id
stringlengths 1
5
| url
stringlengths 32
166
| title
stringlengths 1
89
| text
stringlengths 15
126k
|
|---|---|---|---|
29001 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Karlu%20III | Karlu III | Karlu III (Karlu Filippu Arthur Ġorġ; twieled fl-14 ta' Novembru 1948) huwa r-Re tar-Renju Unit u 14-il ream ieħor tal-Commonwealth. Huwa sar re fit-8 ta' Settembru 2022 mal-mewt ta' ommu, ir-Reġina Eliżabetta II. Bħala d-Duka ta' Cornwall u d-Duka ta' Rothesay mill-1952 sa meta sar re, huwa kien l-ikbar eredi apparenti fl-istorja tar-Renju Unit u l-iżjed Prinċep ta' Wales li dam f'dan ir-rwol, mis-26 ta' Lulju 1958 sa meta sar re. Karlu III huwa wkoll l-iżjed persuna mdaħħla fiż-żmien (73 sena) li qatt telgħet fuq it-tron. Qablu r-rekord kien ta' William IV li kellu 64 sena.
Karlu III twieled fil-Palazz ta' Buckingham u kien l-ewwel wild ta' Eliżabetta II u ta' Filippu, id-Duka ta' Edinburgu. Huwa kien l-ewwel neputi tar-Re Ġorġ VI u l-konsorti tiegħu, Eliżabetta I. Huwa ngħata l-edukazzjoni tiegħu fl-iskejjel ta' Cheam u ta' Gordonstoun, fejn kien attenda l-iskola missieru meta kien żgħir. Iktar 'il quddiem qatta' sena fil-kampus ta' Timbertop fl-Iskola tal-Grammatika ta' Geelong f'Victoria, l-Awstralja. Wara li kiseb Baċellerat tal-Arti fl-Università ta' Cambridge, Karlu kien ta' servizz fil-Forza tal-Ajru Rjali u fil-Flotta Rjali mill-1971 sal-1976. Fl-1981 iżżewweġ lil Lady Diana Spencer, il-Prinċipessa ta' Wales u magħha kellha żewġ subien, il-Prinċep William u l-Prinċep Harry. Fl-1996, il-koppja divorzjat wara li t-tnejn li huma kellhom relazzjonijiet barra ż-żwieġ li dehru fil-mezzi kollha tax-xandir. Diana mietet wara ħabta b'karozza f'Pariġi, Franza, is-sena ta' wara. Fl-2005 Karlu III żżewweġ lil Camilla Parker Bowles, ir-Reġina konsorti.
Bħala l-Prinċep ta' Wales, Karlu wettaq xi dmirijiet uffiċjali f'isem ir-Reġina Eliżabetta II. Fl-1976 huwa stabbilixxa l-organizzazzjoni tal-karità taż-żgħażagħ, it-Trust tal-Prinċep, jisponsorja l-organizzazzjonijiet tal-karità tal-Prinċep, u huwa patrun, president jew membru ta' iktar minn 400 organizzazzjoni jew għaqda oħra tal-karità. Huwa tkellem favur il-konservazzjoni tal-binjiet storiċi u l-importanza tal-arkitettura fis-soċjetà. Bħala kritiku tal-arkitettura modernista, Karlu ħadem fuq il-ħolqien ta' Poundbury, raħal sperimentali ġdid ibbażat fuq il-gosti arkitettoniċi tiegħu. Huwa wkoll awtur jew koawtur ta' għadd ta' kotba.
Huwa kemm-il darba ddeskriva lilu nnifsu bħala ambjentalista u appoġġa l-biedja organika u l-azzjoni ta' prevenzjoni tat-tibdil fil-klima bħala l-amministratur tal-proprjetajiet tad-Dukat ta' Cornwall, li rebħuh premjijiet u rikonoxximenti minn gruppi ambjentali. Huwa kien ukoll kritiku prominenti tal-adozzjoni tal-ikel immodifikat ġenetikament. L-appoġġ ta' Karlu għall-psewdoxjenza, inkluż l-omeopatija, wassallu xi kritika. L-imġiba tal-għaqdiet u l-organizzazzjonijiet tal-karità tiegħu attirat xi kritika wkoll, wara allegazzjonijiet li ġiet offerta ċ-ċittadinanza Brittanika lid-donaturi, u wara li l-Fondazzjoni tal-Prinċep kienet soġġetta għal investigazzjoni tal-Pulizija Metropolitana minħabba dawk l-allegazzjonijiet.
Titli
L-14 ta' Novembru 1948 – is-6 ta' Frar 1952: l-Altezza Rjali Tiegħu l-Prinċep Karlu ta' Edinburgu.
Is-6 ta' Frar 1952 – it-8 ta' Settembru 2022: l-Altezza Rjali Tiegħu d-Duka ta' Cornwall.
fl-Iskozja: is-6 ta' Frar 1952 – it-8 ta' Settembru 2022: l-Altezza Rjali Tiegħu d-Duka ta' Rothesay.
Is-26 ta' Lulju 1958 – it-8 ta' Settembru 2022: l-Altezza Rjali Tiegħu l-Prinċep ta' Wales.
It-8 ta' Settembru 2022 – sal-preżent: il-Maestà Tiegħu r-Re tar-Renju Unit.
Meta wieħed jitkellem mar-Re, l-etikett jitlob li inizjalment wieħed jindirizzah bħala l-Maestà Tiegħek u wara jibqa' jirreferi għalih bħala Sir.
Referenzi
Twieldu fl-1948
Nies ħajjin
Monarki Brittaniċi |
29002 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Luigi%20Galvani | Luigi Galvani | Luigi Galvani (pronunzja: [luˈiːdʒi ɡalˈvaːni]; bil-Latin: Aloysius Galvanus; twieled fid-9 ta' Settembru 1737 – miet fl-4 ta' Diċembru 1798) kien tabib, fiżiku, bijologu u filosfu Taljan, li studja l-elettriku fl-annimali. Fl-1780, hu u martu Lucia Galeazzi Galvani skoprew li l-muskoli tas-saqajn taż-żrinġijiet mejtin kienu jiċċaqilqu meta kienu jintmessu bi sparkjatura elettrika. Dan kien l-istudju bikri tal-bijoelettriku, skont esperimenti ta' John Walsh u Hugh Williamson.
Ħajja bikrija
Luigi Galvani twieled f'Bologna, l-Italja (dak iż-żmien parti mill-Istati Papali); missieru kien Domenico Galvani u ommu kienet Barbara Caterina Foschi. Missieru Domenico kien arġentier (tad-deheb).
Galvani minn kmieni interessa ruħu fil-qasam tal-"elettriku mediku". Dan il-qasam tfaċċa f'nofs is-seklu 18, wara riċerki fl-elettriku u l-iskoperta tal-effetti tal-elettriku fuq ġisem il-bniedem mix-xjenzati, fosthom Bertrand Bajon u Ramón M. Termeyer fis-snin 60 tas-seklu 18, u John Walsh u Hugh Williamson fis-snin 70 tas-seklu 18.
Galvani vs Volta
Alessandro Volta, professur tal-fiżika sperimentali fl-Università ta' Pavia, kien fost l-ewwel xjenzati li rrepeta u vverifika l-esperimenti ta' Galvani. Għall-ewwel, huwa ħaddan l-elettriku fl-annimali. Madankollu, beda jiddubita li l-konduzzjoni kienet ikkawżata minnn elettriku speċifiku li kien intrinsiku f'saqajn l-annimali jew f'partijiet oħra ta' ġisimhom. Volta kien jemmen li l-kontrazzjonijiet kienu jiddependu mill-kejbil tal-metall li Galvani uża biex jikkollega n-nervituri u l-muskoli fl-esperimenti tiegħu.
Kull ċellola għandha potenzjal ta' ċellola; l-elettriku bijoloġiku għandu l-istess karatteristiċi bħall-kurrent bejn iċ-ċelloli elettrokimiċi, u b'hekk jista' jiġi rreplikat 'il barra mill-ġisem. L-intuwizzjoni ta' Volta kienet korretta. Volta, essenzjalment, ma qabilx mal-konklużjonijiet ta' Galvani dwar "il-fluwidu elettriku fl-annimali", iżda ż-żewġ xjenzati xorta kienu jirrispettaw lil xulxin u Volta ħareġ bit-terminu "Galvaniżmu" għall-kurrent dirett tal-elettriku prodott minn azzjoni kimika.
Ladarba Galvani qagħad lura milli jintervjeni fil-kontroversja ma' Volta, huwa inkariga lin-neputi tiegħu, Giovanni Aldini, biex jaġixxi bħala d-difensur ewlieni tat-teorija tal-elettriku fl-annimali.
Mewt
Galvani baqa' jinvestiga attivament l-elettriku fl-annimali sal-aħħar ta' ħajtu. Ir-Repubblika Ċisalpina, stat klijentali Franċiż fl-1797 wara l-okkupazzjoni Franċiża tat-Tramuntana tal-Italja, kienet tirrikjedi li kull professur universitarju jaħlef lealtà lejn l-awtorità l-ġdida. Galvani, li ma kienx jaqbel mal-konfużjoni soċjali u politika, irrifjuta li jagħmel dan, flimkien ma' kollegi oħra. Dan wassal biex l-awtorità l-ġdida ċċaħdu mill-karigi akkademiċi u pubbliċi kollha tiegħu, u b'hekk spiċċa mingħajr ebda sostenn finanzjarju. Galvani miet fil-paċi mdawwar b'ommu u missieru, fid-dar ta' ħuh f'depressjoni u fil-faqar, fl-4 ta' Diċembru 1798.
Legat
Il-legat ta' Galvani jinkludi:
Ir-rapport ta' Galvani tal-investigazzjonijiet tiegħu ssemma b'mod speċifiku minn Mary Shelley bħala parti minn lista tal-qari tas-sajf li wasslet għal kompetizzjoni ad hoc ta' ġrajjiet tal-fatati f'jum bix-xita fl-Iżvizzera — u r-rumanz li rriżulta minn dan kien Frankenstein. Fi Frankenstein, Victor jistudja l-prinċipji tal-Galvaniżmu iżda ma jissemmiex b'referenza għall-ħolqien tal-Mostru.
Kunjom Galvani baqa' jintuża fil-lingwaġġ ta' kuljum bħala l-verb 'iggalvanizza' kif ukoll f'termini iktar speċjalizzati: il-potenzjal ta' Galvani, l-anodu galvaniku, il-banju galvaniku, iċ-ċellola galvanika, il-korrożjoni galvanika, il-koppja galvanika, il-kurrent galvaniku, l-iżolament galvaniku, is-serje galvanika, ir-rispons tal-ġilda galvanika, il-Galvaniżmu, il-galvanizzazzjoni, il-galvanizzazzjoni f'banju sħun, il-galvanometru, il-Galvalume® u r-rifless psikogalvaniku.
Galvani, skont William Fox, kien "min-natura tiegħu kuraġġuż u reliġjuż". Jean-Louis-Marc Alibert qal li Galvani qatt ma kien itemm il-lezzjonijiet tiegħu "mingħajr ma jeżorta lis-semmiegħa tiegħu u jerġa' jwassalhom lura għall-idea tal-Provvidenza eterna, li tiżviluppa, tikkonserva u tiċċirkola l-ħajja fost tant ħlejqiet differenti".
Xogħlijiet
De viribus electricitatis in motu musculari commentarius (bil-Latin), 1791. The Institute of Sciences, Bologna.
De viribus electricitatis in motu musculari (bil-Latin). Modena: Società tipografica. 1792.
Memorie sulla elettricità animale (bit-Taljan). Bologna: Clemente Maria Sassi. 1797.
Opere (bit-Taljan). Bologna: Emidio Dall'Olmo. 1841.
Referenzi
Tobba
Filosfi
Fiżiċi Taljani
Bijologi
Twieldu fl-1737
Mietu fl-1798 |
29004 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Angelo%20Schiavio | Angelo Schiavio | Angelo Schiavio (twieled fil-15 ta' Ottubru 1905 – miet fis-17 ta' Settembru 1990) kien plejer u kowċ tal-futbol Taljan. Mat-tim nazzjonali Taljan hu rebaħ it-Tazza tad-Dinja tal-1934 fejn kienet it-tieni l-aqwa skorer b'erba' gowls, fosthom il-gowl fil-ħin barrani fil-finali kontra ċ-Ċekoslovakkja.
Karriera
Klabb
Schiavio iddebutta fil-futbol mas-Società Ginnastica Fortitudo fejn magħhom lagħab l-istaġun 1921–22 tal-Promozione.
Imwieled f'familja ta' negozjanti, Schiavio lagħab fis-Serie A bil-flokk ta' Bologna għal sittax-il staġun ta' professjonist. L-ewwel logħba tiegħu kienet fit-28 ta' Jannar 1923 kontra l-Juventus fil-kampjonat tal-Prima Divisione 1922–23. Hu ħa post Cesare Alberti u skorja sitt darbiet fi ħdax-il logħba. Is-sena ta' wara, minkejja li kien fil-bidu taż-żgħożija tiegħu, wassal lill-Bologna għall-finali tal-Lega Nord, li tilfu kontra l-Genoa.
Fl-1925, Schiavio iffissa postu fl-istorja bir-rebħ tal-ewwel scudetto tal-Bologna, fi staġun li ra l-finali tal-Lega Nord kontra l-Genoa tintlagħab total ta' ħames darbiet. F'dik is-sena Schiavio skorja ħmistax-il gowl li tawh il-biljett għas-sejħa mat-tim nazzjonali. Schiavio żamm medja ta' gowls impressjonati u fl-istaġun 1925–26 hu skorja 26 gowl fi 23 logħba; il-Bologna waslu sal-finali tal-Lega Nord imma tilfu fi tliet logħbiet kontra l-Juventus. Fl-1928–29 skorja 29 gowl f'29 logħba, fl-istaġun tat-tieni scudetto tal-Bologna. Il-bidla fil-format tal-kampjonat ftit li xejn fixklet lil Schiavio hekk kif kien il-protagonista b'25 gowl fl-istaġun 1931–32, l-aqwa skorer flimkien ma' Pedro Petrone tal-Fiorentina, u t-tieni l-aqwa skorer fl-istaġun sussegwenti bi 28 gowl, wara Felice Borel tal-Juventus.
F'dawn is-snin kienet qamet rivalità bejn Schiavio u l-Arġentin Luis Monti. L-ewwel kuntatt bejniethom seħħ fil-15 ta' Awwissu 1929 fi Buenos Aires waqt turnew li l-Bologna ħadu sehem fl-Amerika t'Isfel. Waqt il-konfront, Monti għamel numru ta' daħliet fuq l-attakkant Taljan u għall-ftit ma bdietx ġlieda. It-tieni avveniment kien fl-1 ta' Mejju 1932 fil-logħba tal-kampjonat bejn Bologna u l-Juventus. Fl-44 minuta Monti laqat lil Schiavio b'mod vjolenti u dan tal-aħħar kellu jinħareġ barra l-grawnd fuq l-idejn; kien hemm bżonn nofs siegħa sabiex jerġgħu jqajjmuh. Snin wara kellu jkun l-intervent ta' Vittorio Pozzo sabiex jirrikonċilja ż-żewġ plejers.
Fl-1932 u l-1934, grazzi għall-gowls tiegħu, il-Bologna saru l-ewwel u l-uniku tim Taljan ta' dak iż-żmien li rnexxielhom jirbħu t-Tazza Mitropa, l-ogħla kompetizzjoni fuq livell kontinentali għall-klabbs. Fl-Italja, Schiavio kiseb żewġ scudetti oħra konsekuttivi, fl-1935–36 u l-1936–37, minkejja li f'din tal-aħħar lagħab biss żewġ logħbiet u skorja darbtejn. Hu għalaq il-karriera tiegħu ta' 33 sena.
Mar-rossoblù, kif inhuma magħrufa l-Bologna, skorja total ta' 242 gowl fi 348 logħba tal-kampjonat. Jibqa' l-aqwa skorer fl-istorja tal-Bologna u r-raba' wieħed fil-kampjonat Taljan, wara Silvio Piola (290), Giuseppe Meazza (267) u Francesco Totti (250). Il-medja tiegħu ta' 0.69 gowls kull logħba hija l-aħjar fost il-plejers Taljani li skorjaw minn tal-inqas 100 gowl fis-Serie A (ugwaljat ma' Luigi Cevenini) u t-tieni l-aqwa wara Gunnar Nordahl (0.77 gowls kull logħba). It-364 logħba uffiċjali mal-Bologna ipoġġuh id-disa' fil-lista tal-plejer bl-aktar preżenzi mal-klabb.
Tim nazzjonali
Mat-tim nazzjonali Taljan lagħab l-ewwel logħba fi Stadio Silvio Appiani kontra l-Jugożlavja, nhar l-4 ta' Novembru 1925. F'din il-logħba skorja ż-żewġ gowls tat-Taljani fir-rebħa ta' 2–1. Minkejja l-prestazzjonijiet tiegħu fil-kampjonat, il-kowċ Augusto Rangone kien jippreferi lil Julio Libonatti. Minkejja dan xorta waħda ġie msejjaħ għall-Olimpjadi tal-1928 fejn man-nazzjonal rebaħ il-midalja tal-bronż.
Għalkemm ma kienx preżenza fissa mat-tim nazzjonali, Schiavio ntgħażel minn Vittorio Pozzo sabiex ikopri r-rwol ta' attakkant għat-Tazza tad-Dinja tal-1934 li saret fl-Italja, minħabba li Giuseppe Meazza kien ġeneralment iservi bħala midfilder offensiv (jew mezzala) minflok f'nofs l-attakk. Schiavio skorja tliet gowls kontra l-Istati Uniti fil-fażi tal-aħħar sittax u l-gowl storiku fil-finali kontra ċ-Ċekoslovakkja fir-rebħa ta' 2–1. L-Italja kisbu l-ewwel titlu dinji tagħhom u Schiavio temm it-tieni wara Oldřich Nejedlý fil-klassifika tal-aqwa skorers. Dan il-gowl u din il-logħba kellhom ikunu tal-aħħar mat-tim nazzjonali.
Kowċ
Wara t-tkeċċija ta' Achille Gama mit-tmexxija ta' Bologna, għall-istaġun 1933–34 Schiavio fforma parti mit-tmexxija proviżorja. Fl-ewwel staġun wara l-gwerra, l-1945–46, il-president tal-klabb ħatar lil Schiavio u lil Pietro Genovesi fit-tmexxija teknika tal-klabb. Madanakollu, il-prestazzjonijiet ftit li xejn eċċellaw u l-president neħħa l-inkarigu tat-tnejn li huma qabel tmiem l-istaġun.
Fis-snin ħamsin, il-FIGC iddeċidiet li tpoġġi lil Schiavio fil-gwida tat-tim nazzjonali. Bejn l-1953 u l-1958 hu kien parti minn kummissjoni teknika magħmula minn persuni oħra fil-gwida tan-nazzjonali.
Unuri
Bologna
Serie A: 1924–25, 1928–29, 1935–36, 1936–37
Tazza Mitropa: 1932, 1934
Tournoi international de l'Exposition Universelle de Paris: 1937
Italja
Midalja tal-bronż Olimpika: 1928
Tazza Internazzjonali: 1927–30, 1933–35
Tazza tad-Dinja: 1934
Individwali
L-aqwa skorer fis-Serie A: 1931–32
Hall of Fame tal-futbol Taljan: 2012
Referenzi
Ħoloq esterni
Twieldu fl-1905
Mietu fl-1990
Futbolers Taljani |
29005 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Torri%20ta%27%20Londra | Torri ta' Londra | It-Torri ta' Londra (bl-Ingliż: Tower of London), uffiċjalment il-Palazz u l-Fortizza Rjali tat-Torri ta' Londra tal-Maestà Tiegħu, huwa kastell storiku fuq ix-xatt tat-Tramuntana tax-xmara Tamiġi fiċ-ċentru ta' Londra, il-belt kapitali tar-Renju Unit. Jinsab fi ħdan il-Kwartier ta' Londra tal-Irħula tat-Torri, li huwa sseparat mit-tarf tal-Lvant tal-Belt ta' Londra fl-ispazju miftuħ magħruf bħala l-Għolja tat-Torri. Ġie stabbilit lejn l-aħħar tal-1066 bħala parti mill-Konkwista Normanna. It-Torri l-Abjad, li jagħti ismu lill-kastell kollu, inbena minn William il-Konkwistatur fl-1078 u kien simbolu tal-oppressjoni mġarbba minn Londra taħt l-elit tal-mexxejja l-ġodda. Il-kastell kien jintuża wkoll bħala ħabs mill-1100 (Ranulf Flambard) sal-1952 (it-tewmin Kray), għalkemm dik ma kinitx il-funzjoni primarja tiegħu. Kien palazz grandjuż fil-bidu tal-istorja tiegħu u mbagħad serva bħala residenza rjali. Inġenerali, it-Torri ta' Londra huwa kumpless ta' diversi binjiet stabbilit fi ħdan żewġ sensiliet konċentriċi ta' ħitan difensivi u ħandaq. Kien hemm diversi fażijiet ta' tkabbir, l-iktar taħt ir-rejiet Rikkardu I, Enriku III, u Dwardu I fis-sekli 12 u 13. Il-konfigurazzjoni ġenerali tiegħu li ġiet stabbilita sal-aħħar tas-seklu 13 għadha teżisti minkejja li kien hemm attività ta' kostruzzjoni iktar 'il quddiem.
It-Torri ta' Londra kellu rwol prominenti fl-istorja tal-Ingilterra. Ġie assedjat diversi drabi, u l-kontroll tiegħu kien importanti għall-kontroll tal-pajjiż. It-Torri ntuża għal diversi funzjonijiet, fosthom armerija, teżor, menagerie, is-sede taz-Zekka Rjali, uffiċċju tar-reġistru pubbliku, u l-post fejn jinħażnu l-Ġojjelli tal-Kuruna tal-Ingilterra. Mill-bidu tas-seklu 14 sar-renju ta' Karlu II fis-seklu 17, purċissjoni kienet timxi mit-Torri sal-Abbazija ta' Westminster wara l-inkurunazzjoni ta' monarka. Fl-assenza tal-monarka, il-Kuntistabbli tat-Torri jkun inkarigat mill-kastell. Din kienet kariga ta' poter u ta' fiduċja fil-perjodu Medjevali. Fl-aħħar tas-seklu 15, il-Prinċpijiet fit-Torri kienu qegħdin fil-kastell meta b'mod misterjuż għebu, u preżumibbilment inqatlu. Taħt it-Tudors, it-Torri ntuża inqas bħala residenza rjali, u minkejja tentattivi ta' fortifikazzjonijiet mill-ġdid u tiswija tal-kastell, is-sistemi ta' difiżi tiegħu baqgħu lura meta mqabbla mal-iżviluppi tal-artillerija.
Il-qofol tal-użu tal-kastell bħala ħabs kienu s-sekli 16 u 17, meta bosta figuri ġew miżmuma fih, saħansitra Eliżabetta I qabel saret reġina, Sir Walter Raleigh u Elizabeth Throckmorton. Dan l-użu wassal għall-frażi "mibgħut fit-Torri". Minkejja r-reputazzjoni twila tiegħu bħala post ta' tortura u ta' mewt, popularizzat mill-propagandisti reliġjużi tas-seklu 16 u l-kittieba tas-seklu 19, seba' nies biss ġew ġustizzjati fit-Torri qabel l-Ewwel Gwerra Dinjija u t-Tieni Gwerra Dinjija fis-seklu 20. Il-ħabsin kienu jiġu ġustizzjati l-iktar fl-Għolja tat-Torri famuża lejn it-Tramuntana tal-kastell, b'saħansitra 112-il persuna ġustizzjata matul perjodu ta' 400 sena. Fit-tieni nofs tas-seklu 19, istituzzjonijiet bħaz-Zekka Rjali ġew ittrasferiti lejn postijiet oħra, u b'hekk bosta binjiet baqgħu vojta. Anthony Salvin u John Taylor ħatfu l-opportunità biex jirrestawraw it-Torri skont dik li kienet maħsuba li kienet id-dehra Medjevali tiegħu, u tneħħew ħafna mill-istrutturi post-Medjevali vojta tiegħu.
Fl-Ewwel u fit-Tieni Gwerer Dinjin, it-Torri reġa' ntuża bħala ħabs u ġew ġustizzjati 12-il raġel għal spjunaġġ. Wara t-Tieni Gwerra Dinjija, il-ħsarat ikkawżati mill-gwerra ġew imsewwija, u l-kastell reġa' nfetaħ għall-pubbliku. Illum il-ġurnata, it-Torri ta' Londra huwa wieħed mill-iżjed attrazzjonijiet turistiċi popolari tal-pajjiż. Taħt il-kariga ċerimonjali tal-Kuntistabbli tat-Torri, u ġestit mill-Gvernatur Residenti tat-Torri ta' Londra u mid-Detentur tal-Ġojjelli Rjali, il-proprjetà tiġi amministrata mill-organizzazzjoni tal-Palazzi Rjali Storiċi u hija protetta bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO.
Sit ta' Wirt Dinji
It-Torri ta' Londra ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1988.
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (ii) "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; u l-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".
Referenzi
Siti ta' Wirt Dinji
Kastelli
Torrijiet
Renju Unit
Londra |
29007 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Katidral%20ta%27%20Speyer | Katidral ta' Speyer | Il-Katidral ta' Speyer, uffiċjalment il-Bażilika Katidral Imperjali tat-Tlugħ is-Sema u ta' San Stiefnu (bil-Latin: Domus sanctae Mariae Spirae; bil-Ġermaniż: Dom zu Unserer lieben Frau in Speyer) li jinsab fi Speyer, il-Ġermanja, huwa s-sede tal-Isqof Kattoliku Ruman ta' Speyer taħt is-suffraġju tal-Arċidjoċesi Kattolika Rumana ta' Bamberg. Il-katidral, li huwa ddedikat lil Santa Marija, il-qaddisa patruna ta' Speyer (Patrona Spirensis), u lil San Stiefnu, ġeneralment huwa magħruf bħala l-Katidral Imperjali ta' Speyer (bil-Ġermaniż: Kaiserdom zu Speyer). Il-Papa Piju XI eleva l-Katidral ta' Speyer għal-livell ta' bażilika minuri tal-Knisja Kattolika Rumana fl-1925.
Mibdija fl-1030 taħt Konrad II, bin-naħa tal-Lvant u l-volta għolja tal-1090-1103, il-bażilika bil-volti imponenti bi tliet korsiji magħmula bil-blat ramli aħmar hija l-"qofol ta' disinn li kien estremament influwenti fl-iżvilupp sussegwenti tal-arkitettura Rumaneska matul is-sekli 11 u 12". Bħala l-post fejn indifnu l-imperaturi u r-rejiet Saljani, Staufer u Asburgi, il-katidral jitqies bħala simbolu tal-poter imperjali. Bl-Abbazija ta' Cluny fi stat ta' fdalijiet, il-katidral huwa l-ikbar knisja Rumaneska eżistenti. Jitqies bħala "punt ta' żvolta fl-arkitettura Ewropea", wieħed mill-iżjed monumenti arkitettoniċi importanti ta' żmienu u wieħed mill-ifjen monumenti Rumaneski.
Fl-1981, il-katidral tniżżel fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO bħala "monument maġġuri tal-arti Rumaneska fl-Imperu Ġermaniż".
Storja u arkitettura
Medju Evu
Fl-1025, Konrad II ordna l-kostruzzjoni tal-ikbar knisja Kristjana tal-Punent fi Speyer li suppost kellha tkun ukoll il-post fejn kellu jindifen. Il-kostruzzjoni bdiet fl-1030 fuq is-sit ta' bażilika preċedenti fuq promontorju elevat maġenb ix-xmara Renu iżda f'post sikur biżżejjed f'każ li kellu jogħla l-livell tax-xmara. Flimkien mal-Katidral ta' Santiago de Compostela (li nbeda fl-1075), l-Abbazija ta' Cluny (Cluny III, li nbdiet fl-1085), u l-Katidral ta' Durham (li nbeda fl-1093), kien l-iżjed proġett ambizzjuż ta' dak iż-żmien. Il-blat ramli aħmar għall-binja ġie mill-muntanji tal-Foresta Palatina u huwa maħsub li ġie ttrasportat mill-kanali ta' Speyerbach, nixxiegħa li tnixxi mill-muntanji sar-Renu fi Speyer. La Konrad II, u lanqas ibnu Enriku III, ma raw il-katidral jitlesta. Konrad II miet fl-1039 u ndifen fil-katidral sakemm kien għadu qed jinbena, filwaqt li Enriku III ndifen maġenbu fl-1056. L-oqbra tpoġġew fil-korsija ċentrali quddiem l-artal.
Meta kważi tlesta għalkollox, il-katidral ġie kkonsagrat fl-1061. Din il-fażi ta' kostruzzjoni, imsejħa Speyer I, tikkonsisti minn Westwerk (opra tal-Punent fil-faċċata), navata b'żewġ korsiji u transett li jgħaqqadhom flimkien. Maġenb il-kor inbnew żewġ torrijiet. L-apsida oriġinali kienet tonda fuq ġewwa iżda rettangolari fuq barra. In-navata kienet mgħottija b'saqaf ċatt tal-injam iżda l-korsiji kienu bil-volti, u b'hekk il-katidral huwa t-tieni l-ikbar binja bil-volti fit-Tramuntana tal-Alpi (wara l-Katidral ta' Aachen). Jitqies li huwa l-iżjed eżitu tal-għaġeb tal-arkitettura Saljana bikrija u l-"qofol ta' disinn li kien estremament influwenti fl-iżvilupp sussegwenti tal-arkitettura Rumaneska matul is-sekli 11 u 12".
Għall-ħabta tal-1090, in-neputi ta' Konrad, l-Imperatur Enriku IV, wettaq rikostruzzjoni ambizzjuża sabiex ikabbar il-katidral. Ordna li jitwaqqgħu s-sezzjonijiet tal-Lvant u li jissaħħu l-pedamenti sa fond ta' tmien metri. Is-sulari t'isfel u l-kripta ta' Speyer I biss baqgħu intatti. In-navata ġiet elevata b'ħames metri u s-saqaf ċatt tal-injam ġie sostitwit b'volta mibnija fil-ġebel b'għamla ta' żewġ btieti f'xulxin b'sengħa kbira, waħda mill-kisbiet straordinarji tal-arkitettura Rumaneska. Kull volta testendi fuq żewġ livell tal-elevazzjoni. Kull tieni pilastru tkabbar billi ġie miżjud pilastru wiesa' jew dosseret, u b'hekk ġiet iffurmata sistema ta' rfid intern. Ix-xaftijiet kienu tfaċċaw għall-ħabta tal-1030 f'binjiet tul ix-xmara Loire (Saint-Benoît-sur-Loire, Auxerre, Loches) u minn hemm it-teknika nfirxet lejn in-Normandija u r-Rheinland.
L-uniku eżempju kontemporanju ieħor ta' tali sistema jinsab fil-Knisja ta' Sant Vicenç f'Cardona, Spanja. Din is-sistema ta' Speyer li kienet tiffunzjona bħala rfid għall-volti tal-ġebel ġiet ikkopjata f'bosta monumenti tul ir-Renu. Iż-żieda ta' dawn il-volti għamlitha possibbli li jiġu inkorporati t-twieqi tal-klerestorju mingħajr ma tiddgħajjef l-istruttura. "Ir-riżultat kien wieħed ta' setgħa monumentali fuq ġewwa, għalkemm riġidu u priżmatiku meta mqabbel mal-binjiet Franċiżi kontemporanji, iżda wieħed li jagħti impressjoni ta' gravitas Rumana, impressjoni li kienet tassew xierqa għal mexxej bil-pretensjonijiet politiċi ta' Enriku IV."
Matul iż-żmien meta saru dawn il-modifiki, il-katidral ġie mgħammar b'gallerija ċkejkna fuq barra, gallerija bl-arkati mdaħħla fil-ħxuna tal-ħitan, u li kienet żvilupp naturali tal-arkata għamja. Dawn it-tipi ta' arkati kienu jintużaw b'mod estensiv bħala tiżjin tul il-ħitan interni u esterni ta' bosta knejjes Rumaneski. Fuq in-naħa tal-Lvant tal-Katidral ta' Speyer, il-gallerija ċkejkna u l-arkati għomja ddaħħlu f'"waħda mill-iżjed opri memorabbli tad-disinn Rumanesk". Il-gallerija ċkejkna nbniet madwar il-parti ta' fuq tal-apsida, u tenfasizza l-għamla tonda tagħha, u tibqa' sejra mad-dawra kollha tal-istruttura taħt il-linja tas-saqaf. Din il-karatteristika f'qasir żmien saret element fundamentali fil-knejjes Rumaneski; ġiet adottata fil-Katidral ta' Worms u fil-Katidral ta' Mainz, kif ukoll fuq il-faċċati ta' bosta knejjes fl-Italja. Il-katidral ġie rikostruwit bi stil iktar skulturali tipiku tal-eqqel tal-perjodu Rumanesk. It-transett, l-għamla kwadra tal-kor, l-apsida, it-torri ċentrali u t-torrijiet tal-ġnub ġew ikkombinati b'tali mod u b'daqs li jisbqu kwalunkwe binja oħra li nbniet qabilhom. Is-superfiċi u t-truf kollha jgħolew mingħajr stadji. L-elementi maġġuri fi ħdan il-kombinament jibqgħu indipendenti. Il-Katidral ta' Speyer sar mudell għal bosta knejjes oħra iżda baqa' l-iżjed wieħed tal-għaġeb għad-dimensjonijiet tiegħu.
Il-katidral imkabbar, Speyer II, tlesta fl-1106, is-sena meta miet Enriku IV. B'tul ta' 444 pied Ruman (134 metru) u b'wisa' ta' 111-il pied Ruman (43 metru), il-katidral huwa wieħed mill-ikbar binjiet ta' dak iż-żmien. Il-binja saret kwistjoni politika: it-tkabbir tal-katidral fil-villaġġ żgħir ta' Speyer b'madwar 500 abitant biss kienet provokazzjoni sfaċċata għall-Papat. L-Imperatur ried jirrappreżenta mhux biss il-poter ekkleżjastiku iżda wkoll il-poter lajk, u bil-kobor u s-sbuħija ta' dan il-katidral huwa saħaq proprju din ir-rappreżentanza. L-iskop tal-binja, motiv diġà b'saħħtu għal Konrad, kien l-"enfasi tal-imperatur fuq l-arkitettura Rumana imperjali" fid-dawl tat-taqbida kontinwa mal-Papa Gregorju VII. B'hekk, il-Katidral ta' Speyer jitqies ukoll bħala simbolu tal-Kontroversja tal-Investitura. Kien biss ħames snin wara mewtu li l-iskomunika ta' Enriku IV ġiet revokata u l-katavru tiegħu ndifen fil-katidral fl-1111.
Fis-sekli ta' wara, il-katidral baqa' relattivament kif kien mingħajr bidliet. Fi tpinġija tal-1610 tidher kappella Gotika miżjuda mal-apsida tat-Tramuntana, u fi tpinġija ta' madwar l-1650 tidher tieqa Gotika oħra fin-naħa tat-Tramuntana tal-Westwerk. Fi tpinġija tal-1750 tal-katidral bis-sezzjoni ċentrali meqruda, din it-tieqa ma tidhirx.
L-aħħar mexxej indifen fil-katidral fl-1308, u kien l-aħħar wieħed fost lista ta' tmien imperaturi u rejiet u għadd ta' nisa tagħhom:
Konrad II (miet fl-1039) u l-mara tiegħu Gisela (mietet fl-1043);
Enriku III (miet fl-1056), iben Konrad II;
Enriku IV (miet fl-1106), iben Enriku III, u l-mara tiegħu Bertha (mietet fl-1087);
Enriku V (miet fl-1125), iben Enriku IV;
Beatrice I (mietet fl-1184), it-tieni mara ta' Federiku Barbarossa u binthom Agnes;
ir-Re Filippu ta' Swabja (miet fl-1208), iben Federiku Barbarossa;
ir-Re Rudolfu tal-Asburgi (miet fl-1291);
ir-Re Adolfu ta' Nassau (miet fl-1298);
ir-Re Albert I tal-Ġermanja (miet fl-1308), iben Rudolfu tal-Asburgi.
Dawn it-tmien mexxejja kollha kienu Rejiet tal-Ġermanja. Madankollu, sabiex jingħataw it-titlu ta' Imperatur Ruman Sagru, kellhom jiġu inkurunati mill-Papa. Meta r-relazzjonijiet bejn il-Papa u r-Re Ġermaniż kienu tajbin, kienu jiġu inkurunati bħala Imperator Romanum jew Imperatur Ruman Sagru. Meta r-relazzjonijiet kienu ħżiena, il-Papa kien jirrifjuta li jinkuruna lir-Re bħala Imperatur. Għaldaqstant, essenzjalment dawn it-tmien mexxejja kollha kienu Imperaturi Rumani Sagri, iżda erba' minnhom ma ġewx inkurunati.
Minbarra dawn il-mexxejja, fil-katidral indifnu wkoll bosta min-nisa tal-mexxejja u ħafna mill-isqfijiet ta' Speyer.
Era moderna
Għalkemm bosta drabi ġew okkupati u misruqa, ir-raħal u l-katidral ħarġu mill-Gwerra ta' Tletin Sena (1618-1648) bi ftit ħsarat. Matul il-Gwerra ta' Disa' Snin (il-Gwerra Palatina tas-Suċċessjoni tal-1688-1697), il-poplu ta' Speyer ġabu l-għamara u l-pussessi tagħhom fil-katidral, u stivaw kollox fuq xulxin bit-tama li jsalvawhom mit-truppi Franċiżi ta' Lwiġi XIV li kienu qed jisirqu mir-raħal. Iżda fil-31 ta' Mejju 1698, is-suldati daħlu fil-katidral, serqu mill-oqbra imperjali u taw in-nar lil kulma kien hemm quddiemhom. Dakinhar kważi r-raħal kollu ta' Speyer inħakem min-nirien. Bis-sħana tan-nirien, il-parti tal-Punent tan-navata ċediet u l-elementi Gotiċi aħħarin inqerdu.
Fin-nirien il-kbar, il-Prinċpijiet-Isqfijiet ta' Speyer tilfu r-residenza tagħhom u ġie kkunsidrat pjan biex tinbena waħda ġdida bl-istil ta' palazz Barokk fejn il-katidral. Minħabbba l-ostilità tal-poplu ta' Speyer lejn l-isqof, ġie deċiż minflok li l-palazz jinbena f'Bruchsal.
Għal kważi seklu l-parti tal-Lvant biss tal-katidral kienet tintuża għas-servizzi. Taħt id-direzzjoni ta' Franz Ignaz M. Neumann, iben l-arkitett Barokk rinomat Balthasar Neumann, il-binja ġiet restawrata mill-1748 sal-1772. In-navata Rumaneska ġiet rikostruwita, iżda l-Westwerk ġiet rikostruwita bl-istil Barokk fil-kumplament tas-sezzjoni ta' taħt tagħha. Il-fondi ma kinux biżżejjed għar-rikostruzzjoni tal-katidral kollu bl-istil ta' dak iż-żmien.
Fl-1792 Speyer reġgħet ġiet okkupata, din id-darba mit-truppi rivoluzzjonarji Franċiżi, u għal darb'oħra r-rikkezzi tal-katidral reġgħu nsterqu. Matul il-Gwerer Napuljoniċi (mill-1803 sal-1815), il-katidral intuża bħala stalla u faċilità tal-ħżin tal-għalf u ta' materjal ieħor. Fl-1806 il-Franċiżi kellhom f'moħħhom li jwaqqgħu l-binja u jużawha bħala barriera, xi ħaġa li ġiet evitata biss mill-isqof ta' Mainz, Joseph Ludwig Colmar. Wara r-rebħiet ta' Napuljun kontra l-armati tal-Prussja u tar-Russja fil-Battalji ta' Grossgörschen u ta' Lützen fl-1813, madwar 4,000 suldat midrub ġew fi Speyer. Wara l-battalja ta' Leipzig kien hemm iktar u l-katidral kien meħtieġ bħala sptar tal-armata.
Bħala riżultat tal-Kungress ta' Vjenna (1815), Speyer u l-Palatinat għaddew għand il-Bavarja. F'isem ir-Re Ludwig I tal-Bavarja, Johann von Schraudolph u Joseph Schwarzmann żejnu l-ħitan ta' ġewwa tal-katidral b'affreski bi stil Nażaren (1846-1853). Mill-1854 sal-1858, is-suċċessur ta' Ludwig, ir-Re Massimiljanu II, ordna li l-Westwerk Barokk jiġi sostitwit b'wieħed Neo-Rumanesk, b'żewġ torrijiet twal u l-koppla ottagonali simili għal dawk li kienu ntilfu, u b'hekk id-dehra Rumaneska kumplessiva tal-katidral. Is-soqfa tbaxxew u ġew miksija bir-ram. Is-sagristija Gotika biss żammet is-saqaf tal-lavanja tagħha. Eduard Rottmanner kien l-organista tal-knisja mill-1839-1843.
Fl-24 ta' Settembru 1861, il-Prinċep ta' Wales ta' dak iż-żmien, il-Prinċep Albert Edward, li iktar 'il quddiem sar ir-Re Dwardu VII, iltaqa' għall-ewwel darba ma' martu mwieldu fid-Danimarka, il-Prinċipessa Alexandra li iktar 'il quddiem saret ir-Reġina Alexandra fil-Katidral ta' Speyer.
Fid-disinn tal-faċċata tal-Westwerk, Heinrich Hübsch, arkitett ta' Storiċiżmu bikru, ħoloq disinn Neo-Rumanesk ibbażat fuq il-karatteristiċi tal-Westwerk oriġinali u dawk ta' diversi binjiet Rumaneski oħra, bi skalar tat-twieqi b'mod differenti u introduċa saqaf forfċi mal-faċċata, ringiela statwi fuq il-portal prinċipali u lavur bil-ġebel polikromatiku tal-blat ramli isfar u lewn is-sadid. Dan ir-restawr inzerta mal-iżvilupp tar-Romantiċiżmu u tan-nazzjonaliżmu Ġermaniż, u matul dan iż-żmien bosta binjiet ġew irrestawrati bl-istil Rumanesk u Gotiku tal-Imperu Ruman Sagru. Il-Katidral ta' Speyer ġie elevat għal-livell ta' monument nazzjonali.
It-tiżjin fuq ġewwa u l-Westwerk ġdid tqiesu bħala kisbiet maġġuri fis-seklu 19. Ludwig I kien tal-fehma li xejn ikbar minn dawk il-pitturi ma kien inħoloq. Minkejja dan, sal-bidu tas-seklu 20, il-gosti nbidlu. Fl-1916, Georg Dehio, storiku tal-arti Ġermaniż, ġie konvint li fost l-isfortuna kollha li seta' kellu l-katidral, l-alterazzjonijiet tas-seklu 19 kienu importanti.
L-oqbra tal-imperaturi u tar-rejiet oriġinalment tpoġġew fil-korsija ċentrali quddiem l-artal. Matul is-sekli l-għarfien tal-pożizzjoni eżatta ntilfet maż-żmien. F'kampanja kbira ta' skavi fl-1900 l-oqbra ġew skoperti u nfetħu, u l-identità tal-mexxejja ġiet stabbilita. Uħud mill-kontenuti, eż. l-ilbies, jintwerew fil-Mużew Storiku tal-Palatinat qrib il-katidral. It-twiebet restawrati ġew pożizzjonati mill-ġdid f'kripta ġdid miftuħa għall-pubbliku taħt l-artal prinċipali fl-1906.
Ir-restawr tal-katidral, mill-bidu tal-1957 "kellu l-għan li tiġi msaħħa l-istruttura u li tinħoloq mill-ġdid l-atmosfera oriġinali fuq ġewwa". Ftit mit-tkaħħil u mill-pitturi tas-seklu 19 tneħħew mill-ħitan. Ġie ppreservat biss iċ-ċiklu ta' 24 xena mill-ħajja tal-Madonna bejn it-twieqi tan-navata. Is-soqfa forfċi li kienu tneħħew mit-transett u l-kor matul l-era Barokka ġew sostitwiti permezz ta' inċiżjonijiet u eżempji f'binjiet relatati. Il-bidliet fit-transett tneħħew ukoll, iżda t-tisħiħ mill-Barokk tħalla kif kien għal raġunijiet strutturali. Barra minn hekk anke s-saqaf b'kurvatura bi stil Barokk fuq il-koppla tal-Lvant baqa' hemm.
Kundizzjoni attwali
It-tarf tal-apsida tal-Lvant, bil-gallerija madwarha, tal-Katidral ta' Speyer baqa' bl-istess għamla kumplessiva u d-dimensjonijiet tal-istruttura tas-seklu 11 u, minkejja t-telfiet sostanzjali fin-nisġa oriġinali u r-restawr suċċessiv, jippreżenta l-karatteristiċ kollha tal-binja Rumaneska. Id-disinn b'mod wiesa' jsegwi il-pjanta li ġiet stabbilita għall-Knisja ta' San Mikiel f'Hildesheim u stabbilixxa l-istandard li kellu ġeneralment jiġi adottat fir-Rheinland. Kien jinkludi navata b'volta għolja u bil-korsiji, b'transett bil-koppli fil-Lvant b'kor b'apsida fit-tarf. L-orjentazzjoni orizzontali diġà tindika l-iżvilupp tal-arkitettura Gotika. Fit-tarf tal-Punent hemm struttura elaborata magħrufa bħala "Westwerk", li tinkludi portal prinċipali, karatteristika tipika ta' bosta knejjes Rumaneski. Knejjes Rumaneski Ġermaniżi oħra, bħall-Katidral ta' Worms għandhom apsida fiż-żewġ trufijiet. Minn barra, il-kontorn tal-binja huwa bbilanċjat b'żewġ pari torrijiet twal bħala gwarniċ tan-navata fit-tarf tal-Punent u l-kor fil-Lvant, u jifforma massa skulturali bil-koppla f'kull tarf, li toħloq "ekwilibriju bejn il-blokok tal-Lvant u tal-Punent". Il-maġġoranza tal-karatteristiċi tal-binja għadhom l-istess fuq barra, iżda minn ġewwa saru bosta rinnovazzjonijiet ta' rfid tal-pedamenti li bidlu ferm id-dehra fuq ġewwa.
Id-dehra ta' barra tal-katidral ġiet unifikata permezz tar-regolarità tad-daqs tal-aperturi tagħha. Il-Katidral ta' Speyer għandu l-iżjed eżempju bikri ta' gallerija ċkejkna bil-kolonni madwar il-binja kollha, eżatt taħt il-linja tas-saqaf. L-istess tip ta' gallerija żżejjen il-koppli tal-Lvant u tal-Punent. L-aperturi fil-gallerija huma daqs il-pari ta' twieqi fit-torrijiet. Il-koppli huma ottagonali t-tnejn li huma u s-saqaf tal-koppla tal-Lvant kien kemxejn ovojdali. Fil-qċaċet tat-torrijiet hemm spiri rombojdali ta' Rheinland. In-navata, it-torrijiet u l-koppli huma msaqqafa kollha bir-ram, li bl-elementi ġie aħdar ċar, b'kuntrast mal-aħmar fir-roża tal-ġebla tal-binja, u l-lavur tal-ġebla polikromatika tal-Westwerk.
Internament, in-navata għandha żewġ livelli miftuħa b'aperturi Rumaneski semiċirkolari sempliċi. L-arkata għandha pilastri b'forma sempliċi, kull wieħed b'xaft wiesa' mehmuż, u b'xaftijiet alternati li jirfdu ħnejja tal-ġebel tal-volta għolja. In-niċeċ kwadri ffurmati b'hekk kellhom għamla ta' żewġ btieti fużi u ġew imkaħħlin. Minkejja li l-biċċa l-kbira tat-tkaħħil tas-seklu 19 tneħħa mis-superfiċe tal-ħitan, il-lavur kollu tal-ġebel bejn l-arkata u l-klerestorju fih sensiela ta' affreski kkuluriti b'xeni tal-Ħajja tal-Madonna.
Il-katidral reċentement sarlu xogħol ta' restawr fundamentali, li sewa madwar 26 miljun ewro. Barra minn hekk, l-affreski ta' Johann Schraudolph, li kienu tneħħew fis-snin 50 tas-seklu 20, ġew restawrati u issa jintwerew fil-Kaisersaal tal-katidral.
Sit ta' Wirt Dinji
F'April 1981, il-Katidral ta' Speyer ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO.
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' kriterju wieħed tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (ii) "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ".
Dimensjonijiet
Tul totali: 134 metru (mit-taraġ fid-daħla sal-ħajt ta' barra tal-apsida tal-Lvant).
Wisa' esterna tan-navata (bil-korsiji): 37.62 metru (minn ħajt ta' barra sa ħajt ta' barra).
Wisa' interna tan-navata: 14-il metru.
Għoli tan-navata fil-vertiċi tal-volti: 33 metru.
Għoli tal-ispiri tal-Lvant: 71.20 metru.
Għoli tal-ispiri tal-Punent: 65.60 metru.
Tul tal-kripta: mil-Lvant għall-Punent 35 metru; mit-Tramuntana għan-Nofsinhar 46 metru.
Għoli tal-kripta: bejn 6.2 metri u 6.5 metri.
Karatteristiċi
Kripta
Matul is-sekli, il-kripti żviluppaw minn kompartimenti ċkejkin f'kripti kbar nofshom taħt l-art u artikolati ħafna, li saru forom standard fl-Italja u fil-Ġermanja, u xi kultant jestendu sa taħt it-transetti kif ukoll sal-kor. Il-kripta monumentali tal-Katidral ta' Speyer, ikkonsagrata fl-1041, hija l-ikbar kripta Rumaneska bil-kolonni tal-Ewropa, b'erja ta' 850 m2 (9,149 pied kwadru) u b'għoli ta' madwar seba' metri. 42 volta huma mirfuda fuq 20 kolonna ċilindrika b'kapitelli sempliċi. Il-blokok tal-blat ramli jalternaw fil-kulur bejn l-isfar u kulur is-sadid, disinn tipiku tal-era Saljana u Staufer li jipprovdi kuntest tal-iskema tal-kuluri tal-faċċati tas-seklu 19. Iċ-"ċarezza arkitettonika hija tassew eċċezzjonali, frott it-twettiq preċiż tal-bini tal-bażi u tal-kapitelli sempliċi, flimkien mas-sistema enfatika tal-ħnejjiet trasversali".
Kappelli
Fin-naħa tan-Nofsinhar tal-katidral hemm il-kappella doppja (Doppelkapelle) ta' San Emmeram (San Martin) u Santa Katerina. Il-kunċett tal-kappella doppja kien stabbilit sew sal-aħħar tas-seklu 11, lura sa żmien Karlu Manju u użat b'mod komuni fil-kappelli imperjali u episkopali. Il-kostruzzjoni ta' dik tal-Katidral ta' Speyer kienet diġà bdiet għall-ħabta tal-1050. Il-kappella ta' Santa Katerina nbniet fl-okkażjoni ta' jum twelid bint Enriku III fil-25 ta' Novembru, li ngħatat isem Santa Katerina ta' Lixandra, waħda mill-Erbatax-il Ajjutant Sagru. Fl-1961 il-kappella ġiet restawrata għall-istat oriġinali tagħha bħala kappella doppja. Iż-żewġ kappelli fuq xulxin huma kkollegati permezz ta' fetħa fin-nofs. Illum il-ġurnata, il-Kappella ta' San Emmeram hija battisterju.
Fuq in-naħa tat-Tramuntana tal-katidral hemm il-Kappella ta' Santa Afra, imsemmija għal martri Kristjana bikrija. Enriku IV ordna li l-kappella tinbena biex tingħata ġieħ peress li hu twieled fil-jum tat-tfakkira tagħha. Il-fdalijiet ta' Santa Afra ġew skoperti f'Augsburg għall-ħabta tal-1064. Enriku IV indifen fil-kappella mhux ikkonsagrata mill-1106 sal-1111, meta l-Papa Paschalis II rrevoka l-projbizzjoni, li kienet ilha fis-seħħ mill-1088. Matul ix-xogħol ta' restawr fl-1971, instabet paġna ta' parċmina fil-kappella, li hija parti mill-Bibbja ta' Wulfila li nkitbet għall-ħabta tal-500. Illum il-ġurnata, il-Kappella ta' Santa Afra hija tabernaklu.
Inizjalment kien hemm ħames kappelli oħra fin-naħa tat-Tramuntana tal-katidral li kienu ddedikati lil San Pawl, Santa Agnese, San Bernard, San Enriku u Santa Marija. Il-Kappella ta' Santa Marija kienet żdiedet fin-naħa tat-Tramuntana tal-katidral mill-Isqof Matthias von Rammung fl-1475. Il-fdalijiet tagħhom diġà kienu tneħħew fis-seklu 18.
Qniepen
Il-katidral għandu disa' qniepen, li minnhom l-ikbar erba' ġew fonduti fl-1822 minn Peter Lindemann (Zweibrücken) u l-ħamsa iżgħar minnhom ġew fonduti fl-1963 minn Friedrich Wilhelm Schilling (Heidelberg). Il-qniepen jinsabu kollha fil-kampnar tal-katidral, fil-koppla tal-Punent. Fil-Ġermanja, il-qniepen dejjem jiġu numerati mill-ikbar għall-iżgħar waħda. L-erba' qniepen il-kbar jintużaw ukoll bħala l-qniepen tal-arloġġ; il-qnipen nri 4 u 3 jdoqqu alternattivament kull kwarta filwaqt li l-qniepen nri 2 u 1 idoqqu wara xulxin l-għadd ta' sigħat sħaħ.
Inħawi tal-madwar
Oriġinarjament, il-katidral kien imdawwar b'diversi binjiet. Lejn in-Nofsinhar kien hemm kjostru bi skultura tal-Għolja taż-Żebbuġ fiċ-ċentru tiegħu. Fuq in-naħa tat-Tramuntana kien hemm ir-residenza tal-palazz tal-isqof. Binjiet oħra fl-inħawi, pereżempju, kienu is-sala kapitolari, il-binja parrokkjali, l-arkivji, il-Kappella ta' San Nikola, il-fortifikazzjonijiet tar-raħal, eċċ. Il-biċċa l-kbira tal-binjiet għebu wara r-Rivoluzzjoni Franċiża. Il-kontorn tal-kjostru għadu jidher fil-pavimentar.
L-iskultura tal-Għolja taż-Żebbuġ inqerdet fin-nar il-kbir tal-1689 u tħalla bħala fdalijiet wara li t-tiġrif tal-kjostru tneħħa fl-1820 sabiex jinħoloq spazju miftuħ. Iktar 'il quddiem l-iskultura ġiet imsaqqfa biex kemm jista' jkun ma ssirx iktar ħsara. L-iskulturi ġew issupplimentati minn skultur lokali, Gottfried Renn. Fl-għolja hemm kappella ddedikata lill-Arkanġlu Mikiel.
Fil-pjazza fin-naħa tal-Punent tal-katidral hemm vaska kbira magħrufa bħala Domnapf (litteralment: "vaska tal-katidral"). Fl-imgħoddi kienet timmarka l-konfini bejn it-territorji episkopali u muniċipali. Kull isqof ġdid, malli kien jiġi elett, kellu jimla l-vaska bl-inbid, filwaqt li ċ-ċittadini tar-raħal kienu jiżvujtawha għal saħħtu.
Torri tax-Xagħri (Heidentürmchen)
Il-Heidentürmchen huwa fdal tal-fortifikazzjonijiet tar-raħal Medjevali, torri u sezzjoni tal-ħitan li jinsabu ftit lejn il-Lvant tal-katidral. Fl-imgħoddi kien jinsab maġenb ir-Renu, fit-tarf nett tal-promontorju, qrib roqgħa art li kienet imsejħa x-"xagħri".
Sala tal-Antikitajiet (Antikenhalle)
Is-Sala nbniet lejn it-Tramuntana tal-katidral biex tospita l-fdalijiet Rumani fl-inħawi tal-katidral. Inbniet bl-istil Neo-Klassiku u f'qasir żmien saret żgħira wisq għall-iskop maħsub tagħha. Iktar 'il quddiem tfaċċaw xi kanuni li kienu ġew issekwestrati fil-gwerra bejn Franza u l-Prussja tal-1870/71. Illum il-ġurnata hija mafkar għal dawk li mietu fl-Ewwel Gwerra Dinjija u fit-Tieni Gwerra Dinjija.
Bolol postali Ġermaniżi
Referenzi
Siti ta' Wirt Dinji
Ġermanja
Katidrali fil-Ġermanja |
29008 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Jos%C3%A9%20Iraragorri | José Iraragorri | José Iraragorri Ealo (twieled fis-16 ta' Marzu 1912 – miet fis-27 ta' April 1983) kien plejer u kowċ tal-futbol Spanjol. Mat-tim nazzjonali Taljan hu rebaħ it-Tazza tad-Dinja tal-1934 fejn kienet it-tieni l-aqwa skorer b'erba' gowls, fosthom il-gowl fil-ħin barrani fil-finali kontra ċ-Ċekoslovakkja.
Karriera
Klabb
Imlaqqam El chato de Galdácano Iraragorri beda l-karriera tiegħu ta' sittax-il sena ma' Athletic Bilbao. Fl-1929, beda jifforma parti mill-ewwel tim u kien parti mit-tim li fl-istaġun 1929–30 għamel id-doppjetta tal-kampjonat (mingħajr telfa) u t-Tazza tar-Re, flimkien mal-ikoni Lafuente, Bata, Chirri II u Gorostiza. Taħt il-gwida tal-Ingliż Fred Pentland, Athletic reġgħu għamlu d-doppjetta s-sena ta' wara. Fil-ħames staġuni ta' wara hu rebaħ erba' titli oħra nazzjonali, inklużi żewġ kampjonati u żewġ Tazez.
Meta faqqgħet il-doppjetta, hu ngħaqad mat-tim Bask li kkompeta fl-Ewropa u l-Messiku. Fl-1939, telaq flimkien ma' Isidro Lángara u Ángel Zubieta u ssieħeb mat-tim Arġentin ta' San Lorenzo. Wara sentejn, ingħaqad ma' Real Club España, tim ieħor Messikan li magħhom qatta' seba' snin magħhom.
Fl-1946 irritorna ma' Athletic u magħhom temm il-karriera ta' professjonist fl-1949, li fihom skorja 179 gowl f'għaxar staġuni mal-klabb Bask.
Tim nazzjonali
Mat-tim nazzjonali Spanjol, Iraragorri lagħab seba' darbiet. Iddebutta ta' dsatax-il sena fid-19 ta' April 1931 fi dro ta' mingħajr gowls kontra l-Italja. Fit-tieni logħba tiegħu skorja l-ewwel gowl ta' Spanja fl-istorja tat-Tazza tad-Dinja fir-rebħa ta' 3–1 kontra l-Brażil fl-ewwel fażi tat-Tazza tad-Dinja tal-1934.
Kowċ
Waqt li kien plejer ta' Athletic, għall-istaġun 1947–48, hu mexxa lit-tim ta' Barakaldo. Meta rtira ta' 37 sena, hu tpoġġa fit-tmun tal-Ahtletic fejn baqa' hemmhekk għal tliet snin. Magħhom rebaħ it-Tazza tar-Re u t-Tazza Eva Duarte. Aktar tard ħa f'idejh lil Real Valladolid u Celta de Vigo, fejn rebaħ il-Copa Federación ma' tal-ewwel.
Unuri
Atletico Bilbao
La Liga: 1929–30, 1930–31, 1933–34, 1935–36
Tazza tar-Re: 1930, 1931, 1932
Real Club España
Liga MX: 1944–45
Copa MX: 1943–44
Campeón de Campeones: 1944, 1945
Referenzi
Ħoloq esterni
Twieldu fl-1912
Mietu fl-1983
Futbolers Spanjoli |
29010 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Raimundo%20Orsi | Raimundo Orsi | Raimundo Bibiani "Mumo" Orsi (twieled fit-2 ta' Diċembru 1901 – miet fis-6 ta' April 1986) kien plejer tal-futbol Taljan-Arġentin li kien jilgħab bħala attakkant.
Karriera
Iddebutta fil-kampjonat Arġentin fit-30 ta' Novembru 1919 bil-flokk tal-Independiente kontra l-Estudiantes (BA) u magħhom lagħab sal-1928. Hu ġie msejjaħ mat-tim nazzjonali Arġentin għall-ewwel darba fl-1924, però kellu jistenna sal-1927 sabiex ikun pedina fissa mal-ewwel ħdax. Mal-Albiceleste rebaħ il-Campeonato Sudamericano li sar dik is-sena fil-Perù u s-sena ta' wara kien finalista tellief fl-Olimpjadi tas-sajf tal-1928 kontra l-Urugwaj.
Wara l-wirja tiegħu fl-Olimpjadi, il-familja Agnelli għamlet minn kollox biex iġġibu mal-Juventus. It-trattattiva kienet waħda kumplessa kemm minħabba l-kuntratt attwali li Orsi kellu mal-klabb tiegħu u wkoll minħabba l-qbil fis-salarju li ġie offrut lill-plejer, li kien ogħla mill-istandard ta' dak iż-żmien (bażi ta' 100,000 lira Taljan u 8,000 oħra fix-xahar, karozza b'sewwieq personali u villa fuq l-għoljiet). Minħabba r-regolament li kien hemm li kien jipprevjeni li plejers barranin jew oriundi milli jilgħabu, Orsi kellu jistenna sal-istaġun 1929–30 biex jinżel fil-grawnd. Mal-bianconeri Orsi lagħab 177 logħba u skorja 77 gowl.
Ftit wara, xprunata mill-politika attwali tar-reġim Faxxista, Orsi rebaħ iċ-ċittadinanza Taljana u b'hekk seta' jirrappreżenta lit-tim nazzjonali Taljan. Iddebutta b'doppjetta kontra l-Portugall fis-6 ta' Diċembru 1929 f'Milan. Mat-tim nazzjonali ħa sehem fit-Tazza tad-Dinja tal-1934 fejn f'din l-edizzjoni skorja tliet gowls hekk kif l-Italja ġew inkurunati ċampjins.
Mal-klabb tiegħu, Orsi rebaħ erba' kampjonat konsekuttivi bejn l-1931 u l-1934. Hu tilef ir-rebħ tal-ħames titlu konsekuttiv minħabba li f'April tal-1935 kellu jirritorna lura art twelidu minħabba li ommu kienet mardet serjament. Minkejja li għall-bidu kien maħsub li t-tluq tiegħu kien se jkun wieħed temporanju, dan dar għal wieħed indefinit. Hu reġa' ngħaqad mal-Independiente biex wara ssieħeb mar-rivali Boca Juniors. Fl-1938, mar jilgħab l-Urugwaj mal-Peñarol u għenhom jirbuħ il-kampjonat ta' dik is-sena. Hu temm il-karriera tiegħu fil-Brażil flimkien ma' Flamengo fejn rebaħ il-Campeonato Carioca.
Fost l-hekk imsejħa oriundi, Orsi għal żmien twil kien l-aktar plejer li għamel preżenzi mat-tim nazzjonali Taljan. Ir-rekord tiegħu ġie miksur wara sebgħin sena minn Mauro Germán Camoranesi. Man-nazzjonal Taljan lagħab 35 logħba u skorja tlettax-il gowl, bl-iktar gowl importanti jasal fil-finali tat-Tazza tad-Dinja kontra ċ-Ċekoslovakkja. Il-gowl tad-dro tiegħu għen biex il-partita tmur għall-ħin barrani u Angelo Schiavio skorja l-gowl tar-rebħa.
Unuri
Independiente
Asociación Amateurs de Football: 1922, 1924, 1925
Juventus
Serie A: 1930–31, 1931–32, 1932–33, 1933–34
Flamengo
Campeonato Carioca: 1939
Arġentina
Campeonato Sudamericano: 1927
Midalja tal-fidda Olimpika: 1928
Italja
Tazza tad-Dinja: 1934
Tazza Internazzjonali: 1927–30, 1933–35
Individwali
All-Star Team tat-Tazza tad-Dinja: 1934
Referenzi
Ħoloq esterni
Twieldu fl-1901
Mietu fl-1986
Futbolers Arġentini
Futbolers Taljani |
29011 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Corcovado | Corcovado | Corcovado (pronunzja Portugiża: [koʁkoˈvadu] ), li tfisser "ħotba" bil-Portugiż, hija għolja fiċ-ċentru ta' Rio de Janeiro, il-Brażil. Il-quċċata tal-granit tinstab 710 metri (2,329 pied) 'il fuq fil-Park Nazzjonali tal-Foresta ta' Tijuca. L-għolja ta' Corcovado tinsab fil-Punent taċ-ċentru tal-belt iżda hija kompletament fil-limiti tal-belt u viżibbli minn distanzi kbar. Hija magħrufa mad-dinja kollha għall-istatwa ta' Ġesù ta' 38 metru (125 pied) fil-quċċata tagħha, magħrufa aħjar bħala l-istatwa ta' Kristu Redentur. Din kienet ivvutata bħala waħda mis-Seba' Għeġubijet Ġodda tad-Dinja.
PortugueselanguagePortuguese
Aċċess
Il-quċċata u l-istatwa jistgħu jintlaħqu permezz ta' triq dejqa, kif ukoll mill-Corcovado Rack Railway li nfetħet fl-1884 u ġiet irranġata fl-1980, jew b'mogħdija għall-mixi fin-naħa tan-Nofsinhar tal-għolja li tibda minn Parque Lage. Is-servizz tal-ferrovija juża tliet karreġġati li jaħdmu bl-elettriku, li bejniethom jesgħu 540 passiġġier fis-siegħa. Il-vjaġġ bil-ferrovija jieħu madwar 20 minuta u jitlaq kull 20 minuta. Minħabba l-kapaċità limitata tagħha għall-passiġġieri, l-istennija biex titla' fl-istazzjon tad-dħul tista' tieħu diversi sigħat. L-iskeda tas-sena kollha hija mit-8:30 ta' filgħodu sas-6:30 ta' filgħaxija.
Mit-terminus tal-ferrovija u t-triq, il-pjattaforma ta' osservazzjoni f'qiegħ l-istatwa tintlaħaq b'223 tarġa, jew b'liftijiet u escalators. Il-ferrovija ta' Corcovado, it-toroq ta' aċċess, u l-pjattaforma tal-istatwa spiss ikunu ffullati għax din hija fost l-attrazzjonijiet turistiċi l-aktar popolari f'Rio matul is-sena kollha.
Attrazzjonijiet
L-aktar attrazzjoni popolta' osservazzjoni fil-quċċata tagħha, li tattira aktar minn 300,000 viżitatur fis-sena. Mill-pjattaforma tal-quċċata, il-veduta panoramika tinkludi ċ-ċentru ta' Rio, Pão de Açúcar, Lagoa Rodrigo de Freitas, il-bajjiet ta' Copacabana u Ipanema, l-iStadium ta' Maracanã, u bosta favelas ta' Rio. F'Rio spiss ikun imsaħħab u l-veduta mill-pjattaforma spiss tkun mgħottija bis-sħab jew biċ-ċpar.
Viżitaturi notevoli li żaru l-quċċata tal-għolja matul is-snin jinkludu lil Charles Darwin, il-Papa Piju XII, il-Papa Ġwanni Pawlu II, Albert Einstein, u Diana, il-Prinċipessa ta' Wales, fost oħrajn.
Corcovado hija mfittxija wkoll għat-tixbit mal-blat. Il-wiċċ tan-Nofsinhar kellu 54 rotta tat-tixbit fl-1992.
Referenzi fil-Kultura Brażiljana
Il-Corcovado hija wkoll simbolu fil-kultura Brażiljana. Corcovado huwa t-titlu ta' kanzunetta ta' Antônio Carlos Jobim li tagħmel referenza għall-Għolja ta' Corcovado. Il-Corcovado tissemma wkoll f'diversi xogħlijiet oħra, fosthom il-lirika ta' Ben Harper, xogħlijiet letterarji, films, eċċ.
Ġeoloġija
Il-quċċata tal-Corcovado hija qisha ħotba kbira tal-granit. Huwa ddikjarat li hija l-ogħla formazzjoni tal-blat ta' dan it-tip fil-Brażil. It-tieni l-ogħla hija Pedra Agulha, li tinsab qrib il-belt ta' Pancas f'Espirito Santo.
Gallerija
Referenzi
Ħoloq esterni
'back to Rio'. RGSSA blog post contains image of Corcovada taken in 1914
Practical information about Corcovado mountain fuq WikiRio
Virtual Pictour up the Corcovado Mountain
Brażil
Muntanji
Ġeografija tal-Amerika
Monumenti
Seba' Għeġubijiet Ġodda tad-Dinja
Ġeoloġija
Siti ta' Wirt Dinji |
29017 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Saltaire | Saltaire | Saltaire huwa villaġġ Vittorjan f'Shipley, parti mid-Distrett Metropolitan tal-Belt ta' Bradford, fil-Punent ta' Yorkshire, l-Ingilterra. Salt's Mill (il-fabbrika ta' Salt) u d-distrett residenzjali assoċjat mal-fabbrika tal-era Vittorjana tul ix-xmara Aire u l-Kanal ta' Leeds u Liverpool tniżżlu fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO u jitqiesu wkoll bħala wieħed mill-punti ewlenin tul ir-Rotta Ewropea tal-Wirt Industrijali.
Storja
Saltaire nbena fl-1851 minn Sir Titus Salt, industrijalista ewlieni fl-industrija tas-suf ta' Yorkshire. Isem il-villaġġ huwa kombinament tal-kunjom tal-fundatur u ta' isem ix-xmara. Salt ittrasferixxa n-negozju tiegħu (ħames fabbriki separati) minn Bradford għal dan is-sit ħdejn Shipley sabiex il-ħaddiema u l-fabbrika kbira tat-tessuti tiegħu jiġu stabbiliti tul il-Kanal ta' Leeds u Liverpool u l-linja ferrovjarja. Salt impjega lill-arkitetti lokali Francis Lockwood u William Mawson.
Proġetti simili, iżda ferm iżgħar, kienu nbdew ukoll għall-ħabta tal-istess żmien minn Edward Akroyd f'Copley u minn Henry Ripley f'Ripley Ville. Il-villaġġ tal-fabbrika tal-qoton f'New Lanark, li wkoll huwa Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO, ġie stabbilit minn David Dale fl-1786.
Salt bena djar tal-ġebel puliti għall-ħaddiema tiegħu (ferm aħjar mill-mandraġġi ta' Bradford), djar tal-ħasil bl-ilma tal-vit, djar bil-banjijiet, sptar u istitut għar-rikreazzjoni u l-edukazzjoni, b'librerija, kamra għall-qari, sala tal-kunċerti, kamra tal-billiard, laboratorju tax-xjenza u gymnasium. Il-villaġġ kellu skola għat-tfal tal-ħaddiema, djar għall-foqra, irqajja' għat-tkabbir tal-għelejjel, park u post imkenni għad-dgħajjes. L-inizjattivi rikreattivi kienu mħeġġa wkoll, fosthom l-istabbiliment ta' banda tat-tnabar u tal-fifri għas-subien tal-età tal-iskola u banda tal-istrumenti tad-deheb isfar, prekursur tal-banda attwali msejħa Hammonds Saltaire Band, għall-irġiel tal-villaġġ.
Bil-kombinament ta' akkomodazzjonijiet ta' kwalità, impjieg, rikreazzjoni, faċilitajiet edukattivi u servizzi soċjali, il-villaġġ mudell irrappreżenta eżempju ewlieni ta' ppjanar urban mill-aqwa tas-seklu 19. F'Ottubru 1872, il-fabbriki ta' Saltaire u ta' Dean Clough f'Halifax kienu waqfiet ewlenin tal-Missjoni Iwakura tal-Gvern Ġappuniż fir-Renju Unit industrijali modern.
Sir Titus miet fl-1876 u ndifen fil-mawżolew maġenb il-Knisja tal-Kongregazzjoni. Meta iben Sir Titus Salt, Titus Salt Junior, miet, Saltaire għadda f'idejn partenarjat li kien jinkludi lil Sir James Roberts minn Haworth.
Sir James Roberts kien ħadem fil-fabbriki tas-suf mill-età ta' ħdax-il sena. Huwa kellu interessi sinifikanti ta' negozju fir-Russja, u kien jitkellem ir-Russu b'mod mexxej. Roberts sar is-sid ta' Saltaire, iżda ddeċieda li jinvesti flusu bil-kbir fir-Russja, u tilef parti minn ġidu fir-Rivoluzzjoni Russa. Huwa inkariga president tar-Russu fl-Università ta' Leeds u xtara d-dar tal-kleru ta' Brontë f'Haworth għan-nazzjon. Huwa jissemma f'The Waste Land ta' T. S. Eliot. Roberts indifen f'Fairlight, fil-Lvant Sussex. Il-legat tiegħu għadu jidher f'Saltaire fi ħdan il-park fit-Tramuntana tax-xmara, li huwa semma Roberts Park għal ibnu meta tah lill-Kunsill ta' Bradford fl-1920.
Il-villaġġ ta' Saltaire baqa' taħt is-sjieda tal-fabbrika sa ma nbigħet mill-Messrs. Salts (Saltaire) Ltd. lill-Bradford Property Trust Ltd. fil-31 ta' Lulju 1933. F'Ottubru 1933, is-sidien il-ġodda waslu għal qbil mal-Kunsill Distrettwali Urban ta' Shipley li se jwettqu xi titjib, inkluż it-tiġdid tas-servizzi tal-gass, il-forniment tal-elettriku prinċipali, flimkien ma' titjib sanitarju u tad-dranaġġ. Dan kien jinkludi "skema komprensiva biex jiġu eliminati l-impjanti antiki tal-ilma mormi u t-tip antik ta' mħażen tal-faħam, u minflok jinbnew postijiet ġodda minflokhom". L-iskema sħiħa kienet tinkludi t-tneħħija ta' 43 dar biex ikun hemm iktar spazju f'ċerti partijiet tal-villaġġ.
Saltaire fil-preżent
F'Diċembru 2001, Saltaire tniżżel fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO. Dan ifisser li l-gvern għandu d-dmir li jipproteġi s-sit. Il-binjiet li jiffurmaw parti mill-villaġġ mudell huma elenkati waħda waħda, u l-ogħla livell ta' protezzjoni jingħata lill-Knisja tal-Kongregazzjoni (li mill-1972 saret il-Knisja Riformata Magħquda ta' Saltaire) li hija elenkata bħala binja tal-grad I. B'mod notevoli, il-villaġġ wasal sa żminijietna prattikament intatt, iżda hija meħtieġa iktar protezzjoni peress li l-villaġġ huwa maħnuq mit-traffiku tul il-Wied ta' Aire, rotta importanti mil-Lvant għall-Punent. Ġiet proposta bypass sabiex ittaffi l-pressjoni tat-traffiku. Roberts Park, fuq in-naħa tat-Tramuntana tax-xmara, ġie mitluq u vvandalizzat għal xi żmien iżda ġie rrestawrat mill-Kunsill ta' Bradford. F'Lulju 2014 ġie mħabbar li l-uffiċjali tal-ippjanar kienu fasslu lista ta' bibien prinċipali li ġew sostitwiti fil-binjiet li tqiesu li "ma kinux konformi mal-istatus storiku tal-binjiet".
Il-villaġġ ta' Saltaire huwa żona ta' konservazzjoni. Victoria Hall (is-Sala ta' Vitorja; oriġinarjament l-Istitut ta' Saltaire) tintuża għal-laqgħat, għall-avvenimenti tal-komunità u għall-kunċerti, u fiha orgni teatrali antik ta' Wurlitzer. Il-villaġġ huwa moqdi mill-istazzjon ferrovjarju ta' Saltaire.
Il-Festival ta' Saltaire, li sar għall-ewwel darba fl-2003 biex jiġi ċċelebrat il-150 anniversarju ta' Saltaire, isir kull sena matul ħdax-il jum f'Settembru. Il-Festival tal-Arti ta' Saltaire huwa festival tal-arti viżiva li jsir kull sena f'Mejju. Fost l-avvenimenti pubbliċi jkun hemm wirjiet tal-arti, attivitajiet għat-tfal, fiera tal-produtturi, u djar miftuħa fejn ir-residenti jiftħu djarhom biex isiru galleriji temporanji tal-arti.
Politikament, Saltaire huwa parti mid-distrett elettorali ta' Shipley tal-Belt ta' Bradford, mid-distrett ta' Saltaire u Hirstwood tal-Kunsill tar-Raħal ta' Shipley, u parti mill-kostitwenza parlamentari ta' Shipley. Mill-1999 sal-2005, il-membri parlamentari Chris Leslie mill-House of Commons, Lord Wallace ta' Saltaire fil-House of Lords u Richard Corbett fil-Parlament Ewropew, kollha għexu f'Saltaire.
Sit ta' Wirt Dinji
Saltaire ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2001.
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (ii) "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; u l-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".
Bypass proposta
Saltaire huwa mdawwar b'żona ta' lqugħ stabbilit għall-protezzjoni tal-kuntest tas-Sit ta' Wiret Dinji tal-UNESCO. Tqajjem tħassib dwar pjanijiet imħabbra mill-Kunsill ta' Bradford u minn Action Airedale biex tinbena bypass li tgħaddi miż-żona ta' lqugħ għaż-żewġ naħat tas-Sit ta' Wirt Dinji u mina taħt il-villaġġ. Qrib il-fabbrika, ġie propost li l-mina ssegwi l-linja ferrovjarja u toħroġ wara l-Knisja Riformata Magħquda. Peress li tgħaddi maġenb il-Kanal ta' Leeds u Liverpool, jaf ikollha impatt fuq din iż-żona ta' konservazzjoni. Ir-rotta jkollha impatt fuq bosk antik seminaturali u fuq il-Ġnien ta' Mafkar fiċ-Ċimiterju ta' Nab Wood.
Il-Fabbrika ta' Salt fil-preżent
Il-Fabbrika ta' Salt għalqet bħala fabbrika tat-tessuti fi Frar 1986, u Jonathan Silver xtraha s-sena ta' wara u beda jwettaq xi rinnovazzjonijiet. Illum il-ġurnata tospita taħlita ta' negozji u impriżi, u tintuża għal skopijiet ta' divertiment u residenzjali. Fil-binja prinċipali tal-fabbrika hemm:
Gallerija tal-arti tal-1853: diversi kmamar kbar iddedikati għax-xogħlijiet tal-artist imwieled f'Bradford David Hockney: inkluż pitturi, tpinġijiet, muntaġġi ta' ritratti u xenarji teatrali.
Kumpaniji industrijali, inkluż il-manifattur tal-elettronika ARRIS International plc (preċedentement Pace plc).
Diversi ħwienet. Fl-2006 kien hemm ħwienet tal-kotba, tal-provvisti tal-arti, tal-ġojjellerija, tal-ilbies ta' barra, tal-antikitajiet, tal-ilbies formali, tar-roti u tal-oġġetti tad-dar, fosthom oġġetti ta' disinjaturi magħrufa internazzjonalment bħal Alvar Aalto u Philippe Starck.
Ristoranti u kafetteriji.
Il-"Fabbrika l-Ġdida", fuq in-naħa l-oħra tal-kanal, hija maqsuma bejn uffiċċji għat-Trusts lokali tas-Servizz Nazzjonali tas-Saħħa u appartamenti residenzjali.
Midja
Il-villaġġ intuża bħala post fejn inġibdu l-films u programmi televiżivi.
Filmati ta' Saltaire u tax-Shipley Glen Tramway fil-qrib fl-1914 huma miżmuma fl-Arkivju tal-Films ta' Yorkshire. L-Istitut Brittaniku tal-Films għandu filmat qasir ta' żewġ minuti li juri l-ħaddiema tal-Fabbrika ta' Salt fl-24 ta' Lulju 1900.
2002
A Is for Acid (film televiżiv tal-protagonista Martin Clunes)
2009
Spanish Flu: The Forgotten Fallen (dramm televiżiv tal-BBC)
2011
Antiques Roadshow (sensiela televiżiva tal-BBC)
2013
Peaky Blinders (sensiela televiżiva tal-BBC)
2014
The Hunter's Prayer (film)
2015
An Inspector Calls (film televiżiv tal-BBC)
Black Work (sensiela televiżiva tal-ITV)
Countryfile, il-25 ta' Mejju 2015 (sensiela televiżiva tal-BBC)
2017
The Hunter's Prayer (film tal-protagonista Sam Worthington)
Ghost Stories (film tar-reġista Jeremy Dyson)
2018
Funny Cow (film tal-protagonista Maxine Peake)
The ABC Murders (sensiela televiżiva tal-BBC tal-protagonista John Malkovich)
2019
The English Game (sensiela tan-Netflix miktuba minn Julian Fellowes)
2020
Countryfile, it-13 ta' Diċembru 2020 (sensiela televiżiva tal-BBC)
Songs of Praise (sensiela televiżiva tal-BBC)
2022
Gentleman Jack (sensiela televiżiva)
Our Great Yorkshire Life
Canal Boat Diaries
Residenti notevoli
Fost ir-residenti notevoli ta' Saltaire fl-imgħoddi kien hemm:
Martha Brown (qaddejja tal-familja Brontë);
Arthur Raistrick (ġeologu u arkeologu);
Tony Richardson (reġista u produttur tal-films);
Sir Titus Salt (negozjant u fundatur ta' Saltaire);
Jonathan Silver (imprenditur u sid tal-Fabbrika ta' Salt);
Marie Studholme (attriċi u kantanta magħrufa għall-kummiedji mużikali Vitorjani u Dwardjani);
Abraham Broadbent (skultur Vitorjan ta' suċċess).
Ritratti
Referenzi
Siti ta' Wirt Dinji
Renju Unit
Industrija |
29019 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Letteratura%20Maltija | Letteratura Maltija | Il-letteratura Maltija hija kull letteratura li toriġina minn Malta jew minn kittieba Maltin jew letteratura miktuba bil-lingwa Maltija.
Storja
Malti Miktub
Hekk kif il-Malti evolva wara li l-Konti Ruggeru I ta’ Sqallija temm il-ħakma Għarbija fuq il-gżira fl-aħħar tas-seklu 11, ftit kien hemm interess fl-iżvilupp ta’ forma miktuba tal-lingwa. Inizjalment il-kleru, l-aristokrazija u l-bourgeoisie biss kienu kapaċi jaqraw u jiktbu u ħafna mill-komunikazzjoni tagħhom kienet issir bil-Latin. Matul is-sekli l-użu tal-Malti kien spiss skoraġġut b’entużjażmu varjat, apparentement bit-tama li jekk tiġi ssostitwita ssaħħaħ ir-rabtiet mal-pajjiż li kellu l-pussess ta’ Malta f’dak iż-żmien partikolari. Taħt il-Kavallieri ta' San Ġwann kemm it-Taljan kif ukoll il-Franċiż kienu jintużaw għal dokumenti uffiċjali u korrispondenza. Matul il-perjodu kolonjali Brittaniku l-użu tal-Ingliż ġie mħeġġeġ permezz tal-edukazzjoni, bit-Taljan meqjus bħala l-lingwa l-aktar influwenti li jmiss. Kien biss fl-1936 li l-Malti ġie rikonoxxut bħala l-lingwa uffiċjali tal-gżira. B’mod uniku, l-ebda pajjiż Ewropew ieħor ma kien nieqes minn forma standardizzata miktuba tal-lingwa tiegħu sas-seklu 19, meta rġiel bħal Mikiel Anton Vassalli għamlu sforz miftiehem biex jittraskrivu l-Malti mitkellem f’forma miktuba, għalkemm jeżistu eżempji ta’ Malti miktub sa minn kmieni seklu 15.
Diglossja
L-iżvilupp tax-xogħlijiet letterarji indiġeni Maltin storikament ġie mxekkel mid-diglossja li kkaratterizzat il-kultura ta’ Malta tul l-istorja tagħha. Għal bosta sekli, il-Malti kien magħruf bħala l-lingwa “tal-kċina u l-ħanut tax-xogħol”, filwaqt li t-Taljan kien il-lingwa tal-edukazzjoni, il-letteratura, l-arti, il-liġi u l-kummerċ. Għalhekk, sal-bidu tas-seklu 20, il-maġġoranza l-kbira tax-xogħlijiet letterarji f’Malta nkitbu bit-Taljan mill-komunità tat-Taljani Maltin. Fil-bidu tal-istorja Maltija, id-diglossja wriet ruħha fil-koeżistenza ta’ forma żviluppata ta’ Siculo-Għarbi u l-lingwa ta’ sensiela ta’ ħakkiema, l-aktar Latin, Grieg, Sqalli, Franċiż, Spanjol u Taljan. Mill-1800 'l quddiem dawn ġew fil-biċċa l-kbira sostitwiti mill-Ingliż. Il-lingwa Maltija llum hija miksija bil-kbir b'influwenzi Rumanzi u Ingliżi bħala riżultat.
L-emerġenza tal-letteratura Maltija
L-eqdem test letterarju magħruf bil-Malti huwa l-poeżija ta' Pietru Caxaro, Il-Cantilena (ċ. 1470 sa 1485) (magħrufa wkoll bħala Xidew il-Qada ), segwit mis-sonett ta' tifħir ta' Gian Francesco Bonamico lill-Gran Mastru Nicolas Cotoner, Mejju gie' bl'Uard, u Zahar, ċ. 1672. L-ewwel dizzjunarju Malti magħruf inkiteb minn Francois de Vion Thezan Court (ċ. 1640). Fl-1700, poeta Għawdxi anonimu kiteb Jaħasra Mingħajr Ħtija. Traduzzjoni bil-Malti tat- Talb tal-Mulej dehret fix-xogħol ta' Johannes Heinrich Maius Specimen Lingua Punicæ in hodierna Melitensium superstitis (1718), li turi t-twemmin li qabel kien wiesa' li l-lingwa kellha wirt Punic . Ġabra ta’ priedki reliġjużi ta’ ċertu Dun Ignazio Saverio Mifsud, ippubblikati bejn l-1739 u l-1746, hija meqjusa bħala l-ewwel eżempju magħruf ta’ proża Maltija.
Poeżija anonima bl-isem Fuqek Nitħaddet Malta, inkitbet c. 1749, dwar il-Konfoffa tal-Iskjavi. Ftit snin wara, fl-1752, ġie ppubblikat katekiżmu bit-titlu Tagħlim Nisrani ta' Dun Franġisk Wizzinokemm bil-Malti kif ukoll bit-Taljan. L-okkażjoni tal-Karnival fl-1760 rat il-pubblikazzjoni ta' ġabra ta' versi burlesk taħt l-intestatura Żwieġ la Maltija (Żwieġ, fl-istil Malti), minn Dun Feliċ Demarco.
Tifel tal-moviment Romantiku, il-patrijott Malti Mikiel Anton Vassalli (1764–1829) faħħar il-ħolqien tal-Malti letterarju bħala "wieħed mill-patrimonji antiki... tan-nazzjon ġdid emerġenti" u raw din ix-xejra naxxenti bħala: (1) l-affermazzjoni tal-identità singulari u kollettiva, u (2) il-kultivazzjoni u t-tixrid tal-mezz tad-diskors nazzjonali bħala l-aktar komponent sagru fid-definizzjoni tal-patria u bħala l-aktar ġustifikazzjoni effettiva kemm għal pretensjoni ta’ komunità dominata li tkun nazzjon u għall-ġlieda sussegwenti kontra ħakkiema barranin.
Bejn l-1798 u l-1800, waqt li Malta kienet taħt okkupazzjoni Franċiża, traduzzjoni Maltija ta' L-Għanja tat-Trijonf tal-Libertà, miċ-Ċittadin La Coretterie, Segretarju tal-Kummissarju tal-Gvern Franċiż, ġie ppubblikat fl-okkażjoni ta' Jum il-Bastilja.
L-ewwel traduzzjoni għall-Malti ta’ test bibliku, l-Evanġelju ta’ San Ġwann, ġiet ippubblikata fl-1822 (trad. Ġużeppi Marija Cannolo), fuq inizjattiva tas-Soċjetà Biblika f’Malta. L-ewwel gazzetta bil-Malti, l-Arlekkin Jew Kawlata Ingliża u Maltija dehret fl-1839, u kienet tidher il-poeżiji l-Imħabba u Fantasijau Sunett.
L-ewwel poeżija epika bil-Malti, Il-Ġifen Tork, ta' Giovanni Antonio Vassallo, ġiet ippubblikata fl-1842, segwita minn Ħrejjef bil- Malti u Ħrejjef u Ċajt bil-Malti fl-1861 u fl-1863 rispettivament. L-istess awtur ippubblika l-ewwel ktieb tal-istorja bil-Malti bl-isem Storja ta' Malta Miktuba għall-Poplu fl-1862.
Poeżija
Il-Cantilena
Il-Cantilena huwa l-eqdem test miktub magħruf li jeżisti bil-Malti, li jmur sa mhux aktar tard mill-1485, il-mewt ta’ Pietru Caxaro, l-awtur li huwa attribwit lilu. Ma reġgħetx ġiet skoperta qabel l-1966 jew l-1968 mill-Prof Godfrey Wettinger u Fr. Mikiel Fsadni fl-Arkivji Nutarili tal-Belt Valletta. Frans Sammut ppubblika interpretazzjoni rivoluzzjonarja tagħha fl-2009. Karmenu Mallia traduċiha għall-Esperanto u kiteb artiklu dwarha fLiteratura Foiro'.
Letteratura kontemporanja
Fis-snin ta’ wara l-Gwerra raw il-ħolqien tal-Moviment Qawmien Letterarju (Moviment Qawmien Letterarju) fl-1967, moviment letterarju ta’ avanguardia li l-protagonisti tiegħu kien jinkludi lil Oliver Friggieri (aktar tard Professur tal-Malti). fl-Università ta' Malta), Frans Sammut (1945–2011), l-"awtur nazzjonali", Alfred Sant (li kien Prim Ministru mill-1996 sal-1998), Lino Spiteri (li kien Ministru tal-Finanzi f’żewġ Gvernijiet), u oħrajn.
Fost l-aktar xogħlijiet importanti ta’ Oliver Friggieri hemm il-ġabra tal-poeżiji tiegħu.
Ir-reputazzjoni ta' Frans Sammut hija mibnija fuq ir-rumanzi tiegħu Il-Gaġġa (li fuqhom huwa bbażat il-film bl-istess isem), Samuraj, Paceville u Il-Ħolma Maltija (tradott. fl-Esperanto bħala La Malta Revo).
Alfred Sant huwa magħruf għat-teatru tiegħu miġbur l-aktar fil-Fid-Dell tal-Katidral u Drammi Ohra, filwaqt li Lino Spiteri sar rinomat għar-rumanz tiegħu Rivoluzzjoni Do Minore u l-istejjer qosra tiegħu.
Ix-xena tal-Moviment Qawmien Letterarju eventwalment ċediet għal mewġa ġdida ta' kittieba, li leħnu sawru x-xena tal-letteratura kontemporanja. Fost dawn l-ewwel hemm kittieba bħal Albert Marshall, Immanuel Mifsud, Adrian Grima, u Antoine Cassar. Ix-xena kontemporanja rat ukoll il-ħolqien ta’ ġenerazzjoni ġdida ta’ kittieba fosthom Simone Inguanez, Nadia Mifsud, Simone Galea, Elizabeth Grech, Clare Azzopardi, Lon Kirkop, Kirsten Spiteri u Lara Calleja. li rebħet il-Premju tal-Unjoni Ewropea għal-Letteratura għall-ktieb tagħha Kissirtu Kullimkien.
Illum il-ġurnata l-letteratura Maltija hija ddominata mil-letteratura bil-lingwa Maltija (eż., Alex Vella Gera, Guze' Stagno), xi xogħlijiet bl-Ingliż (Francis Ebejer pereżempju), u xi xogħlijiet fl-Ingliż. Taljan, bħall-poeżiji tal-Imħallef J.J. Cremona u l-ebook ta' Albert Caruana Il Sindaco di Racalmusci.
Interessanti huwa l-għadd dejjem jikber ta' xogħlijiet letterarji Maltin ta' nies bħal Oliver Friggieri, li l-kotba tiegħu ta' proża u poeżija ġew maqluba għall-bosta ilsna oħra u għadd kbir ta' kittieba żgħażagħ. L-iktar tliet kittieba Maltin magħrufa fid-dinja huma Francis Ebejer (drammaturgu), Dun Karm Psaila (il-poeta nazzjonali) u Oliver Friggieri. F'dawn l-aħħar snin bdew jiżdiedu wkoll xogħolijiet letterarji għaż-żgħażagħ. Fost dawn il-kotba, l-aktar innotati nsibu (Ri)Ġenerazzjoni, Amina u Fittixni ta' Antoinette Borg, Magna Mater ta' Loranne Vella, Gramma ta' Leanne Ellul u r-rumanz debutt Mitt Elf Isem Ieħor: HappyVeganGirlJules ta' Lon Kirkop li dan tal-aħħar rebaħ l-edizzjoni tal-2020 tal-Konkors ta' Kitba Letteratura għaż-żgħażagħ.
Kittieba bil-Malti
Interessanti huwa l-għadd dejjem jikber ta' xogħlijiet letterarji Maltin ta' nies bħal Oliver Friggieri, li l-kotba tiegħu ta' proża u poeżija ġew maqluba għall-bosta ilsna oħra u għadd kbir ta' kittieba żgħażagħ. L-iktar tliet kittieba Maltin magħrufa fid-dinja huma Francis Ebejer (drammaturgu), Dun Karm Psaila (il-poeta nazzjonali) u Oliver Friggieri. F'dawn l-aħħar snin bdew jiżdiedu wkoll xogħolijiet letterarji għaż-żgħażagħ. Fost dawn il-kotba, l-aktar innotati nsibu (Ri)Ġenerazzjoni, Amina u Fittixni ta' Antoinette Borg, Magna Mater ta' Loranne Vella, Gramma ta' Leanne Ellul u r-rumanz debutt Mitt Elf Isem Ieħor: HappyVeganGirlJules ta' Lon Kirkop li dan tal-aħħar rebaħ l-edizzjoni tal-2020 tal-Konkors ta' Kitba Letteratura għaż-żgħażagħ.
Rumanziera
John F. Marks - awtur tar-rumanz soċjali Tejbilhom Ħajjithom Alfons Maria Galea - fundatur tas-sensiela tal-Kotba tal-Mogħdija taż-Żmien bil-Malti
Ġino Muscat Azzopardi - awtur ta’ Anġli tan-Niket Ġużè Aquilina - awtur ta' Taħt Tliet Saltniet Ġużè Bonnici - awtur ta' rumanzi u novelli
Ġużè Galea - awtur ta' Raġel bil-Għaqal, San Ġwann u rumanzi storiċi oħra
Ġużè Ellul Mercer - awtur tar-rumanz Leli ta’ Ħaż-Żgħir, u djarju tal-gwerra Taħt in-Nar Ġużè Orlando - awtur tar-rumanz L-Ibleh Ġużè Chetcuti - awtur ta’ novelli u rumanzi, drammi kif ukoll ta’ studji kritiċi
Ġwann Mamo - awtur tar-rumanz Ulied in-Nanna Venut fl-Amerka Pawlu Xuereb - awtur ta’ rumanzi tad-ditektifs.
Kelinu Spiteri magħruf bħala Kilin.
J. J. Camilleri - l-awtur ta' Aħna Sinjuri u rumanzi oħra
Frans Sammut - awtur ta' rumanzi fosthom Il-Gaġġa, Samuraj u Il-Ħolma Maltija Paul P. Borg - awtur ta' Dal-Lejl Ġie Alla Trevor Zahra-awtur ta' l-ghar tax-xelter
Oreste Calleja - awtur ta' drammi, fosthom "Anestesija", "Satira", "Pawlu Redux"
Antoinette Borg - awtriċi ta' rumanzi
Lon Kirkop - awtur ta' rumanzi, dramaturgu u artist viżiv
Loranne Vella - awtriċi ta' rumanzi
Leanne Ellul - awtriċi ta' rumanzi u poeżija
Lara Calleja - awtriċi ta' rumanzi
Awturi ta' Novelli
Carmel G. Cauchi
Pietru Pawl Saydon - awtur ta' novelli, traduttur tal-Bibbja
Lino Spiteri - awtur ta' novelli u rumanzi
Temi Zammit - kittieb tal-ktieb Il-Gżejjer ta' Malta u l-Ġrajja Tagħhom
Poeti
(Ara wkoll Lista tal-poeti tal-ilsien Malti)
Mario Azzopardi
Ġorġ Borg
Rużar Briffa
Anton Buttigieg - Il-Poeta tan-Natura
Dun Frans Camilleri
Ninu Cremona
Anastasju Cuschieri - Il-Poeta tal-Madonna
Ġużè Delia - Il-Poeta tal-Leġġendi
Victor Fenech
Albert Marshall
Ġużè Muscat Azzopardi
Dun Karm - Il-Poeta Nazzjonali
Joe Friggieri
Oliver Friggieri
Mary Meilak
Achille Mizzi
Ġorġ Pisani - Il-Poeta tal-Istorja
Philip Sciberras - poeta; magħruf għall-Mandala Marjanu Vella
Karmenu Vassallo - Il-Poeta tan-Nirien
Ġorġ Zammit
Drammaturgi
Oreste Calleja
Albert Cassola
Ġużè Diacono - ġurnalist u kittieb ta’ drammi b’tema socjali realistika. Awtur tad-dramm Il-Madonna taċ-Ċoqqa.
Francis Ebejer
Alfred Sant - awtur ta' drammi, rumanzi u novelli
Referenzi
Biblijografija
Aquilina, Ġużè (1962) Antoloġija ta’ Proża Maltija 1 & 2, Malta: A.C.Aquilina & Co.
Briffa, Charles (1999) In-Novella Maltija. Malta: PIN.
Briffa, Charles (2003) Ir-Rumanz Malti sa nofs is-Seklu Għoxrin. Malta: PIN.
Briffa, Charles (2008) Il-letteratura maltija: l-istorja tan-narrattiva, Malta: Malta University Pub.
Cassola, Arnold (1990) Qawsalla: Antologija tal-Letteratura Maltija, Malta: Università ta' Malta
Cassar, Mario (2002) Storja tal-Ilsien u l-Letteratura Maltija – Kronoloġija, Malta: Għaqda tal-Malti (Università)
Chetcuti, Ġużè (1989) L-Iżvilupp Storiku tan-Novella fil-Letteratura Maltija, Tlaqna għal Rasna u Stejjer Oħra. Malta: SKS.
Chetcuti, Ġużè (1998) Ħbiebi, l-awturi maltin: ġrajja awtobijografika fuq il-letteratura maltija, San Ġwann: Publishers Enterprise Group Mtd
Chetcuti, Ġużè (2002) Kittieba hbiebi: grajja awtobijografika tal-letteratura Maltija, Malta: Dipartiment tat-Taghrif, Partit Laburista
Friggieri, Oliver (1979) Storja tal-letteratura maltija Vol. I : Il-poezija mill-bidu sa Dun Karm, Malta: Klabb Kotba Maltin
Friggieri, Oliver (2001) L-Istorja tal Poeżija Maltija'', Malta: PIN.
Ħoloq esterni
Il-Letteratura Maltija bħala Xhieda tan-Nazzjonalita
Letteratura ta' Malta |
29021 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Johann%20Horvath | Johann Horvath | Johann "Hans" Horvath (twieled fl-20 ta' Mejju 1903 – miet fit-30 ta' Lulju 1968) kien plejer tal-futbol Awstrijak li kien jilgħab bħala attakkant.
Karriera
Horvath beda jilgħab ma' Simmering, it-tim tal-viċinat tiegħu. Wara d-debutt fil-kampjonat, iddebutta wkoll mat-tim nazzjonali fil-logħba kontra l-Ġermanja milgħuba nhar it-13 ta' Jannar 1924, fejn skorja l-ewwel gowl tiegħu fit-telfa ta' 4–3. Taħt il-gwida ta' Hugo Meisl hu sar figura regolari mal-ewwel ħdax tat-tim nazzjonali, filwaqt li mal-klabb tiegħu ta' Simmering wassalhom għat-tielet post fl-istaġun 1925–26 li jibqa' l-aqwa riżultat ta' kull żmien għall-klabb mill-kapitali Awstrijaka.
Fis-sajf tal-1927 ingħaqad ma' Rapid Wien. Magħhom lagħab żewġ finali konsekuttivi tat-Tazza Mitropa u rebaħ il-kampjonat darbtejn fl-1929 u l-1930. Wara tliet snin mal-klabb, issieħeb ma' Wacker Wien fl-1930. Fl-1935 irritorna ma' Simmering fejn baqa' jilgħab magħhom sal-1940, qabel ma għalaq il-karriera tiegħu mat-tim tal-pulizija ta' Vjenna.
Mat-tim nazzjonali rebaħ it-Tazza Internazzjonali tal-1932 u ġie msejjaħ għat-Tazza tad-Dinja tal-1934 li ntlagħbet fl-Italja. F'din il-kompetizzjoni skorja żewġ gowls hekk kif l-Awstrija temmew l-impenji tagħhom fir-raba' post. Hu lagħab total ta' 46 logħba u skorja 29 gowl, bl-aħħar logħba tiegħu tasal kontra l-Ungerija.
Unuri
Rapid Wien
Bundesliga: 1928–29, 1929–30
Awstrija
Tazza Internazzjonali: 1931–32
Referenzi
Ħoloq esterni
Johann Horvath fuq rapidarchiv.at
Twieldu fl-1903
Mietu fl-1968
Futbolers Awstrijaċi |
29022 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Volt%20Malta | Volt Malta | Volt Malta huwa partit politiku f'Malta u l-fergħa Maltija ta' Volt Europa, partit u moviment politiku pan-Ewropew Ewrofederalista u progressiv, li jippromwovi għal kooperazzjoni Ewropea akbar madwar l-Ewropa.
Ħolqien
Volt Malta twaqqaf fl-2020, u ġie rreġistrata bħala partit fit-30 ta' April 2021. Dan jagħmilha s-16-il rappreżentant nazzjonali ta' Volt Europa reġistrat bħala partit.
Politika
Bħala parti min-netwerk Ewropew, Volt Malta ssegwi metodu pan-Ewropew għal bosta oqsma ta’ politika bħalma huma t-tibdil fil-klima, il-migrazzjoni, l-inugwaljanza ekonomika, il-kunflitt internazzjonali u l-impatt tar-rivoluzzjoni teknoloġika fuq is-suq tax-xogħol.
Barra minn hekk, il-partit ħaseb li jindirizza firxa wiesgħa ta’ kwistjonijiet f’Malta, bħall-korruzzjoni, permezz tal-promozzjoni ta’ governanza trasparenti u separazzjoni tal-poteri, jew protezzjoni ambjentali u tal-klima, permezz ta’ enfasi fuq ekonomija ċirkolari.
Referenzi
Ħoloq esterni
Sit ta' IneedMap!
Sit ta' politikaonesta
Partiti politiċi ta' Malta |
29023 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Anton%C3%ADn%20Pu%C4%8D | Antonín Puč | Antonín Puč (twieled fis-16 ta' Mejju 1907 – miet fit-18 ta' April 1988) kien plejer tal-futbol Ċek li kien jilgħab bħala attakkant.
Karriera
Imrawwam fil-futbol ma' Čechie Smíchov u SK Smíchov, Puč qatta' l-maġġoranza tal-karriera tiegħu ma' Slavia Prague wara li kien ingħaqad magħhom ta' tmintax-il sena. Ma' Slavia Prague lagħab madwar 491 logħba (146 fil-kampjonat) u skorja 437 gowl (123 fil-kampjonat). Għal darbtejn spiċċa bħala l-aqwa skorer tal-kampjonat, fl-1927 u fl-1929.
Bejn l-1926 u l-1939 lagħab mat-tim nazzjonali taċ-Ċekoslovakkja u ħa sehem fit-Tazza tad-Dinja tal-1934 u l-1938. Fl-edizzjoni tal-1934 skorja żewġ gowls, b'wieħed minnhom ikun il-gowl tal-vantaġġ fil-finali kontra l-Italja li ċ-Ċekoslovakki tilfu 2–1. Puč hu kkunsidrat fost l-aqwa plejers taċ-Ċekoslovakkja ta' dak il-perjodu u l-35 gowl f'61 logħba mat-tim nazzjonali jagħmluh l-aqwa skorer ta' kull żmien. Mal-qasma tal-pajjiż fir-Repubblika Ċeka u s-Slovakkja, Jan Koller qabeż ir-rekord tiegħu fl-2005.
Unuri
Slavia Prague
I. liga: 1928–29, 1929–30, 1930–31, 1932–33, 1933–34, 1934–35, 1936–37
Tazza Mitropa: 1938
Referenzi
Ħoloq esterni
Antonín Puč fuq FAČR
Twieldu fl-1907
Mietu fl-1988
Futbolers Ċeki |
29024 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Traduzzjonijiet%20tal-Bibbja%20g%C4%A7all-Malti | Traduzzjonijiet tal-Bibbja għall-Malti | In-nazzjonalista Malti Mikiel Anton Vassalli, konvert għall-Protestantiżmu, traduċa l-Evanġeljus u l-Atti tal-Appostli għall-lingwa Maltija. Dan imbagħad kien magħruf bħala l-"Kafir verżjoni". Michael Camilleri (c.1814–1903), wara vigarju ta’ Lyford, Berkshire, irreveda l-verżjoni ta’ Vassali ttraduċi t-Testment il-Ġdid u l-Ktieb tat-Talb Komuni għall-Malti.
Fl-1959, Malti Kattolika Rumana saċerdot u lingwista Pietru Pawl Saydon ippubblika traduzzjoni tal-Bibbja bil-Malti mill-Ebrajk u Grieg. It-traduzzjoni kellha enfasi qawwija fuq il-vokabularju tal-Malti Semitika f'tentattiv biex iżżomm it-tifsira oriġinali tas-sors Ebrajk. It-traduzzjoni ta’ Saydon ġiet miċħuda mill-Knisja Kattolika f’Malta b’rabta mal-kwistjoni tal-lingwa u l-klima politika fil-gżejjer ta’ dak iż-żmien.
Malti
Letteratura bil-Malti |
29027 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Regola%20ta%27%20De%20Wahl | Regola ta' De Wahl | Ir-regola ta' De Wahl hija regola ta' formazzjoni ta' kliem, żviluppata minn Ġermaniż Baltiku uffiċjal navali u għalliem Edgar de Wahl u applikata fil-lingwa mibni Interlingue, li kien ukoll il-ħolqien tiegħu.
Ir-regola serviet għall-formazzjoni ta 'ċerti forom grammatikali mibdula, bħall-aġġettivi u n-nomi, mill-infinittiv tal-verb.
Edgar de Wahl osserva mudelli eżistenti ta' bidliet fil-ħoss li seħħew fil-lingwi naturali (d għal s, r għal t, eċċ). L-iskop tal-ħakma tiegħu kien li jiddistilla dawn il-mudelli f'sistema regolari u loġika li hija riproduċibbli iżda wkoll naturali fid-dehra.
Regola
Verb infinittivs fl-Interlingue jispiċċaw f'-ar, -ir jew -er. L-għerq jinkiseb bil-mod li ġej:
Jekk, wara t-tneħħija ta -r jew -er tal-infinittiv, l-għerq jispiċċa bil-vokali, tiżdied il--t finali: crea/r, crea/t-, crea/t/or; peti/r, peti/t-, peti/t/ion.
Jekk l-għerq jispiċċa fil-konsonanti d jew r, huma mibdula f's: decid/er, deci/s-, deci/s/ione; adher/er, adhe/s, adhe/sion; elid/er, eli/s-, eli/s/ion.
Fil-każijiet l-oħra kollha, b'sitt eċċezzjonijiet, it-tneħħija tat-tmiem tagħti l-għerq eżatt: duct/er, duct-, duct/ion; emiss/er, emiss-, emiss/ion.
Dawn is-sitt eċċezzjonijiet huma
ced/er, cess-
sed/er, sess-
mov/er, mot-
ten/er, tent-
vert/er, vers-
veni/r, vent-
u l-verbi ffurmati minnhom bl-użu ta’ prefissi.
In-nomi u l-aġġettivi jinħolqu billi jitneħħa t-tmiem u b’hekk jinkiseb l-għerq. Wara li żżid -r jew -er, wieħed jikseb l-infinittiv fil-maġġoranza tal-każijiet: decora/t/ion, decora/t-, decora/r.
Applikazzjoni
Din ir-regola ġiet applikata għall-ewwel darba fil-lingwa Interlingue. Jintuża wkoll fil-lingwa Sambahsa. Wara modifika possibbli wieħed jista' japplika din ir-regola biex joħloq forom ġodda ta' kelma speċjalment f'lingwi Rumani jew f'lingwi li ssellfu vokabularju minn lingwi Rumani.
Ħoloq esterni
De Wahl's Rule
Interlingue |
29030 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Storja%20tar-reli%C4%A1jon%20f%27Malta | Storja tar-reliġjon f'Malta | Dan l-artiklu jagħti dettalji dwar l-istorja tar-reliġjon f'Malta. Ir-Repubblika ta' Malta hija pajjiż tan-Nofsinhar tal-Ewropa li jikkonsisti f’arċipelagu li jinsab fiċ-ċentru tal-Mediterran, 80 km fin-nofsinhar ta’ Sqallija, 284 km fil-Lvant tat-Tuneżija u 333 km fit-tramuntana tal-Libja, b'Ġibiltà 1,755 km lejn il-punent u Lixandra 1,508 km. lejn il-lvant. Malta tkopri ftit aktar minn 316 km2 fl-art, li jagħmilha waħda mill-iżgħar stati fid-dinja. Huwa wkoll wieħed mill-pajjiżi l-aktar densament popolati madwar id-dinja. Il-Kattoliċiżmu huwa r-reliġjon uffiċjali f'Malta kif iddikjarata mill-kostituzzjoni Maltija.
Preistorja u l-era klassika
Minn madwar is-sena 3600 QK, Malta għaddiet minn “perjodu tat-tempju” li rat il-bini ta’ strutturi marbuta ma’ twemmin reliġjuż bħat-tempju Ggantia Għawdex (il-“fażi ta’ Ġgantja” bejn it-3600 u t-3200 QK) , l-Ipoġew (il-“fażi Saflieni” bejn it-3300 u t-3000 QK) u t-Tempji ta’ Tarxien, Hagar Qim u l-Imnajdra ( il-"fażi Tarxien" bejn 3150 u 2500 QK). Riti tal-Fertilità x'aktarx kienu l-prattiċi reliġjużi f'dawn is-siti.
Wasla tal-Kristjaneżmu
Katakombi fir-Rabat jixhdu komunità Kristjana tal-bidu f’Malta. L-Atti tal-Appostli jirrakkonta l-istorja ta’ kif Pawlu ta’ Tarsu nawfraġ f’Malta fi triqtu minn Cesarea Maritima lejn Ruma, mibgħut minn Porcius Festus, prokuratur tal-Lhudija, biex jinqala' ġuri quddiem l-Imperatur. Pawlu qima f’Malta għal tliet xhur (Atti 28:1-11).
Skont it-tradizzjoni, Publiju, il-Gvernatur Ruman ta' Malta dak iż-żmien, sar l-ewwel Isqof ta' Malta wara l-konverżjoni reliġjuża tiegħu għall-Kristjaneżmu. Jingħad li l-episkopat tiegħu dam wieħed u tletin sena qabel ma ffaċċja l-martirju fil-Greċja.
Hemm ftit tagħrif dwar il-kontinwità tal-Kristjaneżmu f'Malta fis-snin ta' wara għalkemm it-tradizzjoni tgħid li kien hemm linja kontinwa ta' isqfijiet minn Publiju sa żmien l-Imperatur Kostantinu. L-Atti tal-Kunċilju ta’ Kalċedonja jirreġistraw li, fl-451 WK, ċertu Acacius kien Isqof ta’ Malta (Melitenus Episcopus) u fl-501 AD, ċertu Constantinus, Episcopus Melitenensis, kien preżenti fit-Tieni Konċilju ta’ Kostantinopli. Fl-588 Tuċillu, Miletinae civitatis episcopus, ġie mneħħi mill-Papa Girgor I u s-suċċessur tiegħu, Trajan, ġie elett mill-kleru u l-poplu ta' Malta fl-599 wara Kristu. L-aħħar Isqof ta' Malta li ġie rreġistrat qabel l-invażjoni Għarbija kien Grieg bl-isem ta' Manas, li sussegwentement ġie miżmum fil-ħabs f'Palermu.
In-Normanni ħelsu lil Sqallija u lill-Gżejjer Maltin fl-1091 u Roger I ta’ Sqallija kien milqugħ bil-qalb mill-Insara indiġeni.
Il-popolazzjoni Lhudija ta’ Malta laħqet l-ogħla livell fil-Medju Evu taħt il-ħakma Normanna, li bdiet fl-1090, b’500 jgħixu fil-gżira ewlenija u 350 f’Għawdex. Il-kabbalista Abraham Abulafia Lhudi medjevali ħarab mill-persekuzzjoni fi Sqallija u ħarab lejn Malta. Miet fil-gżira ċkejkna ta’ Kemmuna, fis-snin 1290.
Fl-1479, Malta u Sqallija ġew taħt il-Aragoni u d-Digriet ta' l-Alhambra ta' l-1492 ġiegħel lill-Lhud kollha jitilqu mill-pajjiż bi ftit affarijiet biss. Diversi għexieren ta’ Lhud Maltin jista’ jkollhom konvertiti għall-Kristjaneżmu sabiex ikunu jistgħu jibqgħu fil-pajjiż. F'Malta reġgħet tfaċċat sottokultura Lhudija matul ir-renju tal-Kavallieri Osptarieri.
Is-Sovranità tal-Ordni
Filwaqt li l-Gżejjer Maltin kienu taħt il-ħakma tal-Kavallieri ta’ Malta, mis-seklu 15 sal-aħħar tas-seklu 18, il-Gran Mastru kellu l-istatus ta’ prinċep tal-Knisja Kattolika, u gawda relazzjoni speċjali mal-Papa, li kultant wasslet għal ammont konsiderevoli ta’ frizzjoni mal-Isqfijiet lokali.
Okkupazzjoni Franċiża
Matul is-snin, il-poter tal-Kavallieri naqas u l-Ordni saret mhux popolari. Dan kien madwar iż-żmien meta l-valuri universali tal-libertà u l-libertà ġew inkarnati mir-Rivoluzzjoni Franċiża. Nies kemm minn ġewwa l-Ordni kif ukoll minn barra appellaw lil Napuljun Bonaparti biex ikeċċi lill-Kavallieri. Il-Kaporal Żgħir ma qagħadx lura. Il-flotta tiegħu waslet fl-1798, fi triqtu lejn l-ispedizzjoni tiegħu tal-Eġittu. Bħala għajba lejn il-Kavallieri, Napuljun talab port salv biex jerġa’ jforni l-vapuri tiegħu, u mbagħad idawwar l-armi tiegħu kontra l-ospiti tiegħu darba mingħajr periklu ġewwa Valletta. Il-Gran Mastru Hompesch kapitula, u Napuljun daħal Malta.
Matul iż-żjara qasira tiegħu (sitt ijiem), huwa wettaq numru mhux ħażin ta’ riformi, notevolment il-ħolqien ta’ amministrazzjoni ġdida b’Kummissjoni tal-Gvern, il-ħolqien ta’ tnax-il muniċipalità, it-twaqqif ta’ amministrazzjoni tal-finanzi pubbliċi, l-abolizzjoni ta’ kull amministrazzjoni feudali. drittijiet u privileġġi, l-abolizzjoni tal-iskjavitù u l-għoti tal-libertà lill-iskjavi Torok kollha. Fuq il-livell ġudizzjarju, ġie mfassal kodiċi tal-familja u ġew nominati tnax-il imħallef. L-edukazzjoni pubblika kienet organizzata fuq prinċipji stabbiliti minn Bonaparte nnifsu, li jipprovdi għall-edukazzjoni primarja u sekondarja. Twaqqfu ħmistax-il skola primarja u l-università ġiet sostitwita b'Ecole centrale li fiha kien hemm tmien siġġijiet, kollha xjentifiċi ħafna fil-perspettiva: notevolment, aritmetika u sterjometrija, alġebra u sterjotomija, ġeometrija u astronomija, mekkanika u fiżika, navigazzjoni, kimika. , eċċ.
Imbagħad salpa lejn l-Eġittu u ħalliet gwarniġġjon sostanzjali f’Malta. Madankollu meta, fi żmien xhur, il-Franċiżi bdew jagħlqu kunventi u jaħtfu t-teżori tal-knisja l-poplu Malti rribella, u l-gwarniġġjon Franċiż tal-Ġeneral Claude-Henri Belgrand de Vaubois irtirat fil-Belt Valletta. Wara diversi tentattivi falluti min-nies tal-lokal biex jerġgħu jieħdu l-Belt Valletta, talbu l-għajnuna lill-Ingliżi. Il-Kontro Ammirall Lord Horatio Nelson iddeċieda dwar imblokk totali, u fl-1800 il-gwarniġjon Franċiż ċediet.
Imperu Brittaniku
Fl-1814, Malta saret parti mill-Imperu Brittaniku skond it-Trattat ta' Pariġi. Il-ħakma Brittanika damet 150 sena sal-1964 meta Malta kisbet l-indipendenza u ġabet l-ewwel popolazzjoni mdaqqsa ta’ membri tal-knisja Anglikana u denominazzjonijiet Protestanti oħra. Mill-1815 sal-1820, il-missjunarju Anglikan William Jowett tas-Soċjetà Missjunarja tal-Knisja bbaża l-Missjoni Mediterranja tiegħu f’Malta.
L-amministrazzjoni kolonjali Brittanika, iżda, kompliet turi rispett u deferenza lejn id-drawwiet Kattoliċi Maltin. Is-sitwazzjoni wasslet ukoll biex f’Malta feġġet popolazzjoni żgħira ta’ Kattoliċi ta’ oriġini Brittanika u Irlandiża.
Twaqqif tad-Djoċesi ta' Għawdex
Storikament parti mid-Djoċesi ta’ Malta, l-Għawdxin ressqu diversi petizzjonijiet għall-ħolqien ta’ djoċesi indipendenti, inkluż fl-1798, waqt l-Okkupazzjoni Franċiża, u għal darb’oħra fl-1836. It-tielet petizzjoni, miġjuba direttament lill-Papa Piju IX fl-1855, iltaqa’ b’suċċess. Strumentali f’dan l-isforz kienu qassis żagħżugħ jismu Dun Pietro Pace, li diversi snin wara kien se jservi bħala Isqof ta’ Għawdex, u Sir Adriano Dingli, Avukat tal-Kuruna. L-Uffiċċju Kolonjali Brittaniku indika l-approvazzjoni tiegħu f'Ottubru 1860.
Fl-1863, l-Arċipriet Michele Francesco Buttigieg ġie elett Isqof Awżiljarju ta’ Malta bi struzzjonijiet biex joqgħod f’Għawdex. Sena wara, fis-16 ta’ Settembru, 1864, il-Papa ħareġ Bolla bit-titlu "Singulari Amore" (B'Imħabba notevoli), li ddigriet li l-Gżejjer ta' Għawdex u Kemmuna ġew mifruda mill-Gżejjer ta' Għawdex u Kemmuna. Djoċesi ta’ Malta. Fit-22 ta’ Settembru, 1864, l-Isqof Buttigieg ġie elett l-ewwel isqof ta’ Għawdex, bil-“Matriċi” fir-Victoria, iddedikata lill-Assunta tal-Verġni Mbierka (Malti: " Marija Assunta"), isservi bħala l-Katidral tiegħu.
Sal-lum hemm żewġ ġurisdizzjonijiet episkopali: l-Arċidjoċesi ta’ Malta u d-Djoċesi ta’ Għawdex.
Kristjaneżmu f'Malta
Reliġjon f'Malta
Malta
Reliġjon f'Malta
Knisja Kattolika f'Malta
Reliġjon fl-Imperu Brittaniku |
29032 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Storja%20tal-lingwa%20Maltija | Storja tal-lingwa Maltija | Il-lingwa Maltija għandha l-partikolarità li hija fl-istess ħin waħda mill-eqdem lingwi (seklu 9) għadha ħajja u waħda mill-aktar lingwi riċenti (1929) formalizzata b’alfabett, ortografija u grammatika.
Qafas krono-kulturali
Preistorja
L-ewwel abitanti tal-arċipelagu Malti waslu bil-baħar minn Sqallija, il-gżira ġirien. Bearers tal-kultura ċeramika Stentinello, huma stabbilixxew l-ekonomija Neolitika fil-gżejjer, jimportaw annimali u pjanti. Id-drawwiet tagħhom huma dawk tar-rgħajja Sqallin. Iż-iżnied li jintuża biex issir l-għodod litiċi ġej minn Sqallija. Xfafar u għodod tal-Obsidian jiżvelaw importazzjoni ta’ materjali mill-gżejjer ta’ Pantelleria u Lipari, barra mill-kosta ta’ Sqallija. X'aktarx, huma jitkellmu l-lingwa tal-oriġini tagħhom, dik ipprattikata fi Sqallija, iżda speċjalisti m'għandhomx informazzjoni dwarha.
Storja tal-ilsien Malti
Malti mitkellem
L-istorja tal-lingwa Maltija tibda b’mistoqsijiet li l-istoriċi u l-lingwisti ma jistgħux iwieġbu fl-istat attwali tal-għarfien. L-arċipelagu żgur tkellem lingwa jew djalett Feniċi għal ħames sekli u Puniku għal żewġ sekli, forsi tlieta, flimkien mal-Grieg Antik għal mill-inqas żewġ sekli u forsi bil-Latin għal tmien sekli. Il-popolazzjoni kollha ċertament ma tkellimx l-istess lingwa fl-istess ħin, u jkun meħtieġ li ssir distinzjoni bejn okkupazzjonijiet soċjali jew ekonomiċi, li s-sorsi ma jippermettux.
Għeruq Lingwistika
It-tfittxija għall-għeruq tal-lingwa materna tal-Malti minn dejjem kienet suġġetta, qabel il-progress deċiżiv tal-lingwistika, għal bosta spekulazzjonijiet. Miġbura hawn taħt huma l-attribuzzjonijiet kollha tal-parentela L-Akkademja tal-Malti telenka:
Lingwa Għarbi fl-1426 għal A. de Manuele, fl-1582 għal Giovanbattista Leoni, fl-1585 għal Samuel Kiechel, fl-1588 għal Michael Heberer von Bretten, fl-1636 għal Athanasius Kircher;
Ilsien Malti fl-1436 għal Pawlu Peregrino jew fl-1533 għal Brandano;
Lingwa Moorish fl-1524 għall-Hospitaliers jew fl-1575 għal André Thevet;
Lingwa Afrikana fl-1536 għal Jean Quintin d'Autun, fl-1544 għal Sebastian Münster, fl-1567 għal Giovanni Antonio Viperano;
Ilsien Saraċen fl-1558 għal Tommaso Fazello;
Ilsien Feniċju fl-1565 għal Gian Battista Tebaldi jew fl-1809 għal Johann Joachim Bellermann;
Lingwa Kartaġiniża fl-1572 għal Tommaso Porcacchi jew fl-1594 għal Giacomo Bosio, miċħuda fl-1660 minn Burchardus Niderstedt;
korruzzjoni kbira tal-lingwa Għarbija fl-1615 għal Pierre D’Avity jew fl-1690 għas-Sieur du Mont;
taħlita barbara ta’ lingwi Moorish u Għarbi fl-1632 għal Johann Friedrich Breithaupt;
Lingwa Moorish jew Għarbi fl-1664 għal Sir Philip Skippon;
Djalett Għarbi fl-1668 għal Olfert Dapper;
taħlita ta' Għarbi u Taljan fl-1694 għal Anselmo Pajoli;
Lingwa Moorish ta' Fez fl-1700 għal John Dryden;
Lingwa puniku fl-1718 għal Johannes Heinrich Maius, fl-1750 għal Gian de Soldanis, fl-1777 għal Jakob Jonas Bjoernstah jew fl-1791 għal Mikiel Anton Vassalli;
Patois Għarbi fl-1804 għal Louis de Boisgelin;
Lingwa puniku u Għarbi fl-1810 għal Wilhelm Gesenius.
F’erba’ sekli, l-oriġini kollha, ix-xebh kollu ma’ lingwi oħra nstabu fil-lingwa Maltija. Kien Antoine-Isaac Silvestre de Sacy li għalaq id-dibattitu fl-1829 billi wera fil-Journal des savants l-affiljazzjoni tal-Malti mal-Għarbi.
L-ewwel tilwima filoloġika
Storikament, l-ewwel tilwima lingwistika dwar il-lingwa Maltija tikkonċerna l-filjazzjoni tagħha mal-ilsien twelidha, globalment żewġ teoriji ewlenin iħabbtu wiċċhom: il-Malti huwa ta’ Punika jew Għarbi? Hemm mill-inqas punt wieħed komuni bejn dawn iż-żewġ teoriji: il-lingwa Maltija hija tabilħaqq Ilsien Semitiku.
Minbarra l-kittieb-vjaġġaturi li, ’l hawn jew ’l hemm, skond il-kurżitajiet tagħhom, kitbu fuq il-lingwa Maltija, kien biss fl-1718 li Ġermaniż, il-Professur Johannes Heinrich Maius ippubblika Specimen Lingua Punicae in hodierna Melitensium superstitis' ' (' 'Sample of Punic language in its Maltese survival) li fiha jipprova juri, għall-ewwel darba, affinitajiet bejn il-lingwa Maltija u l-lingwa punika. L-ewwel Malti li studja l-ilsien tiegħu u ddikjaraha ta’ oriġini Punika kien il-Kanonku Gian Pietro Francesco Agius de Soldanis li, bejn l-1750 u l-1759, ippubblika diversi volumi miktuba bil-Malti jew bit-Taljan. Il-fama kbira li Soldanis se jakkwista f’Malta se jxekkel studji sussegwenti, minkejja d-denunzja ta’ din it-teorija, fit-tieni nofs tal-1750, mill-konti Malti Giovanni Antonio Ciantar (1696-1778), f’ħidma akkademika qatt ma ppubblikata’. 'De Punica Melitensium Lingua' (Mill-hekk imsejjaħ ilsien Malti Puniku). Għal darb'oħra, fl-1809, Johann Joachim Bellermann jargumenta fi Phoeniciae linguae vestigiorum in Melitensi specimen (Kampjun tal-fdalijiet tal-lingwa Punika bil-Malti) it-teorija ta' oriġini Punika. . Dan huwa miċħud mill-ewwel mill-orjentalista magħruf Wilhelm Gesenius fVersuch über die Sprache Maltesische (Essay dwar l-ilsien Malti), xogħol li fih jissottolinja xebh kbir bejn il-Malti u l-Malti. 'Għarbi.
