренең Совет районында урнашкан 15нче мәктәп ашханәсендә дә укучылар витаминнарга бай ризык белән туклана. Ике ел элек бирегә шәһәр мэриясе программасы кысаларында махсус җиһазлар кайтартыла, ризыкны җылыту җайланмалары, махсус мичләр куела. Шул көннән башлап укучыларга "Ланч-бокс" системасы буенча әзерләнгән кайнар ризык тәкъдим ителә. Моннан тыш ашханәгә тулысынча ремонт та ясала. 1968 елда төзелгән ашханә элек мәктәп бинасының подвалында урнашкан булса, бүген ул укчыларны бинаның беренче катында, яңартлыган киң матур залда кабул итә. Биредә берьюлы 150 укучы ашый ала, көнлек ашауның бәясе – 21,5 сум. Ашханәдәге ризыкның ни дәрәҗәдә яхшы икәнлеген, әлбәттә, бары тик укучылар гына билгели ала, чөнки күпсанлы үзгәрешләр нәкъ менә алар өчен башкарыла да инде. Моны яхшы аңлаган мәктәп җитәкчелеге укучылар арасында сораштыру үткәргән. Иң сөенечлесе – сораштыруда катнашкан балаларның күп өлеше мәктәптәге тукланудан канәгать, ашханә эшчәнлегенең тискәре сыйфатларын билгеләп китүчеләр бөтенләй булмаган. Хәзерге вакытта мәктәптә "Мәгариф һәм сәламәтлек" проекты кысаларында "Туклану турында сөйләшик" программасы тормышка ашырыла. Атна саен урта сыйныф укучылары өчен сыйныф сәгатьләре үткәрелә. Шулай ук тематик кичәләр, табиблар һәм туклану өлкәсендә хезмәт куючы белгечләр катнашындагы әти-әниләр җыелышлары оештырыла. Әлеге программа майга кадәр дәвам итәчәк. Мәктәптәге туклану системасының югары дәрәҗәдә оештырылуы укучыларның сәламәтлеген кайгыртуга зур игътибар бирелү хакында сөйли. Ә көннең күп өлешен мәктәптә үткәрүче хәзерге заман балалары өчен моннан да мөһимрәк нәрәс юк, минемчә. Чыганак: www.intertat.ru

<urn:uuid:1ba4a68c-b261-4f11-afb4-4b77c447b1fe>

CC-MAIN-2019-35

http://belem.ru/node/1284

2019-08-23T14:53:04Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-35/segments/1566027318421.65/warc/CC-MAIN-20190823130046-20190823152046-00156.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 1.0000008344650269}

belem.ru

Кәрим Тинчурин исемендәге татар Дәүләт драма һәм комедия театры артисты Диләрә Фәттахова, театрда эшләү белән беррәттән КФУның Журналистика һәм медиакоммуникацияләр югары мәктәбенең 4 нче курсында укый. Бирегә Диләрә театр училищесын тәмамлап килгән. Аның белән очрашып, рәхәтләнеп иҗат турында сөйләштек. – Мин тумышым белән Кайбыч районыннан. Ә Казанга килеп эләгүем уйламаганда гына килеп чыкты, чөнки 11 нче сыйныфны тәмамлап кына шәһәргә китәрмен дип уйлый идем. Ләкин 10 нчы сыйныфны тәмамлаганда, безнең авыл мәктәбен оптимизацияләделәр. Шул вакытта мин сайлау алдында калдым, нишләргә? – дип сөйләп китте Диләрә минем "Син кайдан?" дип соравыма. – Әлбәттә, күрше авылга барып уку мөмкинлеге бар иде. Ләкин инде 11 нче сыйныфка җиткәндә, мәктәп алыштырып йөрисе килмәде. Беренчедән, бу бик җаваплы ел, алда бит имтиханнар көтә, яңа сыйныфка ияләнеп китү дә җиңел генә булмаячак. Ә шәһәргә китү? Уйлап карасаң, мин бит 9 нчы сыйныфны тәмамлагач та чыгып китә ала идем. Бер ел әрәм үткән бит! Тик шулай да, 10 нчы сыйныфны тәмамлап, Казан театр училищесына укырга кердем. Һәм хәзер шуның өчен Ходаема бик рәхмәтлемен, чөнки мин Татарстанның халык, Россиянең атказанган артисты Илдар абый Хәйруллин классына әләктем бит. Хәзер инде артка борылып карагач, эх, ярый әле шундый үзгәрешләр килеп чыккан дип сөенәм. – Ә ни өчен театр? Балачактан кызыксына идеңме? – Безнең нәселдә сәнгать өлкәсендә эшләүчеләр юк иде. Мәктәп ябыласын хәбәр иткәч, интернетта эзләнә башладым, кайсы көллияткә барырга? Гомумән, 9 нчы сыйныф аттестаты белән кая укырга алалар… Эзләнә торгач, театр училищесын таптым, һәм мәгълүмат туплый башладым. Монда укырга керү өчен 3 турда сынау имтиханнары тапшырасы икән. Бу, әлбәттә, бик куркытты. Дөрес, мин мәктәптә укыганда ук сәнгатьтән ерак булмадым. Театр, җыр-бию түгәрәкләренә йөрдем. Балачакта безнең өйдә бәләкәй сандык бар иде, без абый белән чиратлашып шунда басып, төрле образларга кереп уйный идек. Тик шулай да театр училищесына сынау имтиханнары тапшырырга килеп кергәч, аптырап калдым. Монда бөтенләй башка мохит иде. Алланың рәхмәте белән, 3 турны да узып укырга кердем, һәм яхшы гына тәмамлап чыктым. Әти-әниемә зур рәхмәт, миңа булган ышанычлары, хыялымны тормышка ашырырга ярдәм итүләре өчен. – Тинчурин театрына ничек килеп кердең? Май айларында ук "кая эшкә керермен" дип уйлана башладым. Казаннан китәсе килми, республикабызның йөзек кашы булган Казан театрларына эләгү, үзегез беләсез, җиңел түгел. Бу юлы да, бер уйламаганда, ходайның бүләгедер инде, миңа бәхет елмайды. Нәкъ шушы вакытта без диплом эше әзерләп, аны комиссиягә, тамашачыларга, төрле республика театрларыннан килгән режиссерларга күрсәтергә тиеш идек. Алар арасында Тинчурин театрыннан баш режиссер һәм берничә артист та бар иде. Спекталь тәмамлангач кызлардан мине, һәм төркемдәш егетебез Салаватны, Тинчурин театрына эшкә чакырдылар. Бу мизгелләрне, хис-кичерешләрне сүзләр белән генә аңлатып булмый… Минем өчен бу бик зур бәя булды. Бу театр минем өчен буй җитмәс йолдыз иде бит. Быел 4 