Sa mill-1791, ix-xogħol ta’ patrijott eżiljat għal żmien twil minn Malta, Mikiel Anton Vassalli, iktar tard imsejjaħ “missier l-ilsien Malti”, rabtet l-ilsien Malti ma’ għeruq Feniċi-Puniċi. Il-pożizzjonijiet tiegħu se jieħdu aktar piż, peress li Vassalli huwa l-ewwel detentur tas-siġġu tal-lingwi Malti u Orjentali tal-università ta’ Malta, katedra maħluqa apposta għalih fl-1825 Fl-1825. 1829, fil-Journal des Sçavans, il-famuż lingwista Franċiż Antoine-Isaac Silvestre de Sacy, filwaqt li jirrikonoxxi l-importanza tax-xogħlijiet ta' Vassalli, jikkontradiwh madankollu juri l-għeruq Għarbi. tal-Malti. Kien fl-1839, l-istess sena li l-gvern kolonjali ppromulga l-libertà tal-istampa, li Dun Salvatore Cumbo beda jippubblika r-rivista Il-Filologo Maltese (Il-Filologo Malti) iddedikat għal kollox għall-istudju. tal-Malti. Huwa f’din ir-reviżjoni li jinġabru, ħarġa wara l-oħra, f’forma ta’ inventarju, il-kliem Malti, Ebrajk, Aramajk u Għarbi bil-għan li jenfasizzaw ix-xebh li jista’ jkun hemm bejn dawn il-lingwi Semitiċi kollha. Fil-bidu tas-seklu 19, il-pożizzjonijiet kienu relattivament ċari, minn naħa ftit lingwisti rari, ġeneralment Maltin, li xorta żammew oriġini Punika għall-Malti, min-naħa l-oħra l-Filologi Ewropej li jagħrfu li l-lingwa Maltija għandha oriġini Għarbija. Din is-sitwazzjoni se tikkristallizza fl-aħħar tas-seklu 19 u fl-ewwel nofs tas-seklu 20 madwar argumenti li huma aktar reliġjużi milli lingwistiċi.
It-Taljan huwa l-lingwa tal-kultura tal-Maltin imma wkoll bil-Latin il-lingwa tal-knisja Maltija. L-ilsien tal-amministrazzjoni kolonjali u tal-armata, anke meta ingaġġa l-Malti mill-1840, kien naturalment l-Ingliż. Il-Malti huwa biss l-ilsien tan-nies, tal-bdiewa u tal-ħaddiema. L-amministrazzjoni, b’tokki suċċessivi, tipprova tissostitwixxi kull fejn tista’ t-Taljan bl-Ingliż jew saħansitra bil-Malti u dak, fost l-oħrajn, fl-edukazzjoni. Isib alleat ta’ għażla fil-Knejjes Protestanti u l-Anglikani li jaħsbu li jistgħu jilħqu l-familji aktar faċilment billi jagħmlu propaganda bil-Malti. Il-Knisja Kattolika hija affettwata fuq żewġ livelli, trid tittratta mal-proselitiżmu Protestanti u l-iżvilupp tal-iskejjel pubbliċi. Hi ssir sensittiva ħafna għall-problemi lingwistiċi. Immobilizza, pereżempju fl-1847, meta qassis Kattoliku kkonverti għall-Protestantiżmu Anglikan, Michelangelo Camilleri, ħoloq assoċjazzjoni Society for Promoting Christian Knowledge u traduċiet għall-Malti bl-alfabett ta' Vassalli t-Testment il-Ġdid. F’dan il-kuntest, l-argumenti kollha huma tajbin, anke l-agħar, u xi Kattoliċi Maltin jirrifjutaw ir-rabta li lsien tagħhom jista’ jkollu mal-Musulmanis. Ħafna se jissieltu, u xi wħud għadhom jissieltu, jippruvaw juru l-Feniċi u/jew fil-filjazzjoni Punika li hija aktar "aċċettabbli" f'għajnejhom. Din il-problema se tirriżulta f’radikalizzazzjoni ta’ lingwisti u awturi Maltin li jkunu jridu jneħħu mill-Malti l-akkwisti “Rumani” kollha tagħhom (biex jevitaw it-Taljan) billi jadottaw rieda purista kkwalifikata bħala “Semitika” (biex jevitaw l-Għarbi) fit-tentattivi tagħhom biex grammatiċi. Dan għadu nsibu llum, kważi 90 sena wara l-formalizzazzjoni u l-pubblikazzjoni, fl-1924, ta' Tagħrif fuq il-Kitba Maltija, fir-regoli tal-kitba tal-Malti jew f'din ir-rieda tal-popolazzjoni Maltija biex tgħid, jekk mhux biex. jemmnu, li l-Malti għandu għeruq Feniċi-Puniċi u mhux Għarbi.
Malti Miktub
Jekk il-Malti tal-qedem inkiteb, fis-sekli 11 u 12, bl-użu tal-alfabett Għarbi, kif juru l-poeti Maltin ta’ dan il-perjodu, bħal Abd ar-Rahmâm ibn Ramadân, id-dikotomija li ħadmet fis-soċjetà Maltija matul dawn li ġejjin sekli wassluha biex titlef il-karatteristiċi kollha ta’ lingwa miktuba. Tabilħaqq, fl-istess ħin meta daħal il-fewdaliżmu, l-aristokrazija użat lill-Sqalli u l-popolazzjoni servili jew ħaddiema l-Maltin, wieħed jikkultiva, l-ieħor isir illitterat. Kellna nistennew il-ħolqien ta' bourgeoisie kummerċjali u l-ftuħ għall-illuminiżmu ta' parti mill-elite Maltija, miżmuma 'l bogħod mill-ordni ta' San Ġwann ta' Ġerusalemm, sabiex twieldet l-idea ta’ nazzjon, li l-lingwa hija parti minnha. L-aqwa eżempju ta’ dan il-moviment huwa mogħti mill-patrijott Mikiel Anton Vassalli, li jopponi l-Isptarieri, jilqa’ l-Franċiż u mbagħad jopponi lill-Ingliżi, u għamel snin twal. fl-eżilju fl-Italja imbagħad fi Franza qabel ma rritorna lejn Malta, biex tikseb l-ewwel siġġu tal-Malti u l-Għarbi fl-Università ta’ Malta u li finalment tkun onorat bħala “missier il-Malti”. Ix-xewqa ta’ xi Maltin li jiksbu rikonoxximent soċjali għal ilsien twelidhom kienet l-ewwel immexxija minn ideat romantiċi u l-ideali tar-Rivoluzzjoni Franċiża. Xorta kien meħtieġ għal dak li l-Malti jista’ jinkiteb qabel isir lingwa letterarja. U biex jinkiteb kien hemm prerekwiżit, l-eżistenza ta’ alfabett. Il-maturazzjoni twila tagħha, kważi żewġ sekli, bejn l-1750 u l-1929, turi d-diffikultà tal-impriża: mill-ewwel proposta minn Gian Pietro Francesco Agius de Soldanis fl-1750, għal dik ta’ Stefano Zerafa fl-1827, li jgħaddi mill-multipli. alfabeti ta' Mikiel Anton Vassalli bejn l-1790 u l-1827, biex jintemm fl-1921 bl-alfabett tal-Għaqda tal-Kittieba tal-Malti, it-triq kienet twila.
Grammatika Maltija
Flimkien ma' alfabett, għandek bżonn ukoll grammatika biex tiffissa l-ortografija. L-ewwel li ħa interess fiha u poġġa l-pedamenti ta' grammatika kien de Soldanis li kiteb fl-1750 Descrizione della Lingua Punica (Deskrizzjoni tal-Lingwa Punika) u Nuova Scuola di Grammatica. (Kors tal-Grammatika Ġdid). Bejn l-1755 u l-1759, se jippubblika żewġ studji oħra, wieħed f'4 volumi miktuba bil-Malti Damma tal-Kliem Kartaħiniż Imxerred fil-Fomm tal-Maltin u l-Għawdxin u l-oħra bit-Taljan Nuova Scuola dell'antica lingua Punica scoperta nel moderno parlare Maltese e Gozitano (Studju ġdid tal-lingwa antika Punic skoperta fit-taħdit bil-Malti u l-Għawdxi modern). De Soldanis isemmi tnejn mill-predeċessuri tiegħu li t-testi tagħhom huma mitlufa: Fra Domenico Sciberras, isqof tal-Epifanija taċ-Ċiliċja u l-Kavallier ta’ Malta De Tournon. Kien waqt l-eżilju tiegħu f’Ruma fl-1791 li Vassalli ppubblika l-ewwel grammatika tiegħu Mylsen - Phoenico-Punicum sive Grammatica Melitensis (Mylsen - Phoenico-Punicum sive Grammatica Melitensis) li se jlesti. waqt pubblikazzjonijiet oħra, bħal, fl-1796, fil-Lexikon (Dizzjunarju). Huwa prinċipalment permezz tax-xogħol universitarju tiegħu, mill-1825, wara li rritorna mill-eżilju minn Franza, li Vassalli ħalla l-marka tiegħu fuq il-lingwa bi, fl-1827, Grammatica della lingua Maltese (Grammatika tal- ilsien Malti).
Fl-1831, Francesco Vella ppubblika, għall-ewwel darba f'Malta, grammatika Maltija bl-Ingliż għall-Ingliż, Maltese Grammar for the Use of the English. Il-Kanonku Fortunato Panzavecchia ppubblika fl-1845 grammatika ispirata b'mod qawwi minn dik ta' Vassalli Grammatica della Lingua Maltese (Grammatika tal-lingwa Maltija). Il-Konslu Vassily Basil Roudanovsky, stazzjonat Malta, ippubblika A Maltese Pocket Grammar fl-1910.
Mill-ħolqien tagħha fl-1920, l-Għaqda tal-Kittieba tal-Malti bdiet taħdem. Ippropona alfabett fl-1921, imbagħad, fl-1924, grammatika u regoli ortografiċi: Tagħrif fuq il-Kitba Maltija, miktub l-aktar minn Ninu Cremona u Ġanni Vassalo. Parallelment mal-ħidma tiegħu mal-Assoċjazzjoni, Ninu Cremona jippubblika bl-Ingliż il-grammatika tiegħu stess A Manual of Maltese Orthography and Grammar.
Il-Ġiżwita Patri Edmund Sutcliffe ppubblika A Grammar of the Maltese Language fl-1936. Din hija rikonoxxuta bħala l-aqwa grammatika Maltija li qatt miktuba minn persuna mhux Maltija. Fl-1960 u fl-1967, Henry Grech ippubblika bil-Malti ż-żewġ volumi tal-Grammatika tal-Malti. Jekk grammatika Maltija tagħmel referenza llum, hija dik ta' Albert Borg u Marie Azzopardi-Alexander ippubblikata fl-1997 taħt it-titlu ta' 'Maltese, Descriptive Grammars.
Dizzjunarji Maltin
Wara l-alfabett u l-grammatika, tibqa' l-aħħar parti tal-lingwa miktuba, il-vokabolarju, ġeneralment miġbura flimkien f'dizzjunarju. L-ewwel li ħa interess fil-vokabularju Malti kien il-Ġermaniż Hieronymus Megiser li siefer lejn Malta fl-1588 u l-1589. Ġabar kliem Malti li ppubblika fl-1603 bit-traduzzjoni tagħhom għall-Ġermaniż taħt l-isem Thesaurus Polyglottus (Polyglot Treasure) imbagħad fi Propugnaculum Europae (Rampart of Europe) fl-1606. Lista oħra ta' 355 kelma ġiet ippubblikata fl-1664 bit-tifsira bil-Ingliż minn vjaġġatur Brittaniku. Sir Philip Skippon taħt it-titlu ta' Account of a Journey Made Thro' Part of the Low Countries, Germany, Italy, and France (Narrattiva tal-ivvjaġġar magħmula minn parti mill-folol tal-Olanda, il-Ġermanja, l-Italja u Franza. ). F'edizzjoni tal-1677 ta' Notitia de vocaboli ecclesiastici (Avviż ta' vokabularju ekkleżjastiku) bl-isem Hierolexicon (Dizzjunarju ta' Ġerusalemm), Domenico u Carlo Magri jagħtu l-etimoloġija ta' xi kliem Malti.
L-ewwel dizzjunarju tal-lingwa Maltija huwa miktub minn Kavallier ta' Malta Franċiż, François de Vion Thezan Cour fl-1649. Dan id-dizzjunarju huwa magħruf biss minn edizzjoni moderna tal-1992 ta' Arnold Cassola bħala Regole per la Lingua Maltese (Regoli għall-Ilsien Malti), u kien jinkludi fuq nett numru ta' struzzjonijiet għas-suldati tal-Ordni bit-Taljan u l-Malti. Cassola se żżid l-ewwel parti ta’ dizzjunarju (it-tieni tintilef) ta’ kliem Malti-Taljan ta’ missier Pelaġju (Bartolomeo) Mifsud. Se jkun segwit seklu wara, bejn l-1755 u l-1759, minn dak ta’ de Soldanis, Damma tal-Kliem Kartaġiniż Imxerred fil-Fomm tal-Maltin u l-Għawdxin li, kif jissuġġerixxi isimha, hija aktar kumpilazzjoni milli dizzjunarju. Fil-fatt l-ewwel dizzjunarju relattivament komplut, bi 18000 kelma ta' vokabularju Malti, imur mill-1796, huwa xogħol Vassalli taħt it-titlu ta' Lexicon Melitense-Latino-Italum (Dizzjunarju Malti-Latin-Taljan). Ta’ min jinnota li l-ewwel dizzjunarji tal-vokabularju Malti ħafna drabi, jekk mhux dejjem, ikunu akkumpanjati mill-vokabularju ta’ lingwa oħra. Patrijott bħal Vassalli, li jiġġieled ħajtu kollha biex jimponi l-Malti, ma jiddejjaqx ipoġġi l-vokabularju tal-Malti b’mod parallel mat-Taljan. Din il-karatteristika kompliet sa issa, fejn dizzjunarji Maltin huma bilingwi, issa Malti-Ingliż, iż-żewġ lingwi uffiċjali ta’ Malta.
Malta saret pussess Ingliż fl-1800, iżda kien biss fl-1843 li l-ewwel dizzjunarju Dizionario portatile delle lingue maltese, italiana e inglese (Dizzjunarju portabbli tal-lingwa Maltija, Taljana u Ingliża) deher grazzi għal ix-xogħol ta' Francesco Vella u 1845 għal dak ta' Giovanni Battista Falzon bid-Dizionario Maltese-Italiano-Inglese (Dizzjunarju Malti-Taljan-Ingliż) li jerġa' jiġi stampat fl-1882 b'żieda grammatikali. Kienu segwiti fl-1856 mill-Piccolo Dizionario Malti-Taljan-Ingliż (Dizzjunarju Żgħir tal-Malti-Taljan-Ingliż) tal-Baruni Vincenzo Azzopardi li kien l-ewwel dizzjunarju li ġie introdott fl-iskejjel pubbliċi. Fl-1885, Salvatore Mamo ippubblika d-Dizzjunarju Ingliż-Malti. Għad-did, kien biss fl-1859, fil-ktieb tar-reviżjoni ta' Cesare Vassallo, librar fil-Librerija Nazzjonali ta' Malta: Catalogo dei Codici e Manoscritti inediti che si conservano nella pubblica biblioteca di Malta (Katalgu ta' kodiċijiet u manuskritti mhux ippubblikati li jinżammu fil-Librerija Pubblika ta' Malta), li jidher Vocabolario Francese-Taljan-Malti (Vokabolarju Franċiż-Taljan-Malti) lill-awtur mhux magħruf.
L-ewwel somma kienet ippruvata minn E. Magro fl-1906 bil-pubblikazzjoni ta' Dizzjunarju Ingliż u Malti mill-A sa L (Dizzjunarju Ingliż u Malti mill-A sa L) iżda t-tieni volum qatt ma deher. Imbagħad fl-1921 beda jiġi ppubblikat l-ewwel volum tad-Dizzjunarju Enċiklopediku mill-Ingliż għall-Malti u mill-Malti għall-Ingliż ta' Vincenzo Busuttil u Tancred Borg. Xogħol ta’ tnax-il sena bir-rata ta’ volum fis-sena minn meta dehru l-aħħar u t-tnax-il volum fl-1932. Fl-1942, Erin Serracino-Inglott beda jikteb id-dizzjunarju tiegħu tal-Malti, iżda l-ewwel mill-għaxar volumi tas-somma tiegħu Il-Miklem Malti deher biss fl-1975 biex jintemm ftit qabel mewtu fl-1983. Is-suċċessjoni tiegħu se tittieħed minn Ġużè Aquilina, it-tieni detentur taċ-chatedra tal-Malti u l-Ilsna Orjentali fl-Università ta' Malta minn 1937 sal-1976, 112-il sena wara Vassalli, li mill-1987 sal-1999 ippubblika l-Dizzjunarju Malti-Ingliż (Dizzjunarju Malti-Ingliż) f'2 volumi u 80,000 daħla u l-Dizzjunarju Ingliż-Malti (Dizzjunarju Ingliż-Malti) f'4 volumi u 120,000 daħla. Issa huwa dizzjunarju, fl-edizzjoni tiegħu Dizzjunarju Konċiż Malti-Ingliż-Malti, b'eżempji ta' użu u ċitazzjonijiet tħallew barra, li forsi huwa l-aktar użat mid-dizzjunarji Maltin. Il-puristi, iżda, jikkritikaw li mhux dejjem isegwi r-regoli tal-Akkademja tal-Malti.
Enċiklopediji Maltin
L-enċiklopedijas użati f'Malta huma kollha enċiklopedija tal-lingwa Ingliż, kien biss fl-1989 li l-Partit Nazzjonalista ħoloq soċjetà ta' edizzjoni PIN - Pubblikazzjonijiet Indipendenza u għaxar snin oħra, sal-1999, għall-ewwel enċiklopedija Maltija bil-Malti li rat id-dawl. Il-kollezzjoni Kullana Kulturali hija magħmula minn volumi, li kull wieħed minnhom jittratta suġġett speċifiku. Fl-2006, l-enċiklopedija hija magħmula minn 74 volum.
Malti Letterarju
Kif diġà indikat, l-eqdem dokument miktub bil-Malti, fil-forma antika tiegħu, huwa kantilena ta’ għoxrin linja il-Cantilena; l-eqdem xhud huwa għalhekk xhud poetiku. Dan id-dokument, maħluq madwar l-1450, jagħti idea tajba ta’ x’jista’ jkun il-Malti mitkellem. Ma kinitx biss lingwa mhux maħduma li tippermetti biss komunikazzjoni utilitarja. Fl-1585, l-inkwiżitur f’Malta ħaraq kanzunetti miktuba minn qassis Dumnikan, Pasquale Vassallo, bl-iskuża ta’ kontenut wisq libertin.
Huwa fil-ktieb Dell'Istoria della Sacra Religione u Illustrissima Militia di San Giovanni Gierosolimitano (Mill-istorja tar-Reliġjon Sagra u Illustrissime Militia ta' San Ġwann ta' Ġerusalemm) ta' Giacomo Bosio, storiku tal-Ordni, li l-ewwel sentenza tinsab miktuba u stampata bil-Malti l-Antik. Bosio jirrapporta kliem Malti antik li qal waqt it-tqegħid tal-ewwel ġebla tal-Belt Valletta fl-1566: Legi zimen en fel wardia col sceber raba iesue uquie, li jagħti fil-Malti modern: Jiġi żmien li fil- Wardija kull xiber raba' jiswa uqija.
Poeżija Maltija
Wara l-kantilena tas-seklu 15, l-ewwel poeżiji magħrufa bil-Malti jmorru mill-aħħar tas-seklu 17 u s-seklu 18. Huwa fl-1672 jew fl-1675, li jidher li Giovanni Francesco Bonamico qaleb mill-Franċiż għall-Malti poeżija Lill-Granmastru Cottoner. Kien fl-1939 li Ninu Cremona ppubblika, minn awtur anonimu minn Għawdex, poeżija li tmur mill-1700 Jaħasra Mingħajr Ħtija ikkwotata minn de Soldanis fl-1750. Fl-1738, poeżija anonima li tirrakkonta l-qtil ta' qassis-għalliem jismu Grimani inġabret f' i-Stromati minn Ignazio Saverino Misfud li l-manuskritti tiegħu tal-priedki tiegħu, datati bejn l-1739 u l-1746, huma x'aktarx l-aktar testi ta' proża magħrufa fl-1738. Malti. Poeżija, Fuqek Nitħaddet Malta, ukoll anonima, tirrakkonta l-rewwixta tal-iskjavi tal-1749. Kien biss fl-1791 li ġew ippubblikati poeżiji bil-Malti. Dawn huma tliet testi qosra attribwiti lil Patri Gioacchino Navarro, miġbura minn François-Emmanuel Guignard de Saint-Priest fMalte par un voyageur français.
Letteratura Biblika
L-ewwel ktieb stampat bil-Malti fl-istorja tal-pubblikazzjoni huwa fil-fatt bilingwi peress li ħdejn it-test bil-Malti, jinkludi t-test Taljan. Ġie stampat f’Ruma fl-1770 fuq talba tal-Isqof ta’ Malta Paolo Alpheran de Bussan; għalhekk huwa ktieb reliġjuż, fil-fatt katekiżmu Tagħlim Nisrani. Hija t-traduzzjoni tad-Dottrina Cristiana (Duttrina Nisranija) tal-Kardinal Bellarmino magħmula minn Dun Franġisk Wizzino. Fl-1780, fuq talba tal-Isqof Vincenzo Labini, din id-darba kollu bil-Malti, deher il-Kompendju tat-Tagħlim Nisrani (Tagħlim Nisrani Kondensat jew Katekiżmu Kondensat). Se tkompli l-produzzjoni ta’ letteratura reliġjuża bil-Malti. Fl-1822, is-Soċjeta' Biblika f'Malta oriġinat it-traduzzjoni ta' Ġużeppi Marija Cannolo ta' Il-Vanġelu ta' San Ġwann, l-alfabett n t għadu fiss, dan l-evanġelju huwa tradott b'alfabett Latin imħallat ma'. Ittri Għarbi. Din l-istess soċjetà tippubblika, wara l-mewt ta’ Vassalli, it-traduzzjonijiet tiegħu tal-Evanġeljus u l-Atti tal-Appostli. Kif diġà ssemma s-Society for Promoting Christian Knowledge tippubblika fl-1847 Testment il-Ġdid tar-ragħaj Michelangelo Camiller. Fl-1924, Ġużè Musact Azzopardi temm it-traduzzjoni tiegħu tal-Vanġeli u l-Atti tal-Appostli, mibdija fl-1895, u fl-1929 beda l-pubblikazzjoni regolari tat-72 ktieb tal-Bibbja prodotti minn Pietru Pawl Saydon mit-testi Griegi. . Din il-pubblikazzjoni tispiċċa tletin sena wara fl-1959. Il-Kummissjoni Liturġika tal-Provinċja Maltija tibda fl-1967 l-istampar tat-testi tal-liturġija Maltija biex tispiċċa l-ħidma tagħha fl-1978 bit-Testment il-Ġdid. Wara l-konċilju Vatikan II is-Soċjetà Biblika ta’ Malta ddeċidiet li tagħmel traduzzjoni ġdida tat-testi bibliċi minn perspettiva ekumenika. Fl-aħħar fl-1984, editjat ieħor skont is-sorsi, li ġabar f’volum wieħed it-testi bibliċi kollha. Dan ix-xogħol isir taħt id-direzzjoni ta’ Dun Karm Sant imdawwar b’ħafna riċerkaturi. Dun Ġorġ Preca ħoloq, fl-1907, il-assoċjazzjoni tal-MUSEUM bil-għan li jgħin biex jinħoloq vokabularju Malti li jippermetti li jiġu ttrattati s-suġġetti kollha ta' natura teoloġija bħal axxetiċi, moralità jew saħansitra teoloġija dogmatika.
Letteratura Maltija
L-ewwel xogħol ta' moħħ purament letterarju miktub bil-Malti jidher li hu rumanz ta' professur Naplitan Giuseppe Folliero de Luna (n-nannu matern ta' Enrico Mizzi) Elvira jew Imħabba ta' Tirann, li l-pubblikazzjoni tiegħu fl-1863. id-data hija inċerta. Min-naħa l-oħra d-data tal-1887 hija ċerta għall-pubblikazzjoni tal-ewwel rumanz ta’ ġeneru letterarju storiku-Malti partikolari minħabba l-pinna ta’ Dun Amabile Sisner, is-sensiela jisimha Ward Bla Xewk. Imbagħad mill-1901 sal-1907, sett rakkonti X'Jgħid il-Malti miktuba mill-missier Manwel Magri f'ġabra li se tissejjaħ Kotba tal-Mogħdija taż-Żmien u li se ddum sa fil- 1915. Kien fl-1909 li Ġużè Muscat Azzopardi ippubblika l-ewwel rumanz tiegħu Nazju Ellul. Ħeġġeġ lil Dun Karm Psaila biex jikteb bil-Malti u dan tal-aħħar għamel l-ewwel tentattiv fl-1912 bQuddiem Xbieha tal-Madonna. L-ewwel xogħlijiet tiegħu se jiġu ppubblikati fl-1914 f'numru 140 tas-sensiela Kotba matul iż-żmien taħt it-titlu L-Ewwel Ward (L-Ewwel Ward). Fl-1922, Dun Karn kiteb il-kliem ta' L-Innu Malti (Innu Malti) li kien se jsir l-innu uffiċjali ta' Malta. Dun Karm kien imsejjaħ għall-ewwel darba “poeta nazzjonali” minn Laurent Ropa fl-1935.
Flimkien mal-kitba, it-traduzzjoni għall-Malti ta' xogħlijiet letterarji kbar bdiet fl-1846 b'xogħol popolari peress li huwa l-Robinson Crusoe ta' Daniel Defoe. It-tieni traduzzjoni letterarja hija d-Divina Commedia (id-Divina Comedy) ta' Dante li għaliha l-Maltin għandhom attenzjoni speċjali. L-ewwel traduzzjoni tmur mill-1905, hija riżultat tax-xogħol ta’ Alfredo Edoardo Borg. It-tieni traduzzjoni hija xogħol Erin Serracino-Inglott fl-1959 u, fl-1991, Alfred Palma jagħti bil-Malti t-tielet traduzzjoni tal-Comedy. Fl-aħħar, nistgħu nsemmu wkoll lil Victor Xuereb, li fl-1989 għamel traduzzjoni ta' Odissea ta' Homer.
Il-gvern kolonjali għaraf l-ilsien Malti fl-1934 u fl-istess moviment ħa miżuri biex jiżviluppa l-użu tiegħu. Apparti l-oqsma li normalment huma tiegħu, nieda fl-1935 kompetizzjoni għar-rumanzi. Fl-1937 ir-riżultati saru pubbliċi u r-rebbieħ inzerta kien Ġużè Aquilina b' Taħt Tliet Saltnie. Fl-1939, rumanz kien innutat għall-ewwel darba mill-kritiċi letterarji Maltin; huwa Alla taż-Żgħażagħ ta' Karmenu Vassallo. Fis-sittinijiet, Joseph J. Camilleri kien meqjus bħala l-aqwa kittieb Malti b'dak li huwa ċċitat bħala l-aqwa rumanz tiegħu Aħna Sinjuri jew il-ġabra ta' poeżija tiegħu Kwartett. Kienu mbagħad innutati wkoll Victor Fenech, Daniel Massa jew Charles Vella għall-poeżija moderna. Dan huwa l-mument, l-1966, meta tibda kontroversja twila fl-istampa ta’ dak iż-żmien bejn il-“moderni” u l-“antik” miżmuma mill-MQL – ‘’Moviment Qawmien Letterarju’’ li kien immexxi minn Charles Coleiro u li ppubblika rivista Polz. Fl-1974, l-MQL nediet l-ewwel premju letterarju b'kollaborazzjoni mad-ditta Rothmans, il-premju ingħata lil Frans Sammut għar-rumanz tiegħu Samuraj. Fl-istess sena jinħoloq ukoll il-premju letterarju Phoenicia. Trevor Zahra bTaħt il-Weraq tal-Palm jirbaħ il-premju mill-Klabb Kotba Maltin. Fl-1991, Joe Friggieri ma' L-Għerusija rebaħ l-ewwel konkors ta' rakkonti qosra, imwaqqaf mill-Għaqda Bibljotekarji.
Teatru Malti
Mill-bini fil-Valletta fl-1731, ta’ teatru kkummissjonat u ffinanzjat personalment minn António Manoel de Vilhena, Gran Mastru tal-Osptarieri , Malta dejjem kellha palk. Fi żmien l-Hospitaliers, ħafna drabi kienu l-kavallieri li rikeb u daqqu biċċiet klassiċi Franċiżi jew Taljani. Fl-1843, kien hemm mill-inqas teatru ieħor f’Il-Birgu, it-Teatru tal-Birgu. Fl-1866, ġiet inawgurata sala kbira ġdida fil-Belt Valletta, ir-Royal Opera House (Royal Opera). Iżda kien fit-Teatru Manoel li sar l-ewwel dramm miktub minn Malti bil-Malti (1836), Katarina, drama miktuba bil-versi minn Luigi Rosato u ppubblikata fl-1847. Ġew prodotti diversi xogħlijiet oħra tiegħu. f’dan it-teatru is-snin ta’ wara. Fl-1913, Ninu Cremona kiteb Il-Fidwa tal-Bdiewa, dan id-dramm huwa meqjus bħala l-ewwel dramm tat-teatru klassiku Malti. Mill-1856, il-Compagnia Filodrammatica Vittoriosa ta' Pietru Pawl Castagna kienet l-ewwel truppa li inkludiet drammi bil-Malti fir-repertorju tagħha.
Fl-1946, Nikol Biancardi waqqaf l-Għaqda Maltija Bajda u Ħamra u organizza l-ewwel 'kompetizzjoni tat-teatru Malti' fir-Radio City Opera House f'Il-Ħamrun. Wara x-xoljiment tagħha fl-1950, Erin Serracino-Inglott joħloq KOPTEM - Kumitat Organizzatur Privat għat-Teatru Edukattiv Malti biex ikompli l-organizzazzjoni ta' kompetizzjonijiet teatrali. Wara l-ħolqien tal-Compagnia Filodrammatica Vittoriosa, din l-istess sena tara tliet truppi teatrali ġodda: Il-Malta Drama League, Maleth fuq l-istigazzjoni ta' Anthony (Nosì) Ghirlando u Drammatika Għaqda. tal-Malti - Università tal-Professur Ġużè Aquilina. Fl-1962, kien it-teatru Manoel li organizza kompetizzjoni teatrali u li kixef min se jkun meqjus bħala l-akbar drammaturgu Malti. Wara l-ewwel dehra f'kompetizzjoni teatrali, fl-1950, ma' Ċpar fix-Xemx, Francis Ebejer rebaħ il-kompetizzjoni tat-teatru Manoel bid-drammi tiegħu Vaganzi tas-Sajf. Fl-1966, rebaħ l-ewwel żewġ postijiet fl-istess kompetizzjoni ma' Menz u Il-Ħadd fuq il-Bejt.
Malti Standard
Edizzjoni Maltija
Fis-seklu 18, l-Osptararji stabbilixxa kontroll fuq pubblikazzjoni permezz ta’ monopolju fuq istampar. Waqt li stabbiliet sistema ta 'kontroll ekwivalenti, l-amministrazzjoni kolonjali Brittanika kważi rrifjutat b'mod sistematiku kwalunkwe awtorizzazzjoni għall-ħolqien ta' stampar. Is-CMS - Church Missionary Society, organizzazzjoni Anglikana ibbażata f'Londra qed tapplika għall-permess biex twaqqaf stampar f'Malta. Huwa dwar l-istampar ta' kotba tal-proseliti bl-Għarbi għall-Lvant Nofsani kollu. Hija kisbet dan il-ftehim fl-1825 bil-kundizzjoni li d-dokumenti stampati kollha ġew attwalment esportati minn Malta. Il-kolonja Ingliża malajr saret ċentru ta’ stampar bl-Għarbi li pparteċipat fil-qawmien letterarju ta’ din il-lingwa fis-seklu 19. CMS jikseb awtorizzazzjoni frammentata biex jistampa għall-arċipelagu. Għalhekk jistampa xi wħud mill-kotba ta' Mikiel Anton Vassalli bħala l-Grammatica della lingua Maltese (Grammatika tal-lingwa Maltija) fl-1827 jew ta' George Percy Badger bħala tiegħu ' Description of Malta and Gozo (Description de Malte et Gozo) fl-1838. Kiseb il-libertà tal-istampar meta l-amministrazzjoni kolonjali introduċiet il-libertà tal-stampa fl-1839 iżda għalqet fl-1839. 1845 meta l-kumpanija prinċipali f'Londra kellha diffikultajiet finanzjarji.
Wara l-1839, kien possibbli għal kull Malti li jiftaħ kumpanija tal-pubblikazzjoni. L-ewwel li għamel dan kien A.C.Aquilina, li fl-1855 ħoloq l-eqdem dar tal-pubblikazzjoni purament Maltija “A.C.Aquilina & Co. Ltd”. Fl-1874, Giovanni Muscat fetaħ ħanut tal-kotba biex jikkummerċjalizza l-produzzjoni letterarja Maltija u Ingliża. Huwa se jżid malajr mal-attività ta’ distribuzzjoni tiegħu attività ta’ produzzjoni ma’ dar tal-pubblikazzjoni.
Id-drittijiet tal-awtur fil-letteratura stampata twaqqfu f’Malta fl-1883.
Midja
Fl-1839, il-gvern kolonjali pproklama l-libertà tal-istampa, u qabel din id-data, l-ebda pubblikazzjoni regolari ma kienet awtorizzata mill-amministrazzjoni. L-ewwel gazzetta Maltija kienet ippubblikata minn George Percy Badger segwit minn Il Filologo Maltese (The Maltese Philologist) ta' Dom Salvatore Cumbo. Sa mill-1941 Badger ippubblika ittra dwar il-Malti fl-edukazzjoni fil-ġurnal tiegħu. Għalhekk, sa mill-bidu tal-istampa Maltija, involviet ruħha fil-big deal tal-mument: tagħmel il-Malti lingwa waħedha. Fl-1846, kien Richard Taylor li ppubblika Le Gahan sal-1861 b'interruzzjoni mill-1848 sal-1854.
Kien fl-Eġittu fl-1859, imbagħad f’idejn Franċiżi, li dehret il-gazzetta Il-Baħrija, l-ewwel gazzetta Maltija li ġiet ippubblikata bil-Malti barra l-gżejjer.
L-ewwel ħarġa tal-almanakk Il-Ħabib Malti ħarġet fl-1873, kif għall-famuż almanak Il-Pronostku Malti ta' Giovanni Muscat, deher għal seklu, mill-1898 sal-1997.
Ġużè Muscat Azzopardi ppubblika In-Naħla Maltija mill-1877 sal-1879. Huwa nieda mill-ġdid gazzetta ma' Pawlu Galea fl-1913 Il-Ħabib. Se jdum aktar mill-ewwel peress li mhux se jwaqqaf il-pubblikazzjoni tiegħu sa l-1928. Huwa f'din il-gazzetta li Napuljun Tagliaferro għandu stampat artiklu kontroversjali L-Ilsien Malti u l-Marokkin. Perseveranti Azzopardi, qabel tmiem L'Ami, johloq fl-1926 gazzetta ohra Il-Kotra li se jwaqqaf fl-1933.
F'nofs dan it-taqlib intellettwali, twieldu gazzetti biex isostnu pożizzjonijiet politiċi bħal Il-Mediterraneo (1838-1902), The Malta Times (1840-1904) u Il - Corriere maltese, gazzetti li juru opinjoni liberali kontra l-Ordine (1847-1902) gazzetta Kattolika u konservattiva. Fl-1880, Fortunato Mizzi, missier il-Prim Ministru Enrico Mizzi, fl-istess żmien ħoloq il-Partit Nazzjonalista u l-gazzetta tiegħu Malta.
Il-ġlied bejn il-partitarji tal-alfabeti differenti nfirxu fl-istampa u, fl-1903, Dimech kiteb regolarment fil-gazzetta tiegħu Il-Bandiera tal-Maltin biex jiddenunzja l-manuvri partiġġjani bażi li jopponu lill-partitarji tal-lingwa Ingliża għal dawk tal-lingwa Ingliża. l-ilsien Taljan, għad-detriment tal-ilsien Malti.
Huwa permezz tal-istampa li se jittieħed bidla kruċjali għall-futur tal-lingwa Maltija. Hija l-bgħit lill-gazzetta Il-Habib, fis-7 ta' Settembru 1920, tal-appell ta' żagħżugħ ta' 21 sena, Franġisk Saver Caruana, li jitlob il-ħolqien ta' għaqda ġdida ta' kittieba Maltin li tinfetaħ. kollox. Għal xahrejn, Ġużepp Farrugia, Ġużè Micallef Goggi, Ġużè Muscat Azzopardi, Pawlu Bellanti, Pietru Pawl Grima, Nerik Bonnici u C. Sant se jieħdu sehem f’dawn l-iskambji epistolari permezz tal-gazzetta.
Fl-aħħarnett, fid-9 ta’ Novembru, 1920, deher avviż: Nhar il-Hadd li, 14 ta' Novembru, fi-għaxra u nofs ta' filgħodu, issir l-ewwel laqgħa ta' din l-Għaqda ċentru-ċirkolo ta'. ' l -Unjoni ta' San Ġużepp il-Belt, Strada San Paolo 266. Aktar minn tletin persuna preżenti, malajr tinħoloq kummissjoni u tieħu l-isem ta' Għaqda tal-Kittieba tal-Malti (Assoċjazzjoni tal-Kittieba Maltin). Fit-18 ta’ Diċembru 1921, wara 17-il sessjoni ta’ ħidma, l-Għaqda ressqet il-ħidma tagħha, u, apparti ftit dettalji, kien l-alfabett attwali li ġie propost. L-istampa Maltija kellha rwol determinanti fit-trasformazzjoni tal-Malti mitkellem f’Malti miktub, anke jekk xorta jkun hemm bżonn li wieħed jistenna kważi ħmistax-il sena għall-uffiċjalizzazzjoni tal-Malti minflok it-Taljan.
Sena wara din il-formalizzazzjoni fl-1 ta’ Jannar, 1934, il-Maltin setgħu jisimgħu xandira għall-ewwel darba u mill-1939 beda x-xandir ta’ xandiriet letterarji. Fl-1943 f'nofs il-gwerra, Vella Haber addatta għar-radju storja qasira ta' Themistocles Zammit L-Għenieqa ta' Wiżu l-ewwel xandira ta' dramma bir-radju Malti. Fl-aħħar fl-1962, MTV - it-televiżjoni pubblika Maltija - xandar l-ewwel xandiriet televiżivi tagħha.
Malti, lingwa nazzjonali
It-triq hija twila, minn nofs is-seklu 18, fejn ftit imħuħ imdawla, bħal Gian Pietro Francesco Agius de Soldanis u Mikiel Anton Vassalli, xtaqu jagħmlu l-unika lingwa mitkellma tagħhom lingwa letterarja. , sakemm fuq inizjattiva ta’ Franġisk Saver Caruana li, billi ħalla t-twelid tal-Għaqda tal-Kittieba tal-Malti (Assoċjazzjoni tal-Kittieba Maltin) se jwassal fl-1924 għall-ħolqien ta’ alfabett. , grammatika u ortografija.
Iżda dawn l-azzjonijiet ġew sovrapposti fuq aġitazzjoni politika mis-snin 80 li għamlet il-lingwa waħda mis-simboli tagħha fl-1883. Il-klassijiet għolja Maltin, li kollha jipprattikaw il-Ilsien Taljan, iridu jżommu l-vantaġġi tagħhom, ma jridux joffru bieb għall-burgiż żgħir. Se jsibu appoġġ politiku min-nazzjonalisti li jaraw aħjar il-futur tal-arċipelagu mal-l-Italja fil-qrib, li għadha kif ingħaqdet, milli mal-ir-Renju Unit tal-Gran Brittanja u tal-Irlanda|kolonjalista Brittaniku imbiegħed. Din l-oppożizzjoni, li se taqsam il-pajjiż, ħafna drabi ġiet imsejħa “konflitt lingwistiku”. Dan il-kunflitt se jkollu l-martri tiegħu, se jdum sa nofs is-seklu 20.
Il-lingwa Maltija fl-aħħar saret l-ilsien uffiċjali tal-arċipelagu fl-1934, flimkien mal-Ingliż. Minn dak iż-żmien 'l hawn, l-Ingliż baqa' l-lingwa uffiċjali, iżda l-Malti huwa minqux bħala l-lingwa nazzjonali mill-kostituzzjoni. L-Artikolu 3 jispeċifika li:
L-ilsien Malti huwa komponent essenzjali tal-wirt nazzjonali, peress li ġie żviluppat b'mod kostanti fid-diskors tal-Malti, li jiddistingwi lill-poplu Malti mill-ġnus l-oħra kollha u jagħti liċ-ċittadini tiegħu l-aħjar mezz ta' espressjoni.Il-Malti L-Istat Malti jirrikonoxxi l-ilsien Malti bħala espressjoni qawwija tan-nazzjonalità tal-Maltin u għaldaqstant jagħraf l-importanza unika tiegħu u jipproteġiha mid-degradazzjoni u l-estinzjoni.
Istituzzjonijiet letterarji u korpi li jikkontrollaw il-lingwa Maltija
Hija inizjattiva ta’ Franġisk Saver Caruana, li bl-appell tiegħu tas-7 ta’ Settembru 1920 fil-gazzetta Il-Habib, iwassal biex tinħoloq Għaqda tal-Kittieba tal- Malti (Għaqda Kittieba Maltin). Din l-assoċjazzjoni l-ewwel tagħti lil Malta l-lingwa miktuba tagħha billi toħloq alfabett, grammatika u ortografija. Iżda jagħtih ukoll letteratura. Il-membri tiegħu, fil-parti l-kbira tagħhom, saru kittieba importanti għal Malta bħal Dun Karm Psaila li se jiġu akkreditati bl-istatus ta’ poeta nazzjonali. Minbarra li hu kittieb magħruf, huwa l-awtur tal-innu nazzjonali Malti L-Innu Malti.
Kien waqt assemblea ġenerali fis-7 ta’ Mejju, 1922, li twieldet uffiċjalment din l-għaqda. L-għan tiegħu huwa stabbilit:
Tiżgura l-iżvilupp tal-alfabett, il-grammatika u l-ortografija;
Tiżgura l-protezzjoni u d-drittijiet tal-lingwa Maltija;
Tippromwovi t-tixrid tal-lingwa u kitbiet letterarji filwaqt li tippreserva r-reliġjon Kattolika.
Jekk fl-1924 ipproponiet ir-regoli li għamlu l-Malti lingwa vera, aġixxiet ukoll biex tiżviluppa l-letteratura u fl-1 ta’ Novembru 1924 ħatret kummissjoni komposta minn Franġisk Saver Caruana, Guzè Darmanin Demajo, Guzè Darmanin Demajo u Vincent Mifsud Bonnici bl-għan. tat-tħejjija ta Il-Malti, reviżjoni letterarja ppreżentata fil-21 ta' Diċembru 1924. Kienet ippubblikata kull tliet xhur għall-ewwel darba f'Marzu 1925.
Fl-1944, ġiet promulgata liġi li tistabbilixxi l-Kunsill Ċentrali tal-Malti biex tipproteġi u tippromwovi l-lingwa u l-letteratura Maltija. Il-Kunsill huwa magħmul minn rappreżentanti mill-għaqdiet kollha Maltin. Mill-1950, jitwaqqaf Kunsill tas-Soċjetà ta' l-Awturi Maltin. Iżda dan il-kunsill mhux se jkun attiv qabel sitt snin wara. Imbagħad fl-1962, hija l-Għaqda Kittieba Żgħażagħ li se ssir il-Grupp Awturi, fl-1969, hija t-twelid tal-Għaqda Bibljotekarji, fl-1998, l-Għaqda letterarja u. kulturali u fl-2001, il-Kunsill Nazzjonali tal-Ktieb.
L-Għaqda Kittieba Maltin saret, fl-1964, l-Akkademja tal-Malti, u fl-2005, il-gvern ħelesha mis-sorveljanza tal-Malti biex tħalliha tiddedika ruħha kompletament għall-valorizzazzjoni letterarja tal-lingwa, fil-ħolqien. il-Kunsill Nazzjonali ta' l-Ilsien Malti. Dan huwa responsabbli, b'mod partikolari, għall-promozzjoni tal-lingwa nazzjonali, id-definizzjoni tal-ortografija u l-vokabularju, u l-implimentazzjoni ta' politika lingwistika xierqa.
Konflitt lingwistiku
Mill-qabda uffiċjali tal-arċipelagu bħala kolonja tal-kuruna fl-1814, il-Maltin talbu mill-gvern kolonjali l-libertajiet u l-assigurazzjonijiet li qatt ma setgħu jiksbu mill-Osptararji jew mill-Franċiżi. . Il-Maltin jafu jiftakru fil-wegħdiet li għamel Alexander Ball biex ikunu jistgħu jiggvernaw lilhom infushom kif iridu. L-ewwel libertà li ngħatat kienet il-libertà tal-istampa, iżda l-karti tal-opinjoni jagħmlu pressjoni għal self govern. Fl-1847, il-Maltin approfittaw mill-karnival biex iqarrqu mal-gvern kolonjali, li, fil-11 ta’ Mejju, 1849, ta kostituzzjoni ġdida li tippermetti lill-kunsilliera eletti jagħtu l-opinjoni tagħhom ħlief f’oqsma riżervati bħall- difiża tal-gżejjer.
Hekk kif l-Italja tagħmel lir-l-għaqda tagħha, xi wħud qed iħarsu lejn ir-renju ġirien il-ġdid. Fortunato Mizzi, missier Enrico Mizzi, ħoloq il-Partit Nazzjonalista, u meta kiseb maġġoranza fl-elezzjonijiet tal-1883, il-gvern kolonjali għolla l-ishma billi ħabbar is-sostituzzjoni. mit-Taljan fl-iskejjel pubbliċi għall-Ingliż u l-Malti. Il-konsulenti tal-partit nazzjonalista jirriżenjaw u jiġu eletti mill-ġdid b’mod trijonfali. Il-wasla ta' Gerald Strickland u t-twaqqif ta' reġim tassew rappreżentattiv kkalmaw is-sitwazzjoni. Iżda l-emerġenza tal-problema tal-lingwa tpoġġi kollox fid-dubju meta Strickland jiddeċiedi li jintroduċi l-Ingliż fil-qrati. Il-konfront huwa inevitabbli meta ordinanza tal-1901 tħalli lill-ġenituri l-għażla tal-lingwa tal-eżami tat-tfal tagħhom bejn it-Taljan u l-Ingliż.
Meta l-kunsilliera rrifjutaw li jaċċettaw il-baġit tal-edukazzjoni pubblika, l-ittri patenti tat-3 ta’ Ġunju 1903 annullaw il-kostituzzjoni tal-1887. Kummissjoni ta’ inkjesta ma għenitx l-affarijiet billi favur l-Ingliż fil-qrati inferjuri u l-għażla bejn l-Ingliż u l-Malti fil-qrati kriminali. . Barra minn hekk, fuq livell estern, il-Gran Brittanja tappoġġja l-moviment Taljan filwaqt li, fuq livell intern Malti, qed tagħmel gwerra kontra l-irredentisti li qed jiksbu segwaċi fost il-Maltin. L-Ewwel Gwerra Dinjija se tikkalma l-kunflitti, għax Malta tmexxi t-tarzni tagħha għall-massimu billi ġġib il-benesseri ekonomiku qabel ma terġa’ taqa’ fil-waqgħa ekonomika malli tinkiseb il-paċi u ssib il-problemi lingwistiċi-politiċi kollha tagħha.
Raġel mhu se jagħmel xejn biex jissimplifika s-sitwazzjoni. Fl-1917 Enrico Mizzi reġa’ ħa t-tmexxija tal-partit li kien ħoloq missieru. L-imġieba tiegħu favur it-Taljan twassal għall-qorti marzjali, li tikkundannah għal sena ħabs. Ingħata amnestija fi tmiem il-gwerra u reġa’ beda l-attiviżmu tiegħu. Fis-Sette Giugno (7 ta' Ġunju 1919) faqqgħet rewwixta vjolenti, inħarqet il-bandiera Ingliża, sparaw l-armata, qatlu erbgħa, Wenzu Dyer, Sadanittant, Manwel Attard, Giuseppe Bajada, u aktar minn ħamsin feruti. Ingħatat kostituzzjoni ġdida fl-1921 bl-istituzzjoni ta’ parlament li seta’ jittratta ma’ kollox ħlief żoni riżervati u l-kwistjoni lingwistika kienet waħda mill-oqsma riżervati. L-elezzjoni tal-1921 issir fuq il-kwistjoni lingwistika imma fil-konfront ta’ Mizzi, ma’ Mons Panzavecchia u mal-kurunell Savona, Strickland jiġi elett fuq il-fama tiegħu.
Tista’ timplimenta l-politika lingwistika tagħha li tissostitwixxi t-Taljan bl-Ingliż flimkien mal-Malti. L-oppożizzjoni, ma’ Mizzi, hija appoġġjata bil-moħbi mill-faxxisti, li telgħu l-poter fl-Italja, u mill-Knisja Maltija. Is-Santa Sede intervjeniet mal-gvern Ingliż, li ta lil Strickland il-kontinwazzjoni tal-politika tiegħu iżda talab elezzjonijiet ġodda. Strickland ineħħi t-Taljan mill-istruzzjoni pubblika u l-qrati fil-25 ta’ April, 1932. Mizzi jirbaħ l-elezzjonijiet ta’ Ġunju 1932 u, bħala Ministru tal-Edukazzjoni Pubblika, ma jistax imur lura fuq id-direttivi ta’ Strickland, dominju riżervat jobbliga, jieħu miżuri fis-6 ta’ Awwissu 1932 biex jerġa’ jdaħħal it-Taljan bħala mezz għat-tagħlim tal-Malti. Iżda quddiem ir-rivolta tal-università, il-gvern kolonjali ħa l-affarijiet f’idu, ħassar il-miżuri Mizzi u impona l-Malti fl-iskejjel pubbliċi.
Fl-1 ta’ Jannar 1934, il-gvern kolonjali temm il-gwerra lingwistika billi ppubblika fil-‘’Gazzetta tal-Guern’’ (il-gazzetta uffiċjali Maltija) avviż li kien jispeċifika li l-alfabett u l-ortografija tas-soċjetà tal-kittieba Maltin huma adottata uffiċjalment, il-lingwa Maltija hija ddikjarata lingwa uffiċjali bl-Ingliż minflok it-Taljan. Il-kostituzzjoni tal-1921 tħassret fl-1936, l-Istituto italiano di cultura ingħalaq, l-aġitaturi irredentisti tkeċċew mill-gżejjer u l-pubblikazzjonijiet bit-Taljan ġew ipprojbiti. Il-kunflitt lingwistiku jintemm matul it-Tieni Gwerra Dinjija bil-mogħdija quddiem kunsill tal-gwerra u l-eżekuzzjoni tal-aħħar partitarji tal-Italja faxxista. L-edukazzjoni mhux se tkun obbligatorja sal-1946.
Biblijografija
Agius, Luana (2016) L-istorja tal-ilsien Malti, Festa.
Cassar, Mario (2002) Storja tal-Ilsien u l-Letteratura Maltija – Kronoloġija, Malta: Għaqda tal-Malti (Università)
Ħoloq esterni
L-Istorja tal-Ilsien Malti
L-Istoria tal-Lingwa Maltija
L-iżvilupp u l-evoluzzjoni tal-ilsien Malti
Qabel u waqt il-Perjodu Għarbi:L-element Semitiku
L-oriġini tal-lingwa Maltija
History of the Maltese Language
Lingwa Maltija |
29033 | https://mt.wikipedia.org/wiki/New%20Lanark | New Lanark | New Lanark huwa villaġġ max-xmara Clyde, madwar 2.2 kilometri (1.4 mil) minn Lanark, f'Lanarkshire, u xi 40 km (25 mil) fix-Xlokk ta' Glasgow, l-Iskozja. Ġie stabbilit fl-1785 u nfetaħ fl-1786 minn David Dale, li bena l-fabbriki tal-qoton u l-abitazzjonijiet għall-ħaddiema tal-fabbriki. Dale bena l-fabbriki hemmhekk f'partenarjat qasir mal-inventur u l-imprenditur Ingliż Richard Arkwright biex jieħu vantaġġ mis-saħħa tal-ilma pprovduta mill-uniċi kaskati tax-xmara Clyde. Taħt is-sjieda ta' partenarjat li kien jinkludi lill-iben tar-rispett ta' Dale, Robert Owen, soċjalist u filantropu utopiku minn Wales, New Lanark sar negozju ta' suċċess u eżempju bikri ta' insedjament ippjanat, u b'hekk stadju importanti fl-iżvilupp storiku tal-ippjanar urban.
Il-fabbriki ta' New Lanark baqgħu joperaw sal-1968. Wara perjodu ta' deklin, in-New Lanark Conservation Trust (NLCT) ġiet stabbilita fl-1974 (issa magħrufa bħala n-New Lanark Trust (NLT)) sabiex tipprevjeni t-twaqqigħ u l-qerda tal-villaġġ. Sal-2006 il-biċċa l-kbira tal-binjiet ġew irrestawrati u l-villaġġ sar attrazzjoni turistika maġġuri. New Lanark huwa wieħed minn sitt Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-Iskozja u huwa wieħed mill-Punti Ewlenin tul ir-Rotta Ewropea tal-Wirt Industrijali (ERIH).
Storja
Il-fabbriki tal-qoton ta' New Lanark ġew stabbiliti fl-1786 minn David Dale f'partenarjat qasir ma' Richard Arkwright. Dale kien wieħed min-nobbli tal-belt ta' Glasgow li, bħall-biċċa l-kbira tan-nies nobbli ta' dak iż-żmien, kellu residenza tas-sajf, proprjetà f'Rosebank, Cambuslang, mhux wisq 'il bogħod mill-Kaskati ta' Clyde, li ġew impittrin minn J. M. W. Turner u bosta artisti oħra. Il-fabbriki kienu jużaw il-makkinarju idroelettriku tal-għażil tal-qoton li kien għadu kemm ġie żviluppat u vvintat minn Richard Arkwright. Dale bigħ il-fabbriki, l-artijiet u l-villaġġ fil-bidu tas-seklu 19 għal £60,000, li kellhom jitħallsu fuq 20 sena, lil partenarjat li kien jinkludi lil ibnu tar-rispett Robert Owen. Owen, li sar il-maniġer tal-fabbrika fl-1800, kien industrijalista li baqa' jħaddan l-istess approċċ filantropiku ta' missieru tar-rispett għax-xogħol industrijali u li sussegwentement sar riformista soċjali influwenti. New Lanark, bil-programmi soċjali u tal-benesseri tiegħu, kien l-epitoma tas-soċjaliżmu utopiku tiegħu mlaqqam saħansitra Oweniżmu. Il-villaġġ u l-fabbriki huma storikament importanti permezz tar-rabta tagħhom mal-ideat ta' Owen, iżda anke minħabba r-rwol tagħhom fl-iżvilupp tar-rivoluzzjoni industrijali fir-Renju Unit u l-importanza tagħhom fl-istorja tal-ippjanar urban.
Il-fabbriki ta' New Lanark kienu jiddependu fuq il-qawwa tal-ilma. Max-xmara Clyde nbniet diga 'l fuq minn New Lanark u l-ilma ġie ddevjat mix-xmara biex jitħaddem il-makkinarju tal-fabbrika. L-ilma l-ewwel kien jgħaddi minn mina, imbagħad minn kanal fil-beraħ. Imbagħad kien jgħaddi minn għadd ta' swieni f'kull binja tal-fabbrika. Din is-sistema baqgħet operattiva sal-1929 meta l-aħħar sienja ġiet sostitwita b'turbina tal-ilma. L-enerġija idroelettrika għadha tintuża f'New Lanark. Turbina ġdida tal-ilma ġiet installata fil-Fabbrika Nru 3 biex tipprovdi l-elettriku għaż-żoni turistiċi tal-villaġġ.
Fi żmien Owen, f'New Lanark kienu jgħixu xi 2,500 ruħ, ħafna minnhom mill-abitazzjonijiet tal-foqra ta' Glasgow u ta' Edinburgu. Għalkemm ma kinux bil-bosta fost l-agħar tal-fabbriki, bħala kundizzjonijiet tax-xogħol, Owen kien tal-fejma li l-kundizzjonijiet ma kinux sodisfaċenti u għamel ħiltu biex itejjeb is-sezzjoni tal-ħaddiema. Huwa ta attenzjoni partikolari lill-ħtiġijiet tal-500 tifel u tifla li kienu jgħixu fil-villaġġ (waħda mill-binjiet fil-fatt jisimha Binja tal-Iskola tan-Nuna) u kienu jaħdmu fil-fabbriki, u fetaħ l-ewwel skola tan-nuna fir-Renju Unit fl-1817, għalkemm fis-sena ta' qabel kien lesta wkoll l-Istitut għall-Formazzjoni tal-Karattru.
Il-fabbriki stagħnaw kummerċjalment, iżda s-sħab ta' Owen ma kinux kuntenti bl-ispejjeż żejda tal-programmi tal-benesseri tiegħu. Madankollu, ladarba ma kienx lest li jħalli l-fabbriki jerġgħu lura għall-kundizzjonijiet tax-xogħol tal-imgħoddi, Owen xtara sehem is-sħab tiegħu. Fl-1813 il-Bord ordna li jsir irkant, bit-tama li l-villaġġ u l-fabbriki jinkisbu bi prezz baxx, iżda Owen u bord ġdid (li kien jinkludu lill-ekonomista Jeremy Bentham) li kien jissimpatizza mal-ideat ta' riformi tiegħu rebħu l-irkant.
New Lanark sar magħruf mal-Ewropa kollha, u bosta statisti, riformisti u nies irjali żaru l-fabbriki. Dawn baqgħu mistagħġbin li l-ambjent industrijali kien wieħed nadif u san u l-forza tax-xogħol kienet kuntenta u vibranti, filwaqt li n-negozju kien għaddej ġmielu. Il-filosofija ta' Owen kienet tmur kontra l-ħsieb kontemporanju, iżda rnexxielu juri li impriża industrijali ma kellhiex għalfejn tittratta lill-ħaddiema tagħha ħażin biex tagħmel il-qligħ. Owen irnexxielu juri l-abitazzjonijiet u l-faċilitajiet eċċellenti lill-viżitaturi, kif ukoll il-kontijiet biex jurihom il-profittabbiltà tal-fabbriki.
Minbarra r-rabtiet tagħhom mar-riformi, mas-soċjaliżmu u mal-benesseri, il-fabbriki huma rappreżentattivi wkoll tar-Rivoluzzjoni Industrijali li seħħet fir-Renju Unit fis-sekli 18 u 19 u li fundamentalment kellha effetti dinjin. L-ippjanar tal-impjiegi fil-fabbriki flimkien mal-abitazzjonijiet fil-qrib għall-ħaddiema u servizzi bħal skola, wassal biex l-insedjament kien ikoniku fl-iżvilupp tal-ippjanar urban fir-Renju Unit.
Fl-1825, il-kontroll ta' New Lanark għadda għand il-familja Walker meta Owen telaq mir-Renju Unit biex jibda l-insedjament ta' New Harmony fl-Istati Uniti. Il-familja Walker amministrat il-villaġġ sal-1881, meta nbigħ lil Birkmyre and Sommerville u lil Gourock Ropeworks (għalkemm kienu ppruvaw mingħajr ma rnexxielhom ibigħu l-fabbriki u l-villaġġ fl-1851). Huma l-kumpaniji suċċessuri tagħhom baqgħu fit-tmun sal-għeluq tal-fabbriki fl-1968.
Il-villaġġ u l-attività industrijali kienu ilhom li qabdu t-triq tan-niżla minn qabel dak iż-żmien, iżda wara l-għeluq tal-fabbriki, il-migrazzjoni mill-villaġġ aċċellerat, u l-binjiet bdew jiddeterjoraw. Iż-żewġ sulari ta' fuq tal-Fabbrika Nru 1 tneħħew fl-1945 iżda l-binja minn dak iż-żmien 'l hawn ġiet irrestawrata u issa saret il-lukanda magħrufa bħala New Lanark Mill Hotel. Fl-1963 l-Assoċjazzjoni ta' New Lanark (NLA) ġiet iffurmata bħala assoċjazzjoni tal-abitazzjonijiet u bdiet bir-restawr tar-Ringiela ta' Caithness u bil-Binja tal-Iskola tan-Nuna. Fl-1970 il-fabbriki, binjiet industrijali oħra u djar użati minn Dale u Owen inbigħu lil Metal Extractions Limited, kumpanija tar-ruttam tal-metall. Fl-1974 l-NLCT (issa l-NLT) ġiet stabbilita għall-prevenzjoni tal-qerda tal-villaġġ. Ordni ta' xiri obbligatorju ntużat fl-1983 sabiex il-fabbriki u binjiet oħra jittieħdu mingħand Metal Extractions Ltd wara li kien inħareġ avviż għat-tiswijiet fl-1979. Dan għaliex il-qagħda tal-binjiet kienet waħda imwiegħra minkejja li fl-1971 kienu ġew elenkati bħala binjiet storiċi u bil-liġi kellhom jiġu ppreservati. Illum il-ġurnata jiġu amministrati mill-NLT, jew direttament permezz tat-Trust jew permezz ta' kumpaniji b'sjieda sħiħa (New Lanark Trading Ltd, New Lanark Hotel Ltd u New Lanark Homes). Sal-2005 il-biċċa l-kbira tal-binjiet kienu ġew irrestawrati u l-villaġġ sar attrazzjoni turistika ewlenija.
Kundizzjonijiet tal-għajxien
F'nofs is-seklu 19, familja sħiħa kienet tgħix f'kamra waħda. Wieħed jista' jkollu idea aħjar tal-kundizzjonijiet tal-għajxien billi jżur ir-rikostruzzjoni tad-Dar tal-Ħaddiema tal-Fabbriki f'New Lanark jew fiċ-Ċentru ta' David Livingstone f'Blantyre.
David Dale, li stabbilixxa l-villaġġ u l-fabbriki ta' New Lanark, kien involut fil-fabbriki ta' Blantyre. F'Blantyre għadha teżisti ringiela waħda ta' binjiet li issa ġiet ikkonvertita f'mużew. Dan huwa ddedikat l-iktar lil David Livingstone, li twieled hemm fl-1813. Iż-żewġ eżempji jinkludu rikostruzzjonijiet tal-kundizzjonijiet tal-għajxien f'kamra waħda dak iż-żmien f'New Lanark, bis-sodod żgħar għat-tfal bħalma kien uża Livingstone. Iċ-Ċentru ta' David Livingstone jinsab 18-il mil bit-triq minn New Lanark, bejn Glasgow u Hamilton.
Il-kundizzjonijiet tal-għajxien fil-villaġġ tjiebu gradwalment, u sal-bidu tas-seklu 20 il-familji bdew jużaw diversi kmamar minflok kamra waħda. Qabel l-1933 id-djar ma kellhomx ilma kiesaħ fuq ġewwa u t-tojliet kienu komunali fuq barra.
Mill-1938 is-sidien tal-villaġġ ipprovdew elettriku b'xejn lid-djar kollha f'New Lanark, għalkemm kien biżżejjed għal bozza waħda mhux qawwija f'kull kamra. L-elettriku kien jintefa fl-10 ta' filgħaxija mill-Ħadd sal-Ġimgħa, u fil-11 ta' filgħaxija nhar ta' Sibt. Fl-1955 New Lanark ġie kkollegat mal-Grilja Nazzjonali.
Sit ta' Wirt Dinji
Ġie stmat li iktar minn 400,000 ruħ iżuru l-villaġġ kull sena. L-importanza ta' New Lanark ġiet rikonoxxuta mill-UNESCO bħala wieħed minn sitt Siti ta' Wirt Dinji; l-oħrajn huma Edinburgu, is-Siti Neolitiċi fil-Qalba ta' Orkney, Saint Kilda, il-Fruntieri tal-Imperu Ruman u l-Pont ta' Forth. Il-fabbriki u l-villaġġ ta' New Lanark ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2001 wara applikazzjoni li ma kellhiex suċċess fl-1986.
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' tliet kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (ii) "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; il-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem"; u l-kriterju (vi) "Assoċjazzjoni diretta jew tanġibbli ma' avvenimenti jew ma' tradizzjonijiet ħajjin, ma' ideat jew ma' twemmin, jew ma' xogħlijiet artistiċi jew letterarji ta' valur universali straordinarju".
New Lanark fil-preżent
Attwalment madwar 130 ruħ jgħixu f'New Lanark. Mill-binjiet residenzjali, ir-Ringiela ta' Mantilla biss ma ġietx irrestawrata. Ftit mix-xogħol ta' restawr sar mill-NLA u mill-NLCT. Ir-Ringiela ta' Braxfield u l-biċċa l-kbira tar-Ringiela t-Twila ġew irrestawrati minn individwi privati li xtraw id-djar fi stat mitluq ta' ġebel u saqaf u rrestawrhom bħala djar privati. Il-faċċati ta' sebat idjar fir-Ringiela Doppja ġew irrestawrati mill-NLCT u qed jinbiegħu għal sjieda privata. Minbarra l-21 proprjetà ta' xi sidien, fil-villaġġ hemm 45 proprjetà mikrija mill-NLA, li kienet irreġistrata bħala assoċjazzjoni tal-abitazzjonijiet. L-NLA kellha s-sjieda wkoll ta' binjiet oħra fil-villaġġ. Fl-2009 l-NLA ma baqgħetx teżisti peress li tqies li ma kinitx vijabbli finanzjarjament u amministrattivament, u r-responsabbiltà tal-proprjetajiet mikrija għaddiet għand l-NLCT.
Fl-2009 il-Bank ta' Clydesdale ħareġ serje ġdida ta' karti tal-flus Skoċċiżi, u fuq in-naħa ta' wara tal-karta tal-flus ta' 20 sterlina jidher New Lanark.
Ingħatat attenzjoni konsiderevoli għaż-żamma tal-awtentiċità storika tal-villaġġ. Fil-villaġġ mhumiex permessi antenni tat-televiżjoni jew satelliti, u s-servizzi tat-telefon, tat-televiżjoni u tal-elettriku jitwasslu permezz ta' kejbils taħt l-art. Sabiex il-lavur tal-injam fuq barra jingħata dehra konsistenti ġie miżbugħ bl-abjad, u l-bibien u t-twieqi għandhom disinn konsistenti wkoll. Is-sidien tad-djar fl-imgħoddi ma kinux jitħallew ikollhom klieb bħala annimali domestiċi, iżda din ir-regola ma għadhiex tiġi infurzata.
Xi karatteristiċi introdotti mill-NLT, bħat-tabelli kummerċjali u pont tal-ħġieġ li jikkollega l-Kamra tal-Magni u l-Fabbrika Nru 3, ġew ikkritikati. Iż-żamma tal-kabina tat-telefon ħamra bid-disinn tal-1924 fil-pjazza tal-villaġġ tqieset ukoll bħala għażla mhux xierqa.
Il-fabbriki, il-lukanda u l-biċċa l-kbira tal-binjiet mhux residenzjali fil-villaġġ huma proprjetà tal-NLT u jiġu amministrati minnha permezz ta' kumpaniji bi sjieda sħiħa.
Mappa storika
Mappa ta' Stħarriġ ta' Ordinanza tal-1911 hija maħżuna fil-Librerija Nazzjonali tal-Iskozja.
Binjiet
Ir-Ringiela ta' Braxfield, li nbniet għall-ħabta tal-1790 – blokka residenzjali kkonvertita f'għaxart idjar ta' sjieda; disa' minnhom fihom erba' sulari u waħda fiha ħames sulari.
Ir-Ringiela Twila, li nbniet għall-ħabta tal-1790 – blokka residenzjali kkonvertita f'erbatax-il dar bi tliet sulari. Għaxra minnhom huma ta' sjieda u erba' minnhom huma mikrija.
Ir-Ringiela Doppja, li nbniet għall-ħabta tal-1795 – blokka residenzjali ta' sebat idjar b'erba' sulari u waħda b'ħames sulari li kienu okkupati mis-snin 90 tas-seklu 18 sas-snin 70 tas-seklu 19. Oriġinarjament kienet magħmula minn appartamenti fejn xulxin. In-naħa li tħares lejn ix-xmara kienet magħrufa wkoll bħala r-Ringiela ta' fejn l-Ilma. Sebat idjar ġew rinnovati minn barra biex jinbigħu bħala djar ta' sjieda. Id-dar Nru 7 hija magħrufa bħala "Museum Stair" u ġiet iddeżinjata bħala Monument Skedat, minħabba l-fdal notevoli ta' artefatti oriġinali u materjali bħall-fuklari, sinkijiet, sodod fissi u fdalijiet tal-wallpaper u tal-linolju.
Ir-Ringiela ta' Mantilla, li nbniet għall-ħabta tal-1795 – blokka residenzjali li twaqqħet meta strutturalment saret perikoluża. Ġew stabbiliti pedamenti ġodda u nbnew mill-ġdid uħud mill-ħitan, iżda r-ringiela ma nbnietx kollha mill-ġdid.
Ir-Ringiela ż-Żgħira, li nbniet għall-ħabta tal-1795 – blokka residenzjali kkonvertita f'hostel taż-żgħażagħ fl-1994. Fl-imgħoddi kienet amministrata mill-Assoċjazzjoni Skoċċiża tal-Hostels taż-Żgħażagħ iżda issa hija ġestita min-New Lanark Mill Hotel. Attwalment hija magħluqa u trid tinbigħ.
Il-Binjiet Ġodda, li nbnew fl-1798 – blokka ta' erba' sulari b'kampnar. Il-qanpiena, li fl-imgħoddi kienet tintuża biex issejjaħ lill-ħaddiema biex imorru fil-fabbriki, issa tindaqq f'nofsillejl fl-aħħar jum tas-sena. Il-blokka fiha mużew u appartamenti residenzjali.
Il-Binja tal-Iskola tan-Nuna, li nbniet fl-1809 – binja ta' tliet sulari li ġiet ikkonvertita f'appartamenti residenzjali. Fl-imgħoddi ntużat bħala orfanotrofju għat-tfal iltiema li kienu jaħdmu fil-fabbriki.
Ir-Ringiela ta' Caithness, li nbniet fl-1792 – blokk residenzjali ta' tliet sulari li ġiet ikkonvertita f'appartamenti residenzjali. Caithness huwa distrett fil-Highlands Skoċċiżi u r-ringiela jingħad li ssemmiet għal grupp ta' ħaddiema tal-fabbriki li kienu mill-Highlands Skoċċiżi.
Il-Knisja tal-Villaġġ, li nbniet fl-1898 – li issa tintuża għal skopijiet soċjali u saret magħrufa bħala s-Sala Komunitarja. Minn dak iż-żmien 'l hawn il-binja ġiet mitluqa u saret strutturalment perikoluża.
Il-Fabbrika Nru 1, li nbniet fl-1789 – oriġinarjament inbniet fl-1785 u l-għażil beda f'Marzu 1786. Fid-9 ta' Ottubru 1788 inħarqet u ġiet rikostruwita fl-1789. Fl-1802 il-fabbrika kellha tliet swieni b'6,665 imgħażel. Fl-1811, 558 ruħ, 408 minnhom nisa, kienu jaħdmu fil-fabbrika. Fl-1945 tneħħew iż-żewġ sulari ta' fuq. Il-binja ġiet rinnovata bħala n-New Lanark Mill Hotel, lukanda li nfetħet fl-1998.
Id-Djar fejn l-Ilma, li nbnew għall-ħabta tal-1799-1818 – ringiela ta' binjiet ta' sular jew ta' żewġ sulari maġenb il-Fabbrika Nru 1, li ġiet ikkonvertita f'appartamenti tal-vaganzi.
Il-Fabbrika Nru 2, li nbniet fl-1788 – fl-1811 kellha tliet swieni u kienet timpjega 486 ruħ, 283 minnhom nisa. Twessgħet fl-1884-1885 biex takkomoda l-makkinarju tal-għażil. L-estensjoni hija l-unika binja b'faċċata tal-brikks fil-villaġġ. Issa tintuża għal skopijiet turistiċi.
Il-Fabbrika Nru 3, li nbniet fl-1790-1792 – magħrufa bħala l-"jeanies house" u kien fiha għadd kbir ta' jennies imħaddma bl-ilma. Fl-1819 ħadet in-nar u ġiet rikostruwita għall-ħabta tal-1826-1833. Fl-1811 kienet timpjega 398 ruħ, 286 minnhom nisa. Issa tintuża għal skopijiet turistiċi. Fiha wkoll turbina tal-ilma li tiġġenera l-elettriku għal partijiet mill-villaġġ.
Il-Fabbrika Nru 4, li nbniet għall-ħabta tal-1791-1793 – inizjalment kienet tintuża bħala maħżen u studjo tax-xogħol. Kienet tospita 275 tifel u tifel iltiema. Il-binja nqerdet bin-nar mill-1883 u ma ġietx rikostruwita. Fl-1990 inġabet sienja mill-Hole Mill Farm, Fife, u ġiet installata fis-sit tal-fabbrika.
L-Istitut għall-Formazzjoni tal-Karattru, li nbena fl-1816 – binja ta' erba' sulari li issa tintuża għal skopijiet ta' turiżmu u ta' negozju.
Il-Kamra tal-Magni, li nbniet fl-1881 – maġenb l-Istitut tal-Formazzjoni tal-Karattru; fiha magna restawrata li taħdem bl-istim.
L-Iskola, li nbniet fl-1817 – binja ta' tliet sulari li issa tintuża bħala mużew. Fl-imgħoddi kienet tospita l-ewwel skola għat-tfal tal-klassi tal-ħaddiema fl-Iskozja.
L-Istudjo tax-Xogħol tal-Mekkaniċi, li nbena fl-1809 – binja ta' tliet sulari li fl-imgħoddi kienet tospita lill-artiġjani li bnew u ħadu ħsieb il-manutenzjoni tal-makkinarju tal-fabbriki.
L-Impjant tal-Għoti tal-Kulur – oriġinarjament kien fonderija tar-ram isfar u tal-ħadid bis-sienja tagħha stess. Issa l-binja fiha ħwienet u ċentru tal-viżitaturi.
L-Impjant tal-Gass b'ċumnija ottagonali, li nbena fl-1851 – jintuża bħala maħżen.
Id-Dar ta' Owen, li nbniet fl-1790 – tintuża bħala mużew.
Id-Dar ta' Dale, li nbniet fl-1790 – tintuża bħala stabbiliment tan-negozju.
Il-Kanal fil-Beraħ – imħaffer biex l-ilma jgħaddi mix-xmara Clyde għat-tħaddim tal-makkinarju tal-fabbriki.
Iċ-Ċimiterju – fuq l-għolja 'l fuq minn New Lanark, bejn il-villaġġ u l-parkeġġ tal-karozzi tal-viżitaturi. Ħafna mill-ewwel ċittadini tal-villaġġ ġew midfuna hemmhekk.
Nri 1 u 2 fit-Triq ta' New Lanark (magħrufa lokalment bħala djar tewmin) – żewġt idjar ta' żewġ sulari faċċata ta' xulxin ftit 'il bogħod mill-villaġġ. Dawn kienu jimmarkaw id-daħla ta' New Lanark. Issa għandhom sjieda privata.
Żjara f'New Lanark
Hemm parkeġġ kbir b'xejn għall-karozzi fil-periferija tal-villaġġ. Il-viżitaturi diżabbli biss jistgħu jipparkjaw fil-villaġġ. Il-mixja mill-parkeġġ tal-karozzi 'l isfel lejn il-villaġġ u l-fabbriki toffri veduta panoramika mill-isbaħ. Hemm servizz tal-karozza tal-linja (Nru 135) mill-venda tal-karozza tal-linja ta' Lanark. L-istazzjon ferrovjarju għandu servizz minn Glasgow kull nofs siegħa. New Lanark jinsab ftit iktar minn mil mill-istazzjon ferrovjarju u l-venda tal-karozza tal-linja ta' Lanark. Il-mixja hija prinċipalment 'l isfel u hemm sistema tajba ta' tabelli bl-informazzjoni.
Fil-villaġġ hemm lukanda b'erba' stilel, in-New Lanark Mill Hotel, appartamenti għall-vaganzi (id-djar fejn l-ilma], u r-Ringiela ż-Żgħira fejn hemm akkomodazzjoni tat-tip ta' hostel. Fil-villaġġ hemm ristoranti u ħwienet, kif ukoll ċentru tal-viżitaturi. Kollha huma proprjetà tan-New Lanark Conservation Trust u huma amministrati minnha.
Il-mogħdija tal-mixi fuq distanza twila tul ix-xmara Clyde tgħaddi mill-villaġġ, u ċ-ċentru tal-viżitaturi tal-iScottish Wildlife Trust għar-riżerva naturali tal-Kaskati ta' Clyde huwa bbażat fi grupp ta' binjiet tal-fabbriki.
Ara wkoll
Saltaire
Crespi d'Adda
Referenzi
Siti ta' Wirt Dinji
Renju Unit
Industrija |
29034 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Palazz%20Irjali%20ta%27%20Aranjuez | Palazz Irjali ta' Aranjuez | Il-Palazz Irjali ta' Aranjuez (bl-Ispanjol: Palacio Real de Aranjuez) huwa wieħed mir-residenzi uffiċjali tal-familja rjali Spanjola. Jinsab 50 kilometru fin-Nofsinhar ta' Madrid fir-raħal ta' Aranjuez, Spanja.
Ġie stabbilit fiż-żmien meta Filippu II ta' Spanja ttrasferixxa l-belt kapitali minn Toledo għal Madrid. Il-Palazz Irjali ta' Aranjuez sar wieħed mill-erba' sedi staġonali tal-gvern, u kien jiġi okkupat matul ir-rebbiegħa (minn madwar il-ġimgħa mqaddsa). Suċċessivament, il-qorti ġiet ittrasferita lejn Rascafría, El Escorial u kienet tissoġġorna f'Madrid għax-xitwa.
Diversi trattati internazzjonali ġew iffirmati hemmhekk u diversi membri tal-familja rjali mietu hemmhekk ukoll, fosthom:
fl-1568 Eliżabetta ta' Valois, ir-reġina konsorti ta' Filippu II ta' Spanja;
fl-1758 Barbara tal-Portugall, ir-reġina konsorti ta' Ferdinandu VI ta' Spanja;
fl-1766 Eliżabetta Farnese, l-armla ta' Filippu V ta' Spanja;
fl-1806 Maria Antonia ta' Napli, l-ewwel mara ta' Ferdinandu VII;
fl-1818 Maria Isabel tal-Portugall, it-tieni mara ta' Ferdinandu VII;
fl-1828 Maria Josepha Amalia tas-Sassonja, it-tielet mara ta' Ferdinandu VII.
Fl-1931, matul it-Tieni Repubblika Spanjola, iż-żona tal-palazz ġiet iddikjarata bħala Monument Storiku Artistiku u nfetħet għall-pubbliku. Il-palazz, il-ġonna u l-binjiet assoċjati huma parti mill-Pajsaġġ Kulturali ta' Aranjuez, li tniżżel fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2001.
Il-palazz u l-ġonna huma miftuħa għall-pubbliku bħala wieħed mill-bosta siti rjali Spanjoli fil-Komunità ta' Madrid, Spanja. Il-ġestjoni hija inkarigata lill-aġenzija tal-wirt nazzjonali, li ma tippermettix li jittieħdu ritratti fuq ġewwa għal raġunijiet ta' sigurtà. Madankollu, liċenzji għat-teħid tar-ritratti jaf jingħataw għal skopijiet speċifiċi.
L-inħawi madwar Aranjuez igawdu klima miti, u pajsaġġ ħadrani u varjat b'fawna tal-kaċċa eċċellenti u ilhom abitati għal żmien twil.
Storja
Fis-seklu 12 l-Ordni ta' Santiago ħolqot riżerva tal-kaċċa esklużiva maġenb ix-xmara Tagus, fejn din tiltaqa' max-xmara Jarama.
L-istorja tiegħu bħala sit irjali bdiet fis-seklu 16, meta l-Gran Mastru tal-Ordni Lorenzo I Suárez de Figueroa
ddirieġa l-kostruzzjoni ta' loġġa grandjuża tal-kaċċa ddisinjata għar-rikreazzjoni tal-membri tal-Ordni u tal-patruni rjali u nobbli tagħhom, magħrufa bħala r-Raso de Estrella (Spazju Miftuħ b'Għamla ta' Stilla li jinsab bejn il-Palazz Irjali u l-istazzjon ferrovjarju attwali ta' Aranjuez). Is-sit illum il-ġurnata jintużaw bħala park miftuħ.
Fl-1523 Karlu I ta' Spanja ħa l-pussess tal-inħawi, li ġew iddeżinjati bħala r-Real Bosque y Casa de Aranjuez (Boskijiet u Residenza Rjali ta' Aranjuez), għar-rikreazzjoni tal-mistednin tiegħu matul l-istaġun tal-kaċċa tar-rebbiegħa.
Fl-1551, huwa stabbilixxa ġnien botaniku sabiex jinħoloq katalogu tal-ispeċijiet il-ġodda ta' pjanti li nġabu mill-Amerki. Minħabba distrazzjonijiet oħra, din il-missjoni qatt ma twettqet għalkollox.
Filippu II sar konxju bil-mergħat għammiela ta' Aranjuez, u ddeżinja roqgħa art fit-Tramuntana tax-xmara Tagus għal ġnien u għall-agrikoltura ġenerali fl-1561.
F'roqgħa biswit fin-Nofsinhar tax-xmara, ir-Re beda l-kostruzzjoni tal-ewwel palazz, fl-istess sit tal-binja eżistenti. Filippu qabbad lill-arkitett Juan Bautista de Toledo u iktar 'il quddiem lil Juan de Herrera. Dawn kienu responsabbli wkoll għall-palazz tal-Monasteru Rjali ta' San Lorenzo. Is-sit kien jinkludi wkoll annimali eżotiċi bħal dromedarji (camellos skont is-sorsi tal-perjodu): madwar għaxra fl-1583 u madwar 40 fl-1598.
Wara l-mewt ta' Filippu fl-1598, ix-xogħlijiet kienu għadhom għaddejjin u kienu tlestew biss l-appartamenti rjali, il-kappella, it-torri tan-Nofsinhar u l-parti tal-faċċata tal-Punent. Kriżi ekonomika u politika u l-waqgħa tal-familja rjali tal-Asburgi wasslu biex il-proġett jiġi abbandunat.
Fl-1700, l-ewwel Re tal-Borboni ta' Spanja, Filippu V, iddeċieda li jkompli bix-xogħlijiet, bil-ħsieb li l-Palazz Irjali ta' Aranjuez ikun rivali għall-Palazz ta' Versailles. Sussegwentement, dan l-istil imponenti ġie applikat fil-Palazz Irjali ta' La Granja de San Ildefonso. Filippu V żied torri ġdid tat-Tramuntana, lesta l-faċċata tal-Punent u ddefinixxa l-istruttura li sawret il-palazz attwali. Id-dromedarji rjali kienu madwar 200, u baqgħu jeżistu anke matul l-okkupazzjoni mit-truppi tal-Arċiduka tal-Awstrija fl-1710. Ma nżammux f'menagerie bħal f'Versalles, iżda kienu jitħallew jirgħu madwar il-palazz u kienu jintużaw bħala bhejjem għall-ġarr tat-tagħbijiet. Il-barrin u l-annimali eżotiċi kienu jintużaw ukoll fil-passatempi rjali, pereżempju meta kienu jintefgħu fil-ġibjun ta' Ontígola biex jisparawlhom il-muskettiera rjali. Dan ma tantx intuża wisq u kważi nqered għalkolloxx min-nirien fl-1748.
Ferdinandu VI reġa' bena l-palazz mill-ġdid. Għalkemm xorta waħda rrispettat il-pedamenti oriġinali, l-istruttura l-ġdida kellha tirrifletti l-istil prevalenti tal-Barokk aħħari u l-estetika tas-seklu 18, u minn barra kienet imponenti u lussuża u minn ġewwa kienet spazjuża u mgħammra b'mod lussuż. Farinelli kienet responsabbli għall-intratteniment mużikali.
Is-sezzjonijiet madwar il-bitħa interna żdiedu fis-seklu 18.
Il-binja nbniet l-iktar bis-saħħa ta' Karlu III fix-xogħol ta' riformi tiegħu għall-belt kapitali (xi kultant jissejjaħ il-Maġġur ta Madrid) u l-immodernizzar tal-istat Spanjol.
L-arkitett tal-palazz modern kien it-Taljan Francesco Sabatini. Huwa ddisinja ż-żewġ sezzjonijiet tal-Punent madwar il-bitħa interna u l-binja prinċipali tal-palazz, u b'hekk li jiddefinixxu t-tliet naħat tal-pjazza rjali tad-daħla oriġinali, qrib ir-Raso de Estrella fil-konfluwenza taż-żewġ xmajjar. Fuq naħa waħda tal-kumpless kien hemm il-kappella u fuq in-naħa opposta suppost kien hemm teatru, minkejja li qatt ma tlesta.
It-tiżjin ġie arrikkit fis-sekli 18 u 19 permezz ta' pitturi ta' diversi artisti; fis-swali kien hemm għamara tal-injam iebes u diversi kollezzjonijiet ta' tapizzeriji, arloġġi, lampi u skulturi. Bosta minn dawn l-opri uniċi jżejnu s-swali, il-kmamar u l-ispazji tal-palazz. Is-Sala tal-Porċellana kienet il-post favurit ta' Karlu III.
Karlu III kien irtira hemmhekk mill-politika Spanjola għal xi żmien wara r-Rewwixti ta' Esquilache. Huwa għażel il-Palazz Irjali ta' Aranjuez bħala r-residenza tar-rebbiegħa u tas-sajf tiegħu f'perjodu tal-istorja meta l-Qorti Rjali kienet tiġi ttrasferita minn Madrid fir-rebbiegħa u ma kinitx terġa' lura lejn il-belt kapitali qabel Ottubru.
Ir-Re ħaddan il-fiżjokrazija (forma bikrija ta' xjenza ekonomika fejn il-ġid ta' nazzjon kien jitqies li jinsab fil-ħamrija u l-poplu tiegħu iktar milli fit-teżor tiegħu). Karlu, li kien iħobb igawdi l-palazz u l-ambjent rurali tiegħu, stabbilixxa l-Cortijo de San Isidro bħala razzett sperimentali u qasam il-ġonna tal-palazz f'sezzjoni intima tal-Jardín del Parterre u f'sezzjoni usa' tal-Jardín de la Isla. Huwa kien jorganizza festini lussużi u xi kultant kien ibaħħar fl-ilmijiet tax-xmara Tagus ffalúas rikki mżejna b'mod artistiku u mpittra lewn id-deheb.
Iben Karlu, Karlu IV u martu Maria Luisa ta' Parma bnew paviljun magħruf bħala l-Casa del Labrador, li llum il-ġurnata hija miftuħa għall-pubbliku u hija eżempju importanti tal-arkitettura Neoklassika Ewropea.
Fl-1807, Manuel Godoy, għall-qalb Karlu IV u l-Prim Ministru Spanjol, ipprova jagħmel paċi ma' Franza taħt Napuljun iżda ffaċċja l-oppożizzjoni tal-eredi ribelli għat-tron Ferdinandu. Godoy sostna li r-renju kien sikur minkejja l-invażjoni Napuljonika imminenti, bis-saħħa tat-trattati li kien iffaċilita. Fl-1808, filwaqt li Godoy kien resident f'Aranjuez (fi ħdan il-Palazz ta' Osuna), inxtered l-għajdut ta' invażjoni, u dan irriżulta f'attakk ta' korla mmexxi mill-partitarji ribelli ta' Ferdinandu li sabuh jistaħba f'kamra fejn il-bejt. Huwa ttieħed bħala priġunier u iktar 'il quddiem ġie eżiljat. Bħala riżultat tar-Ribelljoni ta' Aranjuez li rnexxiet f'Marzu ta' dik is-sena, fis-Sala tat-Tron tal-palazz ir-Re Karlu IV abdika favur ibnu Ferdinandu VII, li mbagħad abdika hu wkoll f'Mejju.
F'Settembru 1808, f'ċerimonja formali fil-Kappella tal-Palazz Irjali ta' Aranjuez quddiem Monsinjur Don Juan de la Vera, l-Arċisqof ta' Laodicea, ġiet stabbilita l-Ġunta Napuljonika Suprema.
Wara li l-Borboni reġgħu ħadu l-poter, Alfonso XII ddeżinja l-Palazz Irjali ta' Aranjuez bħala r-residenza tal-familja nobbli tad-Duki ta' Montpensier. L-għarusa tiegħu kienet bint dik il-familja, Mercedes ta' Orléans. Fl-1878 l-għarusa u dawk ta' madwarha waslu għaċ-ċerimonja minn Madrid fi stazzjon ferrovjarju temporanju iżda imponenti li kien inbena ħdejn id-daħla tal-Punent tal-Palazz Irjali ta' Aranjuez, fil-Plaza de Armas.
Dan kien l-aħħar avveniment grandjuż li sar fil-Palazz Irjali ta' Aranjuez, peress li Maria Christina tal-Awstrija, it-tieni mara tal-monarka, u ibnu Alfonso XIII u l-mara tiegħu Victoria Eugenie ta' Battenberg, kollha kienu jippreferu l-Palazz Irjali ta' La Granja de San Ildefonso għall-btajjel irjali tagħhom.
Disinn
Il-palazz huwa l-binja ċentrali ta' kumpless irjali sħiħ. Lejn it-Tramuntana hemm l-eks ġonna, li issa huma art agrikola b'intersezzjoni ta' ringieli ġeometriċi ta' "mogħdijiet irjali" bis-siġar li issa huma miftuħa għall-pubbliku, l-iktar għall-mixi. Lejn il-Lvant hemm tliet toroq pavimentati (Reina, Principe u Infantas) li fihom in-nies nobbli bnew residenzi tal-familji tagħhom. Lejn il-Punent hemm tliet mogħdijiet rurali pariġġ, u waħda minnhom kienet it-triq tal-aċċess irjali bil-barrakki fuq kull naħa (issa rvinati). L-iktar punt 'il bogħod mill-palazz huwa spazju miftuħ, ir-Raso de Estrella, is-sit tal-loġġa tal-kaċċa oriġinali u issa post fejn isiru l-festivals. L-istazzjon ferrovjarju oriġinali kien hawn ukoll, qabel ġie rilokat iktar lejn il-Punent tas-sit attwali. Uħud mill-eks mogħdijiet ferrovjarji, issa parkeġġ għall-karozzi, għadhom jidhru fejn kienu. Eżatt quddiem il-palazz hemm roqgħa ħaxix ovali mdawra b'bankijiet tal-ġebel monumentali. Ferrovija turistika żgħira tieqaf fil-qrib. Lejn in-Nofsinhar hemm il-Plaza de Parejas, żona miftuħa biż-żrar imdawra b'diversi binjiet tal-palazz.
Sit ta' Wirt Dinji
Il-Pajsaġġ Kulturali ta' Aranjuez ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2001.
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (ii) "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; u l-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".
Pitturi tal-palazz
Referenzi
Siti ta' Wirt Dinji
Palazzi
Spanja |
29035 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Bamberg | Bamberg | Bamberg (pronunzja bil-Ġermaniż: [ˈbambɛʁk]; bil-Frankonjan tal-Lvant: Bambärch) huwa raħal f'Oberfranken, il-Ġermanja, max-xmara Regnitz qrib il-konfluwenza max-xmara Main. Ir-raħal imur lura għas-seklu 9, meta ismu oriġina mill-Kastell ta' Babenberch fil-qrib. Ikkwotat bħala wieħed mill-isbaħ irħula tal-Ġermanja, b'toroq Medjevali u l-ikbar sur antik intatt fl-Ewropa, iċ-ċentru storiku ta' Bamberg tniżżel fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1993.
Mis-seklu 10 'il quddiem, Bamberg bena rabta ewlenija mal-popli Slavi, b'mod partikolari dawk tal-Polonja u ta' Pommern. Esperjenza perjodu ta' prosperità kbira mis-seklu 12 'il quddiem, u matul dan iż-żmien sar iċ-ċentru tal-Imperu Ruman Sagru għal ftit. L-Imperatur Enriku II ndifen fiċ-ċentru storiku, flimkien ma' martu Kunigunde. L-arkitettura tar-raħal minn dan il-perjodu influwenzat ferm dik tat-Tramuntana tal-Ġermanja u tal-Ungerija. Minn nofs is-seklu 13 'il quddiem, l-isqfijiet kienu prinċpijiet tal-Imperu u ta' Bamberg, u ssorveljaw il-kostruzzjoni ta' binjiet monumentali. Dan it-tkabbir ġie kkomplementat bil-kisba ta' porzjonijiet kbar tal-proprjetajiet tal-Kontijiet ta' Merano fl-1248 u fl-1260 mill-Papat, parzjalment permezz tax-xiri u parzjalment permezz tal-approprjazzjoni ta' fewdi li ma baqgħux jeżistu iktar.
Bamberg tilef l-indipendenza tiegħu fl-1802, wara s-sekolarizzazzjoni tal-artijiet tal-knisja, u sar parti mill-Bavarja fl-1803. Ir-raħal ġie kkollegat għall-ewwel darba mas-sistema ferrovjarja Ġermaniża fl-1844, u minn dak iż-żmien 'l hawn sar parti importanti tal-infrastruttura tagħha. Wara li rewwixta Komunista ħadet il-kontroll tal-Bavarja fis-snin ta' wara l-Ewwel Gwerra Dinjija, il-gvern statali ħarab lejn Bamberg u baqa' hemm għal kważi sentejn qabel ma l-belt kapitali Bavarjana ta' Munich ma reġax ittieħed mill-unitajiet tal-Freikorps. L-ewwel kostituzzjoni repubblikana tal-Bavarja għaddiet f'Bamberg, u saret magħrufa bħala l-Bamberger Verfassung (il-Kostituzzjoni ta' Bamberg).
Wara t-Tieni Gwerra Dinjija, Bamberg sar bażi importanti għall-militar tal-Bavarja, tal-Ġermanja u tal-Amerikani stazzjonati fil-Barrakki ta' Warner, sal-għeluq tagħhom fl-2014.
Affiljazzjonijiet storiċi
Il-Prinċipat-Veskovat ta' Bamberg; 1245-1802;
L-Elettorat tal-Bavarja; 1802-1805;
Ir-Renju tal-Bavarja; 1806-1871;
L-Imperu Ġermaniż; 1871-1918;
Ir-Repubblika ta' Weimar; 1918-1933;
Il-Ġermanja Nażista; 1933-1945;
Il-Ġermanja okkupata mill-Alleati; 1945-1949;
Il-Ġermanja tal-Punent; 1949-1990;
Il-Ġermanja; mill-1990 sal-preżent.
Storja
Matul is-sekli ta' migrazzjoni u ta' insedjament Ġermaniċi ta' wara r-Rumani, ir-reġjun li iktar 'il quddiem ġie inkluż fid-Djoċesi ta' Bamberg ġie abitat fil-biċċa l-kbira mis-Slavi. Ir-raħal, imsemmi għall-ewwel darba fid-902, kiber qrib il-Kastell ta' Babenberch li ġie msemmi hekk f'ġieħ il-familja Babenberg. Wara li l-familja mietet, il-kastell għadda għand is-Sassoni. Iż-żona ġiet Kristjanizzata l-iktar mill-patrijiet tal-Abbazija Benedittina ta' Fulda, u kienet taħt l-awtorità spiritwali tad-Djoċesi ta' Würzburg.
Fl-1007, l-Imperatur Ruman Sagru Enriku II għamel lil Bamberg wirt tal-familja u s-sede ta' djoċesi separata. L-iskop tal-imperatur kien li jnaqqas id-daqs tad-Djoċesi ta' Würzburg u li l-Kristjaneżmu jiġi stabbilit b'għeruq sodi fid-distretti ta' Oberfranken, fil-Lvant ta' Bamberg. Fl-1008, wara negozjati twal mal-Isqfijiet ta' Würzburg u ta' Eichstätt, li kellhom iċedu porzjonijiet mid-djoċesijiet tagħhom, ġew definiti l-konfini tad-djoċesi l-ġdida, u l-Papa Ġwanni XVIII ta l-konferma Papali tiegħu fl-istess sena. Enriku II ordna l-kostruzzjoni ta' katidral ġdid, li ġie kkonsagrat fis-6 ta' Mejju 1012. Il-knisja ġiet arrikkita b'rigali mill-Papa, u Enriku ddedikaha lill-Papa stess. Fl-1017 Enriku stabbilixxa wkoll l-Abbazija ta' Michaelsberg fuq l-għolja ta' Michaelsberg (l-"Għolja ta' San Mikiel"), qrib Bamberg, abbazija Benedittina għat-taħriġ tal-kleru. L-imperatur u l-mara tiegħu Kunigunde taw pussessi temporali kbar lid-djoċesi l-ġdida, u rċeviet bosta privileġġi li minnhom nibet il-poter lajk tal-isqof. Il-Papa Benedittu VIII żar ir-raħal ta' Bamberg fl-1020 biex jiltaqa' ma' Enriku II għal diskussjonijiet dwar l-Imperu Ruman Sagru. Meta kien hemm ordna li d-djoċesi jkollha dipendenza diretta fuq is-Santa Sede. Huwa kkonsagra personalment ukoll uħud mill-knejjes ta' Bamberg. Għal żmien qasir Bamberg kien iċ-ċentru tal-Imperu Ruman Sagru. Enriku u Kunigunde t-tnejn li huma ġew midfuna fil-katidral.
[[Stampa:Nuremberg chronicles - BAMBERGA.png|daqsminuri|326x326px|Tismija ta' Bamberg fuq l-injam mill-Kronaka ta Nuremberg, 1493.]]
Minn nofs is-seklu 13 'il quddiem, l-isqfijiet kienu wkoll prinċpijiet tal-Imperu u mexxew lil Bamberg, filwaqt li ssorveljaw il-kostruzzjoni ta' binjiet monumentali. Fl-1248 u fl-1260 il-Papat kiseb porzjonijiet kbar tal-proprjetajiet tal-Kontijiet ta' Merano, parzjalment permezz tax-xiri u parzjalment permezz tal-approprjazzjoni ta' fewdi li ma baqgħux jeżistu iktar. Il-Veskovat l-antik ta' Bamberg kien magħmul minn territorju sħiħ estiż minn Schlüsselfeld f'direzzjoni lejn il-Grigal sal-Foresta Frankonjana, u barra minn hekk kellu fil-pussess tiegħu proprjetajiet fid-Dukati ta' Carinthia u Salzburg, f'Nordgau (illum il-ġurnata l-Oberpfalz), f'Thüringen, u mad-Danubju. Permezz tal-bidliet li rriżultaw mir-Riformazzjoni, it-territorju tal-Papat tnaqqas kważi bin-nofs bħala daqs. Mill-1279 l-istemma tar-raħal ta' Bamberg għandha forma ta' siġill.
Il-proċedimenti kontra s-sħaħar tas-seklu 17 wasslu għal madwar elf vittma f'Bamberg, u laħqu l-qofol tagħhom bejn l-1626 u l-1631, taħt it-tmexxija tal-Prinċep-Isqof Johann Georg II Fuchs von Dornheim. Id-Drudenhaus (ħabs tas-sħaħar) famuż, mibni fl-1627, ma għadux jeżisti llum il-ġurnata. Madankollu, rakkonti dettaljati ta' xi proċedimenti, bħal dak ta' Johannes Junius, għadhom jeżistu.
Fl-1647 ġiet stabbilita l-Università ta' Bamberg bħala l-Academia Bambergensis.
Il-Bambrzy (Posen Bambergers) huma Pollakki Ġermaniżi b'dixxendenza mill-insedjaturi fiż-żona ta' Bamberg li nsedjaw il-villaġġi madwar Poznań fl-1719-1753.
Fl-1759, il-pussessi u l-ġurisdizzjonijiet tad-djoċesi fl-Awstrija nbigħu lil dak l-istat. Meta seħħet is-sekolarizzazzjoni tal-knisja fl-1802, id-djoċesi kienet tkopri 3,305 km2 (1,276 mil kwadru) u kellha popolazzjoni ta' 207,000 ruħ. B'hekk Bamberg tilef l-indipendenza tiegħu fl-1802 u sar parti mill-Bavarja fl-1803.
Ir-raħal ġie kkollegat għall-ewwel darba mas-sistema ferrovjarja Ġermaniża fl-1844, u minn dak iż-żmien 'l hawn sar parti importanti tal-infrastruttura tagħha. Wara li rewwixta Komunista ħadet il-kontroll tal-Bavarja fis-snin ta' wara l-Ewwel Gwerra Dinjija, il-gvern statali ħarab lejn Bamberg u baqa' hemm għal kważi sentejn qabel ma l-belt kapitali Bavarjana ta' Munich ma reġax ittieħed mill-unitajiet tal-Freikorps. L-ewwel kostituzzjoni repubblikana tal-Bavarja għaddiet f'Bamberg, u saret magħrufa bħala l-Bamberger Verfassung (il-Kostituzzjoni ta' Bamberg).
Fi Frar 1926 ir-raħal ospita l-Konferenza ta' Bamberg, imlaqqa' minn Adolf Hitler fit-tentattiv tiegħu li jrawwem l-unità u li jrażżan in-nuqqas ta' kunsens fi ħdan il-Partit Nażista li dak iż-żmien kien għadu fil-bidu tiegħu. Bamberg intgħażel għall-pożizzjoni tiegħu f'Oberfranken, pjuttost qrib ir-residenzi tal-membri tal-fazzjoni Nażista dissidenti iżda xorta waħda fi ħdan il-Bavarja.Toland, John (1976). Adolf Hitler. New York: Doubleday & Company. pp. 213–18. ISBN 0-385-03724-4.
Fl-1973, ir-raħal iċċelebra l-1,000 anniversarju tiegħu minn mindu ġie stabbilit.
Popolazzjoni storika
Sit ta' Wirt Dinji
Ir-raħal ta' Bamberg ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1993.
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (ii) "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; u l-kriterju (iv)''' "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".
Ġeografija
Bamberg jinsab f'Oberfranken, 63 km (39 mil) fit-Tramuntana ta' Nuremberg bil-ferrovija u 101 km (63 mil) fil-Lvant ta' Würzburg, bil-ferrovija wkoll. Ir-raħal jinsab fuq max-xmara Regnitz river, tliet kilometri (1.9 mil) qabel ma tnixxi fix-xmara Main.
Il-ġeografija tar-raħal hija msawra mix-xmara Regnitz u mill-għoljiet ta' Steigerwald, parti mill-artijiet għoljin Ġermaniżi. Mill-Grigal sal-Lbiċ, ir-raħal huwa maqsum l-ewwel fil-pjanura tax-xmara Regnitz, imbagħad fi gżira kbira u f'diversi gżejjer żgħar iffurmati miż-żewġ fergħat tax-xmara Regnitz (Inselstadt), u finalment fil-parti tar-raħal li tinsab fuq l-għoljiet (Bergstadt).
Seba' għoljiet ta' Bamberg
Bamberg huwa estiż fuq seba' għoljiet, kull waħda bi knisja fil-quċċata. Dan wassal biex Bamberg jissejjaħ ir-"Ruma ta' Oberfranken" — għalkemm ċajta komuni fost il-gwidi turistiċi ta' Bamberg hi li jirreferu għal Ruma minflok bħala l-"Bamberg Taljana". L-għoljiet huma l-Għolja tal-Katidral, Michaelsberg, Kaulberg/Obere Pfarre, Stefansberg, Jakobsberg, l-Għolja ta' Altenburger u Abtsberg.
Klima
Il-klima f'din iż-żona tvarja kemxejn bħala temperaturi u tinżel xita adegwata s-sena kollha. Is-sottotip tal-klassifikazzjoni klimatika ta' Köppen għal din il-klima hija "Cfb" (klima tal-baħar tal-kosta tal-Punent/klima oċeanika), b'ċertu influwenza kontinentali kif indikat mit-temperaturi medji ta' billejl fix-xitwa li jinżlu sew taħt iż-żero.
Ekonomija
Fl-2013, il-Prodott Domestiku Gross (PDG) għal kull abitant kien €56,723. B'hekk id-distrett huwa fl-għaxar post minn 96 distrett fil-Bavarja (medja kumplessiva: €39,691).
Attrazzjonijiet
Ir-raħal ta' Bamberg tniżżel fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1993 minħabba l-pjanta Medjevali tiegħu u l-binjiet storiċi ppreservati tassew tajjeb. Mill-Medju Evu, f'Bamberg dejjem kien hemm ġonna urbani. Id-distrett tal-Ġardinara tas-Suq flimkien mar-raħal fuq l-għoljiet u d-distrett tal-gżejjer huma parti integrali tas-Sit ta' Wirt Dinji. Fl-2005, il-muniċipalità stabbiliet unità għall-koordinazzjoni tal-implimentazzjoni tal-Konvenzjoni tal-Wirt Dinji f'Bamberg. Fl-2019 infetaħ ċentru tal-viżitaturi u ta' interpretazzjoni.
Uħud mill-attrazzjonijiet prinċipali huma:
il-Katidral ta' Bamberg (1237), bl-oqbra tal-Imperatur Enriku II u tal-Papa Klement II;
l-Alte Hofhaltung, ir-residenza tal-isqfijiet fis-sekli 16 u 17;
in-Neue Residenz, ir-residenza tal-isqfijiet wara s-seklu 17;
il-Librerija Statali ta' Bamberg fir-Residenza l-Ġdida;
il-Muniċipju l-antik (1386), li nbena f'nofs ix-xmara Regnitz, u li huwa aċċessibbli permezz ta' żewġ pontijiet;
il-Klein-Venedig ("Venezja ż-Żgħira"), kolonja ta' djar tas-sajjieda mis-seklu 19 tul xatt tax-xmara Regnitz;
l-Abbazija ta' Michaelsberg, li nbniet fis-seklu 12 fuq waħda mis-"Seba' Għoljiet" ta' Bamberg; l-eks abbazija Benedittina, li fl-imgħoddi kellha birrerija, issa tospita l-Mużew tal-Birrerija ta' Oberfranken.
l-Altenburg, kastell u eks residenza tal-isqfijiet.
Katidral
Il-Katidral ta' Bamberg huwa binja Rumaneska aħħarija b'erba' torrijiet. Ġie stabbilit fl-1004 mill-Imperatur Enriku II, tlesta fl-1012 u ġie kkonsagrat fis-6 ta' Mejju 1012. Iktar 'il quddiem ġie parzjalment meqrud min-nirien fl-1081. Il-katidral il-ġdid, li nbena minn San Otto ta' Bamberg, ġie kkonsagrat fl-1111 u fis-seklu 13 ingħata l-għamla attwali Rumaneska aħħarija tiegħu.
Il-katidral huwa twil 94 metru (308 piedi), wiesa' 28 metru (92 pied), għoli 26 metru (85 pied), u kull wieħed mill-erba' torrijiet huwa għoli madwar 81 metru (266 pied). Fih bosta opri tal-arti storiċi, bħall-qabar tal-irħam tal-fundatur u ta' martu, meqjus bħala wieħed mill-ikbar xogħlijiet tal-iskultur Tilman Riemenschneider, u mnaqqax bejn l-1499 u l-1513. Teżor ieħor tal-katidral huwa statwa ekwestri magħrufa bħala Der Bamberger Reiter. Din l-istatwa, possibbilment tal-Imperatur Konrad III, x'aktarx li tmur lura għat-tieni kwart tas-seklu 13. L-istatwa sservi wkoll bħala simbolu tar-raħal ta' Bamberg.
Neue ResidenzIn-Neue Residenz (ir-Residenza l-Ġdida; 1698-1704) inizjalment kienet okkupata mill-prinċpijiet-isqfijiet, u mill-1864 sal-1867 mir-Re Otto tal-Greċja li ġie depost. Ir-Rosengarten (il-Ġnien tal-Ward) tar-residenza tħares fuq ir-raħal u fih iktar minn 4,500 warda.
AltenburgL-Altenburg jinsab fuq l-ogħla waħda mis-seba' għoljiet ta' Bamberg. Issemma għall-ewwel darba fl-1109. Bejn l-1251 u l-1553 kien ir-residenza tal-isqfijiet ta' Bamberg. Wara li nqered fl-1553 minn Albert Alcibiades, il-Margravju ta' Brandenburg-Kulmbach, intuża bħala ħabs wara li sarulu xi tiswijiet ta' malajr, u kulma jmur il-kundizzjoni tiegħu baqgħet sejra għall-agħar.
Fl-1801, A. F. Marcus xtara l-kastell u rranġah għalkollox. Il-ħabib tiegħu, il-kittieb Ġermaniż famuż E.T.A. Hoffmann, li baqa' impressjonat ferm bil-binja, għex hemmhekk għal xi żmien. Is-sid ta' wara, Anton von Greifenstein, fl-1818 stabbilixxa assoċjazzjoni għall-preservazzjoni tal-kastell u din għadha teżisti u għad għandha l-istess għan. L-Altenburg illum il-ġurnata jospita ristorant.
Attrazzjonijiet oħra
Fost knejjes oħra hemm il-Jakobskirche, li hija bażilika Rumaneska tas-seklu 11; is-St. Martinskirche; il-Marienkirche jew l-Obere Pfarrkirche (1320-1387), li dan l-aħħar ġiet irrestawrata għall-istil Gotiku oriġinali tagħha. Il-Michaelskirche, li hija knisja Rumaneska rrestawrata tas-seklu 12 fuq il-Michaelsberg u li qabel kienet l-Abbazija Benedittina ta' Michaelsberg sekolarizzata fl-1803 u li issa fiha l-Bürgerspital, jew dar għall-foqra, u l-mużew u kollezzjonijiet tal-arti muniċipali.
Mill-pontijiet li jikkollegaw is-sezzjonijiet iktar 'l isfel tar-raħal, l-Obere Brücke tlesta fl-1455. F'nofs dan il-pont, fuq gżira, hemm il-Muniċipju jew ir-Rathaus (li ġie rikostruwit fl-1744-1756). Il-liċeo, li qabel kien kulleġġ tal-Ġiżwiti, fih mużew tal-istorja naturali. Il-Palazz l-Antik (Alte Hofhaltung) inbena fl-1591 fis-sit ta' residenza antika tal-Kontijiet ta' Babenberg. Fost il-monumenti hemm il-funtana ta' Massimiljanu (1880), l-istatwi tar-Re Massimiljanu I tal-Bavarja, tal-Imperatur Enriku II u ta' martu, ta' Konrad III u ta' San Otto, l-isqof ta' Bamberg.
Barra minn hekk, hemm mini għaddejjin minn taħt ir-raħal. Dawn oriġinarjament inbnew bħala minjieri għall-estrazzjoni tal-blat tar-ramel li seta' jintuża għall-kostruzzjoni jew għat-tindif permezz ta' barraxa. Ix-xogħol fil-minjieri ntemm fl-1920 iżda n-network tal-mini ta' 7.5 mili (12.1-il km) baqa' preżenti. Il-mini ntużaw bħala xelter mill-attakki mill-ajru matul it-Tieni Gwerra Dinjija. Parti min-network tal-mini hija aċċessibbli permezz ta' żjara ggwidata.
Birra
Bamberg huwa magħruf għar-Rauchbier affumikat u jospita 11-il birrerija, inkluż Brauerei Fässla, Brauerei Greifenklau, Brauerei Heller-Trum (Schlenkerla), Brauerei Kaiserdom, Keesmann Bräu, Klosterbräu, Mahrs Bräu, Brauerei Spezial, Gasthausbrauerei Ambräusianum, Kron Prinz, u Weyermann Röstmalzbierbrauerei. Weyermann Specialty Malting, stabbilita f'Bamberg fl-1879, tforni lill-birreriji madwar id-dinja. Kull sena f'Awwissu ssir is-Sandkerwa, ċelebrazzjoni ta' ħamest ijiem bil-birer. Ir-reġjun ta' Oberfranken madwar Bamberg jospita iktar minn 200 birrerija. F'Ottubru u fil-bidu ta' Novembru ħafna mis-70 birrerija f'Bamberg u fil-madwar jiċċelebraw il-Bockbieranstiche'' b'verżjonijier speċjali ta' birer tat-tip Bock.
Edukazzjoni
L-Università ta' Bamberg, magħrufa bħala l-Università ta' Otto-Friedrich, toffri edukazzjoni għolja fl-oqsma tax-xjenza soċjali, l-istudji tan-negozju u l-umanitajiet, u għandha iktar minn 12,000 student. L-Università tax-Xjenzi Applikati ta' Bamberg toffri edukazzjoni għolja fl-oqsma tas-saħħa pubblika. Bamberg jospita wkoll tmien skejjel sekondarji (gymnasiums):
Clavius-Gymnasium;
Dientzenhofer-Gymnasium;
Eichendorff-Gymnasium;
E.T.A. Hoffmann-Gymnasium;
Franz-Ludwig-Gymnasium;
Kaiser-Heinrich-Gymnasium;
Maria-Ward-Gymnasium;
Theresianum.
Barra minn hekk, hemm ukoll bosta istituti oħra tal-edukazzjoni primarja, sekondarja, teknika, vokazzjonali u għall-adulti.
Ġemellaġġi
Bamberg huwa ġemellat ma':
Bedford, l-Ingilterra, ir-Renju Unit;
Esztergom, l-Ungerija;
Feldkirchen in Kärnten, l-Awstrija;
Praga, iċ-Ċekja;
Rodez, Franza;
Villach, l-Awstrija.
Nies notevoli
Annette von Aretin (1920-2006), l-ewwel xandara tat-televiżjoni tal-Bayerischer Rundfunk;
Carl Adam Bader (twieled fl-1789 f'Bamberg; miet fl-1870 f'Berlin), tenur;
Lisa Badum;
Dorothee Bär (twieldet fl-1978), Membru Parlamentari (CSU), Segretarju Statali tal-Ministru Federali għat-Trasport u l-Infrastruttura Diġitali;
Wilhelm Batz (1916-1988), Luftwaffe, avjatur militari;
Louis-Alexandre Berthier (1753-1815), Kap tal-Persunal ta' Napuljun Bonaparte;
Joachim Camerarius (1500-1574), umanista, poliedriku u poeta;
Claudia Ciesla (twieldet fl-1987), attriċi Pollakka-Ġermaniża;
Papa Klement II (miet fl-1047), isqof ta' Bamberg mill-1040 sal-1046;
Christopher Clavius (1538-1612), matematiku, astronomu u Ġiżwita;
Konrad III tal-Ġermanja (1093-1152), re tal-Ġermanja;
Cunigunde tal-Lussemburgu (twieldet għall-ħabta tal-975 u mietet fl-1040), imperatriċi konsorti, reġġenti tal-Imperu Ruman Sagru u mara ta' Enriku II;
Stefan Dassler (twieled fl-1962), awtur tan-nonfizzjoni;
Günther Denzler (twieled fl-1948), eks amministratur distrettwali ta' Bamberg (CSU);
Karlheinz Deschner (1924-2014), kittieb u kritiku tar-reliġjon u tal-knisja;
Gottfried Diener (1907-1987), filologu u riċerkatur ta' Goethe;
Ignaz Dollinger (1770-1841), tabib;
Ignaz von Dollinger (1799-1890), teologu Kattoliku u storiku tal-knisja importanti;
Curt Echtermeyer, magħruf ukoll bħala Curt Bruckner (1896-1971), pittur;
Erich Ebermayer (1900-1970), kittieb;
Hans Ehard (1887-1980), avukat u politiku;
Günter Faltin (twieled fl-1944), għalliem universitarju;
Heinrich Finck (1444-1527), surmast u kompożitur;
Klaus-Dieter Fritsche (twieled fl-1953), ġurista u politiku (CSU);
Karl von Gareis (1844-1923), avukat u awtur, membru tar-Reichstag;
Nora-Eugenie Gomringer (twieldet fl-1980), poeta u kittieba;
Thomas Gottschalk (twieled fl-1950), moderatur, preżentatur televiżiv, attur;
Lukas Görtler (twieled fl-1994), plejer tal-futbol;
Hans Grassmann (twieled fl-1960), tabib u awtur;
Joseph Heller (1798-1849), kollezzjonista;
Karl Höller (1907-1987), kompożitur;
Georg Wilhelm Friedrich Hegel (1770-1831), filosfu Ġermaniż;
Enriku II (973-1024), Imperatur Ruman Sagru;
E. T. A. Hoffmann (1776-1822), awtur u kompożitur Ġermaniż;
Joachim Jung (twieled fl-1951), artist;
Harry Koch (twieled fl-1969), plejer tal-futbol;
Lorenz Krapp (1882-1947), avukat, poeta u politiku (BVP, CSU);
Dieter Kunzelmann (twieled fl-1939), membru tal-komun u attivista tax-xellug;
Paul Lautensack (1478-1558), pittur u organist;
Paul Maar (twieled fl-1937), kittieb u illustratur Ġermaniż;
Emil Marschalk von Ostheim (1841-1903), storiku u kollezzjonista;
Id-Duka Maximilian Joseph tal-Bavarja (1808-1888), promotur tal-mużika folkloristika tal-Bavarja fis-seklu 19;
Willy Messerschmitt (1898-1978), disinjatur Ġermaniż tal-inġenji tal-ajru;
Wolf-Dieter Montag (1924-2018), tabib, speċjalista mediku tal-isport, tabib tas-salvataġġi fil-muntanji u amministratur tal-isport internazzjonali Ġermaniż;
Christina Morhaubt, ikkundannata bħala saħħara u ġġustizzjata billi ngħatat in-nar fl-1627 matul il-proċedimenti tas-sħaħar f'Bamberg;
Martin Münz (1785-1848), anatomista u professur;
Ida Noddack-Tacke, (1896-1978), kimika u tabiba; skopriet l-element 75, ir-renju;
Christopher Park (twieled fl-1987), pjanist;
Fiona Parker (twieldet fl-1991), rebbieħa ta' medalja tal-fidda tal-Logħob Olimpiku;
Bernd Redmann (twieled fl-1965), kompożitur u mużikologu;
Mike Rose (1932-2006), pittur, disinjatur xenografiku u kittieb;
Gerd Schaller (twieled fl-1965), surmast;
Rainer Schaller (twieled fl-1969), imprenditur u fundatur tal-McFit Fitness GmbH;
Claus Schenk Graf von Stauffenberg (1907-1944), uffiċjal Ġermaniż li pprova jassassina lid-dittatur Ġermaniż Adolf Hitler fil-Komplott tal-20 ta' Lulju;
Berthold Maria Schenk Graf von Stauffenberg (twieled fl-1934), eks Ġeneral tal-Bundeswehr;
Franz-Ludwig Schenk Graf von Stauffenberg (twieled fl-1938), eks Membru Parlamentari Ewropew mill-Bavarja;
Ritter Josef von Schmitt (1838-1907), nobbli Ġermaniż, President tal-Qorti għar-Renju tal-Bavarja, konsulent tal-Prinċep Luitpold tal-Bavarja, kunsillier u Ċittadin Onorarju ta' Bamberg;
Gottfried von Schmitt (1827-1908), nobbli Ġermaniż, membru tal-Qorti Suprema u membru tal-Kunsill Superjuri tal-Bavarja;
Josef Schmitt (1875-1944), nobbli u kunsillier Ġermaniż;
Gottfried Schmitt (1865-1919), politiku Ġermaniż;
Josh Shipp (twieled fl-1986), plejer professjonali tal-basketball għall-Brose Baskets Bamberg;
Tom Schütz (twieled fl-1988), plejer tal-futbol;
Sven Schultze (twieled fl-1978), plejer tal-basketball;
Karsten Tadda (twieled fl-1988), plejer tal-basketball;
Karl Borromäus Thumann (1820-1874), teologu Ġermaniż;
Oscar Wassermann (1869-1934), bankier Ġermaniż;
Andrew Wooten (twieled fl-1989), plejer tal-futbol Ġermaniż-Amerikan;
Karl Friedrich Gottlob Wetzel (1779-1819), kittieb u illustratur tal-Fränkischer Merkur.
Ritratti
Referenzi
Siti ta' Wirt Dinji
Bliet tal-Ġermanja
Bliet Ewropej |
29036 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Kaskati%20ta%27%20Vitorja | Kaskati ta' Vitorja | Il-Kaskati ta' Vitorja (bl-Ingliż: Victoria Falls; bil-Lozi: Mosi-oa-Tunya, litteralment "Id-Duħħan li Jriegħed"; bit-Tonga: Shungu Namutitima, litteralment "Ilma Jagħli") huma kaskati tul ix-xmara Zambezi fin-Nofsinhar tal-Afrika, li jipprovdu ħabitat għal diversi speċijiet uniċi ta' pjanti u ta' annimali. Jinsabu fil-fruntiera bejn iż-Żambja u ż-Żimbabwe u huma fost l-ikbar kaskati fid-dinja, b'wisa' ta' 1,708 metri (5,604 piedi).
Is-siti arkeoloġiċi u l-istorja orali jiddeskrivu rekord twil ta' għarfien Afrikan dwar is-sit. Għalkemm kienu magħrufa għal xi ġeografi Ewropej qabel is-seklu 19, il-missjunarju Skoċċiż David Livingstone identifika l-kaskati fl-1855, u pprovda l-isem kolonjali ta' Kaskati ta' Vitorja f'ġieħ ir-Reġina Vitorja. Minn nofs is-seklu 20 'l hawn, is-sit kulma jmur sar sors importanti ta' turiżmu. Iż-Żambja u ż-Żimbabwe t-tnejn li huma għandhom parks nazzjonali u infrastruttura turistika fis-sit. Mir-riċerka fl-aħħar tas-snin 10 tas-seklu 21 ħareġ li t-tibdil fil-klima kkawża varjabbiltà fil-preċipitazzjoni u li x'aktarx se jibdel il-karattru tal-kaskati.
Oriġini tal-isem
David Livingstone, il-missjunarju u l-esploratur Skoċċiż, huwa l-ewwel Ewropew li ġie rreġistrat li ra l-kaskati fis-16 ta' Novembru 1855, mill-Gżira ta' Livingstone, waħda minn żewġ mases ta' art fin-nofs tax-xmara, eżatt 'il fuq mill-fluss tal-kaskati ħdejn ix-xatt tan-naħa taż-Żambja. Livingstone semmihom għar-Reġina Vitorja, iżda l-isem bis-Sotho, Mosi-oa-Tunya — "Id-Duħħan li Jriegħed" — għadu jintuża spiss. Il-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO uffiċjalment tirrikonoxxi ż-żewġ ismijiet. Livingstone kkwota wkoll isem iktar antik, Seongo jew Chongwe, li jfisser "Il-Post tal-Qawsalla", b'riżultat tar-raxx kostanti.
Il-park nazzjonali fil-qrib fiż-Żambja huwa magħruf bħala Mosi-oa-Tunya, filwaqt li l-park nazzjonali u r-raħal fuq in-naħa taż-Żimbabwe t-tnejn li huma huma magħrufa bħala bl-isem bl-Ingliż.
Daqs
Filwaqt li mhumiex l-ogħla jew l-usa' kaskati fid-dinja, il-Kaskati ta' Vitorja huma kklassifikati bħala l-ikbar, abbażi tal-wisa' kkombinata tagħhom ta' 1,708 metri (5,604 piedi) u l-għoli ta' 108 metri (354 pied), li jirriżultaw fl-ikbar kaskata wiesgħa tal-ilma fid-dinja. Il-Kaskati ta' Vitorja bejn wieħed u ieħor huma d-doppju tal-għoli tal-Kaskati ta' Niagara fl-Amerka ta' Fuq u sew iktar mid-doppju bħala wisa'.
Għal distanza konsiderevoli 'l fuq mill-fluss tal-kaskati, ix-xmara Zambezi tnixxi fuq wita tal-bażalt, f'wied baxx, ikkonfinat minn għoljiet baxxi u distanti tal-ġebla tar-ramel. Il-mogħdija tax-xmara fiha bosta gżejjer miksija bis-siġar, li jiżdiedu bħala għadd fejn ix-xmara toqrob il-kaskati. Ma hemm l-ebda muntanja, irdum jew wied fond; hemm biss promontorju ċatt estiż fuq mijiet ta' kilometri fid-direzzjonijiet kollha.
Il-kaskati jiffurmaw fejn il-wisa' sħiħa tax-xmara tinżel f'waqgħa vertikali unika f'fondoq trasversali enormi wiesa' 1,708 metri (5,604 piedi), imnaqqax bl-ilmijiet tagħhom tul żona ta' frattura fil-promontorju tal-bażalt. Il-fond tal-fondoq trasversali, imsejjaħ l-Ewwel Fondoq, ivarja bejn 80 metru (260 pied) fin-naħa tal-Punent u 108 metri (354 pied) fiċ-ċentru. L-unika żbokk tal-Ewwel Fondoq huwa distakk wiesa' 110 metri (360 pied) lejn madwar żewġ terzi tal-wisa' tal-kaskati min-naħa tal-Punent. Il-volum kollu tax-xmara jnixxi fil-fniedaq tal-Kaskati ta' Vitorja minn dan il-fondoq dejjaq.
Hemm żewġ gżejjer lejn tarf il-kaskati li huma kbar biżżejjed biex jiddividu l-"purtiera" tal-ilma anke meta l-fluss ikun fl-aqwa tiegħu: il-Gżira ta' Boaruka (jew il-Gżira taċ-Ċarċara) qrib ix-xatt tal-Punent, u l-Gżira ta' Livingstone qrib in-nofs — il-punt minn fejn Livingstone lemaħ il-kaskati għall-ewwel darba. Meta l-fluss ikun inqas minn nofs, gżejriet oħra jiddividu l-purtiera tal-ilma f'nixxigħat paralleli separati. In-nixxigħat prinċipali jisimha, skont l-ordni miż-Żimbabwe (fil-Punent) saż-Żambja (fil-Lvant): iċ-Ċarċara tax-Xitan (li wħud isejħulha wkoll Ilma Jaqbeż), il-Kaskati Prinċipali, il-Kaskati tal-Qawsalla (l-ogħla) u ċ-Ċarċara tal-Lvant.
Ix-xmara Zambezi, 'il fuq mill-kaskati, tesperjenza staġun tax-xita mill-aħħar ta' Novembru sal-bidu ta' April, u staġun tan-nixfa fil-bqija tas-sena. L-istaġun tal-għargħar annwali tax-xmara huwa fi Frar sa Mejju u jilħaq il-qofol tiegħu f'April. Ir-raxx mill-kaskati tipikament jogħla sa għoli ta' iktar minn 400 metru (1,300 pied), u xi kultant saħansitra d-doppju, u jkun viżibbli sa xi 50 km (30 mil) 'il bogħod. Meta jkun qamar kwinta, tidher ukoll "qawsalla bid-dawl tal-qamar" fir-raxx minflok il-qawsalla tas-soltu ta' binhar. Madankollu, matul l-istaġun tal-għargħar, il-parti t'isfel tal-kaskati u l-biċċa l-kbira tal-"purtiera" tal-ilma ma tantx ikunu jidhru, u l-mogħdijiet bil-mixi tul l-irdum ta' faċċata tagħhom ikunu kostantement fir-raxx, fl-ilma u fiċ-ċpar. Qrib it-tarf tal-irdum, ir-raxx jispara 'l fuq qisu xita invertita, speċjalment fejn il-pont taż-Żambja.