нче сезонымны тәмамлыйм. Рольләрем чагыштырмача күп, аллага шөкер, мин канәгать. Баш рольләр дә, эпизодик рольләрдә дә бар. – Артист буларак синең үзеңә нинди рольләр ошый? Кайсы рольләрне күбрәк уйнар идең? – Профессиямә карата көчем, дәртем ташып тора. Драматургиядә булган рольләрнең барсын да уйнап чыгар идем. Әле алга таба максатларым, хыялларым бик күп. Эшлисем, күбрәк иҗат итәсем килә. Хәзерге вакытта күбрәк характерлы, комик образдагы рольләрне башкарам. Киләчәктә җитдирәк образда да уйныйсым килә. – Тамашачы күңеленә үтеп керү, артист буларак камилләшү нәрсәдә дип уйлыйсың? Гомумән, нинди генә профессия булуына карамастан, журналистмы син, укытучымы, артистмы, тамашачы күңеленә ихласлык аша гына кереп була. Әгәр дә син чын күңелдән теләк телисең икән, ходай моңа үзе юл сала. Минем театрга килеп керүем дә, үземнең ихлас теләгем белән килеп чыкты, уңыш елмайды. Мин бу ике сүзне синоним дип әйтер идем. Уңыш – ул синең ихлас теләгеңнән, хыялыңнан да тора. Мин тамашачым алдында ихлас булырга тырышам, тамашачымны бик яратам, чөнки театр ул ике өлештән тора. Берсе тамашачы, икенчесе сәхнәдәге артист. Тамашачы ул минем ролемнең аерылгысыз бер өлеше. Сәхнәдә үз-үзеңне ничек тоту, камилләшүгә дә зур йогынты ясый. – Татарстан буенча, Россиянең кайбер төбәкләрендә, шулай ук чит илдә дә гастрольләребез булып тора. Гастрольләрне мин бик яратам, чөнки әлегә ирем белән балаларым юк (көлә). Шуңа күрә минем өчен бу бик кызык. Күпме яңа төбәкләр, яңа йөзләр. Һәрбер гастрольдә үзеңә яңалык ачасың. Халык бит ул гаҗәеп һәм төрле, һәр як тамашачысының үз реакциясе бар. Моны тою, күзәтү миңа бик ошый. – Эшеңнең авырлыкларын тоясыңмы? – Иртән эшкә сөенеп, зур теләк белән киләм. Беркайчан да "әй, иртәгә тагын эшкә барасы" дип зарланганым да, андый уйларның башка кергәне дә юк. Мин эштән тәм, рәхәтлек алам. Шуңа күрәдер дә, авырлыклар сизелми. Бер генә ягы бар, әйтик син авырыйсың, шәхси тормышыңда ниндидер күңелсезлекләр бар ди. Сәхнәгә чыкканда аларны пәрдә артында калдырырга туры килә. Тамак авырткан, температура булган килеш тә үз ролеңне 100 % тамашачыга тәкъдим итергә тиешсең. Мондый очраклар да булганы бар. – Син әле булачак журналист та. Ничек бу өлкәгә кереп киттең, киләчәктә үзеңне журналист итеп күрәсеңме? – Минем кечкенәдән язу осталыгым бар иде. Шигырьләр язарга бик яратам. Журналистика ул – искиткеч кызыклы өлкә, безнең уку процессы да бик мавыктыргыч бара. Журналистика минем өчен тормыш мәктәбе. Беренчедән, миңа шундый яхшы мөгалимнәр укыткан уку йортында белем алуы бик ошый. Һәм актерлык белән журналистика бик якын дип әйтер идем. Киләчәктә, ничек буласын белмим, бәлки, журналистикага да үземне күбрәк багышлармын. Журналистиканың тагын бер ошаган ягы, әйтик, син ниндидер вакыйга белән халык арасында күпер саласың. Тикшерәсең, анализлыйсың, хәбәр итәсең – бу бик мавыктыргыч. Киләчәктә сәнгать, мәдәният өлкәсен яктыртучы журналист булыр идем. Мирсилә ФӘХЕРТДИНОВА. КФУ Журналистика һәм медиакоммуникацияләр югары мәктәбе студенты. Фотолар Диләрә Фәттахова архивыннан.

<urn:uuid:c317a19e-61b5-4ae5-8b8d-2fc75dbfa6ea>

CC-MAIN-2021-17

https://darelfonyn.kpfu.ru/dil-r-f-ttahova-tamashachy-ul-minem-rolemne-aerylgysyz-ber-leshe/

2021-04-11T04:31:39Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-17/segments/1618038060927.2/warc/CC-MAIN-20210411030031-20210411060031-00042.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999974966049194}

darelfonyn.kpfu.ru

Суүсемнәр Суүсемнәр (лат. Algae) — үсемлекләр дөньясының иң борынгы вәкилләре: алар 2,5 млрд ел чамасы элек барлыкка килгәннәр. Суүсемнәр төрләренең гомуми саны 35 мең чамасы. Бу төркемнең күп санлы вәкилләре арасында бер күзәнәкле организмнар — суда пассив йөзүчеләре дә (мәсәлән, хлорелла) һәм камчылары ярдәмендә хәрәкәтләнүчеләре дә (хламидомонада) очрый. Колониаль формалары берничә күзәнәктән алып йөзгә кадәр күзәнәкне берләштерергә мөмкин, мәсәлән, волъвокс. Күп күзәнәкле җепсыман суүсемнәр нечкә җепләре белән сулык төбенә берегә яки суның төпкә якын һәм аннан өстәрәк катламнарында төерләр рәвешендәге тупланмалар — бака ефәген барлыкка китерә. Күп күзәнәкле суүсемнәрнең шактый формалары (мәсәлән, диңгез кәбестәсе — ламинария) диңгез төбендә әрәмәлекләр хасил итә. Атлантик океанда Азор утрауларына якын сайлыкларда, бирегә Мексика яр буйларыннан агым белән килеп, саргассум суүсеме урнашып калган. Аның тупланмалары шундый зур мәйданны били, хәтта шул диңгезне Саргасс дип атаганнар. Суда килеп чыккан һәм тулы геологик эпохаларны кичергән суүсемнәр, анда яшәү шартлары даими булганлыктан, үзләренең беренчеләреннән аз аерылып торган формаларын хәзерге көнгә кадәр саклаганнар. Эчтәлек Суүсемнәрнең төзелеше[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Күп күзәнәкле суүсемнәрнең иң үзенчәлекле билгесе: тышкы төзелеше катлаулы булганда да, аларда чын тукымалар һәм органнар — югары төзелешле үсемлекләргә хас сабаклар, яфраклар һәм тамырлар булмый. Тукымаларга һәм органнарга бүленмәгән тән катлама, яки таллом дип атала. Күпчелек очракларда таллом күзәнәкләре тыштан целлюлоза һәм пектин матдәләрдән торган каты стенка белән капланган. Еш кына күзәнәк стенкасын лайла каплап ала, күзәнәкле формаларның байтагының тәне ком бөртекләре белән бизәкләнгән була. Цитоплазма бөтен күзәнәк эчен тутырып яки стенка янында гына урнаша. Бер эре яки берничә вак вакуоль күзәнәк сыекчасы белән тулган була. Күзәнәктә бер яки берничә төш һәм пластидлар, яисә пигментлы хроматофорлар урнаша. Суүсемнәрнең туклануы башлыча автотроф; хлорофилл һәм башка пигментлар пластидларда була. Әмма төссез суүсемнәр дә бар: алар, суның кояш нурлары үтеп керми торган тирән катламнарында яшәүгә җайлашканлыктан, эволюция процессында хлорофилларын югалтканнар, андый суүсемнәр гетеротроф ысул белән туклана. Суүсемнәрнең үрчүе[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Суүсемнәр җенси һәм җенессез юл белән үрчиләр. Җенессез үрчү махсус күзәнәкләр — споралар һәм зооспоралар белән тормышка аша, алар аерым органнарда яки вегетатив күзәнәк эчендә өлгерәләр. Споралар хәрәкәтсез, ә зооспоралар камчылары ярдәмендә хәрәкәтләнәләр. Һәр икесе тышча белән капланган һәм күп санлы була. Зооспоралар еш кына организмны төзүче вегетатив күзәнәкләрдән аерылып тормый; берникадәр вакыт хәрәкәтләнгәннән соң, алар камчыларын югалталар һәм, гадәти споралар кебек, яңа суүсем булып үсә башлыйлар. Суүсемнәр уңайлы шартларда, гадәттә, җенессез юл белән үрчиләр. Яшәү шартлары начарланганда (югары яки түбән температура, артык үрчеп киткәндә тирәлектә матдәләр алмашы продуктларының туплануы, сулыкларның пычрануы) алар җенси юл белән үрчи башлыйлар. Җенси үрчү ике җенес күзәнәге — гаметаларның кушылуыннан гыйбарәт. Ата һәм ана гаметалар бер яки төрле затта өлгерергә мөмкин. Гаметалар кушылудан зигота ярала, ул үсеп чыккач, катлама барлыкка килә. Җенси юл белән үрчегәндә яшь буын үзенә ата-ана затларның билгеләрен икесеннән дә ала һәм нәтиҗәдә яңа үзлекләр җыелмасына ия була, бу исә организмның исән калу мөмкинлеген арттыра. Бер үк төр суүсемдә, ел фасылына һәм тышкы шартларга бәйле