Meta jkun hemm l-istaġun tan-nixfa, il-gżejriet isiru usa' u iktar numerużi, u bejn Settembru u Jannar sa nofs il-wiċċ tal-blat ta' wara l-kaskati jibda jidher meta l-kaskati jibdew jinxfum u l-qiegħ tal-Ewwel Fondoq ikunu jidher tul il-biċċa l-kbira tat-tul tiegħu. F'dan iż-żmien isir possibbli (għalkemm mhux neċessarjament ikun sikur) li wieħed jimxi tul it-tarf ta' xi sezzjonijiet tax-xmara. Huwa possibbli li wieħed jimxi sal-qiegħ tal-Ewwel Fondoq fuq in-naħa taż-Żimbabwe. Il-fluss minimu, li jinzerta f'Novembru, ikun madwar għaxra fil-mija tal-fluss f'April; din il-varjazzjoni fil-fluss hija ferm ikbar minn kaskati maġġuri oħra, u twassal biex ir-rata tal-fluss medja annwali tal-Kaskati ta' Vitorja tkun iktar baxxa milli mistenni abbażi tal-fluss massimu. Fl-2019 l-ammont tassew baxx ta' xita, naqqas b'mod drastiku l-fluss tal-kaskati fl-iktar livell baxx f'dan l-aħħar seklu. Ġie ssuġġerit li t-tibdil fil-klima globali u t-tibdil fix-xejriet klimatiċi kienu l-kawża ta' dan.
Fniedaq
Il-volum kollu tax-xmara Zambezi jnixxi mill-ħruġ wiesa' 110 metri (360 pied) tal-Ewwel Fondoq għal distanza ta' madwar 150 metru (490 pied), imbagħad jgħaddi minn serbut ta' fniedaq iddeżinjati skont l-ordni tagħhom tul ix-xmara. L-ilma li jgħaddi mit-Tieni Fondoq jgħaddi minn lilwa qawwija lejn il-lemin u naqqax pixxina fonda hemmhekk imsejħa l-Borma Tbaqbaq. Wieħed jista' jasal għaliha minn mogħdija tal-mixi wieqfa min-naħa taż-Żambja, b'wisa' ta' madwar 150 metru (500 pied). Is-superfiċe hija lixxa fejn l-ilma huwa baxx, iżda fejn hemm il-fond hemm belligħat enormi u turbolenza tbaqbaq kbira. L-oġġetti u l-annimali li jinġarru lejn il-kaskati, inkluż qajla xi ippopotamu, xi kukkudrill jew xi bniedem, spiss jinstabu jduru fl-ilma hemmhekk jew lejn it-tarf tal-Grigal tat-Tieni Fondoq. F'dan il-post tal-aħħar, fl-1910 nstabu l-katavri tas-Sinjura Moss u tas-Sur Orchard, mutilati mill-kukkudrilli, wara li żewġ kenura nqelbu ta' taħt fuq minn ippopotamu fejn il-Gżira t-Twila iktar 'il fuq mill-kaskati.
Il-fniedaq prinċipali huma:
L-Ewwel Fondoq: il-fondoq li x-xmara tnixxi fih fil-Kaskati ta' Vitorja;
It-Tieni Fondoq: 250 metru (820 pied) fin-Nofsinhar tal-kaskati, b'tul ta' 2.15 kilometri (1.34 mil), li għandu l-Pont tal-Kaskati ta' Vitorja għaddej minn naħa għall-oħra tiegħu;
It-Tielet Fondoq: 600 metru (2,000 pied) fin-Nofsinhar, b'tul ta' 1.95 kilometru (1.21 mil), li fih l-Impjant tal-Enerġija tal-Kaskati ta' Vitorja;
Ir-Raba' Fondoq: 1.15 kilometru (0.71 mili) fin-Nofsinhar, b'tul ta' 2.25 kilometri (1.40 mil);
Il-Ħames Fondoq: 2.25 kilometri (1.40 mil) fin-Nofsinhar, b'tul ta' 3.2 kilometri (2.0 mili);
Il-Fondoq ta' Songwe: 5.3 kilometres (3.3 mi) fin-Nofsinhar, b'tul ta' 3.3 kilometri (2.1 mili); imsemmi għax-xmara ż-żgħira ta' Songwe li tnixxi mill-Grigal u x-xmara l-iktar fonda ta' 140 metru (460 pied); il-livell tax-xmara fihom ivarja sa 20 metru (66 pied) bejn l-istaġun tan-nixfa u l-istaġun tax-xita u l-għargħar.
Formazzjoni
In-naħa ta' fuq tax-xmara River oriġinarjament kellha fluss lejn in-Nofsinhar u kienet tgħaddi mit-territorju fejn illum il-ġurnata hemm il-Botswana u tingħaqad max-xmara ta' Limpopo. Olzar ġenerali 'l fuq tal-art bejn iż-Żimbabwe u d-Deżert tal-Kalaħari madwar żewġ miljun sena ilu bblokka r-rotta tal-fluss, u fforma lag paleolitiku kbir magħruf bħala l-Lag ta' Makgadikgadi bejn id-Deżert tal-Kalaħari u l-promontorju tal-bażalt ta' Batoka taż-Żimbabwe u taż-Żambja. Dan il-lag oriġinarjament kien endorejku u ma kellu l-ebda żbokk naturali. Fil-kundizzjonijiet klimatiċi taħt l-ilma ta' madwar 20,000 sena ilu, eventwalment far u beda jnixxi lejn il-Lvant, u b'hekk sawwar il-Fondoq bażaltiku ta' Batoka.
L-istorja ġeoloġika reċenti tal-Kaskati ta' Vitorja tista' tiġi identifikata permezz tal-għamla kumplessiva tal-Fondoq ta' Batoka, bis-sitt fniedaq individwali tiegħu u t-tmien pożizzjonijiet tal-imgħoddi fejn kien hemm il-kaskati. Il-fniedaq orjentati mil-Lvant għall-Punent jimplikaw kontroll strutturali b'allinjament tul il-ġonturi taż-żoni tat-tifrik, jew qasmiet b'għoli vertikali ta' 50 metru (160 pied) bħal fil-każ tat-tieni u tal-ħames fniedaq. L-erożjoni diretta tul dawn il-linji strutturali ta' dgħufija kienu jistabbilixxu linja ġdida ta' kaskati u l-abbandun tal-linja preċedenti. Il-ġonturi orjentati mit-Tramuntana għan-Nofsinhar jikkontrollaw is-sezzjonijiet tal-fluss fin-Nofsinhar tax-xmara. Waħda minnhom hija l-"Borma Tbaqbaq", li tikkollega l-Ewwel Fondoq mat-Tieni Fondoq.
Il-kaskati jaf diġà bdew jaqtgħu passaġġ li se jifforma l-fondoq kbir li jmiss fil-ġejjieni, f'naħa waħda fit-tarf taċ-"Ċarċara tax-Xitan", bejn ix-xatt tal-Punent tax-xmara u l-Gżira taċ-Ċarċara. Ix-xoffa fil-kaskati attwali hija l-iktar baxxa hemmhekk u ġġorr l-iktar konċentrazzjoni ta' ilma fl-istaġun tal-għargħar.
Is-sekwenza sedimentarja fuq il-bażalt fil-marġnijiet tax-xmara Zambezi tissejjaħ il-Formazzjoni tal-Kaskati ta' Vitorja, li tikkonsisti minn żrar, ġebla tar-ramel, ramel tad-Deżert tal-Kalaħari, ramel tal-Eolji u depożitu alluvjali. Sezzjoni ta' 15-il metru sa 45 metru tikkonfina x-xmara madwar 5-6 kilometri mill-kanal prinċipali, u sensiela ta' artijiet imtarrġin tax-xmara huma evidenti bejn din is-sezzjoni u l-kanal.
Storja
Storja ġeoloġika
Il-promontorju tal-bażalt tal-Kaskati ta' Vitorja, li fuqu tgħaddi x-xmara Zambezi, ġie ffurmat matul l-Era Ġurassika, madwar 200 miljun sena ilu.
Storja prekolonjali
Artefatti tal-ġebel taż-Żmien Bikri tal-Ġebel magħruf bħala Akeuljan u għodod bikrin taż-Żmien magħruf bħala Oldowan ġew skavati fis-siti arkeoloġiċi madwar il-kaskati. Barra minn hekk, instabu wkoll għodod taż-Żmien ta' Sangoan u artefatti taż-Żmien ta' Lupemban li jmorru lura għaż-Żmien Nofsani tal-Ġebel. Bċejjeċ tal-fuħħar taż-Żmien Bikri tal-Ħadid ġew skavati f'sit tal-vlej ħdejn id-Diga ta' Masuma fil-bidu tas-snin 60 tas-seklu 20. F'insedjament li jmur lura għall-aħħar tal-ewwel millenju W.K., instabet evidenza tat-tidwib tal-ħadid.
Il-poplu Tonga tan-Nofsinhar magħruf bħala Batoka/Tokalea lill-kaskati sejjaħhom Shungu na mutitima. Iktar 'il quddiem il-Matabele sejħulhom aManz' aThunqayo, u l-Batswana u l-Makololo (li l-lingwa tagħhom tintuża mill-poplu Lozi) isejħulhom Mosi-o-Tunya. Dawn l-ismijiet kollha essenzjalment ifissru "d-duħħan li jriegħed".
Mappa mfassla minn Nicolas de Fer fl-1715 turi l-kaskata mmarkata fil-pożizzjoni korretta. Turi wkoll linji bit-tikek li jindikaw ir-rotot tal-kummerċ li David Livingstone segwa 140 sena wara. Mappa tal-ħabta tal-1750 imfassla minn Jacques Nicolas Bellin għal Abbé Antoine François Prevost d'Exiles timmarka l-kaskati bħala "ċarċara" u tindika insedjament lejn it-Tramuntana tax-xmara Zambezi li dak iż-żmien kien amikevoli mal-Portugiżi.
Seklu 19
F'Novembru 1855, David Livingstone kien l-ewwel Ewropew li lemaħ il-kaskati, meta vvjaġġa min-naħa ta' fuq tax-xmara Zambezi sal-bokka tax-xmara bejn l-1852 u l-1856. Il-kaskati kienu magħrufa sew fost it-tribujiet lokali, u x'aktarx li l-kaċċaturi Voortrekker kienu jafu bihom, u l-istess l-Għarab b'isem ekwivalenti għal "l-aħħar tad-dinja". L-Ewropej kienu xettiċi dwar ir-rapporti tagħhom, x'aktarx għaliex ħasbu li n-nuqqas ta' muntanji u ta' widien fil-promontorju kienu jagħmluha inqas possibbli li jkun hemm kaskati.
Livingstone ġie mgħarraf bil-kaskati qabel ma wasal qribhom min-naħa ta' fuq tax-xmara u twassal lejn gżira żgħira fiż-Żambja li issa hija magħrufa bħala l-Gżira ta' Livingstone. Preċedentement Livingstone kien baqa' impressjonat bil-Kaskati ta' Ngonye iktar 'il fuq, iżda mbagħad ħass li l-Kaskati ta' Vitorja kien ferm iktar impressjonanti, u tahom isem ir-Reġina Vitorja. Huwa kiteb dwar il-kaskati: "Ħadd ma jista' jimmaġina s-sbuħija tal-veduta minn kwalunkwe esperjenza fl-Ingilterra. L-ebda Ewropew qatt ma rahom qabel; iżda x'aktarx li xeni daqstant sbieħ rawhom l-anġli fil-ġenna".
Fl-1860, Livingstone reġa' lura fl-inħawi u għamel studju dettaljat tal-kaskati flimkien ma' John Kirk. Ewropej bikrin oħra kienu jinkludu l-esploratur Portugiż Serpa Pinto, l-esploratur Ċek Emil Holub, li għamel l-ewwel pjanta dettaljata tal-kaskati u tal-inħawi tal-madwar fl-1875 (ippubblikata fl-1880), u l-artist Brittaniku Thomas Baines, li wettaq uħud mill-ewwel pitturi tal-kaskati. Qabel l-inħawi saru iktar aċċessibbli bil-kostruzzjoni ta' linja ferrovjarja fl-1905, il-kaskati qajla ġew viżitati minn Ewropej oħra. Xi kittieba jemmnu li l-qassis Portugiż Gonçalo da Silveira kien l-ewwel Ewropew li lemaħ il-kaskati saħansitra fis-seklu 16.
Storja mill-1900
Pont tal-Kaskati ta' Vitorja jagħti bidu lit-turiżmu
L-insedjament Ewropew tal-inħawi tal-Kaskati ta' Vitorja beda għall-ħabta tal-1900 b'rispons għax-xewqa tal-Kumpanija Brittanika tal-Afrika t'Isfel ta' Cecil Rhodes għad-drittijiet għall-minerali u t-tmexxija imperjali fit-Tramuntana tax-xmara Zambezi, u l-isfruttament ta' riżorsi naturali oħra bħall-injam mill-foresti fil-Grigal tal-kaskati, l-avorju u l-ġlud tal-annimali. Qabel l-1905, wieħed kien jaqsam minn naħa għall-oħra tax-xmara 'l fuq mill-kaskati f'post magħruf bħala Old Drift permezz ta' kenura żgħira jew ċattra tal-injam rmunkata b'kejbil tal-azzar. Il-viżjoni ta' Rhodes ta' linja ferrovjarja mill-Kap sal-Kajr wittiet it-triq għall-ewwel pont fuq ix-xmara Zambezi. Huwa insista li jinbena fejn ir-raxx tal-kaskati jaqa' fuq il-ferroviji li jkunu għaddejin, u għalhekk intgħażel is-sit fit-Tieni Fondoq. Mill-1905 il-linja ferrovjarja offriet ivvjaġġar aċċessibbli minn saħansitra l-Kap fin-Nofsinhar u mill-1909, saħansitra mill-Kongo Belġjan fit-Tramuntana. Fl-1904 infetħet il-lukanda tal-Kaskati ta' Vitorja sabiex tilqa' lill-viżitaturi l-ġodda li kienu qed jaslu permezz tal-linja ferrovjarja. Kulma jmur il-kaskati saru attrazzjoni popolari matul it-tmexxija kolonjali Brittanika tar-Rodeżja tat-Tramuntana (iż-Żambja) u tar-Rodeżja tan-Nofsinhar (iż-Żimbabwe), u r-raħal ta' Victoria Falls sar iċ-ċentru turistiku prinċipali.
Movimenti matul l-indipendenza
Fl-1964, ir-Rodeżja tat-Tramuntana saret l-istat indipendenti taż-Żambja. Is-sena ta' wara, ir-Rodeżja unilateralment iddikjarat l-indipendenza. Din ma ġietx irrikonoxxuta miż-Żambja, mir-Renju Unit u lanqas mill-maġġoranza l-kbira tal-istati dinjin u wasslet għal sanzjonijiet min-Nazzjonijiet Uniti. B'rispons għall-kriżi emerġenti, fl-1966 iż-Żambja rrestrinġiet jew waqt il-qsim tal-fruntiera; ma reġgħetx fetħet il-fruntiera għalkollox qabel l-1980. Mill-1972, fuq in-naħa tan-Nofsinhar tax-xmara Zambezi, faqqgħu gwerer ta' guerrilla magħrufa kollettivament bħala l-Gwerra tar-Rodeżja. In-numru ta' viżitaturi beda jbatti, b'mod partikolari fuq in-naħa tar-Rodeżja. Il-gwerra affettwat liż-Żambja permezz ta' inkursjonijiet militari, u wasslet biex iż-Żambja timponi miżuri ta' sigurtà, inkluż l-istazzjonar ta' suldati sabiex tirrestrinġi l-aċċess għall-fniedaq u għal xi partijiet tal-kaskati.
L-indipendenza taż-Żimbabwe ġiet rikonoxxuta b'mod internazzjonali fl-1980 u wasslet għal perjodu ta' paċi. Fis-snin 80 tas-seklu 20, it-turiżmu reġa' qabad jirranka u r-reġjun żviluppa f'ċentru tal-isport avventuruż. Fost l-attivitajiet li kisbu popolarità fl-inħawi kien hemm il-whitewater rafting fil-fniedaq, il-bungee jumping mill-pont, is-sajd sportiv, l-irkib taż-żwiemel, il-kayaking, u t-titjiriet fuq il-kaskati.
Turiżmu fis-snin reċenti
Sal-aħħar tas-snin 90 tas-seklu 20, kważi 400,000 ruħ kienu qed iżuru l-kaskati kull sena, u dan in-numru kien mistenni li jiżdied għal iktar minn miljun ruħ fid-deċennju ta' wara. Għad-differenza tal-parks bl-annimali selvaġġi, il-Kaskati ta' Vitorja jilqgħu iktar viżitaturi miż-Żimbabwe u miż-Żambja, milli turisti internazzjonali; l-attrazzjoni hija aċċessibbli bil-karozza tal-linja u bil-ferrovija, u għaldaqstant hija ferm inqas għalja biex tasal għaliha.
Iż-żewġ pajjiżi jippermettu lit-turisti jagħmlu ġiti ta' jum fuq iż-żewġ naħat tal-fruntiera biex ikunu jistgħu jaraw il-kaskati minn veduti differenti. Il-viżitaturi b'viżi bi dħul uniku jkollhom iħallsu għal viża differenti kull darba li jaqsmu l-fruntiera; il-viżi jistgħu jinkisbu fiż-żewġ punti rispettivi tal-fruntiera. Il-prezzijiet ivarja bejn US$50 u US$80 (minn Jannar 2017). Ir-regolamenti dwar il-viżi jinbidlu spiss; il-viżitaturi jingħataw il-parir biex jivverifikaw ir-regoli li jkunu fis-seħħ fiż-żewġ pajjiżi qabel ma jaqsmu l-fruntiera. Barra minn hekk, it-turisti barranin jistgħu jixtru viża KAZA għal US$50 li tippermettilhom jivvjaġġaw bejn iż-Żambja u ż-Żimbabwe għal massimu ta' 30 jum diment li jibqgħu f'dawn iż-żewġ pajjiżi.
Karatteristika famuża tal-kaskati hija l-formazzjoni naturali b'għamla ta' "divan" (li issa xi kultant tissejjaħ "Pixxina tax-Xitan"), ħdejn ix-xifer tal-kaskati fuq in-naħa taż-Żambja, tul it-tarf tal-Punent tal-Gżira ta' Livingstone. Meta l-fluss tax-xmara jkun f'ċertu livell, normalment bejn Settembru u Diċembru, barriera tal-blat tifforma belliegħa b'kurrent minimu, li tippermetti lill-għawwiema avventurużi jgħumu b'sikurezza relattiva quddiem il-punt fejn l-ilma jinżel fil-kaskati. Ġiet irrapportata mewta waħda ta' gwida tat-turisti.
L-għadd ta' viżitaturi fuq in-naħa taż-Żimbabwe storikament huwa ferm ogħla mill-għadd ta' viżitaturi fuq in-naħa taż-Żambja, minħabba li hemm iktar żvilupp fil-faċilitajiet għall-viżitaturi hemmhekk. Madankollu, l-għadd ta' turisti li jżuru ż-Żimbabwe beda jonqos fil-bidu tas-snin 2000 meta bdew jiżdiedu t-tensjonijiet politiċi bejn il-partitarji u l-avversarji tal-President Robert Mugabe. Fl-2006, madwar 30 % biss tal-postijiet fil-lukandi kienu okkupati fuq in-naħa taż-Żimbabwe, filwaqt li fuq in-naħa taż-Żambja, il-lukandi kienu kważi kollha mimlijin, u r-rati fl-ogħla lukandi saħansitra laħqu s-US$630 kull lejl. L-iżvilupp rapidu wassal biex in-Nazzjonijiet Uniti jikkunsidraw it-tneħħija tal-istatus ta' Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO. Barra minn hekk, il-problemi tar-rimi tal-iskart u n-nuqqas ta' ġestjoni effettiva tal-ambjent tal-kaskati huma ta' tħassib.
Sit ta' Wirt Dinji
Il-Kaskati ta' Vitorja ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1989.
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (vii) "Post fejn iseħħu fenomeni naturali tal-għaġeb jew fejn hemm żoni ta' ġmiel naturali u ta' importanza estetika eċċezzjonali"; il-kriterju (viii) "Eżempju straordinarju li jirrappreżenta stadji importanti tal-istorja tad-dinja, inkluż it-trapass tal-ħajja, il-proċessi ġeoloġiċi kontinwi sinifikanti fl-iżvilupp tat-tipi differenti ta' art, jew il-karatteristiċi ġeomorfiċi jew fiżjografiċi sinifikanti".
Ambjent naturali
Parks nazzjonali
Iż-żewġ parks nazzjonali tal-kaskati huma relattivament żgħar — il-Park Nazzjonali ta' Mosi-oa-Tunya għandu erja ta' 66 km2 (25 mil kwadru) u l-Park Nazzjonali tal-Kaskati ta' Vitorja għandu erja ta' 23 km2 (8.9 mili kwadri). Madankollu, ħdejn dan tal-aħħar fuq ix-xatt tan-Nofsinhar hemm il-Park Nazzjonali tax-Xmara Zambezi, estiż fuq 40 kilometru (25 mil) fil-Punent tul ix-xmara. L-annimali jistgħu jiċċaqilqu minn park għall-ieħor fiż-Żimbabwe u jistgħu jaslu wkoll saż-Żona tas-Safaris ta' Matetsi, sal-Park Nazzjonali ta' Kazuma u sal-Park Nazzjonali ta' Hwange fin-Nofsinhar.
Fuq in-naħa taż-Żambja, iċ-ċnut u l-periferiji ta' Livingstone jwasslu biex il-biċċa l-kbira tal-annimali joqogħdu fil-Park Nazzjonali ta' Mosi-oa-Tunya. Barra minn hekk, xi loġoġ turistiċi għamlu xi ċnut ukoll, b'rispons għall-kriminalità, u dawn jirrestrinġu wkoll il-moviment tal-annimali.
Fuq in-naħa tal-Botswana, il-Park Nazzjonali ta' Chobe jinsab distanza qasira 'l bogħod u huwa post popolari għal ġita ta' jum fost bosta turisti li jżuru l-Kaskati ta' Vitorja għal soġġorn twil. Dan il-park joffri iktar flora u fawna diversa mill-Park Nazzjonali ta' Hwange.
Fl-2004 ġie stabbilit grupp separat tal-pulizija msejjaħ il-Pulizija tat-Turiżmu. Normalment jaħdmu fl-inħawi ewlenin fejn ikun hemm it-turisti, u jistgħu jiġu identifikati mill-uniformijiet tagħhom b'ġagagi riflettivi sofor.
Veġetazzjoni
Il-foresti tul ix-xmara b'siġar tal-palm jinsabu max-xtut u fuq il-gżejjer 'il fuq mill-kaskati. Madankollu, l-iżjed aspett notevoli tal-veġetazzjoni tal-inħawi hija l-foresta tropikali misqija mir-raxx tal-kaskati, li fiha pjanti rari għal din iż-żona, bħas-siġar tal-kawba Afrikani, is-siġar tal-ebanu, is-siġar tal-palm tal-avorju, is-siġar tal-palm tat-tamal selvaġġ, is-siġar tal-għanbaqar ta' batoko u l-pjanti xeblikin u l-ljani. Lil hinn miż-żona tax-xmara, is-savana bil-boskijiet ta' mopane huma predominanti fl-inħawi, b'irqajja' iżgħar ta' boskijiet ta' miombo u tas-siġar tat-tik tar-Rodesja, u savana bl-arbuxelli. Il-veġetazzjoni batiet ferm fin-nixfiet ta' dan l-aħħar, u l-istess batew l-annimali li jiddependu fuqha, b'mod partikolari tal-antilopi.
Organiżmi selvaġġi
Il-parks nazzjonali fihom abbundanza ta' organiżmi selvaġġi, inkluż popolazzjonijiet imdaqsin ta' iljunfanti, bufli tal-Kap, ġiraffi, żebri ta' Grant, u varjetà ta' antilopi. L-iljuni, il-leopardi Afrikani u ċ-cheetahs tal-Afrika t'Isfel qajla jitfaċċaw. Ix-xadini Chlorocebus pygerythrus u l-babwini huma komuni. Ix-xmara 'l fuq mill-kaskati fiha popolazzjonijiet kbar ta' ippopotami u kukkudrilli. L-iljunfanti Afrikani jaqsmu x-xmara fl-istaġun tan-nixfa f'punti partikolari.
Fil-fniedaq wieħed jista' jara wkoll klipspringers, baġers wikkiela tal-għasel, gremxul u lontri mingħajr dwiefer, iżda l-fniedaq huma magħrufa l-iktar għall-35 speċi ta' għasafar tal-priża. Il-falkun ta' Taita, l-ajkla ta' Verreaux, il-bies u l-kuċċarda Buteo augur jitnisslu hemmhekk. 'Il fuq mill-kaskati, ir-russetti, l-ajkli Afrikani li jieklu l-ħut u diversi tipi ta' għasafar tal-ilma huma komuni.
Ħut
Ix-xmara fiha 39 speċi ta' ħut taħt il-kaskati u 84 speċi ta' ħut 'il fuq minnhom. Dan juri l-effettività tal-kaskati bħala fruntiera diviżorja bejn il-parti ta' fuq u t'isfel tax-xmara Zambezi.
Effetti tat-tibdil fil-klima
Fi Frar 2020, ir-rivista National Geographic enfasizzat it-theddida għall-kaskati minn kundizzjonijiet tat-temp estrem. Iż-żieda fit-temperaturi kulma jmur qed twassal biex ir-reġjun isir iktar sħun u iktar niexef. Hemm varjabbiltà sostanzjali fil-fluss tal-ilma minn sena għall-oħra, bi tnaqqis sinifikanti fix-xejra ġenerali tal-għasafar tal-ilma f'Settembru, f'Ottubru, f'Novembru u f'Diċembru. Dan it-tnaqqis jispikka b'mod partikolari fis-snin tan-nixfiet il-kbar, li kulma jmur qed isiru iktar frekwenti u iktar intensivi. Tali okkorrenzi affettwaw l-estetika tal-kaskati, u hemm tħassib li l-Kaskati ta' Vitorja jsiru kkategorizzati bħal xi Siti ta' Wirt Dinji oħra li jitqiesu bħala destinazzjonijiet li tajjeb wieħed iżurhom qabel ma jkun tard wisq.
Ir-rikonoxximent tar-riskji għall-kaskati qajjem dibattitu kbir fost dawk li jaħdmu fl-industrija tat-turiżmu kemm fiż-Żambja kif ukoll fiż-Żimbabwe. Filwaqt li diġà kellu impatt negattiv fuq it-turiżmu, bosta esperti fir-reġjun iddikjaraw li dan mhux minnu, u li huwa għajdut ibbażat fuq riċerka ħażina u ġurnaliżmu irresponsabbli. Ma jiċħdux it-tibdil fil-klima u l-impatt li qed ikollu fuq l-ammont ta' ilma fil-kaskati, iżda jargumentaw li r-riċerka li saret mhix kompluta biżżejjed biex twassal għal tali konklużjonijiet.
Statistika
Referenzi
Siti ta' Wirt Dinji
Parks Nazzjonali
Żimbabwe
Żambja |
29037 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Sven%20Jonasson | Sven Jonasson | Sven Jonasson (twieled fid-9 ta' Lulju 1909 – miet fis-17 ta' Settembru 1984) kien plejer u kowċ tal-futbol Żvediż li kien jilgħab bħala attakkant.
Karriera
Jonasson qatta' l-karriera kollha tiegħu ma' Elfsborg bid-debutt tiegħu jasal fil-11 ta' Settembru 1927 kontra AIK. L-ewwel gowls tiegħu waslu fil-ġimgħa ta' wara b'doppjetta fil-konfront kontra Stattena. Magħhom rebaħ tliet kampjonati u kien l-aqwa skorer f'żewġ staġuni minnhom: fl-1934 b'20 gowl u fl-1936 b'24 gowl. Jonasson iżomm ir-rekord tal-aktar gowls (252 gowl) u l-aktar numru ta' logħbiet konsekuttivi (334 logħba, 1927–1941) fil-kampjonat Żvediż. Is-serje ġiet miksura minħabba li ġie msejjaħ għall-militar fit-Tieni Gwerra Dinjija. It-total ta' 410 logħbiet li lagħab ma' Elfsborg jagħmluh it-tielet fil-lista ta' plejers skont in-numru ta' preżenzi fil-kampjonat.
Mat-tim nazzjonali Żvediż lagħab 42 logħba u skorja 20 gowl. Hu kien l-awtur tal-ewwel gowl fit-Tazza tad-Dinja għall-Iżvezja fl-edizzjoni tal-1934. Wara disa' minuti skorja gowl kontra l-Arġentina fir-rebħa ta' 3–2. L-Iżvezja waslu sal-kwarti tal-finali fejn ġew eliminati mill-Ġermanja.
Jonasson miet fl-1984 u hu midfun fiċ-ċimiterju ta' Brämhult. Fl-2003 ġie magħżul bħala l-ħames membru fil-Hall of Fame tal-futbol Żvediż.
Unuri
Elfsborg
Allsvenskan: 1935–36, 1938–39, 1939–40
Noti
Referenzi
Ħoloq esterni
Twieldu fl-1909
Mietu fl-1984
Futbolers Żvediżi
Kowċis Żvediżi |
29038 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Bibljografija%20tal-lingwa%20Maltija | Bibljografija tal-lingwa Maltija | Dan l-artiklu jippreżenta biblijografija magħżula tal-lingwa Maltija.
Storja
Agius, Luana (2016) L-istorja tal-ilsien Malti, Festa.
Cassar, Mario (2002) Storja tal-Ilsien u l-Letteratura Maltija – Kronoloġija, Malta: Għaqda tal-Malti (Università).
Ortografija
Għaqda tal-Kittieba tal-Malti (1924) Tagħrif fuq il-Kitba Maltija, Malta: Istamperija tal-Gvern.
Grammatika
Borg, Albert u Marie Azzopardi-Alexander (1997) Maltese, Descriptive Grammars
Cachia, Lawrenz (1994) Grammatika ġdida tal-Malti: Veritas Press.
Cassola, Albert (1979) Maltese in easy stages: grammar for beginners; with exercises and their keys, a glossary and vocabulary Valetta: Progress Press.
Cini, Lewis (1964) Gramatiċi Maltin, University of Malta B.A. thesis.
Cremona, Ninu u Ġanni Vassalo (1924) Tagħrif fuq il-Kitba Maltija
Cremona, Ninu (1929) A Manual of Maltese Orthography and Grammar, Valletta: Empire Press
F. Sutcliffe, Edmund (1936) A grammar of the Maltese language with chrestomathy and vocabulary, London: Oxford University Press.
Grech, Henry (1960/1967) Grammatika tal-Malti, Malta: De La Salle Brothers Publications
Panzavecchia, Fortunato (1845) Grammatica della lingua Maltese. Spiegata secondo i principj delle lingale orientali e della lingua italiana, Malta: Weiss.
Vassalli, Mikiel Anton (1791) Mylsen Phoenico-Punicum, sive, Grammatica Melitensis, Selbstverl.
Vassalli, Mikiel Anton (1827) Grammatica della lingua Maltese
Vella, Francis (1831) Maltese grammar for the use of the English, Leghorn: stampat minn Glaucus Masi.
Lessikografija
Dizzjunarji
Aquilina, Joseph (1987) Maltese English Dictionary. Volume one A-L, Malta: Midsea Books
Aquilina, Joseph (1990) Maltese English Dictionary. Volume two M-Z, Malta: Midsea Books
Cutayar, Joseph (2002) Dictionnaire maltais-français, France: Éditions L'Harmattan
Moser, Manfred (2005) Malti – Germaniz Dizzjunarju kbir. Deutsch – Maltesisch Großes Wörterbuch, Wiesbaden: Reichert
Moser, Manfred (2015) Malti-Ġermaniż – Dizzjunarju kbir / Deutsch-Maltesisch – Großes Wörterbuch. Interaktives E-Book, Wiesbaden: Reichert
Manfred Moser (2017) Malti-Ġermaniż – Dizzjunarju kbir / Deutsch-Maltesisch – Großes Wörterbuch. Interaktives digitales Wörterbuch / Dizzjunarju digitali interattivu. – awto-pubblikazzjoni, ħielsa ma MaDeTabl.htm bħala Download. deskrizzjoni, Folja ta' informazzjoni bl-istruzzjonijiet (PDF; 417 kB)
Tabone, Carmel (2014) Maltese Dictionary for Schools: Dizzjunarju tal-Malti għall-Iskejjel, Malta: Midsea Books
Talaat, Ahmed (1978) Dizzjunarju Malti – Għarbi, Malta: A.C. Aquilina & Co
Vassalli, Mikiel Anton (1796) Ktŷb yl klŷm Mâlti 'mfysser byl-Latîn u byt-Taljân
Djalettoloġija
Attard, Keith u Michael Spagnol Differenzi Lessikali bejn il-Malti u l-Għawdxi (Link)
Cassar, Franciana (2013) Varjazzjoni djalettali fil-qasam lessikali tal-helu'
Debono, Nicole (2019) Evalwazzjoni tar-rabta tad-djalettiżmi mal lokalitajiet kif murija fix-xogħlijiet tal-lingwa, University of Malta: Malta
Fenech, Shaznay (2021) L-intervisti lin-nies tal-Għarb 1972 : traskrizzjoni b’kummenti lingwistiċi, University of Malta: Malta
Grima, Anna (2021) Aspetti soċjolingwistiċi tad-djalett ta’ San Lawrenz u s sistema vokalika tiegħu Grima, Antoinette Camilleri (2020) The Vitality of Maltese Dialects in Gozo, f’The Gozo Observer (No. 41) (Link)
Klimiuk, Maciej (2017) ‘Preliminary Remarks on the Gozitan Dialect of Għarb, Malta’. Paper presented at the 12th International Conference of AIDA, Aix Marseille University, 31 May 2017.
Klimiuk, Maciej (2017) ‘Preliminary Remarks on the Gozitan Dialect of Għarb, Malta’. Paper presented at the 12th International Conference of AIDA, Aix Marseille University, 31 May 2017.
Said, Mary Joyce (2008) Id-djalett Naduri (Link)
Vanhove, M. (1999) La dialectologue du Maltais et son histoire. In C. Paris (Ed.) Revue d'ethnolinguistique (Cahiers du Lacito) (pp. 171-191). LEUVEN: PEETERS
Letteratura
Aquilina, Ġużè (1962) Antoloġija ta’ Proża Maltija 1 & 2, Malta: A.C.Aquilina & Co.
Briffa, Charles (1999) In-Novella Maltija. Malta: PIN.
Briffa, Charles (2003) Ir-Rumanz Malti sa nofs is-Seklu Għoxrin. Malta: PIN.
Briffa, Charles (2008) Il-letteratura maltija: l-istorja tan-narrattiva, Malta: Malta University Pub.
Cassola, Arnold (1990) Qawsalla: Antologija tal-Letteratura Maltija, Malta: Università ta' Malta
Cassar, Mario (2002) Storja tal-Ilsien u l-Letteratura Maltija – Kronoloġija, Malta: Għaqda tal-Malti (Università)
Chetcuti, Ġużè (1989) L-Iżvilupp Storiku tan-Novella fil-Letteratura Maltija, Tlaqna għal Rasna u Stejjer Oħra. Malta: SKS.
Chetcuti, Ġużè (1998) Ħbiebi, l-awturi maltin: ġrajja awtobijografika fuq il-letteratura maltija, San Ġwann: Publishers Enterprise Group Mtd
Chetcuti, Ġużè (2002) Kittieba hbiebi: grajja awtobijografika tal-letteratura Maltija, Malta: Dipartiment tat-Taghrif, Partit Laburista
Friggieri, Oliver (1979) Storja tal-letteratura maltija Vol. I : Il-poezija mill-bidu sa Dun Karm, Malta: Klabb Kotba Maltin
Friggieri, Oliver (2001) L-Istorja tal Poeżija Maltija, Malta: PIN.
Korsijiet
Ambros, Arne A. (1998) Bonġornu, kif int? Einführung in die maltesische Sprache. Wiesbaden: Reichert
Ambros, Arne A. (2006) Bonġornu, kif int? Einführung in die maltesische Sprache. Schlüssel und Wörterverzeichnis. Wiesbaden: Reichert
Aquilina, Joseph (1995) Maltese: A Complete Course for Beginners (Teach Yourself), NTC Publishing Group
de Raymond, Alain (2017) Apprenez le maltais - la grammaire maltaise expliquée facilement (ebook)
Kitsumaki, William (2022) Learn Maltese in 52 weeks Berlin/Heidelberg: Springer
Ohk, Brigitte (1995) Sprechen Sie Maltesisch?, Qormi: Kimmik.
Saliba, Charles Daniel Maltesisch für Ausländer – Niveau A1, BDL Publishing
Karti oħra
Artikli xjentifiċi
Aquilina, J. (1959) The Structure of Maltese, Malta: The Royal University of Malta
Aquilina, J. (1961) Papers in Maltese Linguistics, Malta: The Royal University of Malta
Friggieri, O. (2016) The Language and Literature of Malta: A Synthesis of Semitic and Latin Elements, in Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, 69(2), 201–219.
Morando, Francesca (2017) Il-lingwa Maltija. Origine, storia, comparazione linguistica e aspetti morfologici, Prefazione di Joseph M. Brincat, Palermo: Edizioni La Zisa.
Martine, Vanhove (1994) La langue maltaise : un carrefour linguistique, in: Revue du monde musulman et de la Méditerranée, n°7. Le carrefour maltais, sous la direction de Christiane Villain-Gandossi . pp. 167-183.
Mori, Laura (2012) Il maltese tra le lingue di contatto : evidenze diacroniche e tendenze sincroniche, in Rivista italiana di linguistica e di dialettologia : XIV [Pisa : Fabrizio Serra, 2012.]
Rehm, Georg & Hans Uszkoreit (2012) The Maltese Language in the Digital Age Vanhove, Martine (2002) La langue maltaise et le passage à l’écriture in Caubet, Dominique, Salem Chaker et Jean Sibille (éds), 2002, Codification des langues de France''. Actes du Colloque « Les langues de France et leur codification ». Ecrits divers - Ecrits ouverts (Paris - Inalco : 29 - 31 mai 2000).
Artikli tal-gazzetti
L-ittri tiegħu huma Latini, iżda l-pronunzja tagħha hija Għarbija. Tgħallem dwar il-lingwa mitkellma minn pajjiż Ewropew
Multimedia
Vidjows
Sezzjoni sabiħa dwar il-lingwa Maltija: Hija l-lingwa tal-istat ta’ Malta, li hija gżira fin-Nofsinhar tal-Ewropa.Huwa pajjiż tal-Unjoni Ewropea. Huwa pajjiż li storikament ġie affettwat minn ħafna Għarab, u il-lingwa tagħha saret simili għall-lingwa Għarbija
L-Ilsien Malti - Minn fejn ġej?
L-oriġini tal-lingwa Maltija
Ħoloq esterni
Biblijografija tal-lingwistika Maltija
Teżijiet fuq il-lingwistika Maltija
Teżijiet: Lingwistika
Maltese language
Maltese language -- Phonology
Maltese language -- Noun
Subject Maltese language -- Verb
Maltese language -- Passive voice
Maltese language -- Participle
Maltese language -- Variation
Maltese language -- Dialects
Maltese language -- Lexicology
Maltese language -- Vocabulary
Maltese language -- Morphology
Maltese language -- Parts of speech
Maltese language -- Suffixes and prefixes
Lingwa Maltija |
29042 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Edmund%20Conen | Edmund Conen | Edmund "Ed" Conen (twieled fl-10 ta' Novembru 1914 – miet fil-5 ta' Marzu 1990) kien plejer u kowċ tal-futbol Ġermaniż li kien jilgħab bħala attakkant.
Karriera
Klabb
Edmund Conen beda l-karriera tiegħu ma' FV 03 Saarbrücken u mat-tim ġie promoss fl-istaġun 1934–35 għall-Gauliga Südwest, l-ogħla diviżjoni tal-futbol fil-partijiet tal-Lbiċ tal-Ġermanja. Fl-1934 ġie avviċinat biex jissieħeb ma' Werder Bremen, però Conen żvela lill-Assoċjazzjoni tal-Futbol tal-Ġermanja li Werder kienu qed iħallsu lill-plejers. F'dak iż-żmien il-futbol kien strettament dilettantesk u ħlas lill-plejers ma kienx permess. Dan wassal biex l-Assoċjazzjoni mmultat u ssospendiet lill-klabb, xi uffiċjali tal-klabb u l-plejers. Wara waqfa ta' erba' snin minħabbi newrożi kardijaka, fl-1938 ingħaqad ma' Stuttgarter Kickers li kienu jilgħabu fil-Gauliga Württemberg grazzi għall-interċessjoni tal-kowċ preċedenti tiegħu Oskar "Ossi" Müller. Ma' Stuttgarter Kickers rebaħ erba' kampjonati konsekuttivi tal-Gauliga Württemberg bejn l-1939 u l-1942. Ir-rebħ tagħhom ta' dan il-kampjonat reġjonali tahom iċ-ċans li jipparteċipaw fil-fażi nazzjonali, fejn għalkemm qatt ma kisbu t-titlu Conen ħalla l-marka b'għaxar gowls f'erbatax-il logħba.
Matul it-Tieni Gwerra Dinjija kien mistieden sabiex jilgħab ma' Mulhouse u t-tim tal-armata SV Groß Born. Fil-perjodu qasir li għamel ma' Groß Born, Conen rebaħ il-Gauliga Pommern, però kellu jikkuntenta bis-semifinali fil-fażi finali. Fi tmiem il-gwerra, Conen reġa' ngħaqad mal-Kickers fl-Oberliga Süd, il-kampjonat reġjonali l-ġdid imfassal fl-1945 għat-timijiet fin-Nofsinhar tal-Ġermanja. Fil-ħames snin li għamel magħhom hu skorja 57 gowl, fosthom għoxrin gowl fl-istaġun 1947–48 fejn il-Kickers skorjaw rekord ta' 113-il gowl. Fi tmiem il-karriera tiegħu bħala plejer qatta' sentejn fl-Iżvizzera ma' Young Fellows Zürich fejn magħhom serva wkoll bħala kowċ.
Tim nazzjonali
Conen lagħab 28 logħba internazzjonali bejn l-1934 u l-1942 mat-tim nazzjonali Ġermaniż u skorja 27 gowl. Id-debutt wasal ta' dsatax-il sena f'Jannar tal-1934 fil-konfront kontra l-Ungerija u skorja l-ewwel gowl tiegħu. Fit-tieni edizzjoni tat-Tazza tad-Dinja li saret fl-istess sena hu ħalla l-marka tiegħu bi tliet gowls kontra l-Belġju; bil-logħba mwaħħla fi dro ta' 2–2, l-attakkant skorja tripletta fl-aħħar sbatax-il minuta sabiex ta rebħa ta' 5–2 lill-Ġermanja. Din kienet l-ewwel darba li ġiet skorjata tripletta f'taqsima waħda fil-kompetizzjoni u dan is-suċċess ġie ripetut biss fit-Tazza tad-Dinja tal-1970 meta Gerd Müller skorja tripletta fir-rebħa tal-Ġermanja kontra l-Perù. Conen skorja wkoll gowl fir-rebħa fil-logħba għat-tielet u r-raba' post kontra l-Awstrija.
Ta' 21 sena kellu problemi ta' saħħa u kellu jħalli temporanjament il-futbol warajh bl-aħħar logħba tkun kontra l-Polonja fil-15 ta' Settembru 1935 fejn Conen kien awtur ta' gowl. Ir-ritorn tiegħu wasal fil-25 ta' Ġunju 1939 f'Kopenħagen kontra d-Danimarka; għal darb'oħra ħalla l-marka b'gowl f'rebħa ta' 2–0. L-aħħar logħba tiegħu kienet fit-3 ta' Mejju 1942 kontra l-Ungerija u Conen reġa' skorja biex għen jaqleb telfa f'rebħa ta' 5–3.
Referenzi
Ħoloq esterni
Twieldu fl-1914
Mietu fl-1990
Futbolers Ġermaniżi |
29044 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Calleja | Calleja | Calleja jista' jirreferi għal:
Joseph Calleja (1978–), tenur Malti
Kurt Calleja (1989–), kantant Malti
Oreste Calleja (1946–), drammaturgu kontemporanju Malti
Kunjomijiet Spanjoli
Kunjomijiet Maltin |
29046 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Inva%C5%BCjoni%20Fran%C4%8Bi%C5%BCa%20ta%27%20Malta | Invażjoni Franċiża ta' Malta | L-Invażjoni Franċiża ta' Malta kienet l-invażjoni b'suċċess tal-gżejjer ta' Malta u Għawdex, imbagħad mmexxija mill-Ordni ta' San Ġwann, mill-Ewwel Repubblika Franċiża immexxi minn Napuljun Bonaparti f'Ġunju 1798 bħala parti mill-kampanja tal-Mediterran tal-Franċiżi Gwerer Rivoluzzjonarji.
Il-ħatt l-art inizjali ntlaqa’ b’xi reżistenza kemm mill-Ordni kif ukoll mill-milizzja Maltija, iżda f’inqas minn jum il-Franċiżi kienu ħadu l-kontroll tal-arċipelagu Malti kollu ħlief għaż-żona tal-port ta’ fortifikat tajjeb li inkludiet il-kapitali Valletta. L-Ordni kellha l-mezzi biex tiflaħ assedju, iżda sensiela ta’ ċirkustanzi fosthom skuntentizza fost il-membri Franċiżi tagħha stess kif ukoll il-popolazzjoni indiġena Maltija wasslu għal tregwa li spiċċat bil-kapitulazzjoni tal-Ordni.
L-invażjoni għalhekk temmet il-ħakma tal-Osptarieri ta’ 268 sena f’Malta, u rriżultat fl-okkupazzjoni Franċiża ta' Malta. Ftit xhur wara l-invażjoni, skuntentizza minħabba riformi li kienu qed iseħħu wassal għal rewwixta, li evolviet fi imblokk tal-gwarniġġjon Franċiż mill-Maltin insurġenti megħjuna mill-Ingliżi, Naplitani u Portugiżi. L-imblokk dam għal sentejn, u spiċċa bil-konsenja tal-Franċiżi lill-Ingliżi fl-1800, biex Malta saret protettorat u bdiet 164 sena ta' ħakma Brittanika.
1798 f'Malta
Battalji li jinvolvu l-Kavallieri Hospitaller
Invażjonijiet ta' Malta
Battalji tal-Gwerer Rivoluzzjonarji Franċiżi
Kunflitti fl-1798
Okkupazzjoni Franċiża ta' Malta
Invażjonijiet minn Franza
Kampanja tal-Mediterran tal-1798
Storja tal-Ordni Militari Sovran ta' Malta |
29047 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Assedju%20ta%27%20Malta%20%281798%E2%80%931800%29 | Assedju ta' Malta (1798–1800) | L-assedju ta' Malta, magħruf ukoll bħala l-assedju tal-Belt Valletta jew l-imblokk Franċiż () , kien assedju ta' sentejn u imblokk tal-gwarniġġjon Franċiż fil-Valletta u t-Tliet Ibliet, l-akbar insedjamenti u port ewlieni fil-gżira Mediterranja ta' Malta ]], bejn l-1798 u l-1800. Malta kienet ġiet maqbuda minn forza spedizzjonarja Franċiża matul il-kampanja tal-Mediterran tal-1798, u ggarniżata bi 3,000 suldat taħt il-kmand ta’ Claude- Henri Belgrand de Vaubois. Wara li l-Royal Navy Ingliża qerdet il-Flotta tal-Mediterran Franċiża fil-Battalja tan-Nil fl-1 ta’ Awwissu 1798, l-Ingliżi setgħu jibdew imblokk ta’ Malta, assistiti minn rewwixta fost il-popolazzjoni indiġena Maltija kontra ħakma Franċiża. Wara l-irtir tagħha lejn il-Belt Valletta, il-gwarniġġjon Franċiż iffaċċjat nuqqas kbir ta’ ikel, aggravat mill-effettività tal-imblokk Brittaniku. Għalkemm waslu kwantitajiet żgħar taʼ provvisti kmieni fl- 1799, ma kienx hemm aktar traffiku sal- bidu tal- 1800, u sa dak iż- żmien il- ġuħ u l- mard kienu qed ikollhom effett diżastruż fuq is- saħħa, il- moral, u l- kapaċità tal- ġlieda tat- truppi Franċiżi.
Fi Frar 1800, konvoj sinifikanti taħt il-Kontro-Ammirall Jean-Baptiste Perrée mibgħut minn Toulon għamel sforz determinat biex jerġa’ jforni l-gwarniġġjon. L-iskwadra tal-imblokk taħt ir-Rear-Admiral Lord Nelson interċettat il-konvoj fil-vista tat-truppi li kienu qed ibatu l-ġuħ fuq Malta. Perrée inqatel u l-bastiment ewlieni tiegħu nqabad fil-Battalja tal-Konvoj ta' Malta (1800) fil-qosor ta' wara; l-ebda provvisti ma waslu Malta. Ix-xahar ta' wara, il-vapur tal-linja Guillaume Tell salpa mill-Belt lejn Toulon, mgħobbi bis-suldati, iżda dan ukoll ġie interċettat u fi [ [Azzjoni tal-31 ta' Marzu 1800|battalja missielta]] ġiet imġiegħla tiċċedi f'idejn skwadra Ingliża akbar. Dawn it-telfiet għamlu l-pożizzjoni Franċiża fuq Valletta insostenibbli, u l-konsenja tagħha inevitabbli. Għalkemm Vaubois żamm għal ħames xhur oħra, eventwalment ċeda fl-4 ta’ Settembru u Malta ttieħdet mill-Gran Brittanja.
Battalji tal-Gwerer Rivoluzzjonarji Franċiżi
1798 f'Malta
1799 f'Malta
1800 f'Malta
Gwerer li jinvolvu lil Malta
Assedji li jinvolvu l-Gran Brittanja
Kampanja tal-Mediterran tal-1798
Ribelljonijiet tas-seklu 18
Assedji li jinvolvu lil Malta
Seklu 18 fil-Belt Valletta
Malta taħt il-Franċiżi
Ribelljonijiet f'Malta
Insurgencies fl-Ewropa |
29050 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Vella | Vella | Vella jista' jirreferi għal:
Arthur Vella (1930–2018), Ġiżwita Malti
Mons. Charles Vella (1928–2018), il-fundatur tal-Moviment ta’ Kana
George Vella (1942–), politiku Malti
Gianni Vella (1885–1977), artist Malti
Glen Vella (1983–) , kantant Malti
Joseph Vella (1942–2018), mużiċista Malti
Karmenu Vella (1950–), politiku Malti
Marjanu Vella (1927–1988), poeta Malti
Michelangelo Vella (1710–1792), kompożitur, organista u pedagogu Malti
Raymond Vella (1959–), futboler Malti
Silvio Vella (1967–), futboler Malti
Terence Vella (199–), futboler Malti
Kunjomijiet Maltin
Vella (kunjom) |
29051 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Micallef | Micallef | Micallef jista' jirreferi għal:
Adeodato Micallef (1928–2018), isqof Malti
Doreen Micallef (1949–2001), kittieba Maltija
Freddie Micallef (1939–2011), politiku Malti
Jean Claude Micallef (1987–), politiku Malti
Luciano Micallef (1954–), artist Malti
Walter Micallef (1955–), mużiċista Malti
Kunjomijiet Maltin |
29054 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Ganado | Ganado | Ganado jista' jirreferi għal:
Herbert Ganado (1906–1975), avukat, president tal-Azzjoni Kattolika, editur, politiku u kittieb Malti
Maria Grech Ganado (1943–), poetessa bilingwi (Malti u Ingliż) Maltija
Kunjomijiet Spanjoli
Kunjomijiet Maltin |
29055 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Dar%20il-Mediterran%20g%C4%A7all-Konferenzi | Dar il-Mediterran għall-Konferenzi | Dar il-Mediterran għall-Konferenzi huwa ċentru tal-konferenzi fil-Belt Valletta, Malta. Il-bini nbena bħala sptar fis-seklu 16 mill-Ordni ta' San Ġwann, u kien magħruf bħala s-Sacra Infermeria jew l-Infermerija Mqaddsa (Il-Furmarija). Kien magħruf bħala l-Isptar il-Kbir matul l-okkupazzjoni Franċiża ta' Malta u matul il-perjodu Ingliż kien imsemmi bħala Station Hospital.
Kien wieħed mill-isptarijiet ewlenin fl-Ewropa sas-seklu 18, u baqa’ jintuża sal-1920. Kellu kapaċità li jżomm minn 500 sa 2,500 pazjent. Il-bini issa jintuża għal diversi banquets, wirjiet, konvenzjonijiet internazzjonali u wirjiet teatrali.
Bini u strutturi fil-Belt Valletta
Arkitettura ta' Malta |
29056 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Grech | Grech | Grech jista' jirreferi għal:
Antonio Grech Dimech (1886–?), perit Malti
Bernard Grech (1971–), politiku u avukat Malti
Edwin Grech (1928–), tabib Malti
Jesmond Grech (1963–), rumanzier, storiku, kittieb u għalliem Malti
Joe Debono Grech (1939–), politiku Malti
Josef Grech (1981–), mużiċista Malti
Joseph Grech (1948–2010), Isqof Malti fl-Awstralja
Karin Grech (1962–1977), bint il-Professur Edwin Grech
Lino Grech (1930–2013), kittieb Malti
Louis Grech (1947–), politiku Malti
Maria Grech Ganado (1943–), poetessa bilingwi (Malti u Ingliż) Maltija
Mario Grech (1957–), Isqof Malti
Prospero Grech (1925–2019), Arċisqof Malti
Mons. Victor Grech (1929–), saċerdot Malti
Kunjomijiet Maltin |
29057 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Il-Monument%20tal-Assedju%20l-Kbir | Il-Monument tal-Assedju l-Kbir | Il-Monument tal-Assedju l-Kbir huwa monument li jfakkar l-Assedju l-Kbir ta' Malta li jinsab fil-Valletta, Malta. Tikkonsisti fi tliet figuri tal-bronż li jissimbolizzaw il-Fidi, il-Fortezza (jew il-Qawwija), u ċ-Ċiviltà, wieqfa fuq bażi tal-granit. Il-monument huwa xogħol l-iskultur Antonio Sciortino, u ġie inawgurat fit-8 ta’ Mejju 1927.
Storja
Il-Monument tal-Assedju l-Kbir ġie skolpit minn Antonio Sciortino fl-1926, waqt li kien Ruma. Imbagħad ġie mitfugħ fil-bronż bl-użu tal-mitlufa tax-xama’, u l-monument ġie inawgurat fil-Belt Valletta fit-8 ta’ Mejju 1927. Waqt l-inawgurazzjoni, il-Prim Imħallef Arturo Mercieca għamel id-diskors tiegħu fi Taljan, filwaqt li s-saċerdot, filosofu u poeta Anastasio Cuschieri għamel diskors bil-Malti, it-tnejn fil-preżenza tal-Logotenent-Gvernatur Ingliż, Sir Thomas Alexander Vans Best. Dan wera l-kwistjoni tal-lingwa u t-tensjoni politika ta’ dak iż-żmien.
Il-monument jinsab fi Pjazza Assedju l-Kbir tul it-triq prinċipali tal-Belt Valletta, Triq ir-Repubblika mal-ġenb tal-Kon-Katidral ta' San Ġwann. Il-monument oriġinarjament kien jiffaċċja l-Berġa tal-Auvergne, li ġiet sostitwita mill-bini tal-Qrati tal-Ġustizzja fis-sittinijiet wara li l-bini oriġinali kien ġarrab ħsara kbira fit-Tieni Gwerra Dinjija.
Il-Monument tal-Assedju l-Kbir deher fuq tliet bolol Maltin maħruġa fl-1956, 1962 u 1972. Kien jidher ukoll fuq il-Maltin munita tal-50 ċenteżmu li nħadmet mill-1972 sa ġie sostitwit fl-1986.
Il-monument ġie restawrat bejn Awwissu u Settembru 2010. Huwa mniżżel fl-Inventarju Nazzjonali tal-Proprjetà Kulturali tal-Gżejjer Maltin.
Minn Ottubru 2017, il-monument intuża bħala tifkira improvvisa għall-ġurnalista Daphne Caruana Galizia minn membri tal-familja tagħha u dimostranti kontra l-gvern. Għal xi żmien it-tribujiet tneħħew ta’ kuljum mill-impjegati tal-Gvern. Fl-2020, deċiżjoni tal-qorti sabet li l-ordnijiet tal-Ministru tal-Ġustizzja ta' dak iż-żmien Owen Bonnici biex ineħħi l-monument ripetutament kienu ksur tad-drittijiet tal-bniedem tad-dimostranti għal-libertà tal-espressjoni.
Deskrizzjoni
Il-Monument tal-Assedju l-Kbir huwa meqjus bħala xogħol ta' Skultura Neoklassika, li jesibixxi linji sempliċi qawwija li jagħtu ħjiel għall-istil avant-garde ta' Sciortino. Ġiet imsejħa “waħda mill-aktar skulturi emblematiċi fil-gżira”. L-istatwa tikkonsisti fi tliet figuri tal-bronż imqiegħda fuq bażi tal-granit. Il-pożizzjonament tal-figuri huwa relatat mill-qrib mal-ħelsien ta' Davide Calandra La Glorificazione della Dinastia Sabauda fil-Palazzo Montecitorio f'Ruma.
It-tliet figuri jingħad li huma rappreżentazzjonijiet allegoriċi tal-Fidi, il-Fortezza (jew il-Kura), u ċ-Ċiviltà. Il-figura maskili fiċ-ċentru hija deskritta bħala Fortitude jew Valour, u huwa mpinġi b’sidru vojt u liebes kuruna bi tliet ponot u xi armatura, filwaqt li jżomm xabla u tarka. Hemm figura femminili fuq kull naħa, b’Fidi fuq ix-xellug u Ċivilizzazzjoni fuq il-lemin. Il-fidi għandha tiara papali, filwaqt li ċ-Ċiviltà għandha maskra ta’ Minerva, l-alla Rumana tal-Għerf.
Monumenti f'Malta
Skulturi tal-bronż f'Malta
Skulturi Neoklassiċi
1926 skultura
Bini u strutturi tlestew fl-1927
Inventarju Nazzjonali tal-Proprjetà Kulturali tal-Gżejjer Maltin |
29059 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Kolonna%20Eterna | Kolonna Eterna | Kolonna Eterna, magħrufa wkoll bħala l-Monument tal-Millennju, hija kolonna monumentali tas-seklu 21 f'San Gwann, Malta. Il-kolonna hija arti astratta ddisinjata minn Paul Vella Critien, artist lokali Malti li kiseb l-istudji u l-esperjenza tiegħu fl-Italja u l-Awstralja.
Il-monument huwa kommemorazzjoni tat-tielet (it-tielet) millennju l-ġdid bħala parti minn inizjattiva tal-Kunsill Lokali San Ġwann. Il-monument ġie inawgurat fl-2003 mill-Prim Ministru ta' Malta Dr Eddie Fenech Adami. Il-monument ġie għall-attenzjoni nazzjonali minħabba li kien fil-biċċa l-kbira deskritt bħala li kellu dehra fallika. Il-monument jinsab quddiem il-Kappella ta’ Santa Margerita.
Monumenti f'Malta |
29060 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Dar%20il-Parlament | Dar il-Parlament | Dar il-Parlament huwa l-post fejn jiltaqa' l-Parlament ta' Malta li jinsab fil-Belt Valletta, f'Malta. Il-bini nbena bejn l-2011 u l-2015 fuq disinni ta' Renzo Piano bħala parti mill-Proġett ta' Bieb il-Belt, li kien jinkludi wkoll il-bini ta' Bieb il-Belt ġdid u l-konverżjoni tal-fdalijiet tat-Teatru Rjal f'teatru fil-miftuħ. Il-kostruzzjoni ta' Dar il-Parlament ħolqot kontroversja konsiderevoli, l-aktar minħabba d-disinn modern tal-bini u l-ispiża tal-kostruzzjoni, li ammontaw għal madwar €90 miljun.
Mill-1921 sal-1976, il-post fejn kien jiltaqa' l-Parlament ta' Malta kienet il-Kamra tal-Arazzi tal-Palazz tal-Gran Mastru, ukoll fil-Belt Valletta. Fl-1976, l-eks-armerija tal-istess palazz ġiet ikkonvertita f'parlament ġdid, u hemmhekk saru laqgħat sal-ftuħ tad-Dar tal-Parlament li nbniet apposta fl-4 ta' Mejju 2015.
Ħoloq esterni
Sit uffiċjali
Bini u strutturi fil-Belt Valletta |
29062 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Knisja%20Parrokjali%20ta%27%20San%20%C4%A0u%C5%BCepp | Knisja Parrokjali ta' San Ġużepp | Knisja Parrokjali ta' San Ġużepp hija knisja parrokkjali ikonika Kattolika Rumana f'Manikata, Malta, iddedikata lil San Ġużepp. Kienet iddisinjata minn Richard England fl-1962, u nbniet bejn l-1964 u l-1974. Il-knisja timmarka waqfa mid-disinni tradizzjonali tal-bini tal-knejjes, u hija eżempju ta’ Reġjonaliżmu kritiku. Il-forma tagħha hija ispirata mill-girna, għarix tal-ġebel tradizzjonali b'korbelled.
Mellieħa
Knejjes f'Malta |
29063 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Ba%C5%BCilika%20ta%27%20Sant%27%20Elena | Bażilika ta' Sant' Elena | Il-Bażilika ta' Sant'Elena jew il-Bażilika ta' Santa Liena hija knisja Kattolika Rumana tas-seklu 18 li tinsab f'Birkirkara, Malta. Inbniet skont disinn Barokk tal-arkitett Salvu Borg mill-bennej ewlieni Domenico Cachia. Id-disinn kien ispirat, u huwa simili, għall-Katidral tal-Imdina minn Lorenzo Gafà. Din inbniet biex tissostitwixxi r-rwol tal-Knisja Parrokkjali ta' Santa Marija (li għadha knisja parrokkjali tal-inħawi) il-qadima li saritilha l-ħsara fit-terremot tal-1856. Eventwalment saret il-Knisja Kolleġġjali u mbagħad Bażilika Minuri. L-arċipriet tal-parroċċa attwali huwa Monsinjur Louis Suban.
Storja
Birkirkara hija waħda mit-tnax-il parroċċa ta' Malta li ilha teżisti mill-1436 (qrib is-sit tat-Torri Ta' Ċieda, illum il-ġurnata f'San Ġwann) meta r-Rollo tfassal mill-isqof ta' Malta, Senatore Mello.
Il-Knisja Ta' Xennu nbniet fl-1575, ġiet rikostruwita fl-1692 fis-sit tal-knisja attwali, u ġiet iddedikata lit-Tlugħ is-Sema. Il-knisja tas-seklu 17 twaqqgħet biex minflokha tinbena l-Bażilika ta' Sant'Elena, meta l-knisja parrokkjali kienet għadha l-Knisja l-antika ta' Santa Marija. Kappella żgħira ddedikata lit-tlugħ is-sema ġiet inkluża u nbniet fi ħdan id-disinn tal-Knisja ta' Sant'Elena minflok il-knisja tas-seklu 17. Il-Knisja ta' Sant'Elena saret il-knisja parrokkjali ftit wara li tlestiet u mbagħad saret bażilika. L-ispazju l-kbir tal-ġnien tal-villeġġjatura ta' Vincenzo Borg ingħata b'donazzjoni minn Brared biex jinbena z-zuntier, it-taraġ u l-pjazza ewlenija tal-knisja. Meta Vincenzo miet indifen fil-kripta tal-knisja. Il-knisja ġiet iddisinjata mill-arkitett Malti Salvu Borg (1662-1733).
Il-parroċċa ġiet iddedikata lil Sant'Elena, li kienet ukoll il-qaddisa titulari tal-knisja li nbniet fis-seklu 18 u li għadha teżisti. Il-knisja hija famuża wkoll għall-qanpiena l-kbira tagħha, li tpoġġiet f'postha għall-ħabta tal-1932.
Fil-5 ta' Diċembru 1630, il-Papa Urban VIII stabbilixxa t-titolu kolleġjali tal-knisja permezz tas-Sacri Apostolatus Ministerio tal-Papat. Il-knisja attwali nbniet fiċ-ċentru ta' Birkirkara fuq skala ferm ikbar mit-tliet knejjes ta' qabilha. L-ewwel ġebla tal-knisja attwali tpoġġiet fis-27 ta' April 1727 mill-Isqof Gaspare Gori-Mancini. Medalja ta' Sant'Elena u l-ismijiet tal-Papa u tal-isqof ta' dak iż-żmien ġew midfuna mal-ewwel ġebla. Il-knisja ġiet imbierka mill-Isqof Paul Alphéran de Bussan fid-19 ta' April 1771. Imbagħad il-knisja ġiet ikkonsagrata mill-Isqof Vincenzo Labini fl-20 ta' Ottobru 1782. Il-knisja ġiet elevata għad-dinjità ta' Bażilika Minuri fit-18 ta' Jannar 1950 mill-Papa Piju XII.
Referenzi
Knejjes f'Malta |
29065 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Roderick%20Bovingdon | Roderick Bovingdon | Roderick "Rigu" Bovingdon (imwieled fit-28 ta' Settembru 1942) huwa Anglo-Malti Awstraljan kittieb, akkademiku, promotur ta' Kultura Maltija, kummentatur soċjali, traduttur u mużiċist.
Nies ħajjin
kittieba bil-Malti mill-Awstralja
kittieba bil-lingwa Ingliża minn Malta
kittieba bil-lingwa Taljana mill-Awstralja
kittieba tal-lingwa Taljana minn Malta
Poeti Awstraljani tas-seklu 20
Poeti Maltin tas-seklu 20
Poeti maskili Awstraljani
Poeti rġiel Maltin
Akkademiċi Awstraljani
Lingwisti mill-Awstralja
Lingwisti minn Malta
Mużiċisti Awstraljani
Mużiċisti Maltin
Kummentaturi soċjali Awstraljani
Kummentaturi soċjali Maltin
Tradutturi Awstraljani
Tradutturi Maltin
Tradutturi Malti–Ingliż
tradutturi Ingliż–Malti
Tradutturi bl-Għarbi–Malti
Tradutturi Franċiż-Malti
Tradutturi Grieg–Malti
Tradutturi Taljani–Malti
Mużika folkloristika Maltija
Twieldu fl-1942 |
29067 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Tim%20nazzjonali%20tal-futbol%20ta%C4%8B-%C4%8Aekoslovakkja | Tim nazzjonali tal-futbol taċ-Ċekoslovakkja | It-tim nazzjonali tal-futbol taċ-Ċekoslovakkja rrapreżenta liċ-Ċekoslovakkja fil-futbol internazzjonali bejn l-1920 u l-1992. It-tim ikkwalifika għal tmien edizzjonijiet tat-Tazza tad-Dinja u tliet Kampjonati Ewropej. Fihom spiċċa finalista tellief f'żewġ Tazez tad-Dinja u rebaħ il-Kampjonati Ewropej tal-1976.
Fiż-żmien ix-xoljiment taċ-Ċekoslovakkja fi tmiem l-1992, it-tim ħa sehem fil-kwalifikazzjoni tal-UEFA għat-Tazza tad-Dinja tal-1994 taħt l-isem ta' "Rappreżentazzjoni taċ-Ċeki u Slovakki". It-tim attwali tar-Repubblika Ċeka huwa rikonoxxut bħala s-suċċessur taċ-Ċekoslovakkja, filwaqt li t-tim Slovakk jirrappreżenta lis-Slovakkja.
Storja
Id-debutt taċ-Ċekoslovakkja fil-futbol internazzjonali seħħ wara l-Ewwel Gwerra Dinjija, nhar it-28 ta' Awwissu 1920 kontra l-Jugożlavja, f'rebħa ta' 7–0 waqt l-Olimpjadi ta' Antwerp. Fl-istess kompetizzjoni għelbu lin-Norveġja fil-kwarti tal-finali u 'l Franza fis-semifinali. Madanakollu, fil-finali kontra l-Belġju tat-2 ta' Settembru, iċ-Ċekoslovakki telqu mill-grawnd wara 40 minuta logħob u minn taħt b'żewġ gowls bi protesta kontra r-referì. B'hekk huma baqgħu mingħajr midalja. Iċ-Ċekoslovakkja reġgħu lura fl-Olimpjadi ta' Pariġi tal-1924 u minkejja li għelbu lit-Turkija 5–2 fl-ewwel rawnd, huma ġew eliminati fir-rawnd ta' wara kontra l-Iżvizzera.
Il-pajjiż ħa sehem għall-ewwel darba fit-Tazza tad-Dinja tal-1934 meta rebħu l-partita ta' kwalifikazzjoni kontra l-Polonja b'dawn tal-aħħar jirtiraw wara telfa fl-ewwel leg tal-konfront. Fil-fażi finali li saret fl-Italja, iċ-Ċekoslovakkja avvanzaw fuq ir-Rumanija, l-Iżvizzera u l-Ġermanja, però tilfu l-finali 2–1 kontra l-pajjiż ospitu wara l-ħin barrani. L-attakkant Oldřich Nejedlý kien l-aqwa skorer tal-kompetizzjoni b'ħames gowls.
Iċ-Ċekoslovakkja ikkwalifikaw għat-Tazza tad-Dinja tal-1938 fi Franza wara r-rebħa fil-kwalifikazzjoni kontra l-Bulgarija. Huma waslu sal-kwarti tal-finali, però sfaw eliminati mill-Brażil f'logħba li baqgħet magħrufa bħala l-"Battalja ta' Bordeaux" minħabba l-aggressività li kien hemm bejn iż-żewġ timijiet u li rat tliet plejers jitkeċċew għall-ewwel darba fl-istorja tal-kompetizzjoni u numru ta' plejers oħra joħorġu mill-logħba mweġġgħin.
Wara li naqsu milli jieħdu sehem fil-kwalifiki għat-Tazza tad-Dinja tal-1950, fiż-żewġ edizzjonijiet ta' wara laħqu biss il-fażi tal-gruppi. Nhar il-5 ta' April 1959, iċ-Ċekoslovakkja lagħbu l-ewwel logħba ta' kwalifikazzjoni tal-Kampjonati Ewropej fejn dawru telfa ta' 2–0 fl-ewwel logħba kontra r-Repubblika tal-Irlanda biex avvanzaw 4–2. Huma waslu sas-semifinali wara rebħiet konvinċenti fuq żewġ legs kontra d-Danimarka (7–3) u r-Rumanija (5–0). Fis-semifinali sabu lill-Unjoni Sovjetika li rebħu 3–0, madanakollu, kisbu t-tielet post b'rebħa ta' 2–0 fuq il-pajjiż ospitu ġewwa Marsilja.
Iċ-Ċekoslovakkja kkwalifikaw għat-Tazza tad-Dinja tal-1962 li saret fiċ-Ċili b'rebħa ta' 4–2 kontra l-Iskozja fi play-off li ntlagħbet fi Brussell, il-Belġju, wara li ż-żewġ timijiet temmew l-impenji tagħhom fil-kwalifikazzjoni bl-istess punti. Fil-fażi finali, iċ-Ċekoslovakkja fetħu b'rebħa ta' 1–0 fuq Spanja u dro ta' mingħajr gowls kontra l-Brażil. It-telfa fl-aħħar logħba tal-grupp kontra l-Messiku ma affettwatx l-avvanz għar-rawnd suċċessiv. Megħjunin bil-prestazzjoni tal-gowler Viliam Schrojf u l-attakkant Adolf Scherer, huma għelbu lill-Ungerija fil-kwarti tal-finali u lill-Jugożlavja fis-semifinali. Fit-tieni finali tagħhom huma sabu lill-Brażil. Josef Masopust poġġa liċ-Ċekoslovakki fil-vantaġġ però żewġ żbalji ta' Schrojf kienu kruċjali biex jikkastigawhom għal telfa ta' 3–1. Masopust rebaħ it-titlu tal-1962 tal-Ballun tad-Deheb.
Wara dan is-suċċess, iċ-Ċekoslovakkja pparteċipaw biss f'edizzjoni waħda ta' kompetizzjoni maġġuri sal-1976, li kienet is-sehem tagħhom fit-Tazza tad-Dinja tal-1970 fejn ġew eliminati fil-fażi tal-gruppi bi tliet telfiet. Għall-Kampjonati Ewropej tal-1976 li saru fil-Jugożlavja huma kkwalifikaw minn grupp li kien jikkonsisti mill-Ingilterra, il-Portugall u Ċipru, b'rekord ta' erba' rebħiet, dro u telfa. Fis-semifinali ġewwa Żagreb huma għelbu lin-Netherlands 3–1 wara l-ħin barrani. Il-finali kontra l-Ġermanja tal-Punent ntlagħbet fl-20 ta' Ġunju f'Belgrad u minkejja li ċ-Ċekoslovakkja ħadu vantaġġ ta' 2–0 wara nofs siegħa logħob, il-Ġermaniżi ġabu d-dro. Fl-għoti tal-penalties iċ-Ċekoslovakkja rebħu 5–3 fejn fost il-penalties baqa' mfakkar dak mogħti minn Antonin Panenka, li l-istil tal-eżekuzzjoni tiegħu għadu jżomm l-istess tal-plejer.
Għall-edizzjoni suċċessiva tal-Kampjonati Ewropej tal-1980 huma rebħu l-grupp ta' kwalifikazzjoni quddiem Franza. Fil-fażi finali huma spiċċaw it-tieni fil-grupp wara l-Ġermanja tal-Punent li tathom aċċess għal-logħba għat-tielet u r-raba' post kontra l-ospiti tal-Italja. Huma rebħu 9–8 bl-għoti tal-penalties. L-aħħar kompetizzjoni taċ-Ċekoslovakkja kienet it-Tazza tad-Dinja tal-1990 fejn avvanzaw mill-grupp wara rebħiet kontra l-Istati Uniti (5–1) u l-Awstrija (1–0), għalkemm tilfu fl-aħħar logħba kontra l-pajjiż ospitu. Fir-rawnd tal-aħħar sittax għelbu lill-Kosta Rika, però tilfu l-kwarti tal-finali kontra l-Ġermanja tal-Punent b'gowl ta' Lothar Matthäus.
L-istat taċ-Ċekoslovakkja nqasam fir-Repubblika Ċeka u s-Slovakkja fl-1 ta' Jannar 1993. It-tim nazzjonali Ċekoslovakk baqa' ħaj b'mod proviżorju sa tmiem il-kwalifikazzjoni tat-Tazza tad-Dinja tal-1994 u wara ġiet imwaqqfa l-assoċjazzjoni nazzjonali Ċeka u Slovakka.
Rekord kompetittiv
Tazza tad-Dinja
Kampjonati Ewropej
Noti
Referenzi
Ħoloq esterni
Lista ta' logħbiet internazzjonali taċ-Ċekoslovakkja fuq RSSSF
Ċekoslovakkja
Ċekoslovakkja
Futbol fiċ-Ċekoslovakkja |
29068 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Lorenzo%20Gaf%C3%A0 | Lorenzo Gafà | Lorenzo Gafà (twieled fl-1639 u miet fis-16 ta' Frar 1703) kien arkitett u skultur Barokk Malti. Huwa ddisinja bosta knejjes fil-Gżejjer Maltin, fosthom il-Katidral ta' San Pawl fl-Imdina u l-Katidral tat-Tlugħ is-Sema fir-Rabat, Għawdex. Huwa kien ħu ż-żgħir l-iskultur Melchiorre Gafà.
Ħajja u xogħol
Gafà twieled fl-1639 fil-Birgu, u missieru kien in-naġġar Marco Gafà u ommu kienet Veronica Gafà. Huwa beda l-ħajja tax-xogħol tiegħu bħala naġġar ma' missieru u ma' ħuh il-kbir Melchiorre, li sar skultur rinomat. X'aktarx li studja l-arkitettura f'Ruma, l-Italja, għalkemm ma hemm l-ebda evidenza dokumentarja li huwa qatt siefer minn Malta. Jista' jkun ukoll li Gafà kien apprendist tal-arkitett Taljan Francesco Buonamici meta dan kien jgħix f'Malta.
Sal-bidu tas-snin 60 tas-seklu 17, Gafà kien żviluppa interess qawwi fid-disinn arkitettoniku u fl-1661 huwa magħruf li kien involut fil-kor tal-Knisja ta' San Filep f'Ħaż-Żebbuġ. Xi żmien qabel l-1666, huwa ħadem fuq ir-retabli tal-artal prinċipali tal-knisja ta' Santa Skolastika u fil-Knisja Dumnikana tat-Tlugħ is-Sema, it-tnejn li huma f'raħal twelidu, il-Birgu. Huwa magħruf ukoll għad-disinn tal-artal tal-Knisja ta' San Nikola fil-Belt Valletta. Huwa ddisinja wkoll jew kien involut fil-kostruzzjoni tal-knejjes li ġejjin:
il-Knisja ta' San Pawl, ir-Rabat (1664-1683);
il-Knisja tan-Nawfraġju ta' San Pawl, il-Belt Valletta (1666-1680);
il-Knisja tal-Karmlitani, l-Imdina (1668-1672);
il-Knisja ta' Sarria, il-Furjana (1676);
il-Knisja ta' San Nikola, is-Siġġiewi (1676-1693);
il-Monasteru ta' Santa Skolastika, il-Birgu (1679);
il-Knisja ta' San Rokku, il-Belt Valletta (għall-ħabta tal-1680);
il-Knisja ta' San Lawrenz, il-Birgu (1681–97);
il-Knisja ta' San Pietru l-Martri, Marsaxlokk (1682);
il-Koppla tal-Knisja ta' San Ġorġ, Ħal Qormi (1684);
il-Knisja ta' Santa Marija, il-Qrendi (1685-1712);
il-Knisja tal-Ħlas, Ħal Qormi (1690);
il-Knisja ta' Santa Katerina, iż-Żejtun (1692-1744);
il-Knisja tal-Ispirtu s-Santu, iż-Żejtun (1688);
il-Katidral tat-Tlugħ is-Sema tal-Madonna, ir-Rabat, Għawdex (1697-1711);
it-Tkabbir tal-Knisja tal-Vitorja, il-Belt Valletta (1699).
Xogħol attribwit
Xi sorsi jsostnu wkoll li Gafà kien involut fil-kostruzzjoni tal-Knisja ta' Santa Katerina, iż-Żurrieq (1632–55), tal-Knisja tas-Salvatur, il-Kalkara (1650), tal-Knisja ta' Santa Marija, Ħaż-Żebbuġ (1683), tal-Knisja tal-Ispirtu s-Santu, iż-Żejtun (1688), il-Knisja tal-Ispirtu s-Santu, l-Imdina (1688), tal-kor tal-Knisja tan-Natività, in-Naxxar (1691), tal-Knisja tat-Tlugħ is-Sema, Ħal Tarxien (1692), tal-Knisja ta' San Nikola, l-Imdina (1692), tal-Knisja ta' Sant'Agata, l-Imdina (1694), u tal-Knisja ta' San Ġiljan, l-Isla (1696).
Xogħol ieħor
Fl-1679, Gafà ddisinja u ssorvelja l-kostruzzjoni tal-kor tal-Katidral ta' San Pawl, l-Imdina, u iktar 'il quddiem iddisinja l-Palazz tal-Isqof. Il-katidral inqered parzjalment ftit snin wara matul it-terremot ta' Sqallija tal-1693, għalkemm il-kor il-ġdid li kien għadu kemm inbena baqa' intatt. Il-katidral l-antik twaqqa', u bejn l-1696 u l-1705 inbena katidral ġdid skont id-disinni Barokki ta' Lorenzo Gafà. Il-katridral ġie kkonsagrat fit-8 ta' Ottubru 1702, u jitqies bħala l-kapulavur ta' Gafà.
Gafà ddisinja wkoll xi binjiet lajċi, fosthom Villa Bigi (1675), il-Palazz tal-Ġeneral fil-Birgu (qabel l-1695) u x'aktarx l-Isptar Ta' Saura, ir-Rabat (1655).
Gafà miet fis-16 ta' Frar 1703 tal-età ta' 64 sena.
Referenzi
Arkitetti Maltin
Skulturi Maltin
Twieldu fl-1639
Mietu fl-1703 |
29070 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Knisja%20ta%27%20Santa%20Marija | Knisja ta' Santa Marija | Il-Knisja ta' Santa Marija hija knisja Kattolika Rumana parrokkjali f'Attard, Malta, iddedikata lill-Assunta ta' Marija . Mibnija bejn l-1613 u l-1624, il-knisja hija attribwita lill-perit Tommaso Dingli u hija meqjusa bħala l-aqwa knisja Rinaxximentali f’Malta. Għadu jżomm id-disinn oriġinali tiegħu, bl-eċċezzjoni ta’ kampnar u żewġ sagristiji li ġew miżjuda fis-sekli 18 u 19.
Arkitettura Rinaxximentali f'Malta
Knejjes tal-ġebel tal-ġir f'Malta |
29074 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Knisja%20tal-Lunzjata | Knisja tal-Lunzjata | Il-Knisja tal-Lunzjata hija Knisja Kattolika Rumana Parrokkjali li tinsab fir-raħal ta' Tarxien f'Malta.
Storja
Il-parroċċa ta’ Ħal Tarxien inħolqot fid-29 ta’ Mejju 1592 mill-Isqof Tomás Gargallo. Ix-xogħlijiet fuq il-knisja parrokkjali bdew fil-bidu tas-seklu 17, id-data tradizzjonali hija l-5 ta’ Mejju, 1610. Il-knisja nbniet fuq il-post ta’ 3 kappelli rispettivi. Kien irreġistrat li sal-1621 il-kostruzzjoni kienet għadha għaddejja u li fl-1627 tlestew ix-xogħlijiet fuq l-arkitettura. Sal-1636 il-knisja kellha żewġ spires. Fl-1740 inbnew il-kappelli tal-ġenb, tlieta fuq kull naħa tal-knisja. Matul is-seklu 18 il-knisja għaddiet minn bidliet estensivi fl-istruttura u l-arkitettura tagħha speċjalment fil-faċċata tagħha. Il-knisja ġiet ikkonsagrata fit-8 ta’ Mejju 1782.
Intern
B’kollox hemm 11-il artal tal-ġenb fil-kappelli rispettivi tagħhom u artal maġġur wieħed iddedikat lill-Lunzjata ta’ Ġesù. L-artal maġġur, li kien qed jintuża qabel it-tibdil li ġab il-Konċilju Vatikan II, huwa magħmul mill-irħam u huwa xogħol Antonio Nikolas tal-Isla. L-artal maġġur ġie mbierek fid-19 ta’ Ottubru 1779. Il-kwadru titulari li turi l-Lunzjata hija xogħol ta’ Pietro Gagliardi li tmur għall-1874.
Ħal Tarxien
Bini ta' knejjes Kattoliċi Rumani tas-seklu 17 f'Malta
Inventarju Nazzjonali tal-Proprjetà Kulturali tal-Gżejjer Maltin
Knejjes tal-ġebel tal-ġir f'Malta |
29078 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Kaw%C5%BCi%20naturali | Kawżi naturali | Fil-mediċina, kważi naturali huma mod ta' mewt meta l-mewta hija attribwita lil mard jew falliment intern fil-funzjonijiet tal-ġisem.
Fil-lingwa Maltija, t-teminu aktar komuni huwa mewta naturali. Dan it-teminu jikkuntrasta b'mod ċar ma' mewta aċċidentali, suwiċidju, jew omiċidju.
Saħħa
Mewt
Terminoloġija |
29083 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Katidral%20ta%27%20Bourges | Katidral ta' Bourges | Il-Katidral ta' Bourges (bil-Franċiż: Cathédrale Saint-Étienne de Bourges) huwa knisja Kattolika Rumana u jinsab f'Bourges, Franza. Il-katidral huwa ddedikat lil San Stiefnu u huwa s-sede tal-Arċisqof ta' Bourges. Inbena fuq knisja Rumaneska iktar bikrija mill-1195 sal-1230, u fil-biċċa l-kbira nbena bl-istil arkitettoniku Gotiku Għoli għall-ħabta tal-kostruzzjoni tal-Katidral ta' Chartres. Il-katidral huwa magħruf b'mod partikolari għad-daqs kbir tiegħu u għall-unità tiegħu minn ġewwa, għat-tiżjin tal-portali bl-iskulturi, u għall-kollezzjoni kbira ta' twieqi bil-ħġieġ ikkulurit tas-seklu 13. Bis-saħħa tal-arkitettura Gotika tiegħu, il-katidral tniżżel fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1992.
Storja
Katidrali iktar bikrin
Il-belt iffortifikata ta' Avaricum, il-belt kapitali tat-tribù Gallika tal-Bituriges, inħakmet minn Ġulju Ċesri fl-54 Q.K. u saret il-belt kapitali tal-provinċja Gallo-Rumana ta' Aquitaine. Il-Kristjaneżmu twassal minn San Ursinus ta' Bourges għall-ħabta tat-300 W.K. Dan il-qaddis jitqies bħala l-ewwel isqof. Fis-seklu 6 tissemma knisja "grandjuża" minn Gregorju ta' Tours. Fis-seklu 9, Raoul de Turenne għamel rikostruzzjoni tal-binja iktar antika. Bejn l-1013 u l-1030 katidral ġdid u ikbar inbena mill-Isqof Gauzelin. Bħal knejjes iktar bikrin, inbena mas-swar tal-belt, u fdalijiet tiegħu għadhom jistgħu jinstabu taħt il-katidral attwali.
Għall-ħabta tal-1100, ir-Re Filippu I ta' Franza żied lil Bourges u l-provinċja tagħha mar-renju tiegħu li kulma ma jmur beda jikber. Fl-1145, ibnu Lwiġi VII ta' Franza ppreżenta lil martu l-ġdida Eleanor ta' Aquitaine, u hija ġiet inkurunata formalment bħala r-Reġina ta' Franza fil-katidral Gotiku antik f'Bourges. Fil-bidu tal-1150, l-Arċisqof Pierre de La Châtre kabbar il-katidral l-antik billi żied żewġ korsiji laterali ġodda, waħda fuq kull naħa, kull waħda b'żewġ portali Rumaneski, u ppjana wkoll ir-rikostruzzjoni tal-faċċata tal-Punent.
Katidral Gotiku (sekli 12-13)
Taħt arċisqof ġdid, Henri de Sully, inbeda programm iktar ambizzjuż ta' kostruzzjoni. Fl-1181-1182, ir-Re Filippu Awgustu II awtorizza l-kostruzzjoni fuq partijiet tas-swar l-antiki 'l fuq mill-belt. Dokument mill-Isqof Henry de Sully, indika r-rikostruzzjoni totali tal-katidral fl-1195. L-ewwel xogħol kien jinvolvi l-bini ta' knisja inferjuri fi spazju fond sitt metri fejn qabel kien hemm is-swar. Din l-istruttura, b'diżambulatorju doppju, tlestiet għall-ħabta tal-1200. Intużat bħala l-bażi tal-parti li jmiss tal-katidral, ix-chevet jew in-naħa tal-Lvant, li tlestiet għall-ħabta tal-1206. Ix-xogħol imbagħad kompla lejn il-Punent, mill-apsida sal-kor.
Il-katidral inbeda għall-ħabta tal-istess perjodu li nbeda l-Katidral ta' Chartres, iżda l-pjanta bażika kienet differenti ferm. Filwaqt li f'Chartres u f'katidrali Gotiċi Għoljin oħra ż-żewġ korsiji laterali kellhom l-istess għoli daqs in-navata, f'Bourges il-korsiji laterali kellhom għoli differenti, imtarrġin mill-korsija esterna saċ-ċentru. In-navata l-antika ġiet ippreservata għal xi żmien biex tkun tista' tintuża għas-servizzi tal-knisja sa ma tlesta l-kor fl-1214. Imbagħad beda x-xogħol fuq il-ħames korsiji tan-navata l-ġdida. Il-katidral tlesta biżżejjed sal-1225 sabiex ikun jista' jospita kunsill kbir li kkundanna l-ereżija tal-Katariżmu. Ix-xogħol maġġuri fuq in-navata tlesta sal-1235, bl-installazzjoni tal-ħajt diviżorju, li kien jissepara l-kor min-navata.
Il-pass li jmiss kien il-bini tal-qafas tal-injam għas-saff estern tas-saqaf, fuq is-saqaf intern bil-volti. Dan dam mill-1140 sal-1155, u kien jeħtieġ l-injam minn 900 siġra tal-ballut. Ix-xogħol fuq is-saqaf baqa' għaddej sal-1259, meta kien hemm nar li kkawża ħsarat gravi. Il-kostruzzjoni tat-torri tan-Nofsinhar twaqqaf ħesrem, probabbilment bħala kawtela, u x-xogħol twaqqaf ukoll fit-torri tat-Tramuntana.
Sekli 14-16
Ix-xogħol fuq il-faċċata baqa' għaddej fl-1314 bil-kostruzzjoni ta' niċċa kbira magħrufa bħala l-Grand Housteau. Spira twila tal-injam ġiet miżjuda mal-katidral, u l-ħitan ġew imsaħħa b'riffieda addizzjonali bl-arkati. Bejn l-1406 u l-1491, inbnew ħdax-il kappella ġdida fil-ġnub tal-katidral bejn ir-riffieda. Dawn ġew imżejna b'mod rikk bl-istil Gotiku aħħari, u kemxejn jistonaw mal-armonija tal-Gotiku Għoli klassiku tal-istruttura iktar bikrija.
Fl-1424 il-katidral ġie mgħammar b'innovazzjoni teknoloġika, arloġġ astronomiku, li għadu jaħdem. It-torri tat-Tramuntana li kien ilu problematiku, sa fl-aħħar tlesta, iżda l-pedamenti tiegħu baqgħu difettużi u kkrolla fil-31 ta' Diċembru 1506. Sabiex jinġabru l-fondi għar-rikostruzzjoni tiegħu, l-Arċisqof Guillaume de Cambrai offra dispensi biex jittiekel il-butir matul ir-Randan lil kull min ikkontribwixxa għall-fond tat-torri. It-torri ssewwa bejn l-1508 u l-1524, u minn hemm 'il quddiem ġie mlaqqam it-Torri tal-Butir.
Wara l-kollass tat-torri fl-1506, il-parti ċentrali ta' fuq tal-faċċata tal-Punent, 'il fuq mill-portali ċentrali, magħrufa bħala l-Grand Housteau, ġiet rikostruwita bl-istil Gotiku Fjammeġġanti. Il-faċċata rikostruwita kellha grupp ta' sitt twieqi ppuntati u żewġ okuli taħt rużun immens, b'porzjon forfċi ppuntat u rużun żgħir magħluq. Minħabba problemi ta' stabbiltà, il-faċċata l-ġdida u t-torrijiet ġew rinfurzati b'riffieda enormi.
L-ispira l-antika tneħħiet fl-1539 u ġiet sostitwita b'oħra ġdida fl-1543-1544. Fl-1549 nar ħakem ix-xorok tas-saqaf tal-korsiji laterali tat-Tramuntana u kkawża ħsarat fit-twieqi ta' taħt, u qered l-orgni wkoll. Din id-darba r-Re Enriku II ta' Franza ħallas għat-tiswijiet. Il-Gwerer tar-Reliġjon Franċiżi kkawżaw ferm iktar ħsarat. Armata Protestanta mmexxija minn Gabriel de Lorges, il-Konti ta' Montmorency, issorprendiet u ħakmet il-belt fis-27 ta' Mejju 1562. Dawn serqu t-teżor tal-katidral, qelbu l-istatwi u kisru wħud mill-iskulturi bil-bassoriljievi. De Lorges kien qed ilesti biex jisplodi l-katidral meta oħrajn ikkonvinċuh ma jagħmilx dan għax riedu jikkonvertuh fi knisja Protestanta.
Sekli 17-18
Orgni ġdid ġie installat fil-katidral fl-1667, u għad hemm partijiet minnu li għadhom jintużaw. L-ispira jew il-fleche tal-katidral, rikostruwita erba' darbiet, finalment tneħħiet fl-1745. Fis-seklu 18, il-katridral kollu għadda minn trasformazzjoni ferm ikbar, sabiex jikkonforma mad-duttrini l-ġodda tal-Vatikan. L-artal Gotiku mill-1526 u l-ħajt diviżorju elaborat tal-ġebel skolpit tal-kor mis-seklu 13 tneħħew. Partijiet mill-ħajt diviżorju għadhom viżibbli llum il-ġurnata u jinsabu għall-wiri fil-kripta. Ħafna mit-twieqi bil-ħġieġ ikkulurit ġew sostitwiti bi ħġieġ abjad tat-tip grisaille sabiex jipprovdu iktar dawl. Ħajt diviżorju ġdid tal-kor magħmul minn disa' grilji tal-ħadid ferrobattut tpoġġa minflok fl-1760, u artal ġdid tal-irħam abjad ġie installat fl-1767. Il-kor ingħata wkoll sedji mnaqqxin ġodda u art ġdida tal-irħam.
Matul ir-Rivoluzzjoni Franċiża, il-katidral ġie ttrasformat għal xi żmien f'Tempju tar-Raġuni. Ħafna mir-relikwi u oġġetti prezzjużi oħra fit-teżor iddewbu għad-deheb tagħhom, filwaqt li għaxra mit-tnax-il qanpiena tal-knisja ddewbu biex minflok jiġi fondut kanun.
Wara l-qerda tal-biċċa l-kbira tal-Palazz Dukali u tal-kappella tiegħu matul ir-rivoluzzjoni, l-effiġju tal-qabar tad-Duka Jean de Berry ġie rilokat lejn il-kripta tal-katidral, flimkien ma' xi panewijiet tal-ħġieġ ikkulurit li kienu juru xi profeti bilwieqfa, li kienu ddisinjati għall-kappella minn André Beauneveu.
Sekli 19-21
Fis-sekli 19, il-katidral ġie rritornat lill-Knisja Kattolika u sarlu restawr twil mill-1829 sal-1847. L-arkitetti ġodda għamlu diversi modifiki u żidiet li xi kultant kellhom bażi storika dubjuża. Ir-riffieda u l-ħnejjiet ġew imżejna b'pinnakli u b'balavostri ġodda li jaf qabel ma kinux jeżistu.
Fl-1862, taħt l-Imperatur Louis Napoleon, il-katidral ġie ddikjarat monument storiku.
Fl-1992, il-katidral ġie miżjud fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO.
Fl-1994-1995, il-ħajt diviżorju tal-knisja inferjuri ġie rrestawrat, u l-arloġġ astronomiku ssewwa u reġa' beda jaħdem. It-twieqi l-antiki bil-ħġieġ ikkulurit tnaddfu u ġew protetti b'saffi addizzjonali tal-ħġieġ. L-affreski fil-kappella ta' San Ġwann il-Battista ġew irrestawrati.
Kronoloġija
Għall-ħabta tat-300 - skont it-tradizzjoni, il-Kristjaneżmu ġie stabbilit għall-ewwel darba f'Bourges.
Għall-ħabta tal-500 - inbnew l-ewwel binjiet tal-katidral fis-sit.
844-866 - l-Isqof Raoul de Touraine rrikostruwixxa l-katidral bi stil Karolinġju.
1013-1030 - l-Isqof Gauzelin bena l-katidral mill-ġdid; għadhom jeżistu partijiet minnu fil-kripta.
Għall-ħabta tal-1100 - ir-Re Filippu I ta' Franza jakkwista l-Vicomté ta' Bourges għal Franza.
1137 - Lwiġi VII ġie inkurunat fil-katidral.
1145 - Eleanor ta' Aquitaine ġiet ippreżentata bħala r-Reġina.
1195 - l-Arċisqof Henri de Sully jiġbor fondi għal katidral ġdid bi stil Gotiku u jibdew ix-xogħlijiet.
Għall-ħabta tal-1206 - tlesta l-livell t'isfel tal-kor.
Għall-ħabta tal-1214 - il-kor sostanzjalment tlesta.
Għall-ħabta tal-1230-1235 - jitlestew in-navata u l-ewwel livelli tal-faċċata tal-Punent.
1255-59 - jitlestew il-qafas tal-injam tas-saqaf u l-volti tan-navata.
1313-1314 - il-kostruzzjoni tal-pilastru ta' sostenn u tat-tieqa tal-Grand Housteau fil-faċċata tal-Punent.
1324 - il-katidral ġie ddedikat lill-Arċisqof Guillaume de Brosse.
1424 - ġie installat l-arloġġ astronomiku.
1493-1506 - tlesta t-torri tat-Tramuntana, iżda jikkollassa fl-1506. Ġie rikostruwit sal-1515.
1562 - il-katidral insteraq mill-Protestanti fil-Gwerer Ewropej tar-Reliġjon.
1667 - l-installazzjoni ta' orgni grandjuż ġdid.
1750-1767 - it-tneħħija tas-sedji u t-tiżjin tal-kor Medjevali, sostitwiti b'tiżjin Barokk u Klassiku Franċiż.
1791 - matul ir-Rivoluzzjoni Franċiża, inqerdu t-tiżjin u l-għamara tal-kor u l-qniepen tal-katidral. It-teżor ġie kkonfiskat.
1829-47 - l-ewwel restawr tal-iskulturi tal-portali tal-faċċata tal-Punent.
1845-47 - ir-restawr tal-ħġieġ ikkulurit tal-kor u tad-diżambulatorju.
1846-78 - ir-restawr tal-kappella u tal-portali laterali.
1882 - it-tiswija tal-ħitan u t-twieqi ta' fuq.
1992 - il-Katidral ta' Bourges ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO.
1994-95 - l-arloġġ astronomiku ssewwa u reġa' tpoġġa f'postu. Il-ħġieġ ikkulurit l-antik tnaddaf u ġie protett b'panewijiet doppji tal-ħġieġ.
2001-2018 - ir-restawr tal-portali, tal-kisi, tal-pilastru ta' sostenn u tal-Kappella ta' Étampes.
Sit ta' Wirt Dinji
Il-Katidral ta' Bourges ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1992. Iż-żona ta' lqugħ ġiet immodifikata ftit fl-2013.
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (i) "Rappreżentazzjoni ta' kapulavur frott il-kreattività tal-bniedem"; u l-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".
Minn barra
Faċċata jew naħa tal-Punent
Il-faċċata jew in-naħa tal-Punent, id-daħla prinċipali tal-katidral, inbniet fuq skala partikolarment grandjuża meta mqabbel ma' katidrali oħra ta' dak iż-żmien; għandha ħames portali li jagħtu aċċess għall-korsija ċentrali u erba' korsiji laterali, ferm iktar mill-Katidral ta' Notre Dame de Paris jew kwalunkwe katidral ieħor ta' dak iż-żmien.
Portali tal-Faċċata tal-Punent
L-iskulturi tal-portal ċentrali juru xeni ta' Jum il-Ġudizzju. Fuq nett tat-timpanu, Kristu jifred lil dawk li ġew salvati minn dawk li ġew ikkundannati għall-infern. Id-destini rispettivi tagħhom jintwerew sew iktar 'l isfel. L-iskulturi oriġinali ġarrbu ħsarat estensivi fis-seklu 16 matul il-Gwerer tar-Reliġjon. Partijiet mit-timpanu ġew irrestawrati minn Théophile Caudron fis-seklu 19.
Il-portal lejn il-lemin qarib taċ-ċentru juri xeni mill-ħajja ta' San Stiefnu, il-qaddis patrun tal-katidral. L-iskulturi tal-portal fuq id-daħla l-iktar fuq il-lemin juru xeni mill-ħajja ta' San Ursinus, qaddis lokali u l-ewwel isqof tad-djoċesi. Ix-xeni għandhom jiġu interpretati minn isfel għal fuq u mil-lemin għax-xellug. Jinkludu skultura ta' San Ursinus jikkonsagra l-katidral (fiċ-ċentru) u l-magħmudija tas-senatur Ruman Leocadus u ta' ibnu Ludre (fuq nett). L-istatwa tal-pilastru ċentrali jew trumeau ta' San Ursinus ġiet maħduma minn Caudron fl-1845 wara li l-istatwa oriġinali nqerdet.
It-timpani oriġinali tal-portali tat-Tramuntana nqerdu meta t-torri tat-Tramuntana kkrolla fl-1506 u saru mill-ġdid fis-seklu 16 bi stil kemxejn differenti. It-timpanu tal-ewwel portal fuq ix-xellug juri xeni mill-ħajja tal-Madonna. Il-parti t'isfel ta' dan il-portal sal-pilastru ċentrali tmur lura għas-seklu 16. It-timpanu l-iktar fuq ix-xellug huwa ddedikat lil William ta' Donjeon, u juri xeni mill-ħajja tiegħu. Fuq il-portal hemm saqaf forfċi miftuħ u fin-nofs tiegħu hemm spira b'tiżjin rikk. L-arċivolti ta' fuq il-portal fihom anġli, u bosta minnhom jintwerew idoqqu xi strument mużikali.
L-arkata l-iktar t'isfel fiha kollezzjoni ta' 64 skultura bil-bassoriljievi li juru eżempji ta' intervent divin misluta mill-ġrajjiet tal-Bibbja fit-Talmud. Dawn tnaqqxu fis-seklu 13 u l-ikonografija unika tagħhom x'aktarx ġiet iddisinjata minn membru tal-komunità Lhudija kbira ta' Bourge.
It-travi bejn dawn in-niċeċ juru ċiklu estiż tal-Ġenesi li oriġinarjament irrakkonta l-ġrajja mill-bidu tal-Ħolqien sal-Patt ta' Alla ma' Noè. Dan iċ-ċiklu ġie danneġġat fl-1562.
Portali Rumaneski mnaqqxin minn madwar l-1160-1170, x'aktarx maħsuba għall-faċċata tal-katidral iktar bikri, intużaw mill-ġdid fuq id-daħliet tan-Nofsinhar u tat-Tramuntana (biex jokkupaw l-ispazji li normalment ikunu rriżervati għall-portali tat-transett). It-tiżjin rikk tagħhom ifakkar fix-xogħol tal-istil ta' Bourgogne.
Torrijiet u l-Grand Housteau
It-torri tat-Tramuntana huwa l-unika wieħed li tlesta u huwa l-ogħla wieħed miż-żewġ torrijiet tal-katidral. Ġie mżejjen bi stil Gotiku Fjammeġġanti elaborat, b'diversi pinnakli b'disinn ornamentali, u fin-niċeċ ġew installati kopji ta' statwi tas-seklu 13. Fuq nett hemm lanterna inkurunata b'pelikan kbir tal-bronż. L-istatwa oriġinali tas-seklu 16 tinżamm fuq ġewwa tal-katidral. Dan it-torri fih sitt qniepen tal-katidral, li ħadu post dawk li ġew imdewba matul ir-Rivoluzzjoni Franċiża. Dawn imorru lura għas-seklu 19 u 20. L-ikbar waħda tissejjaħ Guillaume-Etienne ta' Gros Guillaume, b'dijametru ta' 2.13 metri u b'piż ta' 6.08 tunnellati. Ġiet fonduta fl-1841-1842.
It-torri tan-Nofsinhar, huwa iqsar mit-torri l-ieħor u mhuwiex komplut. Ma kellux pedamenti biżżejjed b'saħħithom u mill-bidu tal-kostruzzjoni kien instabbli. Eventwalment ġie rinfurzat fl-1314 b'riffieda enormi fuq il-ġnub tiegħu. Apparti li jirfdu t-torri, ir-riffieda fihom taraġ u ħabs żgħir ġestit mill-katidral. Il-kamra ta' fuq tar-riffieda kienet tintuża bħala l-uffiċċju tal-arkitett, u fiha pjanti tan-niċeċ u rużun inċiż fuq l-art tal-ġebel, fejn setgħu jiġu kkonsultati mill-bennejja tal-katidral. Fis-seklu 18 intuża bħala għal xi żmien bħala studjo tax-xogħol mill-pittur François Boucher.
It-torri tan-Nofsinhar oriġinarjament kien fih kampnar bil-qniepen il-kbar tal-katidral. Dawn tneħħew wara r-Rivoluzzjoni u ġew imdewba għall-bronż tagħhom. B'riżultat ta' dan, it-torri ssejjaħ "Le Sourde" ("it-Trux") jew "Le Muette" ("is-Sieket").
Il-parti ċentrali tal-faċċata tal-Punent fuq il-portali u bejn it-torrijiet hija magħrufa bħala l-Grand Housteau. Inbniet wara l-kumplament tal-faċċata tal-Punent, b'rikostruzzjoni fis-seklu 16 bl-istil Gotiku Fjammeġġanti, wara l-kollass tat-torri tat-Tramuntana. L-għoli eċċezzjonali tal-Grand Housteau u r-rużun tagħha jħabbru l-għoli kbir tan-navata ta' wara.
Naħat tat-Tramuntana u tan-Nofsinhar
Man-naħat tat-Tramuntana u tan-Nofsinhar hemm id-dniefel li jaslu 'l fuq mill-korsiji t'isfel biex jirfdu l-ħitan ta' fuq u li jagħmluha possibbli li jkun hemm it-twieqi l-kbar ta' fuq. Dawn jingħataw piż addizzjonali permezz ta' pinnakli tqal. Kappelli żgħar inbnew bejn għadd ta' riffieda iktar 'il quddien, iżda f'dawk in-niċeċ mingħajr kappelli, il-ħitan tal-katidral Rumanesk l-antik għadhom viżibbli.
Għad-differenza tal-biċċa l-kbira tal-katidrali Gotiċi Għoljin oħrajn, il-Katidral ta' Bourges ma għandux transett, iżda fih zuntier u portal fuq in-naħa tan-Nofsinhar li oriġinarjament kienu jintużaw biss mill-kleru. Għad fadallu fdalijiet tal-knisja Rumaneska l-antika, b'mod partikolari sitt kolonni bi statwi li jmorru lura għall-ħabta tal-1150-1160, li kienu fil-post fis-seklu 13 bħala tfakkira tal-istorja twila tal-katidral. Traċċi taż-żebgħa juru li l-iskulturi xi darba kellhom kuluri jgħajtu. Uħud mill-iskulturi huma mnaqqxin bil-qalb u bl-ittra "J", l-emblema tal-familja ta' Jacques Coeur, merkanti prominenti ta' Bourges u donaturi ewlenin tal-katidral. L-oqbra tagħhom jinsabu fuq ġewwa tal-katidral.In-naħa tat-Tramuntana, li tħares lejn il-belt, għandha pjanta simili. Ħafna mill-ispazji bejn ir-riffieda ġew mimlija bil-kappelli. Hemm portal f'nofs triq tul in-naħa tat-Tramuntana għall-aċċess mill-membri ordinarji tal-parroċċa. Bħall-portal tan-Nofsinhar, il-portali tan-naħa tat-Tramuntana huma mżejna b'kolonni-statwi u bi skulturi oħra li jmorru lura għall-katidral Rumanesk. Il-kolonni-statwi milli jidher jirrappreżentaw ir-Reġina ta' Sheba u Sibill, filwaqt li l-iskulturi fil-ħnejjiet ta' fuq il-portali jirrappreżentaw il-Madonna bil-Bambin. Xeni arkitettoniċi f'minjatura juru x-xbihat tal-Maġi Bibbliċi u xena tat-Tħabbira u taż-Żjara tal-Anġlu lill-Madonna. Uħud mill-iskulturi ta' dan il-portal ġew danneġġati fil-Gwerer tar-Reliġjon Franċiżi.
Fuq id-daħla tat-Tramuntana hemm tieqa tonda mingħajr ħġieġ, imżejna bi skulturi ta' rjus ta' bestji mitiċi. Is-saqaf fuq il-portal tat-Tramuntana ġarrab ħsarat minħabba nar fl-1559 u ġie sostitwit b'saqaf tal-ħadid. Il-portal kollu huwa mżejjen b'mod mirqum bi skulturi ta' veġetazzjoni u skulturi ġeometriċi.
Is-sagristija tal-katidral, ħdejn il-portal, toħroġ 'il barra wkoll min-naħa tat-Tramuntana. Din ingħatat b'donazzjoni mill-merkant Jacques Coeur.
Chevet
Ix-chevet huwa t-terminu Franċiż għall-parti esterna tal-apsida, fin-naħa tal-Lvant tal-katidral, bis-sensiela ta' kappelli integrati fiha. Ix-chevet ta' Bourges hija differenti minn dik ta' katidrali Gotiċi Għoljin oħra, peress li l-korsiji inferjuri għandhom elevazzjonijiet differenti, u x-chevet titla' 'l fuq fi tliet stadji, bil-ħitan ta' fuq mirfuda b'sitt riffieda konverġenti li jitilgħu fuq il-livelli iktar baxxi, bi ħnejjiet separati li jirfdu l-ħitan t'isfel u ta' fuq. Il-vertikalità hija msaħħa iktar permezz tas-soqfa ġejjin għall-ponta tal-kappelli integrati tal-apsida, il-pinnakli doppji fuq kull riffieda, u l-pinnakli madwar il-balavostri tas-saqaf. Kull niċċa tal-ħitan għoljin hija mżejna b'par twieqi ppuntati u b'rużun żgħir b'sitt imgħażel, integrat f'arkati magħluqa.
Minn ġewwa
Pjanta u elevazzjoni
Il-Katidral ta' Bourges ikopri erja ta' 6,200 metru kwadru (7,400 jarda kwadra). In-navata tal-katidral hija wiesgħa 41 metru (135 pied) u għolja 37 metru (121 pied); l-arkata tagħha hija għolja 20 metru (66 pied); il-korsija fuq ġewwa hija għolja 21.3 metru (70 pied) u l-korsija fuq barra hija għolja 8.6 metri (28 pied).
Fuq ġewwa, il-katidral huwa twil 118-il metru (387 pied) mill-faċċata tal-Punent sax-chevet. Minn naħa għall-oħra tan-navata jintużaw volti b'sitt kompartimenti.
L-għoli tan-navata mill-art sal-volti huwa 37.15 metru (121.9 pied), meta mqabbel ma' 33 metru (108 piedi) tan-Notre Dame de Paris, 42 metru (138 pied) tal-Katidral ta' Amiens, u 48 metru (157 pied) tal-Katidral ta' Beauvais.
Il-Katidral ta' Bourges huwa notevoli bis-saħħa tas-sempliċità tal-pjanta tiegħu, mingħajr l-użu ta' transetti iżda b'disinn b'żewġ korsiji li kien preżenti fil-knejjes iktar bikrin bħall-Bażilika Kristjana Bikrija ta' San Pietru f'Ruma, l-Italja, jew in-Notre Dame de Paris. Il-korsiji doppji jkomplu mingħajr interruzzjoni lil hinn mill-pożizzjoni tal-ħajt diviżorju (li fil-biċċa l-kbira nqered għalkemm hemm ftit frammenti ppreservati fil-kripta) biex jifforma ambulatorju doppju madwar il-kor. Il-korsija fuq ġewwa għandha volta ogħla minn dik ta' barra, filwaqt li kemm in-navata ċentrali kif ukoll il-korsija fuq ġewwa għandhom elevazzjonijiet simili bi tliet stadji, b'arkata, b'triforju u bit-twieqi tal-klerestorju; disinn li jħalli iktar dawl jidħol mill-binjiet iktar konvenzjonali b'korsiji doppji bħan-Notre-Dame. Dan id-disinn trasversali triangolari distintiv, sussegwentement ġie kkupjat fil-Katidral ta' Toledo u fil-kor ta' Le Mans.
Navata u kor
In-navata, bejn it-tarf tal-Punent u l-kor, fejn kienu jkunu bilqiegħda l-fidili ordinarji, kienet tokkupa l-biċċa l-kbira tal-knisja fuq ġewwa. Il-kor, iż-żona rriżervata għall-kleru, kien jokkupa l-erba' korsiji ta' qabel it-tarf tal-Lvant. It-tarf tal-Lvant, jew l-apsida, kien jagħti aċċess għal emiċiklu ta' ħames kappelli integrati.
Il-Katidral ta' Bourges huwa magħruf għall-ispazju kbir u unifikat fuq ġewwa; ma hemm l-ebda interruzzjoni fuq ġewwa bejn il-faċċata tal-Punent u x-chevet fil-Lvant. Il-pilastri tal-arkata huma għoljin 21 metru, iktar minn nofs is-37 metru għoli sal-volti. Kull pilastru huwa magħmul minn kolonna ċentrali, u tnejn minnhom huma marbuta ma' kolonni rqaq li jinfirxu lejn in-naħa ta' fuq u jingħaqdu mal-volti mrikkbin. L-ewwel żewġ pilastri tal-ewwel salib it-toroq tal-korsiji fil-Punent huma partikolarment kbar, u kull wieħed għandu 21 kolonna rqiqa. Il-pilastri suċċessivi lejn il-Punent jalternaw bejn il-pilastri "b'saħħithom" u eħxen b'ħames kolonni rqaq u l-pilastri "dgħajfin" b'erba' kolonni rqaq, skont il-pożizzjoni tagħhom bħala riffieda tal-volti ta' fuqhom.
Il-qafas ċentrali tan-navata fih tliet livelli; l-arkata għolja ħafna fuq il-pjan terran; it-triforju jew arkata dejqa, fuqha; u, fuq nett, in-niċeċ ta' fuq, fil-biċċa l-kbira mimlijin bit-twieqi. Kull waħda mill-volti mrikkbin b'sitt partijiet tkopri żewġ traversi. Il-ħitan tal-korsiji laterali mhumiex daqshekk għoljin, għalkemm għandhom ukoll twieqi f'kull niċċa, kif ukoll volti mrikkbin mirfuda permezz ta' kolonni rqaq.
Fil-Medju Evu, il-kor kien jintuża b'mod esklużiv mill-kleru u kien isseparat min-navata permezz ta' ħajt diviżorju mżejjen jew barriera ornamentali. Partijiet mill-ħajt diviżorju jinsabu għall-wiri fil-kripta. Grilja diviżorja Neo-Gotika dekorattiva tal-ħadid ferrobattut, installata fl-1855, issa tinsab madwar il-kor.
Il-pilastri tal-kor huma kemxejn irqaq minn dawk tan-navata, iżda jidħlu b'mod armonjuż mal-bqija tal-istil fuq ġewwa. Fuq il-livell ta' fuq, it-twieqi għoljin bl-okuli tondi tagħhom iddaħħlu fil-quċċati tal-ħnejjiet, u b'hekk iżidu s-sensazzjoni ta' għoli bla interruzzjoni. Il-kor ta' fuq jintemm b'emiċiklu b'kurvatura ta' twieqi.
Il-kor ġie mmudellat b'mod sostanzjali fis-seklu 18 sabiex jikkonforma mad-duttrini l-ġodda mill-Vatikan, li kienu qed isejħu għal tiżjin Barokk iktar rikk. Dan it-tibdil kien jinkludi sedji mnaqqxa ġodda tal-kor magħmula minn René-Michel Slodtz, pavimentar tal-irħam b'għamla ta' grilja, u artal prinċipali ġdid iddisinjat minn Louis Vassé, li ġie kkonsagrat formalment fl-1767.
Kappelli
Il-katidral huwa mdawwar b'kappelli integrati li nbnew matul is-sekli, li ddaħħlu fl-ispazji bejn ir-riffieda fuq il-ġnub, f'għamla semiċirkolari madwar ix-chevet. Hemm ħames kappelli fl-apsida, sitta tul id-diżambulatorju jew l-korsija ta' barra fit-tarf tal-Lvant, sitta fuq in-naħa tan-Nofsinhar, u erba' fuq in-naħa tat-Tramuntana. Uħud fihom l-oqbra, u ġeneralment jagħtu ġieħ lil donaturi jew qaddisin speċifiċi. Waħda mill-iżjed kappelli mżejna, il-Kappella ta' San Ġwann il-Battista, inbniet bejn l-1467-1479 fid-diżambulatorju tan-naħa tat-Tramuntana. Ġiet iffinanzjata minn Jean de Breuil, l-arċidjaknu tal-katidral u kunsillier tal-Parlament ta' Pariġi. Fiha sensiela rikka ta' affreski u ħġieġ ikkulurit fin ħafna tas-seklu 15. L-elementi arkitettoniċi kollha huma mpittrin, indurati u mżejnin.
Il-Kappella ta' Sant'Anna, fuq in-naħa tan-Nofsinhar tad-diżambulatorju, ingħatat b'donazzjoni minn wieħed mill-membri għonja tal-kleru, Pierre Tullier. Il-ħġieġ ikkulurit kien juri lill-familja tad-donatur tiġi ppreżentata lill-qaddisa. Dan kien frott ix-xogħol tal-produttur ewlieni tal-ħġieġ Jean Lécuyer fl-1532.
L-iżjed kappella notevoli hija dik ta' Jacques Coeur, wieħed mid-donaturi ewlenin tal-katidral. Din tinsab fid-diżambulatorju ta' barra fuq in-naħa tat-Tramuntana, u nbniet fl-1448 biex tospita l-qabar ta' Coeur. It-tieqa notevoli, waħda mill-ifjen opri tal-ħġieġ ikkulurit tas-seklu 15, saret fl-1453. Din turi l-Arkanġlu Gabriel iħabbar lil Marija li kienet se tkun omm Alla. Fl-istess sena li saret it-tieqa, Jacques Coeur ġie arrestat għal misapproprjazzjoni ta' fondi. Il-familja ġiet imġiegħla tbigħ ir-residenza tiegħu u d-drittijiet tad-dfin tiegħu fil-kappella lil nobbli għani ieħor, Charles de L'Aubespine. Aubespine kkummissjona lill-arkitett François Mansart biex jiddisinja l-qabar għas-sid il-ġdid. Uħud mill-iskulturi ta' dak il-qabar jinsabu għall-wiri fil-kappella.Eżempji fini ta' skulturi tas-seklu 15 jinsabu fil-Kappella ta' Notre-Dame La Blanche, fiċ-ċentru tal-apsida fuq in-naħa tal-Lvant tal-katidral. Dawn jinkludu l-bust tad-Duka Jean de Berry, li l-qabar tiegħu jinsab fil-knisja inferjuri, u l-bust ta' martu Jeanne be Boulogne, li saru minn Jean de Cambrai għall-ħabta tal-1403. Dawn tressqu fil-katidral mis-Sainte-Chapelle ta' Bourges fl-1757. L-irjus u l-idejn ġew meqruda matul ir-Rivoluzzjoni, iżda ġew irrestawrati fis-seklu 19.
Knisja inferjuri u l-qabar tad-Duka ta' Berry
Il-knisja inferjuri nbniet l-ewwel fuq il-ħitan antiki għal-livellar ta' telgħa wieqfa ta' sitt metri u sabiex isservi ta' pedament għax-chevet u għas-sezzjoni trasversali tal-knisja ta' fuq. Din tlestiet għall-ħabta tal-1200. Is-saqaf tagħha bil-ħnejjiet huwa mirfud permezz ta' pilastri massivi u seba' arkati, kif ukoll ħajt oħxon tliet metri bi twieqi ppuntati. Milli jidher fl-imgħoddi kienet tintuża bħala uffiċċju tal-bennej ewlieni; il-pjanti tar-rużun tas-sezzjoni tal-Punent huma inċiżi mal-art. Illum fiha kollezzjoni ta' ħġieġ ikkulurit li sar bejn l-1391 u l-1397, u li qabel kien installat fit-twieqi tas-Sainte-Chapelle mibnija minn Ġwanni, id-Duka ta' Berry, li nqerdet fl-1757.
Id-Duka kien kollezzjonista importanti tal-arti ta' dak iż-żmien; fost ix-xogħlijiet li kkumissjona kien hemm it-Très Riches Heures du Duc de Berry. Il-qabar innifsu huwa wieħed mill-opri tal-arti ewlenin fil-kappella. Ġie magħmul bejn l-1391 u l-1397 u huwa biċċa xogħol importanti tal-iskultura Medjevali, li ġiet magħmula bejn l-1422 u l-1428 mill-iskultur Jean de Cambrai. Il-kumpless tal-iskulturi jinkludi l-qabar tal-irħam tad-Duka, bl-annimal simboliku tiegħu, ors bis-sarima u bil-ktajjen ma' saqajh. Fil-qrib hemm l-istatwi tad-Duka u ta' Jeanne ta' Boulogne, it-tnejn li huma attribwiti lill-iskultur Jean Cox għall-ħabta tal-1710. Oriġinarjament il-qabar kellu kollezzjoni ta' erbgħin statwa ta' figuri bil-luttu, magħmula mill-irħam u l-alabastru. Il-biċċa l-kbira tagħhom issa ġew mifruxa f'mużewijiet differenti.
Oġġetti oħra ta' interess fil-knisja inferjuri jinkludu fdalijiet ta' skulturi tal-ħajt diviżorju oriġinali li ġie magħmul f'Pariġi fis-snin 30 tas-seklu 13, li kien jissepara l-kor min-navata sas-seklu 18. Il-ħajt diviżorju ġarrab ħsarat estensivi fl-1562 matul il-Gwerer tar-Reliġjon, u mbagħad inqered fl-1757 matul ir-rikostruzzjoni tal-kor.
Orgni
L-orgni oriġinali tal-katidral kien jinsab taħt ir-rużun fuq ġewwa tal-faċċata tal-Punent. Dan inqered fl-1506 meta kkrolla t-torri fil-qrib. Ftit mit-tiżjin bl-iskulturi qrib il-pożizzjoni preċedenti tiegħu, b'anġli mużiċisti u b'karjatidi, ifakkar fil-preżenza tiegħu. L-orgni ġie sostitwit bi strument ġdid fil-bidu tal-1663. Il-qafas tal-orgni ġie magħmul fl-1665 minn Bernard Perette. L-orgni ġie mmodifikat u mkabbar fl-1741 u fl-1860, u ngħata rinnovazzjoni moderna fl-1985.
L-orgni attwali għandu ħamsin waqfa jew ħoss partikolari, iktar minn 2,500 pajp, erba' tastieri, u sett ta' pedali biex ikunu jistgħu jindaqqu noti addizzjonali.
Arloġġ astronomiku
L-arloġġ astronomiku tal-Katidral ta' Bourges ġie installat għall-ewwel darba f'Novembru 1424, matul ir-renju ta' Karlu VII, meta l-qorti rjali kienet ibbażata f'Bourges, għall-okkażjoni tal-magħmudija ta' ibnu, li iktar 'il quddiem sar Lwiġi XI. Iddisinjat mill-kanonku u l-matematiku Jean Fusoris u mibni minn André Cassart, l-arloġġ jinsab f'qafas b'għamla ta' kampnar impitter minn Jean Grangier (jew Jean ta' Orléans). Għandu żewġ uċuħ, dak ta' fuq li żdied fis-seklu 19 li juri l-ħin, u dak t'isfel li juri s-siegħa, il-fażi u l-età tal-qamar, u l-pożizzjoni tax-xemx fiż-żodjaku.
Il-qniepen tal-arloġġ idoqqu kull kwarta u jdoqqu l-ewwel erba' noti tas-Salve Regina kull siegħa. Il-wiċċ ta' fuq juri l-minuti u s-sigħat bi preċiżjoni kbira, b'marġni ta' żball ta' sekonda kull mija u ħamsin sena. Il-wiċċ t'isfel juri l-kostellazzjoni prominenti fis-sema ta' billejl, il-fażi tal-qamar u s-sinjal taż-żodjaku.
L-arloġġ ġie rrestawrat fl-1782, fl-1822, fl-1841, u rrinnovat għalkollox fl-1872, meta ġie installat il-wiċċ ta' fuq biss li juri l-ħin. Il-kalendarju taż-żodjaku ġie rrestawrat fl-1973. L-arloġġ ġarrab ħsarat estensivi minħabba nar fl-1986; wara restawr komplut, l-arloġġ reġa' ġie installat fl-1994 b'replika tal-mekkaniżmu preċedenti. Il-mekkaniżmu oriġinali jinsab għall-wiri fil-katidral.
Ħġieġ ikkulurit
Il-Katidral ta' Bourges huwa magħruf partikolarment għall-ħġieġ ikkulurit tiegħu tas-seklu 13, speċjalment it-twieqi fil-kappelli tal-ambulatorju tal-apsida, li jmorru lura għall-ħabta tal-1215, madwar l-istess żmien tat-twieqi tal-Katidral ta' Chartres (it-twieqi fil-kappella assjali fit-tarf tal-apsida huma iktar reċenti). It-twieqi famużi tal-Katidral ta' Bourges jinsabu l-iktar fil-pjan terran, u b'hekk jagħtu opportunità aħjar mill-biċċa l-kbira tal-katidrali Gotiċi biex wieħed ikun jista' jeżaminahom iktar mill-qrib.
Grand Housteau u apsida
Il-faċċata tal-Punent għandha rużun magħluq fuq il-ħnejja ta' fuq il-portali ċentrali; tieqa kbira b'sitt sezzjonijiet ippuntati u żewġ okuli iktar 'il fuq, taħt rużun kbir; u rużun iżgħar ieħor fil-ħnejja ppuntata ta' fuq. Ir-rużun tal-Grand Housteau jmur lura għall-ħabta tal-1392. Għandu disinni ġeometriċi madwar it-tieqa ta' ħamiema li tirrappreżenta l-Ispirtu s-Santu. Il-parti ta' barra tal-faċċata, imsejħa l-Grand Housteau, għandha stil Fjammeġġanti, u tmur lura għall-bidu tas-seklu 16.
It-twieqi għoljin tal-apsida, fit-tarf tal-Lvant, jiffurmaw nofs ċirku, b'żewġ twieqi u okulu f'kull niċċa. It-tieqa ċentrali turi l-Madonna b'San Stiefnu tarbija f'idejha, iżomm mudell tal-katidral. Fuq in-naħa tat-Tramuntana, it-twieqi ta' fuq juru dsatax-il profeta f'ordni kronoloġika, l-ewwel bi Ġwanni l-Battista fuq in-naħa tal-Lvant tal-Madonna. Fuq in-naħa tan-Nofsinhar, lejn il-Punent tal-Madonna, hemm dsatax-il tieqa li juru l-appostli u d-dixxipli.
Twieqi tal-ambulatorju tal-apsida (seklu 13)
Waħda mill-iktar twieqi magħrufa minn dan il-perjodu hija t-tieqa ta' Ġużeppi, fl-ambulatorju fuq il-lemin tal-Kappella ta' San Franġisk ta' Sales. Il-medaljuni tagħha juru avvenimenti mill-ħajja ta' Ġużeppi, iben Ġakbu, hu u jfittex lill-aħwa tiegħu. Turi wkoll il-produtturi tal-btieti u l-mastruduxxa jagħmlu xogħolhom; dawk iż-żewġ xirkiet kienu l-patruni tat-tieqa. It-tieqa tal-Parabbola ta' Lażżru u l-Għani turi xi bennejja; ix-xirka tagħhom iffinanzjat dik it-tieqa.
L-ambulatorju jinkludi diversi twieqi tipoloġiċi oħra (simili għal eżempji tal-Katidral ta' Sens u tal-Katidral ta' Canterbury), u diversi ċikli ħaġjografiċi, il-ġrajja tal-patriarka Ġużeppi tat-Testment l-Antik, u immaġnijiet simboliċi tal-Apokalissi u ta' Jum il-Ġudizzju. Twieqi oħra juru l-Passjoni u tliet parabboli ta' Kristu; tas-Samaritan it-Tajjeb, tal-Iben il-Ħali u l-ġrajja ta' Dives u Lażżru. L-istoriku tal-arti Franċiż Louis Grodecki identifika tliet artisti jew studjos distinti involuti fix-xogħol tal-ħġieġ ikkulurit, u wieħed minnhom x'aktarx li ħadem ukoll fuq it-twieqi tal-Katidral ta' Poitiers.
Ħġieġ ikkulurit tat-twieqi leġġendarji fid-diżambulatorju (seklu 13)
Twieqi tan-navata u l-kor
Kważi t-twieqi kollha ta' fuq tan-navata u l-korsiji laterali huma mimlijin bi ħġieġ tat-tip grisaille fil-griż, sabiex jipprovdu l-iktar dawl possibbli. Ir-rużuni ż-żgħar biss ta' fuqhom għandhom xi figuri, l-iktar kombinamenti ta' isqfijiet u kardinali li saru qaddisin. L-ewwel ħames rużuni żgħar fil-Lvant tal-faċċata fil-korsija laterali ta' ġewwa juru l-Profeti tal-Apokalissi, uħud idoqqu l-istrumenti mużikali, inkluż tip ta' akkordju, immaġni tassew bikrija ta' dak l-istrument.