рәвештә, җенессез үрчү белән җенси үрчү алмашынуы күзәтелә. Споралар өлгертүче үсемлек — спорофит дип, ә гаметалар өлгертүче үсемлек гаметофит дип атала. Күпчелек суүсемнәрнең гаметофит һәм спорофит — мөстәкыйль үсемлекләр. Күп очракларда бер үк үсемлектә, чиратлашып, споралар да, гаметалар да барлыкка килергә мөмкин. Суүсемнәрнең әһәмияте[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Органик матдәләрне барлыкка китерүчеләр буларак, суүсемнәрнең экологик роле гаять зур. Суүсемнәр төрле шартларда (мәсәлән, төрле тирәлектә) тереклек итүгә җайлашканнар. Бу аларның күзәнәкләрендә, хәтта бик аз гына яктылыкта да, фотосинтезның нәтиҗәле баруына мөмкинлек бирүче төрле (яшел, кызгылт сары, кызыл) пигментлар ясалу белән аңлатыла. Кайбер суүсемнәр тереклек эшчәнлеген — бик түбән, ә икенчеләре югары температурада да саклап кала. Мәсәлән, поляр һәм биек тау шартларында алар кар өстендә дә яши. Еш кына суүсемнәрдән (кар хламидомонадасыннан) кар кызыл, яшел, көрән, сары төсләргә керә. Күп кенә суүсемнәр кар һәм боз капламы астында да үлми. Суүсемнәрнең аерым төрләре, бактерияләр белән бергә, тереклекнең билгесе дә булмаган җирлеккә эләгеп, шунда беренчеләрдән. булып яши башлыйлар. Суүсемнәр, мәсәлән хлорелланың кайбер төрләре, җир өстендә, туфракта һәм хәтта атмосфера һавасында да була. Күп кенә туфрак суүсемнәре туфрак ясалуда актив катнаша. Безнең илнең төньяк районнары өчен үзенчәлекле көлсу туфрак ясалганда — яшел (улотрикс) суүсемнәр, кәс ясалганда —, диатом суүсемнәр, күл һәм буалар сазланганда яшел суүсемнәр күпләп үрчи. Суның тирән катламнарында күп санлы бер күзәнәкле суүсемнәр үрчеп, фитопланктонны (үсемлек планктонын), барлыкка китерәләр. Аның белән күп кенә су хайваннары (мәсәлән, буынтыгаяклылар — кыслалар, балыклардан — китсыман акула, имезүчеләрдән — кайбер китлар) туклана. Суүсемнәрнең күпчелек төрләре әйләнә-тирәгә фотосинтез вакытында хасил булган ирекле кислородны аерып чыгара. 2,5 млрд елдан артык элек Җир атмосферасына күпчелек тере организмнарга сулау өчен кирәкле ирекле кислородны нәкъ менә суүсемнәр аерып чыгара башлаганнар; алар планетаның кислородлы атмосферасын барлыкка китергәннәр; суүсемнәр — барлык коры җир үсемлекләренә башлангыч биргән организмнар. Кеше үзенең хуҗалык эшчәнлегендә суүсемнәрнең кайбер төрләрен файдалана. Мәсәлән, хлорелланы, тиз үрчергә һәм ирекле кислород аерып чыгарырга сәләтле булганы өчен, космик корабльләр һәм су асты көймәләрендә һаваның нормаль составын даими саклауда файдаланалар. Көнкүрештә диңгез кәбестәсе дип йөртелүче ламинарияне киң кулланалар. Аурупа, Азия һәм Американың күп илләрендә аны ашамлык, терлек азыгы итеп һәм сәнагаттә эшкәртү өчен файдаланалар. Аннан кыйммәтле препаратлар — альгинат, маннит һәм ламинария табалар. Кайбер илләрдә ламинарияне диңгез плантацияләрендә үстерәләр. Кызыл суүсемнәр — багрянкаларның шулай ук практик әһәмияте зур. Төньяк диңгезләрдә таралган суүсем — хондрус сулыш юллары авыруларын дәвалау өчен дару буларак элек-электән кулланыла. Башка багрянка лардан микробиология промышленностенда агар-агар табалар; агар-агар бактерияләр, гөмбәләр һәм суүсемнәрне өйрәнгәндә туклыклы тирәлек булдыру өчен файдаланыла. Азык-төлек сәнагатендә исә аны ипигә һәм башка камыр ризыкларына өстиләр. Андый ризык тиз искерми. Табигый сулыкларда кайбер төр суүсемнәрнең күпләп үрчүе суның пычрануын күрсәтүче ышанычлы индикатор булып тора. Кайбер суүсемнәр (хлорелла) елга, буа һәм күлләрнең биологик чистартучылары буларак файдаланырга мөмкин. Суүсемнәрне, төзелешендәге үзенчәлекләренә һәм күзәнәкләрендәге теге яки бу пигментларның микъдарына карап, берничә бүлеккә бүләләр. Кулланылган чыганаклар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Захаров В.Б., Сонин Н.И. Биология.Тере организмнарның күптөрлелеге = Биология. Многообразие живых организмов. / Сонин Н.И.. — М: Дрофа, 2003. — бит 248. — ISBN 5-7107-8300-5 Шулай ук карагыз[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] |Бу мәкалә Татар Википедиясенең яхшы мәкаләләр рәтенә керә.|