Ħġieġ ikkulurit tas-sekli 15 u 16
Għadd ta' twieqi mis-sekli 15 u 16 jinsabu fil-kappelli. Dawn juru l-influwenza Rinaxximentali, ferm eqreb tal-pitturi mit-twieqi iktar bikrin, b'iktar realiżmu u l-użu tal-perspettiva. Waħda mill-aqwa eżempji hija t-Tieqa tat-Tħabbira, li tinsab fil-Kappella ta' Jacques Coeur. Oriġinarjament kienet tinsab fis-Sainte Chapelle ta' Bourges, li nqerdet matul ir-Rivoluzzjoni Franċiża.
Il-Kappella ta' Joan ta' Arc inbniet fl-1468 u għandha tieqa notevoli tas-seklu 16 iddedikata lill-ħajja tal-qaddisa f'sittax-il xena, b'dettall u kuluri Rinaxximentali preċiżi. Din ġiet installata fl-1517.
Il-kappelli tul il-korsiji laterali fihom ukoll xi twieqi notevoli tas-seklu 15. Il-Kappella ta' Notre Dame de Sales, jew il-Kappella tar-Re, fuq in-naħa tan-Nofsinhar tan-navata ħdejn il-faċċata tal-Punent, fiha tieqa li tippreżenta t-tnax-il appostlu taħt konfigurazzjonijiet arkitettoniċi elaborati (1473-1474).
Il-Kappella assjali ta' Notre-Dame-la-Blanche, fit-tarf tal-Lvant tal-apsida, fiha wkoll sett ta' twieqi tas-seklu 16 li oriġinarjament kienu jinsabu fis-Sainte-Chapelle ta' Bourges. It-tieqa prinċipali tippreżenta xeni tat-Tlugħ is-Sema tal-Madonna.
Referenzi
Siti ta' Wirt Dinji
Katidrali fi Franza
Franza |
29084 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Knisja%20Parrokjali%20tal-Madonna%20tal-Karmnu | Knisja Parrokjali tal-Madonna tal-Karmnu | Il-Knisja Parrokjali tal-Madonna tal-Karmnu hija neo-gotika Kattolika Rumana knisja parrokkjali li tinsab fil-Bajja tal-Balluta fil- belt ta' San Ġiljan, Malta.
Storja
Il-knisja preżenti, li hija monument prominenti f'San Ġiljan, tmur mill-bidu sa nofs is-seklu 20. Il-knisja Karmelitana oriġinali kienet kappella żgħira neo-gotika li nbniet fl-1859 fuq pjanti ta’ Giuseppe Bonavia. Il-knisja reġgħet inbniet fl-1877 fuq pjanti ta' Emanuele Luigi Galizia. Wara ingħatat f’idejn il-patrijiet Karmelitani li reġgħu bnewha fl-1900 fuq pjanti tal-perit Gustavo R. Vincenti. Wara mewtu ħa f’idejh Joseph M. Spiteri. Il-knisja mbagħad ġiet imkabbra fl-1958. Fl-1974, iż-żona ta’ madwar il-knisja nħolqot f’parroċċa, separata mill-parroċċa ta’ San Ġiljan, u l-knisja Karmelitana ntgħażlet bħala l-knisja parrokkjali. Il-knisja kienet iddedikata fit-12 ta’ Diċembru 1984.
Referenzi
Knejjes Karmelitani f'Malta
Bini tal-knejjes tal-Qawmien Gotiku f'Malta |
29088 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Arkitettura%20Griega%20antika | Arkitettura Griega antika | Arkitettura Griega Antika ġiet mill-Poplu li jitkellmu bil-Grieg (Elleniċi) li l-kultura iffjorixxiet fuq il-kontinent Grieg, il-Peloponnese, il-Gżejjer Eġew, u f'kolonji fl-Anatolja u l-Italja għal perjodu minn madwar 900 QK sal-1 seklu WK, bl-ewwel xogħlijiet arkitettoniċi li fadal jmorru minn madwar 600 QK.
L-arkitettura Griega tal-qedem hija magħrufa l-aktar mit-tempji tiegħu, li ħafna minnhom jinsabu fir-reġjun kollu, bil-Parthenon meqjus, issa bħal fi żminijiet antiki, bħala l-eżempju ewlieni. Il-biċċa l-kbira tal-fdalijiet huma fdalijiet mhux kompluti ħafna, iżda għadd jibqgħu sostanzjalment intatti, l-aktar barra mill-Greċja moderna. It-tieni tip importanti ta’ bini li jibqa’ ħaj fid-dinja Ellenika kollha huwa t-teatru fil-miftuħ, bl-aktar kmieni jmur madwar 525–480 QK. Forom arkitettoniċi oħra li għadhom fl-evidenza huma l-bieb tal-proċessjoni (propylon), il-pjazza pubblika (agora) imdawra b'kolonnade ta' stejjer (stoa ), il-bini tal-kunsill tal-belt (bouleuterion), il-monument pubbliku, il-qabar monumentali (mausoleum) u l-stadium.
L-arkitettura Griega tal-qedem hija distinta mill-karatteristiċi formalizzati ħafna tagħha, kemm ta 'struttura kif ukoll ta' dekorazzjoni. Dan huwa partikolarment hekk fil-każ tat-tempji fejn kull bini jidher li kien maħsub bħala entità skulturali fi ħdan il-pajsaġġ, ħafna drabi mgħollija fuq art għolja sabiex l-eleganti tal-proporzjonijiet tagħha u l-effetti tad-dawl fuq l-uċuħ tagħha jkunu jistgħu jitqiesu minn l-angoli kollha. Nikolaus Pevsner jirreferi għal "l-għamla tal-plastik tat-tempju [Grieg] [...] imqiegħed quddiemna b'preżenza fiżika aktar intensa, aktar ħajja minn dik ta' kwalunkwe bini ta' wara".
Il-vokabularju formali tal-arkitettura Griega tal-qedem, b'mod partikolari d-diviżjoni tal-istil arkitettoniku fi tliet ordnijiet definiti: l-Ordni Doriku, l-Ordni Joniku u l-Ordni Korintju, kellu jkollu effett profond. fuq Arkitettura tal-Punent ta' perjodi ta' wara. L-arkitettura ta' Ruma tal-qedem kibret minn dik tal-Greċja u żammet l-influwenza tagħha fl-Italja bla waqfien sal-lum. Mir-Rinaxximent, qawmien mill-ġdid tal-Klassiku żammew ħajjin mhux biss il-forom preċiżi u d-dettalji ordnati tal-arkitettura Griega, iżda wkoll il-kunċett tagħha ta’ sbuħija arkitettonika bbażata fuq bilanċ u proporzjon. L-istili suċċessivi tal-arkitettura Neoklassika u l-arkitettura tal-Qawmien Grieg segwew u adattaw mill-qrib stili Griegi tal-qedem.
Istorja ta' l-arkitettura |
29090 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Lingwi%20Slavi | Lingwi Slavi | Il-Lingwi Slavi, magħrufa wkoll bħala l-Ilsna Slavi, huma lingwi Indo-Ewropej mitkellma primarjament mill-popli Slavi u d-dixxendenti tagħhom.
Il-lingwi Slavi huma konvenzjonalment (jiġifieri, ukoll fuq il-bażi ta' karatteristiċi extralingwistiċi) maqsuma fi tliet sottogruppi: Ilsna Slavi tal-Lvant, Ilsna Slavi tan-Nofsinhar, u , li flimkien jikkostitwixxu aktar minn 20 lingwa. Minn dawn, 10 għandhom mill-inqas miljun kelliema u status uffiċjali bħala l-lingwa nazzjonali tal-pajjiżi li fihom huma mitkellma l-aktar: Russu, Belarussu u Ukrena (tal-grupp tal-Lvant), Pollakk, Ċek u Slovakk (tal-grupp tal-Punent) u Bulgaru u Maċedonjan (djaletti tal-Lvant tal-grupp tan-Nofsinhar), u Serbo-Kroat u Sloven (djaletti tal-Punent tal-grupp tan-Nofsinhar). Barra minn hekk, Aleksandr Duliċenko jirrikonoxxi għadd ta’ mikrolingwi Slavi: kemm etnoletti iżolati kif ukoll djaletti periferali ta’ lingwi Slavi aktar stabbiliti sew.
Referenzi
Lingwi Slavi |
29091 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Lingwi%20%C4%A0ermani%C4%8Bi | Lingwi Ġermaniċi | Il-Lingwi Ġermaniċi huma fergħa tal-familja lingwistika Indo-Ewropea mitkellma b'mod nattiv minn popolazzjoni ta' madwar 515-il miljun ruħ prinċipalment fl-Ewropa, Amerika ta' Fuq, Oċeanja u Afrika t'Isfel. L-iktar lingwa Ġermaniża mitkellma, Ingliż, hija wkoll l-aktar lingwa mitkellma fid-dinja b'madwar 2 biljun kelliema. Il-lingwi Ġermaniċi kollha huma derivati minn Proto-Ġermaniku, mitkellma fi Età tal-Ħadid Skandinavja.
Lingwi Ġermaniċi |
29094 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Lingwa%20Irlandi%C5%BCa | Lingwa Irlandiża | Irlandiż (Irlandiż Standard: Gaeilge), magħruf ukoll bħala Gaelic, huwa lingwa Goidelika tal-fergħa Ċeltiku Insulari ta' il-familja tal-lingwa Ċeltika, li hija parti mill-familja tal-lingwi Indo-Ewropea. L-Irlandiż huwa indiġeni għall-gżira tal-Irlanda u kien l-ewwel lingwa tal-popolazzjoni sas-seklu 19, meta l-Ingliż gradwalment sar dominanti, partikolarment fl-aħħar deċennji tas-seklu. L-Irlandiż għadu mitkellem bħala l-ewwel lingwa f'numru żgħir ta' żoni ta' ċerti kontej bħal Cork, Donegal, Galway, u Kerry, kif ukoll żoni iżgħar tal-kontej Mayo, Meath, u Waterford. Huwa mitkellem ukoll minn grupp akbar ta' kelliema abitwali iżda mhux tradizzjonali, l-aktar f'żoni urbani fejn il-maġġoranza huma kelliema tat-it-tieni lingwa. L-utenti ta' kuljum fir-l-Irlanda barra mis-sistema edukattiva jammontaw għal madwar 73,000 (1.5%), u n-numru totali ta' persuni (minn 3 snin 'il fuq) li qalu li setgħu jitkellmu bl-Irlandiż f'April 2016 kien 1,761,420, li jirrappreżenta 39,8. % ta' dawk li wieġbu.
Lingwi Ċeltiċi
Lingwi ta' l-Irlanda ta' Fuq
Lingwi tal-Irlanda |
29098 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Imqaret | Imqaret | Imqaret (pronunzja: [ɪm'ʔarɛt]) huma ħelu tradizzjonali Malti magħmul bl-għaġina u mili tat-tamal. Il-kelma "imqaret" bil-Malti, hija l-plural ta' maqrut u tfisser il-forma ta' djamant tal-ħelu – għalkemm f'ħafna każijiet jinbiegħu f'forma rettangolari. Huma popolari ħafna f'Malta u jinbiegħu ukoll fil-festi tar-raħal, f'xi każijiet servuti ma' ġelat.
Deskrizzjoni
L-imqaret jissajru billi jinqlew fiż-żejt u ġeneralment jiġu infużi bit-togħmiet tal-aniżetta u l-weraq tar-rand. Il-preparazzjoni tinvolvi it-tiwi individwali ta' bċejjeċ twal tal-għaġina, u fin-nofs jitqiegħed il-mili. Peress li l-għaġina hija twila, tinqata' f'diversi biċċiet, f'forma ta' maqrut, u tgħaddi għall-qali.
Storja u ħelu simili
L-imqaret huma ta' oriġini Għarbija, introdotti matul il-perjodu tal-invażjoni Għarbija ta' Malta bejn it-870 W.K. u s-seklu 11, filwaqt li ħelu simili jismu makroudh jew maqrud jew makroud jinstab fit-Tuneżija, kif ukoll fl-Alġerija u fil-Marokk, bl-ismijiet makrout, maqrout, mqaret.
Referenzi
Kċina Maltija |
29099 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Dun%20Kixott%20mill-Man%C4%8Ba | Dun Kixott mill-Manċa | Dun Kixott mill-Manċa huwa rumanz epiku Spanjol ta’ Miguel de Cervantes. Oriġinarjament ippubblikat f’żewġ partijiet, fl-1605 u fl-1615, it-titlu sħiħ tiegħu huwa Il-Gentleman Inġenjuż Dun Kixott mill-Manċa jew, bl-Ispanjol, El ingenioso hidalgo (jew caballero, fit-2 Parti) don Quijote de la Mancha. Fundatur xogħol tal-letteratura tal-Punent, ħafna drabi tiġi mmarkata bħala l-ewwel rumanz modern u wieħed mill-akbar xogħlijiet li qatt inkitbu. Dun Kixott huwa wkoll wieħed mill-aktar kotba tradotti fid-dinja.
Paulu Montebello ppubblika fl-1983 verżjoni bil-poeżiji Malti tax-xogħol.
Ħoloq esterni
Dun Kixott Mill-Manċa: Proġett Tal-Fond Malti Tal-Ktieb
'Don Quixote' presented to the Prime Minister
Letteratura Spanjola |
29101 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Bernard%20Voorhoof | Bernard Voorhoof | Bernard Voorhoof (twieled fl-10 ta' Mejju 1910 – miet fit-18 ta' Frar 1974) kien plejer tal-futbol Belġjan.
Karriera
Klabb
Voorhoof beda l-karriera tiegħu ma' Lierse u ddebbuta fis-16 ta' Ottubru 1927 kontra Royal Antwerp. Magħruf għall-intesità fil-logħba tiegħu u l-abbilità bid-daqqiet ta' ras, Voorhoof qatta' 21 sena mal-klabb. Fl-istaġun 1931–32 rebaħ l-ewwel kampjonat. Wara li spiċċaw it-tieni post fl-istaġuni 1934–35 u l-1938–39, fl-istaġun 1939–40 kienu qrib ir-rebħ tat-tieni titlu tagħhom. Madanakollu, minħabba l-bidu tat-Tieni Gwerra Dinjija, il-kampjonat ġie mwaqqaf fl-10 ta' Mejju 1940, ftit jiem qabel it-tmiem b'Lierse fil-quċċata. Voorhoof kien l-aqwa skorer f'dan l-istaġun. Mar-ritorn għal-logħob fl-istaġun 1940–41, Lierse rebħu dak li suppost kellu jkun it-tieni kampjonat tagħhom, però dan ma kienx kkunsidrat bħala uffiċjali minħabba l-format differenti li ġie wżat fil-kompetizzjoni li kienet tikkonsisti minn żewġ serje b'fażi finali bejn l-aqwa timijiet. Lierse finalment rebħu t-tieni titlu fl-istaġun 1941–42 fejn it-tim skorja 92 gowl f'26 logħba.
B'Voorhoof fit-tim, Lierse qatt ma spiċċaw barra l-ewwel ħames postijiet tal-klassifika bejn l-1932 u l-1944. Ma' Lierse skorja 350 gowl f'529 logħba; 296 gowl minnhom waslu fil-kampjonat u dawn jagħmluh it-tielet l-aqwa skorer ta' kull żmien fil-kampjonat. Meta Lierse ġew relegati fl-istaġun 1947–48, Voorhoof qatta' l-aħħar sena tiegu bħala plejer-kowċ ta' RRFC Montegnée fit-Tielet Diviżjoni. Voorhoof iżomm ir-rekord tal-aktar gowls f'logħba tal-kampjonat meta skorja tmien gowls fir-rebħa ta' 17–1 li Lierse għamlu fuq Eendracht Aalst fl-istaġun 1939–40.
Fl-2006, Lierse għażlu lil Voorhoof bħala l-Plejer tas-Seklu.
Tim nazzjonali
F'April tal-1928, ftit qabel għeluq it-tmintax-il sena, hu ġie magħżul mat-tim nazzjonali Belġjan għal logħba kontra Franza fejn skorja l-ewwel gowl tiegħu. Ta' għoxrin sena ħa sehem fl-ewwel edizzjoni tat-Tazza tad-Dinja tal-1930 li saret fl-Urugwaj, kif ukoll ġie magħżul għall-edizzjonijiet tal-1934 fl-Italja u tal-1938 fi Franza. Fl-edizzjoni tal-Italja hu skorja darbtejn fit-telfa ta' 5−2 kontra l-Ġermanja tas-27 ta' Mejju 1934. Dawn kienu l-ewwel gowls Belġjani fit-Tazza tad-Dinja hekk kif it-tim kien naqas li jiskorja gowl fl-ewwel edizzjoni. Hu hu fost ħames plejers u uffiċjal li ħadu sehem fl-ewwel tliet kampjonati tat-Tazza tad-Dinja ta' qabel il-gwerra.
Għal 34 sena kien l-aqwa skorer solitarju mat-tim nazzjonali Belġjan bi 30 gowl f'61 logħba. Dan ġie ugwaljat fl-1974 minn Paul Van Himst li għamilha f'81 logħba. Fl-14 ta' Novembru tal-2017, Romelu Lukaku kiser ir-rekord ta' Verhoof bil-31 gowl tiegħu kontra l-Ġappun.
Unuri
Lierse
L-Ewwel Diviżjoni Belġjana: 1931–32, 1941–42
Noti
Referenzi
Ħoloq esterni
Twieldu fl-1910
Mietu fl-1974
Futbolers Belġjani |
29102 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Sophia%20Loren | Sophia Loren | Sofia Costanza Brigida Villani Scicolone (pronunzja: [soˈfiːa vilˈlaːni ʃʃikoˈloːne]; twieldet fl-20 ta' Settembru 1934), magħrufa professjonalment bħala Sophia Loren ([ˈlɔːren]), hija attriċi Taljana. Hija ġiet imsemmija mill-Istitut Amerikan tal-Films (AFI) bħala waħda mill-ikbar attriċi taċ-ċinema klassiku ta' Hollywood. Sal-2022, Loren hija waħda mill-aħħar attriċi maġġuri li għadhom ħajjin mill-Era tad-Deheb taċ-ċinema ta' Hollywood u hija l-unika persuna ħajja mil-lista tal-AFI.
Imħeġġa biex tattendi lezzjonijiet tar-reċtar wara li ħadet sehem f'konkors tas-sbuħija, Loren bdiet il-karriera tagħha fil-films meta kellha sittax-il sena fl-1950. Hija dehret f'diversi biċċiet u ngħatat rwoli minuri fl-ewwel parti tad-deċennju, sa meta l-kuntratt tagħha għal ħames films mal-Paramount fl-1956 xpruna l-karriera internazzjonali tagħha. Fost il-films li ħadmet f'dak iż-żmien hemm The Pride and the Passion, Houseboat, u It Started in Naples. Matul is-snin 50 tas-seklu 20, hija ħadmet f'films bħala personaġġ sesswalment emanċipat u kienet waħda mill-iżjed sex symbols magħrufa ta' dak iż-żmien.
Il-prestazzjoni ta' Loren bħala Cesira fil-film Two Women (1961) dirett minn Vittorio De Sica rebbaħha l-Academy Award għall-Aqwa Attriċi, u b'hekk saret l-ewwel attriċi li rebħet Oscar għal prestazzjoni mhux bil-lingwa Ingliża. Hija għandha r-rekord li rebħet seba' premjijiet tad-David di Donatello għall-Aqwa Attriċi: Two Women; Yesterday, Today and Tomorrow (1963); Marriage Italian Style (1964, fejn ġiet innominata għat-tieni Oscar); Sunflower (1970); The Voyage (1974); A Special Day (1977) u The Life Ahead (2020). Hija rebħet ħames Golden Globes speċjali (inkluż is-Cecil B. DeMille Award), BAFTA Award, Laurel Award, Grammy Award, it-Tazza Volpi għall-Aqwa Attriċi fil-Festival tal-Films ta' Venezja u l-Premju għall-Aqwa Attriċi fil-Festival tal-Films ta' Cannes. Fl-1991 hija ngħatat l-Academy Honorary Award għall-kisbiet tagħha f'għomorha.
Fil-bidu tas-snin 80 tas-seklu 20, Loren għażlet li tidher f'inqas films. Minn dak iż-żmien 'l hawn, ħadmet f'films bħal Prêt-à-porter (1994), Grumpier Old Men (1995), Nine (2009), u The Life Ahead (2020).
Ħajja bikrija
Familja u tfulija
Sofia Costanza Brigida Villani Scicolone twieldet fl-20 ta' Settembru 1934 fil-Clinica Regina Margherita f'Ruma, l-Italja, bint Romilda Villani (1910-1991) u Riccardo Scicolone (1907-1976), inġinier tal-kostruzzjoni ta' dixxendenza nobbli (fl-awtobijografija tagħha Loren kitbet li hija intitolata ssejjaħ lilha nnifisha l-Markiża ta' Licata Scicolone Murillo).
Missier Loren, Riccardo Scicolone, irrifjuta li jiżżewweġ lil Villani, u b'hekk ħalla lill-għalliema tal-pjanu u lill-attriċi aspiranti mingħajr sostenn finanzjarju. Loren iltaqgħet ma' missierha tliet darbiet, meta kellha ħames snin, meta kellha sbatax-il sena u fl-1976 fejn is-sodda tal-mewt tiegħu, u stqarret li ħafritlu iżda qatt ma tinsa li abbanduna lil ommha. Il-ġenituri ta' Loren kellhom wild ieħor flimkien, lil oħtha Maria, fl-1938. Scicolone ma riedx jirrikonoxxi formalment lil Maria bħala bintu. Meta Loren kisbet is-suċċess, hija ħallset lil missierha biex oħtha seta' jkollha l-kunjom Scicolone. Loren għandha żewġ aħwa subien tar-rispett min-naħa ta' missierha, Giuliano u Giuseppe. Romilda, Sofia, u Maria għexu man-nanna ta' Loren f'Pozzuoli, qrib Napli.
Matul it-Tieni Gwerra Dinjija, il-port u l-impjant tal-munizzjonijiet f'Pozzuoli spiss kien fil-mira tal-bumbardamenti tal-Alleati. Waqt attakk minnhom, waqt li Loren kienet qed tiġri lejn ix-xelter, intlaqtgħet mit-tifrik splussiv u weġġgħet geddumha. Iktar 'il quddiem, il-familja tagħha marret tgħix f'Napli, fejn intlaqgħu minn qrabat distanti. Wara l-gwerra, Loren u l-familja tagħha reġgħu lura f'Pozzuoli. In-nanna ta' Loren Luisa fetħet bar fis-salott tagħhom, u kienet tbigħ liker taċ-ċirasa magħmul id-dar. Romilda Villani kienet iddoqq il-pjanu, Maria kienet tkanta, u Loren kienet tieħu l-ordnijiet mill-imwejjed u lejhom u taħsel il-platti. Il-post kien popolari mal-GIs Amerikani stazzjonati fil-qrib.
Konkorsi tas-sbuħija
Meta kellha 15-il sena, Loren bħala Sofia Lazzaro ħadet sehem fil-konkors tas-sbuħija ta' Miss Italia 1950 u ġiet assenjata bħala l-Kandidata Nru 2, u waħda mill-erba' kontestanti li rrappreżentaw lir-reġjun ta' Lazio. Hija ntgħażlet bħala waħda mill-aħħar tliet finalisti u rebħet it-titlu ta' Miss Eleganza 1950, filwaqt li Liliana Cardinale rebħet it-titlu ta' Miss Ċinema u Anna Maria Bugliari rebħet it-titlu grandjuż ta' Miss Italia. Fl-2001 reġgħet ħadet sehem bħala president tal-ġurija għall-61 edizzjoni tal-konkors. Fl-2010, Loren inkurunat il-71 rebbieħa tal-konkors Miss Italia.
Kawża l-qorti
F'Settembru 1999, Loren fetħet kawża l-qorti kontra 79 sit web għall-adulti talli tefgħu ritratti mmodifikati tagħha għerwiena fuq l-internet.
Filmografija
Rikonoxximenti
Klassifikazzjoni
F'The Motion Picture Herald, l-eżibituri Brittaniċi u Amerikani vvutaw għal Loren fi ħdan l-Istħarriġ dwar l-Iktar Għaxar Atturi li Għamlu Flus:
1960 – l-iżjed attriċi popolari (it-tielet l-iżjed popolari fir-Renju Unit)
1961 – it-tieni l-iżjed attriċi popolari (it-tieni l-iżjed attriċi popolari fir-Renju Unit)
1962 – it-tielet l-iżjed attriċi popolari (is-seba' l-iżjed attriċi popolari fir-Renju Unit)
1964 – l-iżjed attriċi popolari fir-Renju Unit, l-24 l-iżjed attriċi popolari fl-Amerka
1965 – ir-raba' l-iżjed attriċi popolari fir-Renju Unit
1966 – l-erbatax-il attriċi l-iżjed popolari fl-Amerka.
Għażla diskografika
Kanzunetti single
1955 – "Mambo Bacan" (from La Fille du Fleuve) / "Nyves" (RCA 18.350 10" 78rpm)
1956 – "Che m'e 'mparato a fà" / "I wanna a guy" (RCA, A25V-0473, 10" 78rpm)
1957 – "S'agapò" / "Adoro te" (with Paola Orlandi) (RCA, A25V 0585, 10" 78rpm)
1958 – "Bing! Bang! Bong!" (from Houseboat) / "Almost in Your Arms" (Philips PB 857 10" 78rpm)
1960 – "Goodness Gracious Me" / "Grandpa's Grave" (ma' Peter Sellers) (Parlophone, 45-R.4702 7" 45rpm)
1961 – "Zoo Be Zoo Be Zoo" / "Bangers and Mash" (ma' Peter Sellers) (Parlophone 45-R.4724 7" 45rpm)
Albums
1958 – Houseboat (Philips – BBL 7292) – ma' George Duning u Cary Grant
1960 – Escandalos Imperiales (Heliodor – 610 800) – ma' Maurice Chevalier
1960 – Peter and Sophia (Parlophone – PCSM 3012, LP) – ma' Peter Sellers
1963 – Poesie di Salvatore Di Giacomo (CAM, LP)
1972 – Man of La Mancha (United Artists Records, LP) ma' Peter O'Toole, James Coco, Mitch Leigh, Joe Darion
Kompilazzjonijiet
1992 – Le canzoni di Sophia Loren (CGD, 2xCD)
2006 – Secrets of Rome (Traditional Line, CD)
2009 – Τι Είναι Αυτό Που Το Λένε Αγάπη – Το Παιδί Και Το Δελφίνι (it:Δίφωνο, CD)
Orkestra Nazzjonali Russa
Prokofiev – Peter and the Wolf, Jean-Pascal Beintus – Wolf Tracks. Mikhail Gorbachev, Bill Clinton, Sophia Loren. Russian National Orchestra – Kent Nagano. Pentatone PTC 5186011 (2003)
Prokofiev – Pedro y el lobo, Jean-Pascal Beintus – Las Huellas del Lobo. Antonio Banderas, Sophia Loren, Russian National Orchestra – Kent Nagano. Pentatone PTC 5186014 (2004).
Biblijografija
Loren, Sophia (2015). Yesterday, Today, Tomorrow: My Life, Atria Books, ISBN 978-1476797434.
Loren, Sophia (1998). Sophia Loren's Recipes and Memories, Gt Pub Corp, ISBN 978-1577193678.
Loren, Sophia (1984). "Women & Beauty", Aurum Press, ISBN 0-688-01394-5.
Loren, Sophia (1972). In the Kitchen with Love, Doubleday, Library of Congress Catalog Card 79–183230.
Loren, Sophia (1971). In Cucina con Amore, Rizzoli Editore.
Referenzi
Atturi Taljani
Twieldu fl-1934
Nies ħajjin |
29103 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Giuseppe%20Meazza | Giuseppe Meazza | Giuseppe "Peppino" Meazza (twieled fit-23 ta' Awwissu 1910 – miet fil-21 ta' Awwissu 1979) kien plejer, kowċ u amministratur tal-futbol Taljan.
Ikkunsidrat minn ħafna esperti fost l-aqwa prodotti tal-futbol Taljan, jekk mhux l-aħjar, hu qatta' l-maġġoranza tal-karriera tiegħu mal-klabb tal-Inter, fejn lagħab total ta' erbatax-il staġun. Magħhom sar l-aqwa skorer tal-klabb ta' kull żmien u rebaħ tliet titli tal-kampjonat u Coppa Italia, minbarra li rebaħ it-titlu tal-aqwa skorer fil-kampjonat għal tliet darbiet. Mat-tim nazzjonali Taljan rebaħ it-Tazza tad-Dinja tal-1934 u l-1938, u hu t-tieni l-aqwa skorer tal-Azzurri wara Gigi Riva.
Fit-2 ta' Marzu 1980, Stadio San Siro ta' Milan ingħata ismu ad unur is-servizz li ta lill-klabb u 'l-futbol tal-pajjiż.
Karriera mal-klabbs
L-ewwel snin
Imwieled fid-distrett popolari ta' Porta Vittoria, Meazza beda jilgħab il-futbol ta' sitt snin fil-grawnds ta' Greco Milanese u Porta Romana flimkien ma' tfal oħra li kienu jilgħabu b'ballun taċ-ċarruta. Bil-permess t'ommu (missieru kien miet fl-1917 fl-Ewwel Gwerra Dinjija), ta' ħdax-il sena beda jilgħab ma' Gloria FC, fejn kien hawnhekk li rċieva l-ewwel par żarbun minn ammiratur.
Inter
Ta' erbatax-il sena, Meazza kien ipprova mal-klabb tal-Milan, però huma rrifjutawh minħabba l-istatura baxxa tiegħu. B'hekk ingħaqad mar-rivali tagħhom tal-Ambrosiana Inter. Kien Fulvio Bernardini li skoprieh u insista mal-kowċ ta' Inter ta' dak iż-żmien, Árpád Weisz, sabiex jinkludih mal-ewwel tim. Bernardini – illi aktar tard kellu jsir kowċ importanti u li skoprja numru ta' plejers oħra, fosthom Alessandro Altobelli li aktar tard sar attakkant tal-Inter – kien ta' spiss fi tmiem it-taħriġ tiegħu jsegwi ż-żgħażagħ tal-mixtla biex jara speċifikament lil dan iż-żgħażugħ li kien jimmeravilja bil-ballun f'saqajh. Bernardini jsostni li tant kien insista fuq Meazza li Weisz iddeċieda li personalment jara b'għajnejh. Weisz mal-ewwel induna li Bernardini ma kienx qed jesaġera u Meazza beda jifforma parti mal-ewwel tim ta' sittax-il sena, bid-debutt tiegħu jasal sena wara.
Kien proprju f'din l-okkażjoni li ngħatalu l-laqam "il Balilla" ("It-Tfajjel iż-Żgħir"). Meta l-kowċ Weisz kien niżżel lil Meazza fost l-ewwel ħdax, Leopoldo Conti, wieħed mill-aktar anzjani fl-iskwadra, tenna b'mod sarkastiku: "Issa se nibdew inħallu jilgħabu anke lit-tfal tal-Balilla!" L-Opera Nazionale Balilla, l-organizzazzjoni taż-żgħażagħ Faxxista li kienet tlaqqa' tfal ta' bejn it-tmienja u l-erbatax-il sena, kienet imwaqqfa fl-1926, u għalhekk Conti, b'sens umoristiku, ħass li dan il-laqam kien xieraq għat-tfajjel debuttant. Meazza f'dik il-logħba kontra US Milanese fil-Coppa Volta skorja żewġ gowls fir-rebħa ta' 6–2, biex mhux biss assigura r-rebħa lill-Inter imma wera lil kulħadd it-twelid ta' stilla ġdida. Il-ġurnata ta' wara, il-gazzetta sportiva Taljana La Gazzetta dello Sport faħħret 'il-logħba tiegħu bħala waħda "intelliġenti, friska, veloċi". Id-debutt fil-kampjonat, li dak iż-żmien kien taħt l-isem ta' Divisione Nazionale, ġie fl-ewwel ġurnata, fil-25 ta' Settembru 1927 kontra La Dominante u Meazza ħalla l-marka darbtejn. Hu għalaq l-ewwel staġun professjonali bi tnax-il gowl fi 33 logħba.
Fl-istaġun ta' wara, hu skorja 33 gowl, li kienu jinkludu żewġ okkażjonijiet fejn skorja ħames darbiet f'logħba waħda: l-ewwel fir-rebħa ta' 9–1 fuq Pistoiese tas-6 ta' Jannar 1929 u t-tieni fir-rebħa ta' 10–2 fuq Verona tat-12 ta' Mejju 1929. Fl-ewwel staġun tal-kampjonat il-ġdid tas-Serie A fl-istaġun 1929–30, Peppìn, kif kien magħruf bid-djalett Milaniż, baqa' jimpressjona u għen lill-klabb jirbaħ il-kampjonat, it-tieni wieħed fl-istorja tagħhom. Il-konfront deċiżiv wasal fil-15 ta' Ġunju 1930 kontra Genoa, li kienu erba' punti 'l bogħod fit-tieni post. It-tripletta ta' Meazza kienet strumentali biex taqleb telfa għal dro ta' 3–3. Il-31 gowls li Meazza skorja f'dan l-istaġun jibqgħu rekord tal-aktar gowls skorjati fl-ewwel staġun ta' plejer fil-kampjonat Taljan.
Fl-istaġuni 1935–36 kien l-aqwa skorer tal-kampjonat b'25 gowl, u dan it-tragward reġa' laħqu fl-istaġun 1937–38 meta skorja 20 gowl, liema staġun l-Inter ġew inkurunati ċampjins. Is-sena ta' wara, l-Inter rebħu għall-ewwel darba l-Coppa Italia.
Is-snin ta' wara
L-istaġun 1938–39 kien il-bidu fit-tnaqqis tar-rendiment ta' Meazza kawża ta' uġigħ f'saqajh ix-xellugija li ħallietu barra mil-logħob għal kważi sena. Fil-ħarifa tal-1940 reġa' lura din id-darba bil-flokk tal-ġirien tal-Milan, però l-problemi fiżiċi komplew jiġru warajh.
Wara sentejn mar-rossoneri, għamel sena mal-Juventus fejn hawnhekk irritorna għal livell sodisfaċenti. Id-debutt seħħ fit-18 ta' Ottubru 1942 fil-partita kontra Torino. Għal dan l-istaġun, flimkien ma' Riza Lushta u Vittorio Sentimenti, ifforma t-triju offensiv l-aktar prolifiku tal-kampjonat, għalkemm il-Juventus temmew fit-tielet post. Meazza għalaq l-istaġun personali b'għaxar gowls f'27 logħba.
Qabel is-sospensjoni tal-kampjonat minħabba t-Tieni Gwerra Dinjija, hu lagħab l-istaġun ma' Varese. Fi tmiem il-gwerra, fl-istaġun 1945–46, ingħaqad ma' Atalanta fejn hemmhekk kopra anke r-rwol ta' kowċ, qabel ma reġa' lura ma' Inter għall-aħħar staġun tiegħu mal-ewwel klabb tiegħu. Dan kien staġun deludenti għall-Inter hekk kif għamlu sena jiġġieldu mar-relegazzjoni. Wara t-tkeċċija tal-kowċ Carlo Carcano f'nofs l-istaġun, Nino Nutrizio u Meazza ħadu ħsieb il-gwida tat-tim. L-aħħar logħba ta' Meazza waslet fid-29 ta' Ġunju 1947 fi dro ta' 1–1 kontra l-Bologna.
Karriera internazzjonali
Mat-tim nazzjonali Taljan iddebutta fid-9 ta' Frar 1930 f'Ruma fil-logħba kontra l-Iżvizzera, bl-Italja jirbħu 4–2 u Meazza jiskorja dabtejn. Tliet xhur wara, fil-11 ta' Mejju tal-istess sena, fir-raba' preżenza tiegħu mat-tim nazzjonali, Meazza niżżel ismu fuq livell internazzjonali meta skorja tliet gowls f'rebħa ta' 5–0 kontra l-Ungerija ġewwa Budapest. Din ir-rebħa tat iż-żewġ punti meħtieġa biex jirbħu t-Tazza Internazzjonali, l-ewwel titlu fl-istorja tan-nazzjonal tal-Italja.
Minkejja li l-ewwel dehriet mat-tim nazzjonali kienu bħala attakkant ċentrali, il-kowċ Vittorio Pozzo beda jiskjera lil Meazza bħala attakkant lemini biex jagħmel spazju għal Angelo Schiavio. Din il-versatilità għenet lill-Italja biex jiksbu l-ewwel titlu dinji meta rebħu t-Tazza tad-Dinja fl-1934. Meazza skorja erba' gowls, li kienu jinkludu tnejn kontra l-Greċja fl-ewwel rawnd, wieħed kontra l-Istati Uniti fir-rawnd tal-aħħar sittax u gowl ieħor fil-logħba ripetuta kontra Spanja fil-kwarti tal-finali; din l-aħħar logħba kellha terġa' tintlagħab minħabba li l-logħba li ntlagħbet il-ġurnata ta' qabel spiċċat indaqs wara l-ħin barrani. Fi tmiem il-kampjonat, Meazza ġie magħżul fost l-aqwa plejers.
L-ewwel logħba tat-tim nazzjonali ċampjin tad-dinja kienet l-hekk imsejħa Battalja ta' Highbury kontra l-Ingilterra, imsejħa hekk minħabba li saret fl-istadju ta' Highbury f'Londra u rat episodji vjolenti. L-Italja marret tliet gowls minn taħt wara tnax-il minuta u Luis Monti kellu joħroġ mil-logħba minħabba li kiser saqajh u l-Italja kellha tkompli l-logħba b'raġel inqas minħabba li sostituzzjonijiet ma kinux parti mil-logħba. Minkejja li l-Italja tilfu 3–2, Meazza skorja doppjetta.
Fid-9 ta' Diċembru 1934, f'partita kontra l-Ungerija, skorja l-25 gowl tiegħu (f'29 logħba) biex laħaq lil Adolfo Baloncieri f'ras il-klassifika tal-aqwa skorers mat-tim nazzjonali Taljan. Fil-logħba ta' wara kontra Franza, fis-17 ta' Frar 1935, skorja żewġ gowls biex poġġewh l-aqwa skorer waħdu.
Fit-Tazza tad-Dinja tal-1938 li saret fi Franza, Meazza libes il-faxxa ta' kaptan u lagħab kull logħba tal-fażi finali, din id-darba iktar f'nofs il-grawnd milli fl-attakk. Fis-semifinali kontra l-Brażil tas-16 ta' Ġunju hu skorja l-gowl tad-dro minn penalty fir-rebħa ta' 2–1. Il-gowl kontra l-Brażil kellu jkun l-aħħar wieħed tiegħu bil-flokk tat-tim nazzjonali. Fil-finali kontra l-Ungerija, Meazza kellu id f'żewġ gowls skurjati minn Silvio Piola u Gino Colaussi, hekk kif l-Italja ttrijonfaw 4–2 u kisbu t-tieni titlu tat-Tazza tad-Dinja.
L-aħħar logħba tiegħu waslet fl-20 ta' Lulju 1939 fir-rebħa ta' 3–2 kontra l-Finlandja f'Ħelsinki. B'kollox lagħab 53 darba mat-tim nazzjonali bejn l-1930 u l-1939, fejn tilef sitt darbiet biss, u skorja 33 gowl. Ir-rekord tal-aktar gowls man-nazzjonal ġie miksur minn Gigi Riva fid-29 ta' Settembru 1973 biex jagħmlu lil Meazza t-tieni l-aqwa skorer.
Kowċ
Wara l-esperjenza ta' plejer-kowċ f'Bergamo u Milan, wara l-gwerra, bħala kowċ iggwida lil Pro Patria, l-Inter f'numru ta' okkażjonijiet u bejn l-1952 u l-1953 ifforma parti mill-kummissjoni teknika tat-tim nazzjonali. Hu kien ukoll l-ewwel Taljan li qatt mexxa tim barrani, it-Torok ta' Beşiktaş, fejn serva għal ħames xhur minn Jannar tal-1949. Aktar tard ħa responsabbilità tas-settur taż-żgħażagħ tal-Inter.
Unuri
Inter
Serie A: 1929–30, 1937–38, 1939–40
Coppa Italia: 1938–39
Italja
Tazza tad-Dinja: 1934, 1938
Tazza Internazzjonali: 1927–30, 1933–35
Individwali
L-aqwa skorer tas-Serie A: 1929–30, 1935–36, 1937–38
L-aqwa skorer tat-Tazza Mitropa: 1930, 1933, 1936
Hall of Fame tal-futbol Taljan: 2011
Walk of Fame tal-isport Taljan: 2015
Hall of Fame tal-Inter: 2019
Noti
Referenzi
Ħoloq esterni
Twieldu fl-1910
Mietu fl-1979
Futbolers Taljani |
29104 | https://mt.wikipedia.org/wiki/G%C3%A9za%20Toldi | Géza Toldi | Géza Toldi (twieled fil-11 ta' Frar 1909 – miet fis-16 ta' Awwissu 1985) kien plejer u kowċ tal-futbol Ungeriż.
Karriera
Imwieled bħala Géza Tunigold, hu trabba f'Buda, fid-distrett ta' Nemetvölgy, u beda jilgħab il-futbol ta' età żgħira. L-ewwel lagħab ma' ITE, tim lokali li kien jimmilita fir-raba' diviżjoni tal-kampjonat taż-żgħażagħ u għenhom jirbħu promozzjoni wara oħra sakemm rebħu l-ogħla diviżjoni fl-1928. Il-kumpanija industrijali Magyar Optikai Művek impjegatu bil-kunduzzjoni li jilgħab ukoll mat-tim tal-fabbrika fil-kampjonat tal-kumpanija. Dan it-tim kien jinkludi wkoll lil Gusztáv Sebes li aktar tard mexxa lit-tim nazzjonali Ungeriż fl-era tad-deheb.
Fl-1928, numru ta' timijiet offrewlu li jingħaqad magħhom wara li kien impressjona f'turnew li sar fil-Milied mill-federazzjoni taż-żgħażagħ. Bejn Oradea u Ferencváros, hu għażel lil dawn tal-aħħar u magħhom lagħab għal iktar minn deċennju sal-1939, u sena oħra bejn l-1942 u l-1943. B'kollox lagħab 324 logħba fil-kampjonat Ungeriż u skorja 270 gowl. Mal-Fradi rebaħ erba' kampjonati u kien l-aqwa skorer f'wieħed minnhom b'27 gowl. Fost il-gowls jibqgħu mfakkra l-erbgħa li skorja kontra Bologna, ċampjins attwali tal-Italja, fis-semifinali tat-Tazza Mitropa tal-1939: minn taħt 3–1 wara l-ewwel leg, quddiem il-benjamini Ungeriżi, Toldi skorja għal erba' darbiet biex irribalta l-konfront għal rebħa bi skor aggregat ta' 5–4.
Mat-tim nazzjonal lagħab 46 logħba u skorja 25 gowl. L-ewwel logħba u l-ewwel gowl waslu fl-14 ta' April 1929 kontra l-Iżvizzera. Toldi fforma parti mill-iskwadra Ungeriża li ħadet sehem fit-Tazza tad-Dinja tal-1934 u l-1938, bl-aħħar edizzjoni tasal sal-finali li tilfu kontra l-Italja 4–2. F'dawn iż-żewġ parteċipazzjonijiet skorja tliet gowls, tnejn kontra l-Eġittu fl-1934 u wieħed kontra l-Indji Orjentali Netherlandiżi fl-1938. Man-nazzjonal hu rnexxielu jirbaħ it-Tazza Internazzjonali tal-1936–38, li kienet tinkludi t-tripletta kontra l-Awstrija tas-27 ta' Settembru 1936. F'din il-kompetizzjoni hu jibqa' fost l-aqwa skorers b'għaxar gowls.
Mewt u legat
Fl-1973 twaqqaf unur f'ismu fil-klabb ta' Ferencváros li sal-2001 kien jingħata lill-aqwa plejer tal-istaġun tat-tim.
Hu miet fis-16 ta' Awwissu 1985 f'Budapest u jinsab midfun fiċ-ċimiterju ta' Farkasrét. Tifkira tiegħu tinsab f'kamra dedikata għalih fil-kwartieri ġenerali preċedenti tal-klabb.
Unuri
Ferencváros
Nemzeti Bajnokság I: 1927–28, 1931–32, 1933–34, 1937–38
Magyar Kupa: 1927–28, 1932–33, 1934–35, 1942–43
Tazza Mitropa: 1937
Ungerija
Tazza Internazzjonali: 1936–38
Individwali
L-aqwa skorer tal-kampjonat Ungeriż: 1933–34
Referenzi
Ħoloq esterni
Twieldu fl-1909
Mietu fl-1985
Futbolers Ungeriżi |
29106 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Bryggen | Bryggen | Bryggen (li tfisser il-"moll"), magħruf ukoll bħala Tyskebryggen (bin-Norveġiż: [ˈtʏ̀skəˌbrʏɡːn̩], li tfisser il-"moll Ġermaniż"), huwa għadd ta' binjiet kummerċjali Anseatiċi maġenb xulxin fin-naħa tal-Lvant tal-port ta' Vågen fil-belt ta' Bergen, in-Norveġja. Bryggen tniżżel fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1979.
Il-belt ta' Bergen ġiet stabbilita għall-ħabta tal-1070 fi ħdan il-konfini ta' Tyskebryggen. Għall-ħabta tal-1350, Kontor tal-Lega Anseatika ġie stabbilit hemmhekk, u Tyskebryggen sar iċ-ċentru tal-attivitajiet kummerċjali Anseatiċi fin-Norveġja. Illum il-ġurnata, Bryggen jospita mużewijiet, djar, ħwienet, ristoranti u bars.
Storja
Bergen ġiet stabbilita qabel l-1070 W.K. Fil-Medju Evu, l-inħawi ta' Bryggen kienu jinkludu l-binjiet kollha bejn il-baħar u t-triq magħrufa bħala Stretet (Øvregaten), minn Holmen fit-Tramuntana sa Vågsbunnen fin-Nofsinhar. Skont is-Sagas, il-belt ġiet stabbilita fi ħdan dawn l-inħawi.
Waħda mill-iżjed kostruzzjonijiet bikrin tal-moll ġiet datata li tmur lura għall-ħabta tal-1100, u l-binjiet eżistenti huma ta' data ferm iktar 'il quddiem, fejn Schøtstuene u xi binjiet oħra lejn Julehuset biss huma binjiet oriġinali mill-1702.
Għall-ħabta tal-1350, f'Bryggen ġie stabbilit uffiċċju tal-Lega Anseatika. Filwaqt li r-raħal żviluppa f'ċentru kummerċjali importanti, il-moll ġie mtejjeb u l-binjiet ta' Bryggen b'mod gradwali ttieħdu mill-merkanti Anseatiċi. L-imħażen kienu jintużaw għall-ħżin tal-merkanzija, b'mod partikolari ħut imnixxef, immellaħ u affumikat mit-Tramuntana tan-Norveġja, u ċereali mill-Ewropa.
Fl-1702, il-binjiet tal-Lega Anseatika ġarrbu ħsarat minħabba nar li ħakimhom. Dawn ġew mibnija mill-ġdid, uħud minnhom twaqqgħu, u wħud minnhom inqerdu min-nar. Fl-1754, l-operazzjonijiet tal-uffiċċju f'Bryggen intemmu, meta l-proprjetajiet kollha ġew ittrasferiti liċ-ċittadini Norveġiżi.
Matul l-istorja, Bergen esperjenzat bosta nirien, peress li l-biċċa l-kbira tad-djar tradizzjonalment kienu jkunu tal-injam. Dan kien il-każ ukoll għal Bryggen, fejn madwar kwart tal-bini eżistenti attwalment inbena wara l-1702, meta l-imħażen antiki tan-naħa tal-moll u l-binjiet amministrattiv inħarqu. Il-kumplament tal-binjiet b'mod predominanti jikkonsistu minn strutturi li nbnew iktar tard, għalkemm hemm xi kantini tal-ġebel li jmorru lura għas-seklu 15.
Partijiet minn Bryggen reġgħu nqerdu bin-nirien fl-1955. Iktar 'il quddiem saru skavi arkeoloġiċi f'perjodu ta' tlettax-il sena, li żvelaw iskrizzjonijiet runiċi dwar ir-rutina ta' kuljum, magħruf bħala iskrizzjonijiet ta' Bryggen. Il-Mużew ta' Bryggen inbena fl-1976 fuq parti mill-inħawi meqruda min-nirien.
Sit ta' Wirt Dinji
Bryggen ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1979.
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' kriterju wieħed tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (iii) "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet". Bryggen fiha traċċi ta' organizzazzjoni soċjali u tesprimi l-użu tal-ispazju f'kwartier ta' merkanti Anseatiċi li jmorru lura għas-seklu 14. Huwa tip ta' fondaco tat-Tramuntana, uniku fid-dinja, fejn l-istrutturi baqgħu parti ewlenija mill-pajsaġġ urban u jkattru l-memorja ta' wieħed mill-ikbar portijiet kummerċjali antiki tat-Tramuntana tal-Ewropa.
Fost id-djar notevoli fi Bryggen jinkludu: Bellgården (binja ta' 300 sena), Svensgården, Enhjørningsgården, Bredsgården, Bugården u Engelgården. L-eqdem u l-itwal binja tinsab fl-inħawi tal-Knisja ta' Santa Marija u waħda mit-toroq ewlenin hija Jacobsfjorden. Il-mużewijiet jinkludu l-Mużew ta' Bryggen, il-Mużew Anseatiku u Schøtstuene.
Gallerija
Referenzi
Siti ta' Wirt Dinji
Norveġja
Lega Anseatika |
29108 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Park%20Nazzjonali%20ta%27%20%C3%9Eingvellir | Park Nazzjonali ta' Þingvellir | Þingvellir (bl-Iżlandiż: [ˈθiŋkˌvɛtlɪr̥], spelluta wkoll b'mod Angliċizzat bħala Thingvellir) kien is-sit tal-Alþing, il-parlament annwali tal-Iżlanda mid-930 W.K. sal-aħħar sessjoni li sar f'Þingvellir fl-1798. Mill-1881, il-parlament ġie ttrasferit fi ħdan Alþingishúsið f'Reykjavík.
Þingvellir issa huwa magħruf bħala l-Park Nazzjonali ta' Þingvellir, u jinsab fil-muniċipalità ta' Bláskógabyggð fil-Lbiċ tal-Iżlanda, madwar 40 km (25 mil) fil-Grigal tal-belt kapitali tal-Iżlanda, Reykjavík. Þingvellir huwa sit ta' importanza storika, kulturali u ġeoloġika, u huwa waħda mill-iżjed destinazzjonijiet turistiċi popolari fl-Iżlanda. Il-park nazzjonali jinsab f'wied tettoniku li jimmarka l-quċċata tal-Katina tal-Atlantiku Nofsani u l-konfini bejn il-plakek tettoniċi tal-Amerka ta' Fuq u tal-Ewrasja. Lejn in-Nofsinhar tal-park hemm Þingvallavatn, l-ikbar lag naturali fl-Iżlanda.
Il-Park Nazzjonali ta' Þingvellir (bl-Iżlandiż: þjóðgarðurinn á Þingvöllum [ˈθjouðˌkarðʏrɪn au ˈθiŋkˌvœtlʏm]) ġie stabbilit fl-1930, fl-1,000 anniversarju tal-Althing. Il-park iktar 'il quddiem twessa' sabiex jiġu protetti l-fenomeni diversi u naturali fl-inħawi tal-madwar, u tniżżel fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2004.
Toponimija
L-isem Þingvellir oriġina mit-terminu Norveġiż antik Þingvǫllr (pronunzja bin-Norveġiż antik: [ˈθiŋɡˌwɔlːz̠]), minn þing ("thing, assemblea") u vǫllr ("għalqa"), jiġifieri "għelieqi tal-assemblej". Is-sit kiseb ismu mill-Alþing (Althing), il-parlament nazzjonali tal-Iżlanda, li ġie stabbilit f'Þingvellir fid-930 u kellu seduti hemmhekk sal-1798. Thing kien forma ta' assemblea ta' governanza li kienet tinstab fis-soċjetajiet Ġermaniċi, u tradizzjoni li għadha teżisti f'xi forma jew oħra fit-Tramuntana tal-Ewropa.
Għalkemm l-isem Þingvellir huwa fil-plural, il-forma antika Þingvǫllr hija fis-singular, u ġieli għadek tisma' l-forma moderna fis-singular Þingvöllur.
Spiss l-isem jiġi Angliċizzat bħala Thingvellir, u xi kultant jiġi spellut ukoll bħala Tingvellir, Thingvalla jew Tingvalla b'lingwi oħra. Ġieli jiġi spellut ukoll bħala Pingvellir, għalkemm l-ittra "p" ma tikkorrispondix mal-ittra "þ" (thorn) tal-Iżlandiż, li tiġi ppronunzjata [θ], bħat-th bl-Ingliż.
Dingwall u Tingwall fl-Iskozja, Thingwall fl-Ingilterra, Tynwald fl-Isle of Man, Dinklage fil-Ġermanja, u Tingvoll fin-Norveġja kollha huma ismijiet ta' postijiet bl-istess għerq u tifsira.
Storja
Þingvellir sar park nazzjonali bis-saħħa ta' leġiżlazzjoni li għaddiet fl-1928 għall-protezzjoni tal-fdalijiet tas-sit tal-parlament, li ħolqot l-ewwel park nazzjonali fl-Iżlanda. Il-park ġie meqjus bħala "santwarju nazzjonali protett għall-Iżlandiżi kollha, proprjetà perpetwa tan-nazzjon Iżlandiż, għall-preservazzjoni tal-parlament, li qatt ma għandu jinbigħ jew jiġi ipotekat".
Stabbiliment tal-parlament tal-Iżlanda
Skont il-Ktieb tal-Insedjamenti (Landnámabók), l-insedjament tal-Iżlanda beda fit-874, meta l-kap Norveġiż Ingólfr Arnarson sar l-ewwel insedjatur Norveġiż permanenti fuq il-gżira. Matul is-sekli ta' wara, nies ta' nisel Norveġiż u Ċeltiku insedjaw l-Iżlanda. Minn stadju bikri ġew iffurmati assemblej distrettwali, iżda meta l-popolazzjoni kibret, kien hemm ħtieġa għal assemblea ġenerali. Id-dixxendenti ta' Ingólfur li ddominaw ir-reġjun tal-Lbiċ tal-Iżlanda kienu saru l-iżjed familja setgħana fil-pajjiż, u kapijiet oħra ħassew il-ħtieġa għal assemblea ġenerali sabiex jillimitaw is-setgħa tagħhom.
Grímur Geitskör ingħata r-rwol li jiġbor l-appoġġ u li jsib post adattat għall-assemblea. Għall-ħabta tal-istess żmien, is-sid ta' Bláskógar (l-isem kontemporanju għar-reġjun ta' Þingvellir) instab ħati ta' qtil. L-art tiegħu ġiet iddikjarata pubblika, u mbagħad bdiet tintuża għall-proċedimenti tal-assemblea, bdew jinbnew abitazzjonijiet temporanji, u l-foresta bdiet tintuża għall-ħatab u għar-ragħa taż-żwiemel. L-inħawi ta' Þingvellir intgħażlu għal din ir-raġuni u għall-aċċessibbiltà tal-post għall-iżjed reġjun popolat tat-Tramuntana, tan-Nofsinhar u tal-Punent. L-itwal vjaġġ li goði (kap) kellu jivvjaġġa kien ta' 17-il jum, mill-iżjed parti fil-Lvant tal-pajjiż fejn il-muntanji u x-xmajjar glaċjali kienu ostakli skabrużi.
L-istabbiliment tal-parlament Iżlandiż jingħad li kien l-istabbiliment tan-nazzjon tal-Iżlanda, u l-ewwel proċedimenti parlamentari fis-sajf tad-930 W.K. wittew it-triq għall-wirt kulturali u għall-identità nazzjonali komuni. Þingvellir kellu rwol ċentrali fl-istorja tal-pajjiż, u l-istorja tiegħu timxi kważi b'mod parallel mal-istorja tal-Commonwealth Iżlandiż.
Minn Commonwealth għal tmexxija barranija
L-Alþingi (assemblea) f'Þingvellir kienet l-awtorità leġiżlattiva u ġudizzjarja suprema tal-Iżlanda mill-istabbiliment tagħha fid-930 sal-1271. Il-Lögberg jew il-Blat tal-Liġi kienet il-punt ċentrali tal-Alþingi u pjattaforma naturali għad-diskorsi. Il-Kelliem tal-Liġi, dak iż-żmien elett għal tliet snin, kien jippresjedi l-assemblea u kien jiddikjara l-liġi lokali bil-fomm. Qabel ma l-liġi kienet tiġi miktuba, huwa kien mistenni jgħidha bl-amment bil-fomm fuq il-Lögberg matul tliet sjuf, flimkien mal-proċeduri sħaħ tal-assemblea ta' kull sajf. L-inawgurazzjoni u x-xoljiment tal-assemblea kienu jseħħu fil-Lögberg, fejn kienu jiġu mħabbra d-deċiżjonijiet meħuda mill-Kunsill tal-Liġi, kien jiġi kkonfermat il-kalendarju, kienu jitressqu azzjonijiet legali u kienu jsiru tħabbiriet oħra li kienu jikkonċernaw in-nazzjon kollu. Kull min kien jattendi l-assemblea kien intitolat jippreżenta l-fehma tiegħu dwar kwistjonijiet importanti mil-Lögberg.
Il-Kunsill tal-Liġi kien iservi bħala parlament u bħala qorti suprema. Il-liġijiet kienu jgħaddu u jiġu approvati hemmhekk, u kienu jittieħdu d-deċiżjonijiet dwar kwistjonijiet tad-dritt. Il-Kunsill tal-Liġi kien jaħtar lill-membri tal-Ħames Qorti (tip ta' qorti tal-appell) u lill-Kelliem tal-Liġi, u kien jieħu sehem fl-elezzjoni tal-isqof. Għad-differenza tal-Alþingi, il-Kunsill tal-Liġi kien korp magħluq fejn ftit nies biss kellhom drittijiet sħaħ: il-kapijiet (goði), il-Þingmen tagħhom u iktar 'il quddiem l-isqfijiet ukoll. Madankollu, kull min kien jattendi l-assemblea kien intitolat jara u jisma l-ħidma tal-Kunsill tal-Liġi.
Mill-iżjed żmien bikri sas-seklu 15, il-Kunsill tal-Liġi kien jiltaqa' f'Neðri-Vellir fix-xatt tal-Lvant tax-xmara Öxará, iżda meta x-xmara bidlet il-mogħdija tagħha għall-ħabta tal-1500, il-Kunsill tressaq lejn gżejra fix-xmara. Fl-1594, il-Kunsill tal-Liġi ġie rilokat taħt il-Blata antika tal-Liġi, u baqa' jopera hemmhekk sa meta l-Alþingi finalment ġiet ittrasferita fl-1798.
L-Alþingi kienet l-awtorità leġiżlattiva u ġudizzjarja ewlenija tal-Iżlanda għad-durata kollha tal-Commonwealth sal-1271. Is-setgħa eżekuttiva kienet f'idejn il-kapijiet u l-individwi li kienu jressqu l-fehmiet tagħhom. Dan kien arranġament pjuttost adegwat sakemm reġġa l-bilanċ tal-poter, iżda bdew ifeġġu xi dgħufijiet meta l-bilanċ ġie mfixfel.
Fl-aħħar deċennji tal-Commonwealth, kien hemm diżgwidi bejn il-familji tal-kapijiet, li rriżultaw biex l-Iżlanda taqa' taħt l-awtorità tal-Kuruna Norveġiża. Is-setgħa eżekuttiva ġiet imsaħħa taħt l-ordni l-ġdid, filwaqt li l-awtorità leġiżlattiva u ġudizzjarja għall-ewwel baqgħet f'idejn l-Alþingi, iżda gradwalment ġiet ittrasferita lill-mexxejja Norveġiżi u mbagħad lill-mexxejja Daniżi, sal-1662 meta r-Re tad-Danimarka sar il-monarka assolut tal-Iżlanda.
Ċentru soċjali
Þingvellir kien iċ-ċentru tal-kultura Iżlandiża. Kull sena matul il-perjodu tal-Commonwealth, in-nies kienu jinġabru f'Þingvellir mill-pajjiż kollu, u xi kultant kienu jlaħħqu l-eluf.
Kienu jarmaw abitazzjonijiet temporanji (búð [ˈpuːθ], pl. búðir [ˈpuːðɪr̥]) b'ħitan tat-turf u tal-blat u b'soqfa temporanji bid-drapp minsuġ bl-idejn, u kienu joqogħdu fihom għall-ġimagħtejn tal-assemblea. Ma kien hemm l-ebda binja permanenti f'Þingvellir apparti razzett u iktar 'il quddiem żewġ knejjes.
Għalkemm id-dmirijiet tal-assemblea kienu r-raġuni ewlenija għaliex wieħed kien imur fil-post, in-nies ordinarji kienu jinġabru f'Þingvellir għal varjetà ta' raġunijiet. Il-merkanti, dawk li kienu jsinnu x-xwabel, u l-kunziera kienu jbigħu l-merkanzija u s-servizzi tagħhom, l-intrattenituri kienu jagħmlu xi spettakli, u l-produtturi tal-birer kienu jlestu xi xarbiet għall-membri tal-assemblea. L-aħbarijiet kienu jingħataw minn postijiet 'il bogħod; u kienu jsiru logħbiet u festi. Iż-żgħażagħ kienu jiltaqgħu biex iħejju l-pjanijiet tagħhom, bl-istess mod bħall-figuri nazzjonali ewlenin u l-esperti tad-dritt. Kien hemm ukoll ħaddiema tal-irziezet li kienu jfittxu impjiegi kif ukoll xi tallaba. Þingvellir kien post fl-Iżlanda fejn kulħadd kien jiltaqa', u b'hekk witta t-triq għal-lingwa u għal-letteratura li kienu parti prominenti tal-ħajja tan-nies sa llum il-ġurnata.
Simbolu nazzjonalist
Matul is-seklu 19, Þingvellir sar jintuża bħala simbolu nazzjonalist. Skont ix-xjenzat politiku Iżlandiż Birgir Hermannsson, "Thingvellir jista' jitqies bħal knisja jew binja li kienet isservi bħala destinazzjoni ta' pellegrinaġġi u bħala sit għaċ-ċerimonji tar-ritwali tal-istat-nazzjon".
Sit ta' Wirt Dinji
Il-Park Nazzjonali ta' Þingvellir ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2004.
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (iii) "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; u l-kriterju (vi) "Assoċjazzjoni diretta jew tanġibbli ma' avvenimenti jew ma' tradizzjonijiet ħajjin, ma' ideat jew ma' twemmin, jew ma' xogħlijiet artistiċi jew letterarji ta' valur universali straordinarju".
Ġeoloġija
Þingvellir huwa notevoli għall-ambjent tettoniku u vulkaniku mhux tas-soltu f'wied tettoniku.
Iċ-ċaqliq kontinentali bejn il-plakek tettoniċi tal-Amerka ta' Fuq u tal-Ewrasja joħroġ fid-dieher fix-xquq jew fil-fniedaq tar-reġjun, u l-ikbar wieħed, Almannagjá, huwa prattikament kanjon. Dan jikkawża wkoll id-diversi terremoti fl-inħawi, li l-qawwa tagħhom spiss tiġi mkejla.
Uħud mix-xquq tettoniċi huma mimlijin bl-ilma ċar. Wieħed minnhom, Nikulásargjá [ˈnɪːkʏˌlauːsarˌcauː], inbena pont fuqu għall-okkażjoni taż-żjara tar-Re Federiku VIII tad-Danimarka fl-1907. F'din l-okkażjoni, il-viżitaturi bdew iwaddbu l-muniti mill-pont għal ġox-xaqq, tradizzjoni bbażata fuq leġġendi Ewropej. Il-qiegħ imtela muniti jleqqu, u x-xaqq fl-ilma issa huwa magħruf iktar bħala Peningagjá [ˈpɛːniŋkaˌcauː], jew "xaqq tal-muniti".
Þingvellir jinsab fix-xatt tat-Tramuntana ta' Þingvallavatn, l-ikbar lag naturali tal-Iżlanda. Ix-xmara Öxará tgħaddi minn nofs il-park nazzjonali u tifforma kaskata f'Almannagjá [ˈalˌmanːaˌcauː], imsejħa Öxarárfoss. Max-xatt tat-Tramuntana tal-lag, ix-xaqq ta' Silfra huwa post popolari għall-għadis u għall-isnorkelling.
Il-Park Nazzjonali ta' Þingvellir ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO abbażi ta' kriterji kulturali. Fil-ġejjieni jaf jikkwalifika abbażi ta' kriterji ġeoloġiċi, bis-saħħa ta' "nominazzjoni ta' sensiela transkonfinali" possibbli għall-Katina tal-Atlantiku Nofsani, li tinkludi siti oħra fl-Atlantiku bħall-Gżira ta' Pico.
Flimkien mal-kaskata ta' Gullfoss u l-geysers ta' Haukadalur, Þingvellir huwa parti minn grupp tal-iżjed attrazzjonijiet famużi tal-Iżlanda, magħruf bħala ċ-Ċirku tad-Deheb.
Arti
Minħabba l-ambjent naturali, Þingvellir kien is-suġġett fix-xogħlijiet ta' għadd ta' pitturi Iżlandiżi, inkluż Johannes Sveinsson Kjarval u Ásgrímur Jónsson. Il-Gallerija Nazzjonali tal-Iżlanda għandha iktar minn 150 pittura ta' Ásgrímur Jónsson b'Þingvellir bħala s-suġġett ewlieni. Þingvellir sar popolari fost l-artisti iżda mhux biss għall-ambjent naturali tiegħu, iżda wkoll minħabba l-qrubija tiegħu mal-belt kapitali tal-Iżlanda, Reykjavík, u b'hekk l-ivvjaġġar sa hemmhekk u lura ma kienx jiswa wisq flus.
Turiżmu
Il-Park Nazzjonali ta' Þingvellir huwa popolari mat-turisti, u huwa wieħed mit-tliet attrazzjonijiet ewlenin fi ħdan iċ-Ċirku tad-Deheb. Hemm ukoll ċentru tal-viżitaturi, fejn il-viżitaturi jistgħu jiksbu interpretazzjoni tal-istorja u tan-natura tal-Park Nazzjonali ta' Þingvellir. Hemm ukoll ċentru ta' informazzjoni ħdejn is-sit tal-kampeġġ. Hemm mogħdijiet għall-mixi, fosthom Leggjabrjótur [ˈlɛcːaˌprjouːtʏr̥]. L-għadis sar popolari wkoll fis-Silfra peress li ċ-ċaqliq kontinentali bejn il-plakek tettoniċi wessgħet ix-xaqq tettoniku bżżejjed biex il-bugħaddasa jgawdu viżibbiltà mill-aqwa.
Postijiet relatati
Postijiet kulturalment relatati
Things (assemblej)
Gulating, waħda mill-ewwel assemblej leġiżlattivi Norveġiżi u llum il-ġurnata waħda mill-qrati tad-dritt tal-Punent tan-Norveġja.
Jamtamót, l-assemblea leġiżlattiva storika ta' Jämtland.
Løgting, il-parlament tal-Gżejjer Faroe u Tinganes, is-sit tal-gvern tal-Gżejjer Faroe.
Tynwald, il-leġiżlatura tal-Isle of Man. Tynwald għandha l-istess għerq u l-istess tifsira ta' Þingvellir.
Toponimi simili
Dingwall, distrett irjali fil-Highlands Skoċċiżi.
Thingwall, villaġġ f'Wirral, l-Ingilterra.
Tingwall, villaġġ f'Shetland.
Tingvoll, raħal fin-Norveġja.
Thingvalla, distrett fl-istat ta' North Dakota fl-Istati Uniti, wieħed mill-ewwel insedjamenti Iżlandiżi ta' dak l-istat, imsemmi f'ġieħ Þingvellir.
Postijiet ġeografikament relatati
Il-Gżejjer Gough u Inaċċessibbli fin-Nofsinhar tal-Atlantiku.
Il-Gżira ta' Pico fl-Ażores.
Trivja
Il-Linja ta' Thingvalla, kumpanija Daniża tat-trasport marittimu bejn l-1879 u l-1898, issemmiet hekk għal Þingvellir. Fl-aqwa tagħha, il-kumpanija kellha għaxar vapuri fil-flotta tagħha, u wieħed minnhom kien jismu S/S Thingvalla, varat fl-1873. Il-kumpanija kienet topera erba' vapuri oħra b'ismijiet Iżlandiżi, S/S Geiser, S/S Island u żewġ bastimenti msejħa S/S Hekla.
Referenzi
Siti ta' Wirt Dinji
Iżlanda
Parks Nazzjonali |
29111 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Gustavo%20R.%20Vincenti | Gustavo R. Vincenti | Gustavo Romeo Vincenti (26 ta' Awwissu 1888–25 ta' April 1974) kien perit u żviluppatur Malti. Imwieled f'familja għanja mdaħħla fin-negozju fil-Belt Valletta u l-Furjana, seta' jixtri l-art kif ukoll jiddisinja u jibni bini li mbagħad kien ibigħu lill-klijenti. L-arkitettura kienet tinteressah sa minn età żgħira u, fl-1911, ta' 23 sena, iggradwa bħala perit mill-Università ta' Malta.
Fix-xogħlijiet bikrija tiegħu, huwa kien imnebbaħ mill-Art Nouveau, l-Art Deco u l-eklettiżmu, li ġew interpretati b'mod ekonomiku iżda eleganti. Il-faċċati tiegħu jinkludu elementi orizzontali u vertikali li jagħtu bixra ġeometrika u riġida lill-bini, filwaqt li jħaddnu stil mexxej. Fost l-ewwel proġetti tiegħu hemm xi djar f'Tas-Sliema, li ħafna minnhom għadhom jeżistu. Bena wkoll l-ambaxxata Taljana, blokk appartamenti u xi djar qrib Ġnien ir-Re Ġorġ V fil-Furjana. L-aktar proġett sinifikanti tiegħu huwa l-Bini Vincenti fil-Belt Valletta, blokk appartamenti kbir li nbena fit-tletinijiet fejn qabel kien hemm l-Ifran tas-Sinjurija.
Xi bini ieħor minn ta' Vincenti huwa aktar modernist u juri li dan ġie influwenzat minn Le Corbusier. Dan jinkludi kumpless ta’ erba' djar f'Ta' Xbiex li nbnew fl-1936, flimkien magħrufa wkoll bħala l-Bini Vincenti, fejn kull dar hija msemmija għal wieħed mill-Erba' Evanġelisti. Il-moderniżmu jidher ukoll fil-villa personali tiegħu, Palazzina Vincenti f'San Ġiljan, fejn kien jgħix ibnu Hilaire Vincenti qabel miet fl-2019 fl-età ta' 92 sena.
Skont Edward Said, Vincenti kien esponent eċċellenti tal-arkitettura Art Nouveau u Art Deco f'Malta. Fl-għoxrinijiet u t-tletinijiet xtara l-art u bena xi djar. Xi wħud mill-aqwa proġetti tiegħu jinsabu fi Triq Sir Adrian Dingli, mibnija fl-Istil Liberty Taljan bi freġji mżejna b'disinji ta' fjuri. Fosthom hemm id-dar b'żewġ sulari msemmija "Assisi", li għandha daħla bil-kolonni u finestrun, kif ukoll gallarija tal-injam b'poġġamani ta' disinn sempliċi. Il-bini Nru 10 ta' maġenbha huwa ta' interess partikolari billi għandu arkitettura unika. In-naħa l-oħra tat-triq hemm ringiela ta' bini mibni fl-istil Art Deco li jintgħaraf mal-ewwel bħala xogħol ta' Vincenti. Hawnhekk uża tip ta' tiżjin ġeometrikament pur u astratt. Fost id-disinji l-oħra tiegħu hemm ukoll djar fi Triq Melita, djar fi Triq Amery b'disinji Art Nouveau, u Napoleon Flats fi Triq il-Prinċep ta' Wales.
Referenzi
Mietu fl-1974
Twieldu fl-1888
Periti modernisti
Negozjanti Maltin tas-seklu għoxrin
Żviluppaturi ta' proprjetà immobiljari
Periti tal-Art Deco
Periti tal-Art Nouveau
Periti Maltin tas-seklu għoxrin
Arkitetti Maltin |
29112 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Palazz%20ta%27%20Blenheim | Palazz ta' Blenheim | Il-Palazz ta' Blenheim (pronunzjata /ˈblɛnɪm/ BLEN-im) huwa residenza fil-kampanja f'Woodstock, Oxfordshire, l-Ingilterra. Huwa s-sede tad-Duki ta' Marlborough u l-unika residenza mhux irjali u mhux episkopali fl-Ingilterra li għandha t-titlu ta' palazz. Il-palazz, li huwa waħda mill-ikbar djar fl-Ingilterra, inbena bejn l-1705 u l-1722, u tniżżel fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1987.
Il-palazz ingħata dan l-isem għall-Battalja ta' Blenheim tal-1704, u b'hekk fl-aħħar mill-aħħar għal Blindheim (magħruf ukoll bħala Blenheim) fil-Bavarja. Oriġinarjament kien maħsub bħala premju għal John Churchill, l-Ewwel Duka ta' Marlborough għat-trijonfi militari tiegħu kontra l-Franċiżi u l-Bavarjani fil-Gwerra tas-Suċċessjoni Spanjola, li laħqet il-qofol tagħha fil-Battalja ta' Blenheim. L-art ingħatat bħala rigal, u l-kostruzzjoni bdiet fl-1705, b'xi sostenn finanzjarju mir-Reġina Anna. Il-proġett malajr qajjem ġlied politiku, u r-Reġina kkanċellat kwalunkwe sostenn finanzjarju ulterjuri fl-1712. Id-Duka ta' Marlborough għamel tliet snin ta' eżilju volontarju fl-Ewropa, id-dukessa tilfet l-influwenza tagħha, u r-reputazzjoni tal-arkitett Sir John Vanbrugh tħamġet sew.
Id-disinn tal-palazz sar bl-istil rari u għomru qasir tal-Barokk Ingliż. L-apprezzament arkitettoniku tal-palazz huwa maqsum illum il-ġurnata daqs kemm kien fis-snin 20 tas-seklu 18. Huwa uniku fl-użu kkombinat tiegħu bħala residenza ta' familja, mawżolew u monument nazzjonali. Il-palazz huwa notevoli bħala l-post fejn twieled Sir Winston Churchill u fejn għexu l-antenati tiegħu.
Wara t-tlestija tal-palazz, sar id-dar tal-familja Churchill (iktar 'il quddiem Spencer-Churchill) għat-300 sena ta' wara, u diversi membri tal-familja wettqu bidliet fuq ġewwa tal-palazz, fil-park u fil-ġonna tiegħu. Lejn l-aħħar tas-seklu 19, il-palazz ġie salvat mit-telqa permezz ta' fondi miksuba miż-żwieġ tad-Disa' Duka ta' Marlborough mal-werrieta Amerikana tal-linji ferrovjarji Consuelo Vanderbilt.
Familja Churchill
John Churchill twieled f'Devon. Għalkemm familtu kellha relazzjonijiet aristokratiċi, kienet tagħmel parti mil-livelli inferjuri iktar milli superjuri tas-soċjetà tas-seklu 17. Fl-1678, Churchill iżżewweġ lil Sarah Jennings, u f'April ta' dik is-sena, huwa ntbagħat minn Karlu II lejn Den Haag sabiex jinnegozja konvenzjoni dwar l-istazzjonar tal-armata Ingliża fil-Fjandri. Il-missjoni ma rnexxietx. F'Mejju, Churchill ġie maħtur għall-grad temporanju ta' Brigadier-Ġeneral tal-Fanterija, iżda l-possibbiltà ta' kampanja militari kontinentali ġiet eliminata bit-Trattat ta' Nijmegen. Meta Churchill irritorna lejn l-Ingilterra, il-Komplott Papali rriżulta fi tkeċċija temporanja ta' tliet snin għal James Stuart, id-Duka ta' York. Id-Duka obbliga lil Churchill jieħu ħsiebu, l-ewwel f'Den Haag, u mbagħad fi Brussell. Għas-servizzi tiegħu matul il-kriżi, Churchill sar Lord Churchill ta' Eyemouth fin-nobbiltà tal-Iskozja fl-1682, u s-sena ta' wara nħatar bħala Kurunell tar-Riġment Irjali tad-Draguni tar-Re stess.
Mal-mewt ta' Karlu II fl-1685, ħuh, id-Duka ta' York, sar ir-Re Ġakbu II. Ġakbu kien il-Gvernatur tal-Kumpanija tal-Bajja ta' Hudson (bl-Ingliż: Hudson's Bay Company), illum il-ġurnata l-eqdem kumpanija tal-Amerka ta' Fuq, stabbilita b'dokument irjali fl-1670. Bis-suċċessjoni ta' Ġakbu II għat-tron, Churchill inħatar bħala t-tielet gvernatur tal-kumpanija. Kien ġie affermat ukoll bħala l-Ġentlom tal-Kamra tas-Sodda Rjali f'April, u ddaħħal fin-nobbiltà Ingliża bħala l-Baruni Churchill ta' Sandridge fil-kontea ta' Hertfordshire f'Mejju. Wara r-Ribelljoni ta' Monmouth, Churchill ġie promoss għal Maġġur-Ġeneral u ngħata remunerazzjoni tajba tat-Tielet Truppa tal-Gwardjani. Meta William, il-Prinċep ta' Orange, invada l-Ingilterra f'Novembru 1688, Churchill, flimkien ma' xi 400 uffiċjal u raġel, mar jingħaqad miegħu f'Axminster. Meta r-Re ra li lanqas seta' jżomm lil Churchill — li kien qaddej leali u intimu tiegħu għal żmien twil — huwa ħarab lejn Franza. Bħala parti mill-unuri tal-inkurunazzjoni ta' William III, Churchill sar il-Konti ta' Marlborough, ħa l-ġurament fil-Kunsill Privat, u sar Ġentlom tal-Kamra tas-Sodda tar-Re.
Matul il-Gwerra tas-Suċċessjoni Spanjola, Churchill kiseb reputazzjoni bħala kmandant militari kapaċi, u fl-1702 ġie elevat għal Duka ta' Marlborough. Matul il-gwerra huwa rebaħ sensiela ta' rebħiet, inkluż il-Battalja ta' Blenheim (1704), il-Battalja ta' Ramillies (1706), il-Battalja ta' Oudenarde (1708), u l-Battalja ta' Malplaquet (1709). Għar-rebħa tiegħu fi Blenheim, il-Kuruna ppremjatu bit-territorju rjali ta' Hensington (li jinsab fis-sit ta' Woodstock) sabiex ikun jista' jibni palazz ġdid, u l-Parlament ivvota favur somma sostanzjali ta' flus għall-ħolqien tal-palazz. Il-kirja jew petit serjeanty dovuta lill-Kuruna għall-art ġiet stabbilita għal kirja tal-prezz tal-bżar jew il-kirja ta' kopja waħda tal-bandiera rjali Franċiża li kellha tingħata lill-monarka kull sena fl-anniversarju tal-Battalja ta' Blenheim. Din il-bandiera tinsab għall-wiri fuq mejda Franċiża tas-seklu 17 li tintuża għall-kitba fil-Kastell ta' Windsor.
Il-mara tad-Duka ta' Marlborough kienet mara pikuża, iżda kellha l-kapaċità li ssaħħar lil dak li jkun. Kienet għamlet ħbieb mal-Prinċipessa Anna meta kienet żgħira, u iktar 'il quddiem, meta l-prinċipessa saret Reġina, id-Dukessa ta' Marlborough, li kienet tgħin lill-Maestà Tagħha fl-Għażla tal-Ħwejjeġ, kellha influwenza kbira fuq ir-Reġina kemm fuq livell personali kif ukoll fuq livell politiku. Ir-relazzjoni bejn ir-Reġina u d-Dukessa iktar 'il quddiem saret ikkumplikata, u wara l-aħħar diżgwid bejniethom fl-1711, il-flus għall-kostruzzjoni tal-Palazz ta' Blenheim waqfu għalkollox. Għal raġunijiet politiċi, id-Duki ta' Marlborough marru f'eżilju fil-kontinent sar-ritorn tagħhom l-għada tal-mewt tar-Reġina fl-1 ta' Awwissu 1714.
Proprjetà
Il-proprjetà mogħtija min-nazzjon lid-Duka ta' Marlborough għall-palazz il-ġdid kienet proprjetà ta' Woodstock, xi kultant imsejħa l-Palazz ta' Woodstock, li kien proprjetà rjali, fil-verità kemxejn iktar minn park taċ-ċriev. Il-leġġendi tappnu l-oriġini tal-proprjetà. Ir-Re Enriku I għalaq il-park sabiex jikkonfina ċ-ċriev. Enriku II ospita lill-maħbuba tiegħu Rosamund Clifford (xi kultant magħrufa bħala "Fair Rosamund") hemmhekk f'"post imkenni u labirint"; għad hemm fawwara li jingħad li kienet tgħum fiha, imsemmija għaliha. Milli jidher il-loġġa tal-kaċċa lussuża ġiet rikostruwita bosta drabi, u ma kellhiex storja importanti wisq qabel Eliżabetta I, li qabel is-suċċessjoni tagħha, ġiet miżmuma hemmhekk minn oħtha tar-rispett Marija I bejn l-1554 u l-1555. Eliżabetta kienet ġiet implikata fil-Komplott ta' Wyatt, iżda l-priġunija f'Woodstock kienet qasira, u l-proprjetà ntesiet sa meta ġiet ibbumbardjata u rvinata mit-truppi ta' Oliver Cromwell matul il-Gwerra Ċivili. Meta l-park kienet qed jitħejja bħala pajsaġġ għall-Palazz, l-Ewwel Dukessa riedet li l-fdalijiet storiċi jinqerdu, filwaqt li Vanbrugh, konservazzjonista bikri, ried li jiġu rrestawrati u jkunu karatteristika tal-pajsaġġ. Id-Dukessa, kif seħħ spiss fid-diżgwidi tagħha mal-arkitett, għaddiet tagħha u l-fdalijiet tneħħew.
Sit ta' Wirt Dinji
Il-Palazz ta' Blenheim ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1987.
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (ii) "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; u l-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".
Arkitett
L-arkitett magħżul għall-proġett ambizzjuż kien wieħed kontroversjali. Kien magħruf li d-Dukessa kienet tiffavurixxi lil Sir Christopher Wren, famuż għall-Katidral ta' San Pawl u bosta binjiet nazzjonali oħra fir-Renju Unit. Madankollu, id-Duka wara laqgħa li attenda b'kumbinazzjoni, jingħad li kkummissjona minnufih lil Sir John Vanbrugh. Vanbrugh, drammaturgu popolari, kien arkitett mhux imħarreġ, li normalment kien jaħdem mal-imħarreġ Nicholas Hawksmoor. It-tnejn flimkien kienu għadhom kemm lestew l-ewwel stadji tal-Kastell Barokk ta' Howard. Din il-villa enormi f'Yorkshire kienet waħda mill-ewwel djar fl-Ingilterra bl-istil Barokk Ewropew. Is-suċċess tal-Kastell ta' Howard wassal biex id-Duka ta' Marlborough jikkummissjona xi ħaġa simili f'Woodstock.
Madankollu, il-Palazz ta' Blenheim, ma wassalx għar-rikonoxximent arkitettoniku li Vanbrugh kien qed jistenna li jkollu. Il-ġlieda rigward il-finanzjament wasslet għal akkużi ta' stravaganza u imprattiċità tad-disinn, u ħafna minnhom twasslu minn fazzjonijiet ta' Whig fil-poter. Id-Dukessa ta' Marlborough xejn ma ddifendietu. Peress li x-xewqa tagħha li timpjega lil Wren ma kinitx ġiet issodisfata, hija kkritikat lil Vanbrugh fuq kull livell, mid-disinn sal-gosti. Parti mill-problemi tagħhom feġġew minn dak li kien intalab mill-arkitett. In-nazzjon (li kemm l-arkitett kif ukoll is-sidien assumew li kien se jħallas il-kontijiet) ried monument, iżda d-Dukessa riedet mhux biss ġieħ denju għar-raġel tagħha iżda dar komda wkoll; żewġ rekwiżiti li ma kinux kompatibbli fl-arkitettura tas-seklu 18. Finalment, fil-jiem bikrin tal-binja, id-Duka spiss kien imsiefer minħabba l-kampanji militari tiegħu, u kienet id-Dukessa li ħadet ħsieb tinnegozja ma' Vanbrugh. Peress li kienet iktar konxja mir-raġel tagħha bl-istat prekarju tas-sostenn finanzjarju li kienu qed jirċievu, hija kkritikat l-ideat grandjużi ta' Vanbrugh għax kienu wisq stravaganti.
Wara l-aħħar diżgwid bejniethom, Vanbrugh tkeċċa mis-sit. Fl-1719, meta d-Dukessa kienet imsiefra, Vanbrugh bil-moħbi mar jara l-palazz. Madankollu, meta l-mara ta' Vanbrugh ġiet biex iżżur il-Palazz ta' Blenheim meta tlesta, bħala membru tal-pubbliku fl-1725, id-Dukessa rrifjutat li tħalliha saħansitra tidħol fil-park.
Il-Barokk massiċċ li Vanbrugh uża fil-Palazz ta' Blenheim qatt ma ġibed wisq l-immaġinazzjoni tal-pubbliku, u malajr ġie sostitwit bit-tqanqil mill-ġdid tal-istil Palladjan. Ir-reputazzjoni ta' Vanbrugh qalgħet daqqa ta' ħarta kbira, u huwa ma ngħata l-ebda kummissjoni pubblika kbira oħra. Għad-disinn finali tiegħu, Seaton Delaval Hall f'Northumberland, li ġie mfaħħar bħala l-kapulavur tiegħu, huwa uża verżjoni raffinata tal-Barokk li uża fil-Palazz ta' Blenheim. Huwa miet ftit qabel it-tlestija tal-binja.
Finanzjament tal-kostruzzjoni
Ir-responsabbiltà preċiża għall-finanzjament tal-palazz il-ġdid dejjem kienet suġġett dibattibbli, li għadu mhux solvut sa llum il-ġurnata. Il-palazz bħala premju ġie propost fi żmien ftit xhur mill-Battalja ta' Blenheim, fi żmien meta d-Duka ta' Marlborough kien għadu ma rebaħx il-bosta rebħiet f'isem il-pajjiż. Li n-nazzjon rikonoxxenti mmexxi mir-Reġina Anna xtaq u ried jagħti dar xierqa lill-eroj nazzjonali huwa bla dubju. Permezz ta' dokument iffirmat fl-1705 mit-teżorier parlamentari l-Konti ta' Godolphin, Vanbrugh ġie maħtur bħala arkitett u fih ġie deskritt il-kompitu tiegħu. B'xorti ħażina għall-familja Churchill, imkien fid-dokument ma ssemmiet ir-Reġina jew il-monarkija.
Id-Duka ta' Marlborough ikkontribwixxa £60,000 għall-kost inizjali meta beda x-xogħol fl-1705, li ssupplimentat mill-Parlament, kellu jwassal biex tinbena dar monumentali. Il-Parlament ivvota favur fondi għall-bini tal-Palaazz ta' Blenheim, iżda ma ssemmiet l-ebda somma eżatta u lanqas ma tqiesu l-inflazzjoni jew l-ispejjeż 'il fuq mill-baġit. Kważi mill-bidu nett, il-fondi ġew bl-iskossi. Ir-Reġina Anna ħallset għal uħud mill-kostijiet, iżda kulma jmur dan beda jsir bl-iskossi, wara d-diżgwidi frekwenti tagħha mad-Dukessa. Wara l-argument finali bejniethom fl-1712, il-flejjes statali kollha waqfu ħesrem u x-xogħol twaqqaf. Diġà kienu ntefqu £220,000 u £45,000 kienu dovuti lill-ħaddiema. Id-Duka u d-Dukessa ta' Marlborough ġew imġiegħla jeżiljaw lejn il-kontinent, u ma reġgħux lura qabel mewt ir-Reġina fl-1714.
Mar-ritorn tagħhom, id-Duka u d-Dukessa reġgħu kisbu s-sostenn tal-qorti rjali. Id-Duka issa kellu 64 sena u ddeċieda li jlesti l-proġett għas-spejjeż tiegħu. Fl-1716 ix-xogħol tkompla, iżda l-proġett serraħ għalkollox fuq il-mezzi limitati tad-Duka nnifsu. L-armonija fuq is-sit tal-bini ma damitx wisq, peress li fl-1717 id-Duka kellu puplesija qawwija, u d-Dukessa ħadet ir-riedni f'idejha. Id-Dukessa waħħlet kompletament f'Vanbrugh għall-kostijiet dejjem jiżdiedu u għall-istravaganza tal-palazz, speċjalment għaliex id-disinn tiegħu qatt ma għoġobha. Wara laqgħa mad-Dukessa, Vanbrugh telaq mill-binja rrabjat, filwaqt li insista li l-bennejja, il-mastrudaxxa u l-artiġjana l-ġodda li impjegat id-Dukessa kienu inferjuri għal dawk li kien impjega hu. Madankollu, l-artiġjani ewlenin li kien qabbad hu, bħal Grinling Gibbons, irrifjutaw li jaħdmu għal pagi iktar baxxi mħallsa mid-Dukessa ta' Marlborough. L-artiġjani li qabbdet id-Dukessa, taħt il-gwida tad-disinjatur tal-għamara James Moore, u l-assistent arkitett ta' Vanbrugh, Hawksmoor, lestew ix-xogħol b'imitazzjoni perfetta tal-imgħallma tagħhom."Taħt l-awspiċji ta' sovran ġeneruż, din id-dar inbniet, għal Ġwanni d-Duka ta' Marlborough u għal Sarah id-Dukessa tiegħu, minn Sir J Vanbrugh bejn l-1705 u l-1722, u l-Proprjetà Rjali ta' Woodstock, flimkien ma' għotja ta' £240,000 għall-kostruzzjoni tal-Palazz ta' Blenheim, ingħataw mill-Maestà Tagħha r-Reġina Anna u kkonfermati permezz ta' att tal-Parlament . . . lill-imsemmi Ġwanni d-Duka ta' Marlborough u lin-nisel dixxendenti maskili u femminili kollu tiegħu". — Plakka fuq id-daħla tal-Lvant tal-Palazz ta' Blenheim.Wara l-mewt tad-Duka fl-1722, it-tlestija tal-palazz u l-park tiegħu saru l-ambizzjoni ewlenija tad-Dukessa. L-assistent ta' Vanbrugh, Hawksmoor, issejjaħ mill-ġdid u fl-1723 iddisinja l-"Arkata Trijonfali", abbażi tal-Arkata ta' Titus, fid-daħla tal-park minn Woodstock. Hawksmoor lesta wkoll id-disinn fuq ġewwa tal-librerija, is-soqfa ta' ħafna mill-kmamar statali u dettalji oħra f'bosta kmamar minuri oħra, kif ukoll f'diversi strutturi oħra tal-palazz u tal-park. Wara li naqset il-pagi tal-ħaddiema, u bl-użu ta' materjali ta' kwalità inferjuri f'postijiet mhux ewlenin, id-Dukessa armla lestiet id-dar enormi bħala ġieħ lil żewġha li kien miet. Id-data finali tat-tlestija mhix magħrufa, iżda saħansitra sal-1735 id-Dukessa kienet qed tinnegozja ma' Rysbrack fuq il-kost tal-istatwa tar-Reġina Anna li tpoġġiet fil-librerija. Fl-1732 id-Dukessa kitbet, "Il-Kappella tlestiet u iktar minn nofs il-qabar hemmhekk tlesta wkoll".
Disinn u arkitettura
Vanbrugh ippjana l-Palazz ta' Blenheim b'perspettiva; jiġifieri l-aqwa veduta tiegħu kienet mill-bogħod. Peress li s-sit ikopri xi seba' akri (28,000 m2), din hija wkoll neċessità.
Il-pjanta tal-blokka prinċipali (jew corps de logis) tal-palazz hija rettangolari (ara l-pjanta fuq ix-xellug) mikula minn żewġ btieħi. Wara l-faċċata tan-Nofsinhar hemm l-appartamenti prinċipali; fuq in-naħa tal-Lvant hemm l-appartamenti privati tad-Duka u tad-Dukessa, u fuq in-naħa tal-Punent tul il-piano nobile hemm gallerija twila oriġinarjament maħsuba bħala gallerija tal-pitturi, iżda issa tintuża bħala librerija. Mal-ġnub tal-corps de logis hemm żewġ blokok oħra tas-servizz madwar btieħi kwadri (mhux murija fil-pjanta tax-xellug). In-naħa tal-Lvant tospita l-kċejjen, il-kamra tal-ħasil tal-ħwejjeġ, u uffiċċji domestiċi oħra, u n-naħa tal-Punent biswit il-kappella tospita l-istalel u l-iskola tal-irkib taż-żwiemel fuq ġewwa. It-tliet blokok flimkien jiffurmaw il-"Bitħa l-Kbira", iddisinjata apposta biex timpressjona l-viżitaturi mal-wasla tagħhom fejn il-palazz. Hemm pilastri u kolonni b'abbundanza, filwaqt li mas-soqfa hemm statwi kbar bi stil Rinaxximentali bħall-Bażilika ta' San Pietru f'Ruma, li jċeknu lill-viżitatur. Diversi statwi oħra qishom trofej marzjali jżejnu s-soqfa; l-iktar notevoli hija dik ta' Britannia fuq id-daħla prinċipali quddiem żewġ skjavi Franċiżi bil-ktajjen skolpiti bl-istil ta' Michelangelo, u l-iljun Ingliż jaħtaf is-serduq Franċiż, fuq in-naħa t'isfel tas-soqfa. Ħafna minn dawn l-istatwi saru minn Grinling Gibbons.
Fid-disinn tad-djar tas-seklu 18, il-kumdità u l-konvenjenza kienu sekondarji għall-kobor, u dan huwa ċertament il-każ ukoll fil-Palazz ta' Blenheim. Dan is-sens ta' kobor joħroġ fid-dieher fil-pjanijiet tal-arkitett li ma riedx jibni dar biss iżda monument nazzjonali wkoll sabiex jirrifletti l-poter u ċ-ċiviltà tan-nazzjon. Sabiex joħloq dan l-effett monumentali, Vanbrugh għażel li jiddisinja bi stil Barokk ferm, u uża mases kbar tal-ġebel sabiex jimita s-saħħa u joħloq id-dellijiet bħala tiżjin.Il-portiku mastizz u enormi tad-daħla fin-naħa tat-Tramuntana tixbah daħla ta' panteon iktar milli daħla ta' dar tal-familja. Vanbrugh kien jieħu gost juża l-"arja tal-kastell" tiegħu, kif kien isejħilha, u dan kisbu billi poġġa torri baxx f'kull rokna tal-blokka ċentrali u ddisinja belveder enormi tal-ġebel fuq kull torri, bi strutturi apposta li jaħbu ċ-ċmieni. Dawn it-torrijiet, li qishom il-pilastri ta' xi tempju Eġizzjan, ikomplu jżidu l-atmosfera erojka tal-binja qisha ta' xi panteon.
Hemm żewġ approċċi għad-daħla grandjuża tal-palazz, wieħed mill-mogħdija twila mix-xatbiet tal-ħadid ferrobattut li twassal sal-Bitħa l-Kbira; l-ieħor, bħalu jekk mhux iktar impressjonanti, imur kontra l-viżjoni reali ta' Vanbrugh: il-palazz bħala bastjun jew ċittadella, il-monument reali u d-dar ta' ġellied grandjuż. Id-Daħla l-Kbira tal-Lvant f'nofs il-blokk tal-Lvant, fiha arkata trijonfali monumentali, b'disinn iktar Eġizzjan milli Ruman. Illużjoni ottika nħolqot bid-disinn tal-ħitan sabiex jagħtu impressjoni li huma ogħla milli fil-fatt huma. Dawk li jakkużaw lil Vanbrugh li ma kienx prattiku, jisħqu fuq din id-daħla li hija wkoll it-torri tal-ilma tal-palazz. Mill-arkata tad-daħla wieħed jista' jara daħla enormi oħra fuq in-naħa l-oħra tal-bitħa, dik taħt it-torri tal-arloġġ.
Din il-veduta tad-Duka bħala xi ħadd onnipotenti hija riflessa wkoll fuq id-disinn fuq ġewwa tal-palazz, u tabilħaqq hija l-assi tiegħu għal ċerti karatteristiċi fil-park. Kien ippjanat li meta d-Duka kien ikollu xi ċena f'postu fis-sala ewlenij, huwa kien ikun il-qofol ta' sensiela sħiħa ta' mases arkitettoniċi li jkabbruh bħal proscenium. Il-linja ta' ċelebrazzjoni u unuri tal-ħajja tiegħu mimlija rebħiet tibda bil-kolonna l-kbir tar-rebħa, li fuqha għandha statwa tiegħu b'dettall dwar it-trijonfi tiegħu, u l-punt li jmiss fuq l-assi kbir, imħawwel b'siġar fil-pożizzjoni ta' truppi, hemm il-pont kbir bi stil Ruman. L-approċċ tal-mogħdija jkompli sejjer mill-portiku l-kbir sas-sala, bis-saqaf impitter minn James Thornhill bl-apoteożi tad-Duka, imbagħad ikompli minn taħt arkata trijonfali kbira, mid-daħla l-kbira tal-irħam bl-istemma tiegħu fuqha (bl-iskrizzjoni dukali "Lanqas Awgustu ma kien kapaċi jikkalma l-umanità aħjar minnu"), u għal ġos-sala ewlenija mpittra, l-iżjed kamra mżejna fil-palazz, fejn id-Duka kellu t-tron.
Id-Duka kien joqgħod b'dahru lejn il-bust tal-irħam ta' 30 tunnellata tal-avversarju tiegħu Lwiġi XIV, ippożizzjonat fil-għoli fuq il-portiku tan-Nofsinhar. Hemmhekk ir-re li ġarrab it-telfa mad-Duka donnu jiġi umiljat iħares 'l isfel lejn min rebaħlu (bl-istess ħsieb bħalma ġenerazzjonijiet qabel kien jiġri bl-irjus maqtugħin). Id-Duka ma għex biżżejjed biex jara dan it-tribut lilu, u jpoġġi bilqiegħda fit-tron f'din il-viżjoni arkitettonika. Id-Duka u d-Dukessa daħlu fl-appartamenti tagħhom fuq in-naħa tal-Lvant tal-palazz, iżda l-palazz kollu kien għadu ma tlestiex qabel mewt id-Duka.
Il-palazz ġie elenkat bħala binja tal-Grad Nru I fil-Lista tal-Wirt Nazzjonali għall-Ingilterra minn Awwissu 1957.
Biblijografija
Bingham, Jane (2015). The Cotswolds: A Cultural History. Signal Books. ISBN 978-1909930223.
Colvin, Howard (2007). A biographical dictionary of British architects 1600–1840 (4th ed.). New Haven, Conn.: Yale University Press. ISBN 978-0-300-12508-5.
Cooper, Dana (2014), Informal Ambassadors: American Women, Transatlantic Marriages, and Anglo-American Relations, 1865–1945., The Kent State University Press, ISBN 9781612778365/
Cropplestone, Trewin (1963). World Architecture. Londra: Hamlyn.
Dal Lago, Adalbert (1966). Ville Antiche. Milan: Fratelli Fabbri Editori.
Downes, Kerry (1979). Hawksmoor. Londra: Thames & Hudson.
Downes, Kerry (1987). Sir John Vanbrugh: A Biography. Londra: Sidgwick & Jackson. ISBN 9780283994975.
Field, Ophelia (2002). The Favourite: Sarah, Duchess of Marlborough. Londra: Hodder and Stoughton. ISBN 0-340-76808-8.
Games, Stephen (2014). Pevsner: The Complete Broadcast Talks: Architecture and Art on Radio and Television, 1945-1977. Routledge. ISBN 978-1409461975.
Girouard, Mark (1978). Life in the English Country House. New Haven: Yale University Press. ISBN 9780300022735.
Green, David Brontë (1982) [1950]. Blenheim Palace, Woodstock, Oxfordshire. Oxford: Alden Press.
Halliday, F. E. (1967). An Illustrated Cultural History of England. Londra: Thames & Hudson.
Harlin, Robert (1969). Historic Houses. Londra: Condé Nast Publications.
Mavor, William Fordyce (2010) [1787]. Blenheim, a poem. Gale Ecco. ISBN 978-1170457344.
Pevsner, Nikolaus; Sherwood, Jennifer (1974). The Buildings of England: Oxfordshire. Harmondsworth: Penguin Books. pp. 459–475. ISBN 0-14-071045-0.
Purcell, Mark (2019). The Country House Library. New Haven, l-Istati Uniti, u Londra: Yale University Press. ISBN 978-0-300-24868-5.
Spencer-Churchill, The Lady Henrietta (2013). Blenheim and the Churchill Family – A personal portrait of one of the most important buildings in Europe. CICO Books. ISBN 978-1782490593.
Tintner, Adeline R. (2015). Edith Wharton in Context: Essays on Intertextuality. University of Alabama Press. ISBN 978-0-8173-5840-2.
Turner, Roger (1999). Capability Brown and the Eighteenth century English Landscape (2nd ed.). Chichester: Phillimore.
Vanderbilt, Arthur II (1989). Fortune's Children: The fall of the house of Vanderbilt. Londra: Michael Joseph.
Vanderbilt Balsan, Consuelo (2012) [1953]. The Glitter and the Gold: The American Duchess-In Her Own Words. New York: St. Martin's Press. ISBN 978-1250017185.
Watkin, David (1979). English Architecture. Londra: Thames & Hudson.
Iktar qari
Conniff, Richard (2001). "The House that John Built". Smithsonian Journeys.
Cornforth, John (2004). Early Georgian Interiors. New Haven, Conn.; Londra: Yale University Press for the Paul Mellon Centre for Studies in British Art, pp. 275–9 ISBN 978-0-30-010330-4 OCLC 938151474
Murdoch, Tessa (ed.) (2006). Noble Households: Eighteenth-Century Inventories of Great English Houses. A Tribute to John Cornforth. Cambridge: John Adamson, pp. 273–83 ISBN 978-0-9524322-5-8 OCLC 78044620
Wallechinsky, David; Wallace, Irving (1981). "Excesses of the Rich and Wealthy: The Vanderbilts". The People's Almanac.
Referenzi
Siti ta' Wirt Dinji
Renju Unit
Palazzi |
29113 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Lista%20ta%27%20Siti%20ta%27%20Wirt%20Dinji%20fl-I%C5%BClanda | Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Iżlanda | Is-Siti ta' Wirt Dinji tal-Organizzazzjoni tan-Nazzjonijiet Uniti għall-Edukazzjoni, ix-Xjenza u l-Kultura (UNESCO) huma postijiet b'importanza kulturali jew naturali, kif deskritt fil-Konvenzjoni tal-Wirt Dinji tal-UNESCO, li ġiet stabbilita fl-1972. L-Iżlanda aċċettat il-Konvenzjoni fid-19 ta' Diċembru 1995, u b'hekk is-siti naturali u kulturali tagħha saru eliġibbli għall-inklużjoni fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO.
Mill-2020, l-Iżlanda għandha tliet siti mniżżlin fil-lista. L-ewwel sit li tniżżel fil-lista kien il-Park Nazzjonali ta' Þingvellir, li tniżżel fl-2004. Iktar 'il quddiem żdiedu żewġ siti oħra, Surtsey fl-2008 u l-Park Nazzjonali ta' Vatnajökull fl-2019. Il-Park Nazzjonali ta' Þingvellir huwa sit kulturali filwaqt li ż-żewġ siti l-oħra huma siti naturali.
Siti ta' Wirt Dinji
Is-Siti ta' Wirt Dinji tal-Organizzazzjoni tan-Nazzjonijiet Uniti għall-Edukazzjoni, ix-Xjenza u l-Kultura (UNESCO) huma postijiet b'importanza kulturali jew naturali, kif deskritt fil-Konvenzjoni tal-Wirt Dinji tal-UNESCO, li ġiet stabbilita fl-1972.
Referenzi
Listi ta' Siti ta' Wirt Dinji
Iżlanda |
29118 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Thuraya | Thuraya | Thuraya hija sistema ta' komunikazzjoni mobbli bis-satellita li tkopri 124 pajjiż fl-Ewropa, l-Afrika ta' Fuq, il- Lvant Nofsani, l-Asja Ċentrali u tax-Xlokk, u hija mmexxija minn Thuraya Satellite Telecommunications tal-Emirati Għarab Magħquda. Is- satellita Toraya-1 jinsab f'orbita ġeostazzjonarja f'distanza ta' 35,786 km mid-Dinja.
Kumpaniji |
29119 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Theodore%20G%C3%A9ricault | Theodore Géricault | Jean-Louis André Théodore Géricault (bil-Franċiż: [ʒɑ̃ lwi ɑ̃dʁe teɔdɔʁ ʒeʁiko]; twieled fis-26 ta' Settembru 1791 – miet fis-26 ta' Jannar 1824) kien pittur u litografu Franċiż, u l-iżjed pittura magħrufa tiegħu kienet Iċ-Ċattra ta' Medusa. Għalkemm miet żgħir, huwa kien wieħed mill-pijunieri tal-moviment Romantiku.
Ħajja bikrija
Imwieled f'Rouen, Franza, Géricault ġie mħarreġ fit-tradizzjoni tal-arti sportiva Ingliża minn Carle Vernet u fil-kompożizzjoni tal-figuri klassiċi minn Pierre-Narcisse Guérin, Klassiċist rigoruż li kien iċanfar lill-istudent tiegħu għat-tempra impulsiva tiegħu filwaqt li kien jirrikonoxxi t-talent tiegħu. Géricault wara ftit telaq mill-klassi, u għażel li jistudja fil-Louvre, fejn mill-1810 sal-1815 huwa kkopja l-pitturi ta' Rubens, Tizjanu, Velázquez u Rembrandt.
Matul dan il-perjodu fil-Louvre huwa skopra vitalità li skontu kienet nieqsa fl-iskola prevalenti tan-Neoklassiċiżmu. Ħafna mill-ħin tiegħu kien iqattgħu f'Versailles, fejn l-istalel tal-palazz kienu jkunu miftuħin għalih, u fejn kiseb l-għarfien tiegħu dwar l-anatomija u l-azzjoni taż-żwiemel.
Suċċess
L-ewwel xogħol maġġuri ta' Géricault, L-Attakk tal-Uffiċjal tal-Kavallerija, muri fil-Wirja ta' Pariġi tal-1812, żvela l-influwenza tal-istil ta' Rubens u interess fit-tpittir ta' suġġetti kontemporanji. Dan is-suċċess meta Géricault kien żgħir, ambizzjuż u monumentali, ġie segwit minn bidla fid-direzzjoni: għal diversi snin wara Géricault ipproduċa sensiela ta' studji żgħar taż-żwiemel u tal-uffiċjali tal-kavallerija.
Huwa wera Il-Korazzier Midrub fil-Wirja ta' Pariġi fl-1814, xogħol iktar impenjattiv u li ntlaqa' b'inqas suċċess. Géricault f'mument ta' diżappunt daħal fl-armata u serva għal xi żmien fil-gwarniġġjon ta' Versailles. Fil-kważi sentejn ta' wara l-Wirja ta' Pariġi tal-1814, huwa wettaq studju awtoimpost tal-kostruzzjoni u tal-kompożizzjoni tal-figuri, filwaqt li baqa' joħroġ fid-dieher preferenza personali għad-drammi u għall-forza eċċessiva.
Żjara lejn Firenze, Ruma u Napli, l-Italja (1816-1817), li saret parzjalment minħabba x-xewqa li jaħrab minn rabta romantika ma' żitu, wasslitu biex jibqa' msaħħar bix-xogħol ta' Michelangelo. Ruma stess ispirat it-tħejjija ta' tila monumentali, It-Tellieqa taż-Żwiemel ta' Barberi, xogħol ta' kompożizzjoni epika u tema astratta bil-wegħda li tkun "kompletament mingħajr ekwivalenti fi żmienha". Madankollu, Géricault qatt ma lesta l-pittura u reġa' lura Franza.
Iċ-Ċattra ta' Medusa
Géricault kontinwament reġa' lura għat-temi militari tal-pitturi bikrin tiegħu, u s-sensiela ta' litografiji li wettaq fuq suġġetti militari wara r-ritorn tiegħu mill-Italja hija meqjusa fost l-iżjed kapulavuri litografiċi bikrin. X'aktarx li l-iżjed xogħol sinifikanti, u ċertament l-iżjed wieħed ambizzjuż, huwa Iċ-Ċattra ta' Medusa (1818-1819), fejn pitter il-ġrajja ta' nawfraġju Franċiż kontemporanju, Meduse, fejn il-kaptan kien ħalla lill-ekwipaġġ u lill-passiġġiera jmutu.
L-inċident sar skandlu nazzjonali, u l-interpretazzjoni drammatika ta' Géricault ippreżentat traġedja kontemporanja fuq skala monumentali. Il-fama tal-pittura rriżultat mill-akkuża li kienet qed tagħmel ta' stabbiliment korrott, iżda ddrammatizzat ukoll tema iktar eterna, dik tal-bniedem jitħabat man-natura. Ċertament qanqlet l-immaġinazzjoni taż-żagħżugħ Eugène Delacroix, li ppoża bħala wieħed mill-figuri li kienu qed imutu.
It-tpittir klassiku tal-figuri u l-istruttura tal-kompożizzjoni joħolqu kuntrast mat-turbolenza tas-suġġett, sabiex b'hekk il-pittura tikkostitwixxi pont importanti bejn in-Neoklassiċiżmu u r-Romantiċiżmu. Tagħmel fużjoni ta' bosta influwenzi: L-Aħħar Ġudizzju ta' Michelangelo, l-approċċ monumentali għal avvenimenti kontemporanji ta' Antoine-Jean Gros, ir-raggruppamenti tal-figuri ta' Henry Fuseli, u possibbilment il-pittura Watson u l-Kelb il-Baħar ta' John Singleton Copley.
Il-pittura qajmet kontroversja politika meta ntweriet għall-ewwel darba fil-Wirja ta' Pariġi tal-1819; imbagħad ivvjaġġat lejn l-Ingilterra fl-1820, akkumpanjata minn Géricault innifsu, fejn ġiet imfaħħra ferm.
Meta kien Londra, Géricault esperjenza l-faqar urban, għamel tpinġijiet tal-impressjonijiet tiegħu, u ppubblika litografiji bbażati fuq dawn l-osservazzjonijiet li kienu ħielsa mis-sentimentaliżmu. Hemmhekk huwa assoċja ruħu ferm ma' Charlet, il-litografu u l-karikaturista. Fl-1821, meta kien għadu l-Ingilterra, huwa pitter Id-Derby ta' Epsom.
Ħajja iktar 'il quddiem
Wara li reġa' lura Franza fl-1821, Géricault ġie ispirat biex ipitter sensiela ta' għaxar ritratti ta' nies b'mard mentali, il-pazjenti tal-ħabib tiegħu, Dr. Étienne-Jean Georget, pijunier fil-mediċina psikjatrika, fejn kull suġġett kien qed ibati minn kundizzjoni jew vizzju differenti. Għad fadal ħames ritrattri mis-sensiela, inkluż wieħed ta' Mara bil-Mard Mentali.
Il-pitturi huma notevoli għall-istil tal-bravura, għar-realiżmu espressiv, u għall-mod kif jiddokumentaw il-problemi psikoloġiċi tal-individwi, speċjalment meta wieħed iqis l-istorja ta' mard mentali fil-familja ta' Géricault, kif ukoll is-saħħa mentali fraġli tal-artist stess. L-osservazzjonijiet tiegħu tas-suġġett uman ma kinux ikkonfinati mal-ħajjin; xi ritratti tan-natura mejta — studji mpittra ta' rjus u riġlejn maqtugħin — ġew attribwiti wkoll lill-artist.
L-aħħar sforzi ta' Géricault kienu ddirezzjonati lejn studji preliminari għal diversi kompożizzjonijiet epiċi, inkluż il-Ftuħ tal-Bibien tal-Inkwiżizzjoni Spanjola u l-Kummerċ tal-Iskavi Afrikani. It-tpinġijiet preparatorji jissuġġerixxu xogħlijiet ta' ambizzjoni kbira, iżda s-saħħa ta' Géricault battiet. Imdgħajjef minn aċċidenti tal-irkib taż-żwiemel u minn infezzjoni tuberkulari kronika, Géricault miet f'Pariġi fl-1824 wara perjodu twil ta' tbatija. Il-figura tal-bronż tiegħu, b'pinzell f'idu, tinsab fuq il-qabar tiegħu fiċ-Ċimiterju ta' Père Lachaise f'Pariġi, fuq panew ta' bassoriljiev ta' Iċ-Ċattra ta' Medusa.
Xogħlijiet
Les Monomanes (Ritratti ta' Nies b'Mard Mentali)
Referenzi
Pitturi Franċiżi
Twieldu fl-1791
Mietu fl-1824 |
29122 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Irziezet%20Im%C5%BCejnin%20ta%27%20H%C3%A4lsingland | Irziezet Imżejnin ta' Hälsingland | L-Irziezet Imżejnin ta' Hälsingland (bl-Ingliż: Decorated Farmhouses of Hälsingland; bl-Iżvediż: Världsarvet Hälsingegårdar) huwa Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO li ġie ddeżinjat fl-1 ta' Lulju 2012 bħala l-ħmistax-il Sit ta' Wirt Dinji tal-Iżvezja. Seba' rziezet mibnija fis-seklu 19 eventwalment intgħażlu biex jirrappreżentaw l-iżjed eżempji distinti u ppreservati sew tat-tradizzjoni arkitettonika u dekorattiva lokali.
It-tħejjijiet għal nominazzjoni bdew matul is-snin 90 tas-seklu 20. In-nominazzjoni inizjali kienet kollezzjoni eteroġenja ta' rziezet u ambjenti marbuta mal-kultura agrarja f'Hälsingland. Kien ġew irrappreżentati ħmistax-il sit inkluż villaġġ sħiħ. L-ewwel nominazzjoni ġiet irrifjutata fil-konferenza ta' Sivilja, Spanja, fl-2009, bis-suġġeriment ta' għażla iċken ta' siti għal nominazzjoni futura. Fit-tieni nominazzjoni li kienet suċċess kien hemm enfasi kbira fuq it-tradizzjonijiet lokali tat-tiżjin bit-tpittir fuq ġewwa tal-irziezet, kif rifless fit-titlu ta' dan is-Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO.
Storja
L-irziezet imżejnin ta' Hälsingland huma wirt kulturali u eżempju tat-teknika tal-kostruzzjoni Żvediża fis-soċjetà antika tal-biedja f'Hälsingland. L-irziezet residenzjali saru simboli prinċipali tal-irziezet ta' Hälsingland, għalkemm ir-razzett bħala unità tal-produzzjoni jinkludi strutturi u għelieqi esterni.
L-irziezet ta' Hälsingland jirriflettu t-tekniki rurali tal-kostruzzjoni, bl-użu tal-injam biss, u huma espressjoni tal-arkitettura popolari; il-mod li bih kienu jibnu l-bdiewa b'dak li kellhom għad-dispożizzjoni tagħhom. Viżjoni ġenerali tal-irziezet ta' Hälsingland hija diffiċli għaliex ivarjaw bejniethom minn parroċċa għall-oħra u minn perjodu għall-ieħor.
L-uniċità ta' dawn l-irziezet tinsab fl-ambizzjoni tal-bdiewa li jibnu strutturi kbar. L-irziezet għandhom binjiet residenzjali kbar u huma mżejnin b'mod elaborat, li ospitaw żewġ jew tliet ġenerazzjonijiet, xi kultant f'daqqa, filwaqt li xi strutturi kienu jintużaw biss għal xi festi u oħrajn għall-irqad. Spiss kellhom żewġ sulari, iżda hemm eżempji wkoll ta' rziezet ta' sular wieħed bi spazju għal żewġ familji.
L-irziezet residenzjali kellhom kostruzzjoni soda, spiss imżejnin b'bosta kuluri u b'disinn ta' soqfa tal-profil, xogħol ta' ġonturi tal-injam mat-twieqi u entrati mżejnin b'mod eleganti, li jirrappreżentaw l-istil tal-kostruzzjoni tas-seklu 19, iżda hemm irziezet iktar antiki bi strutturi kwadri baxxi u mhux impittra madwar bitħa, kif ukoll binjiet tal-bidu tas-seklu 20 b'xogħol tas-sengħa tal-mastrudaxxi u b'daħliet kbar.
Għal xi żmien, kull parroċċa kellha l-istil tagħha ta' kostruzzjoni, li joħroġ fid-dieher l-iktar fid-daħliet imżejnin b'mod rikk u elaborat. Xi nħawi, l-ewwel u qabel kollox il-parroċċi kostali, ma kellhomx id-daħliet fuq quddiem; minflok kellhom bibien u daħliet iktar għaljin.
Fuq ġewwa l-irziezet ta' Hälsingland huma mżejnin u ppreservati sew b'arti mpittra mal-ħitan, tiżjin stampat mal-ħitan, u wallpapers għaljin. Il-motivi Bibbliċi ġew imħaddna fuq ġewwa tal-irziezet ta' Hälsingland, flimkien ma' ġrajjiet u ħrejjef lokali fix-xogħlijiet tal-arti u fl-istil tat-tiżjin ta' artisti-pitturi minn Dalarna, ikkaratterizzati minn motivi reliġjużi, żigarelli u fjuri kbar. Wallpapers importati u għaljin ġew ikkombinati flimkien ma' tiżjin popolari biex tinħoloq xi ħaġa ġdida għalkollox mal-ħitan, mas-soqfa u mal-fuklari fuq ġewwa tal-irziezet. L-ammont ta' tiżjin fuq ġewwa ppreservat sew fil-post oriġinali huwa uniku fid-dinja.
Flimkien mal-irziezet ta' Hälsingland kien hemm ukoll għadd kbir ta' binjiet u strutturi esterni oħra madwar bitħa esterna. Il-matmuriet il-kbar, il-kabini l-kbar tal-ħżin taz-zkuk, il-forġeriji, il-birreriji, l-imħażen tal-qmuħ u l-istalel kienu jirrappreżentaw ħafna mill-istrutturi esterni separati, li sal-aħħar tas-seklu 19 ġew sostitwiti b'binjiet multifunzjonali kbar b'diversi funzjonijiet taħt l-istess saqaf.
Spiss l-irziezet ta' Hälsingland kienu kkollegati ma' binjiet oħra bħal imtieħen, impjanti tal-ilma u rziezet li kienu jintużaw l-iktar fis-sajf, u spiss jagħtuna ħarsa lejn il-kultura ta' Hälsingland. L-irziezet jinsabu fi strutturi ta' villaġġi tal-qedem, b'għeruq fi żminijiet preistoriċi, li nbidlu parzjalment biss mis-siti oriġinali tas-seklu 19. Illum il-ġurnata, għadhom jeżistu madwar elf razzett ta' Hälsingland ippreservati fil-provinċja.
Irziezet elenkati
Sors:
Il-Muniċipalità ta' Bollnäs
Ir-Razzett ta' Gästgivars, Vallsta
Il-Muniċipalità ta' Ljusdal
Ir-Razzett ta' Bommars, Letsbo
Ir-Razzett ta' Bortom åa, Fågelsjö
Ir-Razzett ta' Kristofers, Järvsö
Il-Muniċipalità ta' Ovanåker
Ir-Razzett ta' Jon-Lars, Alfta
Ir-Razzett ta' Pallars, Alfta
Il-Muniċipalità ta' Söderhamn
Ir-Razzett ta' Erik-Anders, Söderala
Sit ta' Wirt Dinji
L-Irziezet Imżejnin ta' Hälsingland ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2012.
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' kriterju wieħed tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (v) "Eżempju straordinarju ta' insedjament uman tradizzjonali, ta' użu tal-art jew ta' użu tal-baħar, li jirrappreżenta kultura (jew kulturi), jew interazzjoni umana mal-ambjent, speċjalment meta jkun sar vulnerabbli minħabba l-impatt ta' bidla irreversibbli".
Ritratti
Referenzi
Siti ta' Wirt Dinji
Żvezja |
29123 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Namhansanseong | Namhansanseong | Namhansanseong huwa forti storiku fil-muntanji, 25 km fix-Xlokk ta' Seoul, il-Korea t'Isfel. Jinsab madwar 480 metru 'l fuq mil-livell tal-baħar u huwa allinjat mal-qċaċet tal-muntanja għal difensibbiltà massima. Il-forti, b'tul totali ta' 12-il kilometru, jipproteġi żona vasta użata bħala belt kapitali ta' emerġenza matul id-dinastija Joseon tal-Korea (1392-1910). Id-disinn huwa bbażat fuq l-arkitettura tal-fortijiet tal-Lvant tal-Asja, u jinkorpora aspetti ta' erba' stili kulturali storiċi: id-dinastija Joseon tal-Korea, il-perjodu Azuchi-Momoyama tal-Ġappun, u d-dinastiji Ming u Qing taċ-Ċina. Il-forti ġie żviluppat b'mod estensiv matul is-sekli 16 sa 18, li kien perjodu ta' gwerer kontinwi. L-iżvilupp tekniku tal-armi u tal-armamenti matul dan il-perjodu, bl-użu tal-porvli importati mill-Ewropa, influwenza ferm ukoll l-arkitettura u l-konfigurazzjoni tal-forti. Namhansanseong jirrappreżenta kif it-teoriji varji tal-mekkaniżmi tad-difiża fil-Korea ddaħħlu fis-seħħ bil-kombinament tal-ambjent tal-għajxien ta' kuljum mal-objettivi tad-difiża. Il-forti jindika kif il-Buddiżmu kellu rwol influwenti fil-protezzjoni tal-istat, u sar simbolu tas-sovranità fil-Korea. Il-forti jinsab fin-Namhansan (il-muntanja Han tan-Nofsinhar), u fih fortifikazzjonijiet li jmorru lura għas-seklu 17 u għadd ta' tempji. Jista' jiġi aċċessat minn Seoul permezz tal-istazzjon ta' Namhansanseong tal-linja nru 8 tal-metro ta' Seoul.
Storja
L-iżjed karatteristika ovvja ta' Namhansanseong hija l-vantaġġ topografiku tagħha; hemm quċċata ċatta u spazjuża msejħa Gorobong, b'ċentru baxx u ġnub għoljin 'il fuq minn 480 metru 'l fuq mil-livell tal-baħar, li hija wkoll muntanja għolja fuq territorju ċatt tal-madwar li jiffaċilita l-osservazzjoni tat-territorju mill-għoli. Bis-saħħa ta' dawn il-karatteristiċi, Namhansanseong kien intuża bħala post ta' kmand mill-era tar-Renju Silla Unifikat fis-seklu 7. Dan ir-renju kien bena l-fortizza ta' Jujangseong fejn illum jinsab il-forti ta' Namhansanseong sabiex jospita lill-irġiel u sabiex jinħażnu l-provvisti meta kien qed jiġġieled kontra d-dinastija Tang fis-seklu 7. Fis-seklu 13, matul id-dinastija Goryeo, Namhansanseong kien fortizza kontra l-Invażjoni tal-Mongoli. Mis-seklu 17, Namhansanseong, qrib il-belt kapitali ta' Seoul, kiber ferm fid-daqs bħala forti fil-muntanji, u ntuża bħala belt kapitali ta' emerġenza għar-Re tad-dinastija Joseon.
Barra minn hekk, sistematikament Namhansanseong kien ġie ġestit u operat għal iżjed minn 300 sena mill-kostruzzjoni tiegħu fl-1624. B'mod speċifiku, kien il-post fejn seħħew il-battalji matul l-invażjoni tad-dinastija Qing sabiex tinkiseb eġemonija fil-Lvant tal-Asja matul it-tranżizzjoni bejn id-dinastiji Ming-Qing fiċ-Ċina. Kien is-simbolu spiritwali tad-dinastija Joseon għas-sovranità, kif ukoll post għas-sigurtà militari sas-seklu 20. L-istorja rikka ta' Namhansanseong turi l-iskambju ta' valuri reliġjużi tal-Buddiżmu, tal-Konfuċjaniżmu, folkloristiċi u Kristjani mill-kostruzzjoni tal-forti sa llum il-ġurnata.
Il-forti tal-muntanji tas-seklu 17, Namhansanseong, inbena bħala belt ippjanata kemm biex isservi bħala belt kapitali ta' emerġenza matul il-gwerra u bħala ċentru amministrattiv fil-paċi. Tipikament kien hemm villaġġi tradizzjonali fl-artijiet ċatti tal-madwar biswit il-fortijiet tal-muntanji li kienu jinbnew għall-kenn f'każ ta' emerġenzi. Namhansanseong kien forti difensiv awtosuffiċjenti u fi ħdanu ġie stabbilit raħal amministrattiv lokali flimkien ma' Palazz ta' Emerġenza. B'hekk, kellu diversi funzjonijiet bħad-difiża, l-amministrazzjoni, in-negozju u r-riti tal-antenati rjali. Għad-differenza tal-fortijiet tal-Ewropa u tal-Ġappun li kienu maħsuba għad-difiża tal-klassi tal-mexxejja biss, Namhansanseong kien struttura difensiva ta' kenn kemm għall-klassi tal-mexxejja kif ukoll għan-nies komuni.
Mis-seklu 17, Namhansanseong ġie abitat minn iktar minn 4,000 ruħ u ġie ġestit u ppreservat mir-residenti għal ġenerazzjonijiet sħaħ. Il-biċċa l-kbira tal-fortijiet-bliet fil-Korea għaddew minn deformazzjonijiet u bidliet kbar matul iż-żminijiet kolonjali Ġappuniżi u matul il-perjodu ta' industrijalizzazzjoni u ta' urbanizzazzjoni, u dan wassal biex bosta tilfu l-konfigurazzjoni u l-għamliet oriġinali tagħhom. Madankollu, Namhansanseong żamm il-konfigurazzjoni oriġinali tiegħu peress li l-gvern kolonjali Ġappuniż wettaq rilokazzjoni tal-funzjonijiet amministrattivi u qered il-funzjonijiet militari tiegħu fl-istadju bikri tal-kolonizzazzjoni, u b'hekk baqa' jeżisti bħala villaġġ iżolat fil-muntanji.
Il-karatterisitiċ ta' Namhansanseong inbidlu ferm matul l-istorja tiegħu. Intuża bħala ċentru militari u amministrattiv bil-Palazz ta' Emerġenza u l-uffiċċji amministrattivi mill-1627 sal-1917. Kien iċ-ċentru tal-moviment tar-reżistenza ċivili (Uibyeong) iċċentrat fuq it-tempji tas-suldati-patrijiet Buddisti (Seungyeong) meta d-dinastija Joseon waqgħet u l-perjodu kolonjali Ġappuniż kien qed joqrob fil-bidu tas-seklu 20. Madankollu, il-forti twaqqa' u t-tempji ġew imġiegħla jagħlqu mill-Ġappuniżi fl-1907. Il-fortizza tilfet il-funzjoni tagħha bħala ċentru ta' raħal minħabba r-rilokazzjoni tal-uffiċċju tal-Kontea ta' Gwangju fl-1917, u dan irriżulta fi tnaqqis ta' importanza tal-villaġġ remot fil-muntanji. Imbagħad, il-forti ġarrab telf fil-popolazzjoni u telf materjali matul il-Gwerra Koreana.
Illum il-ġurnata, Namhansanseong huwa attrazzjoni turistika, wara r-restawr tal-ħitan li sar fuq skala kbira u wara li ġie ddeżinjat bħala park provinċjali fis-snin 70 tas-seklu 20. Kien hemm żieda drammatika fl-għadd ta' ristoranti u diversi faċilitajiet għall-viżitaturi mis-snin 80 tas-seklu 20. Il-Palazz ta' Emerġenza u s-Santwarju tal-Antenati Rjali fi ħdan il-forti ġew irrestawrati ferm abbażi ta' diversi studji fuq Namhansanseong mis-snin 90 tas-seklu 20, u fl-2010 tniżżel fil-lista tas-siti indikattivi tal-Korea t'Isfel. Il-forti tniżżel fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2014. Il-Kumitat għall-Wirt Dinji tal-UNESCO stqarr li "l-forti Namhansanseong huwa l-unika forti-belt li nbena bħala belt kapitali temporanja għall-ħarsien tas-sovranità u tal-indipendenza tad-dinastija Joseon".
Sit ta' Wirt Dinji
Namhansanseong ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2014.
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (ii) "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; u l-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".
Ġestjoni tal-konservazzjoni
Iċ-Ċentru tal-Wirt Dinji ta' Namhansanseong huwa responsabbli għall-ġestjoni u għall-monitoraġġ tal-wirt kulturali ta' Namhansanseong, filwaqt li l-Uffiċċju tal-Park Provinċjali ta' Namhansanseong huwa responsabbli għall-ġestjoni u għall-monitoraġġ tal-faċilitajiet tal-viżitaturi fi ħdan l-inħawi tal-park provinċjali ta' Namhansanseong, f'konformità mal-Pjan Bażiku tal-2012 dwar it-Titjib Komprensiv ta' Namhansanseong.
Midja u letteratura
Ir-rumanz Namhansanseong ta' Kim Hoon huwa bbażat fuq it-tieni invażjoni Manchu tal-Korea fl-1636, fejn ir-Re Injo tad-dinastija Joseon ifittex il-kenn tal-forti.
Il-musical tal-2009 Namhansanseong, ibbażata fuq ir-rumanz bl-istess isem, tiffoka fuq il-ħajjiet tan-nies ordinarji u l-ispirtu ta' sopravivenza tagħhom fi żminijiet diffiċli. Il-protagonista kien Yesung tal-grupp mużikali maskili Super Junior li ħadimha ta' Jung Myung-soo, qaddej li għamilha ta' interpretu. L-ispettaklu ttella' mid-9 ta' Ottubru sal-14 ta' Novembru fit-Teatru tal-Opri u ċ-Ċentru tal-Arti ta' Seongnam.
Dae Jang Geum (2003)
Dong Yi (sensiela televiżiva; 2010)
The Slave Hunters (2010)
Nobody's Daughter Haewon (2013)
The Fortress, film tal-2017 tar-reġista Hwang Dong-hyuk; it-titlu bil-Korean huwa isem il-forti stess (Namhansanseong).
Referenzi
Siti ta' Wirt Dinji
Fortizzi
Korea t'Isfel |
29124 | https://mt.wikipedia.org/wiki/San%20Crist%C3%B3bal%20de%20La%20Laguna | San Cristóbal de La Laguna | San Cristóbal de La Laguna (magħrufa wkoll fil-qosor bħala La Laguna, pronunzja bl-Ispanjol: [saŋ kɾisˈtoβal de la laˈɣuna]) hija belt u muniċipalità fil-parti tat-Tramuntana tal-gżira ta' Tenerife fil-Provinċja ta' Santa Cruz de Tenerife fil-Gżejjer Kanarji, Spanja. Il-belt hija t-tielet l-iżjed popolata fl-arċipelagu u t-tieni l-iżjed popolata fil-gżira. Iċ-ċentru storiku ta' La Laguna ġie ddikjarat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1999. Fl-2003 il-muniċipalità bdiet Pjan Urban ambizzjuż għar-rinnovazzjoni tal-inħawi tal-madwar, imwettaq mid-ditta AUC S.L. (Arquitectura Urbanismo y Cooperación). Il-belt kienet il-belt kapitali tal-qedem tal-Gżejjer Kanarji. La Laguna tinsab eżatt biswit il-belt ta' Santa Cruz de Tenerife; b'hekk, iż-żewġ bliet u muniċipalitajiet jiffurmaw ċentru urban kbir u uniku, ikkollegati ma' xulxin permezz tat-tramm.
Il-belt tospita l-Università ta' La Laguna li għandha 30,000 student; dawn ma jiġux inklużi fiċ-ċifri tal-popolazzjoni għall-belt. La Laguna titqies bħala belt kapitali kulturali tal-Gżejjer Kanarji. Barra minn hekk, tiġi msejħa wkoll bħala s-"Ciudad de los Adelantados", peress li kienet l-ewwel belt universitarja tal-arċipelagu.
L-ekonomija tagħha hija orjentata lejn in-negozju filwaqt li l-agrikoltura tiddomina l-porzjon tal-Grigal tal-belt. Iż-żona urbana tiddomina l-partijiet ċentrali u tan-Nofsinhar. It-turiżmu jkopru l-kosta tat-Tramuntana. L-industrija prinċipali tinkludi xi manifatturar. Iż-żona industrijali hija magħmula mis-sottodiviżjonijiet prinċipali ta' Majuelos, Las Torres de Taco, Las Mantecas u Las Chumberas. F'din il-belt wieħed isib id-dar leġġendarja tal-fatat ta' Catalina Lercaro, kif ukoll il-ġisem intatt ta' Sor María de Jesús, u l-Kristu ta' La Laguna (Cristo de La Laguna). Binja emblematika oħra tal-belt hija l-Katidral ta' La Laguna, li huwa l-katidral Kattoliku ta' Tenerife u d-djoċesi tiegħu (id-Djoċesi ta' Tenerife).
Figuri storiċi importanti oħra tal-belt kienu Amaro Pargo, wieħed mill-kursara famużi tal-Epoka tad-Deheb tal-Piraterija, u José de Anchieta, qaddis, missjunarju u l-fundatur Kattoliku tal-bliet ta' São Paulo u ta' Rio de Janeiro fil-Brażil.
Fl-2010, wara stħarriġ li sar, La Laguna ġiet elenkata bħala l-belt l-aqwa reputazzjoni fil-Gżejjer Kanarji u t-tielet belt kapitali provinċjali ta' Spanja bl-aqwa reputazzjoni, wara Gijon u Marbella.
Etimoloġija
Għall-ewwel il-belt kienet tissejjaħ Aguere mill-aboriġini Guanches (l-isem għadu jintuża fil-letteratura). Iktar 'il quddiem il-belt ġiet stabbilita bħala Villa de San Cristóbal de La Gran Laguna, li jfakkar għadira jew lag li kien hemm fil-post fl-imgħoddi. Iktar 'il quddiem il-belt ġiet stabbilita bħala San Cristóbal de La Laguna, u spiss tissejjaħ fil-qosor bħala La Laguna (il-lag).
Stemma
L-istemma ngħatat mir-Reġina Joanna ta' Kastilja fit-23 ta' Marzu 1510, bħala parti mill-gżira ta' Tenerife. Il-belt ta' La Laguna, peress li kienet il-belt kapitali tal-gżira matul l-ewwel żminijiet wara l-Konkwista, adottat din l-istemma waħedha. Fiha gżira b'vulkan jiżbroffa, fuq il-mewġ, bejn kastell u iljun, u fuq nett l-Arkanġlu San Mikiel, b'lanza f'id u b'tarka f'idu l-oħra. Fil-burduri tal-istemma hemm il-kitba Michael Arcangele Veni in Adjutorium Populo Dei Thenerife Me Fecit. Dawn l-elementi jissimbolizzaw l-inkorporazzjoni tal-gżira ta' Tenerife mal-Kuruna ta' Kastilja u l-evanġelizzazzjoni tagħha taħt il-patrunaġġ ta' San Mikiel.
Sottodiviżjonijiet
La Verdellada
Viña Nava
El Coromoto
San Benito
El Bronco
La Cuesta
Taco
Tejina
Valleguerra
Bajamar
Punta del Hidalgo
Geneto
Los Baldios
Guamasa
El Ortigal
Las Mercedes
El Batan
Las Carboneras
San Diego
Las Gavias
Klima
Minħabba l-aspett tat-Tramuntana tal-belt li taqbad l-indewwa mill-irjieħ prevalenti mill-Grigal, San Cristóbal de La Laguna għandha klima Mediterranja (Köppen: Csb) li tikkuntrasta mal-klima arida ta' bliet oħra fil-Gżejjer Kanarji, b'minn tliet darbiet sa ħames darbiet iktar preċipitazzjoni mix-xaqlibiet tan-Nofsinhar, b'madwar għaxra fil-mija inqas sigħat ta' xemx, u umdità ogħla b'madwar għaxra fil-mija s-sena kollha. Minkejja l-elevazzjoni tagħha, l-influwenzi marittimi u sottotropikali jżommu t-temperatura 'l fuq mit-temperatura tal-iffriżar is-sena kollha.
Storja
Il-post fejn il-belt hija mibnija kien tal-Menceyato de Anaga, li kien wieħed mid-disa' renji tal-aboriġini Guanche fil-gżira sal-konkwista tar-Renju ta' Kastilja. Huwa magħruf ukoll li l-wied kollu ta' Aguere (fejn tinsab il-belt) u speċjalment il-lag il-kbir li kien hemm fl-imgħoddi, kien post ta' pellegrinaġġ għall-aboriġini tal-gżira.
Il-Battalja ta' Aguere ġiet miġġielda hawnhekk fl-1494. Il-belt ġiet stabbilita bejn l-1496 u l-1497 minn Alonso Fernández de Lugo u kienet il-belt kapitali tal-gżira wara l-konklużjoni tal-konkwista tal-gżejjer. Iktar 'il quddiem il-belt saret ukoll il-kapitali tal-Gżejjer Kanarji kollha. Fl-1582, il-belt batiet minħabba l-epidemija tal-pesta s-sewda li wasslet għal bejn 5,000 u 9,000 imwiet.
Il-konfigurazzjoni tal-belt, it-toroq tagħha u l-ambjent tagħha huma elementi kondiviżi ma' bliet kolonjali oħra fl-Amerki u Ħavana Antika f'Kuba, Campeche fil-Messiku, Cartagena de Indias fil-Kolombja, jew San Juan de Puerto Rico, fost oħrajn, ladarba l-pjanta urbana tal-belt ta' La Laguna kienet il-mudell għal dawn il-bliet.
Iż-żona qrib il-kosta iktar 'il quddiem ġiet attakkata mill-pirati. L-Università ta' La Laguna ġiet stabbilita fl-1701.
Tnaqqis fil-popolazzjoni u fl-ekonomija fis-seklu 18 irriżultaw fit-trasferiment tal-belt kapitali lejn Santa Cruz de Tenerife fl-1723. Minn dak iż-żmien 'l hawn Santa Cruz saret il-belt kapitali tal-gżira ta' Tenerife u l-unika belt kapitali tal-Gżejjer Kanarji sal-1927. Minn dik is-sena 'l quddiem, il-belt kapitali tal-arċipelagu ġiet kondiviża mal-belt ta' Las Palmas de Gran Canaria.
L-Ajruport tat-Tramuntana ta' Tenerife f'Los Rodeos infetaħ fis-snin 30 tas-seklu 20 u llum il-ġurnata qed jespandi bl-użu tal-linji tal-ajru low cost.
Il-belt ġiet iddikjarata bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fit-2 ta' Diċembru 1999. Diversi toroq ta' importanza storika ġew magħluqa għat-traffiku tal-karozzi. La Laguna spiss ġiet imsejħa l-"Firenze tal-Gżejjer Kanarji", minħabba l-għadd kbir ta' knejjes u kunventi tagħha, kif ukoll iċ-ċentru storiku u l-binjiet storiċi tagħha. Dan anke minħabba l-fatt li l-belt kienet in-nieqa jew is-sede ta' diversi movimenti artistiċi u kulturali differenti li mbagħad ġew esportati lejn il-bqija tal-arċipelagu tal-Kanarji, speċjalment fl-isfera reliġjuża bħall-Ġimgħa Mqaddsa, jew peress li kienet in-nieqa fil-Kanarji tal-moviment tal-Illuminazzjoni, imsejjaħ ukoll is-"Seklu tad-Dwal". Dan iffavurixxa t-tkattir, speċjalment fil-perjodu Barokk (is-sekli 17-18), ta' skulturi, pitturi u arkitetti notevoli li eżerċitaw xogħolhom fil-belt u xi kultant esportaw ix-xogħlijiet tagħhom lejn il-bqija tal-arċipelagu.
Dan l-aħħar instabu diversi mini, passaġġi u postijiet taħt l-art li jmorru lura għal perjodu eżatt wara l-istabbiliment tal-belt. Dawn il-mini xi kultant jinsabu taħt binjiet ikoniċi ħafna bħall-Iglesia de la Concepción, il-Katidral ta' La Laguna u l-eks Kunvent ta' Santu Wistin, fost oħrajn. Ir-riċerkaturi jemmnu li l-belt attwali ta' La Laguna ġiet olzata, għaliex issa ma għandhiex l-istess pjan terran bħal meta ġiet stabbilita. F'xi postijiet hija ogħla b'iktar minn metru u dak li hemm taħt ġie midfun.
Sit ta' Wirt Dinji
San Cristóbal de La Laguna ġiet iddeżinjata bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1999.
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (ii) "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; u l-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".
Attrazzjonijiet ewlenin
Katidral ta' La Laguna: b'faċċata Neoklassika (1819).
Iglesia de la Concepción: kienet l-ewwel parroċċa li nbniet fil-gżira ta' Tenerife.
Ċentru Storiku: tniżżel fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO minħabba l-konfigurazzjoni tat-toroq li serviet bħala mudell għall-kostruzzjoni ta' xi bliet ewlenin tal-Amerka Latina. Fih hemm bosta binjiet bi stil kolonjali, b'gallariji tal-injam u bi btieħi kbar bis-siġar u bil-fjuri fiċ-ċentru tagħhom.
Real Santuario del Santísimo Cristo de La Laguna: wieħed mill-iżjed tempji importanti fil-belt u fil-gżira, bix-xbieha meqjuma ta' Kristu fuq ġewwa, popolari ħafna fl-arċipelagu.
Università ta' La Laguna: l-ewwel università stabbilita fil-Gżejjer Kanarji.
Casa Anchieta: il-post fejn twieled San José de Anchieta, meqjus mill-Knisja Kattolika bħala Appostlu tal-Brażil.
Palazz ta' Salazar: il-palazz tal-familja Salazar de Frías; attwalment tintuża bħala s-sede tal-isqof tad-Djoċesi ta' Tenerife. Fuq ġewwa tal-binja tispikka l-Kappella tal-Isqof, frott ix-xogħol ta' grupp internazzjonali u ekumeniku mmexxi mill-Ġiżwita Sloven, Marko Ivan Rupnik, b'mużajk Neo-Biżantin li jirrappreżenta l-misteru ta' Pentekoste.
Palazz ta' Nava: eżempju tal-arkitettura tal-Kanarji li jikkombina elementi tal-arkitettura tal-Barokk, tan-Neoklassiċiżmu u tal-Manjeriżmu.
Knisja ta' Santo Domingo de Guzmán: waħda mill-eqdem knejjes fil-belt; fiha hemm il-qabar tal-kursar famuż Amaro Pargo.
Instituto Canarias Cabrera Pinto: l-eqdem skola sekondarja fl-arċipelagu li għadha tintuża.
Teatro Leal: mibni fl-1915.
Plaza del Adelantado: il-pjazza prinċipali tal-belt imdawra b'bosta binjiet interessanti: il-muniċipju (Casa del Corregidor), il-Palazz ta' Nava, il-Kunvent ta' Santa Catalina de Siena u l-eremitaġġ ta' San Mikiel l-Arkanġlu.
Mużew tal-Istorja ta' Tenerife: (Palacio Lercaro) mużew li jippreżenta l-istorja tal-gżira mis-seklu 15 sal-preżent. Il-mużew huwa magħruf ukoll għaliex fih allegatament jidher il-fatat ta' Catalina Lercaro, żagħżugħa mis-seklu 16 li wettqet suwiċidju.
Folklor
La Laguna tospita għadd ta' gruppi folkloristiċi magħrufa sew tal-Gżejjer Kanarji. La Laguna inħolqot madwar diversi gruppi folkloristiċi.
Festi u btajjel
Romería de San Benito Abad
Ir-Romería Regional de San Benito Abad, hija romeria popolari li titqies bħala l-iżjed rappreżentattiva tal-Gżejjer Kanarji, u tinvolvi gruppi li jiġu minn kull rokna tal-arċipelagu. Din tiġi ċċelebrata fit-tieni Ħadd ta' Lulju u titqies fost l-iktar romeria importanti fi Spanja. In-nies jilbsu kostumi tradizzjonali u t-toroq jiġu mżejna b'prodotti tipiċi fil-karrettuni tal-bhejjem. Fil-belt kollha jkun hemm ukoll mużika folkloristika tal-Kanarji.
Btala tal-Kristu ta' La Laguna
Din il-btala tiġi ċċelebrata kull 14 ta' Settembru f'ġieħ ix-xbieha ta' Kristu meqjuma ħafna fiI-Gżejjer Kanarji, dik ta' Cristo de La Laguna. Għal dan l-avveniment jiġu n-nies mill-arċipelagu kollu. Din hija l-btala ewlenija tal-belt.
Ġimgħa Mqaddsa
Il-Ġimgħa Mqaddsa fil-belt ta' San Cristóbal de La Laguna hija l-iżjed iċċelebrata bil-kbir fil-Gżejjer Kanarji. Il-Ġimgħa Mqaddsa fiha elementi ta' valur storiku u artistiku kbir, fosthom il-Cristo de La Laguna msemmi hawn fuq, u x-xirkiet tal-festa, uħud minnhom antiki sekli sħaħ u li adottaw l-użu tal-kappa fis-seklu 19, u jirkbu fuq karrettuni bir-roti fit-toroq tal-belt.
Ġemellaġġi
Cartagena de Indias, il-Kolombja
São Paulo, il-Brażil
Telde, Spanja
Colima, il-Messiku.
Nies
José de Anchieta (twieled fid-19 ta' Marzu 1534 – miet fid-9 ta' Ġunju 1597), qaddis u bniedem importanti fl-istorja kolonjali bikrija tal-Brażil.
Juan Núñez de la Peña (1641-1721), storiku Spanjol.
Amaro Pargo (1678-1747), kursar Spanjol.
José Rodríguez de la Oliva (1695-1777), skultur u pittur Barokk.
Cristóbal Bencomo y Rodríguez (1758-1835), qassis, konfessur tar-Re Ferdinandu VII ta' Spanja u Arċisqof Titulari ta' Heraclea.
Juan Domingo de Monteverde (1773-1832), raġel militari.
Oscar Domínguez (twieled fid-9 ta' Jannar 1906 – miet fil-31 ta' Diċembru 1957), pittur u surrealista Spanjol.
Antonio Cubillo (twieled fit-3 ta' Ġunju 1930 – miet fl-10 ta' Diċembru 2012), rivoluzzjonarju u politiku.
Suso Santana (twieled fit-2 ta' Marzu 1985), plejer tal-futbol.
Sergio Rodriguez (twieled fit-12 ta' Ġunju 1986), plejer tal-basketball.
Cristo Reyes (twieled fit-30 ta' Lulju 1987), plejer tad-darts.
Ana Guerra (twieldet fl-1994), kantanta famuża bħala kontestanta tal-programm televiżiv Operación Triunfo fl-2017.
Referenzi
Siti ta' Wirt Dinji
Bliet ta' Spanja |
29125 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Henri%20Frederic%20Amiel | Henri Frederic Amiel | Henri Frédéric Amiel (pronunzja bil-Franċiż: [ɑ̃ʁi fʁedeʁik amjɛl]; twieled fis-27 ta' Settembru 1821 – miet fil-11 ta' Mejju 1881) kien filosfu morali, poeta u kritiku Żvizzeru.
Bijografija
Imwieled f'Ġinevra fl-1821, Amiel kien dixxendent minn familja Huguenot li marret tgħix fl-Iżvizzera wara r-revoka tal-Editt ta' Nantes.
Wara li tilef lill-ġenituri tiegħu ta' età bikrija, Amiel ivvjaġġa ħafna, sar midħla mal-mexxejja intellettwali tal-Ewropa, u għamel studju speċjali tal-filosofija Ġermaniża f'Berlin. Fl-1849 huwa nħatar bħala professur tal-estetika fl-Akkademja ta' Ġinevra, u fl-1854 sar professur tal-filosofija morali.
Dawn il-ħatriet, mogħtija mill-partit demokratiku, ċaħħduh mill-appoġġ tal-partit aristokratiku, li kellhom patrunaġġ dominanti għall-kultura kollha tal-belt. Dan l-iżolament ispira ktieb li Amiel baqa' magħruf għalih, il-Journal Intime ("Ġurnal Privat"), li wara li ġie ppubblikat wara mewtu, kiseb reputazzjoni Ewropea. Ġie tradott bl-Ingliż mill-kittieba Brittanika Mary Augusta Ward fuq suġġeriment tal-akkademiku Mark Pattison.
Għalkemm mudest bħala volum ta' output, il-Ġurnal ta' Amiel kiseb simpatija li l-awtur ma rnexxilux jikseb f'ħajtu. Minbarra l-Journal, huwa pproduċa diversi volumi ta' poeżija u kiteb studji dwar Erasmus, Madame de Stael u kittieba oħra. Il-korrispondenza estensiva tiegħu ma' Égérie, l-isem tal-pinna li ta lil Louise Wyder, ġiet ippreservata u ppubblikata fl-2004.
Huwa miet f'Ġinevra fil-11 ta' Mejju 1881 tal-età ta' 59 sena.
Il-filosfu Franċiż Ludovic Dugas, hu u jipprova jiddeskrivi fenomenu psikoloġiku ġdid, ħa l-l-kelma "depersonalizzazzjoni" mill-Journal intime ta' Amiel, "Għalija kollox stramb, nista' noħroġ minn ġismi, tiegħi bħala individwu, jiena depersonalizzat, imbiegħed, 'il bogħod". Dugas qies din id-deskrizzjoni bħala waħda litterali, iżda ftit paragrafi iktar 'l isfel Amiel jiċċara: "jidhirli li dawn l-esperjenzi mentali (transformations mentales) mhuma xejn iktar minn esperjenzi filosofiċi. Mhux marbut ma l-ebda waħda b'mod partikolari".
Xogħlijiet
Berlin au printemps de l’année 1848 (1849).
Du mouvement littéraire dans la Suisse romane et de son avenir (1849).
Grains de mil (1854).
Il penseroso (1858).
La Cloche (1860).
La Part du rêve (1863).
L’Escalade de MDCII (1875).
Charles le Téméraire (1876).
Les Étrangères (1876).
L’Enseignement supérieur à Genève depuis la fondation de l’Académie depuis le 5 juin 1559 (1878).
Jean-Jacques Rousseau jugé par les Genevois d’aujourd’hui (1879).
Jour à jour (1880).
Fragments d’un journal intime (1884), it-tieni edizzjoni.
Amiel's Journal: The Journal Intime of Henri-Frédéric Amiel (1885), traduzzjoni ta' Humphry Ward. Macmillan.
Philine (1927).
Lettres de jeunesse (1904).
Essais, critiques (1931).
Iktar qari
Arnold, Matthew (1888). "Amiel." In: Essays in Criticism. Londra: Macmillan & Co., pp. 300–331.
Barry, William (1909). "An Apostle of Nirvana: H.F. Amiel." In: Heralds of Revolt. Londra: Hodder & Stoughton, pp. 102–119.
Brooks, Van Wyck (1913). "Amiel." In: The Malady of the Ideal. Londra: A.C. Fifield, pp. 81–103.
Pater, Walter (1901). "Amiel's 'Journal Intime'." In: Essays from 'The Guardian'. Londra: Macmillan & Co., pp. 17–37.
Ward, Mary A. (1921). Introduction to Amiel's Journal. Londra: Macmillan & Co., pp. vii–xiii.
Referenzi
Filosfi
Poeti
Twieldu fl-1821
Mietu fl-1881
Nies Żvizzeri |
29127 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Park%20Nazzjonali%20ta%27%20Keoladeo | Park Nazzjonali ta' Keoladeo | Il-Park Nazzjonali ta' Keoladeo jew il-Park Nazzjonali ta' Keoladeo Ghana (li qabel kien magħruf bħala s-Santwarju tal-Għasafar ta' Bharatpur Bird Sanctuary) huwa santwarju famuż tal-għasafar u l-fawna f'Bharatpur, ir-Rajasthan, l-Indja, li jospita eluf ta' għasafar, speċjalment fl-istaġun tax-xitwa. Iktar minn 350 speċi ta' għasafar huma residenti. Huwa wkoll ċentru turistiku ewlieni b'għexieren ta' ornitologi li jżuru l-park fl-istaġun tal-ibernazzjoni. Ġie ddikjarat bħala santwarju protett fl-1971 u ġie stabbilit bħala park nazzjonali fl-10 ta' Marzu 1982. Huwa wkoll Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO.
Il-Park Nazzjonali ta' Keoladeo Ghana huwa art mistagħdra magħmula u ġestita mill-bniedem u huwa wieħed mill-parks nazzjonali tal-Indja. Ir-riżerva tipproteġi lil Bharatpur minn għargħar frekwenti, tipprovdi post għar-ragħa tal-bhejjem tal-ifrat tal-villaġġ, u fl-imgħoddi kienet tintuża primarjament bħala post għall-kaċċa tal-għasafar tal-ilma. Ir-riżerva ta' 29 km2 (11-il mil kwadru) lokalment hija magħrufa bħala Ghana, u hija mużajk ta' bwar nexfin tal-ħaxix, boskijiet, imraġ u artijiet mistagħdra. Dawn il-ħabitats diversi jospitaw 366 speċi ta' għasafar, 379 speċi ta' fjuri, 50 speċi ta' ħut, 13-il speċi ta' sriep, 5 speċijiet ta' gremxul, 7 speċijiet ta' anfibji, 7 speċijiet ta' fkieren tal-ilma u varjetà ta' invertebrati oħra.
Storja
Is-santwarju nħoloq 250 sena ilu u ngħata isem it-tempju ta' Keoladeo (Shiva) fil-konfini tiegħu. Inizjalment, kien art baxxa naturali; u ġie mgħerreq bl-ilma wara l-kostruzzjoni tal-Ajan Bund mill-Maharaja Suraj Mal, li dak iż-żmien kien il-mexxej tal-istat ta' Bharatpur, bejn l-1726 u l-1763. Il-bund inħoloq fejn jiltaqgħu żewġ xmajjar: Gambhir u Banganga. Il-park kien jintuża għall-kaċċa mill-Maharajas ta' Bharatpur, tradizzjoni li tmur lura għall-1850, u kull sena kienu jiġu organizzati avvenimenti tal-isparar tal-papri f'ġieħ il-Viċirejiet Brittaniċi. F'avveniment wieħed waħdu fl-1938, inqatlu iktar minn 4,273 għasfur bħal kuluverti u sarselli minn Lord Linlithgow, li dak iż-żmien kien il-Viċirè tal-Indja.
Il-park ġie stabbilit bħala park nazzjonali fl-10 ta' Marzu 1982. Iż-żona ġiet iddeżinjata bħala santwarju tal-għasafar fit-13 ta' Marzu 1976 u bħala sit tar-Ramsar skont il-Konvenzjoni tal-Artijiet Mistagħdra f'Ottubru 1981.
L-aħħar avveniment kbir tal-isparar sar fl-1964 iżda l-Maharajah baqa' jkollu drittijiet tal-isparar sal-1972. Fl-1985, il-park ġie ddikjarat Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO skont il-Konvenzjoni tal-Wirt Dinji tan-Nazzjonijiet Uniti. Il-park huwa wkoll foresta ta' riżerva skont l-Att dwar il-Foresti tar-Rajasthan tal-1953 u għaldaqstant huwa proprjetà tal-Istat ta' Rajasthan, l-Indja. Fl-1982, ir-ragħa ġiet ipprojbita fil-park, u dan wassal għal protesti vjolenti mill-bdiewa lokali kontra l-gvern.
Sit ta' Wirt Dinji
Il-Park Nazzjonali ta' Keoladeo ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1985.
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' kriterju wieħed tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (x) "Post fejn hemm l-iktar ħabitats naturali importanti u sinifikanti għall-konservazzjoni fil-post tad-diversità bijoloġika, inkluż fejn hemm speċijiet mhedda ta' valur universali straordinarju mill-perspettiva tax-xjenza jew tal-konservazzjoni".
Ġeografija
Il-Park Nazzjonali ta' Keoladeo jinsab 2 km (1.2 mil) fix-Xlokk ta' Bharatpur u 55 km (34 mil) fil-Punent ta' Agra. Huwa mifrux fuq madwar 29 km2 (11-il mil kwadru). Terz tal-Park Nazzjonali ta' Keoladeo huwa art mistagħdra b'tumbati, digi, u ilmijiet fil-beraħ bi pjanti taħt l-ilma u fuq wiċċ l-ilma. L-artijiet 'il fuq huma bwar tal-ħaxix bi speċijiet ta' ħaxix twil flimkien ma' siġar u arbuxelli mifruxa u preżenti b'densità li tvarja. Ħabitat simili b'ħaxix qasir, bħal Cynodon dactylon u Dichanthium annulatum, jeżisti wkoll. L-artijiet bil-boskijiet b'siġar enormi ta' Kadam (Neolamarckia cadamba) huma mifruxa f'irqajja' sparsi. Il-flora tal-park tikkonsisti minn 379 speċi ta' pjanti li jarmu l-fjuri, li minnhom 96 huma speċijiet tal-artijiet mistagħdra. L-artijiet mistagħdra huma parti mill-Pjanuri l-Kbar tal-Ganges fl-Indja.
L-ilma jinsab f'xi partijiet biss. L-alternanza tat-tixrib u tat-tnixxif tgħin fiż-żamma tal-ekoloġija tal-imraġ tal-ilma ħelu, ideali għall-fawna tal-ilma u għall-għasafar tal-ilma residenti. Jeżisti wkoll arranġament ta' tubi għall-ippumpjar tal-ilma minn bjar fondi sabiex jimtlew xi postijiet żgħar ħalli jiġu salvati ż-żrieragħ, l-ispori u ħlejqiet akkwatiċi oħra. Dan jgħin ukoll fis-snin meta jkun hemm nixfa estrema.
Klima
Matul l-1988, it-temperatura massima medja kienet tvarja bejn 20.9 °C (69.6 °F) f'Jannar u 47.8 °C (118.0 °F) f'Mejju, filwaqt li t-temperatura medja kienet tvarja bejn 6.8 °C (44.2 °F) f'Diċembru u 26.5 °C (79.7 °F) f'Ġunju. Il-varjazzjoni fit-temperatura binhar kienet tvarja bejn 5 °C (41 °F) f'Jannar u 50 °C (122 °F) f'Mejju. L-umdità relattiva medja kienet tvarja mit-62 % f'Marzu u 83.3 % f'Diċembru. Il-preċipitazzjoni annwali medja hija ta' 662 mm (26.1 pulzier), u x-xita niżlet b'medja ta' 36 jum fis-sena. Fl-1988, 395 mm (15.6-il pulzier) ta' xita niżlu matul 32 jum.
Ekoloġija
Flora
F'żona kkaratterizzata minn veġetazzjoni sparsa, il-park huwa l-unika post fejn hemm veġetazzjoni densa u bosta siġar. It-tipi prinċipali ta' veġetazzjoni huma foresti ħorfija niexfa tropikali mħallta ma' bwar niexfa tal-ħaxix. Fejn il-foresta ġiet iddegradata, il-parti l-kbira taż-żona hija miksija b'arbuxelli u b'siġar ta' daqs medju. Il-park fih marġ tal-ilma ħelu u jimtela bl-ilma mill-għargħar matul l-istaġun tal-monsoons. Il-bqija tal-park jibqa' niexef. Il-foresti, li jinsabu l-iktar fix-Xlokk tal-park, huma dominati bil-kalam jew il-kadam (Mitragyna parvifolia), il-jamun (Syzygium cumini) u l-babul (Acacia nilotica). Il-boskijiet fil-beraħ fil-biċċa l-kbira huma magħmula minn babul, b'ammont żgħir ta' kandi (Prosopis cineraria) u ber (Zizyphus).
X'aktarx li mingħajr iż-żieda tal-ilma mill-Ajan Bund, is-sit ma jkunx jista' jsostni daqshekk annimali tal-ilma. Il-ħamrija hija alluvjali b'mod predominanti, u xi trab tafli fforma bħala riżultat tal-għargħar perjodiku.
Il-boskijiet fil-beraħ huma l-iktar babul b'ammont żgħir ta' kandi u ber. L-artijiet bl-arbuxelli huma dominati minn ber u karira (Capparis decidua).
Il-piloo (Salvadora oleoides u Salvadora persica) huma preżenti wkoll fil-park u prattikament huma pjanti tal-injam li jinsabu f'żoni ta' ħamrija b'kontenut ta' melħ. Il-veġetazzjoni akkwatika hija rikka u tipprovdi sors tal-ikel siewi għall-annimali li jgħixu qrib l-ilma.
Fl-2007 u fl-2008 saru tentattivi biex jinqered il-Prosopis juliflora u eżemplari tal-ġeneru Cineraria sabiex jiġi evitat li l-park jiġi mifni minn din l-ispeċi invażiva u sabiex il-veġetazzjoni naturali tiġi megħjuna tirkupra.
Fawna
Makroinvertebrati bħal dud, insetti u molluski, għalkemm huma iktar abbundanti bħala varjetà u numri minn kwalunkwe grupp ieħor ta' organiżmi, huma preżenti l-iktar fil-ħabitats akkwatiċi. Dawn huma sors tal-ikel għal bosta ħut u għasafar, kif ukoll għal xi speċijiet ta' annimali, u b'hekk, jikkostitwixxu ħolqa maġġuri fil-katina tal-ikel u fil-funzjonament tal-ekosistema. Hemm abbundanza ta' insetti tal-art u dawn għandhom effett pożittiv fuq it-tnissil tal-għasafar tal-art.
Għasafar
Il-pożizzjoni tal-park fil-Pjanura tax-xmara Ganges tagħmel lis-sit l-aqwa sit tat-tnissil għall-ispeċijiet ta' għasafar li ġejjin:
russetti,
ċikonji; u
marguni,
Il-park huwa post importanti ta' mistrieħ għax-xitwa għal għadd kbir ta'
papri tal-passa.
L-iżjed għasafar tal-ilma komuni huma dawn li ġejjin:
kuluverti griżi,
palettuni,
sarselli,
sarselli nani,
brajmli tat-toppu,
papri tal-munqar imħatteb,
wiżż tal-istrixxi,
marguni nani,
great cormorant,
marguni tat-toppu tal-Indja,
girwiela,
ċikonji tal-munqar ikkulurit,
paletti,
ċikonji Asjatiċi,
vellerani Orjentali,
darters,
beggazzini tar-rokka,
psiepes tal-ilma,
swejdiet,
pelikani tat-tikek,
pelikani bojod kbar,
damiġelli, u
grawwiet Antigone, taż-żifna spettakolari tan-namra.
Il-Park Nazzjonali ta' Keoladeo huwa magħruf bħala "ġenna tal-għasafar", peress li ġew irreġistrati iktar minn 370 speċi ta' għasafar fil-park. Ornitoloġikament, il-park huwa importanti minħabba żewġ aspetti. L-ewwel nett minħabba l-pożizzjoni strateġika tiegħu bħala post ta' mistrieħ għall-għasafar tal-ilma tal-passa li jaslu mis-sottokontinent Indjan qabel ma jinfirxu f'diversi reġjuni oħra. Diversi għasafar tal-ilma jieqfu hawnhekk qabel ma jpassu lejn postijiet tat-tnissil fir-reġjun Paleartiku tal-Punent. Barra minn hekk, l-artijiet mistagħdra huma żona ta' mistrieħ għax-xitwa għal bosta kongregazzjonijiet kbar ta' għasafar tal-ilma. Huwa wkoll l-unika post regolari ta' mistrieħ għax-xitwa fl-Indja għall-ispeċijiet li ġejjin:
il-grawwiet tas-Siberja.
Fost l-għasafar preżenti hemm:
vjolini,
bgħula tal-qasab,
qerd in-naħal,
Pycnonotidae,
durrajsi,
Turdidae,
ħaġliet Orjentali,
summien,
Bucerotidae tal-Indja,
jori ta' Marshall.
Fost l-għasafar tal-priża hemm dawn li ġejjin:
arpi,
bisien,
ajkli ta' Pallas,
ajkli bojod,
ajkli Rapax,
ajkli imperjali,
ajkli tat-tikek,
ajkli wikkiela tas-sriep,
ajkli l-kbar tat-tikek; ġew irreġistrati dan l-aħħar inisslu hawnhekk, speċi ġdida fl-Indja.
Mammiferi
Il-mammiferi tal-Park Nazzjonali ta' Keoladeo huma rikki wkoll u ġew identifikati 27 speċi, fosthom:
makakki ta' rhesus,
langur ta' Hanuman,
nilgaj,
bhejjem tal-ifrat selvaġġi,
ċriev chital,
sambar,
għożżiela tal-Indja,
ċriev selvaġġi,
ċingjali, u
porkuspini tal-Indja
mangus żgħar tal-Indja,
mangus komuni tal-Indja,
felini tal-ġungla,
felini leopardi,
qtates selvaġġi wikkiela tal-ħut,
żibetti Asjatiċi,
żibetti żgħar tal-Indja,
volpi ta' Bengal fox,
xakalli,
jeni tal-istrixxi,
lontri tal-pil lixx,
firien,
ġrieden,
ġerbilli, u
friefet il-lejl.
Speċijiet oħra
Il-fawna tal-ħut tal-park tinkludi 43 speċi, li minnhom 37 speċi jidħlu fil-park mal-ilma mill-Ajan Bund, u sitt speċijiet huma residenti li jitnisslu fil-park. Matul staġun tax-xita tajjeb, il-parkj jirċievi madwar 65 miljun ħuta. ll-popolazzjoni u d-diversità tal-ħut huma ta' importanza ekoloġika kbira peress li huma sors tal-ikel għal ħafna għasafar.
L-erpetofawna tal-Park Nazzjonali ta' Keoladeo għandha diversità kbira wkoll. Mill-għaxar speċijiet ta' fkieren tal-ilma fir-Rajasthan, seba' huma preżenti f'dan il-park. Barra minn hekk, hemm ħames speċijiet ta' gremxul, tlettax-il speċi ta' sriep u seba' speċijiet ta' anfibji. Ir-rospi u ż-żringijiet spiss jintlemħu fl-artijiet mistagħdra. Ħafna drabi jitfaċċa xi pitun li joħroġ mill-moħba tiegħu u jidher jixxemmex f'xi jum bnazzi tax-xitwa. Il-varan, il-porkuspin tal-Indja u l-farfett il-lejl b'żewġ ilwien kemm-il darba jużaw l-istess moħba tal-pituni. Is-sriep velenużi li jgħixu fil-park huma l-krait, il-kobra u l-lifgħa ta' Russell.
Referenzi
Siti ta' Wirt Dinji
Parks Nazzjonali
Indja |
29129 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Monasteru%20ta%27%20Santa%20Katarina | Monasteru ta' Santa Katarina | Il-Monasteru ta' Santa Katarina (bl-Għarbi: دير القدّيسة كاترين; bil-Grieg: Μονὴ τῆς Ἁγίας Αἰκατερίνης), uffiċjalment il-Monasteru Rjali Awtonomu Mqaddes ta' Santa Katarina tal-Muntanja Mqaddsa ta' Sinaj, huwa monasteru Ortodoss tal-Lvant li jinsab fil-Peniżola ta' Sinaj. Jinsab fil-bokka ta' fondoq fl-għoljiet taħt il-Muntanja Sinaj, qrib ir-raħal ta' Santa Katarina, l-Eġittu. Il-monasteru huwa msemmi għal Santa Katarina ta' Lixandra.
Ikkontrollat mill-Knisja Awtonoma ta' Sinaj, li hija parti mill-Knisja Ortodossa Griega usa', il-monasteru sar Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2002 għall-importanza unika tiegħu fit-tradizzjonijiet tal-Kristjaniżmu, tal-Iżlam u tal-Ġudaiżmu. Fl-isfond tal-Monasteru ta' Santa Katarina hemm tliet muntanji: Ras Sufsafeh (x'aktarx il-Muntanja Ħoreb li tissemma fil-Bibbja, fil-Punent b'quċċata ta' madwar kilometru (0.62 mili)); Jebel Arrenziyeb, fin-Nofsinhar b'quċċata ta' madwar kilometru; u l-Muntanja Sinaj (magħrufa lokalment bħala Jebel Musa, u skont it-tradizzjoni identifikati mal-Muntanja Sinaj li tissemma fil-Bibbja; fin-Nofsinhar b'quċċata ta' madwar żewġ kilometri (1.2 mil)).
Mibni bejn il-548 u l-565, huwa l-eqdem monasteru Kristjan fid-dinja li ilu abitat b'mod kontinwu. Is-sit fih ukoll l-eqdem librerija fid-dinja li ilha topera b'mod kontinwu, b'xogħlijiet uniċi jew estremament rari, bħall-Codex Sinaiticus u s-Syriac Sinaiticus, kif ukoll x'aktarx l-ikbar kollezzjoni ta' ikoni Kristjani bikrin, inkluż l-iżjed xbieha bikrija magħrufa ta' Ġesù bħala l-Kristu Pantokrator.
Tradizzjonijiet Kristjani
Meta Katarina inżammet bħala priġuniera fil-monasteru, iktar minn 200 ruħ ġew jarawha, inkluż il-mara ta' Maxentius, Valeria Maximilla; kollha kemm huma kkonvertew għall-Kristjaneżmu u sussegwentement mietu martri. L-imperatur furjuż ikkundanna lil Katarina għall-mewt fuq rota tat-torturi iżda malli missitha, tkissret f'diversi biċċiet. Maxentius ordna li tinqatel bil-qtugħ ir-ras. Katarina stess ordnat li tinbeda l-eżekuzzjoni. Skont il-leġġenda wkoll, minn għonqha gelglet sustanza qisha ħalib minflok demm.
Il-monasteru nbena madwar l-inħawi meqjusa tradizzjonalment bħala l-post fejn Mosè kien ra l-ħuġġieġa nar qalb l-għollieq. Il-festa ewlenija tal-monasteru hija l-Festa tat-Trasfigurazzjoni. Il-monasteru sar sit ta' pellegrinaġġ magħruf sew.
Storja
L-eqdem dokument dwar il-ħajja monastika fil-Muntanja Sinaj huwa ġurnal tal-ivvjaġġar miktub bil-Latin minn pellegrina jisimha Egeria (Etheria; Santa Silvja ta' Aquitaine) għall-ħabta tat-381/2-386.
Il-monasteru nbena skont l-ordni tal-Imperatur Ġustinjanu I(li rrenja fl-527-565), madwar il-Kappella tal-Ħuġġieġa nar qalb l-għollieq (magħrufa wkoll bħala l-Kappella ta' Santa Elena) li kienet ġiet ordnata biex tinbena mill-Imperatriċi Konsorti Elena, omm Kostantinu l-Kbir, fis-sit fejn Mosè suppost ra l-ħuġġieġa nar qalb l-għollieq. L-għollieq ħaj li hemm fi ħdan il-monasteru jingħad li huwa l-istess li ra jaqbad Mosè. Strutturalment, ix-xorok prinċipali tal-monasteru x'aktarx li huma l-eqdem xorok magħrufa fid-dinja. Is-sit huwa sagru għall-Kristjaneżmu, għall-Iżlam u għall-Ġudaiżmu.
Kienet inħolqot moskea billi l-kappella eżistenti kienet ġiet ikkonvertita matul il-Kaliffat Fatimida (909-1171), li kienet tintuża b'mod regolari sal-era tas-Sultanat Mamluk fis-seklu 13 u għadha tintuża attwalment f'okkażjonijiet speċjali. Matul l-Imperu Ottoman, il-moskea kienet tinsab f'kundizzjoni mwiegħra; din ġiet irrestawrata fil-bidu tas-seklu 20.
Matul is-seklu 7, il-Kristjani iżolati tas-Sinaj ġew eliminati u baqa' biss il-monasteru ffortifikat. Il-monasteru għadu mdawwar bil-fortifikazzjonijiet enormi li ppreservawh. Sas-seklu 20, l-aċċess kien permezz ta' bieb fl-għoli tal-ħitan ta' barra. Minn żmien l-Ewwel Kruċjata, il-preżenza tal-ġellieda tal-Kruċjati fis-Sinaj sal-1270 qanqlet l-interess tal-Kristjani Ewropej u żiedet l-għadd ta' pellegrini qalbiena li żaru l-monasteru. Il-monasteru kien appoġġat mid-dipendenzi tiegħu fl-Eġittu, fil-Palestina, fis-Sirja, f'Kreta, f'Ċipru u f'Kostantinopli.
Il-monasteru, flimkien ma' diversi dipendenzi fl-inħawi, jikkostitwixxi l-Knisja tas-Sinaj kollha, immexxija minn arċisqof, li huwa wkoll il-patri superjuri tal-monasteru. L-istatus amministrattiv preċiż tal-knisja fi ħdan il-Knisja Ortodossa tal-Lvant huwa ambigwu: uħud, inkluż il-Knisja nnifisha, jitqies bħala awtoċefalu, u oħrajn iqisuh bħala knisja awtonoma taħt il-ġurisdizzjoni tal-Knisja Ortodossa Griega ta' Ġerusalemm. L-arċisqof tradizzjonalment jiġi kkonsagrat mill-Patriarka Ortodoss Grieg ta' Ġerusalemm; f'dawn l-aħħar sekli effettivament irresjeda fil-Kajr. Matul il-perjodu tal-Kruċjati fejn kien hemm distakk bejn il-knejjes Ortodossi u Kristjani, il-monasteru spiċċa taħt il-patroċinju kemm tal-imperaturi Biżantini kif ukoll tal-mexxejja tar-Renju ta' Ġerusalemm, u l-qrati rispettivi tagħhom.
Fit-18 ta' April 2017, seħħ attakk minn grupp tal-Istat Iżlamiku f'checkpoint qrib il-monasteru, fejn inqatel puluzija u ġew midruba tliet pulizija oħra.
Sit ta' Wirt Dinji
Iż-Żona tal-Monasteru ta' Santa Katarina ġiet iddeżinjata bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2002.
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' erba' kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (i) "Rappreżentazzjoni ta' kapulavur frott il-kreattività tal-bniedem"; il-kriterju (iii) "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; il-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem"; u l-kriterju (vi) "Assoċjazzjoni diretta jew tanġibbli ma' avvenimenti jew ma' tradizzjonijiet ħajjin, ma' ideat jew ma' twemmin, jew ma' xogħlijiet artistiċi jew letterarji ta' valur universali straordinarju".
Opri tal-arti
Il-kumpless fih bosta opri tal-arti insostitwibbli: mużajk, l-aqwa kollezzjoni ta' ikoni bikrin fid-dinja, kif ukoll oġġetti lituriġiċi, kalċjijiet u relikwi, u binjiet tal-knisja. Il-kollezzjoni kbira ta' ikoni tibda b'uħud uniċi li jmorru lura x'aktarx għas-sekli 5 u 6; il-monasteru qatt ma ġie affettwat mill-ikonoklażma Biżantina u r-rikkezzi tiegħu qatt ma nsterqu. L-eqdem ikona fuq tema tat-Testment il-Qadim hija ppreservata fil-monasteru wkoll. Proġett biex il-kollezzjoni tiġi kkatalogata ilha għaddejja mis-snin 60 tas-seklu 20. Il-monasteru kien ċentru importanti għall-iżvilupp tal-istil ibridu tal-arti tal-Kruċjati, u għad għandu iktar minn 120 ikona maħluqa b'dak l-istil, bil-bosta l-ikbar kollezzjoni eżistenti fid-dinja. Evidentement bosta nħolqu mil-Latini, x'aktarx patrijiet, ibbażati fil-monasteru jew fil-qrib fis-seklu 13.
Gallerija tal-ikoni
Gallerija ta' ritratti storiċi
Iktar qari
Oriana Baddeley, Earleen Brunner (1996). The Monastery of St Catherine. 120 paġna b'79 ritratt bil-kulur. ISBN 978-0-9528063-0-1.
Böttrich, Christfried (2011). Der Jahrhundertfund. Entdeckung und Geschichte des Codex Sinaiticus. Leipzig: Evangelische Verlagsanstalt. ISBN 978-3-374-02586-2.
James Hamilton Charlesworth, The New Discoveries in St. Catherine’s Monastery, American Schools of Oriental Research Monograph, Winona Lake, Eisenbrauns, 1981. ISBN 0-89757-403-6.
Alessandro Falcetta (2018). A Biography of James Rendel Harris 1852 - 1941: The Daily Discoveries of a Bible Scholar and Manuscript Hunter. Londra: T&T Clark. ISBN 9780567684776.
Forsyth, G. H.; Weitzmann, K. (1973). The Monastery of Saint Catherine at Mount Sinai - The Church and Fortress of Justinian: Plates. Princeton: Princeton University Press. ISBN 0-472-33000-4.
Paul Géhin (2017). Les manuscrits syriaques de parchemin du Sinaï et leur membra disjecta. CSCO 665 / Subsidia 136. Louvain: Peeters. ISBN 978-90-429-3501-3.
Margaret Dunlop Gibson (1893). How the Codex was Found. A Narrative of Two Visits to Sinai from Mrs. Lewis’s Journals. 1892-1893. Cambridge: Macmillan & Bowes.
Dieter Harlfinger, Diether R. Reinsch, and Joseph A. M., Sonderkamp in Zusammenarbeit mit Giancarlo Prato: Specimina Sinaitica: Die datierten griechischen Handschriften des Katharinen-Klosters auf dem Berge Sinai 9. bis 12. Jahrhundert, Berlin: Reimer 1983. ISBN 3496007435.
Agnes Smith Lewis (1898). In the Shadow of Sinai. A Story travel and Research from 1895 to 1897. Cambridge: Macmillan & Bowes.
Panayotis G. Nicolopoulos (1999), The New Finds. Holy Monastery and Archdiocese of Sinai (Athens). ISBN 9608598427.
David C. Parker (2010). CODEX SINAITICUS: The Story of the World’s Oldest Bible. Londra. British Library. ISBN 9780712358033.
Porter, Stanley E. (2015). Constantine Tischendorf. The Life and Work of a 19th Century Bible Hunter. Londra: Bloomsbury T&T Clark. ISBN 978-0-5676-5803-6.
Schick, Alexander (2015). Tischendorf und die älteste Bibel der Welt - Die Entdeckung des CODEX SINAITICUS im Katharinenkloster. Muldenhammer: Jota. ISBN 978-3-935707-83-1.
Soskice, Janet (1991). Sisters of Sinai: How Two Lady Adventurers Found the Hidden Gospels. Londra: Vintage. ISBN 978-1-4000-3474-1.
Sotiriou, G. and M. (1956–1958). Icones du Mont Sinaï. 2 vol. (platti u testi). Collection de L'Institut francais d'Athènes 100 u 102. Ateni.
Elena Ene D-Vasilescu, The Monastery of St. Catherine, Sinai and the Romanians, Revue des Études Sud-Est Européennes, XLVII, 1–4, 2009, pp. 75–87.
Weitzmann, K. (1976). The Monastery of Saint Catherine at Mihnt Sinai: The Icons, Volume I: From the Sixth to the Tenth Century. Princeton: Princeton University Press.
Weitzmann, K.; Galavaris, G. (1991). The Monastery of Saint Catherine at Mount Sinai. The Illuminated Greek Manuscripts, Volume I. From the Ninth to the Twelfth Century. Princeton: Princeton University Press. ISBN 0-691-03602-0.
Referenzi
Siti ta' Wirt Dinji
Monasteri
Eġittu |
29130 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Oqbra%20Rjali%20tad-Dinastija%20Joseon | Oqbra Rjali tad-Dinastija Joseon | L-Oqbra Rjali tad-Dinastija Joseon huma 40 qabar ta' membri tal-familja Yi, li rrenjat fil-Korea (fid-dinastija magħrufa bħala Joseon, u iktar 'il quddiem bħala l-Imperu Korean) bejn l-1392-1910. Dawn l-oqbra huma mifruxa f'18-il post differenti fil-Peniżola Koreana. Dawn inbnew biex jagħtu ġieħ u rispett lill-antenati u l-kisbiet tagħhom, filwaqt li jasserixxu l-awtorità rjali tagħhom. L-oqbra ġew irreġistrati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2009. Żewġ oqbra rjali oħra tad-dinastija Joseon, li jinsabu f'Kaesong, il-Korea ta' Fuq, ġew proposti iżda ma ġewx inklużi fil-lista.
Struttura tal-oqbra
L-oqbra rjali jistgħu jinqasmu f'tliet sezzjonijiet prinċipali:
Iż-żona madwar Jeongjagak
Din hija l-punt ta' lqugħ bejn il-mejtin u l-ħajjin. Iż-żona madwar id-daħla ta' Hongsalmun hija l-ispazju għall-ħajjin.
Iż-żona eżatt wara d-daħla
Din hija l-ispazju bejn l-aspett dinji u l-aspett sagru. Din hija ż-żona fejn l-ispirti tar-rejiet u tal-irġejjen jiltaqgħu ma' dawk li jqimuhom fid-dinja. Din iż-żona tinkludi wkoll is-santwarju ta' Jeongjagak, is-Subokbang, u l-binjiet ta' Suragan.
L-art sagra tal-oqbra bl-għamla ta' tumbati
Din iż-żona tinkludi wkoll il-ħajt u xi strutturi oħra tal-ġebel.
Strutturi oħra
L-istrutturi l-oħra jinkludu dawn li ġejjin:
Gokjang – dawn huma l-ħames naħat tal-ħitan madwar il-qabar b'għamla ta' tumbata li jipproteġi ż-żona sagra.
Seokho – id-divinità tat-tigra li sservi bħala l-gwardjana tal-Bongbun.
Seogyang – statwa ta' nagħġa li tkeċċi l-ispirti l-ħżiena mid-dinja u titlob għall-erwieħ tal-mejtin.
Mangjuseok – par pilastri tal-ġebel fuq iż-żewġ naħat tat-tumbata.
Bongbun – hawnhekk jinsab il-katavru tar-re jew tar-reġina; jissejjaħ ukoll Neungchim jew Neungsang.
Nanganseok – il-ħaġra li qisha sies tax-xitel bħala protezzjoni tal-Byeongpungseok.
Honnyuseok – ħaġra rettangolari mibnija quddiem it-tumbata li jingħad li tistieden ir-ruħ biex timmanifesta lilha nnifisha.
Muninseok – statwi ta' studjużi fuq ix-xellug u l-lemin tal-lanterna ta' Jangmyeongdeung.
Jangmyeongdeung – lanterna li twennes lir-ruħ u li titlob għall-barka tagħha.
Seongma – statwa ta' żiemel.
Muinseok – statwa ta' suldat li jingħad li qed jagħmilha ta' gwardjan, li tinsab taħt il-Muninseok.
Yegam – tinsab fir-rokna tax-xellug wara l-Jeongjagak u tintuża għall-ħruq tat-talb bil-miktub wara servizz funebri.
Bigak – binja b'monument tal-ġebel fejn l-ismijiet tar-re u tar-reġina huma miktubin fuq quddiem, u fuq wara hemm lista bil-miktub tal-kisbiet tar-re.
Jeongjagak – hawnhekk isiru s-servizzi ta' mafkar.
Chamdo – żewġ mogħdijiet bil-ġebel li jwasslu sal-Jeongjagak. Il-mogħdija ta' fuq tissejjaħ Sindo (il-Mogħdija tal-Allat), filwaqt li l-mogħdija t'isfel tissejjaħ Eodo (il-Mogħdija tar-Re). Il-viżitaturi jistgħu jużaw l-Eodo biss f'konformità mad-drawwiet Koreani.
Suragan – hawnhekk jinġab u jitħejja l-ikel għas-servizzi ta' mafkar.
Subokbang – il-kwartieri tal-għajxien tal-uffiċjal li jkun għassa mal-qabar.
Baewi – hawnhekk ir-re u l-uffiċjali tas-servizz ta' mafkar kienu jinżlu għarkopptejhom biex jagħtu ġieh lir-re deċedut. Jissejjaħ ukoll Panwi jew Eobaseok.
Hongsalmun – id-daħla b'żewġ pilastri ċilindriċi ħomor.
Byeongpungseok – il-ħaġra li kienet titpoġġa taħt u madwar bħala protezzjoni tal-Bongbun.
Oqbra
L-oqbra huma kklassifikati f'żewġ tipi. Ir-rejiet u l-irġejjen u dawk kollha li wara mewthom ingħataw it-titlu ta' re jew reġina, ġew midfuna f'oqbra tat-tip neung. Il-prinċpijiet eredi u n-nisa tagħhom kienu jiġu midfuna f'oqbra tat-tip won.
Membri oħra tal-familja rjali kienu jiġu midfuna f'oqbra tat-tip myo.
L-oqbra rjali huma mifruxa f'18-il post differenti, u ħafna minnhom jinsabu saħansitra 40 kilometru minn Seoul. Pereżempju, Jangneung jinsab f'Yeongwol, il-Provinċja ta' Gangwon, filwaqt li Yeongneung jinsab f'Yeoju, il-Provinċja ta' Gyeonggi. L-oqbra kienu magħmula għal individwi kif ukoll għal gruppi tal-familja rjali. Hemm 40 qabar tat-tip neung u 13-il qabar tat-tip won, u b'hekk hemm total ta' 53 qabar irjali.
L-oqbra rjali tad-dinastija Joseon segwew il-linji gwida kif deskritti fit-testi Ċiniżi ta' Konfuċju, bħall-Ktieb tar-Riti (Li Ji) u r-Riti ta Zhou (Zhou Li). Ġew meqjusa bosta fatturi biex tiġi deċiża l-pożizzjoni ta' qabar, bħad-distanza minn Hanseong (illum il-ġurnata Seoul), id-distanza b'rabta ma' oqbra rjali oħra, l-aċċessibbiltà tal-pożizzjoni, u t-tradizzjonijiet Koreani ta' pungsu (ġeomanzija). Il-kostruzzjoni tal-oqbra kienet tqis ukoll ir-ritwali funebri tradizzjonali tal-Korea u l-ambjent naturali.
Iktar 'l isfel jiġu deskritti iktar fid-dettall l-oqbra individwali jew ir-raggruppamenti ta' diversi oqbra. Hemm żewġ oqbra rjali oħra mid-dinastija Joseon f'Kaesong, il-Korea ta' Fuq, jiġifieri Jeneung (제릉) (il-qabar tar-Reġina Sinui, l-ewwel mara tar-Re Taejo) u Huneung (후릉) (l-oqbra tar-Re Jeongjong u tar-Reġina Jeongan).
Raggruppament ta' Dongguneung (동구릉)
37°37′11″N 127°07′53″E
Dan ir-raggruppament huwa l-aqwa kampjun ta' raggruppament ta' oqbra mid-dinastija Joseon u jirrappreżenta l-evoluzzjoni tal-arkitettura tal-oqbra tul perjodu ta' ħames mitt sena. Seba' rejiet u għaxar irġejjen ġew midfuna f'disa' oqbra tat-tip neung. L-iżjed qabar notevoli f'dan ir-raggruppament huwa Geonwonneung (건원릉) għar-Re Taejo, il-fundatur tad-dinastija Joseon. L-oqbra l-oħra fir-raggruppament huma Gyeongneung (경릉) (għar-Re Heonjeong u ż-żewġ nisa tiegħu, ir-Reġina Hyohyeon u r-Reġina Hyojeong), Hyeneung (혜릉) (għar-Reġina Danui, l-ewwel mara tar-Re Gyeongjong), Hwineung (휘릉) (għar-Reġina Jangnyeol, it-tieni mara tar-Re Injo), Mongneung (목릉) (għar-Re Seonjo u ż-żewġ nisa tiegħu, ir-Reġina Uiin u r-Reġina Inmok), Sungneung (숭릉) (għar-Re Hyeonjong u għar-Reġina Myeongseong), Suneung (수릉) (għall-Prinċep Eredi Hyomyeong, li wara mewtu ġie onorat bħala r-Re Munjo, u għar-Reġina Sinjeong), Wonneung (원릉) (għar-Re Yeongjo u t-tieni mara tiegħu, ir-Reġina Jeongsun) u Myeongbinmyo (명빈묘) (għall-Konsorti Nobbli Rjali Myeong tal-klan ta' Kim ta' Andong, konkubina tar-Re Taejong). Ir-raggruppament jinsab fuq ix-xatt tal-Punent tan-Nixxiegħa ta' Wangsukcheon fil-belt ta' Guri, il-Provinċja ta' Gyeonggi.
Gwangneung (광릉)
37°45′08″N 127°10′38″EGwangneung huma par oqbra fil-belt ta' Namyangju, il-Provinċja ta' Gyeonggi. L-oqbra, irranġati f'għamla tal-ittra "V", fihom il-fdalijiet tar-Re Sejo u ta' martu, ir-Reġina Jeonghui. L-oqbra nbnew fl-1468 u fl-1483 rispettivament. Gwangneung huma importanti minħabba l-bidliet li seħħew fl-arkitettura tal-oqbra rjali li huma evidenti fil-kostruzzjoni ta' dawn l-oqbra. F'dawn l-oqbra ma ntużaw ħaġriet. Minflok ġebla fuq barra li tagħlaq il-qabar, intuża l-ossidu tal-kalċju. Differenza oħra mhux skont it-tradizzjoni kienet li l-aċċess reverenzjali ma ġiex mibni. Finalment, inbena biss santwarju wieħed b'għamla tal-ittra "T" għar-ritwali taż-żewġ tumbati funebri. Dan it-tibdil fl-arkitettura tal-oqbra sar skont l-aħħar xewqat tar-re u jirrifletti stil frugali ġdid li influwenza l-kostruzzjoni tal-oqbra rjali ta' wara.
Heoninneung (헌인릉)
Heonneung: 37°27′58″N 127°04′59″E
Inneung: 37°27′58″N 127°04′50″E
Dan is-sit jinsab fin-Nofsinhar ta' Seoul, taħt ix-xaqliba tan-Nofsinhar tal-muntanja Daemosan. Heonneung huma par oqbra li fihom il-fdalijiet ta' Taejong tad-dinastija Joseon u tar-Reġina Wongyeong, filwaqt li Inneung hija tumbata waħda li tinsab mitejn metru lejn il-Punent u fiha l-fdalijiet tar-Re Sunjo u tar-Reġina Sunwon.
Hongyuneung (홍유릉)
Hongneung: 37°37′52″N 127°12′45″E
Yuneung: 37°37′50″N 127°12′33″E
Yeongwon: 37°37′46″N 127°12′56″E
L-istil taż-żewġ oqbra prinċipali jirrifletti t-tibdil politiku li esperjenzat il-Korea matul l-aħħar jiem tad-dinastija Joseon. Bid-dikjarazzjoni tal-Imperu Korean, l-istil tal-oqbra tal-aħħar żewġ mexxejja, l-Imperatur Gojong u l-Imperatur Sunjong, ġie ddisinjat biex jirrifletti l-istatus il-ġdid tagħhom. F'Hongneung hemm il-fdalijiet tal-Imperatur Gojong u tal-Imperatriċi Myeongseong. F'Yuneung hemm il-fdalijiet tal-Imperatur Sunjong u taż-żewġ nisa tiegħu, l-Imperatriċi Sunmyeong u l-Imperatriċi Sunjeong. Oqbra notevoli oħra jinkludu Yeongwon (영원), il-qabar ta' Yi Un, il-Prinċep Eredi Euimin u Yi Bang-ja, il-Prinċep Eredi Euimin. Dawn jinsabu fil-belt ta' Namyangju, kemm kemm fil-Lvant ta' Seoul.
Jangneung (Gimpo) (김포 장릉)
37°36′47″N 126°42′40″E
Hemm tliet postijiet b'oqbra rjali tad-dinastija Joseon li jissejħu Jangneung. Dan il-qabar doppju partikolari jinsab f'Gimpo, il-Provinċja ta' Gyeonggi, qrib il-fruntiera ma' Incheon. Fih il-fdalijiet tal-Prinċep Jeongwon (li wara mewtu ġie onorat bħala r-Re Wonjong) u tar-Reġina Inheon, il-ġenituri tar-Re Injo.
Jangneung (Paju) (파주 장릉)
37°46′25″N 126°42′29″E
Dan il-qabar jinsab f'Paju, il-Provinċja ta' Gyeonggi, fejn jiltaqgħu x-xmajjar Imjin u Han, u fejn l-Osservatorju ta' Osusan iħares lejn il-Korea ta' Fuq. Fih il-fdalijiet tar-Re Injo u tal-ewwel mara tiegħu, ir-Reġina Inyeol.
Jangneung (Yeongwol) (영월 장릉)
37°11′51″N 128°27′11″E
Dan il-qabar jinsab fil-kontea ta' Yeongwol, il-Provinċja ta' Gangwon, u huwa l-iżjed qabar 'il bogħod mill-belt kapitali. Fih il-fdalijiet tar-Re Danjong.
Jeongneung (정릉)
37°36′08″N 127°00′21″E
Ma għandux jiġi konfuż mal-Jeongneung iktar famuż fl-inħawi tal-muntanja Bukhansan. Dan il-qabar jinsab ukoll f'Seoul, iżda fit-Tramuntana tax-xmara Han. Fih il-fdalijiet tar-Reġina Sindeok, it-tieni mara tar-Re Taejo.
Onneung (온릉)
37°43′13″N 126°57′04″EOnneung huwa qabar li jinsab f'Yangju, il-Provinċja ta' Gyeonggi, ftit lejn it-Tramuntana tal-Interkambju ta' Songchu tal-Ewwel Fergħa tal-Awtostrada tar-Reġjun tal-Belt Kapitali. Fih il-fdalijiet tar-Reġina Dangyeong, l-ewwel mara tar-Re Jungjong.
Raggruppament ta' Paju Samneung (파주 삼릉)
Gongneung: 37°44′45″N 126°49′48″E
Sunneung: 37°44′37″N 126°50′11″E
Yeongneung: 37°44′33″N 126°50′01″E
F'dan ir-raggruppament hemm Gongneung (공릉) (għar-Reġina Jangsun, l-ewwel mara tar-Re Yejong), Sunneung (술릉) (għar-Reġina Gonghye, l-ewwel mara tar-Re Seongjong u l-oħt iż-żgħira tar-Reġina Jangsun) u Yeongneung (영릉) (għall-Prinċep Eredi Hyojang, li wara mewtu ġie onorat bħala r-Re Jinjong, u għar-Reġina Hyosun). Jinsab fil-belt ta' Paju, il-Provinċja ta' Gyeonggi. Yeongneung ma għandux jiġi konfuż mal-qabar tar-Re Sejong f'Yeoju.
Saneung (사릉)
37°38′50″N 127°11′51″E
Dan il-qabar jinsab f'Namyangju, il-Provinċja ta' Gyeonggi, 1.6 km mill-Istazzjon ta' Geumgok. Fih il-fdalijiet tar-Reġina Jeongsun, il-mara tar-Re Danjong.
Seonjeongneung (선정릉)
Seonneung: 37°30′32″N 127°02′44″E
Jeongneung: 37°30′32″N 127°03′07″EJeongneung (ma għandux jiġi konfuż mal-qabar bl-istess isem li jinsab fix-xaqlibiet tan-Nofsinhar tal-muntanja Bukhansan, f'Seoul ukoll) huwa l-qabar tar-Re Jungjong u jinsab fin-Nofsinhar ta' Seoul, filwaqt li Seonneung fih il-fdalijiet tar-Re Seongjong u tat-tielet mara tiegħu, ir-Reġina Jeonghyeon. L-oqbra jinsab f'park, b'daħla li tinsab 340 metru mill-Istazzjon ta' Seolleung.
Raggruppament ta' Seooneung (서오릉)
Changneung: 37°38′09″N 126°53′42″E
Hongneung: 37°37′58″N 126°53′38″E
Gyeongneung: 37°37′47″N 126°53′38″E
Ingneung: 37°37′47″N 126°54′02″E
Myeongneung: 37°37′31″N 126°54′04″E
Daebinmyo: 37°37′49″N 126°53′32″E
Sugyeongwon: 37°37′38″N 126°54′02″E
Sunchangwon: 37°37′45″N 126°53′50″E
Dan ir-raggruppament jinsab f'Goyang, il-Provinċja ta' Gyeonggi, u jinkludi Changneung (창릉) (għar-Re Yejong u t-tieni mara tiegħu, ir-Reġina Ansun), Hongneung (홍릉) (għar-Reġina Jeongseong, l-ewwel mara tar-Re Yeongjo; ma għandux jiġi konfuż mal-qabar tal-Imperatriċi Myeongseong u tal-Imperatur Gojong f'Namyangju), Gyeongneung (경릉) (għall-Prinċep Eredi Uigyeong, li wara mewtu ġie onorat bħala r-Re Deokjong, u għar-Reġina Sohye, magħrufa aħjar bħala r-Reġina Insu), Ingneung (익릉) (għar-Reġina Ingyeong, l-ewwel mara tar-Re Sukjong) u Myeongneung (명릉) (par oqbra tar-Re Sukjong u tat-tieni mara tiegħu, ir-Reġina Inhyeon; u Danneung (단릉), il-qabar tat-tielet mara tar-Re Sukjong, ir-Reġina Inwon). Oqbra notevoli oħra jinkludu Daebinmyo (대빈묘) (għall-Konsorti Nobbli Rjali Hui tal-klan ta' Jang ta' Indong, konkubina tar-Re Sukjong u omm ir-Re Gyeongjong), Sugyeongwon (수경원) (għall-Konsorti Nobbli Rjali tal-klan ta' Yi ta' Jeonui, konkubina tar-Re Yeongjo u l-omm bijoloġika tal-Prinċep Eredi Sado) u Sunchangwon (순창원) (għall-Prinċep Eredi Sunhoe u għall-Prinċipessa Eredi Gonghoe).
Raggruppament ta' Seosamneung (서삼릉)
Huineung: 37°39′49″N 126°52′14″E
Hyoneung: 37°39′53″N 126°51′51″E
Yeneung: 37°39′56″N 126°52′07″E
Hoimyo: 37°39′58″N 126°51′32″E
Hyochangwon: 37°39′50″N 126°52′02″E
Uiryeongwon: 37°39′50″N 126°52′02″ESeosamneung (litteralment "It-Tliet Oqbra tal-Punent") huwa raggruppament ta' oqbra f'Goyang, il-Provinċja ta' Gyeonggi, 20 km 'il bogħod minn Seoul. Ir-raggruppament huwa magħmul minn Huineung (휘릉) (għar-Reġina Janggyeong, it-tieni mara tar-Re Jungjong), Hyoneung (효릉) (għar-Re Injong u għar-Reġina Inseong) u Yeneung (예릉) (għar-Re Cheoljong u għar-Reġina Cheorin). Hemm ħamsin qabar ieħor, u fosthom l-iktar notevoli huma Hoimyo (회묘) (għar-Reġina deposta Yun, it-tieni mara tar-Re Seongjong u omm Yeonsangun), Hyochangwon (효창원) (għall-Prinċep Eredi Munhyo), Sogyeongwon (소경원) (għall-Prinċep Eredi Sohyeon) u Uiryeongwon (의령원) (għall-Prinċep Eredi Uiso). Ir-raggruppament iservi bħala qabar għal bosta prinċpijiet u prinċipessi oħra, kif ukoll għal tliet konkubini tar-Re Jeongjo (inkluż il-Konsorti Nobbli Rjali Ui tal-klan ta' Seong ta' Changnyeong), u konkubina tar-Re Heonjong (il-Konsorti Nobbli Rjali Gyeong tal-klan ta' Kim ta' Gwangsan). Barra minn hekk, hawnhekk ġew raggruppati wkoll il-monumenti li nbnew biex jospitaw il-plaċenta rjali u l-kurduni umbelikali (magħrufa bħala taesil), li fl-imgħoddi kienu mifruxa mal-Korea kollha.
Taegangneung (태강릉)
Taeneung: 37°38′05″N 127°05′49″E
Gangneung: 37°38′24″N 127°06′19″E
Żewġ oqbra fil-Lvant ta' Seoul, xi kilometru 'l bogħod minn xulxin, huma Taeneung (태릉), li fih il-fdalijiet tar-Reġina Munjeong, u Gangneung (강릉), li fih il-fdalijiet ta' binha u ta' bintha tar-rispett, ir-Re Myeongjong u r-Reġina Insun.
Uineung (의릉)
37°36′13″N 127°03′25″EUineung huma par oqbra rranġati f'linja, li fihom il-fdalijiet tar-Re Gyeonjong u tat-tieni mara tiegħu, ir-Reġina Seonui. Dawn jinsabu f'Seokgwan-dong, id-Distrett ta' Seongbuk, Seoul.
Yeongneung (영릉)
Yeongneung (ir-Re Hyojong): 37°18′50″N 127°36′32″E
Yeongneung (ir-Re Sejong): 37°18′29″N 127°36′11″E
Dawn l-oqbra bl-istess isem jinsabu fil-Punent tal-belt ta' Yeoju, il-Provinċja ta' Gyeonggi. Il-fdalijiet ta' Sejong il-Kbir u tal-mara tiegħu, ir-Reġina Soheon, jinsabu fi ħdan tumbata funebri, imdawra bi statwi u qrib għadira u santwarju ta' mafkar. Il-qabar tar-Re Hyojong jinsab f'linja mill-qabar ta' martu, ir-Reġina Inseon.
Yonggeonneung (융건릉)
Geonneung: 37°12′50″N 126°59′17″E
Yongneung: 37°12′42″N 126°59′38″E
Dawn l-oqbra jinsabu fi ħdan park f'Hwaseong, il-Provinċja ta' Gyeonggi: Yongneung (융릉), li fih il-fdalijiet tal-Prinċep Eredi Sado u l-mara tiegħu Hyegyeong (onorati wara mewthom bħala r-Re Jangjo u r-Reġina Heongyeong), u Geonneung (건릉), li fih il-fdalijiet tar-Re Jeongjo u tar-Reġina Hyoui.
Sit ta' Wirt Dinji
L-Oqbra Rjali tad-Dinastija Joseon ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2009.
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' tliet kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (iii) "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; il-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem"; u l-kriterju (vi)' "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".
Referenzi
Siti ta' Wirt Dinji
Korea t'Isfel
Monumenti
Oqbra |
29131 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Nicolas%20Flamel | Nicolas Flamel | Nicolas Flamel (pronunzja bil-Franċiż: [nikɔla flamɛl]; twieled għall-ħabta tal-1330 – miet fit-22 ta' Marzu 1418) kien skriba u bejjiegħ Franċiż tal-manuskritti. Wara mewtu, Flamel żviluppa reputazzjoni bħala alkimista li jingħad li ħoloq u skopra l-ħaġra tal-filosfu u b'hekk kiseb l-immortalità. Dawn ir-rakkonti leġġendarji tfaċċaw għall-ewwel darba fis-seklu 17.
Skont it-testi attribwiti lil Flamel kważi 200 sena wara mewtu, huwa kien tgħallem is-sigriet tal-alkimija minn converso Lhudi fi triqtu lejn Santiago de Compostela. Minn dak iż-żmien 'l hawn issemma spiss bħala alkimista leġġendarju f'diversi xogħlijiet ta' fizzjoni.
Ħajja
Flamel għex f'Pariġi fis-sekli 14 u 15, u ħajtu hija waħda mill-iżjed iddokumentati tajjeb fl-istorja tal-alkimija Medjevali. Huwa kellu żewġ ħwienet fejn kien jikkopja l-manuskritti. Iżżewweġ lil Perenelle fl-1368. Martu ġabet magħha l-ġid taż-żewġ irġiel li kellha qablu. Il-koppja Kattolika Franċiża kellha diversi proprjetajiet u kkontribwiet b'mod finanzjarju għall-knejjes, u xi kultant ikkummissjonat l-iskulturi. Iktar 'il quddiem f'ħajjithom, saru magħrufa għall-ġid u għall-filantropija tagħhom.
Flamel għex għal iktar minn 70 sena, u fl-1410 ddisinja l-lapida tal-qabar tiegħu stess, li ġiet imnaqqxa bix-xbihat ta' Kristu, San Pietru u San Pawl. Il-lapida hija ppreservata fil-Musée de Cluny f'Pariġi. Minn xi dokumenti nafu li Flamel miet fl-1418. Huwa ndifen f'Pariġi fl-aħħar tan-navata tal-eks Knisja ta' Saint-Jacques-de-la-Boucherie. It-testment tiegħu, datat fit-22 ta' Novembru 1416, jindika li kien ġeneruż iżda li ma kellux il-ġid straordinarju tal-leġġenda tal-alkimija. Ma hemm l-ebda indikazzjoni reali li Flamel kien tassew involut fl-alkimija, fil-qasam tal-ispiżerija jew fil-mediċina.Flamel kien persuna reali, u jaf iddiletta fl-alkimija, iżda r-reputazzjoni tiegħu bħala awtur u persuna immortali trid tiġi aċċettata bħala invenzjoni tas-seklu 17.
Dar f'Pariġi
Waħda mid-djar ta' Flamel għadha teżisti f'Pariġi, bl-indirizz 51 rue de Montmorency. Din hija l-eqdem dar tal-ġebel fil-belt. Hemm kitba antika mal-ħajt li tiddikjara "Aħna, irġiel u nisa ordinarji li ngħixu biswit din id-dar, mibnija fl-1407, ġejna mitluba biex kuljum ngħidu l-"Missierna" u "Ave Marija" sabiex nitolbu lill-Alla jkun ħanin u jaħfer lill-foqra u lill-midinbin mejtin". Mill-2008, il-pjan terran jospita ristorant. Triq f'Pariġi qrib il-Mużew tal-Louvre, rue Nicolas Flamel, issemmiet għalih; tmiss ma' rue Pernelle, imsemmija għal martu.
Reputazzjoni wara mewtu bħala alkimista
Xi rakkonti leġġendarji tal-ħajja ta' Flamel huma bbażati fuq xogħlijiet tas-seklu 17, primarjament Livre des figures hiéroglyphiques. Il-qofol tar-reputazzjoni tiegħu hi li kellu suċċess f'żewġ għanijiet tal-alkimija: li għamel il-ħaġra tal-filosfu, li tbiddel il-metalli bażi f'deheb, u li hu u martu Perenelle, kisbu l-immortalità permezz tal-"Eliżir tal-Ħajja".
Ktieb dwar l-alkimija, ippubblikat f'Pariġi fl-1612 bħala Livre des figures hiéroglyphiques u f'Londrafl-1624 bħala Exposition of the Hieroglyphical Figures ġie attribwit lil Flamel. Dan huwa kollezzjoni ta' disinni li jingħad li ġew ikkummissjonati minn Flamel għal timpanu fiċ-Ċimiterju tal-Innoċenti (bil-Franċiż: Cimetière des Innocents) f'Pariġi, li laħqu għebu meta x-xogħol ġie ppubblikat. Fl-introduzzjoni tal-pubblikatur tiġi deskritta t-tfittxija ta' Flamel għall-ħaġra tal-filosfu. Skont dik l-introduzzjoni, l-għan ta' ħajjet Flamel kien li jifhem it-test ta' ktieb misterjuż ta' 21 paġna li kien xtara fl-1357 għal żewġ fjorini. L-introduzzjoni ssostni li għall-ħabta tal-1378, huwa vvjaġġa lejn Spanja għal assistenza bit-traduzzjoni. Fi triqtu lura, huwa rrapporta li ltaqa' ma' għaref, li identifika l-ktieb ta' Flamel bħala kopja tal-oriġinal tal-Ktieb ta' Abramelin is-Saħħar. B'dan l-għarfien, matul is-snin ta' wara, Flamel u martu allegatament iddeċifraw biżżejjed mill-ktieb biex jirnexxilhom jirreplikaw ir-riċetta tiegħu għall-ħaġra tal-filosfu, u pproduċewha l-ewwel tal-fidda fl-1382 u mbagħad tad-deheb. Barra minn hekk, Flamel jingħad li studja xi testi bl-Ebrajk.
Il-validità ta' din il-ġrajja ġiet iddubitata għall-ewwel darba fl-1761 minn Etienne Villain. Huwa sostna li s-sors tal-leġġenda ta' Flamel kien P. Arnauld de la Chevalerie, il-pubblikatur tal-Wirja tal-Figuri Ġeroglifiċi, li kiteb il-ktieb bil-psewdonimu Eiranaeus Orandus. Kittieba oħra ddifendew il-ġrajja leġġendarja tal-ħajja ta' Flamel, li ġiet imħawra bi stejjer ta' avvistamenti fis-sekli 17 u 18 u b'xogħlijiet ta' fizzjoni.
Flamel kien kiseb status leġġendarju fil-qasam tal-alkimija sa nofs is-seklu 17, b'referenzi fil-ġurnali ta' Isaac Newton għall-"Caduceus, id-Draguni ta' Flammel". L-interess fi Flamel reġa' tqajjem fis-seklu 19: Victor Hugo semmieh f'Il-Ħotbi ta' Notre Dame, Erik Satie kien affaxxinat b'Flamel, u Albert Pike jirreferi għal Nicholas Flamel fil-ktieb tiegħu Morali u Dogmi tar-Rit Skoċċiż tal-Mażunerija. Ir-reputazzjoni ta' Flamel bħala alkimista kompliet tissaħħaħ iktar fl-aħħar tas-seklu 20 meta ġie deskritt bħala l-ħallieq tas-sustanza alkimika fir-rumanz famuż ħafna Harry Potter u l-Ħaġra tal-Filosfu u l-film bl-istess isem. Huwa jissemma wkoll fil-film relatat tal-2018 Fantastic Beasts: The Crimes of Grindelwald, fejn il-persunaġġ tiegħu jinħadem minn Brontis Jodorowsky.
Xogħlijiet attribwiti lil Flamel
Le Livre des figures hiéroglyphiques (Il-Ktieb tal-figuri ġeroglifiċi), ippubblikat għall-ewwel darba fi Trois traictez de la philosophie naturelle, Pariġi, Veuve Guillemot, 1612
Le sommaire philosophique (Is-sommarju filosofiku), ippubblikat għall-ewwel darba f'De la transformation métallique, Pariġi, Guillaume Guillard, 1561
Le Livre des laveures (Il-Ktieb tal-ħasil), manuskritt BnF MS. Français 19978
Le Bréviaire de Flamel (Il-Brevjarju ta' Flamel), manuskritt BnF MS. Français 14765
Kultura popolari
Flamel ġie deskritt fil-fizzjoni popolari bħala figura leġġendarja li jħaddan il-muftieħ tal-immortalità jew il-ħaġra tal-filosfu. Pereżempju, fir-rumanz tal-1831 ta' Victor Hugo Notre Dame de Paris, il-karattru traġiku prinċipali Claude Frollo huwa patri u alkimista żagħżugħ li jqatta' ħafna mill-ħin tiegħu jistudja t-tinqix f'Les Innocents, sabiex jipprova jifhem is-sigrieti ta' Flamel. Fis-sekli 20 u 21, xogħlijiet bħal Harry Potter (fil-films mill-1997 sal-2018), Fullmetal Alchemist (2001–2010), The Secrets of the Immortal Nicholas Flamel (2007–2012), u As Above, So Below (2014) komplew isaħħu l-leġġenda ta' Nicolas Flamel.
Ix-xogħlijiet ta' Nicolas Flamel huma ċentrali għal diversi missjonijiet fil-logħba elettronika tal-2014 Assassins Creed: Unity.
It-trama tal-film tal-2014 film As Above, So Below hija ċċentrata madwar ix-xewqa tal-protagonista li jsib il-ħaġra tal-filosfu fil-katakombi ta' Pariġi.
Referenzi
Twieldu fl-1330
Mietu fl-1418
Nies Franċiżi |
29134 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Toledo | Toledo | Toledo (pronunzja bl-Ispanjol: [toˈleðo]) hija belt u muniċipalità ta' Spanja, il-belt kapitali tal-provinċja ta' Toledo u s-sede de jure tal-gvern u tal-parlament tal-komunità awtonoma ta' Kastilja-La Mancha. Toledo ġiet iddikjarata bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1986 għall-wirt monumentali u kulturali estensiv tagħha.
Toledo tinsab max-xtut tax-xmara Tagus fl-Iberja ċentrali u hija magħrufa bħala l-"Belt Imperjali" peress li kienet il-post prinċipali tal-qorti tal-Imperatur Ruman Sagru Karlu V fi Spanja, kif ukoll bħala l-"Belt tat-Tliet Kulturi" għall-influwenzi kulturali tal-Kristjani, tal-Musulmani u tal-Lhud riflessi fl-istorja tagħha. Mill-542 sas-725 kienet il-belt kapitali tar-renju tal-Viżigoti, wara l-waqgħa tal-Imperu Ruman, kif ukoll il-post fejn seħħew avvenimenti storiċi bħall-Kunsilli ta' Toledo. Il-belt, sede ta' arċidjoċesi setgħana għall-biċċa l-kbira tal-istorja tagħha, għandha katidral Gotiku, il-Catedral Primada de España, u storja twila fil-produzzjoni ta' armi bix-xfafar, li issa huma tifkiriet komuni tal-belt.
Fl-2015 il-muniċipalità kellha popolazzjoni ta' 83,226 ruħ. Il-muniċipalità għandha erja ta' 232.1 km2 (89.6 mil kwadru).
Stemma
Il-belt ingħata stemma fis-seklu 16, li bi privileġġ irjali speċjali kienet ibbażata fuq l-istemma rjali ta' Spanja.
Storja
Żmien ir-Rumani u Żmien il-Qedem Aħħari
Toledo (bil-Latin: Toletum) issemmiet mill-istoriku Ruman Livju (għall-ħabta tad-59 Q.K. – 17 W.K.) bħala urbs parva, sed loco munita ("belt żgħira, iżda ffortifikata bis-saħħa tal-pożizzjoni tagħha"). Il-Ġeneral Ruman Marcus Fulvius Nobilior iġġieled battalja qrib il-belt fil-193 Q.K. kontra konfederazzjoni ta' tribujiet Ċeltiċi; u rebħilhom u qabad ir-Re Hilermus. Dak iż-żmien, Toletum kienet belt tat-tribù tal-Carpetani, u kienet tagħmel parti mir-reġjun ta' Carpetania. Ġiet inkorporata fl-Imperu Ruman bħala civitas stipendiaria (belt tributarja ta' nies mhux ċittadini tal-imperu), u iktar 'il quddiem saret muniċipju. Permezz ta' dan l-istatus, l-uffiċjali tal-belt kisbu ċ-ċittadinanza Rumana għas-servizz pubbliku, u l-forom tad-dritt Ruman u tal-politika Rumana kulma jmur ġew adottati. Għall-ħabta ta' dan iż-żmien, f'Toletum inbnew ċirku Ruman, swar, banjijiet pubbliċi, u provvista u maħżen tal-ilma muniċipali.
Iċ-ċirku Ruman f'Toledo kien wieħed mill-ikbar f'Hispania. Iċ-ċirku kien jesa' sa 15,000 spettatur. Iskrizzjoni mnaqqxa fuq framment ta' ġebla tfakkar xi logħob fiċ-ċirku mħallsa minn ċittadin b'isem mhux magħruf bħala ċelebrazzjoni tal-kisba tas-sevirat, li kien tip ta' ordni ta' qassis bi status għoli. Il-logħob baqa' jsir fiċ-ċirku sal-aħħar tas-seklu 4 u l-bidu tas-seklu 5, u dan jindika ħajja urbana attiva u patrunaġġ kontinwu mill-elit għonja.
Toledo bdiet tikseb importanza fiż-Żmien il-Qedem Aħħari. Hemm indikazzjonijiet li djar privati kbar (domus) fi ħdan il-ħitan tal-belt ġew imkabbrin, filwaqt li diversi vilel inbnew fit-Tramuntana tal-belt matul is-sekli 3 u 4. F'Toledo sar ukoll kunsill tal-knisja fis-sena 400 u fl-527 sabiex jiġi diskuss il-kunflitt mal-Prixilljaniżmu. Diġà fl-546 (x'aktarx anke qabel), il-mexxejja Viżigoti stabbilew il-belt kapitali tar-renju tagħhom f'Toledo. Ir-Re Theudis kien f'Toledo fil-546, fejn ippromulga liġi.
Matul is-seklu 7, saru sensiela ta' kunsilli tal-knisja — l-hekk imsejħa Kunsilli ta' Toledo — li ddiskutew dwar ir-rikonċiljazzjonijiet teoloġiċi rigward il-Kristjaneżmu ta' Niċene; dawn saru f'Toledo taħt il-Viżigoti. Sal-aħħar tas-seklu 7, l-isqof ta' Toledo sar il-mexxej tal-isqfijiet l-oħra kollha f'Hispania, xi ħaġa mhux tas-soltu fl-Ewropa. Il-belt kienet unika wkoll bħala ċentru simboliku ta' monarkija.
Meta żviluppaw firdiet interni taħt in-nobbli Viżigoti, Tariq bin Ziyad ħataf lil Toledo fis-711 jew fis-712, f'isem il-Kaliffat ta' Umayyad ta' Damasku, bħala parti mill-ħakma Iżlamika tal-Peniżola Iberika. Is-superjur ta' Tariq, il-Gvernatur Musa żbarka f'Cádiz u mar Toledo, fejn ordna l-eżekuzzjoni tan-nobbli Viżigoti, u b'hekk qered ħafna mill-istruttura tal-poter eżistenti.
Medju Evu
Matul il-ħakma tal-Kaliffat ta' Umayyad, "Toledo ġarrbet perjodu ta' deklin qawwi matul il-biċċa l-kbira tal-ewwel sekli tad-dominanza Għarbija fil-peniżola".
L-invażuri kellhom diversità etnika, u evidenza disponibbli tissuġġerixxi li fl-inħawi ta' Toledo (magħrufa lokalment bħala Ṭulayṭulah taħt it-tmexxija Iżlamika), l-insedjamenti Berberi kienu predominanti fuq l-Għarab. Fis-742 il-Berberi f'Al-Andalus irribellaw kontra l-gvernaturi Għarab tal-Kaliffat ta' Umayyad. Huma ħadu l-kontroll tat-Tramuntana u ppruvaw jassedjaw lil Toledo iżda ma kellhomx suċċess.
Toledo kisbet l-importanza tagħha bħala ċentru letterarju u ekkleżjastiku lejn nofs is-seklu 8; kif muri mill-Kronaka tas-754. Matul dan il-perjodu, diversi ittri juru l-primazija li kellha l-Knisja ta' Toledo.
Taħt l-Emirat ta' Cordoba tal-Kaliffat ta' Umayyad, Toledo kienet iċ-ċentru ta' bosta rewwixti kontra l-gvern ta' Cordoba bejn is-761 u t-857. Girbib ibn-Abdallah, poeta minn Toledo kiteb xi versi kontra l-Kaliffat ta' Umayyad, u għen biex jispira rewwixta f'Toledo kontra l-emir il-ġdid fis-797. Sal-aħħar tas-seklu 8, il-Kaliffat ta' Umayyad kien għamel lil Toledo bħala ċ-ċentru amministrattiv tal-Marċ Ċentrali ta' Al-Andalus. Fit-852, rewwixta ġdida faqqgħet f'Toledo. Il-gvernatur tal-Kaliffat ta' Umayyad inżamm bħala ostaġġ sabiex jiġi żgurat ir-ritorn tal-ostaġġi ta' Toledo miżmuma f'Córdoba. Bħala tpattija għal attakk preċedenti miċ-ċittadini ta' Toledo, l-emir Muhammad I bagħat armata biex tattakkahom, iżda din ġarrbet telfa. Toledo sawret alleanza mar-Re Ordoño I tal-Asturias. Huma ġġieldu flimkien fil-Battalja ta' Guadacelete iżda tilfu. Iktar 'il quddiem fit-857, iċ-ċittadini ta' Toledo attakkaw lil Talavera iżda tilfu mill-ġdid. Fit-859, Muhammad I nnegozja tregwa ma' Toledo. Il-belt saret virtwalment indipendenti għal għoxrin sena, għalkemm mifnija f'kunflitti ma' bliet ġirien. L-awtoritajiet minn Cordoba reġa' ħadu l-kontroll ta' Toledo fit-873, wara li l-assedju tal-Kaliffat ta' Umayyad kontra l-belt irnexxa, u b'hekk id-difensuri tal-belt kellhom iċedu. Il-Banu Qasi kiseb kontroll nominali tal-belt sad-920. Wara perjodu ġdid ta' rewwixti fis-snin 20 u 30 tas-seklu 10, il-Kaliff Abd-ar-Rahman III ħataf il-belt fid-932, wara assedju estensiv.
Lejn il-bidu tas-seklu 11, fid-dawl tal-Fitna ta' al-Andalus, Toledo saret iċ-ċentru ta' politika indipendenti, l-hekk imsejħa Taifa ta' Toledo, taħt it-tmexxija tad-Dhu l-Nunids. Il-popolazzjoni ta' Toledo f'dan iż-żmien kienet tlaħħaq madwar 28,000 ruħ, inkluż popolazzjoni Lhudija ta' 4,000 ruħ. Il-komunità Możarabika kellha l-isqof Kristjan tagħha stess. It-taifa kienet iċċentrata max-xmara Tajo fil-konfini tas-Sierra de Guadarrama, Guadalajara, Medinaceli, it-Taifa ta' Valencia u l-muntanji ta' Toledo.
It-taifa sfat fix-xejn politikament, minħabba l-għawġ ekonomiku kkawżat mill-parias (taxxi) imposti mir-renju ta' León kif ukoll minħabba mutilazzjonijiet territorjali, u b'hekk fl-1079 faqqgħet rewwixta, li ġiet segwita mill-mexxej Aftasida ta' Badajoz li ħa l-kontroll tal-belt.
Fil-25 ta' Mejju 1085, Alfonso VI ta' León ħakem lil Toledo u stabbilixxa kontroll personali dirett fuq il-belt u impona taxxa fuqha. Dak iż-żmien, id-demografija tal-belt kellha kompożizzjoni eteroġenja, b'komunitajiet Możarabiċi, Musulmani u Lhud, u magħhom żdiedu l-Kristjani li ġew mit-Tramuntana tal-Iberja u elementi Franki, għaldaqstant, inizjalment, diversi fueros kienu fis-seħħ simultanjament għal kull komunità. Wara l-ħakma Kristjana, il-komunità Możarabika tal-belt kibret permezz tal-immigrazzjoni min-Nofsinhar Musulman.
Toledo ppreservat l-istatus tagħha bħala ċentru kulturali; u ċentru tat-traduzzjoni ġie stabbilit fejn il-kotba bl-Għarbi jew bl-Ebrajk kienu jiġu tradotti bil-Kastillan minn studjużi Musulmani u Lhud, u mill-Kastillan bil-Latin minn studjużi Kastillani, għaldaqstant wassal biex għarfien li kien ilu li ntilef, seta' jinfirex fl-Ewropa Kristjana mill-ġdid. Taħt l-Arċidjoċesi Kattolika Rumana ta' Toledo seħħew diversi persegwitazzjonijiet (633, 653, 693) u bosta Lhud ġew ġustizzjati bil-ħruq fuq il-pal (638); ir-Renju ta' Toledo kompla b'din it-tradizzjoni (1368, 1391, 1449, 1486-1490), inkluż b'konverżjonijiet sfurzati u qtil tal-massa kif ukoll irvelli u tixrid tad-demm kontra l-Lhud ta' Toledo (1212).
Era moderna
Matul il-persegwitazzjoni tal-Lhud fl-aħħar tas-seklu 15 u fil-bidu tas-seklu 16, xi membri tal-komunità Lhudija ta' Toledo pproduċiet testi dwar l-istorja twila tagħhom f'Toledo. Wara li xejjen ir-Rewwixta tal-Comuneros, il-qorti ta' Karlu V ġiet stabbilita f'Toledo, u l-monarka għażel il-belt bħala r-residenza tiegħu 15-il darba mill-1525 'il quddiem. Karlu ta l-istemma rjali lill-belt. Mill-1528 sal-1561 il-popolazzjoni żdiedet minn 31,930 ruħ sa 56,270 ruħ. Fl-1561, matul l-ewwel snin tar-renju ta' ibnu Filippu II, il-Qorti Rjali ġiet stabbilita f'Madrid.
L-arċisqfijiet ta' Toledo baqgħu jagħmluha ta' sensara setgħana fl-affarijiet politiċi u reliġjużi ta' Spanja għall-kumplament tal-Ancien Régime, filwaqt li kellhom is-sjieda ta' art sinjorili estensiva fil-biċċa l-kbira ta' nofs in-Nofsinhar tal-Promontorju ta' Ġewwa u xi territorji fil-qrib.
Il-wasla ta' massa ta' moriscos nuevos ("Għarab Iberiċi ġodda") deportati minn Granada f'Toledo u l-artijiet tagħha (6,000 ruħ waslu fil-belt, mill-inqas b'mod temporanju) fid-dawl tar-ribelljoni tal-Alpujarras ħolqot sfida loġistika kbira, u s-sistema preeżistenti xejn faċli tar-relazzjonijiet soċjali bejn il-moros viejos ("l-Għarab Iberiċi antiki") u l-Kristjani antiki ġiet imfixkla. B'mod ġenerali, l-Għarab Iberiċi ġodda minn Granada kienu soġġetti għal abbuż ksenofobiku u ġew stigmatizzati bħala nies qattiela u li jwettqu bosta sagrileġġi.
Il-belt kienet eċċellenza fil-manifattura tal-ħarir matul l-Era Moderna Bikrija. L-industrija tal-ħarir laħqet il-qofol tagħha fis-seklu 16, u qabdet it-triq twila tan-niżla fis-snin ta' wara ta' dak is-seklu, u fl-aħħar mill-aħħar għebet sal-bidu tas-seklu 19.
Il-Gwerra Peniżolari affettwat il-belt b'mod negattiv ħafna. Matul is-seklu 19, Toledo għaddiet minn bidla progressiva minn belt kunventwali għal belt burokratika. Peress li kienet belt pjuttost esposta għal influwenzi esterni dak iż-żmien, il-borgeżija kellha influwenza limitata.
Wara l-esklużjoni ta' Toledo mil-linja ferrovjarja sal-fruntiera Portugiża fis-snin 50 tas-seklu 19, proġett ta' kollegament mal-linja ferrovjarja minn Castillejo sa Toledo appoġġat mill-Markiż ta' Salamanca ġie approvat f'Ġunju 1856. Il-linja nfetħet fit-12 ta' Ġunju 1858. L-attività turistika ffjorixxiet permezz tal-wasal tal-linja ferrovjarja u kkontribwiet għall-iżvilupp tal-industrija tal-ospitalità fl-aħħar tas-seklu 19. Sal-bidu tas-seklu 20, il-popolazzjoni ta' Toledo kienet laħqet madwar 23,000 abitant. Il-viċinat ta' Santa Bárbara żviluppa wara l-wasla tal-linja ferrovjarja.
Wara l-kolp ta' stat fi Spanja ta' Lulju 1936, l-aġent kmandant militari f'Toledo, José Moscardó, irrifjuta li jipprovdi l-armi lil Madrid u minflok inħeba fl-alcázar flimkien ma' gwarniġjon ta' madwar 1,000 ribelli, ikel, munizzjon u xi ostaġġi. Wara l-21 ta' Lulju, dawn ġew soġġetti għal assedju li ma rnexxiex mill-forzi leali lejn ir-Repubblika matul l-istadji bikrin tal-Gwerra Ċivili Spanjola. Il-Ġeneral ribelli fit-tmun (li wara ftit beda jissejjaħ "caudillo") Francisco Franco u l-Armata tal-Afrika tiegħu ddevjaw mill-avvanz tagħhom lejn Madrid (u taw żmien lir-Repubblikani jsaħħu d-difiżi tagħhom f'Madrid u jirċievu appoġġ barrani bikri) u temmew l-assedju tal-alcázar fl-aħħar ta' Settembru 1936. Ix-xahrejn ta' reżistenza tal-militar ribelli bil-gwarniġjon tiegħu saret karatteristika simbolika ewlenija tal-mitoloġija madwar ir-reġim ta' Franco u l-ideoloġija tiegħu.
Sal-1950, il-popolazzjoni laħqet l-40,243 ruħ. L-ippjanar urban fir-rigward l-iżvilupp tal-viċinati ta' Palomarejos u Polígono kompla fit-tieni nofs tas-seklu 20.
Fis-snin 80 tas-seklu 20, fil-kuntest tal-ħolqien tal-komunitajiet awtonomi fi Spanja, Toledo saret il-belt kapitali de facto tal-komunità awtonoma ta' Kastilja-La Mancha, u ospitat is-sede tal-leġiżlatura reġjonali permezz tal-Cortes ta' Kastilja-La Mancha u l-eżekuttiv permezz tal-presidenza tal-gvern reġjonali.
Sit ta' Wirt Dinji
Il-Belt Storika ta' Toledo ġiet iddeżinjata bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1986.
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rikonoxxut abbażi ta' erba' kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (i) "Rappreżentazzjoni ta' kapulavur frott il-kreattività tal-bniedem"; il-kriterju (ii) "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; il-kriterju (iii) "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; u l-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".
Klima
Toledo għandha klima semiarida kiesħa tipika (Köppen: BSk). Ix-xtiewi jkunu kesħin filwaqt li s-sjuf ikunu sħan u nexfin. Il-preċipitazzjoni tkun baxxa u tkun ikkonċentrata l-iktar fil-perjodu ta' nofs il-ħarifa sa nofs ir-rebbiegħa. L-ogħla temperatura li qatt ġiet irreġistrata f'Toledo kienet 44.2 °C (111.6 °F) fit-13 ta' Awwissu 2021; l-iżjed temperatura baxxa li qatt ġiet irreġistrata kienet −13.4 °C (7.9 °F) fit-12 ta' Jannar 2021.
Ekonomija
L-industrija tal-produzzjoni tal-metall storikament kienet il-bażi ekonomika ta' Toledo, bi tradizzjoni kbira fil-manifattura tax-xwabel u tas-skieken, u bi produzzjoni sinifikanti ta' xfafar, apparati mediċi u prodotti elettriċi. The Toledo Blade, il-gazzetta Amerikana fil-belt ta' Toledo f'Ohio, l-Istati Uniti, issemmiet hekk f'ġieħ it-tradizzjoni tal-produzzjoni tax-xwabel. L-industriji tas-sapun u tal-pejst tat-tindif tas-snien, tat-tħin tad-dqiq, tal-infiħ tal-ħġieġ u tal-produzzjoni taċ-ċeramika kienu importanti wkoll. Goya Foods għandha l-uffiċċji tagħha f'Toledo.
Il-manifattura tax-xwabel fil-belt ta' Toledo tmur lura għal żmien ir-Rumani, iżda taħt it-tmexxija tal-Għarab Iberiċi u matul ir-Reconquista, Toledo u x-xirka tal-produtturi tax-xwabel kellhom rwol ċentrali. Bejn is-sekli 15 u 17 l-industrija tal-produzzjoni tax-xwabel ta' Toledo marret tajjeb ħafna, tant li l-prodotti tagħha ġew meqjusa bħala l-aqwa fl-Ewropa. Ix-xwabel u l-istalletti kienu jiġu prodotti minn artiġjani individwali, għalkemm ix-xirka tal-produtturi tax-xwabel kienet tissorvelja l-kwalità tagħhom. Fl-aħħar tas-seklu 17 u fil-bidu tas-seklu 18 il-produzzjoni bdiet tbatti, u b'hekk inħolqot il-Fabbrika Rjali tal-Armi fl-1761 fuq ordni tar-Re Carlos III. Il-Fabbrika Rjali ġabret flimkien ix-xirkiet kollha tal-produtturi tax-xwabel tal-belt u kienet tinsab fl-eks zekka. Fl-1777, filwaqt li rrikonoxxa l-ħtieġa li l-ispazju jitkabbar, Carlos III kkummissjona lill-arkitett Francesco Sabatini biex jibni binja ġdida fil-periferija tal-belt. Dan kien il-bidu ta' diversi fażijiet ta' espansjoni. L-importanza tagħha tant kienet kbira li eventwalment żviluppa f'belt fi ħdan il-belt ta' Toledo.
Fis-seklu 20, il-produzzjoni tas-skieken u tax-xwabel għall-armata tnaqqset għall-armi tal-kavallerija biss, u wara l-Gwerra Ċivili Spanjola, għall-provvista tax-xwabel lill-uffiċjali u l-NCOs tad-diversi unitajiet militari. Wara l-għeluq tal-fabbrika fis-snin 80 tas-seklu 20, il-binja ġiet rinnovata sabiex tospita l-kampus tal-Università Teknoloġika ta' Kastilja-La Mancha f'Toledo. Skont l-Istitut tal-Istatistika ta' Kastilja-La Mancha, fl-2007 id-distribuzzjoni reċenti tal-impjiegi skont is-setturi tal-okkupazzjoni kienet kif ġej: 86.5 % tal-popolazzjoni kienet taħdem fil-qasam tas-servizzi, 6.6 % fil-kostruzzjoni, 5.4 % fl-industrija u 1.5 % fil-biedja u fit-trobbija tal-bhejjem.
Qgħad
Fid-deċennju sal-2008, il-qgħad f'termini assoluti baqa' pjuttost stabbli fil-belt ta' Toledo, iżda fl-2009 il-qgħad żdied b'mod sinifikanti: kważi 62 % meta mqabbel mal-2008, u l-għadd ta' persuni mingħajr impjieg żdied minn 2,515 ruħ għal 4,074 ruħ (ċifri fil-31 ta' Marzu ta' kull sena), skont il-Junta de Comunidades de Castilla La Mancha. Minn dawn it-62 %, terz miż-żieda seħħet fl-ewwel trimestru.
Skont statistika oħra mill-istess sors, kważi nofs il-persuni mingħajr impjieg fil-belt ta' Toledo (1,970 ruħ) huma dawk li l-edukazzjoni tagħhom ma tmurx lil hinn mil-livell sekondarju obbligatorju. Madankollu, hemm gruppi b'livell ta' studju li ma jippermettilhomx jirreġistraw bħala persuni mingħajr impjieg, fosthom dawk li temmew il-klassi nru 1 tat-taħriġ professjonali, jew dawk b'rati ta' qgħad kważi mhux eżistenti (inqas minn 0.1 %), li huwa l-każ tal-persuni mingħajr impjieg b'lawriji postsekondarji jew esperjenza professjonali.
L-ikbar grupp fost il-persuni mingħajr impjieg huwa dak tal-persuni mingħajr kwalifiki (27.27 %).
Politika
Toledo għandha Kunsill tal-Belt magħmul minn 25 membru, li jiġu eletti kull erba' snin. L-elezzjoni tal-2011 wasslet għal patt bejn 11-il membru tal-Partit Soċjalista Spanjol tal-Ħaddiema (PSOE) u żewġ membri tax-Xellug Magħqud, u b'hekk il-kariga ta' sindku għaddiet għand Emiliano García-Page Sánchez tal-PSOE, li ilu jokkupa din il-kariga mill-2007.
Attrazzjonijiet ewlenin
Il-belt ta' Toledo ġiet iddikjarata bħala Sit Storiku u Artistiku fl-1940, u fl-1986 ġie rinoxxuta bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO. L-attrazzjonijiet ewlenin jinkludu:
il-Qabar ta' Santa Beatriċe ta' Silva, il-fundatriċi tal-Ordni tal-Kunċizzjoni Immakulata, fil-Monasteru tal-Kunċizzjoni ta' Toledo,
il-Posada de la Santa Hermandad, tip ta' assoċjazzjoni militari taż-żamma tal-paċi magħmula minn individwi armati, karatteristika tal-ħajja muniċipali fi Spanja Medjevali,
il-Castillo de San Servando, kastell Medjevali ħdejn ix-xtut tax-xmara Tagus u l-Akkademja tal-Fanterija,
il-Katidral Gotiku, li jmur lura għas-seklu 13. Fuq ġewwa hemm elementi Barokki ta' Narciso Tome,
il-Monasteru ta' San Juan de los Reyes, bi stil Gotiku Isabellin tas-seklu 15,
l-Isptar-Mużew Rinaxximentali ta' Santa Cruz tas-seklu 16,
il-Mużew ta' El Greco, mużew-dar b'disinn bħala rikreazzjoni tad-dar tal-artist, li ntilfet bosta sekli ilu, li fih diversi pitturi importanti,
Santa María la Blanca, l-eqdem binja ta' sinagoga li għadha eżistenti fl-Ewropa, issa ta' sjieda tal-Knisja Kattolika,
is-Sinagoga ta' El Transito, fil-kwartier Lhudi, li tospita l-Mużew Sefardiku,
l-Hospital de Tavera Museum Duque de Lerma, bi stil Rinaxximentali, imur lura għas-seklu 16; influwenza l-pjanta ta' El Escorial,
il-Knisja ta' Santiago del Arrabal, bi stil Mudéjar,
il-Knisja ta' Santo Tome, bi stil Mudéjar tas-seklu 14, li fiha l-pittura famuża tad-Dfin tal-Konti Orgaz ta' El Greco,
El Cristo de la Luz, moskea-oratorju żgħira li nbniet fid-999, u li iktar 'il quddiem ġiet estiża b'apsida Mudéjar għal konverżjoni fi knisja,
il-Palazz Galiana, bi stil Mudéjar tas-seklu 13,
il-Moskea ta' Tornerías, tas-seklu 11,
il-fortizza ta' Alcazar, tas-seklu 16, li tinsab fl-ogħla parti tal-belt; mill-2009 tospita l-kollezzjoni tal-Mużew tal-Armata,
il-Knisja ta' San Andrés, li fil-kripta tagħha fiha 60 mumja ta' infantes, duki, sorijiet u oħrajn, fi stat tajjeb ta' preservazzjoni u miftuħa għall-viżitaturi,
Puerta Bab al-Mardum, tas-seklu 10, l-eqdem daħla tal-belt ta' Toledo,
Puerta de Bisagra Antigua, tas-seklu 10, id-daħla prinċipali tal-belt fi żmien al-Andalus, magħrufa wkoll bħala "Puerta de Alfonso VI",
Puerta del Sol, tas-seklu 14, mibnija mill-Kavallieri ta' San Ġwann,
Puerta de Bisagra Nueva, tas-seklu 16, ta' oriġini Għarbija Iberika, mibnija mill-ġdid minn Alonso de Covarrubias, id-daħla u l-faċċata preżenti ta' Toledo,
Puerta del Cambrón, ta' oriġini Musulmana, mibnija mill-ġdid fis-seklu 16,
San Román, il-Mużew tal-Kunsilli u tal-kultura tal-Viżigoti,
Ermita del Cristo de la Vega, bi stil Mudéjar tas-seklu 11,
il-Pont ta' Alcántara, pont Ruman minn naħa għall-oħra tax-xmara Tagus,
Puente de San Martin, pont Medjevali minn naħa għall-oħra tax-xmara Tagus.
Sabiex jiġi mfakkar l-400 ċentenarju mill-pubblikazzjoni tal-ewwel parti ta' Don Quixote, il-Kunsill tal-Komunitajiet ta' Kastilja-La Mancha ddisinja sensiela ta' rotot fir-reġjun li jgħaddu minn diversi punti kkwotati fir-rumanz. Magħrufa bħala r-Rotta ta' Don Quixote, tnejn mill-mogħdijiet iddeżinjati, is-sezzjonijiet nri 1 u 8, huma bbażati f'Toledo; dawk li jikkollegaw il-belt ta' Kastilja-La Mancha u Montes de Toledo jisfruttaw ir-rotta naturali li tgħaddi minn Cigarrales u twassal sa Cobisa, Nambroca Burguillos ta' Toledo, fejn tagħti għall-Camino Real minn Sivilja u f'daqqa waħda ddur lejn Mascaraque Almonacid de Toledo, fil-fond tal-inħawi tal-madwar, qrib Mora, f'La Mancha.
Din il-parti, Mascaraque-Toledo, tar-Rotta ta' Don Quixote dan l-aħħar ġiet inkluża f'rotta uffiċjali tal-Pellegrinaġġ ta' San Ġakbu fil-fergħa tal-Lvant b'oriġini f'Cartagena, Alicante u Valencia, u żewġ rotot ġew iddikjarati bħala Rotta Kulturali Ewropea.
Ġemellaġġi
Toledo hija ġemellata ma':
Aachen, il-Ġermanja (1984)
Agen, Franza (1973)
Corpus Christi, Texas, l-Istati Uniti (1989)
Damasku, is-Sirja (1994)
Belt ta' Guanajuato, il-Messiku (1978)
Heraklion, il-Greċja (2014)
Nara, il-Ġappun (1972)
Ħavana Antika, Kuba (2005)
Safed, Iżrael (1981)
Toledo, Ohio, l-Istati Uniti (1931)
Veliko Tarnovo, il-Bulgarija (1983)
Referenzi
Siti ta' Wirt Dinji
Bliet ta' Spanja |
29137 | https://mt.wikipedia.org/wiki/%C5%BBona%20Naturali%20Selva%C4%A1%C4%A1a%20tat-Ta%C5%BCmanja | Żona Naturali Selvaġġa tat-Tażmanja | Iż-Żona Naturali Selvaġġa tat-Tażmanja hija Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fit-Tażmanja, l-Awstralja. Din hija waħda mill-ikbar żoni ta' konservazzjoni fl-Awstralja u tkopri 15,800 km2 (6,100 mil kwadru), jew kważi 25 % tat-Tażmanja. Kienet ukoll waħda mill-aħħar irqajja' ta' natura selvaġġa miti fid-dinja, u tinkludi ż-Żona Naturali Selvaġġa tal-Lbiċ.
L-industrija prinċipali taż-Żona Naturali Selvaġġa tat-Tażmanja hija t-turiżmu, iżda r-reġjun għandu nuqqas ta' żvilupp parzjalment minħabba t-trikkib tal-iżvilupp mal-idea ta' natura mhux mittiefsa. Ma hemm l-ebda abitazzjoni permanenti fiż-żona għajr xi nħawi żgħar fil-periferija. Ir-reġjun huwa magħruf għal attivitajiet bħall-mixi fin-natura, il-whitewater rafting u t-tixbit.
Iż-Żona Naturali Selvaġġa tat-Tażmanja ntgħażlet bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO abbażi ta' seba' kriterji tal-għażla tal-UNESCO. Flimkien mal-muntanja Tai fiċ-Ċina, għandha l-ogħla ammont ta' kriterji għar-rikonoxximent bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO.
Iż-Żona Naturali Selvaġġa tat-Tażmanja tniżżlet fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO għall-ewwel darba fl-1982 permezz ta' arranġamenti konġunti bejn il-gvern federali tal-Awstralja u l-gvern tat-Tażmanja matul il-kontroversja tad-Dig ta' Franklin, u s-sit ġie estiż fl-1989 wara l-Inkjesta ta' Helsham, deċiżjoni li permezz tagħha ġiet protetta foresta tas-siġar tal-ewkaliptu mill-qtugħ tas-siġar. Minħabba li l-ippjanar u l-ġestjoni taż-żona matul is-snin 90 tas-seklu 20 ma kinux skont l-istandard għoli mistenni, tfassal pjan ta' ġestjoni u ġie ppromulgat fl-1992, u mbagħad iktar 'il quddiem ġie sostitwit bi pjan ta' ġestjoni ġdid fl-1999. Fl-2014, il-gvern ta' Abbott ippropona li ż-Żona Naturali Selvaġġa tat-Tażmanja titneħħa mil-lista tal-UNESCO sabiex ikun jista' jitħalla l-qtugħ tas-siġar fi ħdan iż-żona protetta. Din il-proposta ġiet irrifjutata mill-Kumitat tal-Wirt Dinji fl-istess sena. Fl-2016, il-gvern tat-Tażmanja rtira l-proposta li jiġi permess il-qtugħ tas-siġar fiż-Żona Naturali Selvaġġa tat-Tażmanja.
Sfond
It-Tażmanja hija wieħed mill-istati tal-Awstralja. Hija gżira fl-Oċean tan-Nofsinhar, ftit fin-Nofsinhar tal-Awstralja kontinentali. Għandha klima marittima miti, sostanzjalment differenti mill-biċċa l-kbira tal-Awstralja kontinentali. L-Awstralja għandha diversi Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO u l-ewwel wieħed ġie ddeżinjat fl-1981. L-iżjed magħrufa x'aktarx li huma Kakadu, Uluru (li qabel kien magħruf bħala Ayers Rock) u l-Iskoll il-Kbir tal-Qroll. Iż-Żona Naturali Selvaġġa tat-Tażmanja probabbilment hija r-raba' l-iktar magħrufa.
It-Tażmanja hija madwar 296 kilometru (200 mil) mit-Tramuntana san-Nofsinhar u 315-il kilometru mil-Lvant sal-Punent, u tinsab madwar 300 kilometru fin-Nofsinhar tal-Awstralja kontinentali. Madwar 30 % tal-art tal-istat hija rriżervata taħt xi kategorija ta' konservazzjoni tal-art. Iż-Żona Naturali Selvaġġa tat-Tażmanja tkopri madwar 20 % tal-istat. Tinkludi l-ikbar erba' parks nazzjonali tat-Tażmanja u diversi żoni iżgħar ta' żoni ta' konservazzjoni oħra. 3.4 miljun ettaru minn 6.8 miljun ettaru tal-art tat-Tażmanjan hija miksija bil-foresti, u 70 % minnhom jinsabu f'art pubblika (40 % minnhom huma foresti kummerċjali) u 30 % minnhom jinsabu f'art pubblika protetta. It-Tażmanja għandha popolazzjoni ta' ftit inqas minn 500,000 ruħ. Għandha l-iżjed ekonomija dgħajfa mill-istati Awstraljani kollha, u t-turiżmu jitqies bħala wieħed mill-ftit oqsma ta' tkabbir ekonomiku. Il-kummerċjalizzazzjoni tat-turiżmu tat-Tażmanja tippromwovi l-ekoturiżmu abbażi tal-valuri naturali tal-istat; b'mod partikolari dawk taż-Żona Naturali Selvaġġa tat-Tażmanja. It-turiżmu jkollu pressjoni ambjentali konsiderevoli fuq iż-Żona Naturali Selvaġġa tat-Tażmanja minkejja li l-biċċa l-kbira tal-akkomodazzjonijiet għat-turisti jinsabu 'l barra mill-konfini u l-biċċa l-kbira tat-turiżmu jsir fi ftit siti żviluppati sew qrib il-periferija taż-żona.
Ġeografija
Iż-Żona Naturali Selvaġġa tat-Tażmanja hija żona estensiva, miti u li tesperjenza ħafna preċipitazzjoni (l-iktar xita). Tkopri l-biċċa l-kbira tan-Nofsinhar u tal-Punent tat-Tażmanja. Bejn wieħed u ieħor hija 200 kilometru mit-Tramuntana san-Nofsinhar u xi 70 kilometru bħala medja mil-Lvant sal-Punent (120 b'40 mil), jew 1.38 miljun ettaru (3.42 miljun akru) qabel l-estensjonijiet fl-2013. Iż-żona ta' lqugħ tar-reġjun sar għandha erja ta' 15,800 km2, jew kważi 25 % tat-Tażmanja wara l-estensjonijiet fl-1989 u fl-2013. Għalkemm l-ogħla punt huwa 1,600 metru (5,000 pied) biss 'il fuq mil-livell tal-baħar u ma hemm l-ebda post fejn il-borra tkun preżenti matul is-sena kollha, il-biċċa l-kbira taż-żona fiha qċaċet ippuntati mingħajr wisq wita u fiha l-unika żoni glaċjali estensivi fl-Awstralja. L-aħħar glaċjazzjoni ntemmet bejn 10,000 u 12,000 sena ilu. Iż-żona tikkostitwixxi waħda mill-aħħar żoni naturali selvaġġi miti fid-dinja, u tinkludi ż-Żona Naturali Selvaġġa tal-Lbiċ.
Żvilupp u turiżmu
Iż-Żona Naturali Selvaġġa tat-Tażmanja ma fiha l-ebda abitazzjoni umana permanenti, għajr xi akkomodazzjonijiet qrib il-periferija. Xi toroq jippenetraw fiż-żona. Hemm ukoll żona tat-troti (speċi introdotta mill-emisferu tat-Tramuntana) fil-lagi tal-Promontorju Ċentrali. Għad-differenza tal-kumplament taż-Żona Naturali Selvaġġa tat-Tażmanja, is-sezzjoni tal-Promontorju Ċentrali għandha storja twila ta' użu min-nies lokali. Apparti s-sajd, tkompli l-kaċċa, l-irkib taż-żwiemel, is-sewqan fuq l-imħarbat u l-użu assoċjat ta' xi għorfiet. Xi wħud iqisu li dawn il-prattiki stabbiliti jmorru kontra l-għanijiet tal-konservazzjoni. B'hekk tneħħew diversi toroq, għorfiet u traċċi umani oħra favur l-idea ta' natura selvaġġa kemm jista' jkun mhux mittiefsa.
It-turiżmu u r-rikreazzjoni huma l-industrija predominanti fiż-żona. Hemm madwar nofs miljun viżitatur li jżuru ż-Żona Naturali Selvaġġa tat-Tażmanja kull sena. Fost l-attivitajiet fi ħdan iż-Żona Naturali Selvaġġa tat-Tażmanja hemm il-kruċieri, it-titjiriet u l-inżul kummerċjali, il-mixi fin-natura (iż-żona ġiet deskritta bħala l-Mekka tal-Awstralja għal dawk li jħobbu jimxu fin-natura), il-whitewater rafting, u t-tixbit. Reġjuni iktar remoti taż-Żona Naturali Selvaġġa tat-Tażmanja ma għandhomx portijiet, u b'hekk jintużaw vapuri tal-ispedizzjonijiet għall-attivitajiet ibbażati fuq l-art. Madankollu, minħabba l-linji gwida dwar il-ġestjoni fiż-Żona Naturali Selvaġġa tat-Tażmanja, ir-reġjun ma tantx iżuruh wisq vapuri tal-ispedizzjonijiet, għalkemm hemm ukoll vapuri kummerċjali iżgħar li jżuru ż-żona.
Bijoloġija
Flora
Iż-Żona Naturali Selvaġġa tat-Tażmanja tinstab fl-Oċeanja. Wieħed mill-fatturi ta' sostenn ta' dan is-sit bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO hu l-kwalitajiet naturali u tal-bijodiversità tiegħu. Hemm sitt gruppi ta' ekosistemi fiż-Żona Naturali Selvaġġa tat-Tażmanja: foresti tropikali, komunitajiet tal-isklerofilla, veġetazzjoni Alpina mingħajr siġar, veġetazzjoni subalpina mingħajr siġar, u komunitajiet tal-artijiet mistagħdra. Iż-Żona Naturali Selvaġġa tat-Tażmanja tinkludi bosta speċijiet ta' oriġini antika, tassonomija primittiva, u grad għoli ta' diversità tal-pjanti, b'karatteristiċi mhux tas-soltu bħal arbuxelli skleromorfiċi li jevolvu fi klima marittima f'ekosistemi Alpini u subalpini mingħajr siġar. Iż-Żona Naturali Selvaġġa tat-Tażmanja fiha wkoll l-itwal rekord ta' trab dakkari kontinwu fl-Awstralji fil-Krater ta' Darwin.
Fawna
Iż-Żona Naturali Selvaġġa tat-Tażmanja tinkludi 1,397 speċi minn 293 familja. Hemm 30 speċi ta' annimali terrestri, 120 speċi ta' għasafar terrestri, 14-il speċi ta' rettili terrestri, seba' speċijiet ta' żrinġijiet, 16-il speċi ta' ħut tal-ilma ħelu, u 68 speċi ta' ħut tal-baħar. Il-biċċa l-kbira tal-fawna li jinstabu fiż-Żona Naturali Selvaġġa tat-Tażmanja huma uniċi u jokkorru f'din iż-żona biss, bħaż-żrinġ żgħir tal-muski u x-xaħmet l-art ta' Pedra Branca. Bħala invertebrati, iż-Żona Naturali Selvaġġa tat-Tażmanja tinkludi 904 speċi ta' Uniramia, 179 speċi ta' Chelicerata, 90 speċi ta' Aschelminthes, 88 speċi ta' krustaċji, 69 speċi ta' molluski, 57 speċi ta' annelidi, tmien speċijiet ta' Platyhelminthes, speċi waħda ta' Onychophora u speċi waħda ta' Nemertea.
Storja
Qabel is-seklu 20
Iż-Żona Naturali Selvaġġa tat-Tażmanja, li hija network ta' parks u ta' riżervi bi fniedaq fondi, għaddiet minn glaċjazzjoni qawwija. Fdalijiet umani li jmorru lura iktar minn 20,000 sena nstabu f'għerien tal-ġebla tal-ġir fiż-żona. Iż-żona kienet tintuża għal millenji sħaħ mill-Aboriġeni, li ħallew l-impronta tagħhom fiż-żona fl-għamla ta' ekoloġija influwenzata ferm mill-prattiki tal-ħruq tagħhom, kif ukoll fdalijiet fiżiċi fosthom demel u opri tal-arti. Il-preżenza tal-Aboriġeni fiż-żona tmur lura għall-Plejstoċen, 35,000 sena ilu. Demel mill-Oloċen instab fiż-żona. L-ebda Aboriġenu ma jgħix b'mod permanenti fiż-żona llum il-ġurnata, iżda xi postijiet huma ta' importanza kbira għall-Komunità Aboriġena tal-preżent, u dawn influwenzaw it-tniżżil taż-żona bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO. Storikament, iż-żona ġiet esplorata u sfruttata matul is-seklu 19, bi storja ta' priġuniera fiż-żona, iżda l-unika attività ekonomika fiż-żona kienet l-estrazzjoni u l-qtugħ tas-siġar fuq skala żgħira, ammont limitat ta' nsib (għall-pil tal-annimali) u, f'żona limitata, ir-ragħa, li kompliet sa żmien reċenti ħafna. Iż-żona fiha wkoll skema idroelettrika kbar u diversi skemi idroelettriċi żgħar. Apparti l-infrastruttura idroelettrika (digi), l-ebda waħda minn dawn l-attivitajiet ma' ħalliet wisq traċċi.
Status bħala Sit ta' Wirt Dinji
Snin 80 tas-seklu 20
Iż-żona tniżżlet fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO f'żewġ stadji, fl-1982 u fl-1989. Fl-1982 id-deżinjazzjoni saret qalb għagħa politiku minħabba l-kostruzzjoni proposta ta' diga idroelettrika maġġuri fi ħdan iż-żona. Il-kostruzzjoni tad-diga ma twettqitx bis-saħħa ta' intervent tal-gvern federali li uża l-awtorità tiegħu li kiseb permezz tad-deżinjazzjoni. Il-fatturi li jinfluwenzaw id-deżinjazzjoni jinkludu l-wirt tal-Aboriġeni fis-sit, il-valuri ġeomorfiċi, u l-bijodiversità.