<urn:uuid:3ce0a2cb-6b44-42d3-9655-91c3fa11fd4a>

CC-MAIN-2015-48

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D1%83%D2%AF%D1%81%D0%B5%D0%BC%D0%BD%D3%99%D1%80

2015-12-02T06:55:59Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2015-48/segments/1448399455473.15/warc/CC-MAIN-20151124211055-00104-ip-10-71-132-137.ec2.internal.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999724626541138}

tt.wikipedia.org

Михаэль Штифель |Бу мәкаләгә башка Википедия мәкаләләре сылтамыйлар.| Михаэль Штифель (алман. Michael Stifel, якынча 1487 ел, Неккардагы Эсслинген — 19 апрель 1567 ел, Йена) — немец математигы, логарифмнарны уйлап табучыларның берсе, протестант Реформациясенең актив эшлеклесе. Биография[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Штифель бай гаиләдә үсә. Ул Виттенберг университетында укый һәм шунда ук магистр дәрәҗәсен ала. 1511 елда Штифель монахка әверелә, августиннар орденына караган Эсслинген монастырендә яши. Тиздән Реформация башлана, Штифель Мартин Лютер ягына баса. Бер поэмасыннан соң ул Майндагы Франкфуртка качарга мәҗбүр була. Лютер аңа пастор булып урнашырга ярдәм итә. 1535 елдан 1547 елга кадәр Штифель Хольцдорфта протестан пастор буларак хезмәт күрсәтә. Бу вакытка аның математика буенча иң мөһим хезмәтләре карый. Аннары Шмалькальден сугышы башлана һәм ул Кёнигсбергка качарга мәҗбүр була. 1559 елда ул Йенага күченә һәм шәһәр университетында беренче математика профессоры була. Фәнни эшчәнлеге[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Штифель алгебра үсешендә мөһим урын алып тора. Үзенең Arithmetica integra (Нюрнберг, 1544) дип аталучы төп хезмәтендә ул тискәре саннарның, дәрәҗәгә күтәрүнең, төрле прогрессияләрнең һәм эзлеклелекләрнең эчтәлекле теориясен бирә. Штифель беренче булып арифметик тамыр, дәрәҗә күрсәткече (лат. exponens) төшенчәләрен куллана. Биномиаль коэффициентларның ясалу кагыйдәләрен эшләп чыгара. Алгебраист Кристоф Рудольфның китабын яңадан үзенчә эшкәртә һәм анда кулланылган билгеләмәләр шуннан бирле математикада берегеп калалар. Шушы ук китапта ул соңрак логарифмнар теориясенең нигезенә яткан фикер әйтә, шуңа күрә ул аларны уйлап чыгаручыларның берсе дип исәпләнә. Чынлыкта исә логарифмнарны Джон Непер уйлап чыгара.

<urn:uuid:0cbe9fd4-5af9-477c-89f6-01b4b242fffa>

CC-MAIN-2016-22

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D1%8D%D0%BB%D1%8C_%D0%A8%D1%82%D0%B8%D1%84%D0%B5%D0%BB%D1%8C

2016-05-31T10:06:45Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2016-22/segments/1464051268601.70/warc/CC-MAIN-20160524005428-00024-ip-10-185-217-139.ec2.internal.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999226331710815}

tt.wikipedia.org

Татар мәгарифе порталы Йомгаклау иншаларын язуда катнашу өчен гариза бирү 23нче ноябрьдә тәмамлана. Бу елны иншаларны язу көне итеп 2016нчы елның 7нче декабре билгеләнде. Йомгаклау иншаларын язу тәртибе буенча, катнашучылар гаризаларны язу көненә ике атна кала биреп бетерергә тиеш. Агымдагы елның чыгарылыш сыйныф укучылары инша язуда катнашу өчен үзләре укый торган мәктәпләрдә теркәлү узалар. Мәктәпне башка елларда тәмамлаган катнашырга теләүчеләр гаризаларны яшәү районы буенча мәгариф идарәсенә тапшыралар. Тискәре билге алган, нигезле сәбәп белән инша язуга килмәгән яисә иншаны язып бетерә алмаган укучылар өчен, иншаларны өстәмә көннәрдә - 2017нче елның 1нче фералендә һәм 2017нче елның 3нче маенда яза алу мөмкинлеге бар. Чыгарылыш сыйныфларда йомгаклау иншаларын язу сораулары буенча Совет тарафыннан расланган инша темалары юнәлешләре: "Акыл һәм хис", "Намус һәм намуссызлык", "Җиңү һәм җиңелү", "Тәҗрибә һәм хаталар", "Дуслык һәм дошманлык". Иншаны уңышлы язу 11нче сыйныф укучыларына дәүләт йомгаклау аттестациясенә керергә хокук бирә. Сәламәтлеге чикләнгән укучылар һәм инвалид балалар инша урынына изложение язарга хокуклы. Өстәмә мәгълүмат (портал редакциясе карарга тәкъдим итә): ФИПИ сайты http://mon.tatarstan.ru/tat Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:9756d794-05df-4587-bc46-8c09b1333b5f>

CC-MAIN-2020-50

http://belem.ru/node/6975

2020-12-04T23:00:48Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-50/segments/1606141745780.85/warc/CC-MAIN-20201204223450-20201205013450-00688.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 1.0000007152557373}

belem.ru

Татар мәгарифе порталы Вэньчуань округында урнашкан Сычуань шәһәрендә 500 бала өчен вакытлыча мәктәп ачылган. Биредә кызлар-малайлар 12 майда булган коточкыч фаҗигадән соң өзелгән укуларын дәвам итәчәк. Ул вакытта Вэньчуань округында урнашкан барлык биналар хәрабә хәленә килә. Төзүчеләр салган бина вакытлыча салынган булуына карамастан, җир тетрәүләргә чыдам булачак. 500 бала укый. Ләкин әле тагын 14 мең укучы укуларын дәвам итә алмый, чөнки мөмкинлек юк. Кытай хакимияте аларны күрше округларда урнашкан мәктәпләргә таратырга җыена. Чыганак: www.5ballov.ru Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:eed0f1f0-b206-4572-92bb-729378189293>

CC-MAIN-2020-10

http://belem.ru/node/394

2020-02-19T01:58:05Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-10/segments/1581875143963.79/warc/CC-MAIN-20200219000604-20200219030604-00511.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 1.0000063180923462}

belem.ru