Iż-żona ġiet estiża fl-1989 permezz tal-Inkjesta ta' Helsham, fejn ittieħdet id-deċiżjoni li żona kbira ta' foresti bis-siġar tal-ewkaliptu tiġi protetta mill-qtugħ tas-siġar. Dan wassal għal kunflitt rigward l-inklużjoni ta' żoni oħra - l-opinjoni tal-maġġoranza sostniet li ħames żoni biss kien jistħoqqilhom id-deżinjazzjoni, filwaqt li l-kumplament kienu tal-fehma li kien hemm żoni addizzjonali apparti dawk il-ħamsa, u b'hekk iż-żona ġiet estiża b'600,000 ettaru addizzjonali. Fl-istess sena, ir-reġjun ingħata pjan ta' ġestjoni statutorju. Mill-ġdid, l-istatus taż-żona bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO ta lill-gvern federali d-dritt li jkun involut, u saħħaħ mill-ġdid il-perċezzjoni f'xi sezzjonijiet tal-komunità tat-Tażmanja li d-deżinjazzjoni kienet komplott biex il-gvern federali jkun jista' jintervjeni fil-ġestjoni tal-art, li mingħajr id-deżinjazzjoni kienet tkun kwistjoni li jieħu ħsiebha l-gvern statali waħdu.
Matul is-snin 80 tas-seklu 20, il-finanzjament tal-ġestjoni taż-żona żdied ferm minn madwar miljun dollaru Awstraljan fil-bidu tas-snin 80 tas-seklu 20 għal tliet miljun dollaru Awstraljan sa nofs id-deċennju. F'nofs is-snin 90 tas-seklu 20, il-finanzjament laħaq id-disa' miljun dollaru Awstraljan, filwaqt li fl-2008 il-baġit laħaq il-11-il miljun dollaru Awstraljan. Din iż-żieda fil-finanzjament kienet importanti għaliex ippermettiet l-impjieg ta' iktar ħaddiema.
Kien hemm ukoll nuqqas ta' fiduċja fis-Servizz tal-Parks u tan-Natura Selvaġġa minn xi wħud, li fil-biċċa l-kbira oriġinat meta l-Promontorju Ċentrali żdied maż-Żona tan-Natura Selvaġġa tat-Tażmanja fl-1989. Bosta nies stabbiliti b'attivitajiet tax-xogħol kienu ħasbu li l-attivitajiet kollha li kienu jsiru fiż-żona qabel id-deżinjazzjoni kienu se jitħallew ikomplu wara d-deżinjazzjoni. Ftit wara d-deżinjazzjoni, uħud mill-attivitajiet tagħhom li kienu l-iktar inaċċettabbli ambjentalment ġew ristretti jew ipprojbiti sabiex jiġi rifless l-istatus il-ġdid taż-żona (pereżempju, diversi mogħdijiet imħarbta għall-vetturi li jingranaw fuq erba' roti li kienu jinsabu f'żoni sensittivi ngħalqu). Dan irriżulta f'polarizzazzjoni ta' dawk li kellhom fehma kontra ż-żona fil-komunità tat-Tażmanja rigward il-ġestjoni futura taż-żona, u xi drabi saħansitra antagoniżmu konsiderevoli fil-konfront tas-Servizz tal-Parks u tan-Natura Selvaġġa. Bosta nies fil-komunitajiet lokali kienu affettwati mill-ftit kunsiderazzjoni li ngħataw mill-"ideoloġija taż-żona naturali selvaġġa", u dan wassal biex jaġixxu kontra l-prattiki ta' ġestjoni tajba minħabba n-nuqqas ta' fiduċja li kellhom fis-Servizz tal-Parks u tan-Natura Selvaġġa.
Snin 90 tas-seklu 20
Fl-1990, l-ippjanar taż-żona kien għadu ma ġiex ikkoordinat sew. Wieħed biss mill-parks nazzjonali maġġuri kellu pjan ta' ġestjoni finalizzat u, għalkemm il-pjanijiet kienu jinsabu fi stadji varji ta' tlestija għal diversi partijiet taż-Żona Naturali Selvaġġa tat-Tażmanja, ittieħdet id-deċiżjoni li jitħejja pjan ta' ġestjoni uniku għaż-żona kollha. Diversi stadji ta' kummenti pubbliċi, akkumpanjati xi drabi minn kontroversji konsiderevoli fil-mezzi tax-xandir lokali, wasslu għal abbozz ta' pjan ta' ġestjoni favur ħafna taż-żona naturali selvaġġa. Sensiela ta' alterazzjonijiet tal-aħħar minuta fil-pjan, wara bidla fil-gvern statali u wara l-għeluq tal-kummenti pubbliċi, dgħajfu n-natura tal-pjan u b'hekk dan antagonizza lil dawk li kienu favur il-konservazzjoni, iżda fl-istess waqt taffa ħafna mill-oġġezzjonijiet ta' utenti stabbilit, li wħud minnhom kienu saħansitra heddew b'diżordni ċivili b'rabta ma' xi restrizzjonijiet imposti mill-pjan. Madankollu, uħud minn dawn il-partijiet ikkonċernati, b'mod partikolari l-komunitajiet lokali biswit iż-żona, ħassew li l-kontribut tagħhom fil-proċess tal-ippjanar kien ġie injorat u baqgħu jgergru rigward xi aspetti tal-pjan, li ġie finalizzat f'Settembru 1992. Mill-bidu nett, xi aspetti tal-pjan tal-1992 ma tantx ġew aċċettati mill-utenti stabbiliti, u xi problemi oħra (bħan-nuqqas ta' mekkaniżmu ta' valutazzjoni tal-proposti l-ġodda tal-iżvilupp) ħarġu fid-dieher meta l-pjan ġie implimentat. Minkejja dan, il-pjan iggwida l-ġestjoni taż-żona għas-seba' snin ta' wara, sentejn iktar milli kien mistenni meta tħejja.
Il-pjan tal-1992 għen biex jiġi żviluppat qafas li permezz tiegħu tiġi vverifikata l-effettività tal-pjanijiet ta' ġestjoni. Taħt Dr. Helen Hocking, il-kisba tal-objettivi tal-pjan ġiet evalwata. Il-pjan ġie kkritikat li kien qed jittratta n-natura selvaġġa bħala l-iżjed valur importanti tar-reġjun filwaqt li kien qed jinjora l-valuri l-oħra kollha li s-Servizz tal-Parks u tan-Natura Selvaġġa kien iddeterminat li jegħleb għadd ta' kwistjonijiet pendenti li ġew identifikati mill-pjan tal-1992, għalhekk, fl-1994, ittieħdet id-deċiżjoni li jsir rieżami tal-pjan bl-għan li l-pjan il-ġdid jidħol fis-seħħ f'Settembru 1997. Din l-iskadenza ma ġietx issodisfata għal varjetà ta' raġunijiet, inkluż l-elezzjonijiet statali u federali li dewmu l-proċessi ewlenin tal-approvazzjoni. Il-pjan il-ġdid daħal fis-seħħ f'Marzu 1999. L-iżjed kwistjonijiet kontroversjali tal-ġestjoni li ġew indirizzati fl-iżvilupp tal-pjan il-ġdid kienu dawk marbuta mat-turiżmu, il-prattiki stabbiliti u l-ġestjoni tan-nirien; il-kwistjoni ewlenija tal-konservazzjoni tan-natura kienet jekk dawk li jieħdu ħsieb il-ġestjoni tal-art għandhomx jużaw in-nirien b'mod attiv sabiex tinżamm id-diversità tal-ekosistema. Il-pjan żied ukoll il-kunsiderazzjoni tal-wirt kulturali tal-Aboriġeni u t-turiżmu.
Seklu 21
F'Settembru 2004, ġie rilaxxat l-ewwel Rapport dwar l-Istat taż-Żona Naturali Selvaġġa tat-Tażmanjan, li ffoka fuq il-protezzjoni ekoloġika.
Minkejja li avża lill-Kumitat tal-Wirt Dinji tan-Nazzjonijiet Uniti fl-2010 li ma kellu l-ebda intenzjoni li jestendi ż-żona iktar, il-gvern federali ressaq proposta għal modifika minuri fiż-żona ta' lqugħ tas-sit f'Jannar 2013 li ġiet aċċettata fis-37 sessjoni tal-Kumitat tal-Wirt Dinji f'Ġunju 2013.
Fl-2014, il-Gvern ta' Abbott ippropona li ż-Żona Naturali Selvaġġa tat-Tażmanja titneħħa mil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO sabiex jitħalla l-qtugħ tas-siġar fi ħdan iż-żona protetta. Li kieku l-proposta ntlaqgħet, kienet tkun l-ewwel darba li nazzjon żviluppat ineħħi sit għal skopijiet ekonomiċi. Il-proposta ġiet irrifjutata mit-38 Sessjoni tal-Kumitat tal-Wirt Dinji f'Ġunju 2014, li saret f'Doha, il-Qatar. Il-Gvern ta' Abbott wara ddikjara li kien beħsiebu jirrispetta d-deċiżjoni tal-kumitat.
Fl-2016, il-gvern tat-Tażmanja rtira l-proposta tiegħu biex jitħalla l-qtugħ tas-siġar fiż-Żona Naturali Selvaġġa tat-Tażmanja wara li rapport tal-UNESCO oppona l-idea.
Sit ta' Wirt Dinji
Iż-Żona Naturali Selvaġġa tat-Tażmanja ġiet iddeżinjata bħala Sit ta' Wirt Dinji mħallat (kulturali u naturali) tal-UNESCO fl-1982. Is-sit ġie estiż fl-1989. Iż-żona ta' lqugħ saritilha modifika minuri fl-2010, fl-2012 u fl-2013.
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' seba' kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (iii) "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; il-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem"; il-kriterju (vi) "Assoċjazzjoni diretta jew tanġibbli ma' avvenimenti jew ma' tradizzjonijiet ħajjin, ma' ideat jew ma' twemmin, jew ma' xogħlijiet artistiċi jew letterarji ta' valur universali straordinarju"; il-kriterju (vii) "Post fejn iseħħu fenomeni naturali tal-għaġeb jew fejn hemm żoni ta' ġmiel naturali u ta' importanza estetika eċċezzjonali"; il-kriterju (viii) "Eżempju straordinarju li jirrappreżenta stadji importanti tal-istorja tad-dinja, inkluż it-trapass tal-ħajja, il-proċessi ġeoloġiċi kontinwi sinifikanti fl-iżvilupp tat-tipi differenti ta' art, jew il-karatteristiċi ġeomorfiċi jew fiżjografiċi sinifikanti"; il-kriterju (ix) "Eżempju straordinarju li jirrappreżenta proċessi ekoloġiċi u bijoloġiċi kontinwi sinifikanti fl-evoluzzjoni u fl-iżvilupp ta' ekosistemi u ta' komunitajiet ta' pjanti u ta' annimali terrestri, tal-ilma ħelu, kostali u tal-baħar"; u l-kriterju (x) "Post fejn hemm l-iktar ħabitats naturali importanti u sinifikanti għall-konservazzjoni fil-post tad-diversità bijoloġika, inkluż fejn hemm speċijiet mhedda ta' valur universali straordinarju mill-perspettiva tax-xjenza jew tal-konservazzjoni".
Ġestjoni
Fl-Awstralja, il-ġestjoni tal-art hija responsabbiltà tal-istati. Madankollu, il-Konvenzjoni tal-Wirt Dinji hija ftehim internazzjonali, iffirmat mill-gvern federali. B'hekk il-gvern federali għandu rwol fil-ġestjoni tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-Awstralja. L-istatus tas-Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO jwassal ukoll biex it-Tażmanja tirċievi finanzjament federali konsiderevoli għall-ġestjoni taż-żona.
Iż-Żona Naturali Selvaġġa tat-Tażmanja tiġi ġestita b'mod konġunt mill-gvern federali u l-istat tat-Tażmanja permezz tas-Servizz tal-Parks u tan-Natura Selvaġġa tat-Tażmanja. L-arranġament żviluppati bejn it-Tażmanja u l-gvern federali jinkludu organizzazzjonijiet bħall-Kunsill Ministerjali taż-Żona Naturali Selvaġġa tat-Tażmanja, Kumitat Permanenti, u l-Kumitat Konsultattiv taż-Żona Naturali Selvaġġa tat-Tażmanja. Nofs il-membri tal-Kumitat Konsultattiv jinħatru mill-gvern statali tat-Tażmanja, filwaqt li n-nofs l-ieħor jinħatru mill-gvern federali.
Parks u riżervi nazzjonali
Il-parks u r-riżervi nazzjonali li ġejjin jagħmlu parti miż-Żona Naturali Selvaġġa tat-Tażmanja:
iż-Żoni ta' Konservazzjoni u Protetti tal-Promontorju Ċentrali;
il-Park Nazzjonali tal-muntanja Cradle u l-Lag ta' St Clair;
ir-Riżerva tal-Istat ta' Devils Gullet;
il-Park Nazzjonali ta' Franklin-Gordon Wild Rivers;
il-Park Nazzjonali tal-Muntanji Hartz;
il-Park Nazzjonali Karstiku ta' Mole Creek;
il-Gżejra tal-Għasafar ta' Mutton tax-Xlokk;
il-Park Nazzjonali tal-Lbiċ;
il-Park Nazzjonali tal-Ħitan ta' Ġerusalemm;
il-Park Nazzjonali tal-Muntanja Field.
Veduti panoramiċi taż-Żona Naturali Selvaġġa tat-Tażmanja
Referenzi
Siti ta' Wirt Dinji
Parks Nazzjonali
Awstralja |
29138 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Santa%20Lu%C4%8Bija%20%28di%C5%BCambigwazzjoni%29 | Santa Luċija (diżambigwazzjoni) | Santa Luċija jista' jirreferi għal:
Santa Luċija - stat sovran fil-Karibew
Santa Luċija, Malta - villaġġ żgħir
Santa Luċija (qaddisa) - martri meqjuma mill-Knisja Kattolika, mill-Knisja Ortodossa u mil-Luterani Skandinavi
St. Lucia FC - klabb tal-futbol Malti |
29141 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Charles%20Richter | Charles Richter | Charles Francis Richter (/ˈrɪktər/; twieled fis-26 ta' April 1900 – miet fit-30 ta' Settembru 1985) kien sismologu u fiżiku Amerikan.
Richter huwa famuż l-iktar bħala l-ħallieq tal-iskala Richter, li, sal-iżvilupp sal-iskala alternattiva fl-1979, kienet tikkwantifika l-qawwa tat-terremoti. Ispirat mid-dokument tal-1928 ta' Kiyoo Wadati dwar it-terremoti fil-baxx u fil-fond, Richter uża l-iskala tiegħu għall-ewwel darba fl-1935 wara li żviluppaha f'kollaborazzjoni ma' Beno Gutenberg; it-tnejn li huma ħadmu fl-Istitut tat-Teknoloġija ta' California.
Il-kwotazzjoni "plottijiet logaritmiċi huma apparat tax-xitan" hija attribwita lil Richter.
Tfulija u edukazzjoni
Richter twieled f'Overpeck, Ohio. Richter kellu nisel Ġermaniż: bużnannuh kien minn Baden Baden (illum f'Baden-Württemberg, il-Ġermanja) fl-1848 f'nofs ir-Rivoluzzjonijiet tal-1848 li faqqgħu fl-istati Ġermaniżi. Il-ġenituri ta' Richter, Frederick William u Lillian Anna (Kinsinger) Richter, iddivorzjaw meta kien għadu żgħir ħafna. Huwa trabba ma' nanntu min-naħa ta' ommu, li ttrasferiet il-familja (inkluż ommu) lejn Los Angeles fl-1909. Wara li ggradwa mill-Iskola Postsekondarja ta' Los Angeles huwa attenda l-Università ta' Stanford u kiseb l-ewwel lawrija tiegħu fl-1920. Fl-1928 beda jaħdem fuq id-dottorat tiegħu fil-fiżika teorika fl-Istitut tat-Teknoloġija ta' California, iżda qabel lestih, huwa ġie offrut kariga fl-Istitut ta' Carnegie ta' Washington. Għall-ħabta ta' dak iż-żmien huwa sar affaxxinat bis-sismoloġija (l-istudju tat-terremoti u l-mewġ li jipproduċu fl-art). Minn hemm 'il quddiem, huwa ħadem fil-Laboratorju Sismoloġiku ġdid f'Pasadena, taħt it-tmexxija ta' Beno Gutenberg. Fl-1932, Richter u Gutenberg żviluppaw skala standard biex ikejlu l-qawwa relattiva ta' sorsi ta' terremoti, u sejħulha l-iskala Richter. Fl-1937, huwa rritorna lejn l-Istitut tat-Teknoloġija ta' California, fejn qatta' l-bqija tal-karriera tiegħu, u eventwalment sar professur tas-sismoloġija fl-1952.
Karriera
Richter mar jaħdem fl-Istitut ta' Carnegie ta' Washington fl-1927 wara li Robert Millikan offrielu kariga bħala assistent tar-riċerka hemmhekk, fejn beda kollaborazzjoni ma' Beno Gutenberg. Il-Laboratorju tas-Sismoloġija fl-Istitut tat-Teknoloġija ta' California ried jibda jippubblika rapporti regolari dwar it-terremoti fin-Nofsinhar ta' California u kien hemm ħtieġa urġenti għal sistema ta' kejl tal-qawwa tat-terremoti għal dawn ir-rapporti. Flimkien, Richter u Gutenberg fasslu skala li iktar 'il quddiem saret magħrufa bħala l-iskala Richter biex tagħmel tajjeb għal dik il-ħtieġa, ibbażata fuq il-kejl kwantitattiv tal-ispostament tal-art bil-mewġ sismiku, kif kien issuġġerixxa Kiyoo Wadati.
It-tnejn flimkien iddisinjaw sismografu li kien ikejjel dan l-ispostament u żviluppaw skala logaritmika sabiex ikejlu l-intensità. It-terminu "qawwa" (bl-Ingliż: magnitude) għal dan il-kejl ġie mill-interess li kellu fl-astronomija Richter fi tfulitu; l-astronomi jkejlu l-intensità tal-istilel b'dak it-terminu. Il-kontribut ta' Gutenberg kien sostanzjali, iżda l-fatt li ma kienx jieħu pjaċir jagħmel intervisti kkontribwixxa biex ismu jitħalla barra mill-isem tal-iskala. Wara l-pubblikazzjoni tal-iskala proposta fl-1935, is-sismologi malajr adottawha għall-użu fil-kejl tal-intensità tat-terremoti.
Richter baqa' fl-Istitut ta' Carnegie sal-1936, meta ngħata kariga fl-Istitut tat-Teknoloġija ta' California, fejn kien jaħdem Beno Gutenberg. Gutenberg u Richter ippubblikaw Sismiċità tad-Dinja fl-1941. L-edizzjoni reveduta tiegħu, ippubblikata fl-1954, titqies bħala referenza standard fil-qasam.
Richter sar professur fl-Istitut tat-Teknoloġija ta' California fl-1952. Fl-1958, huwa ppubblika Sismoloġija Elementari abbażi tan-noti tat-tagħlim tiegħu għall-ewwel lawrija. Peress li Richter qajla ppubblika f'ġurnali xjentifiċi bir-rieżami tal-pari, din il-pubblikazzjoni spiss titqies bħala l-iżjed kontribut importanti tiegħu għas-sismoloġija. Richter qatta' l-1959 u l-1960 fil-Ġappun bħala studjuż ta' Fulbright. Għall-ħabta ta' dan iż-żmien fil-karriera tiegħu, huwa involva ruħu fl-inġinerija tat-terremoti permezz tal-iżvilupp ta' kodiċijiet tal-bini għal żoni b'riskju ta' terremoti. Il-gvern tal-belt ta' Los Angeles neħħa bosta ornamenti u gwarniċi mill-binjiet muniċipali fis-snin 60 tas-seklu 20 b'riżultat tal-kampanji ta' sensibilizzazzjoni ta' Richter.
Wara t-terremot ta' San Fernando fl-1971, il-belt ikkwotat it-twissijiet ta' Richter bħala importanti fil-prevenzjoni ta' bosta mwiet. Richter kien irtira fl-1970.
Skala Richter
Meta Richter beda kollaborazzjoni ma' Gutenberg, l-unika mod kif jiġu kklassifikati t-theżżiżiet kienet skala żviluppata fl-1902 mill-patri u l-ġeologu Taljan Giuseppe Mercalli. L-iskala Mercalli tuża numri Rumani u tikklassifika t-terremoti minn I sa XII, skont kif il-binjiet u n-nies jirrispondu għat-theżżiżiet. Theżżiża li twassal għat-tbandil tal-kandilabri x'aktarx li tikklassifika bħala I jew II fuq din l-iskala, filwaqt li waħda li teqred binjiet kbar u toħloq paniku f'belt iffullata x'aktarx li tikklassifika bħala X. Il-problema ovvja bl-iskala Mercalli kienet li tiddependi fuq kejl soġġettiv dwar kemm binja nbniet sew u kemm popolazzjoni kienet imdorrija b'dawn it-tipi ta' kriżijiet. L-iskala Mercalli kienet tagħmilha diffiċli li jiġu kklassifikati terremoti f'żoni remoti b'popolazzjoni żgħira.
L-iskala żviluppata minn Richter u Gutenberg (li mbagħad saret magħrufa b'kunjom Richter biss) minflok kienet toffri kejl assolut tal-intensità ta' terremot. Richter uża sismografu, strument li ġeneralment jikkonsisti minn roll karti f'post fiss u pendlu jew kalamita sospiż(a) b'apparat tal-immarkar fuq ir-roll karti, sabiex jiġi rreġistrat iċ-ċaqliq reali tal-art matul terremot. L-iskala tqis id-distanza tal-istrument mill-epiċentru, jew il-punt mal-art li jkun direttament fuq l-oriġini tat-terremot.
Richter għażel li juża t-terminu "qawwa" biex jiddeskrivi l-qawwa ta' terremot minħabba l-interess li kellu fi tfulitu fl-astronomija; l-astronomi jużaw l-istess terminu biex jiddeskrivu l-intensità tal-istilel. Gutenberg issuġġerixx minn wieħed ta' qawwa 6, mitt darba iktar qawwi minn terremot ta' qawwa 5, u elf darba iktar qawwi minn wieħed ta' qawwa 4. Bħala eżempju, it-terremot tal-1989 ta' Loma Prieta li kien heżżeż il-belt ta' San Francisco kellu qawwa ta' 6.9.
L-iskala Richter ġiet ippubblikata fl-1935 u minnufih saret il-kejl standard tal-intensità tat-terremoti. Richter għall-ewwel ma tantx ħabbel rasu l-kunjom ta' Gutenberg ma ġiex inkluż fl-isem tal-iskala; iżda iktar 'il quddiem, wara li Gutenberg kien miet, Richter beda jinsisti li l-kollega tiegħu jiġi rikonoxxut għall-espansjoni tal-iskala biex tapplika għat-terremoti fid-dinja kollha, u mhux biss fin-Nofsinhar ta' California. Mill-1935 'l hawn ġew żviluppati skali oħra.
Ħajja personali
Richter kien naturalista attiv u ddikjarat. Huwa vvjaġġa lejn bosta komunitajiet nudisti ma' martu.
Hough tiddikjara li Richter kien ateu, iżda tikkwota wkoll ittra ta' Robert Kaufman lin-New York Times li tiddikjara li Richter kien membru tal-kongregazzjoni ta' Kaufman.
Fil-festin tal-irtirar tiegħu, grupp ta' kollegi minn Caltech imsejħa "Quidnuncs" daqqew u kantaw kanzunetta msejħa "Skala Richter", li kienet tiddeskrivi bi stil ta' ballata t-terremoti li seħħew fl-istorja Amerikana. Richter inizjalment staħa mill-kanzunetta, u ħaseb li kienet iċċekken ix-xjenza. Madankollu, l-awtur tal-kanzunetta, Kent Clark, iddikjara f'intervista tal-1989 li eventwalment saret togħġob lil Richter ukoll.
Richter miet b'insuffiċjenza kardijaka konġestiva fit-30 ta' Settembru 1985 f'Pasadena, California. Huwa ndifen fiċ-Ċimiterju u l-Mawżolew ta' Mountain View f'Altadena, California.
Xogħlijiet
Richter, CF (1976). "Earthquake Light in Focus". Science. 194 (4262): 259.
— Archambeau, C. B.; Brune, J. N.; Anderson, D. L.; Smith, S. W.; Al, J. H.; Bai, L. F.; Ryall, A.; Boucher, G.; Emilian, C.; Harrisoi, C. G. A.; Swansoi, M. (1970). "Earthquakes and Nuclear Detonations". Science. 167 (3920): 1011–1014. Bibcode:1970Sci...167.1011A. doi:10.1126/science.167.3920.1011. ISSN 0036-8075. PMID 17749620.
— (1969). "Transversely Aligned Seismicity and Concealed Structure". Science. 166 (3902): 173–178. Bibcode:1969Sci...166..173R. doi:10.1126/science.166.3902.173. PMID 17731474.
— (1958). "New Dimensions in Seismology: Earthquakes are characterized by geographical position, instant of occurrence, depth, and magnitude". Science. 128 (3317): 175–182. Bibcode:1958Sci...128..175R. doi:10.1126/science.128.3317.175. PMID 17814547.
— (1956). "Dangerous Dagger". Science. 123 (3200): 723. Bibcode:1956Sci...123..723R. doi:10.1126/science.123.3200.723. PMID 17740174.
— (1943). "Mathematical Questions in Seismology". Bull. Amer. Math. Soc. 49 (7): 477–493. doi:10.1090/s0002-9904-1943-07923-2.
—; Gutenberg, B (1936). "Magnitude and Energy of Earthquakes". Science. 83 (2147): 183–185. Bibcode:1936Sci....83..183G. doi:10.1126/science.83.2147.183. PMID 17770563.
— (1935). "An instrumental earthquake magnitude scale". Bulletin of the Seismological Society of America. 25 (1–2): 1–32. doi:10.1785/BSSA0250010001.
Referenzi
Twieldu fl-1900
Mietu fl-1985
Fiżiċi Amerikani |
29147 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Tune%C5%BCini%20Ewropej | Tuneżini Ewropej | It-Tuneżini Ewropej huma Tuniżjani ta' etniċità Ewropea, notevolment il-Franċiżi. Komunitajiet oħra jinkludu Taljani u Maltin.
Fl-1956, eżatt qabel l-indipendenza, kien hemm 255,000 Ewropew fil-Protettorat Franċiż tat-Tuneżija. Fl-1926, fit-Tuneżija kien hemm 90,000 Taljan, 70,000 Franċiż, u 8,396 Malti.
Ara ukoll
Pieds-Noirs
Nies mit-Tuneżija
Ewropa |
29148 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Giacomo%20Barozzi%20da%20Vignola | Giacomo Barozzi da Vignola | Giacomo Barozzi da Vignola (pronunzja: [ˈdʒaːkomo baˈrɔttsi da (v)viɲˈɲɔːla]; twieled fl-1 ta' Ottubru 1507 – miet fis-7 ta' Lulju 1573), spiss imsejjaħ sempliċement Vignola, kien wieħed mill-arkitetti Taljani l-kbar tal-Manjeriżmu tas-seklu 16. Iż-żewġ kapulavuri l-kbar tiegħu huma Villa Farnese f'Caprarola u l-Knisja ta' Ġesù tal-Giżwiti f'Ruma. It-tliet arkitetti li firxu l-istil Rinaxximentali Taljan fil-Punent tal-Ewropa huma Vignola, Serlio u Palladio. Vignola spiss jitqies bħala l-iżjed arkitett importanti f'Ruma fi żmien il-Manjeriżmu.
Bijografija
Giacomo Barozzi twieled f'Vignola, ħdejn Modena, Emilia-Romagna, l-Italja.
Huwa beda l-karriera tiegħu bħala arkitett f'Bologna u sostna lilu nnifsu permezz tal-pittura u billi ħejja mudelli ta' perspettiva għall-artiġjani tal-intarsjar. Huwa għamel l-ewwel vjaġġ tiegħu lejn Ruma fl-1536 sabiex jagħmel tpinġijiet fuq skala ta' tempji Rumani, bil-ħsieb li jippubblika Vitruvius bl-illustrazzjonijiet. Imbagħad François I sejjaħlu lejn Fontainebleau, fejn qatta' l-perjodu bejn l-1541 u l-1543. X'aktarx li hemmhekk iltaqa' ma' sieħbu Bolognese, mal-arkitett Sebastiano Serlio u mal-pittur Primaticcio.
Wara r-ritorn tiegħu fl-Italja, huwa ddisinja l-Palazzo Bocchi f'Bologna. Iktar 'il quddiem ittrasferixxa ruħu f'Ruma. Hemmhekk huwa ħadem għall-Papa Ġulju III u, wara l-mewt tal-Papa, huwa ġie mqabbad mill-familja Papali tal-Farnese u ħadem flimkien ma' Michelangelo, li influwenza ferm l-istil tiegħu (ara t-taqsima "Xogħlijiet" għal dettalji dwar ix-xogħlijiet tiegħu f'dan il-perjodu).
Fl-1558, huwa kien fi Piacenza biex jirrevedi d-disinni tal-Palazzo Farnese, ikkummissjonat minn Margaret tal-Awstrija, il-mara tad-Duka Ottavio Farnese u bint l-Imperatur Karlu V.
Mill-1564 Vignola kompla x-xogħol ta' Michelangelo fil-Bażilika ta' San Pietru fil-Vatikan u bena ż-żewġ koppli subordinati skont il-pjanti ta' Michelangelo.
Giacomo Barozzi miet f'Ruma fl-1573. Fl-1973 il-fdalijiet tiegħu ndifnu mill-ġdid fil-Panteon, Ruma.
Xogħlijiet
Xogħlijiet arkitettoniċi ewlenin
Ix-xogħlijiet prinċipali ta' Vignola jinkludu:
Villa Giulia għall-Papa Ġulju III, f'Ruma (1550‑1553). Hemmhekk Vignola ħadem ma' Ammanati, li ddisinja n-nymphaeum u karatterisitiċi oħra tal-ġnien taħt it-tmexxija ġenerali ta' Vasari, bi gwida mingħand il-Papa li kellu għarfien kbir u mingħand Michelangelo. Medalja tal-1553 turi l-villa prinċipali ta' Vignola sostanzjalment kif tlestiet, għajr għal par koppli.
Villa Farnese f'Caprarola (1559-1573);
Villa Lante f'Bagnaia (mill-1566 'il quddiem), inkluż il-ġonna u l-karattertistiċi tal-ilma tagħhom u l-casini;
il-Knisja ta' Gesù, Ruma, il-knisja ewlenija tal-Ġiżwiti, li saret sors għall-faċċati tal-knejjes Barokki fis-seklu 17;
il-Bażilika ta' Santa Marija tal-Anġli, Assisi (flimkien ma' Galeazzo Alessi);
il-Knisja ta' Sant'Andrea f'Via Flaminia, Ruma, l-ewwel knisja b'koppla ovali, li saret xi ħaġa karatteristika tal-Barokk;
Palazzo dei Banchi, Bologna;
Palazzo Farnese, Piacenza. Dan kien proġett grandjuż ta' palazz enormi fuq skala simili biss għal Palazz tal-Vatikan fl-Italja; il-pjanta rettangolari hija madwar 111-il metru bi 88 metru. Madankollu, il-kostruzzjoni effettiva, kienet tkopri biss inqas minn nofs il-proġett oriġinali ta' Vignola u ma kellhiex ħafna mill-karatterisitiċi arkitettoniċi ppjanati; fost l-elementi neqsin kien hemm parti fuq barra madwar il-ħitan, il-faċċata prinċipali, immudellata fuq l-arkata trijonfali l-antika u b'torri kbir, u teatru fil-bitħa interna l-kbira.
Xogħlijiet arkitettoniċi oħra
Il-kjostru prinċipali tal-Università Papali ta' San Tumas ta' Aquino, Angelicum, li qabel kienet il-kunvent tal-Knisja ta' San Duminku u San Sisto, tradizzjonalment tiġi attribwita lil Vignola iżda tlestiet wara mewtu. Għaxar ħnejjiet fuq in-naħat it-twal u seba' fuq in-naħat il-qosra huma mirfuda b'pilastri b'ornamentazzjoni bi stil Toskan li jitilgħu 'l fuq minn bażi għolja. Freġju sempliċi b'triglifiċi u b'metopi lixxi jissepara s-sular t'isfel minn dawk ta' fuq.
Xogħlijiet mhux mibnija
Bħal bosta arkitetti oħra, Vignola ressaq il-pjanti tiegħu għat-tlestija tal-faċċata tal-Bażilika ta' San Petronju, Bologna. Id-disinni ta' Vignola, flimkien ma' Baldassare Peruzzi, Giulio Romano, Andrea Palladio u oħrajn intwerew f'wirja fl-2001.
Xogħlijiet bil-miktub
Iż-żewġ kotba ppubblikati tiegħu jifformulaw il-kanoni tal-istil arkitettoniku klassiku. L-iżjed wieħed bikri, Regola delli cinque ordini d'architettura ["Kanonu tal-ħames ordnijiet tal-arkitettura"] (ippubblikat għall-ewwel darba fl-1562, x'aktarx f'Ruma), ippreżenta s-sistema prattika ta' Vignola għall-kostruzzjoni tal-kolonni bil-ħames ordnijiet klassiċi (Toskana, Doriku, Joniku, Korinzju u Kompożitu) bl-użu tal-proporzjonijiet li Vignola silet mill-kejliet tiegħu stess ta' monumenti Rumani. Iċ-ċarezza u l-faċilità tal-użu tal-kanoni ta' Vignola wasslu biex fis-sekli ta' wara jsir l-iżjed ktieb ippubblikat fl-istorja tal-arkitettura. It-tieni ktieb ta' Vignola, Due regole della prospettiva pratica ["Żewġ kanoni tal-perspettiva prattika"], ippubblikat wara mewtu b'kummentarju estensiv tal-matematiku Ignazio Danti (Bologna 1583), jiffavurixxi l-perspettiva b'punt wieħed minflok il-metodi b'żewġ punti bħall-kostruzzjoni bifokali. Vignola ppreżenta — mingħajr teoriji mtappna — applikazzjonijiet prattiċi li setgħu jinftehmu minn patrun prospettiv.
Iktar qari
Giorgio Vasari. Le Vite de' più eccellenti pittori, scultori, e architettori (bit-Taljan). Vol. IV (1568 ed.). pp. 94–95.
G.K. Loukomski (1927). Vignole (Jacopo Barozzi da Vignola). Les grands architectes (bil-Franċiż). Pariġi. (Monografu standard).
Tutto Rinascimento (bit-Taljan). De Agostini. 2011. ISBN 978-88-418-6490-6.
Egnatio Danti (2003) [1583]. Les deux règles de la perspective pratique de Vignole (bil-Franċiż). Pariġi: Pascal Dubourg Glatigny. ISBN 2-271-06105-9.
Chisholm, Hugh, ed. (1911). "Barocchio, Giacomo" . Encyclopædia Britannica. Vol. 3 (11th ed.). Cambridge University Press. p. 417.
Referenzi
Arkitetti Taljani
Twieldu fl-1507
Mietu fl-1573 |
29151 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Merv | Merv | Merv (bit-Turkmen: Merw, Мерв, مرو; bil-Persjan: مرو, Marv), magħrufa wkoll bħala l-Oażi ta' Merve, li qabel kienet magħrufa bħala Lixandra (bil-Grieg: Ἀλεξάνδρεια), Antjokja f'Marġjana (bil-Grieg: Ἀντιόχεια ἡ ἐν τῇ Μαργιανῇ) u Marw al-Shāhijān, kienet belt Iranjana ewlenija fl-Asja Ċentrali, tul it-Toroq tal-Ħarir storiċi, qrib il-belt attwali ta' Mary, it-Turkmenistan. L-insedjamenti umani fis-sit ta' Merv kienu jeżistu mit-tielet millenju Q.K. sas-seklu 18 W.K. Ir-riedni tal-belt għaddew minn id għall-oħra kemm-il darba tul l-istorja. Taħt l-Imperu Akemenida, kienet iċ-ċentru tas-satrapija ta' Marġjana. Sussegwentement tmexxiet mill-Maċedoni tal-Qedem, mill-Partiċi, mis-Sassanidi, mill-Għarab, mill-Gażnavidi, mis-Seljuk, mill-Kwarażmjani u mit-Timuridi, fost oħrajn.
Merv kienet il-belt kapitali ta' diversi popli tul l-istorja tagħha. Fil-bidu tas-seklu 9, Merv kienet is-sede tal-Kaliff al-Ma'mun u l-belt kapitali tal-Kaliffat Iżlamiku kollu. Iktar 'il quddiem kienet is-sede tal-mexxejj Taħiridi ta' Khorasan. Fis-sekli 11 u 12, Merv kienet il-belt kapitali tal-Imperu Seljuk il-Kbir u baqgħet hekk sal-waqgħa aħħarija tal-imperu. Għall-ħabta ta' dak iż-żmien, Merv saret ċentru ewlieni tax-xjenza u tal-kultura Iżlamika, u attirat kif ukoll ipproduċiet poeti, mużiċisti, tobba, matematiċi u astronomi rinomati. Il-poliedriku Persjan il-kbir Omar Khayyam, fost l-oħrajn, qatta' għadd ta' snin jaħdem fl-osservatorju f'Merv. Kif kiteb il-ġeografu u l-vjaġġatur Persjan al-Istakhri dwar Merv: "Mill-pajjiżi kollha tal-Iran, dawn in-nies kienu magħrufa għat-talenti u għall-edukazzjoni tagħhom". Il-ġeografu Għarbi Yaqut al-Hamawi semma saħansitra 10 librerija enormi f'Merv, inkluż waħda fi ħdan moskea ewlenija li kien fiha 12,000 volum.
Merv kienet ukoll post popolari għall-pellegrinaġġi, u diversi reliġjonijiet kienu jqisuha bħala sagra. Fiż-Żoroastrijaniżmu, Merv (Mouru) kienet waħda mis-16-il art perfetta maħluqa mill-alla Ahura Mazda. Bejn is-sekli 5 u 11, Merv kienet is-sede ta' provinċja metropolitana tal-Lvant tas-Sirja. Dixxendent tal-profeta Iżlamiku Muħammed, it-tmien Imam Xigħa Ali ar-Ridha (Imam Reza), ittrasferixxa lilu nnifsu f'Merv minn Bagdad u rresjeda hemmhekk għal diversi snin. Al-Muqanna, il-"Profeta bil-Velu", li kellu bosta segwaċi peress li sostna li kien inkarnazzjoni ta' Alla, twieled u beda l-moviment tiegħu f'Merv.
Matul is-sekli 12 u 13, Merv jaf kienet l-ikbar belt fid-dinja, b'popolazzjoni ta' 500,000 ruħ. Matul dak il-perjodu, Merv kienet magħrufa bħala "Marw al-Shāhijān" (Merv il-Kbira), u spiss kienet tiġi deskritta bħala "l-kapitali tad-dinja Iżlamika tal-Lvant". Skont il-ġeografu Yaqut al-Hamawi, il-belt u l-istrutturi tagħha kienu viżibbli minn bogħod ta' jum ivvjaġġar. Fl-1221, il-belt fetħet id-daħliet tagħha għal invażjoni mill-Mongoli, u dan irriżulta f'devastazzjoni enormi. Ġrajjiet storiċi jsostnu li l-popolazzjoni kollha (inkluż ir-refuġjati) inqatlet; jissemma li Tolui Khan qatel sa 700,000 ruħ. Għalkemm parzjalment ġiet rikostruwita wara l-qerda tal-invażjoni tal-Mongoli, il-belt qatt ma reġgħet kisbet il-prosperità li kellha fl-imgħoddi. Bejn l-1788 u l-1789, il-belt inqerdet għall-aħħar darba, u l-popolazzjoni tagħha ġiet deportata. Sas-seklu 19, taħt pressjoni mir-Russi, Merv ġiet abbandunata għalkollox.
Illum il-ġurnata s-sit huwa ppreservat bħala park storiku u kulturali statali. Huwa l-eqdem belt mill-bliet-oażi tul it-Toroq tal-Ħarir storiċi u l-iżjed wieħed ippreservat. Għad hemm ftit binjiet u strutturi li għadhom jeżistu sa llum il-ġurnata, speċjalment dawk mibnija fl-aħħar żewġ millenji. Is-sit ta' Merv tniżżel fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO.
Storja
Merv għandha għeruq preistoriċi: stħarriġiet arkeoloġiċi żvelaw traċċi ta' insedjament li jmorru lura saħansitra sat-tielet millenju Q.K. u dawn ġew assoċjati kulturalment mal-Kumpless Arkeoloġiku ta' Baktrija-Marġjana. Il-ġeografija taż-Żend-Avesta (kummentarji dwar l-Avesta) issemmi lil Merv (bl-istem ta' Mouru) flimkien ma' Balkh. Fiż-Żoroastrijaniżmu, l-alla Ahura Mazda ħalaq lil Mouru bħala waħda mis-sittax-il art perfetta.
Taħt l-Imperu Akemenid (għall-ħabta tal-550-330 Q.K.), il-ġrajjiet storiċi jsemmu lil Merv bħala post ta' ċertu importanza: bl-isem ta' Margu; tissemma bħala parti minn satrapija fl-iskrizzjonijiet ta' Behistun (għall-ħabta tal-515 Q.K.) tal-monarka Persjan Darius il-Kbir. L-ewwel belt ta' Merv ġiet stabbilita fis-seklu 6 Q.K. bħala parti mill-espansjoni tal-Akemenidi fir-reġjun ta' Cyrus il-Kbir (559-530 Q.K.), iżda strati li ġew iktar 'il quddiem jgħattu l-livelli Akemenidi fis-sit.
Era Ellenistika
Iż-żjara ta' Alessandru l-Kbir f'Merv hija sempliċement leġġendarja, iżda l-belt issemmiet Lixandra (Ἀλεξάνδρεια) għalih għal xi żmien. Wara mewtu fit-323 Q.K., saret il-belt kapitali tal-Provinċja ta' Marġjana tal-istati Selewċidi, Griegi-Baktrijani (256-125 Q.K.), Partiċi, u Sassanidi.
Il-mexxej tas-Selewċidi, Antiochus Soter (li rrenja mill-281 sal-261 Q.K.), semmiha Antjokja Marġjana; huwa bena mill-ġdid u kabbar il-belt fis-sit li attwalment huwa magħruf bħala l-fortizza ta' Gyaur Gala. Isidore ta' Charax kiteb li Antjokja kienet tissejjaħ "il-belt mhux misqija" (Ἄνυδρος).
Era Partika
Wara l-waqgħa tad-dinastija tas-Selewċidi (63 Q.K.), Baktrija, Partja, u l-Kuxani ħadu l-kontroll wara xulxin. Fit-53 Q.K., xi 10,000 priġunier Ruman tal-gwerra mill-Battalja ta' Carrhae milli jidher ġew deportati lejn Merv.
Merv kienet belt ewlenija ta' tagħlim Buddist, b'monasteri u tempji Buddisti għal bosta sekli sal-Iżlamizzazzjoni tagħha. Fis-siti ta' Gyaur Kala u Baýramaly, il-Buddiżmu kien segwit u pprattikat spiss fl-istupi Buddisti lokali.
Era tas-Sassanidi
Wara li s-Sassanidi taħt Ardashir I (220-240 W.K.) ħakmu lil Merv, l-istudju tan-numismatika jgħin fir-rikostruzzjoni tal-istorja: is-sensiela ta' muniti zzekkati oriġinarjament f'Merv li nstabu jiddokumentaw li t-tmexxija tas-Sassanidi damet kważi erba' sekli. Matul dan il-perjodu, Merv kienet tospita prattikanti ta' diversi reliġjonijiet apparti ż-Żoroastrijaniżmu uffiċjali tas-Sassanidi, inkluż il-Buddiżmu, il-Manikeiżmu u l-Kristjaneżmu tal-Knisja tal-Lvant. Bejn is-sekli 5 u 11, Merv kienet is-sede ta' provinċja metropolitana tal-Lvant tas-Sirja. L-ewwel isqof kien Barshabba (għall-ħabta tat-360/424). L-okkupazzjoni tal-Ħeftaliti mill-aħħar tas-seklu 5 sal-565 W.K. waqfet it-tmexxija tas-Sassanidi għal żmien qasir.
Ħakma u influwenza Għarbija
It-tmexxija tas-Sassanidi ntemmet meta l-aħħar mexxej tas-Sassanidi, Yazdegerd III (632-651) inqatel qrib il-belt u l-gvernatur militari tas-Sassanidi arrenda quddiem il-wasla tal-armata Għarbija. Rappreżentanti tal-Kaliff Umar okkupaw il-belt, li saret il-belt kapitali tal-provinċja ta' Khorasan tal-Kaliffat ta' Umayyad. Fis-671, Ziyad ibn Abi Sufyan bagħat 50,000 truppa Għarbija lejn Merv bħala kolonja. Din il-kolonja żammet is-simpatiji Kufani nattivi tagħha u saret in-nukleu ta' Khurasan. Billi użaw il-belt bħala l-bażi tagħhom, l-Għarab, immexxija minn Qutayba ibn Muslim mis-705 sas-715, irnexxielhom iġibu lil partijiet kbar tal-Asja Ċentrali, inkluż Balkh, Bokhara, u Fergana taħthom. Merv u Khorasan, inġeneral, saru wħud mill-ewwel partijiet tad-dinja li jitkellmu bil-Persjan li kellhom maġġoranza Musulmana. L-immigrazzjoni tal-Għarab lejn l-inħawi kienet sostanzjali. Raġel Ċiniż maħtuf f'Talas, Du Huan, ittieħed lejn Bagdad u żar il-Kaliffat. Huwa osserva li f'Merv u f'Khurasan, l-Għarab u l-Persjani għexu f'konċentrazzjonijiet imħallta.
Merv reġgħet kisbet importanza fi Frar 748 meta l-ġeneral Iranjan Abu Muslim (li miet fis-755) iddikjara dinastija ġdid tal-Abbasidi f'Merv, kabbar u stabbilixxa l-belt mill-ġdid, u, f'isem id-dinastija tal-Abbasidi, uża l-belt bħala bażi għal ribelljoni kontra l-Kaliffat ta' Umayyad. Wara li l-Abbasidi stabbilew ruħhom f'Bagdad, Abu Muslim kompla jmexxi f'Merv bħala prinċep semiindipendenti sa ma eventwalment inqatel. Tabilħaqq, Merv kienet iċ-ċentru tal-Abbasidi matul ir-Rivoluzzjoni tal-Abbasidi tas-746-750, u saret sors konsistenti ta' appoġġ politiku għall-mexxejja Abbasidi f'Bagdad iktar 'il quddiem; il-governorat ta' Khurasan f'Merv sar wieħed mill-iżjed entitajiet politiċi importanti tal-Kaliffat. Il-familja influwenti tal-Barmakidi, ibbażat f'Merv, kellha rwol importanti fit-trasferiment tal-għarfien tal-Griegi (stabbiliti f'Merv minn żmien is-Selewċidi u l-Griegi-Baktrijani) fid-dinja Għarbija.
Matul l-era tal-Abbasidi, Merv baqgħet il-belt kapitali u l-iżjed belt importanti ta' Khurasan. Matul dak iż-żmien, l-istoriku Għarbi Al-Muqaddasi (għall-ħabta tad-945/946-991) iddeskriva lil Merv bħala "sabiħa, fina, eleganti, brillanti, estensiva u pjaċevoli". L-arkitettura ta' Merv ispirat l-ippjanar mill-ġdid ta' Bagdad min-naħa tal-Abbasidi. Storiku Għarbi tas-seklu 10, Ibn Hawqal, kiteb dwar Merv: "u fl-ebda belt oħra ma hemm palazzi, għelieqi kkultivati, ġonna u nixxigħat simili".
Merv kienet magħrufa wkoll għat-tessuti tagħha ta' kwalità għolja. Ġeografu Għarbi tas-seklu 12 al-Idrisi nnota: "Minn dan il-pajjiż joriġina ħafna mill-ħarir kif ukoll il-qoton ta' kwalità superjuri bl-isem ta' qoton ta' Merv, li huwa tassew artab". Id-dinja Iżlamika kienet tammira l-ilbies eleganti u t-turbani tal-ħarir li kienu jiġu prodotti f'Merv. Il-belt kienet notevoli għaliex kienet tilqa' lill-immigranti minn artijiet Għarab u dawk minn Sogdja u inħawi oħra fl-Asja Ċentrali.
Fil-perjodu mit-813 sat-818, ir-residenza temporanja tal-Kaliff al-Ma'mun effettivament għamlet lil Merv il-belt kapitali tad-dinja Musulmana u enfasizzat l-importanza tagħha għall-Abbasidi. Dixxendent tal-profeta Iżlamiku Muħammed, it-Tmien Imam tal-Iżlam Xigħa, Ali ar-Ridha mar lejn Merv u għex hemmhekk għal diversi snin. Merv saret ukoll iċ-ċentru ta' moviment Neo-Mażdakita ewlieni tas-seklu 8 mmexxi minn al-Muqanna, il-"Profeta bil-Velu", li kellu bosta segwaċi wara li sostna li kien inkarnazzjoni ta' Alla u eredi ta' Abu Muslim; il-Khurramiyya ispirata minnu, ippersistiet f'Merv sas-seklu 12.
Matul dan il-perjodu Merv, bħala Samarkanda u Bukhara, iffunzjonat bħala waħda mill-bliet il-kbar tal-istudji Musulmani; l-istoriku magħruf Yaqut (1179-1229) studja fil-librerija tagħha. Merv ipproduċiet għadd ta' studjużi f'diversi oqsma tal-għarfien, fosthom id-dritt Iżlamiku, hadith, l-istorja, u l-letteratura. Diversi studjużi ngħataw l-isem ta' "Marwazi" (المروزي) li jindika li kienu ġejjin minn Merv. Il-belt baqa' jkollha komunità sostanzjali ta' Kristjani. Fl-1009, l-Arċisqof ta' Merv bagħat ittra lill-Patriarka ta' Bagdad u staqsa biex il-Keraiti jitħallew isumu inqas minn Krisjtani Nestorjani oħra. Il-poliedriku Persjan il-kbir Omar Khayyam, fost oħrajn, qatta' diversi snin jaħdem fl-osservatorju f'Merv. Bħalma kiteb il-ġeografu u l-vjaġġatur Persjan al-Istakhri dwar Merv: "Mill-pajjiżi kollha tal-Iran, dawn in-nies kienu magħrufa għat-talenti u għall-edukazzjoni tagħhom". Yaqut al-Hamawi semma saħansitra 10 libreriji kbar f'Merv, inkluż waħda fi ħdan moskea ewlenija li kellha 12,000 volum.
Meta l-Kaliffat iddgħajjef, il-ġeneral Persjan Tahir bin al-Husayn u d-dinastija tiegħu tat-Taħaridi ssostitwew l-Għarab f'Merv fit-821. It-Taħaridi mexxew f'Merv mit-821 sat-873, segwiti mis-Saffaridi, mis-Samanidi u iktar 'il quddiem mill-Gażnavidi.
Turkmeni f'Merv
Fl-1037, is-Seljuk Turkmeni, klan ta' Torok Oghuz mill-isteppi fil-Lvant tal-Baħar ta' Aral, paċifikament ħakmu lil Merv taħt it-tmexxija ta' Tugril — is-sultan Gażnavida Mas'ud I ma kienx popolari fil-belt. Ħu Tugril, Chaghri, baqa' f'Merv filwaqt li d-dominji tas-Seljuk kibru u saru jinkludu l-bqija ta' Khurasan u l-Iran, u sussegwentement Merv saret belt favorita tas-slaten Seljuk. Chaghri, ibnu Alp Arslan (li saltan mill-1063 sal-1072) u l-proneputi tiegħu Ahmad Sanjar (li saltan mill-1118 sal-1157) indifnu f'Merv; dan tal-aħħar fil-Qabar ta' Ahmad Sanjar.
Qrib it-tmiem tas-seklu 11, Merv saret il-belt kapitali tal-Lvant tal-istat maqsum tas-Seljuk. Madankollu, mill-1118, saret il-belt kapitali tal-imperu kollu. Matul dan il-perjodu, Merv kibret — il-ġeografi Għarab u Persjani sejħulha "omm id-dinja", il-"post fejn kienu jiltaqgħu l-kbar u ż-żgħar", il-"belt ewlenija ta' Khurasan" u l-"belt kapitali tad-dinja Iżlamika tal-Lvant". Sorsi bil-miktub isemmu wkoll librerija u madrasa kbira stabbilita minn Nizam al-Mulk, il-viżier tal-imperu tas-Seljuk, kif ukoll bosta istituzzjonijiet kulturali ewlenin oħra. Barra minn hekk, Merv kellha suq li ġie deskritt bħala "l-aqwa wieħed mill-belt ewlenin tal-Iran u ta' Khurasan".
It-tmexxija ta' Sanjar, mifnija bil-kunflitt tal-Kara-Kitaj u l-Kwarażmjani, intemmet fl-1153 meta nomadi Turkmeni lil hinn minn Amu Darya serqu r-rikkezzi tal-belt. Sussegwentement, Merv għaddiet minn id għall-oħra bejn il-Kwarażmjani ta' Khiva, in-nomadi Turkmeni, u l-Guridi. Skont Tertius Chandler, sal-1150 Merv kienet saret l-ikbar belt fid-dinja, b'popolazzjoni ta' 200,000 ruħ. Sal-1210, jaf kellha saħansitra 500,000 resident, u b'hekk ippreċediet metropoli Medjevali bħala Kostantinopli u Bagdad.
Mongoli f'Merv
Fl-1221, Merv fetħet il-bibien tagħha għal Tolui, iben Genghis Khan, kap tal-Mongoli. Il-biċċa l-kbira tal-abitanti jingħad li nqatlu b'mod kiefer. L-istoriku Għarbi Ibn al-Athir iddeskriva l-qatla abbażi tar-rakkont tar-refuġjati ta' Merv:Genghis Khan poġġa fuq tron tad-deheb u ordna li t-truppi li nħatfu jinġabu quddiemu, u ġew ġustizzjati quddiem il-kotra mbikkma. Imbagħad, fir-rigward tan-nies ordinarji, isseparaw lill-irġiel, lin-nisa, lit-tfal u l-pussessi. Kien jum memorabbli ta' twerżiq, biki u tnewwiħ. Huma ħadu lill-għonja u sawtuhom u ttorturawhom b'kull xorta ta' krudeltà sabiex isibu l-ġid tagħhom ... Imbagħad taw in-nar lill-belt u ħarqu il-qabar tas-Sultan Sanjar u qalgħu l-qabar tiegħu bit-tama li jsibu xi flus. Huma qalu, "Dawn in-nies irreżistewna", u għalhekk qatluhom kollha. Genghis Khan ordna li l-mejtin jingħaddu u b'kollox kien hemm madwar 700,000 katavru. (traduzzjoni mhux uffiċjali)Storiku Persjan, Juvayni, semma li l-mejtin kienu iktar minn 1,300,000. Kull suldat individwali tal-armata ħakkiema "kellu jieħu ħsieb il-ġustizzjar ta' bejn 300-400 persuna". Bosta minn dawk is-suldati kienu mibgħuta minn Sarakhs li, minħabba li Merv kienet għadu tagħhom, "kompliet iżżid il-ħruxija tal-Mongoli fil-qtil tal-Musulmani". Kważi l-popolazzjoni kollha ta' Merv, u r-refuġjati li waslu minn inħawi oħra tal-Imperu Kwarażmjan, inqatlu lkoll, u b'hekk kienet waħda mill-iżjed ħakmiet imdemmija ta' belt fl-istorja tad-dinja.
Xi skavi żvelaw il-kostruzzjoni drastika mill-ġdid tal-fortifikazzjonijiet tal-belt wara l-qerda tagħhom, iżda l-prosperità tal-belt kienet għamlet żmienha. L-invażjoni tal-Mongoli wasslet għad-deklin ta' Merv u ta' ċentri ewlenin oħra għal iktar minn seklu. Wara l-ħakma tal-Mongoli, Merv saret parti mill-Ilkanat, u r-rikkezzi tagħha ġew misruqa b'mod konsistenti mill-Kanat taċ-Ċagataj. Fl-ewwel parti tas-seklu 14, il-belt saret is-sede tal-arċiveskovat Kristjan tal-Knisja tal-Lvant taħt it-tmexxija tal-Kartidi, il-vassalli tal-Ilkanidi. Sal-1380 Merv saret parti mill-Imperu ta' Timur (Tamerlan).
Użbeki f'Merv u l-qerda finali
Fl-1505, l-Użbeki okkupaw lil Merv; ħames snin wara, Shah Ismail, il-fundatur tad-dinastija tas-Safavidi tal-Iran, keċċihom. F'dan il-perjodu, nobbli Persjan irrestawra diga kbira (is-"Soltanbent") fix-xmara Murghab, u l-insedjament li kiber fl-art irrigata sar magħruf bħala Baýramaly, kif imsemmi f'xi testi tas-seklu 19.
Wara l-mewt tiegħu, ir-reġjun sar dipendenza ta' Khiva, iżda fl-1593 Merv inħakmet minn Abdullah il-Khan ta' Bukhara. Il-belt f'qasir żmien inħakmet minn Shah Abbas, u gvernatur tas-Safavidi, Biktash Khan Ustajlu, inħatar għall-governorat fl-1600. Fl-1608, Mihrab Khan Qajar sar gvernatur, u beda żewġ sekli ta' governorat tal-Qajar fuq Merv. Mill-1715, l-elit tal-Qajar bdew jasserixxu l-indipendenza ta' Merv mill-gvern tas-Safavidi, iżda fi żmien deċennju l-oażi ma baqgħetx sigura iktar minħabba l-attakki mit-Tatari u mit-Turkmeni. Nader Shah nieda kampanji militari li xejnu l-attakki tat-Turkmeni u tat-Tatari u rrestawra s-sistema tal-irrigazzjoni ta' Merv. Wara l-mewt ta' Nader Shah, il-Qajar lokali fir-reġjun iddikjaraw l-indipendenza u ffurmaw il-Prinċipat Qajari ta' Merv. Fl-1785, l-emir Mangita ta' Bukhara, Shah Murad, attakka l-belt u qatel lill-mexxej, Bayram 'Ali Khan Qajar. Ftit snin wara, fl-1788 u fl-1789, Shah Murad qered il-belt għalkollox, kisser id-digi, u ħalla ħerba warajh.
Il-popolazzjoni kollha tal-belt u tal-oażi tal-madwar ta' xi 100,000 ruħ imbagħad ġiet deportata f'diversi stadji lejn l-oażi ta' Bukhara u r-reġjun ta' Samarkanda fil-Wied ta' Zarafshan. Peress li kienu l-aħħar Musulmani Xigħa li kienu jitkellmu bil-Persjan, in-nies deportati rreżistew l-assimilazzjoni fil-popolazzjoni Sunnita ta' Bukhara u ta' Samarkanda, minkejja l-lingwa Persjana komuni li kellhom bħall-biċċa l-kbira tal-popolazzjoni nattiva. Dawn il-Marvis kienu għadhom jeżistu sal-2016 — iċ-ċensimenti Sovjetiċi elenkawhom bħala "Iranjani" fis-snin 80 tas-seklu 20. Dawn jgħixu f'Samarkanda u f'Bukhara u fl-inħawi ta' bejn dawn il-bliet tul ix-xmara Zarafshan. Dawn huma elenkati bħala nies li jitkellmu l-Persjan iżda jingħaddu separatament mit-Taġiki lokali minħabba r-reliġjon Xigħa tagħhom u peress li żammew l-identità tal-qedem tagħhom minn Merv.
Seklu 19
It-tmun ta' Merv għadda għand il-Khanat ta' Khiva fl-1823. Sir Alexander Burnes żar il-pajjiż fl-1832. Għall-ħabta ta' dak iż-żmien, il-Persjani obbligaw it-Turkmeni ta' Tekke, li dak iż-żmien kienu jgħixu tul ix-xmara Tejen, biex jemigraw lejn it-Tramuntana. Khiva kkontestat l-avvanz tagħhom, iżda lejn l-1856, irnexxielhom isiru setgħa sovrana fil-pajjiż, u baqgħu hekk sal-okkupazzjoni tal-oażi mir-Russi fl-1884.
Sal-1868, ir-Russi kienu ħakmu l-biċċa l-kbira tal-Asja Ċentrali għajr it-Turkmenistan. Ir-Russi qorbu lejn din iż-żona mill-Kaspju, u fl-1881 ħakmu lil Geok Tepe. Uffiċjali jismu Alikhanov ħataf lil Merv mingħajr tixrid tad-demm. Dan kien Musulman mill-Kawkażu u kien laħaq il-grad ta' maġġur fis-servizz Russu. Wara li ġġieled ma' uffiċjal superjuri, il-grad tiegħu tnaqqas sew u sal-1882 reġa' laħaq sa logutenent. Fl-1882, huwa daħal f'Merv billi sostna li kien merkant Russu u nnegozja ftehim kummerċjali. Sadanittant, xi aġenti Russi użaw firxa ta' tixħim u theddidiet biex jiżviluppaw partit favur ir-Russi fl-inħawi. Ir-Russi okkupaw l-oażi ta' Tejen, tmien mili lejn il-Punent. Fl-1884, Alikhanov daħal f'Merv liebes uniformi ta' uffiċjal Russu, flimkien ma' diversi Turkmeni notevoli li kien xtara. Huwa sostna li t-truppi f'Tejen kienu biss turija żgħira ta' forza ferm ikbar u li l-awtonomija lokali kienet se tiġi rrispettata. Ladarba raw li ma kien hemm l-ebda tama ta' appoġġ mill-Persja jew mir-Renju Unit, l-anzjani fit-tmun ċedew. Il-mossa Russa li jmiss kienet li marru lejn in-Nofsinhar lejn Herat. Sal-1888, il-belt ġiet abbandunata għalkollox.
Viċirè futur tal-Indja Brittanika, George Curzon, żar il-fdalijiet ta' Merv fl-1888. Iktar 'il quddiem huwa kiteb: "F'nofs żona mħarbta għalkollox fis-selvaġġ, kien hemm fdalijiet tal-brikks u tat-tafal qed jaqgħu biċċiet, kif ukoll bosta ħitan, torrijiet, swar u koppli, estiżi f'konfużjoni sħiħa sax-xefaq, li fakkruna li konna fiċ-ċentru ta' kobor tal-qedem".
Sit ta' Wirt Dinji
Il-Park Storiku u Kulturali Statali ta' Merv tal-Qedem ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1999.
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (ii) "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; u l-kriterju (iii) "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet".
Fdalijiet
Xi skavi ta' esplorazzjoni f'Merv twettqu fl-1885 mill-ġeneral Russu A.V. Komarov, il-gvernatur tal-oblast Trans-Kaspjan mill-1883 sal-1889. Komarov qabbad lit-truppi Ksaristi tiegħu bħala skavaturi u ppubblika l-kollezzjoni tiegħu ta' artefatti u muniti mill-inħawi fl-1900 bħallikieku kienu trofej. Valentin Alekseevich Zhukovsky tal-Kummissjoni Arkeoloġika Imperjali mexxa l-ewwel skavi professjonali għalkollox fl-1890 u ppubblika s-sejbiet fl-1894. Il-ġeologu Raphael Pumpelly u l-arkeologu Ġermaniż Hubert Schmidt mexxew l-iskavi tal-Istitut Amerikan ta' Carnegie.
Merv hija l-qalba tal-Proġett ta' Merv tal-Qedem (bl-Ingliż: Ancient Merv Project), li inizjalment kien imsejjaħ il-Proġett Internazzjonali ta' Merv. Mill-1992 sas-sena 2000, tim konġunt ta' arkeologi mit-Turkmenistan u mir-Renju Unit għamlu skoperti notevoli. Fl-2001, l-Istitut tal-Arkeoloġija tal-Kulleġġ Universitarju ta' Londra u l-awtoritajiet Turkmeni bdew kollaborazzjoni ġdida. Dan il-Proġett ta' Merv tal-Qedem jieħu ħsieb il-kwistjonijiet kumplessi marbuta mal-konservazzjoni u mal-ġestjoni tas-sit, filwaqt li jkompli jtejjeb il-fehim tas-sit permezz tar-riċerka arkeoloġika u d-disseminazzjoni tar-riżultati tal-ħidma lill-usa' udjenza possibbli.
Organizzazzjoni tal-fdalijiet
Merv tikkonsisti minn għadd ta' bliet diskreti mdawra bil-ħitan difensivi, qrib ħafna ta' xulxin, li nbnew fuq art mhux abitata minn bennejja ta' eri differenti, li ntużaw u mbagħad ġew abbandunati u qatt ma reġgħu nbnew. Erba' bliet imdawrin bil-ħitan jikkorrispondu għall-perjodi ewlenin ta' importanza ta' Merv: l-eqdem, Erk Gala, tikkorrispondi għal Merv taħt l-Akemenidi, li hija wkoll l-iżgħar mit-tlett ibliet. Gäwürgala (magħrufa wkoll bħala Gyaur Gala), li tinsab madwar Erk Gala, tinkludi l-metropoli Ellenistiċi u Sassanidi u kienet isservi wkoll bħala subborg industrijali tal-belt taħt l-Abbasidi u s-Seljuk, Soltangala — l-ikbar mit-tlett ibliet. Il-belt iżgħar ta' taħt Timur ġiet stabbilita ftit iktar 'il bogħod lejn in-Nofsinhar u issa tissejjaħ Abdyllahangala. Hemm binjiet oħra tal-qedem mifruxa bejn dawn l-erbat ibliet; is-siti kollha huma ppreservati fil-Park Arkeoloġiku ta' Merv tal-Qedem, ftit fit-Tramuntana tal-villaġġ modern ta' Baýramaly u 30 kilometru (19-il mil) fil-Lvant tal-belt kbira ta' Mary mibnija mis-Sovjetiċi.
Erk Gala
Erk Gala (mill-Persjan, li tfisser "il-forti-ċittadella") hija l-eqdem parti tal-belt tal-kumpless ta' Merv. Mibnija fis-seklu 7 Q.K., Erk Gala nbniet bħala fortizza bi stil Persjan għall-kontroll tal-oażi tul ix-xmara Murghab. Il-fortizza ta' Erk Gala iktar 'il quddiem intużat bħala akropoli għall-belt Ellenistika u mbagħad għall-Ark tal-belt Iżlamika.
Gäwürgala
L-istabbiliment ta' Gäwürgala (terminu bit-Turkmen mit-terminu Persjan "Gabr Qala" li jfisser "Fortizza taż-Żoroastrijani") seħħ fil-bidu tal-era Ellenistika taħt it-tmexxija tar-Re Antiochus I tas-Selewċidi. Il-belt kienet abitata b'mod kontinwu taħt sensiela ta' mexxejja Ellenistiċi, mill-Partiċi, u mbagħad mis-Sassanidi, li għamluha l-belt kapitali ta' satrapija. Gäwürgala kienet il-belt kapitali tal-provinċja ta' Khurasan tal-Kaliffat Umayyad u l-importanza tagħha kibret meta Khurasan saret l-iżjed parti Musulmana leali tad-dinja Iranjana matul l-ewwel żewġ sekli tal-Iżlam.
L-iżjed strutturi viżibbli li għad fadal ta' Gäwürgala huma l-istrutturi difensivi tagħha. Tliet ħitan difensivi, mibnija fuq xulxin, għadhom viżibbli. Ħajt li nbnena taħt is-Selewċidi, gradwat fuq ġewwa u dritt fuq barra, jifforma pjattaforma għat-tieni ħajt li huwa ferm ikbar, u li nbena mill-brikks tat-tajn u huwa mtarraġ fuq ġewwa. L-għamla ta' dan il-ħajt huwa bħal ta' fortizzi Ellenistiċi oħra li nstabu fl-Anatolja, għalkemm dan huwa uniku għaliex huwa magħmul bil-brikks tat-tajn minflok bil-ġebel. It-tielet ħajt x'aktarx inbena taħt is-Sassanidi bi brikks ferm ikbar mit-tieni ħajt. Madwar il-ħajt instabu varjetà ta' bċejjeċ tal-fuħħar, b'mod partikolari bċejjeċ Partiċi. Id-daqs ta' dawn il-fortifikazzjonijiet huwa evidenza tal-importanza ta' Merv matul l-era pre-Iżlamika; l-ebda fortifikazzjoni pre-Iżlamika ta' daqs simili ma nstabet xi mkien fid-Deżert ta' Karakum. Gäwürgala hija importanti wkoll għall-ammont kbir ta' evidenza numismatika li ġiet żvelata; sensiela kontinwa ta' muniti Sassanidi nstabu hawnhekk, li jistgħu jagħtu ħjiel dwar l-istabbiltà politika straordinarja ta' dan il-perjodu. Anke wara l-istabbiliment ta' Soltangala minn Abu Muslim fil-bidu tad-dinastija tal-Abbasidi, Gäwürgala persistiet bħala subborg tal-belt ikbar ta' Soltangala. F'Gäwürgala hemm konċentrazzjoni ta' bosta binjiet "industrijali" tal-era tal-Abbasidi: fran għall-bċejjeċ tal-fuħħar, postijiet fejn kien jinħadem l-azzar, il-ħadid u r-ram, eċċ. Forn ippreservat tajjeb ħafna għall-bċejjeċ tal-fuħħar għandu riffieda bi ħnejja u bil-volti li għadha intatta kif ukoll foss kwadru fejn kien jitqabbad in-nar. Gäwürgala milli jidher kienet tintuża għall-kwartieri tal-artiġjani matul il-perjodi tal-Abbasidi u ta' qabel is-Seljuk.
Soltangala
Soltangala (minn "Sultan Qala", li tfisser il-fortizza tas-sultan) hija bil-bosta l-ikbar mill-bliet ta' Merv. Sors testwali jistabbilixxu li kien Abu Muslim, il-mexxej tar-ribelljoni tal-Abbasidi, li ssimbolizza l-bidu tal-Kaliffat il-ġdid billi kkummissjona strutturi monumentali lejn il-Punent tal-ħitan ta' Gäwürgala, f'dik li mbagħad saret magħrufa bħala Soltangala. Iż-żona malajr ġiet imdawra bil-ħitan u saret il-qalba ta' Merv Medjevali; il-bosta köshks (binjiet iffortifikati) tal-era tal-Abbasidi li ġew skoperti f'Soltangala u fil-madwar juru li kien hemm sekli sħaħ ta' prosperità. Il-Kushks (mill-Persjan, Kushk, jiġifieri "paviljun" jew "kjosk"), li jirrappreżentaw il-fdalijiet ewlenin ta' Merz taħt l-Abbasidi, huma tip ta' binja unika fl-Asja Ċentrali ta' dan il-perjodu. Kienu tip ta' palazzi semifortifikati fuq żewġ sulari, b'ħitan qishom bil-pizzi li kienu jagħtuhom dehra unika u li tispikka, li kienu jintużaw bħala r-residenzi tal-elit ta' Merv. It-tieni sular ta' dawn l-istrutturi kellu l-kwartieri tal-għajxioen, filwaqt li l-ewwel sular x'aktarx li kien jintuża għall-ħżin. Mas-soqfa kien ikun hemm parapetti, li spiss kienu jintużaw ukoll bħala kwartieri tal-għajxien. L-ikbar kushk ta' Merv u l-iktar wieħed ippreservat tajjeb tal-era tal-Abbasidi huwa magħruf bħala l-fortizza l-kbira ta' Kyz Gala (li bit-Turkmen tfisser "fortizza ewlenija"), li tinsab eżatt 'il barra mill-ħajt tal-Punent ta' Soltangala; din l-istruttura kien fiha 17-il kamra madwar bitħa ċentrali. Fil-qrib hemm il-fortizza ż-żgħira ta' Kyz Gala li kellha ħitan tassew ħoxnin, b'pizzi fondi, kif ukoll diversi garigori taraġ fuq ġewwa li kienu jwasslu sal-kwartieri tal-għajxien fuq it-tieni sular. Il-kushks kollha ta' Merv jinsab fi stati prekarji ta' preservazzjoni.
Madankollu, l-iżjed binjiet importanti ta' Soltangala huma l-kostruzzjonijiet tas-Seljuk. Il-ħakma ta' Merv fl-1037 mill-mexxej Toghrul tas-Seljuk reġgħet tat il-ħajja lill-belt; taħt id-dixxendenti tiegħu, speċjalment Sanjar, li għamilha r-residenza tiegħu, Merv sabet ruħha fiċ-ċentru ta' imperu multikulturali kbir.
Evidenza ta' din il-prosperità tinstab madwar Soltangala. Ħafna mill-binjiet huma kkonċentrati fiċ-ċittadella ta' Soltangala, ix-Shahryar Ark (mill-Persjan, li tfisser "iċ-ċittadella tas-sovran"), li tinsab fil-Lvant. Fiċ-ċentru tax-Sharhryar Ark hemm il-palazz tas-Seljuk, li x'aktarx inbena minn Sanjar. Il-ħitan tal-brikks tat-tajn li għadhom jeżistu jwasslu għall-konklużjoni li dan il-palazz, minkejja li huwa relattivament żgħir, kien magħmul minn kmamar għoljin sular madwar bitħa interna, flimkien ma' erba' iwan assjali fid-daħla ta' kull naħa. Inħawi baxxi fil-qrib donnhom jindikaw li kien hemm ġnien kbir, li kien jinkludi lag artifiċjali; ġonna simili nstabu f'palazzi oħra tal-Asja Ċentrali. Il-fdalijiet kollha tat-tiżjin fuq ġewwa jew fuq barra ntilfu bl-erożjoni jew insterqu.
Struttura notevoli oħra tas-Seljuk fi ħdan ix-Shahryar Ark hija l-kepderihana (mill-Persjan, "Kaftar Khaneh" jew "barumbara"). Din il-binja misterjuża, fost l-iktar ippreservati tajjeb fl-oażi kollha ta' Merv, tinkludi kamra twila u dejqa waħda mingħajr twieqi b'bosta niċeċ mal-ħitan. Xi sorsi jemmnu li l-kepter khana (hemm iktar f'inħawi oħra f'Merv u fl-Asja Ċentrali) kienet barumbara li kienet tintuża għat-trobbija tal-ħamiem, sabiex jinġabar il-ħmieġ tagħhom, li kien jintuża fit-tkabbir tal-bettieħ li tant kienet famuża għalih Merv. Oħrajn isostnu li l-kepderihanas kienu libreriji jew teżori, minħabba l-pożizzjoni tagħhom fl-inħawi bi status għoli qrib strutturi importanti.
L-iżjed struttura ppreservata tajjeb f'Merv huwa l-mawżolew tas-seklu 12 tas-sultan Sanjar, li tinsab ukoll fis-Sultan Gala. Huwa l-ikbar wieħed fost il-mawżolej tas-Seljuk u huwa wkoll l-ewwel kumpless datat ta' moskea u mawżolew, xi ħaġa li iktar 'il quddiem saret komuni. Għandu għamla kwadra ta' 27 metru (89 pied) fuq kull naħa, b'żewġ daħliet fuq naħat opposti; koppla ċentrali kbira mirfuda minn sistema ottagonali ta' riffieda u ħnejjiet tgħattih fuq ġewwa (Ettinghausen, 270). Minn barra l-koppla kellha lewn ikħal fl-aħdar, u minħabba l-għoli tagħha kienet imponenti; kien jingħad li l-karovani malli kienu joqorbu setgħu jaraw il-mawżolew minn bogħod ta' jum ta' vvjaġġar mill-belt. It-tiżjin tal-mawżolew, bi stil bikri tipiku tas-Seljuk, kien konservattiv, u fuq ġewwa kellu xogħol bl-istukko filwaqt li fuq barra kellu tiżjin ġeometriku bil-brikks, li issa ntilef kważi għalkollox. Apparti t-tiżjin fuq barra li ġie "rikostruwit" reċentement, il-mawżolew kważi intatt jinsab kif kien fis-seklu 12.
Sensiela aħħarija ta' fdalijiet tas-Seljuk huma l-ħitan ta' Soltangala. Dawn il-fortifikazzjonijiet, li fil-biċċa l-kbira għadhom jeżistu, bdew bħala strutturi tal-brikks tat-tajn għoljin bejn tmien metri u disa' metri (26-30 pied), u fi ħdanhom kien hemm kompartimenti li minnhom id-difensuri setgħu jisparaw il-vleġeġ lejn l-għadu. Kien hemm torrijiet b'għamla ta' nagħla kull 15 sa 35 metru (49 sa 115-il pied). Madankollu, dawn il-ħitan ma kinux wisq effettivi għaliex ma kellhomx ħxuna adegwata biżżejjed biex jifilħu għat-tiri bil-katapulti u b'artillerija oħra. Sa nofs is-seklu 12, il-galleriji ġew mimlija bir-radam, u l-ħitan ġew imsaħħa ferm. Ħajt iżgħar sekondarju nbena quddiem il-ħajt prinċipali ta' Soltangala, u finalment is-subborgi tal-belt Medjevali — magħrufa llum il-ġurnata bħala Isgendergala — kienu mdawra b'ħajt oħxon ħames metri (16-il pied). It-tliet ħitan irreżistew lill-armata tal-Mongoli mill-inqas għal waħda mill-offensivi tagħha, qabel ma l-belt kellha ċċedi fl-1221.
Ħafna bċejjeċ taċ-ċeramika mill-eri tal-Abbasidi u tas-Seljuk ġew irkuprati, primarjament minn Gäwürgala, il-ħitan tal-belt ta' Soltangala, u x-Shahryar Ark. Il-bċejjeċ ta' Gäwürgala primarjament kienu tal-aħħar tal-era tal-Abbasidi u kienu jikkonsistu l-iktar minn skutelli ħomor b'disinni ġeometriċi. Il-biċċa l-kbira tal-bċejjeċ tal-fuħħar irkuprati mill-ħitan ta' Sultan Gala huma bċejjeċ tal-fuħħar sofor u ħodor tas-sekli 11 u 12, simili għall-istili kontemporanji komuni f'Nishapur. Skutelli suwed u kaħlanija fl-aħdar ġew skoperti fil-palazz ta' Shahryar Ark, kif ukoll depożitu ta' bċejjeċ tal-fuħħar bi stil tal-Mongoli, x'aktarx b'rabta mal-istabbiliment mill-ġdid tal-belt taħt l-Ilkhan li ma tantx kellha suċċess. Minn dik l-era wkoll hija maskra taċ-ċeramika għat-tiżjin tal-ħitan li nstabet qalb il-fdalijiet ta' struttura li b'mod kontroversjali hemm min isostni li kienet tempju Buddista li nbena mill-Mongoli fis-subborgi tan-Nofsinhar ta' Sultan Gala.
Shaim Kala
Shaim Kala nbniet fis-seklu 7 W.K. Shaim Kala kienet belt imdawra bil-ħitan li kienet maħsuba biex jiġi evitat l-iffollar żejjed, u biex jiġi indirizzat it-tħassib reliġjuż u politiku tal-popli l-ġodda li kienu jaslu f'Merv.
Abdyllahangala
Abdyllahangala hija l-belt tal-era ta' Timur wara l-Medju Evu li tinsab lejn in-Nofsinhar tal-kumpless ewlieni.
Demografija
Illum il-ġurnata, is-sit ta' Merv tal-qedem jinsab qrib il-belt ta' Baýramali tal-velayat ta' Mary, it-Turkmenistan. Din il-belt moderna hija s-sede tad-Distrett ta' Baýramaly fil-Provinċja ta' Mary. Is-sit jinsab madwar 27 km fil-Lvant tal-belt kapitali provinċjali ta' Mary. Fl-2009 kien stmat li l-popolazzjoni tagħha kienet tlaħħaq it-88,486 ruħ (żieda sew mit-43,824 ruħ fiċ-ċensiment tal-1989).
L-abitanti preżenti tal-oażi huma primarjament Turkmeni tat-tribù tat-Teke u xi Persjani jew Taġikistani. Hemm minoranzi relattivament kbar ta' Beluch u ta' Brahui fl-oażi ta' Merv ukoll.
Ekonomija
Sistema elaborata ta' kanali mħaffra mix-xmara Murghab jisqu l-oażi ta' Merv li hija rinomata fil-Lvant kollu għall-art għammiela tagħha. Kull xorta ta' ċereali u bosta frott jikbru b'abbundanza kbira, eż. qamħ, millieġ, xgħir u bettieħ, kif ukoll ross u qoton. Iż-żrieragħ tal-qoton minn saffi arkeoloġiċi li jmorru lura saħansitra għas-seklu 5 huma l-ewwel indikazzjoni li t-tessuti tal-qoton diġà kienu komponent ekonomiku importanti tal-belt taħt is-Sassanidi. Id-dud tal-ħarir kien jitnissel fil-belt. It-Turkmeni għandhom nisel famuż ta' żwiemel (iż-żiemel Turkmen) u jrabbu wkoll iġmla, nagħaġ, ħmir u bgħula. It-Turkmeni jaħdmu wkoll il-fidda u l-armaturi. Skoperta tas-snin 90 tas-seklu 20 kienet struttura tas-sekli 9-10 fejn kien jiġi prodott l-azzar, li tikkonferma r-rapporti Iżlamiċi tal-istudjuż Iżlamiku al-Kindi (801-866 W.K.). Huwa kien irrefera li fir-reġjun ta' Khorasan kien jiġi prodott l-azzar. Dan kien isir permezz ta' proċess ta' kofużjoni fejn il-ħadid fondut u l-ħadid ferrobattut jiddewbu flimkien.
Ġeografija
L-oażi ta' Merv tinsab max-xmara Murghab li tnixxi mill-Afganistan, fit-tarf tan-Nofsinhar tad-Deżert ta' Karakum, bil-koordinati 37°30’N u 62°E, madwar 230 mil (370 km) fit-Tramuntana ta' Herat, u 280 mil (450 km) fin-Nofsinhar ta' Khiva. L-erja tagħha hija ta' madwar 1,900 mil kwadru (4,900 km2). Il-katina kbira ta' muntanji, li bl-ismijiet ta' Paropamisade u Kush Indù, testendi mill-Baħar Kaspju sal-Muntanji Pamir hija interrotta xi 180 mil (290 km) fin-Nofsinhar ta' Merv. F'din l-interruzzjoni jew qribha jnixxu b'mod parallel ix-xmajjar Tejen u Murghab, sa ma jintilfu fid-Deżert ta' Karakum. B'hekk, lil Merv jagħmluha qisha torri tal-għassa tad-daħla lejn l-Afganistan fil-Majjistral u fl-istess waqt hija punt ta' waqfien bejn il-Grigal tal-Persja u l-istati ta' Bukhara u ta' Samarkanda fl-Użbekistan.
Merv tinsab b'mod vantaġġuż fid-delta fuq ġewwa tax-xmara Murghab, li tnixxi mis-sors tagħha fil-Kush Indù fit-Tramuntana mid-Deżert ta' Karakum. Ir-reġjun tad-delta tax-xmara Murghab, magħrufa mill-Griegi bħala Marġjana, jagħti żewġ vantaġġi distinti lil Merv: l-ewwel nett, jipprovdi rotta faċli mix-Xlokk għall-Majjistral, mill-artijiet għoljin Afgani sal-artijiet baxxi ta' Karakum, il-wied ta' Amu Darya u Khwarezm. It-tieni, id-delta tax-xmara Murghab, peress li hija żona kbira misqija sew f'nofs il-Karakum niexef, isservi bħala punt ta' waqfien naturali għar-rotot mill-Majjistral tal-Iran lejn it-Toroq tal-Ħarir. Id-delta, u għaldaqstant Merv, tinsab f'salib it-toroq ta' dawn iż-żewġ rotot: ir-rotta mill-Majjistral sax-Xlokk lejn Herat u Balkh (sal-Indus u lil hinn) u r-rotta mil-Lbiċ sal-Grigal minn Tus u Nishapur sa Bukhara u Samarkanda.
Dan il-post kien punt ta' waqfien tul ir-Rotot tal-Ħarir fi żmien id-dinastija Han. Hawnhekk il-merkanti setgħu jikkummerċjalizzaw iż-żwiemel jew l-iġmla mnisslin tagħhom fil-belt qalb l-oażi ta' Merv.
Klima
Merv għandha klima niexfa u sħun fis-sajf u kiesħa fix-xitwa. Is-sħana tas-sajf hija oppressiva. Ir-riħ iġib miegħu sħabiet ta' trab fin li jimla l-arja, u jagħmilha opaka, u kważi joskura x-xemx ta' nofsinhar. Dawn is-sħabiet jagħmluha diffiċli biex wieħed ikun jista' jieħu n-nifs. Fix-xitwa l-klima tkun pjaċevoli. Qajla tinżel il-borra, u meta tinżel, iddub mill-ewwel. Il-preċipitazzjoni annwali qajla taqbeż il-125 mm (4.9 pulzier), u spiss ma tinżilx xita minn Ġunju sa Ottubru. Fis-sajf it-temperaturi jistgħu jilħqu sa 45 °C (113 °F), filwaqt li fix-xitwa jistgħu jinżlu saħansitra sa −7 °C (19 °F). It-temperatura medja fis-sena tkun 16 °C (61 °F).
Relazzjonijiet internazzjonali
Ġemellaġġi
Merv hija ġemellata ma':
Aleppo, is-Sirja;
Balkh, l-Afganistan;
Bagdad, l-Iraq;
Bukhara, l-Użbekistan;
Damasku, is-Sirja;
Dubaj, l-Emirati Għarab Magħquda;
Gaza, il-Palestina;
Ġerusalemm, Iżrael;
Karbala, l-Iraq;
Khujand, it-Taġikistan;
Kirkuk, l-Iraq;
Kunya-Urgench, it-Turkmenistan;
il-Belt tal-Kuwajt, il-Kuwajt;
Lahore, il-Pakistan;
Mekka, l-Arabja Sawdija;
Medina, l-Arabja Sawdija;
Nisa, it-Turkmenistan;
Nishapur, l-Iran;
Samarkanda, l-Użbekistan.
Gallerija
Iktar qari
Chisholm, Hugh, ed. (1911). "Merv". Encyclopædia Britannica. Vol. 18 (11th ed.). Cambridge University Press. pp. 175–176.
Ettinghausen, Richard; Grabar, Oleg (1994), The Art and Architecture of Islam 650–1250, New Haven: Yale University Press
Herrmann, Georgina (1999), Monuments of Merv: Traditional Buildings of the Karakum, London: Society of Antiquaries of London, ISBN 0854312757
Herrmann, Georgina; Masson, VM; Kurbansakhatov, K (1992), "The International Merv Project, Preliminary Report on the First Season (1992).", Iran, 31, pp. 39–62.
Herrmann, Georgina; Kurbansakhatov, K (1993), "The International Merv Project, Preliminary Report on the Second Season (1992).", Iran, 32, pp. 53–75.
Herrmann, Georgina; Kurbansakhatov, K (2000), "The International Merv Project, Preliminary Report on the Ninth Year (2000).", Iran, 39, pp. 9–52.
Herrmann, Georgina; Kurbansakhatov, K (1999), "The International Merv Project, Preliminary Report on the Seventh Season (1998).", Iran, 37, pp. 9–52.
Williams, Tim; Kurbansakhatov, K (2002), "The Ancient Merv Project, Turkmenistan. Preliminary Report on the First Season (2001)", Iran, 40, pp. 15–42.
Williams, Tim; Kurbansakhatov, K (2003), "The Ancient Merv Project, Turkmenistan. Preliminary Report on the First Season (2002)", Iran, 41, pp. 139–172.
British Museum Research Project
Hazlitt's Classical Gazetteer
Ancient Merv Project UCL
Merv Digital Media Archive (creative commons-licensed photos, laser scans, panoramas), particularly focusing on Sultan Kala (Gala), with data from a University College London/CyArk research partnership
O'Donovan, Edmund (1882). The Merv Oasis, travels and adventures east of the Caspian during the years 1879-80-81 including five months' residence among the Tekkés of Merv.
Referenzi
Siti ta' Wirt Dinji
Turkmenistan |
29157 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Cuenca%20%28Spanja%29 | Cuenca (Spanja) | Cuenca (pronunzjata bl-Ispanjol: [ˈkweŋka]) hija belt u muniċipalità fi Spanja li tinsab fil-komunità awtonoma ta' Kastilja-La Mancha. Hija l-belt kapitali tal-provinċja ta' Cuenca.
Etimoloġija
Isem il-belt jaf oriġina mit-terminu Latin conca li jfisser "baċir tax-xmara", b'referenza għall-fondoq tax-xmajjar Júcar u Huécar. Jaf oriġina wkoll mill-fdalijiet tal-kastell Għarbi, Kunka. Ġew issuġġeriti wkoll ismijiet oriġinali alternattivi oħra, inkluż "Anitorgis", "Sucro" jew "Concava". Il-belt ta' Cuenca hija magħrufa wkoll bħala l-"Bejta tal-Ajkla" minħabba l-pożizzjoni prekarja tagħha fit-tarf ta' fondoq.
Storja
Meta l-peniżola Iberika kienet parti mill-Imperu Ruman, kien hemm diversi insedjamenti importanti fil-provinċja, fosthom Segobriga, Ercavica u Gran Valeria. Madankollu, il-post fejn tinsab Cuenca llum il-ġurnata ma kienx abitat dak iż-żmien.
Meta l-Musulmani ħakmu l-inħawi fis-714, malajr indunaw il-valur tal-pożizzjoni strateġika tal-belt u bnew fortizza (imsejħa Kunka) bejn żewġ fniedaq bejn ix-xmajjar Júcar u Huécar, imdawra b'ħajt twil kilometru. L-ekonomija ta' Cuenca malajr saret dominata mill-biedja u mill-manifattura tat-tessuti, u dawn wasslu għal prosperità kbira li kulma jmur baqgħet tiżdied.
Fil-bidu tas-seklu 11, il-Kaliffat ta' Córdoba nqasam f'diversi stati (taifas) differenti. Cuenca kienet immexxija mit-taifa ta' Toledo — x'aktarx l-ikbar wieħed — b'ġurisdizzjoni li kienet mifruxa sal-qofol tal-Marċ Nofsani ta' Al-Andalus. Fl-1076, Cuenca ġiet assedjata minn Sancho Ramírez ta' Aragona, li ma rnexxilux jaħkem il-post. Fl-1080 ir-Re Yahya al-Qadir ta' Toledo tilef it-taifa tiegħu, u l-viżier tiegħu ffirma trattat fi Cuenca ma' Alfonso VI ta' León u Kastilja li permezz tiegħu ċedielu xi fortizzi bi skambju għal għajnuna militari.
Wara t-telfa li ġarrbu l-Kristjani fil-Battalja ta' Sagrajas (1086), Cuenca nħakmet mir-re tat-taifa ta' Sivilja, Al-Mu'tamid ibn Abbad. Madankollu, meta l-artijiet tiegħu ġew attakkati mill-Almoravidi, huwa bagħat lil bintu tar-rispett Zaida għand Alfonso, u offrielu Cuenca bi skambju għal appoġġ militari. L-ewwel truppi Kristjani daħlu fil-belt fl-1093. Madankollu, l-Almoravidi ħakmuha fl-1108. Il-gvernatur tagħhom fi Cuenca ddikjara l-indipendenza fl-1144, segwit minn Murcia kollha s-sena ta' wara. Fl-1147 Muhammad ibn Mardanis sar ir-Re ta' Cuenca, Murcia u Valencia. Huwa ddefenda l-artijiet tiegħu mill-invażjoni tal-Almoħadi sa mewtu fl-1172, u mbagħad ibnu kellu jiffirma patt ta' tariffi mal-ħakkiema l-ġdida. Meta kellu 17-il sena, Alfonso VIII ta' Kastilja pprova jaħkem il-post, iżda wara ħames xhur ta' assedju, kellu jirtira wara l-wasla tat-truppi mibgħuta mill-kaliff tal-Almoħadi Abu Yaqub Yusuf. Alfonso ffirma tregwa ta' seba' snin iżda meta fl-1176 in-nies lokali ta' Cuenca okkupaw xi artijiet Kristjani f'Huete u f'Uclés, Alfonso intervjena flimkien ma' koalizzjoni li kienet tinkludi wkoll lil Ferdinandu II ta' León, Alfonso II ta' Aragona u l-Ordnijiet Militari ta' Calatrava, Santiago u Montegaudio, u assedja lil Cuenca għal xhur sħaħ mill-Epifanija tal-1177. Il-kmandant ta' Cuenca, Abu Bakr, mill-ġdid reġa' fittex l-appoġġ ta' Yaqub Yusuf, iżda dan tal-aħħar kien fl-Afrika u ma għenux. Wara kampanja bla suċċess kontra l-Kristjani fis-27 ta' Lulju, Cuenca nħakmet mit-truppi ta' Alfonso fil-21 ta' Settembru 1177, filwaqt li l-gwarniġjon ta' Musulmani daħal għall-kenn fiċ-ċittadella.
Dan il-gwarniġjon tilef f'Ottubru, u b'hekk intemm id-dominju Għarbi. Cuenca ngħatat sett ta' liġijiet, magħrufa bħala l-Fuero, miktuba bil-Latin, li rregolaw liċ-ċittadini ta' Cuenca, u kienu meqjusa bħala wieħed mill-iżjed sett ta' liġijiet miktuba b'mod perfett f'dak iż-żmien. Id-djoċesi ta' Cuenca ġiet stabbilita fl-1183; it-tieni isqof tagħha kien San Ġiljan ta' Cuenca, li sar il-qaddis patrun tal-belt.
Alfonso X ta t-titlu ta' "belt" (ciudad) lil Cuenca fl-1257.
Matul il-ftit sekli ta' wara, Cuenca gawdiet prosperità kbira, bis-saħħa tal-manifattura tat-tessuti u l-isfruttament tal-bhejjem. Il-katidral beda jinbena għall-ħabta ta' dan iż-żmien, bi stil Anglo-Normann, permezz ta' bosta ħaddiema Franċiżi, peress li l-mara ta' Alfonso VIII, Eleanor, kellha affinità kulturali Franċiża.
Matul is-seklu 18 l-industrija tat-tessuti battiet, speċjalment meta Carlos IV ipprojbixxa l-din l-attività fi Cuenca sabiex jipprevjeni l-kompetizzjoni mar-Real Fábrica de Tapices (Fabbrika Rjali tat-Tapizzeriji), u b'hekk l-ekonomija ta' Cuenca qabdet it-triq tan-niżla, li wasslet għal tnaqqis drammatiku fil-popolazzjoni (5,000 abitant). Matul il-gwerra tal-indipendenza kontra t-truppi ta' Napuljun il-belt ġarrbet qerda kbira, u l-kriżi kompliet tiżdied. Il-belt esperjenzat tnaqqis fil-popolazzjoni, b'madwar 6,000 abitant biss, u Cuenca ġiet ingħatat spinta biss permezz tal-wasla tal-linji ferrovjarji fis-seklu 19 flimkien mal-industrija tal-injam, u l-popolazzjoni b'hekk reġgħet żdiedet għal 10,000 abitant. Fl-1874, matul it-Tielet Gwerra Karlista, Cuenca ttieħdet mit-truppi Karlisti, u l-belt ġarrbet ħsarat kbar għal darb'oħra.
Is-seklu 20 beda bit-tiġrif tat-torri tal-katidral ta' Giraldo fl-1902, li affettwa wkoll il-faċċata. Il-katidral kellu jerġa' jinbena minn Vicente Lámperez, b'żewġ torrijiet ġodda daqs xulxin fuq iż-żewġ naħat tal-faċċata, u l-parti ta' fuq tagħhom baqgħet qatt ma tlestiet.
L-ewwel deċennji tas-seklu 20 kienu turbolenti bħal f'reġjuni oħra fi Spanja. Fiż-żoni rurali kien hemm il-faqar, u l-Knisja Kattolika ġiet attakkata, u nqatlu patrijiet, sorijiet, qassisin u isqof ta' Cuenca, Cruz Laplana y Laguna. Matul il-Gwerra Ċivili Spanjola Cuenca kienet parti miż-żona repubblikana (zona roja jew "żona ħamra"). Ittieħdet fl-1938 mit-truppi tal-Ġeneral Franco. Matul il-perjodu ta' wara l-gwerra ż-żona għaddiet minn deklin ekonomiku, u dan wassal biex bosta nies jemigraw lejn reġjuni b'iktar prosperità, l-iktar il-Pajjiż Bask u l-Katalonja, iżda anke lejn pajjiżi oħra bħall-Ġermanja. Il-belt bdiet tirkupra bil-mod mill-1960 sal-1970, u l-limiti tal-belt twessgħu ferm iktar mill-fondoq sal-artijiet ċatti tal-madwar.
Fl-aħħar deċennji l-belt esperjenzat tkabbir moderat fil-popolazzjoni u fl-ekonomija, l-iktar bis-saħħa tat-tkabbir fis-settur tat-turiżmu, u permezz ta' titjib fit-toroq u l-linji ferrovjarji. Cuenca bbażat ruħha ferm fuq il-kultura u bis-saħħa ta' dan ġiet iddikjarat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1996. F'dan l-aħħar, l-infrastruttura kulturali ġdida bħas-Sala tal-Kunċerti muniċipali u l-Mużew tax-Xjenza wasslu biex Cuenca tipprova tapplika għat-titlu ta' Kapitali Ewropea tal-Kultura fl-2016 iżda mingħajr suċċess.
Sit ta' Wirt Dinji
Il-Belt Iffortifikata Storika ta' Cuenca ġiet iddeżinjata bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1996.
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (ii) "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; u l-kriterju (v) "Eżempju straordinarju ta' insedjament uman tradizzjonali, ta' użu tal-art jew ta' użu tal-baħar, li jirrappreżenta kultura (jew kulturi), jew interazzjoni umana mal-ambjent, speċjalment meta jkun sar vulnerabbli minħabba l-impatt ta' bidla irreversibbli".
Ġeografija u klima
Cuenca tinsab fit-tarf ta' fondoq wieqaf, b'xaqlibiet li jinżlu fil-fond sax-xmajjar Júcar u Huécar. Il-belt hija maqsuma f'żewġ insedjamenti separati: il-belt il-"ġdida" li tinsab fil-Lbiċ tal-belt l-antika, li hija maqsuma mix-xmara Huécar.
Il-klima ta' Cuenca hija klima Mediterranja tipika bi sjuf sħan tal-Meseta (promontorju fuq ġewwa) ta' Spanja. Ix-xtiewi jkunu relattivament kesħin, iżda s-sjuf ikunu pjuttost sħan binhar b'iljieli okkażjonali kesħin. L-istaġuni tar-rebbiegħa u tal-ħarifa jkunu qosra, b'temperaturi pjaċevoli binhar iżda b'iljieli pjuttost kesħin minħabba l-altitudni tal-belt bejn 956 metru (3,136 pied) 'il fuq mil-livell tal-baħar sa 1,000 metru (3,281 pied) fiċ-ċentru storiku tal-belt l-antika.
Attrazzjonijiet ewlenin
Katidral tal-Madonna tal-Grazzji u ta' San Ġiljan
Il-Katidral ta' Cuenca nbena mill-1182 sal-1270. Il-faċċata reġgħet inbniet wara li ġġarrfet fl-1902. Huwa l-ewwel katidral bi stil Gotiku fi Spanja (flimkien ma' dak ta' Avila), minħabba l-influwenza tal-mara ta' Alfonso VIII, Eleanor, bint ir-Re Enriku II tal-Ingilterrau l-mara tiegħu, Eleanor ta' Aquitaine, li introduċew l-istil Anglo-Normann.
Minn dik id-data l-katidral sarulu xi tibdiliet. Apsida-korsija (doble girola) żdiedet fis-seklu 15, filwaqt li l-Arkata Rinaxximentali ta' Esteban Jamete nbniet fis-seklu 16. L-artal prinċipali ġie ddisinjat mill-ġdid matul is-seklu 18 mill-arkitett famuż Ventura Rodríguez, b'grilja prezzjuża b'lavur tal-ħadid. Il-faċċata nbniet mill-ġdid fl-1902 mit-tiġrif tat-torri preċedenti tal-kampnar magħruf bħala l-Giraldo. Fil-bidu tas-snin 90 tas-seklu 20 twaħħlu twieqi moderni kkuluriti, u fl-2006 ġie rkuprat wieħed miż-żewġ orgnijiet Barokki minn Julián de la Orden. L-orgni l-ieħor ġie rrestawrat ukoll, u fl-4 ta' April 2009 saret ċerimonja ta' inawgurazzjoni.
In-navati ma jsegwux eżattament linja dritta. L-artal ta' San Julián, iddedikat lil San Ġiljan ta' Cuenca, fl-apsida-korsija, jikkonsisti minn kolonni magħmula bl-irħam aħdar.
Kurżità oħra huma l-kitbiet "Unum ex septem" f'xi kappelli. Jingħad li jekk wieħed jitlob waqt li jħares lejn dawn il-kitbiet, jingħata maħfra ta' ħames snin għal dnubietu, u maħfra ta' seba' snin jekk wieħed jitlob f'jum il-qaddis patrun.
Knisja ta' San Pietru (Iglesia de San Pedro)
B'oriġini Rumaneski, il-Knisja ta' San Pietru reġgħet inbniet minn Jose Martin de la Aldehuela matul is-seklu 18 u minn dak iż-żmien għandha faċċata Barokka. Għandha għamla ottagonali fuq barra iżda hija ċirkolari fuq ġewwa, u tinsab fil-pjazza msejħa Plaza del Trabuco.
Wieħed jista' jasal għal din il-knisja billi jitla' Triq San Pedro mill-Plaza Mayor.
Knisja ta' San Mikiel (Iglesia de San Miguel)
Il-Knisja ta' San Mikiel inbniet matul is-seklu 13, b'navata waħda biss u apsida. Fis-seklu 15 żdiedet it-tieni navata fin-naħa tat-Tramuntana. Il-koppla nbniet minn Esteban Jamete fis-seklu 16, u finalment is-saqaf tal-injam taż-żewġ navati ġiet sostitwit b'volti tal-ġebel matul is-seklu 18.
Il-Knisja ta' San Mikiel ġiet irrestawrata fis-seklu 20, u l-ġestjoni tagħha ġiet ittrasferita lill-muniċipalità ta' Cuenca mid-Djoċesi ta' Cuenca, sabiex il-knisja setgħet tintuża għal kunċerti tal-mużika klassika. Fil-fatt, il-Knisja ta' San Mikiel tospita l-Ġimgħa tal-Mużika Reliġjuża (Semana de Musica Religiosa) flimkien ma' postijiet oħra fi ħdan il-belt u l-provinċja tagħha.
Il-knisja tinsab fi Triq San Mikiel, qrib Plaza Mayor. Wieħed jasal għall-Knisja ta' San Mikiel minn passaġġ dejjaq għan-niżla li jibda min-naħa tax-xellug ta' Plaza Mayor (jekk wieħed iħares mill-Muniċipju).
Knisja tas-Salvatur (Iglesia del Salvador)
Il-Knisja tas-Salvatur inbniet bi stil Neo-Gotiku matul is-seklu 18, b'navata waħda u torri għoli. Għandha faċċata Barokka mudesta u xi artali Barokki notevoli fuq ġewwa. Madankollu, id-daħla tal-knisja hija pjuttost moderna u żdiedet fl-aħħar tas-snin 90 tas-seklu 20.
Il-purċissjoni reliġjuża famuża ta' "Las Turbas", li ssir binhar fil-Ġimgħa l-Kbira, tibda minn din il-knisja, peress li l-vara ta' Ġesù Nazzarenu, li hija l-qofol tal-purċissjoni, tinżamm ġo fiha.
Pont ta' San Pawl
Il-Pont ta' San Pawl (Puente de San Pablo) inbena mill-1533 sal-1589 bħala kostruzzjoni mmexxija mill-Kanonku Juan del Pozo minn naħa għall-oħra tal-fondoq tax-xmara Huecar, bl-għan li l-belt l-antika tiġi kkollegata mal-Kunvent ta' San Pawl.
Il-pont oriġinali kkrolla u l-pont attwali nbena fl-1902 bl-injam u l-ħadid skont l-istil dominanti fil-bidu tas-seklu 20. Huwa għoli madwar 40 metru u huwa mirfud mill-fdalijiet tal-pont l-antik.
Seminarju
Is-Seminarju (Seminario), binja rettangolari minn Plaza de la Merced sal-Pjazza ta' Mangana, ġie stabbilit taħt it-tmexxija ta' José Flores y Osorio, l-Isqof ta' Cuenca (1738-1759), u nbena minn Vicente Sevill għall-ħabta tal-1745. Il-faċċata Barokka f'Plaza de la Merced inbniet fl-1748.
Is-seminarju fih librerija b'bosta kotba antiki, uħud minnhom "incunables" (ta' qabel l-1501). Hemm ukoll kamra ta' lqugħ bi stil Rokokò fuq ġewwa u artal Gotiku fil-kappella, iżda ż-żjarat mill-pubbliku mhumiex permessi.
Fl-2004 xi kotba minn din il-librerija nsterqu, iżda s-suspettat ewlieni tas-serqa nqabad u l-kotba ġew irkuprati qabel ingħataw għall-irkantar.
Illum il-ġurnata medja ta' 10-15-il patri jitħarrġu hemmhekk, skont l-istatistika tal-Konferenza Episkopali Spanjola.
Kunvent Antik ta' San Pawl
Il-Kunvent ta' San Pawl inbena fis-seklu 16 taħt it-tmexxija tal-patri Kanonku Juan del Pozo, li kien parti mill-Ordni Dumnikana. L-aħwa Juan u Pedro de Alviz kienu inkarigati mill-proġett tal-kostruzzjoni; Pedro ħadem fuq il-kunvent u l-kjostru u Juan ħadem fuq il-knisja. Il-knisja tlestiet fis-seklu 18 bi stil Rokokò.
Il-kunvent kien immexxi minn patrijiet Dumnikana, iżda matul is-seklu 19 ingħata lill-patrijiet Pawlini, li kienu bbażati hemmhekk sal-1975, meta telqu minħabba l-ikkrollar possibbli tal-binja. Fis-snin 90 tas-seklu 20 il-kunvent ġie rrestawrat biex jospita l-Parador Nacional de Turismo in Cuenca, lukanda li tippermetti żjara fil-kunvent kif ukoll tagħti aċċess lill-knisja.
Il-kjostru għandu sors ornamentali tal-ilma, u l-kafetterija tinsab fil-kappella l-antika. Mill-kunvent wieħed jista' jasal sal-belt antika faċilment billi jaqsam minn fuq il-Pont ta' San Pawl.
Palazz tal-Isqof
Il-Palazz tal-Isqof fih il-Mużew tad-Djoċesi, li għandu kollezzjoni notevoli ta' arti reliġjuża. Jista' jiġi aċċessat faċilment mill-katidral.
Il-kmamar fejn tintwera l-kollezzjoni ġew immudellati mill-ġdid mill-arkitett Fernando Barja Noguerol, u Gustavo Torner għażel l-opri tal-arti minn inventarju magħmul minn xi patrijiet tad-djoċesi fl-1977. Uħud mill-wirt artistiku tad-djoċesi ntilef matul il-Gwerra Peniżolari, il-konfiska tal-proprjetà ekkleżjastika minn Juan Álvarez Mendizábal, u l-Gwerra Ċivili Spanjola.
Fil-mużew wieħed jista' jara kapulavuri bħad-Dittiku Biżantin (lavur tal-fidda b'għamla ta' ktieb b'oriġini datata għall-ħabta tal-1370, li fih ir-relikwi tal-qaddisin), pitturi ta' El Greco, u twapet magħmulin bl-idejn mill-iskola ta' Cuenca.
Kastell
El Castillo huwa l-isem tal-fdalijiet ta' fortizza Għarbija antika, li jirrappreżenta l-istrutturi iktar antiki ta' Cuenca. Torri, żewġ blokok tal-ġebel, l-arkata ta' aċċess lejn iċ-ċentru storiku tal-belt u ta' ħruġ minnu mill-Barrio del Castillo u framment tal-ħitan għadhom jeżistu. L-arkata (arco de Bezudo) hija msemmija għal Gutierre Rodriguez Bezudo, minn Segovia, li ġġieled kontra l-Għarab mar-Re Alfonso VIII biex jaħkem lil Cuenca.
Il-kastell kien jospita l-Inkwiżizzjoni Sagra wara l-1583, u finalment inqered matul is-seklu 19 mis-suldati Franċiżi matul il-Gwerra tal-Indipendenza Spanjola.
Fil-qrib hemm il-kappella żgħira u ċ-ċimiterju ta' San Isidro.
Torri ta' Mangana
L-oriġini tat-Torri ta' Mangana mhijiex ċara. Fl-1565 ġie miżbugħ minn Anton van den Wyngaerde, li jindika li dak iż-żmien it-Torri ta' Mangana diġà kien inbena, u wara l-attakki tas-suldati Franċiżi matul il-Gwerra tal-Indipendenza Spanjola – fil-bidu tas-seklu 19 – wara li kien diġà ntlaqat minn sajjetta fis-seklu 18, iġġarraf għalkollox. It-Torri ta' Mangana reġa' nbena minn Fernando Alcántara bi stil Neo-Mudejar – ispirat minn motivi dekorattivi Għarab – fl-1926. Finalment Victor Caballero ta lit-Torri ta' Mangana l-bixra attwali tiegħu bi stil qisu ta' fortizza fl-1968.
It-torri għandu arloġġ fuq naħa waħda tiegħu u r-reġistrazzjoni ta' tokki tal-qniepen jista' jinstema' fiċ-ċentru storiku tal-belt f'ċertu ħinijiet (kull kwarta).
Wieħed jista' jaċċessa t-torri bil-mixi minn Plaza Mayor u hemm veduti mill-fondoq qrib ix-xmara Jucar u l-kwartieri moderni.
Muniċipju
Il-Muniċipju huwa binja bi stil Barokk li nbniet matul ir-renju tar-Re Carlos III. Huwa mirfud fuq tliet ħnejjiet Rumani u tlesta fl-1762, kif wieħed jista' jara b'għajnejh mill-faċċata. Minkejja dan, fis-seklu 18 Mateo Lopez kien l-arkitett inkarigat mill-estensjoni tal-binja peress li kien meħtieġ li l-binja titkabbar biex ikun hemm spazju għall-oratorju kif ukoll għall-arkivju.
Il-ħnejja ċentrali hija l-unika waħda li tagħti aċċess għall-vetturi biex jaċċessa il-Plaza Mayor.
Djar Imdendlin
Mibnija f'xifer il-blat tal-fondoq fuq ix-xmara Huecar fis-seklu 15, id-"Djar Imdendlin" jew Casas Colgadas huma l-unika eżemplari li għad fadal ta' dan it-tip ta' bini li kien komuni f'din il-belt fl-imgħoddi.
Id-Djar Imdendlin jistgħu jitqiesu bħala l-iżjed binjiet ċivili famużi fi Cuenca. Jospitaw ristorant u l-Mużew tal-Arti Astratta u jservu ta' sfond għal miljuni ta' ritratti li jittieħdu mill-Pont ta' San Pawl.
Monument iddedikat lill-Qalb Imqaddsa ta' Ġesù
Fuq l-għolja Cerro del Socorro wieħed jista' jsib il-monument iddedikat lill-Qalb Imqaddsa ta' Ġesù. Il-materjali għall-kostruzzjoni tiegħu ġew ittrasportati fuq il-ħmir f'nofs is-seklu 20. Dan il-post huwa post mill-aqwa għal veduti panoramiċi tal-belt. Jista' jiġi aċċessat mit-triq lejn Palomera / Buenache de la Sierra (il-fondoq tax-xmara Huecar) u mbagħad wara madwar 5 km (3 mili) iddur fuq il-lemin.
Kunsill Provinċjali ta' Cuenca
Is-sede tal-Kunsill Provinċjali ta' Cuenca (Diputación provincial de Cuenca) hija binja b'żewġ sulari li nbniet fil-bidu tas-seklu 20 skont proġett ikkonċeput mill-arkitett provinċjali Rafael Alfaro. L-istemma ta' Cuenca mal-faċċata hija magħmula bl-irħam ta' Carrara.
Oħrajn
Binjiet notevoli oħra fi Cuenca jinkludu l-Knisja ta' San Felipe Neri, il-Knisja tal-Madonna tad-Dawl (Iglesia de Nuestra Señora de La Luz) u l-Konvent ta' Las Petras.
Mużewijiet
Il-Mużew Arkeoloġiku li fih oġġetti mill-Park Arkeoloġiku ta' Segóbriga.
Il-Mużew tad-Djoċesi.
Il-Mużew tal-Arti Astratta Spanjola.
Il-Mużew tax-Xjenza ta' Kastilja-La Mancha.
Il-Mużew tal-Ġimgħa Mqaddsa ta' Cuenca.
Il-Fundación Antonio Pérez.
Il-Fundación Antonio Saura.
Parks
El Escardillo, bi ftit siġar u funtana fuq roqgħa żgħira ta' art. Huwa wieħed mill-ftit żoni ħodor fiċ-ċentru storiku tal-belt.
Los Moralejos, li jinsab qrib il-punt ta' dħul minn Madrid, huwa magħruf ukoll bħala "Carrero" (l-isem antik tiegħu kien Carrero Blanco), u huwa park li tkabbar fil-bidu tas-snin 90 tas-seklu 20, meta l-fiera ta' San Ġiljan tressqet lejn il-pożizzjoni attwali tagħha, u b'hekk ġiet illiberata ftit art. Dan l-aħħar żdiedet korsija għar-roti, kif ukoll kollegament ġdid maċ-ċentru sportiv ta' "el Sargal".
Santa Ana, "El Vivero", qrib l-arena tal-barrin ta' Cuenca, b'siġar kbar li jagħtu d-dell fil-biċċa l-kbira tal-park.
San Fernando, li jinsab fiż-żona tal-espansjoni ta' Cuenca, huwa park fuq xaqliba u jinkludi tliet lagi żgħar.
San Julián, l-eqdem park fi Cuenca, maħluq fil-bidu tas-seklu 20, permezz ta' art mogħtija b'donazzjoni minn Gregoria Fernández de la Cuba, li għandha skultura tagħha fil-park. Dan il-park huwa eżempju ta' disinn sostenibbli: minflok ħaxix hemm rettangoli tal-ħamrija tul perimetru b'siġar kbar, isseparati b'ringieli ta' arbuxelli u mogħdijiet biż-żrar. Fiċ-ċentru, hemm spazju miftuħ b'post fejn tarma l-banda. Hemm ukoll skultura ta' Lucas Aguirre y Juárez, li ddedika l-isforzi filantropiċi tiegħu għall-edukazzjoni tat-tfal foqra. "Manneken pis" funzjonali għalkollox jaqta' l-għatx lill-viżitaturi fil-jiem tas-sajf.
Festi
Jueves Lardero.
Jum San Ġiljan ta' Cuenca – it-28 ta' Jannar.
Jum San Mattew – il-21 ta' Settembru; barri żgħir (vaquilla) jinħeles fit-toroq u jitmexxa min-nies bil-ħbula, filwaqt li n-nies minn Cuenca, raggruppati f'"peñas", jieklu u jixorbu fit-toroq għal perjodu ta' erbat ijiem. Fl-ewwel jum, il-peñas jinġabru fil-Plaza Mayor bil-mixi u jiġu mxarrba mill-abitanti taċ-ċentru storiku mill-gallariji tagħhom.
Ġimgħa Mqaddsa: il-Festa Spanjola ta' Interess Internazzjonali għat-Turisti.
Trasport
Il-belt hija moqdija mill-istazzjon ferrovjarju ta' Cuenca. Hija ġita popolari għal jum jew għal tmiem il-ġimgħa minn Madrid, bis-saħħa tal-kollegament tajjeb ħafna bejn iż-żewġ bliet. Fid-19 ta' Diċembru 2010 ġie stabbilit kollegament ta' veloċità għolja bejn Madrid – Atocha u Valencia u wħud mill-kollegamenti jieqfu wkoll fl-istazzjon ferrovjarju ta' Cuenca–Fernando Zóbel, u b'hekk il-vjaġġaturi jkunu moqdija kuljum b'kollegamenti ma' Madrid u ma' Valencia, bi tnaqqis tal-ħin tal-vjaġġ għal 50 minuta biss minn/lejn Madrid u għal siegħa minn/lejn Valencia. Renfe topera wkoll servizz ferrovjarju mhux b'veloċità għolja li jdum tliet sigħat minn Madrid. Auto Res, operatur tal-karozzi tal-linja, jikkollega lil Madrid ma' Cuenca bi vjaġġ ta' xi sagħtejn jew sagħtejn u nofs. L-awtostrada A-40, li tlestiet dan l-aħħar, tikkollega l-belt mal-A-3 f'Tarancón, 82 kilometru (51 mil) 'il bogħod minn Madrid, b'total ta' 166 kilometru (103 mili) sal-belt kapitali ta' Spanja, u 200 kilometru (120 mil) 'il bogħod minn Valencia, permezz tal-A-3 fid-direzzjoni opposta.
Ġemellaġġ
Cuenca hija ġemellata ma':
Cuenca, l-Ekwador;
L'Aquila, l-Italja;
Ronda, Spanja;
Plasencia, Spanja;
Taxco de Alarcón, il-Messiku;
Paju, il-Korea t'Isfel (2007);
Cerreto Sannita, l-Italja (2017);
Bollène, Franza (2012).
Gastronomija
Dawn li ġejjin huma platti tipiċi mill-inħawi ta' Cuenca, li bażikament huma r-riżultat ta' kombinament tal-platti tipiċi tal-inħawi ta' Serranía u Mancha:
Ajo arriero, magħmul bil-bakkaljaw, il-patata u t-tewm, jista' jiddellek mal-ħobż;
Cordero, biċċiet tal-ħaruf sempliċement mixwija jew f'caldereta;
Morteruelo, tip ta' pâté magħmul minn tipi different ta' laħam, l-iktar xi fenek selvaġġ, ħaġla, tiġieġa jew laħam tal-majjal;
Pisto manchego, taħlita ta' ħxejjex (tadam, bżar, qarabagħli) imqatta' u moqlija flimkien, simili għar-"ratatouille" fi Franza;
Queso manchego, li ġej minn Villarejo de Fuentes, Santa María del Campo Rus jew Villamayor de Santiago, huwa ġobon magħmul biss mill-ħalib tan-nagħaġ;
Setas, fil-ħarifa varjetà kbira ta' faqqiegħ jista' jinġabar fil-foresti qrib Cuenca. L-iżjed frekwenti huma l-hekk imsejħa Níscalo, iżda speċijiet oħra bħall-boletus jistgħu jinstabu fl-inħawi;
Trucha, trota mixwija mix-xmajjar tal-muntanji;
Oreja, Forro, Panceta: qatgħat differenti ta' laħam tal-majjal, normalment mixwija;
Mojete: insalata tradizzjonali magħmula bit-tadam.
Għad-deżerta, l-Alajú huwa kejk Għarbi magħmul bl-għasel, il-lewż, il-ġewż u l-qoxra tal-larinġ maħkuka. Resoli hija xarba tipika, servuta f'tazza bis-silġ jew li wieħed jixrobha direttament minn "porrón" wara ikla.
Gallerija
Referenzi
Siti ta' Wirt Dinji
Bliet ta' Spanja |
29160 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Lingwa%20Ukrena | Lingwa Ukrena | Ukrena (Ukrena: українська мова, [ʊkrɐˈjinʲsʲkɐ ˈmɔʋɐ] jew sempliċiment українська, [ʊkrɐˈjinʲsʲkɐ]) hija lingwa Slava tal-Lvant, mitkellma u miktuba. Hija mitkellma primarjament fl-Ukrajna u sservi bħala l-lingwa nattiva tal-Ukreni. Minbarra li hija l-lingwa uffiċjali tal-Ukrajna, tintuża wkoll mid-dijaspora Ukrena. Hemm aktar dwar 45 miljun kelliem Ukren madwar id-dinja.
L-alfabett
Eżempji tal-Lingwa Ukrena
Il-Ġranet tal-Ġimgħa
It-Tnejn: понеділок ponedilok
It-Tlieta: вівторок vivtorok
L-Erbgħa: середа sereda
Il-Ħamis: четвер četver
Il-Ġimgħa: п'ятниця pjatnycja
Is-Sibt: субота subota
Il-Ħadd: неділя nedilja
Ix-Xhur tas-Sena
Jannar: січень sičenj
Frar: лютий ljutyj
Marzu: березень berezenj
April: квітень kvitenj
Mejju: травень travenj
Ġunju: червень červenj
Lulju: липень lypenj
Awwissu: серпень serpenj
Settembru: вересень veresenj
Ottubru: жовтень žovtenj
Novembru: листопад lystopad
Diċembru: грудень hrudenj
In-Numri
Wieħed: один odyn
Tnejn: два dva
Tlieta: три try
Erbgħa: чотири čotyry
Ħamsa: п'ять pjatj
Sitta: шість šistj
Sebgħa: сім sim
Tmienja: вісім visim
Disgħa: дев'ять devjatj
Għaxra: десять desjatj
Gallerija
Lingwi Slavi
Lingwi tal-Ewropa |
29162 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Ba%C4%8Bir%20tax-Xog%C4%A7ol%20fil-Minjieri%20ta%27%20Nord-Pas%20de%20Calais | Baċir tax-Xogħol fil-Minjieri ta' Nord-Pas de Calais | Il-Baċir tax-Xogħol fil-Minjieri ta' Nord-Pas de Calais huwa baċir tax-xogħol fil-minjieri fit-Tramuntana ta' Franza estiż tul id-dipartimenti ta' Nord u ta' Pas de Calais. Ir-reġjun huwa famuż għall-istorja twila tiegħu ta' estrazzjoni tal-faħam u jirrappreżenta perjodu sinifikanti fl-istorja tal-industrijalizzazzjoni fl-Ewropa, u minħabba f'hekk tniżżel fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2012. Dawn l-inħawi ssawru permezz ta' tliet sekli ta' estrazzjoni tal-faħam mill-aħħar tas-seklu 17 sas-seklu 20, u juru l-evoluzzjoni tat-tekniki tal-estrazzjoni tal-faħam u tal-kundizzjonijiet tax-xogħol matul dak iż-żmien.
Deskrizzjoni u storja
Il-Baċir tax-Xogħol fil-Minjieri ta' Nord-Pas de Calais huwa l-parti tal-Punent ta' baċir rikk bil-faħam fi Franza li jibqa' sejjer sal-fruntiera mal-Belġju u lil hinn. Fi Franza, il-baċir ikopri 1,200 kilometru kwadru, inkluż il-bliet ta' Béthune, Lens, Douai u Valenciennes. Minħabba l-istorja twila ta' xogħol fil-minjieri bħala l-industrija predominanti, l-arkitettura u l-pajsaġġ tar-reġjun huma uniċi.
Għalkemm il-faħam ġie skopert għall-ewwel darba fil-baċir fl-1660 u l-ewwel foss tħaffer għall-ħabta tal-1692, ma tantx kien hemm wisq estrazzjoni tal-faħam fit-Tramuntana ta' Franza sa nofs is-seklu 18. Madankollu, biż-żieda fl-iskarsezza tal-injam u l-waqgħa tal-Ewwel Imperu Franċiż fl-1815, il-fosos tal-faħam qrib Valenciennes tkabbru u l-kumpaniji tal-estrazzjoni bdew jiġu stabbiliti fir-reġjun. Fis-snin 40 tas-seklu 19, il-parti tal-Punent tal-baċir ġiet skoperta.
Mill-bidu tat-Tieni Imperu Franċiż fis-snin 50 tas-seklu 19, il-Baċir tax-Xogħol fil-Minjieri ta' Nord-Pas de Calais sar l-iżjed baċir importanti tax-xogħol fil-minjieri fi Franza. Sal-1880, l-estazzjoni mill-baċir laħqet kważi tmien miljun tunnellata, u fil-bidu tal-1900 kienet tirrappreżenta terz tal-estrazzjoni kollha tal-faħam fi Franza. Ir-rumanz famuż Germinal, miktub minn Émile Zola fl-1885, jiddeskrivi l-kundizzjonijiet iebsin u l-ħajja tax-xogħol diffiċli tal-minaturi matul it-tkabbir tal-estrazzjoni tal-faħam fir-reġjun. Id-diżastru fil-minjiera ta' Courrières seħħ fir-reġjun fl-1906, u wassal għall-mewt ta' 1,099 ruħ.
Matul l-Ewwel Gwerra Dinjija, il-Front tal-Punent qasam ir-reġjun fi tnejn, u l-parti tal-Lvant tal-baċir tax-xogħol fil-minjieri ġiet mgħerrqa bl-ilma. Madankollu, sal-1930, il-baċir kellu estrazzjoni li tlaħħaq il-35 miljun tunnellata, jiġifieri 60 % tal-produzzjoni nazzjonali tal-faħam fi Franza. B'kollox fil-baċir kienu impjegati madwar 75,000 ħaddiem. Wara t-Tieni Gwerra Dinjija, il-produzzjoni bdiet tbatti, u l-minjieri kollha fl-inħawi essenzjalment ingħalqu sal-aħħar tas-snin 80 tas-seklu 20.
Sit ta' Wirt Dinji
Il-Baċir tax-Xogħol fil-Minjieri ta' Nord-Pas de Calais ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2012.
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' tliet kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (ii) "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; il-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem"; u l-kriterju (vi) "Assoċjazzjoni diretta jew tanġibbli ma' avvenimenti jew ma' tradizzjonijiet ħajjin, ma' ideat jew ma' twemmin, jew ma' xogħlijiet artistiċi jew letterarji ta' valur universali straordinarju".
Is-Sit ta' Wirt Dinji huwa magħmul minn 108 komponenti tal-minjieri tal-inħawi li fl-imgħoddi kienu tassew prolifiċi. Fis-sit jiġu ppreservati diversi strutturi tax-xogħol fil-minjieri, fosthom 17-il foss tax-xogħol fil-minjieri, 21 struttura tal-estrazzjoni (li kienu jintużaw bħala qafas għas-sistemi ta' olzar fuq il-minjieri), 51 għolja tal-iskart tal-estrazzjoni, l-infrastruttura tat-trasport tal-faħam (inkluż il-vetturi tax-xogħol fil-minjieri u l-istazzjonijiet ferrovjarji), il-proprjetajiet tal-ħaddiema, u l-villaġġi qrib il-minjieri. Fi ħdan il-villaġġi qrib il-minjieri, huma protetti wkoll l-iskejjel, il-binjiet reliġjużi, il-faċilitajiet tas-saħħa u tal-komunità, l-istabbilimenti tal-kumpaniji, id-djar tas-sidien u tal-maniġers, u l-muniċipji.
Gallerija
Referenzi
Siti ta' Wirt Dinji
Industrija
Franza |
29163 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Karlskrona | Karlskrona | Karlskrona (pronunzja bil-Malti:ˈkɑːrlskroʊnə/, pronunzja bl-Iżvediż: [kaɭsˈkrûːna]) hija lokalità u s-sede tal-Muniċipalità ta' Karlskrona, il-Kontea ta' Blekinge, l-Iżvezja b'popolazzjoni ta' 66,675 ruħ fl-2018. Hija wkoll il-belt kapitali tal-Kontea ta' Blekinge. Karlskrona hija magħrufa bħala l-unika belt Barokka tal-Iżvezja u tospita l-ikbar bażi navali tal-Iżvezja u l-kwartieri ġenerali tal-Gwardja Kostali Żvediża.
Storikament, il-belt ospitat minoranza Ġermaniża, u din ippermettiet il-formazzjoni ta' knisja tal-Kongregazzjoni Ġermaniża. Il-belt kellha wkoll għadd ta' Lhud fil-popolazzjoni tagħha.
Fl-1998, partijiet mill-belt, inkluż il-bażi navali ta' Karlskrona, ġew iddikjarati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO.
Storja
Matul is-seklu 17, is-sjieda tal-gżira li fuqha nbniet Karlskrona, Trossö, kienet tal-bidwi Vittus Andersson. Taħt it-tmexxija tad-Daniżi, kien hemm raħal ieħor iktar antik imsejjaħ Lyckå fuq l-art kontinentali ftit kilometri 'l bogħod. Ftit iktar lil hinn, id-Daniżi bdew jibnu lil Kristianopel qabel ma Blekinge sfat taħt l-Iżvediżi fl-1658. Sal-1679, il-gżira u l-gżejriet tal-madwar kienu tal-bidwi Vittus Andersson; li mbagħad kien imġiegħel ibigħ il-proprjetajiet tiegħu lill-monarkija Żvediża. F'dik l-istess sena, tħejjew il-pjanijiet biex il-biċċa l-kbira tal-flotta tar-renju tiġi bbażata fuq Trossö.
Il-belt ġiet stabbilita fl-10 ta' Awwissu 1680 meta l-Flotta Navali Rjali Żvediża ġiet rilokata minn Stokkolma għal Trossö, li sa dak iż-żmien kienet intużat l-iktar għall-biedja u għar-ragħa. Fl-istess żmien l-Iżvezja kienet is-setgħa militari dominanti fir-reġjun tal-Baħar Baltiku, iżda kellha bżonn pożizzjoni iktar strateġika kontra d-Danimarka, peress li xi partijiet tan-Nofsinhar tal-Iżvezja kienu nħakmu xi ftit deċennji qabel biss. Il-flotta Żvediża spiss kienet teħel qrib Stokkolma minħabba s-silġ fix-xitwa u għaldaqstant ġiet ittrasferita iktar lejn in-Nofsinhar. Il-gżira kellha pożizzjoni strateġika ħafna b'distanzi qosra ta' tbaħħir sal-provinċji Ġermaniżi u Baltiċi. Isem il-belt ifisser il-"Kuruna ta' Karlu" f'ġieħ ir-Re Karlu XI tal-Iżvezja. L-isem ġie ispirat mill-isem tal-belt ta' Landskrona.
Fl-1682 inbnew pontijiet li kkollegaw iċ-ċentru tal-belt mal-art kontinentali. L-ewwel pjanta tal-belt, imfassla fl-1683 minn Erik Dahlbergh, Hans Wachtmeister u Carl Magnus Stuart, turi lil Karlskrona bħala fortizza pura. Il-pjanta tal-1694 ta' Erik Dahlberg, li iktar 'il quddiem ġiet segwita, ipprovdiet ukoll spazju għall-iżvilupp urban.
Il-belt kibret malajr u sal-1750 Karlskrona kellha madwar 10,000 abitant. Dak iż-żmien kienet waħda mill-ikbar bliet fil-pajjiż. Il-biċċa l-kbira tal-binjiet Barokki minn din l-era għadhom eżistenti, li hija r-raġuni għaliex iċ-ċentru tal-belt huwa uniformi arkitettonikament.
Karlskrona f'qasir żmien saret it-tliet l-ikbar belt tar-renju, wara Riga u Stokkolma.
It-tarzna f'Karlskrona ġiet stabbilita kważi fl-istess żmien li ġiet stabbilita l-belt. Kienet meħtieġa minħabba t-telfiet kbar li ġarrbet il-flotta navali Żvediża fl-1659. Fl-1711, it-tarzna kienet l-iktar impjegatur industrijali tal-Iżvezja b'1,100 ħaddiem. L-eqdem baċir, il-baċir ta' Polhem, tħaffer fl-irdum u għadu jintuża. L-isem oriġina minn Christopher Polhem (id-"Da Vinci Żvediż", xjenzat famuż b'diversi invenzjonijiet li għadhom jintużaw sa llum il-ġurnata). Hemm ukoll fabbrika storika tal-produzzjoni tal-ħbula (Repslagarbanan), li hija aċċessibbli għall-pubbliku bi żjarat iggwidati.Karlskrona żviluppat malajr, iżda fil-bidu tas-seklu 18 kien hemm staġnar minħabba l-gwerra u l-pesta. Bejn l-1701 u l-1711 mietu madwar 7,000 ruħ minħabba l-pesta. Fl-1741 u fl-1789, il-pesta reġgħet faqqgħet fil-belt, u f'kull waħda minn dawk is-sentejn mietu 6,000 ruħ.
Meta Karlskrona, bħala belt portwali militari magħluqa, bil-mod il-mod bdiet tmajna b'mod parallel mal-poter Żvediż, it-tkabbir batta, u l-belt tilfet ħafna mill-glorja preċedenti tagħha, għalkemm żammet il-pożizzjoni tagħha bħala bażi navali qawwija. Il-fatt li Karlskrona kienet maħsuba bħala l-belt kapitali futura ta' qawwa kbira joħroġ fid-dieher l-iktar fil-partijiet ċentrali tal-belt fejn l-iStortorget isegwi l-ideali ta' dak iż-żmien rigward kif kienu jidhru l-bliet il-kbar tal-Ewropa dak iż-żmien. Il-belt għandha konfigurazzjoni Barokka bi pjazza kbira miftuħa fejn jinsabu l-knisja, il-muniċipju u l-amministrazzjoni statali. L-għadd ta' knejjes u kastelli tal-amministrazzjoni statali juri wkoll il-funzjoni maħsuba tal-belt. Iż-żona militari kbira u t-tarzna jura li Karlskrona, bħala l-qawwa tan-Nofsinhar tar-renju, għal żmien twil kienet meqjusa bħala belt importanti ħafna li kellha tiġi difiża. Anke llum il-ġurnata, isiru operazzjonijiet militari f'Karlskronavarvet. Għalhekk, Karlskrona kienet maħsuba biex tissostitwixxi lil Stokkolma bħala l-belt kapitali tar-renju, iżda dan qatt ma twettaq.
Bejn l-1910 u l-1949, kien hemm tramm elettriku li kien jopera minn Amiralitetsgatan fin-Nofsinhar sa Bergåsa fit-Tramuntana.
Il-belt żammet l-istruttura tat-toroq tagħha minn mindu ġiet stabbilita. Peress li t-toroq tagħha kollha jsegwu mudell ta' grilja, l-irjieħ jonfħu liberament mill-baħar sal-qalba tal-belt.
Partijiet mill-belt (l-iktar il-Port Navali) ġew iddikjarati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO.
F'Ottubru 1981 is-sottomarin Sovjetiku S-363 tal-klassi Whiskey (magħruf bħala "U137" fl-Iżvezja) inkalja fl-arċipelagu ħdejn Sturkö ftit 'il barra minn Karlskrona. Il-mezzi tax-xandir laqqmu l-aħbar bħala l-"Whiskey on the Rocks". L-inċident ikkawża żieda temporanja fit-tensjonijiet bejn l-Iżvezja u l-Unjoni Sovjetika. Filwaqt li l-inkaljar tas-sottomarin ċertament ma kienx ippjanat, u x'aktarx li seħħ minħabba xi membri tal-ekwipaġġ fis-sakra, is-sottomarin x'aktarx kien qed iwettaq xi missjoni sigrieta mhux speċifikata.
Sit ta' Wirt Dinji
Il-Port Navali ta' Karlskrona ġiet iddeżinjata bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1998.
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (ii) "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; u l-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".
Ġeografija
Il-belt ta' Karlskrona hija mifruxa fuq 30 gżira fin-naħa tal-Lvant tal-arċipelagu ta' Blekinge, u Trossö hija dik prinċipali. Gżejjer popolati oħra huma Saltö, Sturkö, Hästö, Långö u Aspö. Il-gżejra ta' Stumholmen fl-imgħoddi kienet proprjetà tal-Flotta Navali u llum il-ġurnata tospita l-Mużew Navali Nazzjonali (Marinmuseum). 'Il barra mill-belt hemm l-arċipelagu ta' Karlskrona, l-iżjed arċipelagu fin-Nofsinhar tal-Iżvezja. Diversi gżejjer huma kkollegati mal-belt permezz ta' laneċ.
Kultura u wirt
L-iżjed jum importanti f'Karlskrona huwa l-jum qabel lejliet nofs is-sajf. Dakinhar issir fiera kbira u tattira għexieren ta' eluf ta' viżitaturi lejn Karlskrona. Il-fiera tissejjaħ Lövmarknaden (Il-Fiera tal-Weraq) u hija popolari ħafna fost iċ-ċittadini lokali.
Il-pjazza ewlenija ta' Karlskrona hija l-ikbar waħda fl-Iskandinavja.
Kull sena lejn l-aħħar ta' Lulju u l-bidu ta' Awwissu jsir festival popolari msejjaħ Il-Qala fil-port ta' Karlskrona. Normalment ikun post fejn il-familji jmorru jieklu u jixorbu, u jaraw id-dgħajjes tal-qlugħ irmiġġati mal-moll. Matul il-festival, l-iscouts tal-baħar ta' Karlskrona jaqdfu fuq dgħajsa filwaqt li jkollhom torċi mixgħula fil-port u jdoqqu l-innu nazzjonali għall-vapuri fil-port.
Dan l-aħħar dan il-festival ġie sostitwit b'festival ieħor imsejjaħ Skärgårdsfest.
L-arkitettura antika flimkien mal-istrutturi navali huma attrazzjonijiet turistiċi importanti ta' Karlskrona. Il-belt għandha atmosfera pjaċevoli u hija waħda mill-attrazzjonijiet ewlenin fix-Xlokk tal-Iżvezja.
Wirt arkitettoniku
Karlskrona ppreservat il-binjiet tagħha u l-konfigurazzjoni tagħha kważi għalkollox mill-istabbiliment tagħha.
Meta l-belt ġiet stabbilita fl-1680, primarjament kienet maħsuba bħala belt militari, b'ħafna difiżi u fortifikazzjonijiet li sfruttaw it-topografija partikolari tal-belt. Xi fortifikazzjonijiet kienu jinsabu fuq il-gżira prinċipali (Trossö) bħall-Bastjun ta' Aurora, li nbena fil-bidu tas-seklu 18, iżda l-biċċa l-kbira tiegħu nbniet fuq il-gżejjer fil-qrib (Ljungskär, Mjölnareholmen, Godnatt, Koholmen u Kurrholmen) jew iktar lil hinn, bħall-gżejjer fl-aħħar tal-bajja, flimkien b'mod partikolari mal-fortizza importanti ta' Kungsholmen u l-port ċirkolari tagħha.Iżda l-parti ċivili tal-belt ġiet ippjanata bir-reqqa. Għandha pjanta bi grilja rettangolari, għalkemm hemm ukoll xi toroq djagonali, maħluqa minħabba t-topografija taċ-ċentru storiku tal-belt. Nicodème Tessin ix-Xiħ kien responsabbli għad-disinn tal-binjiet u ta lil belt stil Barokk uniformi ħafna.
Il-binja ċentrali tal-belt hija l-Knisja ta' Fredrikskyrkan, li nbniet fis-snin 90 tas-seklu 17, fil-pjazza prinċipali li hija wkoll l-ogħla punt tal-gżira. Diversi knejjes oħra jinsabu fil-belt, bħall-Knisja tat-Trinità Mqaddsa, li nbniet għall-Ġermaniżi tal-belt fl-1709, jew l-Amiralitetskyrkan, li ġiet ikkonsagrata fl-1685.Quddiem l-Amiralitetskyrkan hemm l-istatwa ta' Rosenbom, li saret famuża bis-saħħa tal-ktieb tat-tfal ta' Selma Lagerlöf, The Wonderful Adventures of Nils, fejn l-istatwa tirrakkonta l-istorja tal-knisja. Qrib il-knisja hemm ukoll it-torri ta' Admiralstorn, li jmur lura għall-1699. Oriġinarjament dan kien jintuża biex jindika l-ħin għall-ħaddiema tat-tarzna iżda mill-1909 intuża bħala t-torri tal-knisja. L-istatwa żżomm test bl-Iżvediż f'idejha: "Umilment nitolbok, minkejja l-leħen dgħajjef tiegħi, biex tiġi u titfa' xi munita wara li tgħolli l-kappell tiegħi. Imbierkien dawk li jieħdu ħsieb il-foqra", li ġejja mill-aħħar sentenza tal-Bibbja.Finalment, il-belt għandha wkoll xi binjiet iktar reċenti, bħas-Sala tal-Mudelli, li bejn l-1780 u l-1920 ospitat diversi mudelli ta' dgħajjes. Dawn ġew ittrasferiti lill-Mużew Marittimu jew lill-muniċipju wara n-nirien tal-1790. Barra minn hekk, hemm il-binja tal-kontea (Länsresidenset) li nbniet bejn l-1909 u l-1911.
Mużewijiet
L-iżjed mużew li jżuruh nies fil-belt huwa l-Mużew Navali, li jilqa' madwar 250,000 viżitatur fis-sena; kważi nofshom ikunu Żvediżi. Il-Mużew Navali huwa l-mużew nazzjonali tal-Iżvezja dwar l-istorja tal-Flotta Navali Żvediża. Flimkien mal-wirjiet, il-mużew jospita kollezzjonijiet ta' oġġetti, arkivju ta' tpinġijiet, arkivju fotografiku u librerija. Il-mużew huwa involut ukoll fir-riċerka.
Il-binja attwali tal-mużew f'Stumholmen f'Karlskrona nfetħet fl-1997 mir-re attwali Karlu XVI Gustaf. Qabel dik id-data, il-mużew kien jinsab fl-eks barrakki tal-kadetti fil-port navali, Örlogshamnen, u sal-1963 kien magħruf bħala l-Mużew tat-Tarzna (Varvsmuseet).
Il-mużew huwa bbażat fuq is-"Sala tal-Mudelli" li nħolqot fl-1752 mir-Re Adolf Frederick tal-Iżvezja, fejn diversi mudelli ta' dgħajjes ġew maħżuna sabiex jiġu ttestjati tipi differenti ta' strutturi. Ilum il-ġurnata, dawn il-mudelli għadhom jiffurmaw il-qalba tal-kollezzjoni tal-mużew, iżda l-mużew jittraċċa wkoll l-istorja tal-Flotta Navali Żvediża.
Il-belt tospita wkoll il-Mużew ta' Blekinge, bi 82,443 viżitatur fl-2008.
Ekonomija
Uħud mill-ikbar impjegaturi f'Karlskrona huma Telenor, Ericsson u Roxtec. Il-belt għandha preżenza kumplessiva qawwija fl-industriji bbażati fuq it-teknoloġija informatika.
Trasport
Il-belt hija ppożizzjonata fix-Xlokk tal-Iżvezja b'kollegamenti eċċellenti man-naħa l-oħra tal-Baħar Baltiku. Hemm linja ta' laneċ li topera lejn Gdynia fil-Polonja li tittrasporta l-merkanzija u l-passiġġieri. L-operatur ta' dan is-servizz huwa l-Linja Stena.
Il-biċċa l-kbira tal-gżejjer ta' Karlskrona huma kkollegati ma' xulxin permezz ta' toroq. Waħda mill-gżejjer popolati l-kbar, Aspö, hija kkollegata ma' lanċa żgħira li ġġorr anke l-vetturi. Id-dgħajjes ibaħħru wkoll bejn diversi gżejjer tal-arċipelagu matul ix-xhur tas-sajf.
Trasport bit-triq
Il-belt tinsab qrib l-awtostrada Ewropea 22, ikkollegata permezz ta' sezzjoni żgħira tal-awtostrada, li tagħmel parti mat-triq nazzjonali 28. L-E22 tikkollega l-bliet prinċipali tan-Nofsinhar tal-Iżvezja, fosthom Malmö, Lund u Kristianstad, imbagħad tibqa' tiela' mal-kosta tal-Lvant lejn Kalmar u Norrköping. It-triq nazzjonali 28 tikkollega lil Karlstad ma' Emmaboda.
Trasport bil-ferrovija
Peress li l-belt kienet waħda mill-iktar importanti fl-Iżvezja, b'mod partikolari bis-saħħa tat-tarzna l-kbira tagħha, il-ħtieġa ta' linja ferrovjarja kienet kbira. Il-belt ingħatat l-ewwel linja ferrovjarja tagħha fl-1874, li kkollegatha ma' Växjö, li minnha nnifisha kienet ikkollegata mill-1865 mal-linja prinċipali Södra stambanan. Imbagħad, il-linja bdiet topera sat-Tramuntana taċ-ċentru storiku tal-belt ta' Karlskrona. It-tarzna, iktar lejn in-Nofsinhar, kienet ikkollegata fl-1888, bis-saħħa ta' linja taħt l-art ta' żewġ kilometri, iżda l-linja ngħalqet fl-1990. Din il-linja issa hija parti mill-Kust till Kust banan, li tikkollega lil Göteborg u Kalmar. Il-belt ingħatat linja ferrovjarja ġdida fl-1889 meta nbniet il-Blekinge kustbana, li tikkollega lil Kristianstad ma' Karlskrona.
Trasport marittimu
Hemm servizz regolari bil-lanċa minn Karlskrona sa Gdynia fil-Polonja, operat mil-Linja Stena, b'medja ta' żewġ vjaġġi 'l hemm u 'l hawn kuljum. Din il-linja ġġorr kważi 500,000 ruħ fis-sena. Il-port ta' Karlskrona jaqdi wkoll lill-arċipelagu ta' Blekinge.
Trasport bl-ajru
L-eqreb ajruport għall-belt huwa l-Ajruport ta' Ronneby, ħdejn Ronneby, b'titjiriet skedati lejn Stokkolma (Bromma u Arlanda). Fl-2009 ttranżitaw 191,168 ruħ minn dan l-ajruport.
Reliġjon
Hemm tliet knejjes importanti f'Karlskrona. Il-Fredrikskyrkan (il-Knisja ta' Federiku) ġiet iddisinjata minn Nicodemus Tessin ix-Xiħ, li ġie influwenzat mill-arkitettura Taljana. Is-sisien ta' dik il-knisja nbnew fl-1720 u ġiet inawgurata fl-1744. Hija differenti mill-knejjes Żvediżi normali peress li għandha lewn oranġj, tiżjin partikolari u żewġ torrijiet minkejja li mhijiex knisja veskovali.
It-Trefaldighetskyrkan (il-Knisja tat-Trinità Mqaddsa), imsejħa wkoll il-Knisja Ġermaniża, inbniet fl-1697-1709, abbażi tat-tpinġijiet ta' Tessin. Il-knisja tinsab ukoll fil-pjazza tas-suq fil-qalba tal-belt. Is-saqaf b'għamla ta' koppla huwa influwenzat ukoll mill-arkitettura Taljana u huwa karatteristika li qajla tidher fil-knejjes Żvediżi inġenerali.
Il-Knisja tal-Ammirall ta' Karlskrona (Amiralitetskyrkan) inbniet fl-1685 bl-injam miżbugħ bl-aħmar u hija waħda mill-ikbar knejjes tal-injam tal-Iżvezja. Quddiem il-knisja hemm l-istatwa famuża ta' Rosenbom.
Paroċċi
Il-Parroċċa tal-Belt ta' Karlskrona (mill-10 ta' Awwissu 1680);
il-Parroċċa Ġermaniża ta' Karlskrona (mill-10 ta' Awwissu 1680 sal-1 ta' Novembru 1846);
il-Parroċċa tal-Priġunieri ta' Karlskrona (mill-1808 sal-4 ta' Lulju 1866);
il-Parroċċa tal-Mużajk f'Karlskrona (mill-1785 sal-1994);
il-Parroċċa Rjali tal-Ammirall ta' Karlskrona (mill-1681, parroċċa mhux territorjali).
Hemm ukoll Knisja Kattolika ddedikata lill-Madonna ta' Fatima, f'Södra Kungsgatan 1, 371 30 Karlskrona.
Edukazzjoni
Il-belt hija l-kampus prinċipali tal-Blekinge tekniska högskola, Istitut tat-Teknoloġija stabbilit fl-1989, li huwa wieħed mill-ftit kulleġġi universitarji jew högskolor fl-Iżvezja li għandu d-dritt li jagħti d-dottorati. B'hekk għandu status pjuttost simili għal dak ta' università reali. L-istitut jimpjega madwar 600 ruħ u jospita madwar 8,000 student.
Sport
Il-klabbs sportivi li ġejjin huma stabbiliti f'Karlskrona:
Karlskrona HK
FK Karlskrona
Hästö IF
Pillagers HC
FBC Karlskrona
Letteratura
FThe Surgeon's Mate ta' Patrick O'Brian, Karlskrona hija l-bażi tal-flotta Brittanika fil-Baħar Baltiku għall-ħabta tal-1813, meta ż-żewġ nazzjonijiet kienu f'perjodu ta' paċi ma' xulxin u alleati kontra Napuljun. Il-Kaptan Jack Aubrey u Stephen Maturin jagħtu bidu għal azzjoni biex jinħeles grupp ta' forzi Katalani li kienu għadhom fis-servizz Franċiż fuq gżira fittizja fil-kosta tal-Pomeranja. Il-Viċi Ammirall Sir James Saumarez ikollu l-kmand f'idejh tal-flotta Baltika għall-iskop tar-rumanz.
Gallerija
Referenzi
Bliet Ewropej
Siti ta' Wirt Dinji
Bliet tal-Iżvezja |
29170 | https://mt.wikipedia.org/wiki/G%C4%A7erien%20ta%27%20Ajanta | Għerien ta' Ajanta | L-Għeriern ta' Ajanta huma madwar 30 għar imħaffer fil-blat li jitqiesu bħala monumenti tal-Buddiżmu li jmorru lura mis-seklu 2 Q.K. sal-ħabta tal-480 W.K., fid-distrett ta' Aurangabad fl-istat ta' Maharashtra fl-Indja. L-għerien jinkludu pitturi u skulturi mħaffra fil-blat li ġew deskritti bħala fost l-ifjen eżempji eżistenti ta' arti Indjana antika, b'mod partikolari l-pitturi espressivi li jqanqlu l-emozzjonijiet permezz tal-ġesti, il-pożi u l-forom.
Universalment jitqiesu bħala kapulavuri tal-arti reliġjuża Buddista. L-għerien inbnew f'żewġ fażijiet; l-ewwel fażi għall-ħabta tas-seklu 2 Q.K. u t-tieni għall-ħabta tal-400 sas-650 W.K., skont rakkonti antiki, jew f'perjodu qasir bejn l-460-480 W.K. skont studji li saru iktar 'il quddiem. Is-sit huwa monument protett ġestit mill-Istħarriġ Arkeoloġiku tal-Indja, u mill-1983, l-Għerien ta' Ajanta tniżżlu fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO.
L-Għerien ta' Ajanta jikkostitwixxu monasteri antiki u swali ta' qima ta' diversi tradizzjonijiet Buddisti mnaqqxa f'ħajt tal-blat ta' 75 metru (246 pied). L-għerien fihom ukoll pitturi dwar il-ħajjiet tal-imgħoddi u t-twelid mill-ġdid tal-Buddha, ġrajjiet pittoriċi mill-Jatakamala ta' Aryasura, u skulturi mħaffra fil-blat ta' divinitajiet Buddisti. Rekords testwali jissuġġerixxu li dawn l-għerien kienu jservu bħala post ta' rtir għall-patrijiet Buddisti fl-istaġun tal-monsuni, kif ukoll post ta' mistrieħ għall-merkanti u għall-pellegrini fl-Indja tal-qedem. Filwaqt li l-kuluri jgħajtu u l-affreski mal-ħitan kienu abbundanti fl-istorja Indjana kif joħroġ fid-dieher mir-rekords storiċi, l-Għerien Nri 16, 17, 1 u 2 ta' Ajanta jiffurmaw l-ikbar ġabra eżistenti ta' affreski Indjani antiki.
L-Għerien ta' Ajanta jissemmew fil-memorji ta' diversi vjaġġaturi Ċiniżi Buddisti li vvjaġġaw lejn l-Indja u minn uffiċjali Mugal tal-era ta' Akbar fil-bidu tas-seklu 17. L-għerien kienu mgħottija mill-veġetazzjoni tal-ġungla sa ma ġew "skoperti" b'kumbinazzjoni u ġibdu l-attenzjoni tal-Punent fl-1819 permezz ta' uffiċjal Brittaniku kolonjali, il-Kaptan John Smith waqt li kien qed jieħu sehem f'festin bil-kaċċa tat-tigri. L-għerien jinsabu f'ħajt tal-blat fit-Tramuntana ta' fondoq b'għamla tal-ittra "U" tax-xmara Waghur, fil-promontorju Dekkan. Fi ħdan il-fondoq hemm għadd ta' kaskati, li jistgħu jinstemgħu minn barra l-għerien meta l-livell tax-xmara jkun għoli.
Flimkien mal-Għerien ta' Ellora, l-Għerien ta' Ajanta huma fost l-iktar attrazzjonijiet turistiċi ewlenin ta' Maharashtra. Jinsabu madwar sitt kilometri (3.7 mili) minn Fardapur, 59 kilometru (37 mil) mill-belt ta' Jalgaon, 104 kilometri (65 mil) mill-belt ta' Aurangabad, u 350 kilometru (220 mil) fil-Lvant/fil-Grigal ta' Mumbai. L-Għerien ta' Ajanta jinsabu 100 kilometru (62 mil) mill-Għerien ta' Ellora, li jinkludu għerien Induisti, Ġain u Buddisti, l-aħħar fosthom li jmorru lura għal perjodu simili għall-Għerien ta' Ajanta. L-istil tal-Għerien ta' Ajanta jinstab ukoll fl-Għerien ta' Ellora u f'siti oħra bħall-Għerien ta' Elephanta, l-Għerien ta' Aurangabad, l-Għerien ta' Shivleni u t-tempji-għerien ta' Karnataka.
Storja
Ġeneralment huwa maqbul li l-Għerien ta' Ajanta saru f'żewġ fażijiet distinti, l-ewwel fażi fis-seklu 2 Q.K. sas-seklu 1 W.K., u t-tieni fażi diversi sekli wara.
L-għerien jikkonsisti minn 36 struttura identifikabbli, uħud minnhom skoperti wara n-numerazzjoni oriġinali tal-għerien minn 1 sa 29. L-għerien li ġew identifikati iktar tard ingħataw is-suffiss b'ittri tal-alfabett, pereżempju 15A, identifikata bejn l-għerien nri 15 u 16. In-numerazzjoni tal-għerien hija konvenzjoni ta' konvenjenza, u ma tirriflettix l-ordni kronoloġika tal-kostruzzjoni tagħhom.
Għerien tal-ewwel perjodu (Satavahana)
L-iżjed grupp bikri jikkonsisti mill-għerien nri 9, 10, 12, 13 u 15A. L-affreski f'dawn l-għerien juru ġrajjiet mill-Jatakas. Għerien li saru iktar tard jirriflettu l-influwenza artistika tal-perjodu Gupta, iżda hemm opinjonijiet diverġenti dwar f'liema seklu nbnew l-għerien bikrin. Skont Walter Spink, saru matul il-perjodu bejn il-100 Q.K. sal-100 W.K., x'aktarx taħt il-patrunaġġ tad-dinastija Satavahana Induista (230 Q.K. – sa madwar il-220 W.K.) li kienet tirrenja fir-reġjun. Sorsi oħra jindikaw il-perjodu tal-Imperu Maurya (300 Q.K. sal-100 Q.K.). Minn dawn l-għerien, l-għerien nri 9 u 10 huma swali ta' qima bi stupa tat-tip chaitya-griha, u l-għerien nri 12, 13 u 15A huma vihāras. L-ewwel għerien tal-ewwel perjodu Satavahana ma kellhomx skulturi figurattivi, u minflok kienu jenfasizzaw l-istupa.
Skont Spink, ladarba tlestew l-għerien tal-perjodu Satavahana, is-sit ma ġiex żviluppat iktar għal perjodu konsiderevoli sa nofs is-seklu 5. Madankollu, l-għerien bikrin kienu jintużaw matul dan il-perjodu, u pellegrini Buddisti żaru s-sit, skont ir-rekords li tħallew mill-pellegrin Ċiniż Faxian għall-ħabta tal-400 W.K.
Għerien tal-perjodu Vākāṭaka jew wara
It-tieni fażi tal-kostruzzjoni tal-Għerien ta' Ajanta bdiet fis-seklu 5. Għal żmien twil kien maħsub li l-għerien li nbnew iktar 'il quddiem inbnew tul perjodu estiż mis-sekli 4 sa 7 W.K., iżda f'dawn l-aħħar deċennji sensiela ta' studji mill-espert ewlieni fuq l-għerien, Walter M. Spink, waslu għall-konklużjoni li l-biċċa l-kbira tax-xogħlijiet twettqu fil-perjodu qasir ħafna mill-460 sal-480 W.K, matul ir-renju tal-Imperatur Induista Harishena tad-dinastija Vākāṭaka. Din il-fehma ġiet ikkritikata minn xi studjużi, iżda issa hija aċċettata b'mod wiesa' mill-biċċa l-kbira tal-awturi ta' kotba ġenerali tal-arti Indjani, pereżempju, Huntington u Harle.
It-tieni fażi hija attribwita lill-Buddiżmu teistiku Mahāyāna. L-għerien tat-tieni fażi huma l-għerieni nri 1-8, 11, 14-29, u wħud x'aktarx huma estensjonijiet ta' għerien iktar bikrin. L-għerien nri 19, 26 u 29 huma tat-tip chaitya-griha, u l-bqija huma tat-tip vihara. L-iżjed għerien elaborati saru f'dan il-perjodu, flimkien mar-rinnovazzjoni u t-tpittir mill-ġdid tal-għerien iktar bikrin.
Spink jiddikjara li huwa possibbli li tiġi stabbilita d-datazzjoni ta' dan il-perjodu b'livell għoli ta' preċiżjoni. Għalkemm għad hemm dibattitu dwar dan, l-ideat ta' Spink kulma jmur qed jiġu aċċettati b'mod wiesa', mill-inqas fil-konklużjonijiet ġenerali tiegħu. Is-sit web tal-Istħarriġ Arkeoloġiku tal-Indja tippreżenta d-datazzjoni tradizzjonali: "It-tieni fażi tal-pitturi bdiet għall-ħabta tas-sekli 5-6 W.K. u kompliet għaż-żewġ sekli ta' wara".
Skont Spink, l-attività tal-kostruzzjoni fl-għerien mhux kompluti ta' Ajanta ġiet abbandunata mill-patruni għonja għall-ħabta tal-480 W.K., ftit snin wara l-mewt ta' Harishena. Madankollu, Spink isostni li l-għerien milli jidher baqgħu jintużaw għal perjodu ta' żmien kif jidher mibb kemm huma mikula t-toqob li kienu jintużaw bħala pern fl-għerien li nbnew qrib l-480 W.K. It-tieni fażi tal-kostruzzjonijiet u tat-tiżjin tal-Għerien ta' Ajanta tikkorrispondi għall-qofol tal-Indja Klassika jew l-epoka tad-deheb tal-Indja. Madankollu, f'dak iż-żmien, l-Imperu Gupta diġà kien iddgħajjef minn kwistjonijiet politiċi interni u mill-attakki tal-Hūṇas, tant li l-Vakatakas effettivament kienu wieħed mill-iżjed imperi setgħana fl-Indja. Uħud mill-Hūṇas, l-Unni Alkoni ta' Toramana, kienu fil-fatt qed jirrenjaw fiż-żona fil-qrib ta' Malwa, fuq l-għatba tal-Punent tal-promontorju Dekkan, fiż-żmien meta saru l-Għerien ta' Ajanta. Permezz tal-kontroll li kellhom ta' żoni vasti tal-Majjistral tal-Indja, l-Unni jaf effettivament għamluha ta' pont kulturali bejn l-inħawi ta' Gandhara u l-Punent tal-promontorju Dekkan, fiż-żmien meta l-Għerien ta' Ajanta jew Pitalkhora kienu qed jiġu mżejna b'xi disinni ta' ispirazzjoni ta' Gandhara, pereżempju ta' Buddi lebsin tuniki mdawrin magħhom diversi drabi.
Skont Richard Cohen, deskrizzjoni tal-għerien mill-vjaġġatur Ċiniż tas-seklu 7 Xuanzang u diversi graffiti Medjevali mifruxa mas-sit jissuġġerixxu li l-Għerien ta' Ajanta kienu magħrufa u x'aktarx kienu jintużaw sussegwentement, iżda mingħajr preżenza stabbli jew kontinwa ta' komunità Buddista. L-Għerien ta' Ajanta jissemmew fit-test tas-seklu 17 Ain-i-Akbari ta' Abu al-Fazl, u jiġu deskritti bħala erbgħa u għoxrin tempju-għar imħaffra fil-blat b'idoli notevoli.
Era kolonjali
Fit-28 ta' April 1819 uffiċjal Brittaniku msejjaħ John Smith, tat-28 Kavallerija, hu u jikkaċċja t-tigri skopra d-daħla tal-Għar Nru 10 meta ragħaj żgħir lokali ggwidah lejn il-post u d-daħla. L-għerien kienu magħrufa sew man-nies lokali. Il-Kaptan Smith mar f'villaġġ fil-qrib u staqsa lin-nies lokali biex jiġu miegħu fis-sit b'mannari, lanez, torċi u tnabar, biex ineħħu l-veġetazzjoni tal-ġungla li kienet ħakmet l-għerien. Imbagħad huwa naqqax ismu u d-data apposta mal-ħajt tal-għar fuq pittura ta' bodhisattva. Peress li meta daħal fl-għar huwa kien bilwieqfa fuq munzell radam għoli ħames piedi li akkumula matul is-snin, it-tinqix jinsab ferm iktar fil-għoli mil-livell ta' bniedem adult illum il-ġurnata. Dokument dwar l-għerien imfassal minn William Erskine ġie ppreżentat lis-Soċjetà Letterarja ta' Bombay fl-1822.
Fi żmien ftit deċennji, l-għerien saru famużi għall-ambjent eżotiku ta' madwarhom, għall-arkitettura impressjonanti, u fuq kollox għall-pitturi eċċezzjonali u uniċi tagħhom. Għadd ta' proġetti kbar biex jiġu kkupjati l-pitturi saru fis-seklu ta' wara l-iskoperta mill-ġdid. FL-1848, is-Soċjetà Asjatika Rjali stabbiliet il-"Kummissjoni tal-Għerien-Tempji ta' Bombay" sabiex tneħħi l-veġetazzjoni, tnaddaf u tirreġistra l-iżjed siti importanti mħaffra fil-blat fil-Presidenza ta' Bombay, meta John Wilson kien president. Fl-1861 din saret in-nukleu tal-Istħarriġ Arkeoloġiku tal-Indja l-ġdid.
Matul l-era kolonjali, l-Għerien ta' Ajanta kienu jinsabu fit-territorju tal-istat tal-prinċep ta' Hyderabad u mhux fl-Indja Brittanika. Fil-bidu tas-snin 20 tas-seklu 20, Mir Osman Ali Khan, l-aħħar Nizam ta' Hyderabad, ħatar lin-nies biex jirrestawraw l-opri tal-arti, ikkonverta s-sit f'mużew u bena triq biex it-turisti jkunu jistgħu jżuru s-sit bi ħlas. Dawn l-isforzi rriżultaw f'ġestjoni bikrija ħażina, skont Richard Cohen, u aċċelleraw id-deterjorament tas-sit. Wara l-indipendenza, il-gvern statali ta' Maharashtra bena faċilitajiet ta' lqugħ u tat-trasport u tejjeb il-ġestjoni tas-sit. Iċ-Ċentru għall-Viżitaturi modern għandu faċilitajiet tajbin ta' parkeġġ u faċilitajiet pubbliċi, kif ukoll karozzi tal-linja operati mill-Istħarriġ Arkeoloġiku tal-Indja li jaħdmu f'intervalli regolari miċ-Ċentru għall-Viżitaturi sal-għerien.
Id-Direttur tal-Arkeoloġija ta' Nizam kiseb is-servizzi ta' żewġ esperti mill-Italja, il-Professur Lorenzo Cecconi, megħjun mill-Konti Orsini, biex jirrestawraw il-pitturi fl-għerien. Id-Direttur tal-Arkeoloġija għall-aħħar Nizam ta' Hyderabad stqarr dwar ix-xogħol ta' Cecconi u ta' Orsini li:It-tiswijiet fl-għerien u t-tindif u l-konservazzjoni tal-affreski twettqu skont prinċipji tant tajbin u b'mod xjentifiku li dawn il-monumenti uniċi reġgħu ngħataw il-ħajja għal mill-inqas xi żewġ sekli oħra.Minkejja dawn l-isforzi, telqa iktar 'il quddiem wasslet biex il-kwalità tal-affreski reġgħet bdiet tiddeterjora.
Mill-1983, l-Għerien ta' Ajanta tniżżlu fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO. L-Għerien ta' Ajanta, flimkien mal-Għerien ta' Ellora, saru l-iżjed attrazzjonijiet turistiċi popolari f'Maharashtra, u spiss ikunu ffullati fil-btajjel, xi ħaġa li tkompli tkabbar it-theddida għall-għerien, speċjalment l-affreski. Fl-2012, il-Korporazzjoni tal-Iżvilupp tat-Turiżmu ta' Maharashtra ħabbret pjanijiet biex flimkien maċ-ċentru għall-viżitaturi tal-Istħarriġ Arkeoloġiku tal-Indja fid-daħla tas-sit jiżdiedu repliki sħaħ tal-għerien nri 1, 2, 16 u 17 sabiex jitnaqqas l-iffullar fl-għerien oriġinali, u biex b'hekk il-viżitaturi jkollhom ideat viżiva aħjar tal-affreski, li fl-għerien oriġinali għandhom dawl bati biss fuqhom u diffiċli li wieħed japprezzahom sew.
Sit ta' Wirt Dinji
L-Għerien ta' Ajanta ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1983.
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' erba' kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (i) "Rappreżentazzjoni ta' kapulavur frott il-kreattività tal-bniedem"; il-kriterju (ii) "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; il-kriterju (iii) "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; u l-kriterju (vi) "Assoċjazzjoni diretta jew tanġibbli ma' avvenimenti jew ma' tradizzjonijiet ħajjin, ma' ideat jew ma' twemmin, jew ma' xogħlijiet artistiċi jew letterarji ta' valur universali straordinarju".
Referenzi
Siti ta' Wirt Dinji
Indja
Għerien
Buddiżmu |
29171 | https://mt.wikipedia.org/wiki/G%C4%A7erien%20ta%27%20Ellora | Għerien ta' Ellora | L-Għerien ta' Ellora huma Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fid-distrett ta' Aurangabad ta' Maharashtra, l-Indja. Is-sit huwa wieħed mill-ikbar kumplessi ta' għerien-tempji Induisti mnaqqxa fil-blat fid-dinja, b'opri tal-arti li jmorru lura għall-perjodu 600-1000 W.K. L-Għar nru 16 fih l-ikbar tħaffir monolitiku fil-blat fid-dinja, it-Tempju ta' Kailash, monument b'għamla ta' karru ddedikat lill-alla Shiva. It-Tempju ta' Kailash fih ukoll skulturi ta' diversi divinitajiet Induisti kif ukoll panewijiet ta' riljievi li juru fil-qosor żewġ ġrajjiet epiċi Induisti ewlenin.
B'kollox hemm iktar minn 100 għar fis-sit, kollha mħaffra fl-irdumijiet tal-bażalt fl-Għoljiet ta' Charanandri, u 34 minnhom huma miftuħin għall-pubbliku. Dawn jikkonsistu minn 17-il għar tal-Induiżmu (l-għerien nri 13-29), 12-il għar tal-Buddiżmu (l-għerien nri 1-12) u ħames għerien tal-Ġainiżmu (l-għerien nri 30-34). Kull grupp ta' għerien jirrappreżenta divinitajiet u mitoloġiji prevalenti fl-ewwel millenju W.K. Barra minn hekk hemm ukoll monasteri ta' kull wieħed mit-tliet reliġjonijiet. L-għerien inbnew qrib xulxin u juru l-armonija reliġjuża li kienet teżisti fl-Indja tal-qedem. Il-monumenti kollha ta' Ellora nbnew matul id-dinastija Rashtrakuta, li bniet parti mill-għerien Induisti u Buddisti, u matul id-dinastija Yadava, li bniet għadd ta' għerien Ġainisti. Il-finanzjament għall-kostruzzjoni tal-monumenti ġie pprovdut min-nies irjali, mill-merkanti u mill-għonja tar-reġjun.
Għalkemm l-għerien servew bħala tempji u punt ta' waqfien għall-pellegrini, il-pożizzjoni tas-sit tul rotta kummerċjali antika tan-Nofsinhar tal-Asja wasslet biex is-sit ikun ukoll ċentru kummerċjali importanti fir-reġjun Dekkan. Is-sit jinsab 29 kilometru (18-il mil) fil-Majjistral ta' Sambhaji Nagar, u madwar 300 kilometru (190 mil) fi Grieg il-Lvant ta' Mumbai. Illum il-ġurnata, l-Għerien ta' Ellora, flimkien mal-Għerien ta' Ajanta fil-qrib, huma attrazzjoni turistika ewlenija fir-reġjun ta' Marathwada f'Maharashtra u monument protett mill-Istħarriġ Arkeoloġiku tal-Indja (bl-Ingliż: Archeological Survey of India - ASI).
Etimoloġija
Ellora, imsejħa wkoll Verul jew Elura, hija l-forma mqassra tal-isem antik Elloorpuram. Il-verżjoni antika tal-isem instabet f'referenzi antiki bħall-iskrizzjoni Baroda tat-812 W.K. li ssemmi "l-kobor ta' dan is-sit" u li "dan is-sit inbena fuq għolja minn Krishnaraja f'Elapura", b'referenza għat-Tempju ta' Kailasa. Fit-tradizzjoni Indjana, kull għar għandu isem u s-suffiss Guha (bis-Sanskritu), Lena jew Leni (bil-Marathi), li jfisser "għar".
Bosta drabi jingħad ukoll li isem l-Għerien ta' Ellora oriġina minn Ilvalapuram, imsejħa għall-asura Ilvala li rrenja f'dan ir-reġjun sa ma ġarrab telfa kontra l-Għaref Induista Agastya.
Pożizzjoni
L-Għerien ta' Ellora jinsabu fl-istat ta' Maharashtra madwar 29 kilometru (18-il mil) fil-Majjistral tal-belt ta' Aurangabad, 300 kilometru (190 mil) fi Grieg il-Lvant ta' Mumbai, 235 kilometru (146 mil) minn Pune, madwar 100 kilometru (62 mil) fil-Punent tal-Għerien ta' Ajanta, u 2.3 kilometri (1.42 mil) mit-Tempju ta' Grishneshwar.
L-Għerien ta' Ellora jokkupaw reġjun relattivament ċatt tal-blat tal-Katina Muntanjuża tal-Punent (bl-Ingliż: Western Ghats), fejn l-attività vulkanika tal-qedem ħolqot formazzjonijiet b'diversi saffi tal-bażalt, magħrufa bħala n-Nases ta' Dekkan. L-attività vulkanika li ffurmat l-irdum li jħares lejn il-Punent li fih tħaffru l-Għerien ta' Ellora seħħet matul il-Kretaċju. Il-wiċċ vertikali li rriżulta minn din l-attività vulkanika ffaċilita l-aċċess għal bosta saffi ta' formazzjonijiet tal-blat, u b'hekk l-arkitetti tal-għerien setgħu jiksbu l-bażalt b'granuli ifjen għal skulturi iktar dettaljati.
Kronoloġija
Il-kostruzzjoni tal-Għerien ta' Ellora ilha tiġi studjata mill-era kolonjali Brittanika fl-Indja. Madankollu, it-trikkib fl-istili bejn l-għerien Buddisti, Induisti u Ġainisti għamilha diffiċli li jintlaħaq qbil dwar il-kronoloġija tal-kostruzzjoni tagħhom. In-nuqqas ta' qbil ġeneralment jikkonċerna: l-ewwel, liema mill-għerien Buddisti u Induisti tħaffru l-ewwel; u t-tieni, id-datazzjoni relattiva tal-għerien fi ħdan tradizzjoni partikolari. Il-konsensus wiesa' li feġġ huwa bbażat fuq it-tqabbil tal-istili ta' tinqix fl-Għerien ta' Ellora u f'għerien-tempji datati oħra fir-reġjun ta' Dekkan, tar-rekords testwali ta' diversi dinastiji, u tal-evidenza epigrafika li nstabet f'diversi siti arkeoloġiċi qrib l-Għerien ta' Ellora u f'inħawi oħra f'Maharashtra, f'Madhya Pradesh u f'Karnataka. Geri Hockfield Malandra u studjużi oħra ddikjaraw li l-Għerien ta' Ellora kellhom tliet perjodi importanti ta' kostruzzjoni: fażi Induista bikrija (għall-ħabta tal-550 sas-600 W.K.), fażi Buddista (għall-ħabta tas-600 sas-730 W.K.) u fażi Induista u Ġainista iktar 'il quddiem (għall-ħabta tas-730 sad-950 W.K.).
L-iżjed għerien bikrin x'aktarx li nbnew matul id-dinastiji Traikutaka u Vakataka, din tal-aħħar magħrufa l-iktar talli sponsorjat il-kostruzzjoni tal-Għerien ta' Ajanta. Madankollu, jitqies li x'aktarx uħud mill-iżjed għerien bikrin, bħall-Għar nru 29 (Induist), inbnew mid-dinastija Kalachuri ispirata minn Shiva, filwaqt li l-għerien Buddisti nbnew mid-dinastija Chalukya. L-għerien Induisti li nbnew iktar 'il quddiem u l-għerien Ġainisti bikrin inbnew mid-dinastija Rashtrakuta, filwaqt li l-aħħar għerien Ġainisti nbnew mid-dinastija Yadava, li kienet sponsorjat ukoll il-kostruzzjoni ta' għerien-tempji Ġainisti oħra.
Sit ta' Wirt Dinji
L-Għerien ta' Ellora ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1983.
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' tliet kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (i) "Rappreżentazzjoni ta' kapulavur frott il-kreattività tal-bniedem"; il-kriterju (iii) "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; u l-kriterju (vi) "Assoċjazzjoni diretta jew tanġibbli ma' avvenimenti jew ma' tradizzjonijiet ħajjin, ma' ideat jew ma' twemmin, jew ma' xogħlijiet artistiċi jew letterarji ta' valur universali straordinarju".
Monumenti Induisti: Għerien nri 13-29
L-għerien Induisti nbnew f'żewġ fażijiet matul il-perjodu tad-dinastija Kalachuri, minn nofs is-seklu 6 sas-seklu 8. Tħaffru disa' għerien-tempji fil-bidu tas-seklu 6, u mbagħad tħaffru erba' għerien oħra (l-għerien nri 17-29). Ix-xogħol beda l-ewwel, skont ordni kronoloġika, fl-Għerien nri 28, 27 u 19, u mbagħad fl-Għerien nri 29 u 21, li tħaffru fl-istess żmien mal-Għerien nri 20 u 26. L-Għerien nri 17 u 28 kienu l-aħħar li nbdew.
L-Għerien nri 14, 15 u 16, li nbnew wara tħaffru matul id-dinastija Rashtrakuta, u wħud huma datati bejn is-sekli 8 u 10. Ix-xogħol inbeda l-ewwel fl-Għerien nri 14 u 15, u l-Għar nru 16, l-ikbar tħaffir monolitiku fid-dinja, inbena l-aħħar. Dawn l-għerien tlestew fis-seklu 8 bis-sostenn tar-Re Krishna I.
Tempji Induisti Bikrin: Dhumar Lena, Għar nru 29
Il-kostruzzjoni fl-għerien Induisti bikrin x'aktarx li bdiet qabel dik fl-għerien Buddisti jew Ġainisti. Dawn l-għerien bikrin ġeneralment kienu ddedikati lill-alla Shiva, għalkemm l-ikonografija tissuġġerixxi li l-artiġjani taw l-istess prominenza u qima lil allat maskili u femminili oħra tal-Induiżmu. Karatteristika komuni ta' dawn l-għerien-tempji kienet linga-yoni mħaffra fil-blat fil-qalba tas-santwarju u kull waħda kienet tkun imdawra bi spazju biex wieħed ikun jista' jdur magħha (parikrama).
L-Għar nru 29, imsejjaħ ukoll Dhumar Lena, huwa wieħed mill-iżjed għerien bikrin ta' Ellora u fost l-ikbar ukoll. Il-kostruzzjoni Induista bikrija tal-għar-tempju kienet iċċentrata madwar il-"Vale Ganga", kaskata naturali li ġiet integrata fil-monument. Il-kaskata hija viżibbli minn gallarija mħaffra fil-blat fin-Nofsinhar, b'mod partikolari fl-istaġun tal-monsuni, u ġiet deskritta bħala "li taqa' fuq waħda mill-ħuġbejn ta' Shiva". It-tinqix f'dan l-għar huwa iktar mid-daqs ta' bniedem, iżda skont l-awtur Dhavalikar, id-dirgħajn ta' Shiva huma "iktar korpulenti, ikbar u iktar sproporzjonati" meta mqabbla mat-tinqix f'għerien oħra ta' Ellora.
Tempju ta' Rameshwar: Għar nru 21
L-Għar nru 21, imsejjaħ ukoll Rameshwar Lena, huwa għar bikri ieħor li l-kostruzzjoni tiegħu ġiet akkreditata lid-dinastija Kalachuri. L-għar tlesta qabel ma bdiet tirrenja d-dinastija Rashtrakuta, li mbagħad kompliet tkabbar l-Għerien ta' Ellora.
Għalkemm il-karatteristiċi tal-għar huma simili għal dawk f'għerien oħra ta' Ellora, dan l-għar fih ukoll għadd ta' opri uniċi, bħat-tinqix dwar il-ġrajja tal-alla femminili Parvati li ppruvat tirbaħ qalb Shiva. It-tinqix ta' Parvati u Shiva jiddevertu, tat-żwieġ ta' Parvati u Shiva, ta' Shiva jiżfen u ta' Kartikeya (Skanda) jinstab f'għerien oħra wkoll. Fl-Għar nru 21 hemm ukoll tinqix kbir tas-Sapta Matrika, is-seba' allat ommijiet tat-tradizzjoni Shakti tal-Induiżmu, u fuq kull naħa tagħhom tinqix ta' Ganesha u Shiva. Fuq ġewwa tat-tempju hemm it-tinqix ta' allat femminili oħra li huma importanti għat-tradizzjoni Shakti, pereżempju d-Durga. Fuq kull naħa tad-daħla tal-Għar nru 21 hemm skulturi kbar tal-allat femminili Ganga u Yamuna li jirrappreżentaw iż-żewġ xmajjar ewlenin tal-Himalayas u l-importanza tagħhom għall-kultura Indjana.
L-għar għandu konfigurazzjoni simetrika skont il-prinċipju tal-mandapa kwadra u fih tiżjin ġeometriku ripetut mal-għar kollu. Il-linga ta' Shiva fis-sanctum sanctorum tat-tempju hija ekwidistanti mill-istatwi tal-allat femminili ewlenin Ganga u Yamuna, u t-tlieta li huma jiffurmaw triangolu ekwilaterali. Skont Carmel Berkson, din il-konfigurazzjoni x'aktarx li tissimbolizza r-relazzjoni Brahman-Pakriti, l-interdipendenza tal-enerġiji maskili u femminili, li hija ċentrali għat-teoloġija Induista.
Tempju ta' Kailāśa: Għar nru 16
L-Għar nru 16, magħruf bħala t-Tempju ta' Kailasa, huwa għar-tempju partikolarment notevoli fl-Indja minħabba d-daqs u l-arkitettura tiegħu, kif ukoll minħabba li tħaffer minn blata sħiħa waħda.
It-Tempju ta' Kailasha, ispirat mill-Muntanja Kailasha, huwa ddedikat lil Shiva. Ġie mmuddellat skont linji simili bħal tempji Induisti oħra b'daħla, sala ta' assemblea, tempju prinċipali b'diversi sulari mdawwar b'bosta santwarji, b'konfigurazzjoni skont il-prinċipju tal-mandala kwadra, spazju integrat biex wieħed ikun jista' jdur mal-linga, garbha-grihya jew sanctum sanctorum bil-linga-yoni, u spira b'għamla simili għall-Muntanja Kailash – kollox imnaqqax fi blata sħiħa waħda. Santwarji oħra mnaqqxa fl-istess blata huma ddedikati lil Ganga, Yamuna, Saraswati, l-għaxar avatar ta' Vishnu, l-allat maskili u femminili Vediċi inkluż Indra, Agni, Vayu, Surya u Usha, kif ukoll divinitajiet mhux Vediċi bħal Ganesha, Ardhanarishvara (nofs Shiva, nofs Parvati), Harihara (nofs Shiva, nofs Vishnu), Annapurna, Durga u oħrajn. Il-pjan terran tat-tempju fih bosta opri ta' Shiva, Vaishnava u Shakti; sett notevoli ta' tinqix jinkludi t-tnax-il episodju mit-tfulija ta' Krishna, element importanti tal-Vaixnaviżmu.
L-istruttura hija tempju mhux mirfud, b'diversi sulari, u tkopri erja d-doppju tad-daqs tal-Partenon f'Ateni. Huwa stmat li l-artisti neħħew tliet miljun pied kubu ta' blat, b'piż ta' madwar 200,000 tunnellata, biex jitħaffer it-tempju.
Il-kostruzzjoni tat-tempju ġiet attribwita lir-Re tad-dinastija Rashtrakuta Krishna I (li rrenja mis-756 sas-773 W.K.), iżda ġew innutati wkoll elementi tal-arkitettura Pallava. Il-bitħa għandha bażi ta' 82 metru b'46 metru, u hija għolja 30 metru (280 pied × 160 pied × 106 pied). Id-daħla fiha gopuram baxxa. Is-santwarju ċentrali bil-linga għandu mandapa b'saqaf ċatt mirfud b'16-il pilastru, u shikhara Dravidjana. F'zuntier quddiem it-tempju hemm xbieha tal-muntanja Nandi (barri sagru) ta' Shiva. Tnejn mill-ħitan fit-tempju prinċipali fihom ringieli ta' tinqix mill-ġrajja tal-Mahabharata fuq in-naħa tat-Tramuntana, u mill-ġrajja tar-Ramayana fuq in-naħa tan-Nofsinhar.
It-Tempju ta' Kailasha jitqies bħala eżempju notevoli ta' kostruzzjoni tat-tempji mill-istorja Indjana tal-ewwel millenju, u Carmel Berkson isejjaħlu "wieħed mill-għeġubijiet tad-dinja" fost il-monumenti mħaffrin fil-blat.
Tempju ta' Dashavatara: Għar nru 15
It-Tempju ta' Dashavatara jew l-Għar nru 15, huwa struttura sinifikanti oħra li tlestiet xi żmien wara l-Għar nru 14 (Ravan ki Khai, Induist). L-Għar nru 15 fih ċelel u konfigurazzjoni simili għal dawk fl-Għerien Buddisti nri 11 u 12, li jissuġġerixxu li dan l-għar kien maħsub bħala għar Buddist; madankollu, il-preżenza ta' karatteristiċi mhux Buddisti, bħal Nrtya Mandapa (paviljun Indjan taż-żfin klassiku) fid-daħla tiegħu, indikat mod ieħor. Skont James Harle, fl-Għar Buddist nru 11 instabu xbihat Induisti, filwaqt li bosta divinitajiet Induisti ġew inkorporati fl-għerien Buddisti tar-reġjun. Dan it-trikkib f'disinni differenti bejn l-għerien Buddisti u Induisti jaf sar peress li l-arkitetti u l-ħaddiema li ħadmu f'dawn is-siti kienu l-istess nies, jew inkella għar li kien ikun ippjanat bħala wieħed Buddist imbagħad kien jiġi adattat f'monument Induist.
Skont Geri Malandra, l-għerien Buddisti kollha ta' Ellora kienu intrużjoni f'post li diġà kien sit stabbilit tal-pellegrinaġġi Induisti tat-Tirtha Brahmana, u mhux bil-kontra. Barra minn hekk, peress li kemm l-għerien Buddisti kif ukoll dawk Induisti kienu fil-biċċa l-kbira anonimi, bl-ebda iskrizzjoni dwar id-donaturi li bnewhom, l-intenzjoni u n-natura oriġinali tagħhom huma spekulattivi.
It-tempju Induist fl-Għar 15 għandu bitħa fil-beraħ b'mandapa monolitika mhux mirfuda fin-nofs u tempju ta' żewġ sulari mħaffer fuq wara fil-blat. Panewijiet bi skulturi kbar bejn il-kolonni fil-ħitan fis-sular ta' fuq juru firxa wiesgħa ta' temi, inkluż l-għaxar avatars ta' Vishnu. Iskrizzjoni ta' Dantidurga, kruċjali għad-datazzjoni tat-tempju, tinsab fuq il-ħajt ta' wara tal-mandapa ta' quddiem. Skont Coomaraswamy, l-ifjen riljiev ta' dan l-għar huwa dak tal-mewt ta' Hiranyakashipu, fejn Vishnu b'għamla ta' raġel-iljun (Narasimha), joħroġ minn pilastru biex ipoġġi id fatali fuq spalltu. Din hija skultura tad-dinastija Rastrakoot. Riljievi oħra fl-Għar nru 15 jinkludu l-Gangadhara, iż-żwieġ ta' Shiva u Parvati, it-Tripurantika tat-tradizzjoni Shakti, Markendeya, Garuda, aspetti tal-ħajja, Nandi f'mandapa, Shiva jiżfen, Andhakasura, Govardhanadhari, Gajendravarada u oħrajn. Il-panewijiet huma rranġati f'dijadi, li skont Carmel Berkson isaħħu lil xulxin b'wirja ta' "enerġija kooperattiva iżda wkoll antagonistika" b'reċiproċità ta' trasferiment ta' poteri.
Għerien Indù oħra
Għerien Induisti notevoli oħra huma r-Ravan ki Khai jew l-Għar nru 14 u n-Nilkantha jew l-Għar nru 22. It-tnejn li huma fihom bosta skulturi. L-Għar nru 25, b'mod partikolari, fih tinqix ta' Surya mas-saqaf.
Monumenti Buddisti: Għerien nri 1-12
Dawn l-għerien jinsabu fuq in-naħa tan-Nofsinhar u nbnew bejn is-630 u s-700 W.K., jew bejn is-600 u s-730 W.K. Inizjalment kien maħsub li l-għerien Buddisti kienu l-iżjed strutturi bikrin li nħolqu bejn is-sekli 5 u 8, bl-għerien nri 1-5 fl-ewwel fażi (400-600) u nri 6-12 f'fażi iktar 'il quddiem (650-750), iżda studjużi moderni issa jqisu li l-kostruzzjoni tal-għerien Induisti saret qabel dik tal-għerien Buddisti, għalkemm m'hemmx qbil dwar dan fis-sorsi kollha. L-iżjed għar Buddist bikri huwa l-Għar nru 6, imbagħad l-għerien nri 5, 2, 3, 5 (fuq il-lemin), l-għerien nri 4, 7, 8, 10 u 9, u fl-aħħar nett l-għerien nri 11 u 12, magħrufa wkoll bħala Do Thal u Tin Thal rispettivament.
Ħdax mit-tnax-il għar Buddist jikkonsistu minn viharas jew monasteri bi swali għat-talb. Dawn kienu binjiet kbar, b'diversi sulari, imħaffrin fil-wiċċ tal-muntanja, b'kwartieri għall-għajxien, kwartieri għall-irqad, kċejjen, u kmamar oħra. L-għerien bil-monasteri għandhom santwarji b'tinqix ta' Gautama Buddha, bodhisattvas u qaddisin. F'uħud minn dawn l-għerien, l-iskulturi għamlu ħilithom biex lill-ġebla jagħtuha dehra bħall-injam.
L-Għerien nri 5, 10, 11 u 12 huma għerien Buddisti b'importanza arkitettonika. L-Għar nru 5 huwa uniku fost l-Għerien ta' Ellora peress li ġie ddisinjat bħala sala b'par bankijiet paralleli tar-refettorju fiċ-ċentru u statwa ta' Buddha fuq wara. Dan l-għar u l-Għar nru 11 tal-Għerien ta' Kanheri huma l-unika żewġ għerien Buddisti fl-Indja li huma rranġati b'dan il-mod. L-Għerien nri 1 sa 9 huma kollha monasteri filwaqt li l-Għar nru 10, l-Għar ta' Vīśvakarmā, huwa sala Buddista maġġuri għat-talb. L-Għerien nri 11 u 12 huma għerien-monasteri tal-Buddiżmu Mahayana bi tliet sulari, b'idoli, b'mandali mnaqqxa fil-ħitan, b'bosta allat femminili, u ikonografija relatata mal-bodhisattva tal-Buddiżmu Vajrayana. Dawn huma evidenza ċara li tissuġġerixxi li l-ideali Vajrayana u Tantriċi tal-Buddiżmu kienu stabbiliti sew fin-Nofsinhar tal-Asja fis-seklu 8 W.K.
Għar ta' Vishvakarma
Fost l-għerien Buddisti, l-Għar nru 10 huwa tassew notevoli. Huwa chaitya jew sala tal-qima msejħa l-Għar ta' Vishvakarma, u nbena għall-ħabta tas-650 W.K. Dan l-għar huwa magħruf ukoll bħala l-"Għar tal-Mastrudaxxa", peress li l-ġebla tiegħu ngħatat dehra qisha ta' xorok tal-injam. Lil hinn mid-daħla tiegħu fuq sulari differenti, wieħed jasal f'sala ta' stupa qisha katidral, magħrufa wkoll bħala chaitya-griha (post għat-talb). Fil-qalba ta' dan l-għar hemm statwa ta' 15-il pied ta' Buddha bilqiegħda b'poża tal-ipprietkar.
L-Għar nru 10 jikkombina vihara ma' sala tal-qima qisha kappella bi tmien ċelel sussidjarji, erba' fil-ħajt ta' wara u erba' fuq il-lemin, kif ukoll portiku fuq quddiem. Din is-sala hija l-unika chaitya griha ddedikata fost l-għerien Buddisti u nbniet b'linji simili għall-Għerien nri 19 u 26 tal-Għerien ta' Ajanta. L-Għar nru 10 fih ukoll gavaksha jew chandrashala, tieqa b'għamla ta' ħnejja u konnessjoni laterali li tagħti għall-Għar nru 9 ta' Ellora.
Is-sala prinċipali tal-Għar ta' Visvakarma għandha pjanta b'apsida u hija maqsuma f'navata ċentrali u korsiji laterali permezz ta' 28 kolonna ottagonali b'kapitelli sempliċi bil-brakits. Fin-naħa apsidali tas-sala chaitya hemm stupa u fuq il-wiċċ tagħha hemm Buddha bilqiegħda kolossali bil-poża ta' vyakhyana mudra (poża tat-tagħlim). Fuq wara tal-istupa hemm siġra kbira Bodhi mnaqqxa. Is-sala għandha saqaf bil-volti b'triforji mnaqqxa fil-blat qishom xorok tal-injam. Il-freġji fuq il-pilastri fihom irġejjen Naga, u r-riljiev artistiku estensiv fih diversi karattri fosthom intrattenituri, żeffiena u mużiċisti.
In-naħa ta' quddiem tas-sala għat-talb hija spazju fil-beraħ imħaffer mill-blat li wieħed jasal għalih permezz ta' għadd ta' tarġiet. Id-daħla tal-għar għandha faċċata mnaqqxa u mżejna b'bosta motivi Indjani, inkluż apsari u patrijiet jimmeditaw. Fuq iż-żewġ naħat tas-sular ta' fuq hemm portiċi bil-pilastri bi kmamar żgħar fil-ħitan ta' wara tagħhom. Il-veranda bil-pilastri taċ-chaitya għandha santwarju żgħir fuq kull naħa u ċella individwali fit-tarf nett tal-ħajt ta' wara. Il-kolonni tal-kuritur għandhom xaftijiet kwadri enormi u kapitelli ghata-pallava (b'għamla ta' vażuni u bil-weraq). Id-diversi sulari tal-Għar nru 10 fihom idoli ta' divinitajiet maskili u femminili, bħal Maitreya, Tara, Avalokitesvara (Vajradhamma), Manjusri, Bhrkuti u Mahamayuri, imnaqqxa bl-istil tad-dinastija Pala li jinstab l-iktar fir-reġjuni tal-Lvant tal-Indja. Xi influwenzi tan-Nofsinhar tal-Indja joħorġu fid-dieher ukoll f'diversi opri tal-arti f'dan l-għar.
Monumenti Ġain: Għerien nri 30-34
Fin-naħa tat-Tramuntana tal-Għerien ta' Ellora hemm ħames għerien Ġainisti tas-setta Digambara, li tħaffru fis-seklu 9 u fil-bidu tas-seklu 10 W.K. Dawn l-għerien huma iżgħar mill-għerien Buddisti u Induisti għalkemm xorta waħda fihom tinqix b'dettall kbir. Dawn l-għerien, u l-għerien Induisti li nbnew l-aħħar, inbnew għall-ħabta tal-istess żmien u fihom ideat arkitettoniċi u devozzjonali simili bħal veranda bil-pilastri, mandapa simetrika u puja (sala tal-qima). Madankollu, għad-differenza tat-tempji Induisti, l-enfasi ssir fuq ix-xbihat ta' erba' u għoxrin Jina (konkwistaturi spiritwali li kisbu l-ħelsien miċ-ċiklu bla tmiem ta' twelid mill-ġdid). Minbarra dawn il-Jinas, fost l-opri tal-arti fit-tempji Ġainisti hemm it-tinqix ta' allat maskili u femminili, magħrufa bħala yaksa (alla maskili) u yaksi (alla femminili), u devoti umani prevalenti fil-mitoloġija tal-Ġainiżmu tal-ewwel millenju W.K.
Skont Jose Pereira, il-ħames għerien effettivament kienu 23 struttura distinta li tħaffru matul perjodi differenti. 13 minnhom jinsabu f'Indra Sabha, sitta fil-Jagannatha Sabha u l-bqija fiċ-Chhota Kailash. Pareira uża bosta sorsi biex jikkonkludi li l-għerien Ġainisti ta' Ellora x'aktarx bdew jinbnew fl-aħħar tas-seklu 8, u l-attività tal-kostruzzjoni u tat-tħaffir baqgħet għaddejja wara s-seklu 10 sas-seklu 13, qabel ma waqfet ħesrem mal-invażjoni tar-reġjun mis-Sultanat ta' Delhi. Evidenza ta' dan tinstab fl-iskrizzjonijiet iddedikati li ġew datati li jmorru lura għall-1235 W.K., fejn id-donatur jiddikjara li "kkonverta lil Charanadri f'tirtha mqaddsa" biex dawk li jemmnu fil-Ġainiżmu jkollhom it-tinqix ta' diversi Jina.
Fost is-santwarji Ġainisti, huma partikolarment importanti ċ-Chhota Kailash (l-Għar nru 30, b'erba' skavi), l-Indra Sabha (l-Għar nru 32, bi 13-il skavi) u l-Jagannath Sabha (l-Għar nru 33, b'erba' skavi). L-Għar nru 31 fiha sala mhux kompluta b'erba' pilastri u santwarju. L-Għar nru 34 huwa għar żgħir, li wieħed jista' jaċċessah minn fetħa fin-naħa tax-xellug tal-Għar nru 33.
L-għerien Ġainisti fihom uħud mix-xbihat l-iktar bikrin tas-Samavasarana fost it-tinqix devozzjonali tagħhom. Is-Samavasarana hija ta' importanza partikolari għall-Ġainiżmu peress li hija s-sala fejn it-Tirthankara jipprietka wara li jikseb il-Kevala Jnana (l-onnixxenza liberatorja). Karatteristika interessanti oħra li tinstab f'dawn l-għerien hija li l-figuri sagri tal-Ġainiżmu jinġabru f'pari, speċifikament Parsvanatha u Bahubali, li jidhru 19-il darba. Opri tal-arti oħra ta' importanza jinkludu dawk tad-divinitajiet Sarasvati, Sri, Saudharmendra, Sarvanubhuti, Gomukha, Ambika, Cakresvari, Padmavati, Ksetrapala u Hanuman.
Chhota Kailasha: Għar nru 30
Chhota Kailasha jew it-Tempju Żgħir ta' Kailasha, ingħata dan l-isem minħabba t-tinqix simili li għandu bħal dawk tat-Tempju ta' Kailasha. Dan it-tempju x'aktarx li nbena fil-bidu tas-seklu 9, fl-istess żmien bħall-kostruzzjoni tas-sular t'isfel tal-Indra Sabha, xi deċennji wara t-tlestija tat-Tempju ta' Kailasha. Fih żewġ riljievi enormi ta' Indra jiżfen, wieħed bi tmien dirgħajn u ieħor bi tnax, it-tnejn li huma mżejna b'ornamenti u kuruna; id-dirgħajn ta' Indra jidhru b'diversi pożi jew mudra li jfakkru l-opri tal-arti ta' Shiva jiżfen li nstabu fl-għerien Induisti fil-qrib. Madankollu, l-ikonografija għandha diversi differenzi li jindikaw li dan l-għar fih Indra mhux Shiva jiżfen. Il-panewijiet ta' Indra fid-daħla fihom ukoll divinitajiet oħra, ħlejqiet tas-smewwiet, mużiċisti u żeffiena.
L-istoriku tal-arti Lisa Owen qajmet dubji dwar jekk il-mużika u ż-żfin kinux parti mill-Ġainiżmu tas-seklu 9, minħabba li t-teoloġija tal-Ġainiżmu tiffoka fuq l-axxetiċiżmu meditattiv. Rajan, pereżempju, ippropona li l-Għar nru 30 jaf oriġinarjament kien monument tal-Induiżmu li mbagħad ġie kkonvertit f'tempju tal-Ġainiżmu. Madankollu, Owen tissuġġerixxi li l-opri tal-arti ċelebrattivi f'dan it-tempju jistgħu jinftiehmu aħjar bħala parti mid-duttrina tas-Samavasarana fil-Ġainiżmu.
It-trikkib bejn il-mitoloġiji tal-Ġainiżmu u tal-Induiżmu ħolqu konfużjoni sħiħa, peress li t-Tielet Ktieb tal-Mahabharata tal-Induiżmu jiddeskrivi r-residenza ta' Indra bħala waħda mimlija b'varjetà ta' eroj, ħaddiema tal-qorti u artiġjani, fi ħdan ambjent qisu ta' ġenna. Dawn l-immaġnijiet jiġu ripetuti fl-Għar nru 30 kollu, b'mod simili għall-għerien Induisti, u b'hekk isawru l-kuntest tat-tempju. Madankollu, is-simboliżmu eqreb taċ-ċentru tat-tempju huwa iktar allinjat mal-ideat ewlenin tal-Ġainiżmu; bi prevalenza ikbar ta' xbihat jimmeditaw u Jinas – il-post fejn in-nies devoti tal-Ġainiżmu jipprattikaw ir-ritwal tal-abhisheka (qima) tagħhom.
Għar nru 31
L-Għar nru 31, li jikkonsistit minn erba' pilastri, santwarju żgħir u għadd ta' tinqixiet, ma tlestiex. It-tinqix ta' Parshvanatha, bl-għassa tal-yaksha Dharanendra bis-seba' kappi tiegħu, u ta' Gommateshvara saru fil-ħitan tax-xellug u tal-lemin tas-sala, rispettivament, filwaqt li fi ħdan is-santwarju hemm idolu ta' Vardhamana Mahavir Swami. L-idolu jinsab bilqiegħda f'pożizzjoni padmasan fuq tron bl-iljuni u tidher chakra fil-panew tan-nofs tat-tron. Il-figura tal-yaksha Matanga fuq iljunfant tinsab fuq in-naħa tax-xellug tas-santwarju filwaqt li dik tal-yakshi Siddhaiki, bilqiegħda f'pożizzjoni savya-lalitasana fuq iljun b'wild fuq ħoġorha tinsab fuq il-lemin.
Indra Sabha: Għar nru 32
Indra Sabha (l-Għar nru 32), li tħaffer fis-seklu 9, huwa għar b'żewġ sulari u b'santwarju monolitiku fl-ispazju ċentrali tiegħu. Xi storiċi tas-seklu 19 ħawdu l-yaksas tal-Ġainiżmu ma' xbihat oħra ta' Indra li nstabu fl-opri tal-arti Buddisti u Induisti, u b'hekk wasslu biex it-tempju jissejjaħ b'mod żbaljat bħala "Indra Sabha". Indra huwa divinità importanti fit-tliet reliġjonijiet maġġuri tar-reġjun, iżda huwa ta' importanza partikolari fil-Ġainiżmu mhux biss għaliex huwa wieħed mill-64 alla li jirrenjaw fis-smewwiet, iżda hu speċifikament huwa r-re tal-ewwel ġenna tal-Ġainiżmu u l-arkitett ewlieni tas-sala tal-assemblea ċelestjali skont l-Adipurana, test sagru tal-Ġainiżmu.
It-tempju tal-Ġainiżmu ta' Indra Sabha huwa sinifikanti storikament għaliex fih evidenza, bħala saffi ta' depożiti u rekords testwali, tal-qima attiva ġo fih mill-komunità Ġainista. B'mod partikolari, huwa magħruf li kienu jsiru ritwali fis-sular ta' fuq, fejn l-opri tal-arti jaf kellhom rwol ċentrali.
Bħal fil-każ ta' bosta Għerien ta' Ellora, hemm ħafna tinqix li jżejjen it-tempju, pereżempju t-tinqix ta' fjura tal-lotus fuq is-saqaf. Fis-sular ta' fuq tas-santwarju, imħaffer fuq in-naħa ta' wara, hemm xbieha ta' Ambika, il-yakshini ta' Neminath, bilqiegħda fuq l-iljun tagħha taħt siġra tal-mango tree mimlija frott. Iċ-ċentru tas-santwarju fih is-Sarvatobhadra, fejn erba' Tirthankaras tal-Ġainiżmu – Rshibha (l-ewwel), Neminatha (it-22), Parsvanatha (it-23) u Mahavira (l-24) huma allinjati mal-pożizzjonijiet kardinali u jiffurmaw post ta' qima għad-devoti.
Jagannatha Sabha: Għar nru 33
Jagannatha Sabha (l-Għar nru 33) huwa t-tieni l-ikbar għar tal-Ġainiżmu f'Ellora u jmur lura għas-seklu 9 skont l-iskrizzjonijiet imnaqqxa fuq il-pilastri. Dan l-għar fih żewġ sulari bi tnax-il pilastru enormi u rjus tal-iljunfanti orjentati lejn zuntier, kollha kemm huma mnaqqxa f'blata sħiħa waħda. Is-sala fiha żewġ pilastri kwadri tqal quddiem, erba' fiż-żona tan-nofs, sala prinċipali kwadra bil-pilastri wkoll u b'xaftijiet imrikkbin ħdejn xulxin, kollha mnaqqxa b'mod mirqum bil-kapitelli, bil-brakits u bid-disinn imrikkeb. L-idoli maġġuri fuq ġewwa huma dawk ta' Parshvanatha u ta' Mahavira, l-aħħar żewġ Tirthankaras fil-Ġainiżmu.
Għar nru 34
Skont l-istoriku José Pereira, ċerti iskrizzjonijiet fl-Għar nru 34 jew J26 għadhom ma ġewx deċifrati iżda x'aktarx li saru bejn it-800 u t-850 W.K. Huwa maħsub li iskrizzjonijiet oħra, bħal dik ta' Sri Nagavarma, imorru lura għas-seklu 9 jew 10.
Dan l-għar fih statwa mnaqqxa kbira ta' Parshvanatha Jina bilqiegħda flimkien ma' erba qaddejja camara, tnejn minnhom bil-frosta, li jidhru qishom ħerġin minn wara t-tron tal-Jina. Bħal f'bosta skavi Ġainisti oħra, par kbir ta' yaksa-yaksi jinstab ukoll f'dan l-għar qrib il-Jina. Fuq in-naħa ta' wara tal-għar hemm figura bid-daqna bi skutella f'idejha b'offerti tondi bħala sagrifiċċju, b'għamliet li jfakkru fil-pindas (blalen tar-ross) jew fil-laddus (blalen tal-ħelu). Dan jissuġġerixxi li x-xbieha tista' tkun marbuta mal-qima devozzjonali tal-Ġainiżmu, x'aktarx xi ċerimonja ta' shraddha. Flimkien max-xbieha ta' Parshvanatha fl-għar hemm oħra ta' Gommateshvara bilwieqfa, akkumpanjati b'tinqix ieħor ta' mużiċisti jdoqqu varjetà ta' strumenti bħal kurunetti, tnabar, bronji, trumbetti u plattini. Karatteristika partikolarment notevoli tal-għar hija tinqixa ġganteska ta' lotus miftuħa fuq is-saqaf tagħha fuq ġewwa u fuq barra. Din tinstab f'post Ġainista ieħor biss u fl-Għar Induista nru 25 mill-Għerien ta' Ellora kollha. Il-kollokazzjoni tal-lotus fuq l-għar minflok xi skultura tissimbolizza li t-tempju huwa post divin.
Xbieha ta' Parshvanath imnaqqxa fil-blat
Fuq l-għolja fil-Grigal tal-kumpless prinċipali ta' għerien hemm tempju Ġainista li fih xbieha mnaqqxa fil-blat ta' 16-il pied (4.9 metri) ta' Parshvanath mill-perjodu tad-dinastija Rashtrakuta b'iskrizzjoni datata l-1234 W.K. Maġenb ix-xbieha ppreservata sew hemm tinqix ta' Dharaıendra u ta' Padmavati. L-iskrizzjoni ssemmi li s-sit jissejjaħ l-Għolja ta' Charana u huwa post sagru. Għadu jintuża attivament bħala sit tal-qima u b'hekk mhuwiex protett mill-Istħarriġ Arkeoloġiku tal-Indja. Biex wieħed jasal għat-tempju jrid jitla' sitt mitt tarġa. Is-sit huwa ġestit minn Gurukul Ġainista li jgħix fil-villaġġ fil-qrib.
Viżitaturi, profanazzjoni u ħsara
Matul is-sekli ta' wara t-tlestija tal-għerien kien hemm diversi rekords bil-miktub li jindikaw li dawn l-għerien kienu jżuruhom regolarment, b'mod partikolari għaliex kienet tinsab qrib rotta kummerċjali; pereżempju, huwa magħruf li l-Għerien ta' Ellora kienu frekwentati minn patrijiet Buddisti fis-sekli 9 u 10. Bi żball issir referenza għall-għerien minn resident tas-seklu 10 minn Bagdad Al-Mas‘udi bħala "Aladra", is-sit ta' tempju kbir, post ta' pellegrinaġġ Indjan b'eluf ta' ċelel fejn id-devoti setgħu jgħixu; fl-1352 W.K., ir-rekords ta' Ala-ud-Din Bahman Shah isemmu li kkampja fis-sit. Rekords oħra nkitbu minn Firishta, Thevenot (1633-1667), Niccolao Manucci (1653–1708), Charles Warre Malet (1794) u Seely (1824). Xi rakkonti jirrikonoxxu l-importanza tal-Għerien ta' Ellora iżda jagħmlu stqarrijiet mhux preċiżi rigward il-kostruzzjoni tagħhom; pereżempju, deskrizzjoni tal-għerien mill-vjaġġatur minn Venezja Niccolao Manucci, li kien kiteb l-istorja tal-Mugal li kienet intlaqgħet tajjeb fi Franza, kiteb li l-Għerien ta' Ellora "...kienu nbnew miċ-Ċiniżi tal-qedem" abbażi tal-valutazzjoni tiegħu tax-xogħol tas-sengħa u abbażi ta' dak li kienu qalulu. L-Għerien ta' Ellora kienu sit magħruf sew fi żmien il-Mugal: l-imperatur Aurangzeb kien jieqaf jiekol hemmhekk mal-familja tiegħu, bħalma kienu jagħmlu Mugal nobbli oħra. Mustaid Khan, wieħed mill-membri tal-qorti ta' Aurangzeb, stqarr li n-nies kienu jżuru l-inħawi fl-istaġuni kollha iżda speċjalment matul l-istaġun tal-monsuni. Huwa semma wkoll "bosta tipi ta' xbihat b'għamliet qishom ħajji" mnaqqxa fuq is-soqfa u mal-ħitan, iżda nnota li l-monumenti nfushom kienu jinsabu fi stat ta' "telqa minkejja l-pedamenti b'saħħithom tagħhom".
Il-Lalitacaritra, test Marathi li jmur lura għall-aħħar tas-seklu 13 W.K., huwa l-ewwel rapport li jiddikjara li l-użu attiv tal-Għerien ta' Ellora ntemm fis-seklu 13. Ir-rekords tal-qorti Iżlamika kienu jindikaw li Deogiri, il-belt kapitali tad-dinastija Yadava madwar 10 kilometri mill-Għerien ta' Ellora, sfat taħt attakk sostnut matul dan il-perjodu u sussegwentement spiċċat f'idejn is-Sultanat ta' Delhi fl-1294 W.K. Skont José Pereira, hemm evidenza li x-xogħol tal-kostruzzjoni fl-għerien Ġainisti f'Ellora kien iffjorixxa taħt Singhana, li rrenja fid-dinastija Yadava bejn l-1200 u l-1247 W.K., u dawn l-għerien kienu jintużaw mill-viżitaturi u mill-fidili Ġainisti sas-seklu 13. Madankollu, l-attività reliġjuża Ġainista waqfet wara li r-reġjun spiċċa taħt it-tmexxija Iżlam fl-aħħar tas-seklu 13.
Il-monumenti Buddisti, Induisti u Ġainisti f'Ellora fihom ħsara sostanzjali, b'mod partikolari mal-idoli, filwaqt li t-tinqix mirqum mal-pilastri u tal-oġġetti naturali mal-ħitan għadu intatt. Il-profanazzjoni tal-idoli tmur lura għas-sekli 15 sa 17 meta dan ir-reġjun tal-peniżola ta' Dekkan kien soġġett għal ikonoklażma mill-armati Musulmani. Skont Geri Malandra, din id-devastazzjoni mill-Musulmani rriżultat mill-offiża perċepita mix-"xbihat antropomorfiċi grafiċi tas-santwarji Induisti u Buddisti". L-istoriċi Musulmani tal-perjodu tas-Sultanat Iżlamiku jsemmu l-Għerien ta' Ellora fid-deskrizzjonijiet tagħhom tal-ħsara mifruxa u tal-qerda fanatika ta' idoli u ta' opri tal-arti tar-reġjun, fejn kien magħruf li wħud mill-Musulmani ta' dan il-perjodu kienu mħassba rigward il-ħsara tal-wanton u "kkundannawha bħala tkasbir tas-sbuħija", skont Carl Ernst.
Iskrizzjonijiet ta' Ellora
Diversi iskrizzjonijiet fl-Għerien ta' Ellora jmorru lura għas-seklu 6 'il quddiem. L-iżjed waħda magħrufa hija iskrizzjoni ta' Rashtrakuta Dantidurga (għall-ħabta tas-753-757 W.K.) fuq il-ħajt ta' wara tal-mandapa ta' quddiem tal-Għar nru 15 li tiddikjara li kien offra t-talb tiegħu f'dak it-tempju. Jagannatha Sabha, l-Għar Ġainista nru 33, fih tliet iskrizzjonijiet bl-ismijiet ta' patrijiet u ta' donaturi, filwaqt li tempju ta' Parshvanath fuq l-għolja fih iskrizzjoni tal-1247 W.K. b'isem donatur minn Vardhanapura.
It-Tempju l-Kbir ta' Kailasa (l-Għar nru 16) huwa attribwit lil Krishna I (għall-ħabta tas-757–783 W.K.), is-suċċessur u z-ziju ta' Dantidurga. Iskrizzjoni fuq platt tar-ram li nstab f'Baroda, Gujarat, tiddikjara li kien hemm struttura kbira mibnija fuq għolja minn Krishnaraja f'Elapura (Ellora):...wassal għall-kostruzzjoni ta' tempju fuq l-għolja f'Elapura, b'struttura tal-għaġeb, u malli anke l-aqwa immortali f'karrijiet ċelestjali jarawh, jibqgħu mistagħġba u jgħidu: "Dan it-tempju ta' Shiva huwa awtoeżistenti; l-ebda oġġett ieħor magħmul bl-arti ma fih daqstant sbuħija (...). L-arkitett u l-bennej tiegħu (...) baqa' mistagħġeb ukoll f'daqqa waħda u qal "O, kif irnexxieli nibnih!" — iskrizzjoni fuq platt tar-ram ta' Karkaraja II, 812 W.K.
Tinqix impitter u pitturi
It-tinqix fl-Għerien ta' Ellora fl-imgħoddi kienu mpittrin bil-kuluri. Il-blat kien jiġi miksi bi tkaħħil tal-ġebla tal-ġir li mbagħad kien jitpitter bil-kulur. Ftit mit-tkaħħil u mit-tpittir ikkulurit għadu jeżisti f'uħud mill-għerien.
Kultura popolari
Ir-reġista tal-films u l-awtur Bengali famuż Satyajit Ray kiteb ir-rumanz kriminali u thriller Kailashey Kelenkari fl-1974, fejn jispikka l-ispettur fittizju Feluda. Fir-rumanz, Feluda jivvjaġġa lejn l-Għerien ta' Ellora u jiżvela grupp tal-kuntrabbandu u l-kummerċ illegali ta' artefatti storiċi mit-tempji Indjani, u jissemma wkoll l-ikbar għar ta' Ellora, it-Tempju ta' Kailasa. Iben Satyajit, Sandip Ray, adatta r-rumanz f'film bl-istess isem fl-2007.
Arti u letteratura
Il-Ktieb tat-Tpinġija ta' Fisher tal-1832 fih platt ta' "Grupp skeletali fir-Ramedwur, l-Għerien ta' Ellora", li suppost jirrappreżenta ż-żwieġ ta' Shiva u Parvati, ta' George Cattermole, inċiż minn W. Kelsall, akkumpanjat b'illustrazzjoni poetika ta' Letitia Elizabeth Landon b'parafrażi minn traduzzjoni mix-Shiva-Pooraun. Dan ġie mill-Għar nru 21.
Referenzi
Siti ta' Wirt Dinji
Għerien
Indja
Induiżmu
Buddiżmu
Ġainiżmu |
29173 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Yerba%20mate | Yerba mate | Yerba mate hija speċi ta’ pjanta li hija indiġeni fl-Amerika t’Isfel. Il-weraq tal-pjanta jistgħu jiġu mgħaddsa fl-ilma sħun biex jagħmlu xarba magħrufa bħala mate . Meta ppreparata kesħa, tintuża għat-tereré. Kemm il-pjanta kif ukoll ix-xarba fihom il-kaffeina.
Flora
Ikel |
29174 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Francois%20Mauriac | Francois Mauriac | François Charles Mauriac (pronunzja bil-Franċiż: [fʁɑ̃swa ʃaʁl moʁjak], bl-Oċċitan: Francés Carles Mauriac; twieled fil-11 ta' Ottubru 1885 – miet fl-1 ta' Settembru 1970) kien rumanzier, drammaturgu, kritiku, poeta u ġurnalist Franċiż, membru tal-Académie française mill-1933, u rebbieħ tal-Premju Nobel għal-Letteratura fl-1952. Huwa ngħata l-Gran Kurċifiss tal-Légion d'honneur fl-1958. Mauriac kien Kattoliku tul ħajtu kollha.
Bijografija
François Charles Mauriac twieled f'Bordeaux, Franza. Huwa studja l-letteratura fl-Università ta' Bordeaux, iggradwa fl-1905, u mbagħad ittrasferixxa ruħu lejn Pariġi biex iħejji għall-istudji postgradwatorji fl-École des Chartes.
Fl-1 ta' Ġunju 1933 ġie elett bħala membru tal-Académie française, u ħa post Eugène Brieux.
Huwa kien eks partitarju tal-Action Française, iżda qaleb max-Xellug matul il-Gwerra Ċivili Spanjola, u kkritika l-Knisja Kattolika għall-appoġġ li tat lil Franco. Wara l-waqgħa ta' Franza kontra l-Assi matul it-Tieni Gwerra Dinjija, għal żmien qasir appoġġa r-reġim kollaborattiv ta' Marshal Pétain, iżda ngħaqad mar-Reżistenza saħansitra diġà minn Diċembru 1941. Huwa kien l-unika membru tal-Académie française li ppubblika test tar-Reżistenza mal-Editions de Minuit.
Mauriac kellu diżgwid aħrax ma' Albert Camus eżatt wara l-Liberazzjoni ta' Franza. F'dak iż-żmien, Camus kien l-editur tal-gazzetta tar-Reżistenza Combat (li mbagħad saret ġurnal sal-1947), filwaqt li Mauriac kiteb kolonna għal Le Figaro. Camus qal li Franza li kienet għadha kemm inħelset għandha teħles minn kull element li kien kollaboratur man-Nażisti, iżda Mauriac wissa li tali diżgwidi misshom jitwarrbu fl-interess tar-rikonċiljazzjoni nazzjonali. Mauriac iddubita wkoll li l-ġustizzja kienet tkun imparzjali jew mingħajr sentimenti f'kwistjoni tant delikata bħal-Liberazzjoni. Minkejja li kien ġie kkritikat ferm minn Robert Brasillach huwa għamel kampanja kontra l-ġustizzjar tiegħu.
Mauriac kellu wkoll diżgwid pubbliku aħrax ma' Roger Peyrefitte, li kkritika l-Vatikan f'kotba bħal Les Clés de saint Pierre (1953). Mauriac hedded li jirriżenja mill-gazzetta li kien jaħdem magħha f'dak iż-żmien (L'Express) jekk tibqa' tirreklama l-kotba ta' Peyrefitte. Id-diżgwid kompla jiħrax bir-rilaxx tal-adattament f'film ta' Les Amitiés Particulières ta' Peyrefitte u wassal għal ittra pubblika minn Peyrefitte fejn huwa akkuża lil Mauriac li kellu tendenzi omosesswali u sejjaħlu Tartuffe, ipokrita.
Mauriac kien kontra t-tmexxija Franċiża fil-Vjetnam, u kkundanna bla riżervi l-użu tat-tortura mill-armata Franċiża fl-Alġerija.
Fl-1952 huwa rebaħ il-Premju Nobel għal-Letteratura "għall-introspezzjoni spiritwali ddettaljata u għall-intensità artistika li biha r-rumanzi tiegħu ppenetraw id-dramm tal-ħajja umana". Huwa ngħata l-Gran Kurċifiss tal-Légion d'honneur fl-1958. Huwa ppubblika sensiela ta' memorji personali u bijografija ta' Charles de Gaulle. Ix-xogħlijiet kompluti ta' Mauriac ġew ippubblikati fi tnax-il volum bejn l-1950 u l-1956. Huwa ħeġġeġ lil Elie Wiesel biex jikteb dwar l-esperjenzi tiegħu bħala Lhudi matul l-Olokawst, u kiteb id-daħla tal-ktieb ta' Elie Wiesel, Night.
Huwa kien missier il-kittieb Claude Mauriac u n-nannu ta' Anne Wiazemsky, attriċi u awtriċi Franċiża li żżewġet u ħadmet mar-reġista Franċiż Jean-Luc Godard.
François Mauriac miet f'Pariġi fl-1 ta' Settembru 1970 u ġie midfun fiċ-Cimetière de Vemars, Val d'Oise, Franza.
Premjijiet u unuri
1926 — Grand Prix du roman de l'Académie française.
1933 — Membru tal-Académie française.
1952 — Premju Nobel għal-Letteratura.
1958 — Gran Kurċifiss tal-Légion d'honneur.
Xogħlijiet
Rumanzi, novelli u stejjer qosra
1913 – L'Enfant chargé de chaînes («Young Man in Chains», tradott fl-1961).
1914 – La Robe prétexte («The Stuff of Youth», tradott fl-1960).
1920 – La Chair et le Sang («Flesh and Blood», tradott fl-1954).
1921 – Préséances («Questions of Precedence», tradott fl-1958).
1922 – Le Baiser au lépreux («The Kiss to the Leper», tradott fl-1923 / «A Kiss to the Leper», tradott fl-1950).
1923 – Le Fleuve de feu («The River of Fire»,tradott fl-1954).
1923 – Génitrix («Genetrix», tradott fl-1950).
1923 – Le Mal («The Enemy», tradott fl-1949).
1925 – Le Désert de l'amour («The Desert of Love», tradott fl-1949; rebaħ il-Grand Prix du roman de l'Académie française, 1926).
1927 – Thérèse Desqueyroux («Thérèse», tradott fl-1928 / «Thérèse Desqueyroux», tradott fl-1947 u fl-2005).
1928 – Destins («Destinies», tradott fl-1929 / «Lines of Life», tradott fl-1957).
1929 – Trois Récits: Coups de couteau, 1926; Un homme de lettres, 1926; Le Démon de la connaissance, 1928.
1930 – Ce qui était perdu («Suspicion», tradott fl-1931 / «That Which Was Lost», tradott fl-1951).
1932 – Le Nœud de vipères («Vipers' Tangle», tradott fl-1933 / «The Knot of Vipers», tradott fl-1951).
1933 – Le Mystère Frontenac («The Frontenac Mystery», tradott fl-1951 / «The Frontenacs», tradott fl-1961).
1935 – La Fin de la nuit («The End of the Night», tradott fl-1947).
1936 – Les Anges noirs («The Dark Angels», tradott fl-1951 / «The Mask of Innocence», tradott fl-1953).
1938 – Plongées A volume of five stories: Thérèse chez le docteur, 1933 («Thérèse and the Doctor», tr. 1947).
Thérèse à l'hôtel, 1933 («Thérèse at the Hotel», tradott fl-1947); Le Rang; Insomnie; Conte de Noël.
1939 – Les Chemins de la mer («The Unknown Sea», tradott fl-1948).
1941 – La Pharisienne («A Woman of Pharisees», tradott fl-1946).
1951 – Le Sagouin («The Weakling», tr. 1952 / «The Little Misery», novella tradotta fl-1952).
1952 – Galigaï («The Loved and the Unloved», tradott fl-1953).
1954 – L'Agneau («The Lamb», tradott fl-1955).
1969 – Un adolescent d'autrefois («Maltaverne», tradott fl-1970).
1972 – Maltaverne (rumanz mhux komplut li jkompli ma' rumanz preċedenti; ippubblikat wara mewt l-awtur).
Drammi
1938 – Asmodée («Asmodée; jew, The Intruder», tradotta fl-1939 / «Asmodée: A Drama in Three Acts», tradotta fl-1957).
1945 – Les Mal Aimés.
1948 – Passage du malin.
1951 – Le Feu sur terre.
Poeżiji
1909 – Les Mains jointes.
1911 – L'Adieu à l'Adolescence.
1925 – Orages.
1940 – Le Sang d'Atys.
Memorji
1931 – Holy Thursday: an Intimate Remembrance.
1960 – Mémoires intérieurs.
1962 – Ce Que Je Crois.
1964 – Soirée Tu Danse.
Bijografiji
1937 – Life of Jesus.
1964 - De Gaulle de François Mauriac (edizzjoni bil-Franċiż), 1966.
Saġġi u kritika
1919 – Petits Essais de Psychologie Religieuse: De quelques coeurs inquiets. Pariġi: Societe litteraire de France. 1919.
1936 - “God and Mammon” in ‘Essays in Order: New Series, No. 1’. Editjat minn Christopher Dawson u Bernard Wall. Pubblikat f'Londra minn Sheed & Ward.
1961 – Second Thoughts: Reflections on literature and on Life (tradott minn Adrienne Foulke). Darwen Finlayson.
Iktar qari
Scott, Malcolm (1980), Mauriac: The Politics of a Novelist, Scottish Academic Press, ISBN 9780707302621.
Dudley Edwards, Owen (1982), review of Mauriac: The Politics of a Novelist by Malcolm Scott, in Murray, Glen (ed.), Cencrastus No. 8, Spring 1982, pp. 46 & 47, ISSN 0264-0856.
Referenzi
Kittieba Franċiżi
Drammaturgi Franċiżi
Poeti Franċiżi
Ġurnalisti Franċiżi
Twieldu fl-1885
Mietu fl-1970 |
29175 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Belt%20Projbita | Belt Projbita | Il-Belt Projbita (biċ-Ċiniż: 紫禁城; bil-Pinyin: Zǐjìnchéng; bl-Ingliż: Forbidden City) hija kumpless ta' palazz fid-Distrett ta' Dongcheng, f'Beijing, iċ-Ċina, fiċ-ċentru tal-Belt Imperjali ta' Beijing. Hija mdawra b'bosta ġonna u tempji imperjali lussużi, fosthom it-22 ettaru (54 akru) tal-Park ta' Zhongshan, it-Tempju Imperjali tal-Antenati għas-sagrifiċċji, id-69 ettaru (171 akru) tal-Park ta' Beihai, u t-23 ettaru (57 akru) tal-Park ta' Jingshan.
Il-Belt Projbita nbniet mill-1406 sal-1420, u kienet l-eks palazz imperjali Ċiniż u r-residenza tax-xitwa tal-Imperatur taċ-Ċina mid-dinastija Ming (minn żmien l-Imperatur Yongle) sa tmiem id-dinastija Qing, bejn l-1420 u l-1924. Il-Belt Projbita ntużat bħala r-residenza tal-imperaturi Ċiniżi u tal-familji tagħhom u kienet iċ-ċentru ċerimonjali u politiku tal-gvern Ċiniż għal iktar minn 500 sena. Mill-1925, il-Belt Projbita ġiet ġestita mill-Mużew tal-Palazz li fih kollezzjoni estensiva ta' opri tal-arti u artefatti, flimkien mal-kollezzjonijiet imperjali tad-dinastiji Ming u Qing. Il-Belt Projbita ġiet iddikjarata Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1987.
Il-kumpless jikkonsisti minn 980 binja, b'saħansitra 8,886 kamra, u jkopri 720,000 m2 (72 ettaru/178 akru). Il-palazz joħroġ fid-dieher il-lussu tar-residenzi tal-imperaturi Ċiniżi u l-arkitettura tradizzjonali tal-palazzi Ċiniżi. Barra minn hekk, influwenza l-iżviluppi kulturali u arkitettoniċi fil-Lvant tal-Asja u f'inħawi oħra. Is-sit tniżżel fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO bħala l-ikbar kollezzjoni fid-dinja ta' strutturi antiki tal-injam li ġew ippreservati. Mill-2012, il-Belt Projbita laqgħet medja ta' 14-il miljun viżitatur kull sena, u fl-2019 laqgħet saħansitra iktar minn 19-il miljun ruħ. Fl-2018, il-valur tas-suq tal-Belt Projbita ġie stmat li kien jammonta għal 70 biljun dollaru Amerikan, u b'hekk hija l-iżjed palazz li jiswa flus fid-dinja u l-iżjed proprjetà immobbli li tiswa flus fid-dinja kollha.
Xi sorsi jiddeskrivuha bħala l-ikbar palazz li għadu jeżisti fid-dinja, iżda hemm residenzi imperjali Ċiniżi oħra li huma ferm ikbar, fosthom Zhongnanhai b'6.1 km2 (610 ettari) li jinsab fil-Punent tal-Belt Projbita, il-Palazz tas-Sajf fid-Distrett ta' Haidian, Beijing bi 2.9 km2 (290 ettaru), u r-Residenza fil-Muntanji ta' Chengde fil-Provinċja ta' Hebei b'5.6 km2 (560 ettaru).
Il-Belt Projbita f'Beijing hija waħda mill-ikbar strutturi antiki tal-injam fid-dinja u waħda mill-iktar ippreservati tajjeb. Ġiet elenkata fl-ewwel lott ta' relikwi kulturali nazzjonali ewlenin fl-1961.
Etimoloġija
L-isem "Belt Projbita" huwa traduzzjoni tal-isem biċ-Ċiniż Zijin Cheng (biċ-Ċiniż: 紫禁城; bil-Pinyin: Zǐjìnchéng; litteralment "Belt Projbita Vjola"). L-isem Zijin Cheng deher formalment għall-ewwel darba fl-1576. Isem ieħor b'oriġini simili huwa "Palazz Projbit".
L-isem Zijin Cheng għandu diversi livelli ta' importanza. Zi jew "Vjola" tirreferi għall-Istilla tat-Tramuntana, li fiċ-Ċina tal-qedem kienet tissejjaħ l-Istilla Ziwei, u fl-astroloġija Ċiniża kienet ir-residenza fil-ġenna tal-Imperatur Ċelestjali. Ir-reġjun ċelestjali tal-madwar, il-Qafas Ziwei (biċ-Ċiniż: 紫微垣; bil-Pinyin: Zǐwēiyuán), kien ir-residenza tal-Imperatur Ċiniż u l-familja tiegħu. Il-Belt Projbita, bħala r-residenza tal-Imperatur Terrestri, kienet il-kontroparti terrestri. Jin tfisser "il-post fejn jgħix l-Imperatur Ċelestjali" mhux "projbita". Cheng tfisser belt.
Illum il-ġurnata, is-sit biċ-Ċiniż huwa magħruf l-iktar bħala Gùgōng (故宫), jiġifieri "Eks Palazz". Il-mużew li huwa bbażat fil-binjiet tal-belt/palazz huwa magħruf bħala l-"Mużew tal-Palazz" (biċ-Ċiniż: 故宫博物院; bil-Pinyin: Gùgōng Bówùyùan).
Fid-dinastiji Ming u Qing, il-Belt Projbita kienet magħrufa wkoll bħala Da Nei (大内) jew "Belt-Palazz" (宫城).
Storja
Meta iben l-Imperatur Hongwu, Zhu Di, sar l-Imperatur Yongle, huwa ttrasferixxa l-belt kapitali minn Nanjing għal Beijing, u l-kostruzzjoni fuq il-Belt Projbita bdiet fl-1406.
Il-kostruzzjoni damet 14-il sena u kienet teħtieġ iktar minn miljun ħaddiem. Fost il-materjal li ntuża kien hemm zkuk sħaħ tal-injam prezzjuż Phoebe zhennan (biċ-Ċiniż: 楠木; bil-Pinyin: nánmù) mis-siġar tal-ġungli fil-Lbiċ taċ-Ċina, u blokok kbar tal-irħam mill-barrieri qrib Beijing. L-artijiet tas-swali ewlenin ġew pavimentati b'"brikks tad-deheb" (biċ-Ċiniż: 金磚; bil-Pinyin: jīnzhuān), li ġew magħmula apposta f'Suzhou.
Mill-1420 sal-1644, il-Belt Projbita kienet is-sede tad-dinastija Ming. F'April 1644, il-belt inħatfet minn forzi ribelli mmexxija minn Li Zicheng, li pproklama lilu nnifsu imperatur tad-dinastija Shun. Ftit wara ħarab quddiem l-armati kkombinati tal-eks Ġeneral Ming Wu Sangui u l-forzi Manchu, u ta n-nar lil xi partijiet tal-Belt Projbita.
Sa Ottubru, il-forzi Manchu kienu kisbu s-supremazija fit-Tramuntana taċ-Ċina, u saret ċerimonja fil-Belt Projbita biex l-Imperatur Shunzhi ta' età żgħira jsir il-mexxej taċ-Ċina kollha taħt id-dinastija Qing. Il-mexxejja tad-dinastija Qing bidlu l-ismijiet ta' wħud mill-binjiet prinċipali, sabiex jenfasizzaw l-"Armonija" iktar milli s-"Supremazija", għamlu t-tabelli tal-ismijiet bilingwi (biċ-Ċiniż u bil-Manchu), u introduċew elementi Xamanisti fis-sit.
Fl-1860, matul it-Tieni Gwerra tax-Xaħxieħa, il-forzi Brittaniċi-Franċiżi ħadu l-kontroll tal-Belt Projbita u okkupawha sa tmiem il-gwerra. Fl-1900 l-Imperatriċi Armla Cixi ħarbet mill-Belt Projbita matul ir-Ribelljoni tal-Lottaturi, u ħallietha okkupata mill-forzi tal-poteri tat-tratat sas-sena ta' wara.
Wara li kienet ir-residenza ta' 24 imperatur – 14 tad-dinastija Ming u 10 tad-dinastija Qing – fl-1912 il-Belt Projbita ma baqgħetx iċ-ċentru politiku taċ-Ċina bl-abdikazzjoni ta' Puyi, l-aħħar imperatur taċ-Ċina. Permezz ta' ftehim mal-gvern il-ġdid tar-Repubblika taċ-Ċina, Puyi baqa' fis-Sezzjoni tat-Tramuntana, filwaqt li s-Sezzjoni tan-Nofsinhar ingħatat għall-użu pubbliku, sa ma tkeċċa wara rewwixta fl-1924. Il-Mużew tal-Palazz imbagħad ġie stabbilit fil-Belt Projbita fl-1925. Fl-1933, l-invażjoni Ġappuniża taċ-Ċina wasslet għall-evakwazzjoni tat-teżori nazzjonali fil-Belt Projbita. Parti mill-kollezzjoni ġiet irritornata fl-aħħar tat-Tieni Gwerra Dinjija, iżda l-parti l-oħra ġiet evakwata lejn Tajwan fl-1948 skont l-ordnijiet ta' Chiang Kai-shek, li kien qed jitlef il-Gwerra Ċivili Ċiniż bil-Kuomintang tiegħu. Din il-kollezzjoni relattivament żgħira iżda ta' kwalità għolja nżammet maħżuna sal-1965, meta mbagħad reġgħet saret pubblika, bħala l-qofol tal-Mużew tal-Palazz Nazzjonali f'Taipei.
Wara l-istabbiliment tar-Repubblika tal-Poplu taċ-Ċina fl-1949, il-Belt Projbita ġarrbet xi ħsara filwaqt li l-pajjiż inħakem minn forzi rivoluzzjonarji. Madankollu, matul ir-Rivoluzzjoni Kulturali, ġiet evitata iktar qerda meta l-Prim Ministru Zhou Enlai bagħat battaljun tal-armata biex jgħassu l-belt.
Il-Belt Projbita ġiet iddikjarata Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1987 bħala l-"Palazz Imperjali tad-Dinastiji Ming u Qing", peress li kienet post sinifikanti għall-iżvilupp tal-arkitettura u tal-kultura Ċiniża. Attwalment hija amministrata mill-Mużew tal-Palazz, li qed iwettaq proġett ta' restawr ta' 16-il sena sabiex isiru t-tiswijiet u r-restawr meħtieġa fil-binjiet kollha tal-Belt Projbita għal kif kienu qabel l-1912.
Il-Palazz ta' Shoukang intwera uffiċjalment ukoll fil-15 ta' Awwissu 2013 wara li ġie rrestawrat għall-istat oriġinali tiegħu. Il-Mużew tal-Iskulturi li jinsab fil-Palazz ta' Cining fetaħ fil-31 ta' Mejju 2015. Skont il-pjanta tal-2015, sal-2020 76 % tal-Belt Projbita kellha tkun miftuħa. Ir-relikwi u l-monumenti kulturali tal-Belt Projbita qed jiġu rrestawrati, qed isir titjib ambjentali, u qed jitwessgħu l-ispazji miftuħa għall-wiri u għall-esibizzjonijiet. Il-maskott tal-Palazz Imperjali oriġina mix-xbieha tradizzjonali Ċiniża tad-dragun "b'saħħtu" u tal-feniċe "sabiħ". Fil-11 ta' Ottubru 2015, il-Mużew tal-Palazz infetaħ uffiċjalment għall-pubbliku flimkien mal-ftuħ ta' żoni ġodda bħaż-żona tal-Palazz ta' Cining, iż-żona tal-Binja ta' Ngamen Yanyin, u d-Daħla ta' Donghua, li żiedu ż-żona miftuħa għall-pubbliku tal-Palazz minn 52 % għal 65 %.
Sit ta' Wirt Dinji
Il-Belt Projbita ġiet iddeżinjata bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1987. Fl-2004 is-sit ġie estiż u sar jinkludi l-Palazzi Imperjali tad-Dinastiji Ming u Qing f'Beijing u f'Shenyang.
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' erba' kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (i) "Rappreżentazzjoni ta' kapulavur frott il-kreattività tal-bniedem"; il-kriterju (ii) "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; il-kriterju (iii) "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; u l-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".
Struttura
Il-Belt Projbita hija rettangolari, b'daqs ta' 961 metru (3,153 pied) mit-Tramuntana għan-Nofsinhar u ta' 753 metru (2,470 pied) mil-Lvant għall-Punent. Tikkonsisti minn 980 binja li għadhom eżistenti bi 8,886 kamra. Il-konfigurazzjoni tal-Belt Projbita kienet tattiva u tipproteġi l-kodiċi imperjali tal-etika bħala kostruzzjoni fiżika. Il-bitħa interna tal-belt inbniet fuq skala lussuża enormi iżda għandha d-dehra ta' bitħa kwadrangolari ordinarja. Leġġenda komuni ssostni li hemm 9,999 kamra, inkluż l-antikmamar, abbażi tat-tradizzjoni bil-fomm, u din mhijiex appoġġata minn evidenza reali. Il-Belt Projbita kienet iddisinjata biex tkun iċ-ċentru tal-belt antika ta' Beijing imdawra bis-swar. Hija integrata fi ħdan żona ikbar bil-ħitan, imsejħa l-Belt Imperjali. Il-Belt Imperjali, min-naħa l-oħra, hija integrata fi ħdan is-Sezzjoni Interna (tat-Tramuntana); is-Sezzjoni Esterna tinsab fin-Nofsinhar.
Il-Belt Projbita għadha importanti fl-iskema ċivika ta' Beijing. L-assi ċentrali mit-Tramuntana għan-Nofsinhar għadu l-assi ċentrali ta' Beijing. Dan l-assi huwa estiż lejn in-Nofsinhar permezz tad-Daħla ta' Tiananmen li tagħti għall-Pjazza ta' Tiananmen, iċ-ċentru ċerimonjali tar-Repubblika tal-Poplu taċ-Ċina, u mbagħad għal Yongdingmen. Lejn it-Tramuntana, l-assi huwa estiż lejn l-Għolja ta' Jingshan sat-Torrijiet tal-Qanpiena u tat-Tanbur. Dan l-assi mhuwiex allinjat eżatt mit-Tramuntana għan-Nofsinhar, iżda jxaqleb b'kemxejn iktar minn żewġ gradi. Attwalment ir-riċerkaturi jemmnu li l-assi kien iddisinjat fid-dinastija Yuan biex ikun allinjat ma' Xanadu, il-belt kapitali l-oħra tal-imperu tagħhom.
Ħitan u daħliet
Il-Belt Projbita hija mdawra b'ħajt għoli 7.9 metri (26 pied) u b'ħandaq fond sitt metri (20 pied) u wiesa' 52 metru (171 pied) mimli bl-ilma. Il-ħitan huma wesgħin 8.62 metri (28.3 pied) fil-bażi, u jiċkienu sa 6.66 metri (21.9 pied) lejn in-naħa ta' fuq. Dawn il-ħitan servew kemm bħala ħitan difensivi kif ukoll bħala ħitan li jiddelimitaw il-palazz. Inbnew bil-ħamrija kkumpattjata fil-qalba, miksija bi tliet saffi ta' brikks prodotti apposta fuq iż-żewġ naħat tal-ħitan, b'interstizji mimlija bit-tkaħħil.
Fl-erba' rkejjen tal-ħitan hemm torrijiet (E) b'soqfa elaborati b'saħansitra 72 tarf, bħala riproduzzjoni tal-Paviljun tal-Prinċep Teng u l-Paviljun tal-Grawwa Safra kif kienu jidhru fil-pitturi tad-dinastija Song. Dawn it-torrijiet huma l-iżjed partijiet viżibbli tal-palazz minn barra s-sezzjoni interna fi ħdan il-ħitan, u hemm ħafna folklor marbut magħhom. Skont leġġenda partikolari, l-artiġjani ma rnexxilhomx jerġgħu jibnu torri wieħed mill-irkejjen wara li ġġarraf għar-rinnovazzjonijiet fil-bidu tad-dinastija Qing, u nbena mill-ġdid biss wara l-intervent tal-mastrudaxxa immortali Lu Ban.
Fuq kull waħda mill-erba' naħat tal-ħitan hemm daħla. Fin-naħa tan-Nofsinhar hemm id-Daħla tal-Meridjan (A). Fin-naħa tat-Tramuntana hemm id-Daħla tas-Setgħa Divina (B), faċċata tal-Park ta' Jingshan Park. Id-daħliet tal-Lvant u tal-Punent jissejħu d-"Daħla Glorjuża tal-Lvant" (D) u d-"Daħla Glorjuża tal-Punent" (C). Id-daħliet kollha fil-Belt Projbita huma mżejna b'sensiela ta' disa' ringieli b'disa' msiemer tad-deheb, għajr għad-Daħla Glorjuża tal-Lvant, li għandha tmien ringieli biss.
Id-Daħla tal-Meridjan għandha żewġ sezzjonijiet ħerġin 'il barra li jiffurmaw tliet naħat ta' għamla kwadra (Wumen jew Kwadru tad-Daħla tal-Meridjan) quddiemha. Id-daħla għandha ħames portali. Il-portal ċentrali huwa parti mill-Mogħdija Imperjali, mogħdija tal-ġebel li tifforma l-assi ċentrali tal-Belt Projbita u tal-belt antika ta' Beijing stess, u twassal mid-Daħla taċ-Ċina fin-Nofsinhar sa Jingshan fit-Tramuntana. L-imperatur biss seta' jimxi jew jirkeb iż-żiemel fil-Mogħdija Imperjali, apparti l-imperatriċi fl-okkażjoni taż-żwieġ tagħha, u l-istudenti li jirnexxu fl-Eżami Imperjali.
Sezzjoni tan-Nofsinhar
Tradizzjonalment, il-Belt Projbita li hija maqsuma f'żewġ partijiet għandha s-Sezzjoni tan-Nofsinhar (外朝), li kienet tintuża għal skopijiet ċerimonjali, u s-Sezzjoni tat-Tramuntana (内廷), li kienet ir-residenza tal-imperatur u l-familja tiegħu, u kienet tintuża għall-affarijiet statali ta' kuljum. Ġeneralment, il-Belt Projbita tinqasam fuq tliet assi vertikali. L-iżjed binjiet importanti jinsabu fuq l-assi mit-Tramuntana għan-Nofsinhar.
Meta wieħed jidħol mid-Daħla tal-Meridjan, jasal fi spazju kwadru kbir qisha pjazza, bi Xmara Interna tal-Ilma tad-Deheb u ħames pontijiet. Lil hinn mill-"pjazza" hemm id-Daħla tal-Armonija Suprema (F). Warajha hemm iż-żona tas-Sala tal-Armonija Suprema u ġo fiha hemm terrazza tal-irħam abjad bi tliet saffi. Fuq din it-terrazza hemm tliet swali, li jirrappreżentaw il-qalba tal-kumpless tal-palazz. Min-Nofsinhar, dawn huma s-Sala tal-Armonija Suprema (太和殿), is-Sala tal-Armonija Ċentrali (中和殿), u s-Sala tal-Preservazzjoni tal-Armonija (保和殿).
Is-Sala tal-Armonija Suprema (G) hija l-ikbar waħda, b'għoli ta' madwar 30 metru (98 pied) 'il fuq mil-livell tal-"pjazza". Din hija ċ-ċentru ċerimonjali tas-setgħa imperjali, u l-ikbar struttura eżistenti tal-injam fiċ-Ċina. Hija wiesgħa disa' kmamar u fonda ħames kmamar. In-numri 9 u 5 huma kkollegati simbolikament mal-maestà tal-imperatur. Fis-saqaf taċ-ċentru tas-sala hemm disinn b'għamla ta' kaxxi jew caisson imżejna b'dragun spirali, u minn ħalqu ħerġin sett ta' blalen tal-metall qishom kandelabri, imsejħa l-"Mera ta' Xuanyuan". Fid-dinastija Ming, l-imperatur kien jorganizza qorti biex jiġu diskussi l-affarijiet tal-istat. Matul id-dinastija Qing l-imperaturi kienu jorganizzaw qorti iktar spiss, iżda s-Sala tal-Armonija Suprema kienet tintuża biss għal skopijiet ċerimonjali, bħall-inkurunazzjonijiet, l-investituri u t-tiġijiet imperjali.
Is-Sala tal-Armonija Ċentrali hija sala kwadra iżgħar, li kienet tintuża mill-imperatur biex jipprepara u jistrieħ qabel u waqt iċ-ċerimonji. Warajha, is-Sala tal-Preservazzjoni tal-Armonija, intużat għall-provi taċ-ċerimonji, u kienet ukoll is-sit tal-aħħar stadju tal-eżami imperjali. It-tliet swali fihom troni imperjali; l-ikbar wieħed u l-iktar wieħed elaborat huwa dak fis-Sala tal-Armonija Suprema.
Fiċ-ċentru tar-rampi li jwasslu sat-terrazzi min-naħat tat-Tramuntana u tan-Nofsinhar hemm rampi ċerimonjali, li huma parti mill-Mogħdija Imperjali, li fiha tinqix elaborat u simboliku bil-bassoriljievi. Ir-rampa tat-Tramuntana, wara s-Sala tal-Preservazzjoni tal-Armonija, hija mnaqqxa minn ħaġra sħiħa waħda twila 16.57-il metru (54.4 pied), wiesgħa 3.07 metri (10.1 piedi), u ħoxna 1.7 metru (5.6 piedi). Tiżen xi 200 tunnellata u hija l-ikbar tinqixa ta' dan it-tip fiċ-Ċina. Ir-rampa tan-Nofsinhar, quddiem is-Sala tal-Armonija Suprema, hija saħansitra itwal, iżda hija magħmula minn żewġ ħaġriet imġannta ma' xulxin – il-ġontura nħbiet bis-sengħa permezz ta' tinqix bil-bassoriljievi mrikkbin fuq xulxin, u ġiet skoperta biss meta l-erożjoni bl-elementi wessgħet id-distakk fis-seklu 20. Il-ħaġriet x'aktarx li ġew ittrasportati minn barriera permezz ta' slitti tas-silġ fuq mogħdija tas-silġ lubrifikata bl-ilma tal-bwar.
Fil-Lbiċ u fix-Xlokk tas-Sezzjoni tan-Nofsinhar hemm is-Swali tal-Eminenza Militari (H) u tal-Glorja Letterarja (J). Dik tal-ewwel intużat diversi drabi biex jintlaqgħu l-ministri u biex issir qorti, u iktar 'il quddiem ospitat l-istamperija tal-palazz stess. Dik tal-aħħar intużat għal lekċers ċerimonjali minn studjużi rinomati tal-Konfuċjaniżmu, u iktar 'il quddiem saret l-uffiċċju tal-Gran Segretarjat. Kopja tas-Siku Quanshu kienet maħżuna hemmhekk. Lejn il-Grigal hemm it-Tliet Palazzi tan-Nofsinhar (南三所) (K), li kienu r-residenza tal-Prinċep Eredi.
Sezzjoni tat-Tramuntana
Is-Sezzjoni tat-Tramuntana hija sseparata mis-Sezzjoni tan-Nofsinhar b'bitħa rettangolari ortogonali mal-assi prinċipali tal-belt. Kienet tospita lill-Imperatur u lill-familja tiegħu. Fid-dinastija Qing, l-Imperatur kien jgħix u jaħdem kważi esklużivament fis-Sezzjoni tat-Tramuntana, filwaqt li s-Sezzjoni tan-Nofsinhar kienet tintuża biss għal skopijiet ċerimonjali.
Tliet Palazzi ta' Wara
Fiċ-ċentru tas-Sezzjoni tat-Tramuntana hemm sett ieħor ta' tliet swali/palazzi. Min-Nofsinhar, dawn huma:
il-Palazz tal-Purità tal-Ġenna (乾清宮);
is-Sala tal-Unjoni; u
l-Palazz tat-Trankwillità Terrestri.
Iżgħar mis-swali tas-Sezzjoni tan-Nofsinhar, it-tliet swali tas-Sezzjoni tat-Tramuntana kienu r-residenzi uffiċjali tal-Imperatur u tal-Imperatriċi. L-Imperatur, li kien jirrappreżenta l-Yang u l-Ġenna, kien jokkupa l-Palazz tal-Purità tal-Ġenna. L-Imperatriċi, li kienet tirrappreżenta l-Yin u d-Dinja, kienet tokkupa l-Palazz tat-Trankwillità Terrestri. Bejniethom kien hemm is-Sala tal-Unjoni, fejn il-Yin u l-Yang kienu jitħalltu biex jipproduċu l-armonija.
Sitt Palazzi tal-Punent u Sitt Palazzi tal-Lvant
L-ismijiet tal-palazzi kienu kif ġej:
Sitt Palazzi tal-Punent:
il-Palazz tal-Lonġevità Eterna (永寿宫);
is-Sala tal-Prinċipju Suprem (太极殿);
il-Palazz tar-Rebbiegħa Eterna (长春宫);
il-Palazz tal-Unur Terrestri (翊坤宫);
il-Palazz tal-Eleganza Miksuba (储秀宫);
il-Palazz tal-Hena Universali (咸福宫).
Sitt Palazzi tal-Lvant:
il-Palazz tal-Benevolenza Kbira (景仁宫);
il-Palazz tal-Grazzja tal-Ġenna (承乾宫);
il-Palazz tal-Purità Akkumulata (锺粹宫);
il-Palazz tal-Hena Prolongata (延禧宫);
il-Palazz tal-Brillantezza Kbira (景阳宫);
il-Palazz tal-Armonija Eterna (永和宫).
Palazz ta' Cining u Palazz ta' Shoukang
Lejn il-Punent tas-Sala tal-Kultivazzjoni Mentali (N) fiż-żona tal-Punent tas-Sezzjoni tat-Tramuntana hemm il-Palazz ta' Cining, magħruf ukoll bħala l-Palazz tal-Kompassjoni u tat-Trankwillità, u l-Palazz ta' Shoukang, magħruf ukoll bħala l-Palazz tal-Lonġevità u s-Saħħa t-Tajba. Il-palazzi kienu r-residenzi tal-konsorti romol tal-imperaturi preċedenti. F'konformità mad-drawwiet fewdali, l-imperaturi ma setgħux jgħixu man-nisa tal-imperaturi preċedenti, u għalhekk kienu jgħixu f'din iż-żona sseparata tas-Sezzjoni tat-Tramuntana. Il-Palazz ta' Cining huwa ikbar u eqdem mill-Palazz ta' Shoukang li jinsab fil-Punent tal-Palazz ta' Cining. Lejn in-Nofsinhar tal-Palazz ta' Cining hemm il-ġnien ta' Cining.
Influwenza
Il-Belt Projbita kienet influwenti fl-iżvilupp sussegwenti tal-arkitettura Ċiniża, kif ukoll ispirat bosta opri artistiċi.
Arti, films, letteratura u kultura popolari
Il-Belt Projbita ntużat bħala x-xenarju ta' bosta xogħlijiet ta' fizzjoni. Fis-snin reċenti, intweriet fil-films u fis-sensiliet televiżivi. Xi eżempji notevoli jinkludu:
The Forbidden City (1918), film ta' fizzjoni dwar imperatur Ċiniż u Amerikan.
The Last Emperor (1987), film bijografiku dwar Puyi, li kien l-ewwel film bijografiku li qatt ġie awtorizzat mill-gvern tar-Repubblika tal-Poplu taċ-Ċina u nġibed fil-Belt Projbita.
Forbidden City Cop (1996), film komiku wuxia ta' Hong Kong dwar aġent sigriet imperjali.
Marco Polo, minisensiela konġunta bejn l-NBC u r-RAI TV imxandra fil-bidu tas-snin 80 tas-seklu 20, li nġibdet fil-Belt Projbita. Madankollu, ta' min jinnota li l-Belt Projbita attwali ma kinitx teżisti fid-dinastija Yuan, meta Marco Polo ltaqa' ma' Kublai Khan.
Il-logħba elettronika strateġika f'ħin reali tal-2003 Rise of Nations turi l-Belt Projbita bħala waħda mill-għeġubijiet il-kbar tad-dinja; f'termini tal-mekkaniżmu tal-logħba, tiffunzjona l-istess bħal belt maġġuri u tipprovdi riżorsi addizzjonali lil min ikun qed jilgħab.
Il-Belt Projbita hija waħda mill-għeġubijiet li jistgħu jinbnew f'diversi logħbiet tas-sensiela ta' logħbiet elettroniċi msejħa Civilization.
Referenzi
Siti ta' Wirt Dinji
Ċina
Palazzi |
29176 | https://mt.wikipedia.org/wiki/E%C5%BCistenzjali%C5%BCmu%20Nisrani | Eżistenzjaliżmu Nisrani | L-Eżistenzjaliżmu Nisrani hu muviment teo-filosofiku li jħaddan approċċ eżistenzjalista għat-teoloġija Nisranija. L-oriġini ta’ din l-iskola ta’ ħsieb ta’ sikwit imorru għax-xogħol tal-filosfu u teologu Daniż Søren Kierkegaard (1813-1855), meqjus bħala missier l-eżistenzjaliżmu.
Temi Kierkegaardjani
L-Eżistenzjaliżmu Nisrani jistrieħ fuq kif Kierkegaard fehem il-Kristjaneżmu. Kierkegaard ressaq l-argument li l-univers hu fundamentalment paradossali, u li l-akbar paradoss tiegħu jinsab fl-unjoni traxxendentali ta’ Alla mal-Bniedem fil-persuna ta’ Ġesù Kristu. Ippożita wkoll rapport personali ma’ Alla li jisboq kull moralità, struttura soċjali, u normi komunali preskritti, billi asserixxa li jekk wieħed isegwi l-konvenzjonijiet soċjali jkun qiegħed essenzjalment jagħmel għażla estetika personali. Kierkegaard ipproponi li kull persuna tagħmel għażliet indipendenti, li mbagħad isawru l-eżistenza tagħhom. Kull persuna tbati l-ansjetà tal-indeċiżjoni (kemm jekk tkun konxja jew le minn dan) sa ma jimpenjaw ruħhom favur għażla partikolari dwar il-mod kif jgħixu. Kierkegaard ippropona wkoll tliet rubriki li bihom jinftehmu l-kondizzjonijiet li joħorġu minn għażliet ċari tal-ħajja: ir-rubrika estetika, dik etika, u dik reliġjuża.
Premessi maġġuri
Waħda mill-premessi maġġuri tal-Eżistenzjaliżmu Nisrani ta’ Kierkegaard hi l-mases tintraddilhom forma aktar ġenwina ta’ Kristjaneżmu. Dil-forma ta’ sikwit tiġi identifikata ma’ xi nozzjoni tal-Kristjaneżmu Bikri, li kien jeżisti l-aktar matul l-ewwel tliet sekli wara t-Tislib ta’ Ġesù. Mill-Editt ta’ Milan ’il quddiem – liema Editt kien inħareġ mill-Imperatur Ruman Kostantinu I fl-313 w.K. – il-Kristjaneżmu gawda minn livell ta’ popolarità fost ir-Rumani u wara fost gruppi etniċi oħrajn Ewropej. B’danakollu, Kierkegaard asserixxa li fis-seklu 19, it-tifsira aħħarija tal-Kristjaneżmu skont it-Testment il-Ġdid kienu l-virtujiet Insara tal-imħabba, tal-agape, u tal-ħniena. Il-ħniena-b’imħabba sfat pervertita, u l-Kristjaneżmu ddevja bil-kbir mill-messaġġ oriġinali tiegħu ta’ grazzja, umiltà, u mħabba.
Premessa oħra maġġuri tal-Eżistenzjaliżmu Nisrani ta’ Kierkegaard hi marbuta mal-konċezzjoni ta’ Alla u tal-Imħabba li kellu Kierkegaard. Fil-biċċa l-kbira, għal Kierkegaard God hu Mħabba. Għalhekk, meta persuna twettaq att ta’ mħabba, tkun fil-fatt qed tikseb aspett tad-divinità. Kierkegaard kien jara wkoll lill-invidiwu bħala sintesi neċessarja tal-elementi finiti u infiniti; Għalhekk meta individwu ma jasal għar-realizzazzjoni sħiħa tan-naħa infinita tiegħu, jingħad li hu fid-disprament. Bosta teoloġi Nsara kontemporanji jqisu n-nozzjoni ta’ disprament bħala dnub. Iżda għal Kierkegaard, xi ħadd jidneb meta jkun espost għal din l-idea ta’ disprament u xorta jagħżel triq li ma tkun dik li taqbel mar-Rieda t’Alla.
Premessa maġġuri tal-aħħar tal-Eżistenzjaliżmu Nisrani ta’ Kierkegaard hi marbuta mar-reverżjoni sistematika tal-għemejjel ħżiena. Kierkegaard asserixxa illi ladarba azzjoni tkun saret, tiġi vvalutata quddiem Alla, billi li wieħed joqgħod għall-iskrutinju divin hu l-uniku mezz biex wieħed jiġġudika l-azzjonijiet tiegħu. Billi l-azzjonijiet jikkostitwixxu l-mod li bihom xi ħaġa titqies tajba jew ħażina, wieħed irid ikun kostantement konxju mill-konsegwenzi potenzjali ta’ għemilu. Kierkegaard kien jemmen li l-għażla bejn it-tajjeb u l-ħażin fl-aħħar mill-aħħar hi kustjoni f’idejn kull individwu. B’danakollu, Kierkegaard ra wkoll il-limitazzjoni potenzjali tal-għażliet għall-individwi li jaqgħu fid-disprament.
Il-Bibbja
L-Eżistenzjaliżmu Nisrani ta’ spiss jirreferi għal dak li jissejjaħ l-istil indirett tat-tagħlim ta’ Kristu, li jqisu bħala aspett distintiv u importanti tal-ministeru tiegħu. Il-punt li jkun qed jagħmel Kristu – skont l-Eżistenzjaliżmu Nisrani – ħafna drabi jibqa’ ma jingħad f’ebda parobbola jew għajdun biex kull individwu jingħata l-opportunità jikkonfronta l-verità fil-qalb ta’ qalbu. Dan hu partikolarment evidenti (għad li żgur mhux limitat għal dan) fil-parabboli, ngħidu aħna fil-Vanġelu ta’ Mattew 18:21-35.
Eżempju tajjeb tal-komunikazzjoni indiretta fit-Testment il-Qadim hi l-istorja ta’ David u l-Profeta Natan f’2 Samwel 12:1-14. Il-qari eżistenzjalista tal-Bibbja jitlob li l-qarrej jagħraf li hu soġġett eżistenti, li jistudja l-kliem li Alla jikkomunikalu personalment. Dan jikkontrasta mal-approċċ imsejjes fuq kollezzjoni ta’ veritajiet li jinsabu barra mill-qarrej u mhumiex marbutin miegħu. Tali qarrej mhux obbligat jimxi mal-kmandamenti bħalkieku hemm aġent estern li qed jisfurzahom fuqu, imma bħalkieku jinsabu ġo fih u jmexxuh internament. Dan hu l-kompitu li jassumi Kierkegaard meta jistaqsi: "Min għandu l-kompitu l-aktar diffiċli: l-għalliem li jgħallem fuq ħwejjeġ sinċieri iżda mbiegħed mill-ħajja ta’ kuljum bħalma tkun imbegħda meterjorite, jew l-alljiev li jrid jħaddimhom dawk il-ħwejjeġ?" Mill-punto di vista eżistenzjalista, il-Bibbja ma ssirx awtorità f’ħajjet persuna sal-mument li fih dik il-persuna tippermetti lill-Bibbja tkun l-awtorità personali tagħha.
Teoloġija eżistenzjalista
Fil-monografija Existential Theology: An Introduction (2020), Hue Woodson jagħti sommarju kostruttiv tal-qasam u, jargumenta, tal-ħassieba li jistgħu jitqiesu b’mod wiesa’ li jingaġġaw mat-teoloġija eżistenzjalista, filwaqt li jitkellem dwar skola Franċiża li tinkludi lil Gabriel Marcel, Jacques Maritain, u Jean-Luc Marion]],, skola Tedeska li tinkludi lillmmanuel Kant, Johann Gottlieb Fichte, Friedrich Wilhelm Joseph Schelling, Georg Wilhelm Friedrich Hegel, u Dietrich Bonhoeffer,, u skola Russa li tinkludi lil Fyodor Dostoyevsky, Leo Tolstoy, u Nikolai Berdyaev.
Il-Kristjaneżmu Eżistenzjalista Radikali
Ingħad li l-fidi tal-Insara Eżistenzjalista Radikali hi msejsa fuq l-esperjenza tagħhom permezz tas-sensi u b’mod immedjat ta’ Alla, f’termini umani. Hu ssuġġerit li l-individwi ma joħolqux l-eżistenza Nisranija tagħhom; ma tiġix bħala riżultat ta’ deċiżjoni li wieħed jagħmel personalment. Il-Protestanti radikali tas-seklu 17, ngħidu aħna l-Quakers, setgħu b’xi mod kienu allinjati teo-filosofikament mal-Kristjaneżmu eżistenzjalista radikali.
Qari ulterjuri
Cobb, John B. (1967). The Structure of Christian Existence (Philadelphia: The Westminster Press)
Cochrane, Arthur (1956). The Existentialists and God (Dubuque: The University of Dubuque Press)
Davis, George W. (1957). Existentialism and Theology: An Investigation of the Contribution of Rudolf Bultmann to Theological Thought (New York: Philosophical Library)
Heinemann, F. H. (1958). Existentialism and the Modern Predicament (New York: Harper and Row)
Jansen, G. M, A. (1966). An Existential Approach to Theology (Milwaukee: The Bruce Publishing Company)
Jenkins, David. (1987). The Scope and Limits of John Macquarrie's Existential Theology (Stockholm: Uppsala)
Kuitert, H. M. (1968). The Reality of Faith: A Way Between Protestant Orthodoxy and Existentialist Theology (Grand Rapids: Eerdmans)
Macquarrie, John (1957). An Existentialist Theology: A Comparison of Heidegger and Bultmann (New York: The Macmillian Company)
Martin, Bernard (1963). The Existentialist Theology of Paul Tillich (New Haven: College and University Press)
Michalson, Carl, ed. (1956). Christianity and the Existentialists (New York: Charles Scribner's Sons)
Slaate, Howard A. (1971). The Paradox of Existentialist Theology: The Dialectics of a Faith-Subsumed Reason-in-Existence (New York: Humanities Press)
Spier, J. M. (1953), Christianity and Existentialism (Philadelphia: The Presbyterian and Reformed Publishing Company)
Stagg, Frank. (1973). Polarities of Man's Existence in Biblical Perspective (Philadelphia: The Westminster Press)
Williams, J. Rodman. (1965). Contemporary Existentialism and Christian Faith (Englewood Cliffs: Prentice Fall)
Woodson, Hue. (2020). Existential Theology: An Introduction (Eugene: Wipf and Stock)
Riferenzi |
29177 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Park%20Nazzjonali%20ta%27%20Do%C3%B1ana | Park Nazzjonali ta' Doñana | Il-Park Nazzjonali ta' Doñana (bl-Ispanjol: Parque Nacional de Doñana) huwa riżerva naturali fl-Andalusija, fin-Nofsinhar ta' Spanja, fil-provinċji ta' Huelva (il-biċċa l-kbira tat-territorju tagħha), Cádiz u Sivilja. Il-park ikopri 543 km2 (209.65 mili kwadri), li minnhom 135 km2 (52.12 mil kwadru) huma żona protetta. Il-park huwa żona ta' mraġ, nixxigħat baxxi u għaram tar-ramel f'Las Marismas, id-delta fejn ix-xmara Guadalquivir tnixxi fl-Oċean Atlantiku. Ġie stabbilit bħala riżerva naturali fl-1969 meta l-Fond Dinji għall-Organiżmi Selvaġġi ngħaqad mal-gvern Spanjol u xtara sezzjoni ta' mraġ biex jipproteġi s-sit. L-ekosistema ilha taħt theddida kostanti minħabba d-drenaġġ tal-imraġ, l-użu tal-ilma tax-xmara għall-ixprunar tal-produzzjoni agrikola permezz tat-tisqija tal-art tul il-kosta, it-tniġġis tal-ilma permezz tal-estrazzjoni iktar 'il fuq tul ix-xmara, u t-tkabbir tal-faċilitajiet turistiċi. Il-park huwa msemmi għal Doña Ana de Silva y Mendoza, il-mara tas-seba' Duka ta' Medina Sidonia.
Il-Park Nazzjonali ta' Doñana għandu bijodiversità unika fl-Ewropa, għalkemm hemm xi similaritajiet mal-Park Naturali Reġjonali tad-delta tax-xmara ta' Camargue (bil-Franċiż: Parc Naturel Régional de Camargue) fi Franza. Iż-żewġ parks naturali huma ġemellati ma' xulxin. Il-Park Nazzjonali ta' Doñana fih varjetà kbira ta' ekosistemi u postijiet imkennija għall-organiżmi selvaġġi, fosthom eluf ta' għasafar tal-passa Ewropej u Afrikani, ċriev selvaġġi, ċriev ħamranija Spanjoli, ċingjali selvaġġi, baġers Ewropej, mangus Eġizzjani, u speċijiet fil-periklu bħall-ajkla imperjali Spanjola u l-linċi Iberika.
Ir-riżerva naturali ta' Doñana tinkludi kemm il-Park Nazzjonali ta' Doñana, stabbilit fl-1969, kif ukoll il-Park Naturali ta' Doñana, maħluq fl-1989 u mkabbar fl-1997, fejn inħolqot żona ta' lqugħ u ta' protezzjoni taħt il-ġestjoni tal-gvern reġjonali. Minn dak iż-żmien 'l hawn, iż-żewġ parks ġew ikklassifikati bħala pajsaġġ naturali uniku. Minħabba l-pożizzjoni strateġika tal-Park Nazzjonali ta' Doñana bejn il-kontinenti tal-Ewropa u tal-Afrika u l-prossimità tiegħu mal-Istrett ta' Ġibiltà, il-bur salmastru enormi ta' Doñana huwa post ta' tnissil kif ukoll punt ta' tranżitu għal eluf ta' għasafar Ewropej u Afrikani (akkwatiċi u terrestri), u jospita bosta speċijiet ta' għasafar tal-ilma li jpassu matul ix-xitwa, tipikament sa 200,000 għasfur. Iżjed minn 300 speċi differenti ta' għasafar jokkorru fil-park kull sena. Il-park jitqies bħala l-ikbar riżerva naturali fl-Ewropa u diversi istituzzjonijiet xjentifiċi għandhom stazzjonijiet ta' monitoraġġ fi ħdan il-konfini tiegħu sabiex jiżguraw l-iżvilupp xieraq tal-artijiet biswit il-park kif ukoll il-konservazzjoni tal-ispeċijiet mhedda li jgħixu fih. Il-Park Nazzjonali ta' Doñana ġie ddikjarat Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1994; fl-2006, il-park irreġistra 376,287 viżitatur.
Matul is-sekli 19 u 20, merħla dromedarji kienet tgħix fl-inħawi tal-park. X'aktarx li kienu ddaħħlu matul il-Konkwista ta' Spanja min-naħa tal-Għarab Iberiċi fis-seklu 8, jew jaf kienu ħarbu minn xi merħla introdotta mill-Markiża ta' Molina bħala bhejjem tal-ġarr fl-1829. Sas-snin 50 tas-seklu 20, kien għad fadal tmien individwi biss u dawn kienu mhedda min-nassaba.
Ġeoloġija u ġeomorfoloġija
Il-profil ġeoloġiku tal-Park Nazzjonali ta' Doñana jirrifletti l-iżvilupp tul diversi mijiet ta' eluf ta' snin ta' karatterisitiċi ġeomorfiċi u ta' akwifer fond li saħħew il-bijodiversità tal-ħabitats tal-organiżmi selvaġġi li attwalment jinstabu hemmhekk. Wara t-tmiem tal-aħħar perjodu glaċjali, iż-żona ġiet miksija bl-imraġ salmastri u tal-ilma ħelu, bl-għadajjar u bl-għaram tar-ramel, b'xi intrużjonijiet tal-baħar ikkawżati minn avvenimenti b'enerġija kbira bħal tsunamis u maltempati kbar. Perjodu ta' żieda komparattivament rapida fil-livel globali tal-baħar matul l-ewwel parti tal-perjodu interglaċjali Flandrijan jew l-Oloċen ġie assoċjat mad-dewbien tal-paleoglaċieri, u l-livell massimu ntlaħaq xi 6,500-7,000 sena ilu. Matul dak iż-żmien, il-Park Nazzjonali ta' Doñana u l-inħawi tal-madwar ġew mgħerrqa, u ffurmat laguna, li iktar 'il quddiem issejħet Lacus Ligustinus mir-Rumani. Il-pass tas-sedimentazzjoni tal-laguna żdied matul l-aħħar 6,000 sena, flimkien mat-tkabbir aċċellerat tal-istmi tar-ramel u l-ħolqien ta' mraġ u ta' artijiet mistagħdra interni ġodda. L-imraġ estensivi tal-Park Nazzjonali ta' Doñana issa għandhom topografija ċatta, b'xi depressjonijiet interni okkupati minn artijiet mistagħdra temporanji jew permanenti, imsejħa "lucios" lokalment. Iż-żona kollha hija protetta mill-istmu ta' Doñana, barriera litorali wiesgħa bir-ramel fejn sistemi tal-għaram mobbli qed jikbru lejn ix-Xlokk.
Storja
Żmien il-qedem
Għalkemm it-topografija ta' Doñana hija karatteristika terrestri relattivament ġdida meta mkejla skont il-kronoloġija ġeoloġika, fl-inħawi nstabu fdalijiet ta' għodod Neolitiċi. Diversi ċivilizzazzjonijiet tal-qedem jaf kellhom preżenza hemmhekk saħansitra 2,800 sena ilu, inkluż il-Feniċi, il-Griegi Feniċi u t-Tartessjani, iżda ma nstabux fdalijiet arkeoloġiċi tagħhom. Fl-1923, l-arkeologu Ġermaniż Adolf Schulten, akkumpanjat minn Adolf Lammerer u George Bonsor, fittxew għas-sit tal-belt kapitali antika tat-Tartessjani fl-għaram ta' Doñana, iżda ma sabu xejn ta' interess. Dawn l-iskavi twettqu f'Cerro del Trigo u ġew iffinanzjati mid-Duka ta' Tarifa u Denia, li dak iż-żmien kien is-sid ta' Doñana. Minkejja dan, fl-1978 Schulten sab l-istele ta' Villamanrique fir-raħal fil-qrib ta' Villamanrique de la Condesa. Fl-2007 saru stħarriġiet fil-bur salmastru ta' Hinojos jew "Marisma de Hinojos", fil-provinċja ta' Huelva, fi sforz biex jiġu skoperti t-traċċi tal-belt tal-qedem. Fost is-sejbiet notevoli kien hemm il-fdalijiet ta' insedjamenti Rumani, li jmorru lura għas-sekli 2 sa 5 W.K., li primarjament kienu jipprattikaw is-sajd u t-tmelliħ tal-ħut jew it-tħejjija tal-garum. L-imraġ ta' Guadalquivir (bl-Ispanjol: Las Marismas del Guadalquivir), li huma żona ta' artijiet bassasa baxxi qrib ix-xatt tax-xellug tal-bokka tax-xmara Guadalquivir, fl-imgħoddi kienu lag intern kbir magħruf bħala Lacus Ligustinus bil-Latin. Bil-mod il-mod il-lag imtela bid-depożiti tas-sedimenti, u gradwalment żviluppa fl-imraġ attwali.
Medju Evu
Alfonso X l-Għaref
Fl-1262, wara li ħakem ir-renju tal-vassalli ta' Niebla, ir-Re Alfonso X stabbilixxa Real Cazadero (riżerva rjali għall-kaċċa) fil-foresta ta' Las Rocinas, bejn ir-Rio Tinto u x-xmara Guadalquivir, parzjalment minħabba l-abbundanza ta' ċriev hemmhekk, kif ukoll minħabba s-santwarju żgħir ta' Santa Olalla, li minn dak iż-żmien għeb, fl-Arroyo de la Rocina.
Fl-1297, ibnu Sancho IV ta lil Guzmán el Bueno t-titlu ta' Sinjur u t-tmexxija territorjali ta' Sanlúcar, li kien jikkonsisti mit-territorju li jinsab wara Arenas Gordas max-xatt tax-xellug tal-estwarju tax-xmara Guadalquivir, u li baqa' f'idejn il-familja Medina-Sidonia għal iktar minn sitt sekli. il-familja nobbli ġiet stabbilita fl-1369, meta Enriku II ta' Kastilja ta l-Kontea ta' Niebla lir-raba' Sinjur ta' Sanlúcar. Fl-1493 il-Monarki Kattoliċi taw parti mill-art tal-villaġġ attwali ta' El Rocío b'donazzjoni lis-segretarjat irjali, li mbagħad bigħha lir-raħal ta' Almonte. Preċedentement, bhejjem ġodda tat-tnissil ġew introdotti fost il-popolazzjonijiet lokali ta' ċingjali selvaġġi u ċriev, filwaqt li l-kaċċa għal-lupi kienet imħeġġa għall-benefiċċju tat-trobbija tal-bhejjem tal-ifrat u taż-żwiemel.Fl-inħawi ta' Niebla, speċifikament f'Las Rocinas, l-art hija ċatta, miksija bl-arbuxelli, u dejjem ikun hemm iċ-ċingjali selvaġġi hemmhekk... ...wieħed ma jistax jaqsam minn din l-art fix-xitwa, li ġeneralment tkun dejjem b'ħafna xita nieżla, għajr f'xi nixfa, u lanqas fis-sajf peress li mbagħad tkun wisq niexfa u wisq sħana. ~ Alfonso XI fil-Libro de la Montería (Il-Ktieb tal-Kaċċa), li nkiteb bejn l-1342 u l-1348 (traduzzjoni mhux uffiċjali).
Żmien modern bikri
Kważi seklu wara, Alonso Pérez de Guzmán y Sotomayor, is-seba' Duka ta' Medina Sidonia u kmandant tal-Armada Spanjola, reġa' xtara parti mill-art. Martu, Ana de Silva y Mendoza, bint il-Prinċipessa ta' Eboli, marret tgħix f'villeġġjatura hemmhekk imsejħa "Coto de Doña Ana" (ir-Riżerva tal-Kaċċa ta' Doña Ana), li kienet l-oriġini tal-isem attwali ta' "Doñana"; din id-dar ġiet rinnovata snin wara bħala palazz. Issir referenza għall-użu ta' Coto Donana bħala loġġa tal-kaċċa fl-ewwel versi ta' La Fábula de Polifemo y Galatea (Il-Ħrafa ta' Polifemu u Galatea), li l-poeta liriku Luis de Góngora ddedika lill-Konti ta' Niebla, u fejn jitlob lin-nobbli jissospendu l-attivitajiet tal-kaċċa tagħhom sabiex jisimgħu l-versi tiegħu. Fl-1624, ir-Re Filippu IV qagħad fil-loġġa għal diversi jiem bħala mistieden tad-disa' Duka ta' Medina Sidonia, u ssieħeb f'attivitajiet kbar tal-kaċċa. Huwa ġab miegħu varjetà kbira ta' affarijiet lussużi bħal borra mill-muntanji għall-banketti frekwenti li kien jagħmel f'ġieħ id-duka. Fl-1797 Francisco Goya qagħad fil-palazz bħala mistieden tal-patruni tiegħu, il-15-il Duka ta' Medina-Sidonia u martu, it-13-il Dukessa ta' Alba. Hemmhekk Goya ħoloq l-Álbum A tiegħu, kollezzjoni ta' tpinġijiet, u milli jidher pitter uħud mir-ritratti famużi tiegħu, La Maja Vestida ("Il-Maja Mlibbsa") u La Maja Desnuda ("Il-Maja Għerwiena"), li jingħad li kienu jirrappreżentaw lid-dukessa.
Ħolqien tal-Park Nazzjonali
Wara l-1854, permezz tal-pubblikazzjoni ta' diskussjoni dwar iż-żona f'trattat imsejjaħ "Avifauna de Doñana: Catálogo de las aves observadas en algunas provincias andaluzas" ("Avifawna ta' Doñana: Katalogu tal-għasafar osservati f'xi provinċji tal-Andalusija") ta' Antonio Machado y Nunez, il-pubbliku beda japprezza l-valur ekoloġiku tas-sit bis-saħħa tal-bosta speċijiet differenti ta' organiżmi selvaġġi li kienu jinstabu fih. B'hekk, bdew iżuru s-sit naturalisti u kaċċaturi Brittaniċi, inkluż Abel Chapman u Walter J. Buck, u t-tnejn li huma kitbu kotba li ġibdu l-attenzjoni ta' udjenza usa' fl-Ewropa dwar l-importanza strateġika ta' Doñana għall-għasafar tal-passa fil-vjaġġ tagħhom lejn l-Afrika. Iktar 'il quddiem, meta José Joaquín Álvarez de Toledo y Caro (1865-1915) sar id-19-il Duka ta' Medina Sidonia, huwa wiret djun kbar u biex iħallashom kellu jbigħ diversi assi, inkluż il-Coto de Doñana, li nbigħet għal 750,000 peseta, u b'hekk ma baqgħetx marbuta mal-familja nobbli.
Meta l-Baruni William Garvey xtara Doñana mid-Duka fl-1901, is-sit kien abbandunat u fi stat ta' telqa. Garvey irrestawra l-palazz għal kif kien qabel fl-aqwa tiegħu, u meta miet il-proprjetà għaddiet għand ħuh Joseph Garvey u n-neputija tiegħu Maria Medina y Garvey, li kienet miżżewġa mad-Duka ta' Tarifa, li kien inġinier forestali. Fl-1934 il-proprjetà għaddiet għand oħt id-Dukessa ta' Tarifa, Blanca Medina y Garvey, li kienet miżżewġa lill-Markiż ta' Borghetto. Fl-1942, il-Markiż bigħ il-proprjetà lil kumpanija ffurmata minn Salvador Noguera, Manuel Gonzalez u l-Markiż ta' Mérito. Ħamsin sena wara, il-park ġie kkonsolidat bħala żona naturali.
Konservazzjoni
In-negozjant Spanjol Mauricio González-Gordon y Díez, il-Markiż ta' Bonanza, li kellu s-sjieda ta' proprjetà kbira f'Doñana, sar interessat fl-ekosistemi tas-sit u l-għasafar ta' hemmhekk, u stieden lill-ornitologi minn madwar l-Ewropa kollha biex iżuru s-sit. Fl-1952, l-ornitologi Spanjoli José Antonio Valverde u Francisco Bernis żaru s-sit, flimkien ma' González-Gordon li kien il-gwida tagħhom. Valverde u l-familja González-Gordon raw li l-artijiet mistagħdra, bid-diversità rikka ta' organiżmi selvaġġi li jgħixu fihom, kienu mhedda mill-proposti ta' drenaġġ mill-gvern Spanjol għall-biedja u ta' tħawwil ta' siġar tal-ewkaliptu. Mauricio, flimkien ma' missieru, staqsa lil Bernis jipprova jinfluwenza d-dittatur Spanjol Francisco Franco biex jabbanduna l-pjanijiet li kellu. It-tlieta f'daqqa kitbu memorandum li ġie ppreżentat lil Franco nnifsu minn missier Mauricio, Manuel. Sa Novembru 1953 Bernis kien lesta rapport dwar l-istatus ta' Doñana fejn wera li ż-żona kellha valur ekoloġiku eċċezzjonali. Flimkien ippruvaw jiksbu l-appoġġ internazzjonali biex jilħqu l-għanijiet tagħhom u rnexxielhom. L-isforzi ta' González-Gordon biex jipperswadi lil Franco esponewh għal xi periklu, iżda l-gvern ta' Franco kkonċeda u ħassar il-pjanijiet ta' drenaġġ tas-sit.
Valverde mexxa l-ewwel spedizzjoni xjentifika organizzata lejn Doñana fl-1957, flimkien man-naturalisti Brittaniċi Guy Montfort, Roger Peterson, u Sir Julian Huxley. Grupp ta' esperti Ewropej dwar il-konservazzjoni – inkluż Guy Monfort, Max Nicholson u Luc Hoffmann – imbagħad urew l-importanza kruċjali taż-żona bħala punt ta' waqfien għall-għasafar li jpassu bejn il-kontinenti tal-Ewropa u l-Afrika. Fl-1959, il-familja Gonzalez bigħet il-parti tagħha tal-art f'Doñana għall-iżvilupp tal-lukanda ta' Matalascañas. Dan allarma lill-konservazzjonisti Ewropej, u wassal biex diversi istituzzjonijiet u donaturi anonimi joffru li jixtru parti mill-proprjetà. Valverde, Hoffman, u Nicholson, fi sħubija mal-British Nature Conservancy, iffurmaw assoċjazzjoni li organizzat sejħa internazzjonali għall-fondi biex il-park jitwessa'. Il-kampanja ġabret żewġ miljun Frank Żvizzeru biex jinxtraw 7,000 ettaru ta' art għall-annessjoni mal-art li diġà kienet ingħatat b'donazzjoni minn González-Gordon. Finalment, fl-1963 il-gvern Spanjol u d-WWF xtraw parti mit-territorju u ħolqu l-ewwel riżerva ta' Doñana, u fl-1964 stabbilew l-Istazzjon Bijoloġiku ta' Doñana u l-Kunsill Spanjol tar-Riċerka Nazzjonali (bl-Ispanjol: Consejo Superior de Investigaciones Científicas - CSIC) biex jistudjaw il-bijodiversità ta' Doñana u ta' ekosistemi Spanjoli oħra.
Fl-1969, id-WWF reġgħet issieħbet mal-gvern Spanjol biex flimkien jixtru sezzjoni oħra tal-imraġ tad-delta tax-xmara Guadalquivir u jiġi stabbilit il-Park Nazzjonali ta' Doñana. F'dik l-istess sena, il-Park Nazzjonali ta' Doñana nħoloq permezz ta' digriet, u s-sjieda ta' parti mit-territorju tiegħu kienet tal-Ministeru għall-Ekonomija u l-Kompetittività filwaqt li l-parti l-oħra kienet għadha tal-privat. Għaxar snin wara, iż-żona protetta twessgħet u nħoloq l-hekk imsejjaħ "Preparque Doñana". Fl-1980, l-UNESCO rrikonoxxiet il-Park Nazzjonali ta' Doñana bħala Riżerva ta' Bijosfera ta' 77,260 ettaru. Iż-żona ewlenija tikkonsisti minn 50,720 ettaru fil-Park Nazzjonali ta' Doñana. Iż-żona ta' lqugħ fiha 54,250 ettary fil-Park Naturali ta' Doñana. L-altitudni tvarja mil-livell tal-baħar sa 40 metru 'l fuq mil-livell tal-baħar. L-UNESCO tqis li l-Park Nazzjonali ta' Doñana għandu importanza dinjija, abbażi tal-varjetà tal-ekosistemi tiegħu u l-għadd kbir ta' speċijiet li jgħixu fih. Fl-1982 is-sit tniżżel fil-lista tal-artijiet mistagħdra tal-Konvenzjoni Ramsar, u fl-1989 il-Gvern Reġjonali tal-Andalusija kkonverta l-"Preparque" fil-Park Naturali ta' Doñana. Fl-1994 il-Park Nazzjonali ta' Doñana tniżżel bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO, u b'hekk setgħu jiġu stabbiliti programmi ta' preservazzjoni u ta' ġestjoni tas-sit. Storikament, dawn l-artijiet mistagħdra vitali ġew mhedda kostantement minn skemi biex tiżdied il-produzzjoni agrikola lokali u jiżdied it-turiżmu. Id-WWF għadha tappoġġa l-Park Nazzjonali ta' Doñana, u ġġieldet kontra proposti ta' drenaġġ tal-imraġ, ta' teħid tal-ilma għat-tisqija tar-raba' agrikolu tul il-kosta u ta' espansjoni tal-faċilitajiet għat-turisti.
Fl-1998, seħħ id-Diżastru ta' Aznalcóllar meta diga ta' żamma nfaqgħet fil-minjiera ta' Los Frailes ta' sjieda ta' Boliden-Apirsa (li qabel kienet Andaluza de Piritas, S.A.), il-fergħa sussidjarja ta' Boliden, u ġie rrilaxxat ħafna ħama tossiku li wasal fix-xmara Guadiamar, is-sors prinċipali tal-ilma għall-park. Fis-sena 2000, wara dan id-diżastru ambjentali kbir, il-Ministeru Spanjol għall-Ambjent ippromwova l-programm "Doñana 2005", immirat lejn ir-riġenerazzjoni tal-imraġ. Fl-2006 ir-responsabbiltajiet taż-żamma tal-park ġew ittrasferitit lill--Gvern tal-Andalusija permezz tad-Digriet Irjali tad-9 ta' Ġunju; il-funzjonijiet u s-servizzi tal-amministrazzjoni tal-konservazzjoni tan-natura b'hekk ġew ittrasferiti lill-Andalusija u twessgħu, u l-Park Nazzjonali u l-Park Naturali ta' Doñana saru ż-"Żona Naturali ta' Doñana", territorju uniku maqsum f'żoni b'livelli differenti ta' protezzjoni ambjentali. Fl-2008 dan il-park ġie ġemellat mal-Park Naturali Reġjonali ta' Camargue fi Franza, peress li għandhom aspetti antropoloġiċi u etnografiċi komuni.
Matul il-gvern tiegħu, il-Prim Ministru Spanjol Felipe González beda juża l-Park Nazzjonali ta' Doñana bħala post għall-btajjel tiegħu, u b'hekk stabbilixxa preċedent għas-suċċessuri tiegħu. Fl-2010, 9,200 ettaru ta' art tul il-kosta ġew esproprjati għall-protezzjoni mill-eks Ministeru għall-Ambjent. F'Lulju 2012, l-UNESCO approvat l-estensjoni tar-Riżerva ta' Bijosfera ta' Doñana minn 77,260 ettaru għal iktar minn 255,000 ettaru u b'hekk ippermettiet il-konformità mal-linji gwida tal-Programm il-Bniedem u l-Bijosfera. B'hekk inħolqot żona ta' tranżizzjoni fejn jiġu rrappreżentati l-interessi soċjoekonomiċi tad-diversi muniċipalitajiet fl-inħawi ta' Doñana. Fl-2019, il-pulizija għalqet għexieren ta' bjar illegali mill-bdiewa li jkabbru l-frott madwar il-park li għal bosta snin kienu qed iwettqu d-drenaġġ tal-ilma mill-ilma tal-pjan tal-park.
Sit ta' Wirt Dinji
Il-Park Nazzjonali ta' Doñana ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1994. Fl-2004 saru modifiki minuri fiż-żona ta' lqugħ tas-sit.
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' tliet kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (vii) "Post fejn iseħħu fenomeni naturali tal-għaġeb jew fejn hemm żoni ta' ġmiel naturali u ta' importanza estetika eċċezzjonali"; il-kriterju (ix) "Eżempju straordinarju li jirrappreżenta proċessi ekoloġiċi u bijoloġiċi kontinwi sinifikanti fl-evoluzzjoni u fl-iżvilupp ta' ekosistemi u ta' komunitajiet ta' pjanti u ta' annimali terrestri, tal-ilma ħelu, kostali u tal-baħar"; u l-kriterju (x) "Post fejn hemm l-iktar ħabitats naturali importanti u sinifikanti għall-konservazzjoni fil-post tad-diversità bijoloġika, inkluż fejn hemm speċijiet mhedda ta' valur universali straordinarju mill-perspettiva tax-xjenza jew tal-konservazzjoni".
Klima
Il-Park Nazzjonali ta' Doñana għandu klima miti tipikament Mediterranja, ikkaratterizzata minn sjuf nexfin u xtiewi relattivament bix-xita, b'riżultat ta' varjazzjonijiet fil-front polari u arja subtropikali ta' pressjoni għolja. L-istaġuni bix-xita huma intermedji, u jseħħu l-iktar fir-rebbiegħa u fil-ħarifa; fil-ħarifa speċjalment jaf ikun hemm xita torrenzjali kkawżata mill-akkumulu ta' sħana matul is-sajf fil-korpi tal-ilma fil-qrib, u l-wasla tal-mases tal-arja polari. Madankollu, fix-xitwa jaf ikun hemm antiċikluni termali lokali. It-temperaturi jkunu miti matul is-sena kollha, b'temperaturi massimi li jvarjaw għal madwar 17 °C mix-xitwa għas-sajf. L-iżjed karatteristika sinifikanti tal-klima huma t-tliet xhur sa ħames xhur ta' nixfa fis-sajf, meta jiddomina l-antiċiklun subtropikali.
Flora
Hemm bosta speċijiet ta' flora fil-park: siġar, inkluż is-siġar taż-żnuber, fjuri bħall-ward, u arbuxelli. L-ispeċijiet ta' interess speċjali huma Vulpia fontquerana, Tursica linaria, Juniperus macrocarpa (ġnibru marittimu), Micropyropsis tuberosa, Hydrocharis morsus-ranae jew Thorella verticillatinundata, ħafna minnhom mhedda. L-ispeċijiet mhux nattivi bħall-ewkaliptu, Acacia longifolia, Gomphocarpus fruticosus, Nicotiana glauca jew Carpobrotus edulis jitneħħew mis-servizz tal-park.
Speċijiet notevoli oħra fil-park, minn iżjed minn 875 speċi indiġena fl-ekosistemi ta' Doñana huma: l-olijandru, il-ballut, ix-xeblikija marittima, il-ħaxixa tal-irmied xewwikija, il-ħurrieq, il-ħaxix marram, ħaxixet il-mikinsa, il-kamarina, il-lavanda, xewk ir-ramel, il-qasab, il-qronfol, il-qasab tal-imraġ, il-felċi, il-ward tal-blat, il-ġummar, il-labiérnago (Phillyrea angustifolia), it-tengħud marittimu, id-deru, is-simar, il-palm, is-siġar taż-żnuber, il-ġenistra Skoċċiża, ir-rożmarin, il-ġnibru, il-ġinestrun, is-sagħtar, it-tengħud u t-tut tal-għollieq.
Flora tal-għaram mobbli
L-ekosistema tal-għaram mobbli, magħrufa wkoll bħala transduni, li jiffurmaw bir-riħ prevalenti mil-Lbiċ, kważi ma jeżisti mkien iktar fil-Peniżola Iberika. Il-ħruxija ta' din l-ekosistema hija evidenti fl-adattamenti li għamlu xi speċijiet ta' pjanti għal dawn il-kundizzjonijiet speċjali: l-għaram tar-ramel u tal-ħamrija huma inkonsistenti. Gradwalment il-veġetazzjoni tintradam, speċjalment siġar li jispuntaw imbagħad imutu, wara li jinqatlu mill-moviment kajman tar-ramel. Din hija waħda mill-iktar fenomeni magħrufa fiż-żona tal-bajja tal-park.
Fawna
Fost l-annimali rreġistrati fi ħdan il-park hemm 20 speċi ta' ħut tal-ilma ħelu, 10 speċijiet ta' anfibji, 13-il speċi ta' rettili, 37 speċi ta' mammiferi u 360 speċi ta' għasafar mhux tal-baħar, li minnhom 127 speċi tnisslu fil-park.
Ħut
Fil-Park Nazzjonali ta' Doñana jgħix ħut indiġenu bħas-sallura kif ukoll speċijiet introdotti bħall-karpjun, il-gambusja jew il-luċċju; dawn tal-aħħar jitqiesu bħala theddida invażiva għall-ekosistemi lokali. Barra minn hekk, fl-imgħoddi wieħed seta' jsib ukoll l-isturjun iżda llum il-ġurnata huwa estint.
Rettili
Fost ir-rettili fil-Park Nazzjonali ta' Doñana hemm il-fekruna Ewropea tal-għadajjar, il-fekruna Spanjola tal-għadajjar, il-fekruna tal-art, il-gremxula Iberika, ix-xaħmet l-art ta' Bedriaga, ix-xaħmet l-art tal-Punent, il-wiżgħa komuni, il-gremxula xewkija, il-gremxula tal-marki mal-għajnejn, il-gremxula ta' Carbonell, il-gremxula tal-Andalusija, il-Psammodromus manuelae, il-Psammodromus Spanjola, is-serp nagħla, is-serp sellum, is-serp tan-Nofsinhar, is-serp ta' Montpellier, is-serp lixx, is-serp vipera, is-serp tal-ħaxix, il-vipera ta' Lataste, il-fekruna tal-baħar ġgantija u l-fekruna tal-baħar tat-tip leatherback.
Għasafar
Iktar minn 300 speċi ta' għasafar ġew irreġistrati fl-inħawi, fosthom speċijiet b'firxa ristretta bħall-ajkla imperjali Spanjola, is-sarsella mnaqqxa, il-brajmla rasha bajda u t-tiġieġa tat-toppu. Fost l-ispeċijiet tal-artijiet mistagħdra hemm il-velleran, il-gallozza tal-Punent, il-brajmla ħamra, il-paletta, il-brajmla tat-toppu aħmar, l-agrett abjad u l-agrett tal-bhejjem, il-kwakka, l-agrett isfar u l-fjamingu, filwaqt li fl-inħawi tal-madwar ikun hemm id-daqquqa tat-toppu, it-tellerita, l-għammiel tal-bejt, il-bilbla u il-ganga ta' Spanja. Is-sit jattira wkoll bosta migranti tas-sajf, fosthom ir-russett aħmar, iċ-ċirlewwa geddumha oħxon, il-bilblun, l-ajkla bajda, il-farruġ, il-bekkafik griż, il-bagħal aħmar, ir-russett tas-siġar, l-ajkla tal-kalzetti, iċ-ċirlewwa bil-mustaċċi u l-pitirross tax-xagħri.
Mammiferi
B'kollox ġew irreġistrati 38 speċi ta' mammiferi, inkluż tnax-il speċi ta' friefet il-lejl, iċ-ċerva ħamra, il-fenek Ewropew, il-qanfud Ewropew, il-genetta, il-qattus selvaġġ, iċ-ċingjal, il-linċi Iberika, il-ġurdien tal-imramma, il-mangus Eġizzjan, il-bugeddum tas-snien bojod, il-lontra, il-ġurdien tal-bosk, in-nemes, il-volpi aħmar, il-baġer Ewropew, il-ballottra tal-Mediterran, il-ballottra tal-ilma tal-Lbiċ u l-far iswed.
Linċi Iberika
Il-linċi Iberika, b'ħabitat ristrett fil-Peniżola Iberika, hija l-iżjed speċi mhedda fost il-felini l-kbar. Tnaqqis drastiku fil-popolazzjoni tal-linċi minħabba t-tnaqqis kbir fl-istokkijiet tal-ħut li huwa s-sors ewlieni tal-ikel tagħha wassal biex tiġi ddikjarata bħala speċi protetta fl-1966. L-unika kolonji eżistenti tal-linċi Iberika jinsabu fil-Parks Naturali ta' Sierra de Andujar u Cardena, Montoro, u Doñana flimkien mal-inħawi tal-madwar; il-kolonji l-oħra tal-art kontinentali li kien hemm fl-imgħoddi huma estinti. Fil-Portugall saru sforzi ta' rkupru għall-preservazzjoni tal-ħabitat li għad baqa' tal-linċi u dawn wasslu għall-ħolqueb tar-Riżerva Naturali ta' Sierra Malcata.
Iċ-Ċentru tat-Tnissil ta' Acebuche fil-Park Nazzjonali ta' Doñana żviluppa programm ta' tnissil mhux fis-selvaġġ li ppermetta s-sopravivenza ta' ħdax-il individwu li twieldu fiċ-ċentru, u ta' iktar minn tletin li nqabdu mill-park u li s-sopravivenza tagħhom kienet pjuttost imxekkla. Dawn l-isforzi ta' konservazzjoni jiġu mhedda minn rata għolja ta' mortalità fost il-felini u vjolazzjonijiet ripetuti tal-liġijiet li jipprojbixxu lill-karozzi milli jidħlu fil-park jew isuqu fit-toroq tal-park, għalkemm xi aġenziji rrappurtaw li l-kawżi tal-mewt mhux dejjem ikunu ċari. Is-sitwazzjoni prekarja ta' sopravivenza ta' dan l-annimal saret simbolu emblematiku tal-park għall-pubbliku ġenerali.
Żwiemel
Fil-Park Nazzjonali ta' Doñana hemm żewġ insla indiġeni ta' żwiemel: il-Marismeño u r-Retuertas; dan tal-aħħar huwa wieħed mill-eqdem insla Ewropej, u x'aktarx li jmur lura għall-1000 Q.K., u huwa l-unika nisel li jgħix fis-selvaġġ u iżolat mill-popolazzjonijiet l-oħra.
Iġmla
Matul is-sekli 19 u 20, merħla dromedarji selvaġġi kienu jirgħu liberament fl-inħawi. Dawn ġew introdotti matul il-Konkwista ta' Spanja mill-Għarab Iberiċi fis-seklu 8, jew jaf ħarbu minn merħla introdotta mill-Gżejjer Kanarji fl-1829 mill-Markiż de Molina bħala bhejjem tal-ġarr. Sas-snin 50 tas-seklu 20, kien fadal tmien individwi biss, u dawn kienu mhedda min-nassaba. Sal-bidu tas-snin 60 tas-seklu 20, kien fadal tlieta biss, iżda nħelsu oħrajn fis-selvaġġ wara li ntużaw fil-ġbid tal-film Lawrence of Arabia fl-1962.
Park Naturali ta' Doñana: Preparque
Abalario–Asperillo. Din iż-żona kostali tinsab fil-Punent tal-Park Nazzjonali minn Matalascañas sa Mazagon, u tifforma rettangolu twil 25 km li jasal sa madwar 5 kilometri 'l ġewwa mill-baħar. Tikkonsisti minn żona ta' għaram, diversi laguni antiki u artijiet mistagħdra, kif ukoll foresta kbira ta' siġar taż-żnuber u tal-ewkaliptu. Iż-żona toffri kenn lil abbundanza ta' organiżmi selvaġġi, inkluż il-linċi Iberika. Din iż-żona tinkludi l-irħula ta' Matalascañas u ta' Mazagon, kif ukoll iċ-Ċentru tal-Ittestjar ta' El Arenosillo, sit tal-varar tar-rokits suborbitali, iżda d-dikjarazzjoni tagħha bħala park nazzjonali imblokkat il-kostruzzjoni ta' proġett urban kbir fil-Punent ta' Matalascañas.
Preparque Norte–Pinares de Hinojos. Din iż-żona hija estiża lejn it-Tramuntana tal-Park Nazzjonali minn El Rocío sa Hinojos, b'inħawi ta' mraġ u foresti. Il-Pinar del Pinto ta' Coto del Rey, bejn Aznalcázar u Villamanrique de la Condesa, jospita diversi speċijiet tal-priża.
Preparque Este–Brazo de la Torre-Entremuros. Din iż-żona tinsab fil-Lvant tal-Park Nazzjonali, bejn Brazo de la Torre u x-xmara Guadalquivir, b'inħawi ta' mraġ u caños (kanali tal-marea li jaslu sal-art imtajna tal-imraġ). Tattira bosta għasafar li jgħixu fil-Park Nazzjonali ta' Doñana matul is-sajf u matul ix-xtiewi meta jkun hemm xi nixfiet. Parti mill-imraġ ġew ikkonvertiti għall-kultivazzjoni tar-ross.
Pinar de la Algaida–Marismas de Bonanza. Din iż-żona tinsab fix-Xlokk tal-Park Nazzjonali u fit-Tramuntana ta' Sanlúcar de Barrameda fuq ix-xatt tax-xellug tax-xmara Guadalquivir. Tinkludi foresta kbira ta' siġar taż-żnuber u l-imraġ f'Salinas. Dawn l-imraġ huma l-unika li għadhom jiġu mgħerrqa bl-għargħar mill-mareat (l-imraġ l-oħra kollha jiddependu biss fuq in-nixxigħat tal-ilma ħelu u x-xita), u b'hekk, fihom spiss jintlemħu l-fjamingi u x-xifa. It-terminu "Algaida" joriġina mill-Għarbi, u ġeneralment ifisser kwalunkwe post miksi bis-siġar u bl-arbuxelli. El Pinar de la Algaida jinsab qrib il-henarllo, li huwa santwarju ddedikat lid-divinità femminili Astarte, u s-sit tal-bir Ruman ta' Caveros. F'Algaida ilhom jerġgħu jiġu introdotti l-ispeċijiet tal-għasafar tal-priża mill-bidu tas-seklu 19, u llum il-ġurnata fiż-żona tgħix kolonja kbira ta' astuni suwed.
Problemi ambjentali
Wara li seħħ id-diżastru tad-Diga ta' Aznalcóllar fl-1998, żdiedet is-sensibilizzazzjoni tal-pubbliku rigward ir-riskji ambjenti li huwa espost għalihom il-pajsaġġ tal-park. Diversi studji tal-impatt u gruppi ambjentali wissew kemm-il darba x'inhuma l-problemi li jheddu l-flora, il-fawna, l-ilma u l-ħamrija tar-reġjun. Filwaqt li l-pressjoni tal-urbanizzazzjoni u l-impatti tagħha fuq l-ekosistemi lokali kienu ta' tħassib matul is-snin, dawn ma kinux l-uniku fattur ta' riskju assoċjat. Tul is-snin l-UNESCO rrieżaminat in-nominazzjoni tal-park fil-lista ta' Sit ta' Wirt Dinji fil-Periklu diversi drabi.
Impatt tal-infrastruttura
Kien hemm għadd ta' problemi relatati mal-infrastruttura qrib il-park. Proġett biex jinbena pipeline taż-żejt bejn Extremadura u l-port ta' Huelva ġie kkritikat mill-gruppi ambjentali, li allegaw li jispiċċa jżid b'mod sinifikanti t-traffiku tat-tankers taż-żejt fl-inħawi b'riskju assoċjat ta' rqajja' taż-żejt. It-tħammil frekwenti tax-xmara Guadalquivir sabiex ikunu jistgħu jgħaddu l-vapuri lejn il-port ta' Sivilja tqies li jikkawża tfixkil serju fil-bijodinamika tal-estwarju. Adena, l-Associación de defensa de la naturaleza (l-Assoċjazzjoni għad-difiża tan-natura), il-fergħa Spanjola tad-WWF, rabtet il-passaġġ ta' dawn il-vapuri mal-introduzzjoni ta' annimali ġodda fl-ekosistemi lokali, xi ħaġa li tiġri meta jiskarikaw l-ilma tas-sentina bi speċijiet eżotiċi.
Il-port ta' Huelva, ftit kilometri mill-Park Nazzjonali, huwa wieħed mit-theddidiet ambjentali ewlenin. Francisco Bella, is-senatur tal-PSOE u eks sindku tar-raħal ta' Almonte Huelva, isostni li ma jagħmilx sens li l-proġett tal-pipeline ġie approvat meta l-gvern nazzjonali u dak reġjonali tal-Andalusija jinvestu fl-enerġija rinnovabbli. Bħala s-sindku ta' Almonte, huwa nnota d-diffikultajiet fl-implimentazzjoni ta' politiki li jippromwovu l-impjiegi qrib il-park: "...nafu kważi kollox dwar in-nemel u l-linċi, iżda jeħtieġ li nkunu nafu kif jevolvu l-impjiegi f'Doñana". F'konformità mal-pożizzjoni ta' Bella rigward l-akkwedott, Ginés Morata, bijologu u eks president tal-Consejo de Participación de Doñana (Kunsill tal-Parteċipazzjoni ta' Doñana), isostni li l-proġett, li jinvolvi l-passaġġ ta' mijiet ta' tankers taż-żejt fis-sena li jħottu l-merkanzija tagħhom qrib Doñana, iwassal għal żieda fil-probabbiltà li jkun hemm irqajja' taż-żejt.
Sfruttament żejjed tar-riżorsi tal-ilma
Problema ambjentali oħra hija t-teħid tal-ilma għat-tisqija, bosta drabi b'mod illegali, li rdoppjaw mill-aħħar tas-snin 80 tas-seklu 20 sabiex jissaqqew l-għelejjel intensivi fl-użu tal-ilma bħall-qoton, ir-ross, u iktar reċentement il-frawli. Dawn tal-aħħar jitkabbru fis-serer, f'żona stmata taħt il-plastik ta' bejn 4,500 u 6,000 ettaru fiż-żona tal-Park Nazzjonali ta' Doñana, fejn jiġu prodotti iktar minn 90 % tal-frawli ta' Spanja. It-tħaffir ta' bjar illegali għall-ilma tat-tisqija mill-akwifers taħt l-art milli jidher kien prassi komuni, filwaqt li d-domanda għall-ilma ta' kumplessi residenzjali fil-qrib u l-użu mhux xieraq tar-riżorsi tal-ilma tax-xmajjar fil-qrib jaf jaffettwaw ukoll l-idroloġija tal-park. Riskji potenzjali oħra jinkludu s-salinizzazzjoni li tirriżulta mit-tibdil fil-klima; l-intrużjoni tal-ilma baħar mill-Atlantiku tipperikola diversi speċijiet ta' annimali. Min-naħa l-oħra, tista' sseħħ ukoll id-deżertifikazzjoni; dan l-aħħar trasferiment mis-sistema tal-ilma ta' Chanza-Piedras ġie approvat mid-Diputación de Huelva (il-Kunsill Provinċjali ta' Huelva) sabiex jagħmel tajjeb għal din l-eventwalità.
Impatt tal-agrikoltura
Fl-2007, il-Fond Dinji għall-Organiżmi Selvaġġi (WWF) wissa li l-għelieqi tal-frawli madwar il-park, fejn 95 % tal-frawli ta' Spanja jiġu prodotti, kienu qed jheddu li jikkawżaw ħsara katastrofika lill-park mit-tnaqqis tal-ilma tal-pjan tal-madwar, l-iktar fejn kien hemm bjar illegali, kif ukoll kienu qed joħolqu tniġġis konsiderevoli bil-pestiċidi u l-iskart tal-plastik li kienu qed jakkumulaw fil-qaliet lokali; l-AFP irrappurtat ukoll li d-WWF kien qed jappella għal bojkott tal-frawli ta' Spanja, iżda kelliem għad-WWF fi Spanja kkontradiċa dan ir-rapport u sostna li mhijiex xi ħaġa karatteristika tad-WWF li jsejjaħ għal bojkotts b'dak il-mod.
Diżastru ta' Aznalcóllar
Fil-25 ta' April 1998 infaqgħet diga fil-minjiera ta' Los Frailes operata mill-kumpanija tal-estrazzjoni Boliden-Apirsa, qrib Aznalcóllar fil-Provinċja ta' Sivilja, u ġew irrilaxxati 4-5 miljun metru kubu ta' skart minerarju. L-iskart aċidiku, li kien fih livelli perikolużi ta' diversi metalli tqal, malajr wasal sax-xmara Agrio fil-qrib, u mbagħad fit-tributarju tagħha, ix-xmara Guadiamar, għal madwar 40 kilometru tul dawn il-mogħdijiet tal-ilma qabel ma t-tnixxija setgħet titwaqqaf u ġie evitat li tasal sal-Preparque. L-operazzjoni ta' tindif damet tliet snin, b'kost stmat ta' €240 miljun. Għalkemm ir-roqgħa ġiet ikkontrollata kemm jista' jkun u ddevjata mix-xmara Guadalquivir għall-baħar, il-vulnerabbiltà tal-ekosistemi tal-Park Nazzjonali ta' Doñana għal diżastri ambjentali simili kien evidenti.
Sabiex jiġi żgurat żvilupp sostenibbli kemm fil-kampanja kif ukoll fil-provinċji tal-madwar, anke biex jiġu evitati theddidiet ambjentali futuri, fl-1992 iltaqgħet Kummissjoni ta' Esperti Internazzjonali sabiex jiġu proposti soluzzjonijiet, u pproduċew il-Plan de Desarrollo Sostenible de Doñana y su Entorno (Pjan għall-Iżvilupp Sostenibbli tal-Park Nazzjonali ta' Doñana u tal-Madwar), deskritt fil-qosor bħala:Pjan ta' azzjoni, implimentat permezz tal-Programm Operazzjonali ta' Doñana u ffinanzjat mill-gvern reġjonali tal-Andalusija u mill-Istat Spanjol, kif ukoll mill-Fondi Feder, il-Fond Soċjali Ewropew u l-Fond Agrikolu Ewropew dwar Gwida u Garanzija, sabiex kemm l-infrastruttura reġjonali kif ukoll in-nisġa soċjali jerġgħu jingħataw il-ħajja permezz ta' mudell ekonomiku ġdid ta' żvilupp kompatibbli mal-preservazzjoni tal-bijodiversità ta' wirt naturali daqstant importanti bħall-Park Nazzjonali ta' Doñana.Effettivament din saret il-missjoni tal-Fondazzjoni ta' Doñana 21, maħluqa fl-1997 bħala partenarjat bejn il-Kunsill Governattiv tal-Gvern Reġjonali tal-Andalusija u l-banek tat-tfaddil ta' El Monte, San Fernando u Unicaja. Il-pjan stabbilixxa fost l-objettivi tiegħu l-promozzjoni ta' azzjonijiet ta' benefiċċju għall-ambjent naturali, u fittex il-kooperazzjoni ta' korpi governattivi nazzjonali u Ewropej, u diversi organizzazzjonijiet b'interess ekonomiku jew ġenerali fil-park, għal żvilupp sostenibbli fiż-żona (eż. billi tiġi mħeġġa l-biedja organika tar-ross). Minn dak iż-żmien 'l hawn, ir-rappreżentanti minn aġenziji tal-Kunsill, negozji, trade unions u organizzazzjoni tal-konservazzjoni bħad-WWF issieħbu fil-fondazzjoni u kkollaboraw biex jintlaħqu l-għanijiet tagħha.
Pipeline
Fl-2013 il-Ministeru Spanjol għall-Agrikoltura, l-Ikel u l-Ambjent awtorizzat l-kostruzzjoni ta' pipeline qrib il-park.
Punti oħra ta' interess
Il-Palazz ta' Acebrón Palace: inbena fis-snin 60 tas-seklu 20 minn Luis Espinosa Fondevilla bħala residenza u loġġa tal-kaċċa, u attwalment jintuża bħala ċentru għall-viżitaturi tal-park.
Il-Park tal-Għaram ta' Matalascañas u l-Mużew tal-Baħar.
Iċ-Ċentru għall-Viżitaturi f'Acebuche: jinsab f'dar rurali antika u huwa l-punt ta' tluq għaż-żjarat fil-park. Fih diversi mogħdijiet u osservatorji tal-għasafar mal-lag bl-istess isem.
Iċ-Ċentru għall-Viżitaturi tad-Dar tas-Silġ: jinsab f'Sanlucar de Barrameda fil-barrio jew il-kwartier tal-baħħara ta' Bajo de Guía. Din l-eks dar tas-silġ tal-bidu tas-seklu 20 ġiet ikkonvertita biex tilqa' lill-viżitaturi tal-Park Nazzjonali ta' Doñana. Maġenbha hemm il-moll għar-Real Fernando, dgħajsa li tieħu lill-viżitaturi għal dawra fuq ix-xmara Guadalquivir sar-raħal ta' La Plancha, fejn hemm kabini fl-imraġ u minn fejn wieħed jista' jaċċessa l-Llanos de Velázquez (il-Pjanuri ta' Velázquez) u l-Llanos de la Plancha (il-Pjanuri ta' La Plancha), fejn hemm għadd ta' osservatorji tan-natura.
Iċ-Ċentru għall-Viżitaturi ta' Bajo de Guía: li jinsab f'Sanlucar de Barrameda, huwa maħsub biex jilqa' lill-viżitaturi tal-Park Nazzjonali ta' Doñana.
Iż-Żoni Storiċi tal-popli tal-Comarca (reġjun).
Referenzi
Siti ta' Wirt Dinji
Parks Nazzjonali
Spanja |
29179 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Toyota | Toyota | Toyota Motor Corporation magħrufa ukoll sempliċiment bħala Toyota, hija korporazzjoni multinazzjonali Ġappuniża. Din hija t-tieni l-akbar produttur fid-dinja ta' karozzi, trakkijiet, karozzi tal-linja u robots. Kienet imnedija fl-1937.
Il-kumpanija tal-karozzi Ġappuniża Toyota twaqqfet fl-1933 bħala fabbrika bl-isema ta' Toyoda Automatic Loom Works, involuta fil-produzzjoni ta' magni tal-insiġ. Fl-1967 Toyota xtrat il-manifattur tal-karozzi żgħar Daihatsu (b'33% tal-ishma) u kompliet toperha taht l-stess isem.
Fl-2002, Toyota daħlet b'suċċess fit-tim tax-xogħlijiet tal-Formula 1 u ffurmat joint venture mal-kumpaniji Franċiżi tal-karozzi Citroen u Peugeot.
Minn Diċembru 2020, it-Toyota saret waħda mill-akbar manifatturi tal-karozzi fid-dinja, l-akbar fil-Ġappun it-tieni l-akbar fid-dinja.
Referenzi
Ħoloq esterni
Sit uffiċjali
Kumpaniji
Teknoloġija |
29180 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Ri%C5%BCerva%20tal-Bijosfera%20ta%27%20Tehuac%C3%A1n-Cuicatl%C3%A1n | Riżerva tal-Bijosfera ta' Tehuacán-Cuicatlán | Ir-Riżerva tal-Bijosfera ta' Tehuacán-Cuicatlán hija żona naturali protetta li tinsab fix-Xlokk tal-Messiku. L-isem oriġina miż-żewġ komponenti ewlenin tar-riżerva: Cuicatlán u Tehuacán. F'dan tal-aħħar hemm l-uffiċċji amministrattivi tar-riżerva. Ir-riżerva tal-bijosfera tkopri 490,186 ettaru mifruxa fost 21 muniċipalità fl-istati ta' Puebla u Oaxaca.
Fit-2 ta' Lulju 2018 ir-Riżerva tal-Bijosfera ta' Tehuacán-Cuicatlán żdiedet fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO.
Ġeografija
Il-widien mifruxa ta' Tehuacán u ta' Cuicatlán huma estiżi mill-Majjistral għax-Xlokk, bejn is-Sierra Madre de Oaxaca fil-Lvant u s-Sierra Mixteca lejn il-Punent. Kważi r-riżerva kollha tinsab fil-baċir tax-xmara Salado, li tnixxi lejn ix-Xlokk mill-widien ta' Tehuacán u ta' Cuicatlán. Il-Wied ta' Cuicatlán huwa parzjalment fil-baċir tax-xmara Grande li tnixxi lejn il-Majjistral, li tingħaqad max-xmara Salado biex tifforma x-xmara Santo Domingo. Ix-xmara Santo Domingo tnixxi lejn il-Lvant mis-Sierra Madre de Oaxaca u tingħaqad mal-Papaloapan, waħda mill-ikbar xmajjar tal-Messiku. Ix-xmajjar Salado u Grande jirċievu l-ilmijiet ta' bosta nixxigħat li oriġinaw fil-foresti tal-madwar.
Is-Sierra Madre de Oaxaca tikkonsisti minn diversi sottoktajjen muntanjużi: is-Sierra Zongolica fit-Tramuntana, is-Sierra Mazatec fin-nofs u s-Sierra Juárez fin-Nofsinhar. L-iżjed ktajjen muntanjużi straordinarji huma s-Sierra Zongolica u s-Sierra Mazatec, li huma kkaratterizzati minn topografija karstika qalb kanjons fondi.
Sit ta' Wirt Dinji
Il-Wied ta' Tehuacán-Cuicatlán: il-ħabitat oriġinarju tal-Mesoamerka huwa l-isem uffiċjali li bih is-sit ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2018.
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem"; u l-kriterju (x) "Post fejn hemm l-iktar ħabitats naturali importanti u sinifikanti għall-konservazzjoni fil-post tad-diversità bijoloġika, inkluż fejn hemm speċijiet mhedda ta' valur universali straordinarju mill-perspettiva tax-xjenza jew tal-konservazzjoni".
Klima
Il-klima tar-reġjun hija seminiexfa u semitropikali sħuna fir-reġjun ta' Cuicatec b'xita moderata li ssir skarsa fis-sajf. Fil-partijiet muntanjużi għoljin huwa komuni li jkun hemm ċpar kbir li qajla jikkondensa fil-forma ta' traxxix mudest.
Ekoloġija
L-importanza tar-riżerva tal-bijosfera ta' Tehuacán-Cuicatlán tinsab fid-diversità kbira tal-flora taż-żona. Kuntrarjament għat-twemmin popolari, ir-reġjuni tropikali nexfin li huma abbundanti fix-Xlokk tal-Messiku jkollhom bijodiversità kbira. Xi studji, bħal dawk ta' Rzedowski fl-1973 u fl-1978, wasslu għall-kunċettwalizzazzjoni taż-żona bħala Provinċja tal-Flora, li tagħmel parti mir-Reġjun Fitoġeografiku Messikan. Fl-1965, Smith kien issuġġerixxa li terz mill-ispeċijiet ta' pjanti li jippopolaw is-superfiċe tal-widien ta' Tehuacán-Cuicatlán kienu endemiċi.
Il-flora predominanti fil-Wied ta' Tehuacán hija xagħri jew matorral, parti mill-ekoreġjun tal-matorral tal-Wied ta' Tehuacán, li jinkludi iktar minn terz tal-ispeċijiet irreġistrati. Il-foresti ħorfija nexfin tropikali, parti mill-ekoreġjun tal-foresti nexfin ta' Balsas, jiksu l-Wied ta' Cuicatlán. Ix-xaqlibiet muntanjużi jospitaw foresti tas-siġar taż-żnuber u tal-ballut, parti mill-foresti tas-siġar taż-żnuber u tal-ballut tas-Sierra Madre de Oaxaca lejn il-Lvant u mill-foresti tas-siġar taż-żnuber u tal-ballut tas-Sierra Madre del Sur lejn il-Punent. Żoni iktar milquta mix-xita max-xaqlibiet muntanjużi jospitaw irqajja' ta' foresti pluvjali jew tas-sħab.
Waħda mill-iżjed karatteristiċi ekoloġiċi eċċezzjonali tal-widien ta' Tehuacán-Cuicatlán huma l-foresti tal-kakti tawwalin, li jospitaw waħda mill-ikbar konċentrazzjonijiet ta' kakti tawwalin fid-dinja. Ħamsa u erbgħin mis-sebgħin speċijiet irreġistrati fil-Messiku jinsabu f'din il-parti ċentrali tal-pajjiż. Dawn l-ispeċijiet huma l-komponent dominanti f'total ta' disa' komunitajiet ta' pjanti, li huma endemiċi l-iktar fil-widien ta' Tehuacán-Cuicatlán. Iż-żona fiha wkoll arbuxelli xeriċi, foresti ħorfija tropikali, foresti tas-siġar taż-żnuber, foresti tas-siġar taż-żnuber u tal-ballut, u foresti pluvjali jew tas-sħab.
Fost il-vertebrati tar-riżerva tal-bijosfera hemm 18-il speċi ta' ħut u 27 speċi ta' anfibji, li hija diversità kbira meta mqabbel mad-deżerti tal-Amerka ta' Fuq u tal-Awstralja. Hemm ukoll 85 speċi ta' rettili, u 20 minnhom huma endemiċi, kif ukoll 338 speċi ta' għasafar, u 16 minnhom huma endemiċi.
Bis-saħħa tal-ispeċijiet endemiċi, tal-ispeċijiet mhedda u tal-ispeċijiet rari ta' flora tar-riżerva tal-bijosfera, is-sit jitqies bħala hotspot ta' bijodiversità dinjija tal-IUCN.
Arkeoloġija
Il-widien ta' Tehuacán-Cuicatlán huma sit arkeoloġiku importanti, bi fdalijiet li jkopru 12,000 sena ta' insedjament uman. Hemm evidenza antika tad-domestikazzjoni tal-pjanti, kif ukoll l-iżjed sistemi antiki magħrufa ta' irrigazzjoni fil-Mesoamerka, li jinkludu firxa wiesgħa ta' raba' mtarraġ, kanali, bjar, akkwedotti u digi. Id-deżinjazzjoni bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO mħallat (kulturali u naturali) tirrikonoxxi l-bijodiversità straordinarja tal-widien kif ukoll l-importanza arkeoloġika tagħhom.
Gallerija
Referenzi
Siti ta' Wirt Dinji
Parks Nazzjonali
Messiku |
29181 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Rakuten | Rakuten | Rakuten Group, Inc. hija kumpanija li topera l-akbar sit tax-xiri onlajn tal-Ġappun b'aktar minn 50 miljun utent reġistrat. Il-fundatur u direttur ġenerali huwa Hiroshi Mikitani. Il-kwartieri ġenerali huwa f'Shinagawa Seaside Rakuten Tower fid-distrett ta' Shinagawa f'Tokjo.
Ħoloq esterni
Kumpaniji
Ġappun |
29182 | https://mt.wikipedia.org/wiki/O%C4%A7rid | Oħrid | Oħrid jew Ohrid (Maċedonjan: [ˈɔxrit]) hija belt fil-Maċedonja ta' Fuq u s-sede tal-Muniċipalità ta' Oħrid. Hija l-akbar belt mal-Lag Oħrid u t-tmien l-akbar belt fil-pajjiż. Fl-2002 il-muniċipalità rreġistrat popolazzjoni ta' aktar minn 42,000 abitant. Oħrid hija magħrufa li darba kellha 365 knisja, waħda għal kull jum tas-sena, u kienet tissejjaħ "Ġerusalemm tal-Balkani". Il-belt fiha ħafna djar pittoreski u monumenti, u hija popolari ħafna fil-qasam turistiku. Tinsab fil-Lbiċ ta' Skopje, fil-Punent ta' Resen u Bitola. Fl-1979 u fl-1980 rispettivament, Oħrid u l-Lag Oħrid ġew aċċettati bħala Sit ta' Wirt Dinji Kulturali u Naturali tal-UNESCO. Oħrid huwa wieħed mit-28 Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO li huma siti kulturali kif ukoll naturali.
Sit ta’ Wirt Dinji
Parti ewlenija tar-Riżerva tal-Bijosfera Transkonfinali Ohrid-Prespa, preċiżament in-naħa taż-żona tal-Lag ta’ Ohrid li tagħmel mal-Maċedonja ta’ Fuq, ilha Sit ta’ Wirt Dinji tal-UNESCO mill-1979, filwaqt li n-naħa taż-żona tal-Lag ta’ Ohrid li tagħmel mal-Albanija ġiet estiża fl-2019 bħala parti mill-istess Sit ta’ Wirt Dinji mħallat (kulturali u naturali) imsejjaħ il-Wirt Naturali u Kulturali tar-Reġjun ta’ Ohrid.
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta’ erba’ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (i) “Rappreżentazzjoni ta’ kapulavur frott il-kreattività tal-bniedem”, ladarba l-belt ta’ Ohrid hija waħda mill-eqdem insedjamenti umani fl-Ewropa bi fdalijiet kompluti minn Żmien il-Bronż sal-Medju Evu; il-kriterju (iii) “Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta’ tradizzjoni kulturali jew ta’ ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet”, ladarba s-sit huwa xhieda eċċezzjonali ta’ opri tal-arti ta’ żmien il-Biżantini, b’iktar minn 2,500 metru kwadru ta’ affreski u iktar minn 800 ikona ta’ fama dinjija, l-iktar fil-knejjes ta’ Santa Sofija, ta’ Marija Omm Alla ta’ Perivleptos u ta’ San Ġwann Kaneo; il-kriterju (iv) “Eżempju straordinarju ta’ tip ta’ bini, ta’ grupp ta’ siti jew ta’ pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem”, ladarba fir-reġjun tal-Lag ta’ Ohrid hemm l-iktar monasteru Slavoniku antik u l-ewwel università Slavonika fil-Balkani – l-iskola letterarja ta’ Ohrid li firxet il-kitba, l-edukazzjoni u l-kultura fid-dinja Slavonika antika kollha; u l-kriterju (vii) “Post fejn iseħħu fenomeni naturali tal-għaġeb jew fejn hemm żoni ta’ ġmiel naturali u ta’ importanza estetika eċċezzjonali”, ladarba l-valuri distintivi tal-konservazzjoni tan-natura tal-Lag ta’ Ohrid, bi storja li tmur lura għaż-żminijiet preglaċjali, jirrappreżentaw fenomenu naturali superlattiv li għadu pjuttost intatt bis-saħħa tal-iżolament ġeografiku u l-attività bijoloġika bla interruzzjoni, u jagħti kenn lil diversi speċijiet endemiċi ta’ flora u ta’ fawna.
Ara wkoll
Riżerva tal-Bijosfera Transkonfinali Ohrid-Prespa
Referenzi
Sorsi
Ħoloq esterni
Visit Ohrid
Ohrid from above - 360° Virtual tour guide
Siti ta' Wirt Dinji
Maċedonja ta' Fuq
Bliet Ewropej |
29185 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Tempju%20ta%27%20Mahabodhi | Tempju ta' Mahabodhi | It-Tempju ta' Mahabodhi, li jfisser litteralment "Tempju tal-Qawmien il-Kbir"), jew Mahābodhi Mahāvihāra, huwa tempju antik iżda rikostruwit u rrestawrat f'Bodh Gaya, Bihar, l-Indja u Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO. It-tempju jimmarka l-post fejn il-Buddha jingħad li kiseb l-illuminazzjoni. Bodh Gaya tinsab 15-il kilometru minn Gaya u madwar 96 kilometru (60 mil) minn Patna.
Is-sit fih dixxendent tas-Siġra ta' Bodhi li taħtha l-Buddha kiseb l-illuminazzjoni, u ilu destinazzjoni ewlenija tal-pellegrinaġġi Buddisti għal iktar minn elfejn sena, b'xi elementi li jmorru lura għall-perjodu ta' Ashoka (miet għall-ħabta tal-232 Q.K.). Dak li huwa viżibbli issa fil-post essenzjalment imur lura għas-seklu 5 W.K., jew possibbilment qabel, apparti li saru diversi proġetti ta' restawr mis-seklu 19. Madankollu, l-istruttura attwalment tinkorpora partijiet kbar tal-opri preċedenti, x'aktarx mis-seklu 2 jew 3 W.K. Madankollu, sejbiet arkeoloġiċi mis-sit jindikaw li l-post kien sit ta' qima għall-Buddisti mill-inqas mill-perjodu Maurjan. B'mod partikolari, il-Vajrasana, li tinsab fi ħdan it-tempju stess ġiet datata għas-seklu 3 Q.K.
Bosta mill-eqdem elementi skulturali ġew ittrasferiti fil-mużew biswit it-tempju, u wħud, bħall-ħajt bil-poġġamani mnaqqxa tal-ġebel madwar l-istruttura, ġew sostitwiti b'repliki. Is-sopravivenza tat-tempju prinċipali hija tassew impressjonanti, peress li fil-biċċa l-kbira tiegħu huwa magħmul mill-brikks miksija bl-istukko, jiġifieri materjali li jifilħu ferm inqas mill-ġebel. Minkejja dan, ma tantx fadal wisq mit-tiżjin skulturali oriġinali.
Il-kumpless tat-tempju jinkludi żewġ torrijiet shikhara kbar bi ġnub dritti; l-ikbar torri huwa għoli iktar minn 55 metru (180 pied). Dan huwa karatteristika stilistika li tkompliet fit-tempji tal-Ġainiżmu u tal-Induiżmu sa llum il-ġurnata, u influwenzat l-arkitettura Buddista f'pajjiżi oħra, fi strutturi bħall-pagoda.
Buddha
It-Tempju ta' Mahabodhi u t-tron tad-Djamanti ta' Ashoka f'Bodh Gaya nbnew għall-ħabta tal-250 Q.K. Il-kitba bejn il-ħnejjiet chaitya, "Bhagavato Sakamunino/bodho" tfisser "il-binja madwar is-siġra ta' Bodhi tal-Bhagavat Sakamuni". Ta' min jinnota l-użu tal-kelma Bhagavat b'referenza għall-Buddha, peress li l-Induisti jqisuh bħala inkarnazzjoni ta' Vishnu li jissejjaħ ukoll Bhagavat. Il-pilastru b'iljunfant fuqu ta' Ashoka huwa viżibbli għalkemm l-iljunfant ta' fuqu ntilef. Il-freġju ta' Bharhut imur lura għall-ħabta tal-100 Q.K.
Rakkonti tradizzjonali jsostnu li għall-ħabta tal-589 Q.K., Siddhartha Gautama, prinċep żagħżugħ li kien ra t-tbatija tad-dinja u ried itemmha, wasal sax-xtut bil-foresti tax-xmara Phalgu, qrib il-belt ta' Gaya, l-Indja. Hemmhekk huwa qagħad jimmedita taħt siġra tat-tin tal-ispeċi Ficus religiosa li iktar 'il quddiem saret magħrufa bħala s-siġra ta' Bodhi. Skont l-iskritturi Buddisti, wara tlett ijiem u tliet iljieli, Siddharta kiseb l-illuminazzjoni u t-tweġibiet li kien qed ifittex. F'dak il-post inbena t-Tempju ta' Mahabodhi mill-Imperatur Ashoka għall-ħabta tal-260 Q.K.
Il-Buddha mbagħad qatta' s-seba' ġimgħat ta' wara jimmedita u jqis l-esperjenza tiegħu f'seba' punti differenti fil-qrib. Diversi postijiet speċifiċi fit-Tempju ta' Mahabodhi attwali huma marbuta mat-tradizzjonijiet ta' dawn is-seba' ġimgħat:
L-ewwel ġimgħa qagħad taħt is-siġra ta' Bodhi.
Matul it-tieni ġimgħa, il-Buddha baqa' bilwieqfa u ċċassa l-ħin kollu lejn is-siġra ta' Bodhi. Dan il-post huwa mfakkar bl-Istupa ta' Animeshlocha. Din hija magħrufa wkoll bħala l-istupa jew is-santwarju tal-iċċassar u tinsab fil-Grigal tal-kumpless tat-Tempju ta' Mahabodhi. Hemm ukoll statwa tal-Buddha b'ħarstu ċċassata lejn is-siġra ta' Bodhi.
Il-Buddha jingħad li mexa 'l hemm u 'l hawn bejn il-post fejn tinsab l-Istupa ta' Animeshlocha u s-siġra ta' Bodhi. Skont leġġenda ffjorixxew il-fjuri tal-lotus tul din il-mogħdija li issa tissejjaħ Ratnachakrama jew il-mogħdija tal-ġojjelli.
Il-Buddha qatta' r-raba' ġimgħa qrib Ratnagar Chaitya lejn il-Grigal tas-sit.
Il-Buddha qatta' s-sitt ġimgħa ħdejn l-għadira tal-lotus.
Il-Buddha qatta' s-seba' ġimgħa taħt is-siġra ta' Rajyatna.
Siġra ta' Mahabodhi
Is-siġra ta' Bodhi f'Bodhgaya hija marbuta direttament mal-ħajja tal-Buddha storiku, Siddhartha Gautama, li kiseb l-illuminazzjoni meta kien qed jimmedita taħtha. It-tempju nbena direttament lejn il-Lvant tas-siġra ta' Bodhi attwali li suppost hija dixxendent tas-siġra ta' Bodhi oriġinali.
Skont il-mitoloġija Buddista, jekk ma tikber l-ebda siġra ta' Bodhi fis-sit, l-art madwar is-siġra ta' Bodhi ma jkollha l-ebda pjanta għal distanza ta' karīsa rjali. Fl-art madwar is-siġra ta' Bodhi, l-ebda ħlejqa, lanqas iljunfant ma tista' tersaq.
Skont il-Jatakas, iż-żokkra tad-dinja tinsab f'dan il-punt, u l-ebda post ieħor ma jista' jiflaħ għall-piż tal-ksib tal-illuminazzjoni tal-Buddha. Skont tradizzjoni Buddista oħra, meta d-dinja tinqered fi tmiem kalpa, il-Bodhimanda jkun l-aħħar post li jisparixxi, u jkun l-ewwel post li jitfaċċa meta d-dinja terġa' tibda teżisti. Skont it-tradizzjoni wkoll jingħad li hemmhekk jiffjorixxu l-lotus, u jekk jitwieled Buddha matul il-kalpa l-ġdida, il-fjuri tal-lotus jiffjorixxu skont l-għadd ta' Buddhi li jkunu mistennija jitwieldu. Skont leġġenda, fil-każ ta' Gautama Buddha, dakinhar li twieled iffjorixxiet siġra ta' Bodhi.
Kostruzzjoni tat-tempju
Stabbiliment Maurjan
Għall-ħabta tal-250 Q.K., madwar 200 sena wara li l-Buddha kiseb l-illuminazzjoni, l-Imperatur Ashoka tal-Imperu Maurjan żar Bodh Gaya sabiex jistabbilixxi monasteru u santwarju fis-sit imqaddes, li llum il-ġurnata għebu.
Madankollu, għad hemm it-tron tad-Djamanti, li kien stabbilixxa taħt is-siġra ta' Bodhi. Huwa maħsub li t-tron tad-Djamanti jew Vajrasana nbena mill-Imperatur Ashoka tal-Imperu Maurjan bejn il-250 u l-233 Q.K. fil-post fejn il-Buddha kiseb l-illuminazzjoni. Illum il-ġurnata jitqies bħala post imqaddes ta' qima u huwa ċ-ċentru ta' bosta festi li jiġu ċċelebrati fit-tempju.
Rappreżentazzjonijiet tal-istruttura bikrija tat-tempju maħsuba bħala protezzjoni għas-siġra ta' Bodhi jinstabu f'Sanchi, fuq it-toraṇi tal-Istupa I, li jmorru lura għall-ħabta tal-25 Q.K., u fuq riljiev mill-poġġaman tal-istupa f'Bhārhut, mill-perjodu bikri ta' Shunga (madwar il-185–73 Q.K.).
Strutturi Sunga
Kolonni b'bażijiet b'għamla ta' qsari
Is-Sunga ġabu magħhom strutturi addizzjonali. B'mod partikolari, instabu kolonni b'bażijiet b'għamla ta' qsari madwar it-tron tad-Djamanti. Huwa maħsub li dawn il-kolonni jmorru lura għas-seklu 1 Q.K., lejn l-aħħar tal-perjodu tas-Sunga. Dawn il-kolonni, li nstabu permezz ta' riċerka arkeoloġika fil-Mogħdija tal-Mixja tal-Buddha fit-Tempju ta' Mahabodhi, jaqblu b'mod preċiż mal-kolonni deskritti fir-riljievi li nstabu mal-pilastri tad-daħla.
Poġġamani
Il-poġġamani madwar it-Tempju ta' Mahabodhi f'Bodh Gaya huma pjuttost antiki. Dawn huma ħaġriet antiki tal-ġebla ramlija li jmorru lura għall-ħabta tal-150 Q.K., matul il-perjodu tas-Sunga. Hemm panewijiet imnaqqxa kif ukoll medaljuni, b'bosta xeni simili għal dawk tal-poġġamani kontemporanji tas-Sunga f'Bharhut (150 Q.K.) u f'Sanchi (115 Q.K.), għalkemm ir-riljievi tal-Istupa Nru 2 f'Sanchi spiss jitqiesu bħala l-iżjed antiki. Il-poġġamani ġew estiżi matul is-seklu ta' wara, lejn l-aħħar tal-perjodu tal-Gupta (is-seklu 7), bil-granit grezz imżejjen b'ornamenti elaborati qishom weraq u b'figuri żgħar kif ukoll bi stupi. Bosta partijiet tal-poġġamani inizjali ġew żarmati u issa jinsabu fil-mużewijiet, bħall-Mużew Indjan f'Kolkata, u ġew sostitwiti b'kopji tal-ġibs.
Tempju piramidali attwali
Filwaqt li Ashoka jitqies bħala l-fundatur tat-Tempju ta' Mahabodhi, l-istruttura piramidali attwali tmur lura għall-Imperu Gupta, fis-sekli 5-6 W.K. Hija identika għall-istili arkitettoniċi tat-tempji Induisti li għadhom jinbnew sa llum il-ġurnata fl-Indja.
Madankollu, din l-istruttura jaf tirrappreżenta r-restawr ta' opra iktar bikrija tas-seklu 2 jew 3: plakka minn Kumrahar li tmur lura għall-150-200 W.K., ibbażata fuq l-iskrizzjonijiet datati ta' Kharoshthi u s-sejbiet ikkombinati tal-muniti ta' Huvishka, diġà turi t-Tempju ta' Mahabodhi bl-għamla piramidali attwali u stupa emisferika żgħira fil-quċċata. Dan ġie kkonfermat mill-iskavi arkeoloġiċi li saru f'Bodh Gaya.
Huwa maħsub li t-tempju b'għamla ta' piramida mtarrġa oriġina mid-disinn tal-istupi mtarrġa li kienu ġew żviluppati f'Gandhara. It-Tempju ta' Mahabodhi adatta d-disinn ta' Gandhara ta' għadd ta' saffi mtarrġa b'niċeċ bi xbihat tal-Buddha, alternati ma' pilastri Griegi-Rumani, u bi stupa fil-quċċata, bħall-istupi ta' Jaulian. Il-quċċata tal-istruttura fiha stupa emisferika li tifforma elongazzjoni loġika tal-istupi mtarrġa ta' Gandhara.
Dan id-disinn piramidali mtarraġ immarka wkoll l-evoluzzjoni mill-istupa anikonika ddedikata lill-qima tar-relikwi għat-tempju ikoniku b'diversi xbihat tal-Buddha u Bodhisattvas. Dan id-disinn kien influwenti ferm fl-iżvilupp ta' tempji Induisti li nbnew wara. It-torri shikhara b'amalaka qrib il-quċċata llum il-ġurnata jitqies iktar bħala karatteristika tat-tempji Induisti.
It-Tempju ta' Mahabodhi ġie rrestawrat mill-Brittaniċi u mill-Indja wara l-indipendenza.
Deklin
Il-Buddiżmu majna mal-waqgħa tad-dinastiji li kienu jħaddnuh, wara l-invażjonijiet tal-Unni u l-invażjonijiet Iżlamiċi bikrin tal-Għarab bħal dik ta' Muhammad bin Qasim. Taħt l-Imperu Palareġa' ngħata l-ħajja sew fil-Grigal tas-subkontinent (fejn jinsab it-tempju). Il-Buddiżmu Mahayana ffjorixxa fl-Imperu Pala bejn is-sekli 8 u 12. Madankollu, wara t-telfu li ġarrab l-Imperu Pala kontra d-dinastija Sena, il-pożizzjoni tal-Buddiżmu reġgħet bdiet tmajna u kważi għebet għalkollox fl-Indja. Matul is-seklu 12 W.K., l-armati Torok Musulmani invadew lil Bodh Gaya u r-reġjuni fil-qrib, taħt it-tmexxija ta' Qutb al-Din Aibak u Bakhtiyar Khilji tas-Sultanat ta' Delhi. Matul dan il-perjodu, it-Tempju ta' Mahabodhi ġie abbandunat kważi għalkollox u spiċċa fi stat ta' telqa. L-aħħar superjur tal-patrijiet tat-Tempju ta' Mahabodhi kien Sariputra, li telaq mill-Indja u vvjaġġa lejn in-Nepal fis-seklu 15. Matul is-sekli ta' wara, il-kariga ta' superjur tal-patrijiet jew mahant tal-monasteru ġiet okkupata mid-detentur primarju tal-art tal-inħawi, li kellu s-sjieda tal-artijiet tat-Tempju ta' Mahabodhi.
Fis-seklu 13, il-Buddisti tal-Myanmar/Burma bnew tempju bl-istess isem u mmudellawh fuq it-Tempju ta' Mahabodhi oriġinali.
Sit ta' Wirt Dinji
Il-Kumpless tat-Tempju ta' Mahabodhi f'Bodh Gaya ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2002.
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' ħames kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (i) "Rappreżentazzjoni ta' kapulavur frott il-kreattività tal-bniedem"; il-kriterju (ii) "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; il-kriterju (iii) "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; il-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem"; u l-kriterju (vi) "Assoċjazzjoni diretta jew tanġibbli ma' avvenimenti jew ma' tradizzjonijiet ħajjin, ma' ideat jew ma' twemmin, jew ma' xogħlijiet artistiċi jew letterarji ta' valur universali straordinarju".
Lag ta' Mucalinda
Jingħad li sitt ġimgħa wara li l-Buddha beda jimmedita taħt is-Siġra ta' Bodhi, is-smewwiet swiedu għal sebat ijiem u niżlet xita qliel. Madankollu, ir-re setgħan tas-sriep, Mucalinda, ġie minn taħt l-art u pproteġa lill-Buddha bil-kappa tiegħu. Meta l-maltempata battiet, ir-re tas-sriep assuma l-għamla umana, għamel inkin quddiem il-Buddha, u reġa' lura fil-hena lejn il-palazz tiegħu.
Is-suġġett tal-Buddha jimmedita taħt il-protezzjoni ta' Mucalinda hija komuni ħafna fl-ikonografija ta' Gautama Buddha f'Laos u fit-Tajlandja. Skultura moderna b'dan is-suġġett tinsab fil-park tal-iskulturi Sala Keoku ta' Bunleua Sulilat.
Restawr
Matul is-seklu 13 u mill-ġdid fis-seklu 19, il-mexxejja mill-Myanmar/Burma wettqu r-restawr tal-kumpless tat-tempju u l-ħajt ta' madwaru. Fis-snin 80 tas-seklu 19, il-gvern Brittaniku kolonjali tal-Indja ta' dak iż-żmien beda jirrestawra t-Tempju ta' Mahabodhi taħt it-tmexxija ta' Sir Alexander Cunningham u Joseph David Beglar. Fl-1884, xbieha kbira tal-Buddha tal-perjodu tal-Pāla, li x'aktarx kienet tneħħiet fi stadju iktar bikri għar-residenza tal-Mahant mill-qalba tat-tempju, reġgħet tpoġġiet f'postha oriġinali. Il-bażi tax-xbieha ġiet rikostruwita f'dak iż-żmien u partijiet mill-iskrizzjoni tad-dedika ddaħlet fil-pożizzjoni attwali. L-iskrizzjoni tfakkar id-dedika mill-ġdid lix-xbieha minn Pīṭhīpati Jayasena fis-seklu 13. Fl-1886, Sir Edwin Arnold żar is-sit u taħt il-gwida tal-Ven. Weligama Sri Sumangala ppubblika diversi artikli li ġibdu l-attenzjoni tal-Buddisti għall-kundizzjonijiet ta' telqa tas-sit f'Bodh Gaya. Minn dak iż-żmien 'l hawn l-iskultura ġiet irrestawrata, miżbugħa u indurata u tiġi meqjuma b'mod attiv fil-qalba tat-tempju.
Stil arkitettoniku
It-Tempju ta' Mahabodhi huwa mibni bil-brikks u huwa wieħed mill-eqdem tempji tal-brikks li għadhom eżistenti fil-Lvant tal-Indja. Jitqies bħala eżempju fin tax-xogħol Indjan fil-brikks, u kien influwenti ferm fl-iżvilupp ta' tradizzjonijiet arkitettoniċi oħra iktar 'il quddiem. Skont l-UNESCO, "it-tempju attwali huwa waħda mill-iżjed strutturi bikrin u imponenti li nbnew għalkollox bil-brikks mill-perjodu tal-Gupta" (300-600 W.K.). It-torri ċentrali tat-Tempju ta' Mahabodhi huwa għoli 55 metru (180 pied), u ġie rrinovat ħafna fis-seklu 19. It-torri ċentrali huwa mdawwar b'erba' torrijiet iżgħar, li nbnew bl-istess stil.
It-Tempju ta' Mahabodhi huwa mdawwar fuq l-erba' naħat b'poġġamani tal-ġebel għoljin madwar żewġ metri. Il-poġġamani jiżvelaw żewġ tipi distinti, kemm bħala stil kif ukoll bħala materjali użati. Il-poġġamani iktar antiki, magħmula bil-ġebla ramlija, imorru lura għall-ħabta tal-150 Q.K., u l-oħrajn, mibnija bil-granit grezz mhux illostrat, huwa maħsub li jmorru lura għall-perjodu tal-Gupta. Il-poġġamani iktar antiki fihom xeni bħal dik ta' Lakshmi, l-alla femminili Induista/Buddista tal-ġid, tinħasel bl-iljunfanti; u ta' Surya, l-alla tax-xemx tal-Induisti, riekeb karru miġbud minn erba' żwiemel. Il-poġġamani iktar reċenti fihom figuri ta' stupi (santwarji bir-relikwi) u ta' garudi (ajkli). Huma komuni wkoll il-figuri tal-fjuri tal-lotus.
Kontroll tas-sit
Għal sekli sħaħ qabel l-"iskoperta" mill-ġdid tat-tempju mill-Ewropej, it-tempju kien post attiv ta' qima mix-Shaiviti u mill-Vaishnavi li kienu jikkunsidraw ukoll lil Buddha bħala inkarnazzjoni ta' Vishnu. Fl-1891, inbdiet kampanja li ppruvat tikseb ir-ritorn tal-kontroll tat-tempju lill-Buddisti, minkejja l-oġġezzjonijiet tal-mahant Induist. Sir Edwin Arnold, l-awtur ta' The Light of Asia, beda jitkellem favur ir-rinnovazzjoni tas-sit u r-ritorn tiegħu taħt il-kontroll tal-Buddisti. Arnold ġie mħeġġeġ jagħmel dan minn Weligama Sri Sumangala Thera. Fl-1891, Anagarika Dharmapala kien qed jagħmel pellegrinaġġ lejn it-Tempju ta' Mahabodhi li kien għadu kemm ġie rrestawrat. Hemmhekk huwa baqa' xxokkjat li t-tempju kien f'idejn patri Shaivit, ix-xbieha tal-Buddha kienet ġiet ittrasformata f'ikona Induista u l-Buddisti ma setgħux iqimu fis-sit. B'riżultat ta' dan, huwa ta bidu għal moviment ta' aġitazzjoni.
Is-Soċjetà ta' Mahabodhi f'Colombo ġiet stabbilita fl-1891 iżda l-uffiċċji tagħha ftit wara ġew ittrasferiti lejn Calcutta fl-1892. Wieħed mill-għanijiet primarji tagħha kien ir-ritorn tat-Tempju ta' Mahabodhi f'Bodh Gaya taħt il-kontroll tal-Buddisti, l-iżjed sit imqaddes importanti minn erba' siti Buddisti antiki ta' pellegrinaġġ. Sabiex jilħaq dan l-għan, Dharmapala fetaħ kawża kontra l-patrijiet Brahmini li kellhom il-kontroll tas-sit għal sekli sħaħ. Wara taqbida twila, inkiseb suċċess biss wara l-indipendenza tal-Indja fl-1947 u sittax-il sena wara l-mewt ta' Dharmapala nnifsu (1933), bir-ritorn parzjali tas-sit taħt il-ġestjoni tas-Soċjetà ta' Mahabodhi fl-1949. B'hekk il-ġestjoni tat-tempju ta' Bodh Gaya ġiet inkarigata f'idejn kumitat magħmul minn għadd indaqs ta' Induisti u ta' Buddisti. Il-kampanja kisbet suċċess parzjali fl-1949, meta l-kontroll għadda mill-mahant Induist għall-gvern statali ta' Bihar, li stabbilixxa l-Kumitat tal-Ġestjoni tat-Tempju ta' Bodh Gaya permezz tal-Att dwar it-Tempju ta' Bodh Gaya tal-1949. Il-kumitat fih disa' membri, u l-maġġoranza tagħhom, inkluż il-president, skont il-liġi jridu jkunu Induisti. L-ewwel patri superjuri tat-Tempju ta' Mahabodhi taħt il-Kumitat tal-Ġestjoni kien Anagarika Munindra, raġel Bengali li kien membru attiv tas-Soċjetà ta' Maha Bodhi.
Fl-2013, il-gvern ta' Bihar emenda l-Att dwar it-Tempju ta' Bodh Gaya tal-1949, biex persuni mhux Induisti jkunu jistgħu jilħqu president tal-kumitat. Fl-2013 ukoll, elf Buddist Indjan ipprotestaw fis-sit tat-Tempju ta' Mahabodhi biex jitolbu li l-kontroll tas-sit jingħadda lill-Buddisti. Fost dawn il-Buddisti kien hemm mexxejja bħal Bhante Anand (il-president ta' Akhil Bharatiya Bhikkhu Mahasangh, korp influwenti ta' patrijiet), kif ukoll il-president tal-Bodh Gaya Mukti Andolan Samiti. Barra minn hekk, Surai Sasai, imwieled il-Ġappun, laħaq mexxej Buddist importanti fl-Indja, u flimkien ma' Bhante Anand sar wieħed mill-iżjed mexxejja magħrufa ta' din il-kampanja ta' ħelsien tat-tempju mill-kontroll tal-Induisti.
Status u ġestjoni attwali
Il-gvern statali ta' Bihar assuma r-responsabbiltà għall-protezzjoni, għall-ġestjoni u għall-monitoraġġ tat-tempju u tal-proprjetajiet tiegħu meta l-Indja kisbet l-indipendenza. Skont l-Att dwar it-Tempju ta' Bodh Gaya tal-1949, tali responsabbiltajiet huma kondiviżi mal-Kumitat tal-Ġestjoni tat-Tempju ta' Bodh Gaya, u bord ta' konsulenza. Il-kumitat, li jservi għal mandat ta' tliet snin, skont il-liġi jrid jikkonsisti minn erba' rappreżentant Buddisti u erba' rappreżentanti Induisti, inkluż il-kap tal-monasteru ta' Sankaracharya Math bħala membru Induistia ex officio. Emenda li saret fl-2013 għall-Att dwar il-Ġestjoni tat-Tempju ta' Bodh Gaya tippermetti lill-Maġistrat tad-Distrett ta' Gaya jkun il-President tal-kumitat, anke jekk ma jkunx Induist. Il-Bord ta' Konsulenza jikkonsisti mill-gvernatur ta' Bihar u bejn 20 u 25 membru ieħor, nofshom minn pajjiżi Buddisti barranin.
F'Ġunju 2002, it-Tempju ta' Mahabodhi sar Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO. Is-sejbiet kollha ta' artefatti reliġjużi fl-inħawi huma legalment protetti taħt l-Att tas-Sejbien tat-Teżori tal-1878.
Il-patri superjuri tat-tempju, Bhikkhu Bodhipala, irriżenja fl-2007 wara li ġie akkużat li qata' l-friegħi tas-Siġra ta' Bodhi fuq bażi regolari u beda jbigħhom lill-barranin għal ammonti sinifikanti ta' flus. Gazzetta allegat li xerrejja Tajlandiżi sinjuruni xtraw fergħa bil-kooperazzjoni ta' membri għoljin tal-kumitat tal-ġestjoni tat-tempju. Filwaqt li l-kelliem tat-tempju ddikjara li l-botanisti kienu żabbru s-siġra, is-segretarju tal-affarijiet interni ta' Bihar ordna li s-siġra tiġi eżaminata. Akkuża kriminali tressqet kontra Bodhipala. Jekk jinstab ħati, Bodhipala jkollu jiskonta piena ta' mill-inqas għaxar snin ħabs.
Wara tmiem il-mandat tal-kumitat f'Settembru 2007, il-gvern ta' Bihar dewwem il-proċess ta' ħatra ta' Kumitat ġdid u l-maġistrat tad-distrett amministra t-tempju sadanittant. Eventwalment, fis-16 ta' Mejju 2008, il-gvern ħabbar il-ħatra ta' Kumitat tal-Ġestjoni tat-Tempju ġdid.
Minn Ġunju 2017, il-patri superjuri tat-tempju huwa Bhikkhu Chalinda.
Avvenimenti reċenti
Fl-2013, il-parti ta' fuq tat-tempju ġiet miksija b'289 kg ta' deheb. Id-deheb kien rigal mir-Re tat-Tajlandja u d-devoti mit-Tajlandja, u ġie approvat mill-Istħarriġ Arkeoloġiku tal-Indja.
Attakk tal-2013
Fis-7 ta' Lulju 2013, għaxar bombi b'intensità baxxa splodew fil-kumpless tat-tempju, u darbu lil ħames persuni. Bomba minnhom kienet tinsab qrib l-istatwa tal-Buddha u oħra kienet tinsab qrib is-Siġra ta' Bodhi. Instabu wkoll tliet bombi li ma ħadux u ġew diżattivati. L-isplużjonijiet seħħew bejn il-5.30 ta' filgħodu u s-6.00 ta' filgħodu. It-tempju prinċipali ma ġarrabx ħsarat. L-Uffiċċju tal-Intelligence tal-Indja x'aktarx li allerta lill-uffiċjali statali li kien hemm theddidiet possibbli madwar 15-il jum qabel l-attakk. Fl-4 ta' Novembru 2013, l-Aġenzija Nazzjonali tal-Investigazzjonijiet ħabbret li l-grupp terroristiku Iżlamiku Indjan Mujahideen kien responsabbli għall-attakk.
Repliki tat-Tempju ta' Mahabodhi
It-Tempju ta' Mahabodhi huwa wieħed mill-iżjed strutturi Buddisti li hemm repliki tiegħu madwar id-dinja, kemm bħala tempji kif ukoll bħala minjaturi, fosthom:
it-Tempju ta' Zhenjue, Beijing, iċ-Ċina;
it-Tempju ta' Mahabodhi, Bagan, il-Myanmar/Burma;
Wat Chet Yot, Chiang Mai, it-Tajlandja;
il-Pagoda ta' Thatta Thattaha Maha Bawdi, il-Myanmar/Burma; kif ukoll
ir-Replika tal-Istupa ta' Bodh Gaya (Chedi Phutthakhaya Chamlong) f'Wat Yansangwararam, il-Provinċja ta' Chonburi, it-Tajlandja.
Referenzi
Siti ta' Wirt Dinji
Tempji
Buddiżmu
Indja |
29186 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Robert%20Arrigo | Robert Arrigo | Robert Arrigo (4 ta’ Diċembru 1954 – 18 ta’ Ottubru 2022) kien politiku Malti, Membru tal-Kamra tad-Deputati ta’ Malta u deputat kap għall-affarijiet tal-partit tal-Partit Nazzjonalista. Kien negozjant prominenti f'Malta u kien ukoll sindku ta' Tas-Sliema kif ukoll chairman ta' Sliema Wanderers FC . Ġie edukat fil-Kulleġġ Stella Maris, Ħal Balzan, il-Kulleġġ ta' San Alwiġi, Birkirkara, u l- Università ta' Malta, l-Imsida .
Negozju
L-interessi kummerċjali ewlenin ta’ Arrigo kienu fi ħdan l-industrija tal-ivvjaġġar u t-turiżmu, fil-fatt huwa kien id-direttur ta’ Robert Arrigo & Sons Limited, li hija Quality Assured Destination Management Company u operatur turistiku lejn Malta.
Politika
Arrigo ġie elett l-ewwel sindku ta’ Tas-Sliema (fl-interess tal- Partit Nazzjonalista ) fl-1994, u kkonfermat bl-ogħla għadd ta’ voti f’Malta fl-1997, 2000 u 2003, u kiser ir-rekord tiegħu stess minn elezzjoni għall-oħra.
Fl-2003, Arrigo kien elett fl-10 Parlament Malti, mal-Partit Nazzjonalista fl-ewwel attentat mill-10 distrett elettorali ta' Malta. Ħadem f’għadd ta' kumitati u gruppi parlamentari. Qabel dan kellu wkoll karigi fi ħdan il-partit innifsu. Indipendentament, huwa serva wkoll bħala konsulent tal-Bord Nazzjonali tat-Turiżmu f’Malta.
Fl-2006 martu Marina Arrigo, ġiet eletta bħala l-ewwel mara Sindku ta' Tas-Sliema.
Futbol
Arrigo serva bħala chairman tal-Gzira United qabel sar attiv fi ħdan is-Sliema Wanderers FC. Fl-1996 ġie elett bħala chairman ta’ Sliema Wanderers, u taħt it-tmexxja tiegħu kisbu suċċess kbir billi rebħu numru ta’ trofej.
Huwa kien involvut ukoll diversi kontroversji, l-aktar magħrufa minn dawn kienet relazzjoni qarsa ma' Dr Joe Mifsud, iċ-chairman tal-Malta Football Association, u chairmen ta' xi klabbs oħra. Fl-2008 telaq mill-kariga ta’ chairman u qal li se jikkontribwixxi ddikjara li se jkompli jisponsorja lill-klabb.
Referenzi
Links esterni
Robert Arrigo & Sons Limited
Alunni tal-Università ta' Malta
Politiċi tal-Partit Nazzjonalista (Malta)
Twieldu fl-1954
Mietu fl-2022 |
29187 | https://mt.wikipedia.org/wiki/FIMBank | FIMBank | FIMBank hija kumpanija pubblika b'responsabbiltà limitata li tipprovdi soluzzjonijiet ta' finanzjament tal-kummerċ, fatturar u skont tar-riċevibbli kummerċjali fuq bażi mingħajr rikors. Il-grupp huwa reġistrat f’Malta u huwa kkwotat fil-Borża ta’ Malta.
FIMBank jagħmel parti mill-Grupp KIPCO. Adrian Gostuski huwa l-Kap Eżekuttiv tal-Grupp FIMBank.
Storja
Il-Grupp FIMBank twaqqaf fl-1994.
Il-grupp ra il-bidu tiegħu bi twaqqif tal-l-First International Merchant Bank Ltd, li beda jopera fl-1995. Fl-2001, l-ishma tiegħu ġew elenkati fil-Borża ta’ Malta.
Fl-2003, il-grupp akkwista l-kontroll sħiħ tal-London Forfaiting Company Ltd.
Fl-2005, First International Merchant Bank Ltd. bidel ismu għal FIMBank p.l.c.
Fl-2008, FIM Property Investment Ltd twaqqfet sabiex tissorvelja l-bini tal-uffiċċju prinċipali tal-Grupp u tipprovdi faċilitajiet u servizzi ta’ ġestjoni tal-proprjetà.
Fl-2011, il- Grupp FIMBank fetaħ il-kwartieri ġenerali tiegħu f’San Ġiljan. Fl-2012, FIMBank ġie rikonoxxut bħala l-aqwa bank kummerċjali f’Malta skont Global Finance.
Fl-2013, il-Bank United Gulf, id-diviżjoni bankarja kummerċjali ta' KIPCO u Burgan Bank akkwistaw 80 fil-mija tal-ishma tal-FIMBank, u fl-2018, l-ishma kollha tal-FIMBank li qabel kienu proprjetà tal-Bank United Gulf ġew trasferiti lil United Gulf Holding Company.
FIMBank nieda l-pjattaforma bankarja diġitali FIMBank Direct fl-2017.
Operazzjonijiet
FIMBank jipprovdi firxa ta’ servizzi bankarji, inkluż finanzjament tal-kummerċ, fatturar u skont tar-riċevibbli kummerċjali fuq bażi mingħajr rikors u finanzjament tal-proprjetà immobbli. FIMBank żviluppa wkoll l-Easisave, pjattaforma ta’ tfaddil onlajn, li tnediet fl-2012.
Link Esterni
Sit ufficjali tal-Fimbank
Referenzi
Ekonomija ta' Malta |
29188 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Ferenc%20Pusk%C3%A1s | Ferenc Puskás | Ferenc Puskás (twieled fl-1 ta' April 1927 – miet fis-17 ta' Novembru 2006) kien plejer u kowċ tal-futbol Ungeriż, rikonoxxut fost l-aqwa plejers ta' kull żmien u fost l-ewwel stilel sportivi internazzjonali. Bħala attakkant hu skorja 84 gowl fi 85 logħba għall-Ungerija u lagħab erba' logħbiet internazzjonali f'isem Spanja. Hu rebaħ il-midalja tad-deheb fl-Olimpjadi mat-tim nazzjonali fl-1952 u wassal lil pajjiżu għall-finali tat-Tazza tad-Dinja tal-1954. Fuq livell ta' klabb rebaħ tliet Tazez Ewropej (1959, 1960, 1966), għaxar kampjonati nazzjonali (ħamsa Ungeriżi u ħamsa Spanjoli) u tmien unuri personali. Is-702 gowls f'705 logħbiet uffiċjali matul il-karriera tiegħu jagħmluh il-ħames l-aqwa skorer ta' kull żmien.
Bijografija
Tfulija
Ferenc Puskás twieled nhar l-1 ta' April 1927 f'Budapest, il-kapitali tal-Ungerija, f'familja Ġermaniża. Ommu, Margit Biró (1904–1976), kienet ħajjata. Hu trabba tefa' ta' ġebla 'l bogħod mill-klabb ta' Kispest Athletic Club fid-distrett li jġib l-istess isem. Puskás ġie introdott għal-logħba tal-futbol minn missieru, Ferenc Puskás (1903–1952), li kien plejer u iktar tard kowċ ta' Kispest. Ma' ħbiebu kien iħobb iqatta' numru ta' sigħat jilgħab b'ballun taċ-ċarruta; fost dawn kien hemm il-ħabib tal-qalb József Bozsik li aktar tard kien sieħeb fit-tim nazzjonali. Bozsik, li kien sena u nofs ikbar minn Puskás, beda jilgħab mat-tim taż-żgħar ta' Kispesti AC ta' tnax-il sena. Meta ra dan, Puskás ittallab mal-kowċ tal-klabb sabiex jinkludih mat-tim taħt l-identità falza ta' Miklós Kovács minħabba li l-età minima kienet ta' tnax-il sena.
Puskás issieħeb mat-tim tal-kbar ta' sittax-il sena. Hu ngħata l-opportunità għad-debutt tiegħu fl-1943 kontra Nagyváradi AC minħabba li numru ta' plejers kienu mardu kawża ta' epidemija tal-influwenza. Minkejja din l-età tenera hu mal-ewwel sar pedina importanti mal-ewwel ħdax tal-klabb Ungeriż.
Budapest Honvéd u s-suċċessi man-nazzjonal
Puskás lagħab rwol importanti mal-klabb. Fl-1949, il-klabb ingħadda taħt l-awspiċji tal-Ministeru tad-Difiża Ungeriż u t-tim sar dak tal-armata Ungeriża. Il-klabb ingħata l-isem ġdid ta' Budapest Honvéd u l-plejers ġew mogħtija gradi militari. Puskás sar maġġuri fejn minn hemmhekk ħareġ il-laqam "Száguldó Órnagy" (Il-Maġġuri tal-Galopp). Bħala klabb tal-armata, Budapest Honvéd użaw il-lieva sabiex jiksbu l-aqwa plejers Ungeriżi, fosthom lil Zoltán Czibor u Sándor Kocsis. Fl-ewwel sena taħt l-isem il-ġdid, Puskás skorja ħamsin gowl u rebaħ wieħed mill-erba' kampjonati Ungeriżi mal-klabb. Apparti minn hekk hu spiċċa l-aqwa skorer erba' darbiet oħra. Matul dan iż-żmien iżżewweġ lil Erzsébet Hunyadvári u fl-1952 kellhom tarbija, tifla bl-isem ta' Anikó.
Fl-20 ta' Awwissu 1945 iddebutta mat-tim nazzjonali Ungeriż u skorja fir-rebħa ta' 5–2 fuq l-Awstrija. Din il-logħba, l-ewwel waħda għall-Ungerija wara t-Tieni Gwerra Dinjija, immarkat il-bidu tal-karriera eċċezzjonali ta' Puskás fuq livell internazzjonali. B'kollox lagħab 85 logħba u skorja 84 gowl man-nazzjonal, li kienu jinkludu żewġ tripletti kontra l-Awstrija, tripletta kontra l-Lussemburgu u erba' gowls kontra l-Albanija. Flimkien ma' Zoltán Czibor, Sándor Kocsis, József Bozsik u Nándor Hidegkuti hu fforma parti mill-qalba tat-Tim tad-Deheb li bejn l-14 ta' Mejju 1950 u l-4 ta' Lulju 1954 baqgħu mhux megħluba għal total ta' 32 logħba (erba' minnhom spiċċaw fi dros).
Fl-1952, Puskás kien il-kaptan tat-tim Ungeriż li rebaħ il-midalja tad-deheb fl-Olimpjadi ta' Ħelsinki. Matul il-kampjonat Puskás skorja erba' gowls, fosthom il-gowl tal-ftuħ fil-finali mirbuħa kontra l-Jugożlavja b'riżultat ta' 2–0. Dan is-suċċess ġie ripetut is-sena ta' wara bir-rebħ tat-Tazza Internazzjonali meta l-Ungeriżi rebħu l-kompetizzjoni fuq iċ-Ċekoslovakkja, l-Awstrija, l-Italja u l-Iżvizzera. Puskás skorja għaxar gowls, b'doppjetta fl-aħħar logħba kontra t-Taljani fir-rebħa ta' 3–0 li kkonfermat it-titlu.> Il-logħba li baqgħet immarkat fl-annali tal-istorja bħala "Il-Logħba tas-Seklu" waslet fil-25 ta' Novembru 1953 f'Wembley Stadium. Sa dak iż-żmien, l-Ingilterra kienet għadha qatt ma tilfet logħba kontra t-tim barra r-Renju Unit. Madanakollu, Puskás u sħabu ttrijonfaw bi skor kbir ta' 6–3. Quddiem preżenza ta' 100,000 spettatur, l-Ungeriżi ddominaw il-logħba b'formazzjoni ta' 4–2–4 lii kienet waħda rivoluzzjonarja meta mqabbla mat-3–2–5 li kienet użata ta' spiss. Puskás ħalla l-marka b'żewġ gowls. Dan is-suċċess reġa' ġie ripetut sitt xhur wara meta din id-darba fin-Népstadion ġewwa Budapest, l-Ungeriżi kkonfermaw li r-riżultat f'Londra ma kienx anomalija b'rebħa konvinċenti ta' 7–1.
Il-favoriti għat-Tazza tad-Dinja
L-Ungeriżi daħlu għat-Tazza tad-Dinja tal-1954 fl-Iżvizzera bħala l-favoriti wara l-ebda telfa f'erba' snin. Fl-ewwel żewġ logħbiet għamlu festa ta' gowls meta rebħu lill-Korea t'Isfel u lill-Ġermanja tal-Punent 9–0 u 8–3 rispettivament. Madanakollu, fil-logħba kontra l-Ġermaniżi, Puskás weġġa' l-għaksa wara intervent tad-difensur Werner Liebrich u kellu jitlef il-kwarti tal-finali u s-semifinali. Bl-assenza tiegħu, l-Ungerija xorta waħda rnexxielhom jegħlbu lill-Brażil u 'l-Urugwaj b'riżultati identiċi ta' 4–2.
Għall-finali, li ntlagħbet fl-4 ta' Lulju quddiem folla ta' 62,000 ruħ, l-Ungerija sabu mill-ġdid lill-Ġermanja tal-Punent. Minkejja li kien għadu jħoss uġigħ fl-għaksa, Puskás għażel li jibda l-logħba. Kien hu li fetaħ l-iskor wara sitt minuti u l-Ungerija sabu t-tieni gowl żewġ minuti wara permezz ta' Czibor. Qalb xita qalila, il-Ġermaniżi rrispondew mal-ewwel u ż-żewġ timijiet daħlu jistrieħu wara l-ewwel taqsima bl-iskor indaqs. Lejn tmiem il-logħba, sitt minuti qabel it-tisfira finali, Helmut Rahn skorja dak li kellu jkun il-gowl tar-rebħa għall-Ġermanja tal-Punent. Dan ir-riżultat jibqa' fost l-ikbar sorpriżi fl-istorja tat-Tazza tad-Dinja u minbarra li temm serje ta' 31 logħba mingħajr telfa għall-Ungerija, din it-telfa sarrfet f'numru ta' dimostrazzjonijiet fit-toroq ta' Budapest mhux biss kontra t-tim imma wkoll kontra r-reġim Komunista tal-pajjiż.
Il-ħarba mill-Ungerija
Ferenc Puskás kompla l-karriera tiegħu ma' Budapest Honvéd. Mal-bidu tar-rivoluzzjoni Ungeriża tal-1956, it-tim ta' Honvéd kien beda sehmu fit-Tazza taċ-Ċampjins tal-istaġun 1956–57 kontra Athletic Bilbao. Wara l-ewwel leg, li ntlagħab fi Spanja, f'nofs kriżi politika fl-Ungerija, Puskás u sħabu ddeċidew li ma jmorrux lura pajjiżhom iżda li jilgħabu t-tieni leg fi Brussell. Minkejja l-oppożizzjoni tal-FIFA u l-awtoritajiet tal-futbol Ungeriżi, huma organizzaw tour tal-Italja, il-Portugall, Spanja u l-Brażil. Mar-ritorn lura fl-Ewropa, xi plejers reġgħu lura l-Ungerija, filwaqt li oħrajn bħal Czibor, Kocsis u Puskás sabu klabbs ġodda fl-Ewropa tal-Punent.
Fl-1957, Puskás iffirma kuntratt preliminarju ma' Wiener Sportklub, però, bħal plejers emigranti oħrajn, hu ma kellux permess u għalhekk il-karriera tiegħu kellha tieqaf temporanjament. Wara s-sospsensjoni mil-logħob ta' tmintax-il xahar li ngħatatlu mill-FIFA, wara l-indħil tal-federazzjoni Ungeriża, Puskás l-ewwel mar l-Italja u wara Spanja sabiex jerġa' jilgħab imma ma kienx offrut kuntratt minn ħafna klabbs minħabba li issa kellu iktar minn tletin sena u kien rebba' l-piż.
Qawmien mill-ġdid fi Spanja
Emil Oesterreicher, li preċedentament kien teżorier ta' Budapest Honvéd u li fl-1956 laħaq direttur tekniku ta' Real Madrid, iddeċieda li jġib miegħu mal-klabb Spanjol lil Puskás li issa kellu 31 sena. Din l-istorja kienet ta' sorpriża fi Spanja hekk kif ħafna kienu tal-ħsieb li plejer ta' dik l-età ma kienx post ma' klabb tal-istatura ta' Real Madrid. Però Puskás mal-ewwel sikket il-kritika. L-ikona Ungeriża beda t-tieni fażi tal-karriera tiegħu fi dwett mal-Arġentin Alfredo Di Stéfano.
Id-debutt tiegħu seħħ fl-14 ta' Settembru 1958 f'rebħa ta' 2–1 kontra Las Palmas u ġimgħa wara skorja l-ewwel gowls tiegħu bi tripletta fir-rebħa ta' 5–1 kontra Real Gijón. Din kellha tkun waħda minn erba' tripletti li skorja fil-kampjonat għal total ta' 21 gowl, tnejn inqas minn Di Stéfano, u t-tnejn li huma spiċċaw l-aqwa skorers. Għalkemm fallew li jirbħu l-kampjonat, b'Barcelona jittrijonfaw wara battalja bejn iż-żewġ klabbs tul l-istaġun kollu, Real Madrid rebħu r-raba' Tazza taċ-Ċampjins meta fil-finali għelbu lil Reims. Puskás ikkontribwixxa fil-kompetizzjoni b'żewġ gowls fis-semifinali kontra Atlético Madrid, però ma lagħabx il-finali.
L-istaġun sussegwenti tal-1959–60, Puskás sploda hekk kif kien l-aqwa skorer tal-klabb Madrilen fit-tliet kompetizzjonijiet bi 48 gowl f'36 logħba. Għal Puskás il-konsagrazzjoni waslet fil-finali tat-Tazza taċ-Ċampjins meta Real Madrid iddominaw fuq Eintracht Frankfurt f'Hampden Park ġewwa l-Iskozja, quddiem folla ta' 130,000 ruħ. Di Stéfano skorja tripletta u Puskás skorja erbgħa f'rebħa ta' 7–3. Ir-rebħ ta' dan it-titlu kien il-ħames wieħed konsekuttiv tal-klabb li jibqa' l-aqwa tragward fl-istorja tal-kompetizzjoni. Grazzi għal din ir-rebħa l-klabb ingħata ċans li jilgħab fil-kompetizzjoni ġdida tat-Tazza Interkontinentali. It-trofew kien ikkontestat bejn iċ-ċampjin Ewropew u dak Sud-Amerikan rebbieħ tal-Copa Libertadores. Real Madrid ħarġu rebbieħa 5–1 fuq l-Urugwajani ta' Peñarol b'Puskás jiskorja darbtejn fit-tieni leg.
Wara li kiseb iċ-ċittadinanza Spanjola fl-1961, Puskás issejjaħ mat-tim nazzjonali Spanjol u lagħab l-ewwel logħba tiegħu kontra l-Marokk f'Settembru tal-istess sena. B'kollox lagħab erba' logħbiet mat-tim nazzjonali li tlieta minnhom wasslu fit-Tazza tad-Dinja tal-1962 li saret fiċ-Ċili. L-Ispanjoli ddiżappuntaw fil-kompetizzjoni meta rebħu logħba waħda biss u spiċċaw l-aħħar fil-grupp.
Fl-1962, f'Amsterdam, Puskás lagħab il-finali tat-Tazza taċ-Ċampjins. Hu ħalla l-marka bi tripletta imma l-avversarji ta' Benfica rebħu t-trofew b'riżultat ta' 5–3. Sentejn wara, fi Vjenna, Puskás u Real Madrid għal darb'oħra sfaw telliefa fil-finali, din id-darba kontra l-Inter. Din l-aħħar finali kellha tkun tmiem il-koppja tal-attakk ta' Di Stéfano u Puskás hekk kif l-Ispanjol-Arġentin irtira. Puskás baqa' jilgħab u fl-1966 għen lill-klabb jasal għat-tmien finali tat-Tazza taċ-Ċampjins fi ħdax-il sena. Fit-triq lejn il-finali hu skorja ħames gowl f'żewġ logħbiet kontra Feyenoord. B'tim magħmul minn żgħażagħ Spanjoli, il-klabb Madrilen rebaħ il-finali kontra Partizan. Puskás kien nieqes għal din il-logħba minħabba li reġa' sofra minn uġigħ li kien qed isir pjuttost rikorrenti matul l-aħħar staġuni.
Puskás lagħab l-aħħar logħba tiegħu ta' 38 sena, fit-8 ta' Mejju 1966, b'bilanċ ta' 242 gowl f'262 logħba u medja ta' 0.92 gowls kull logħba.
Statistika
Internazzjonali
Unuri
Plejer
Budapest Honvéd
Nemzeti Bajnokság I: 1949–50, 1950, 1952, 1954, 1955
Real Madrid
La Liga: 1960–61, 1961–62, 1962–63, 1963–64, 1964–65
Copa del Generalísimo: 1961–62
Tazza Ewropea: 1958–59, 1959–60, 1965–66
Tazza Interkontinentali: 1960
Ungerija
Logħob Olimpiku tas-sajf: 1952
Tazza Internazzjonali: 1948–53
Individwali
L-aqwa skorer tal-kampjonat Ungeriż: 1947–48, 1949–50, 1950, 1953
L-aqwa skorer tat-Tazza Internazzjonali: 1948–53
Plejer tas-Sena tal-Federazzjoni Ungeriża tal-Futbol: 1950
Ballun tad-Deheb tat-Tazza tad-Dinja: 1954
All-Star Team tat-Tazza tad-Dinja: 1954
L-aqwa skorer tal-kampjonat Spanjol: 1959–60, 1960–61, 1962–63, 1963–64
L-aqwa skorer tat-Tazza Ewropea: 1959–60, 1963–64
Imdaħħal fl-ewwel ħdax tar-rivista World Soccer: 1960, 1961, 1962, 1963
UEFA Jubilee Awards: Ungerija
Membru tal-FIFA 100
L-aqwa plejer Ewropew tas-seklu 20 skont il-gazzetta L'Équipe
L-aqwa plejer Ungeriż tas-seklu 20 skont l-IFFHS
Imdaħħal fost l-aqwa għaxar plejers tas-seklu 20 (#6) skont l-IFFHS
Imdaħħal fost l-aqwa għaxar plejers Ewropej tas-seklu 20 (#4) skont l-IFFHS
Kowċ
Panathinaikos
Super League: 1969–70, 1971–72
Sol de América
Primera División: 1986
South Melbourne Hellas
National Soccer League: 1990–91
NSL Cup: 1989–90
Dockerty Cup: 1989, 1991
Individwali
L-aqwa kowċ tal-kampjonat Grieg: 1969–70, 1971–72
Noti
Referenzi
Ħoloq esterni
Profil fuq is-sit ta' Real Madrid
Twieldu fl-1927
Mietu fl-2006
Futbolers Ungeriżi |
29190 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Delegazzjoni%20g%C4%A7all-Adozzjoni%20ta%27%20Lingwa%20Aw%C5%BCiljarja%20Internazzjonali | Delegazzjoni għall-Adozzjoni ta' Lingwa Awżiljarja Internazzjonali | Id-Delegazzjoni għall-Adozzjoni ta' Lingwa Awżiljarja Internazzjonali (Délégation pour l'adoption d'une langue auxiliaire internationale) kienet korp ta' akkademiċi mlaqqa' fil-bidu tas-snin 1900. (għaxar snin) biex jiddeċiedi dwar il-kwistjoni ta' liema Lingwa Awżiljari Internazzjonali għandha tintgħażel għall-użu internazzjonali. Id-deċiżjoni aħħarija tal-kumitat inkarigat mid-Delegazzjoni kienet li jadotta l-lingwa Esperanto, iżda b'ċerti riformi. Ir-riżultat sar lingwa distinta magħrufa bħala Ido.
Lingwi Internazzjonali Awżiljari
Organizzazzjonijiet lingwistiċi mibnija |
29193 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Rafael%20Orozco%20Maestre | Rafael Orozco Maestre | Rafael José Orozco Maestre (twieled fl-24 ta' Marzu 1954 – miet fil-11 ta' Ġunju 1992) kien mużiċist Kolombjan.
Albums
1975 – Adelante
1975 – Con emoción
1977 – Binomio de oro
1977 – Por lo alto
1978 – Enamorado como siempre
1978 – Los Elegidos
1979 – Súper vallenato
1980 – Clase aparte
1980 – De caché
1981 – 5 años de oro
1982 – Festival vallenato
1982 – Fuera de serie
1983 – Mucha calidad
1984 – Somos vallenato
1985 – Superior
1986 – Binomio de oro
1987 – En concierto
1988 – Internacional
1989 – De Exportación
1990 – De fiesta con binomio de oro
1991 – De américa
1991 – Por siempre
Twieldu fl-1954
Mietu fl-1992
Mużiċisti Kolombjani |
29197 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Universit%C3%A0%20Nazzjonali%20Awtonoma%20tal-Messiku | Università Nazzjonali Awtonoma tal-Messiku | L-Università Nazzjonali Awtonoma tal-Messiku jew l-UNAM (bl-Ispanjol: Universidad Nacional Autónoma de México, UNAM) hija università pubblika tar-riċerka fil-Belt tal-Messiku, il-Messiku. B'mod konsistenti tiġi kklassifikata bħala waħda mill-aqwa universitajiet fl-Amerka Latina, fejn hija wkoll l-ikbar f'termini ta' ammont ta' studenti. Parti mill-kampus prinċipali tal-UNAM fil-Belt tal-Messiku, magħrufa bħala Ciudad Universitaria (Belt Universitarja), hija Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO. Din il-parti ġiet iddisinjata minn uħud mill-iżjed arkitetti rinomati tal-Messiku tas-seklu 20 u ospitat il-Logħob Olimpiku tas-sajf tal-1968. Fil-kampus prinċipali ġew impittra affreski minn uħud mill-iżjed artisti rinomati fl-istorja tal-Messiku, fosthom Diego Rivera u David Alfaro Siqueiros. B'rati ta' aċċettazzjoni li normalment ikunu taħt l-10 %, l-UNAM hija magħrufa wkoll għall-proċess ta' aċċettazzjoni kompetittiv tagħha. Ir-rebbieħa Messikani kollha tal-Premju Nobel kienu studenti jew għallmu fl-UNAM.
L-UNAM ġiet stabbilita fil-forma moderna tagħha fit-22 ta' Settembru 1910 minn Justo Sierra bħala alternattiva lajka għall-predeċessur tagħha, l-Università Rjali u Papali tal-Messiku (l-ewwel università bl-istil tal-Punent fl-Amerka ta' Fuq, stabbilita fl-1551). L-UNAM kisbet awtonomija amministrattiva mill-gvern fl-1929. Dan wassal biex l-università jkollha l-libertà li tiddefinixxi l-kurrikulu tagħha stess u tamministra l-baġit tagħha mingħajr l-interferenza tal-gvern. Dan kellu effett qawwi fuq il-ħajja akkademika fl-università, fejn uħud isostnu li ta spinta lil-libertà u lill-indipendenza akkademika. L-UNAM kienet ukoll il-post fejn twieled il-moviment tal-istudenti tal-1968.
Storja
L-istabbiliment tal-università jmur lura għall-1551, meta Carlos I, ir-Re ta' Spanja (Karlu V, l-Imperatur tal-Imperu Ruman Sagru) ħareġ digriet dwar l-istabbiliment tal-Università tal-Messiku. L-università ngħatat isem ġdid fit-22 ta' Settembru 1910 minn Justo Sierra, li dak iż-żmien kien il-Ministru għall-Edukazzjoni fir-reġim ta' Porfirio Díaz, li pprova joħloq istituzzjoni differenti ħafna mill-prekursur tagħha tas-seklu 19, l-Università Rjali u Papali tal-Messiku, li kienet ġiet stabbilita fil-21 ta' Settembru 1551 permezz ta' digriet irjali mill-Prinċep Eredi Filippu f'isem Karlu I ta' Spanja u li ngħalqet għalkollox fl-1865 minn Massimiljanu I tal-Messiku. Minflok reġa' ta l-ħajja lil istituzzjoni li hu qies bħala anakronistika b'rabtiet sfiqa mal-Knisja Kattolika Rumana, huwa kellu l-għan li joħloq fużjoni u fl-istess ħin ikabbar il-kulleġġi deċentralizzati tal-edukazzjoni għolja tal-Belt tal-Messiku (inkluż l-eks fakultajiet tal-università l-antika), u joħloq università ġdida, b'natura lajka u b'ambitu nazzjonali, li twassal għal riorganizzazzjoni tal-edukazzjoni għolja fil-pajjiż, isservi bħala mudell għall-pożittiviżmu u tħaddan l-ideat tal-liberaliżmu Messikan dominanti.
Il-proġett inizjalment għaqqad flimkien il-kulleġġi tal-Belle Arti, tan-Negozju, tax-Xjenza Politika, tal-Ġurisprudenza, tal-Inġinerija, tal-Mediċina, fost oħrajn, u l-iskejjel preparatorji nazzjonali; l-ewwel rettur tal-università kien Joaquin Eguía y Lis.
L-isfidi tal-università l-ġdida kienu l-iktar politiċi, minħabba r-Rivoluzzjoni Messikana li kienet għaddejja u l-fatt li l-gvern federali kellu kontroll dirett fuq il-politiki u l-kurrikulu tal-università; uħud irreżistew l-istabbiliment tagħha għal raġunijiet filosofiċi. Din l-oppożizzjoni wasslet għal tfixkil fil-funzjonament tal-università meta l-instabbiltà politika obbligat ir-riżenji fil-gvern, inkluż dik tal-President Díaz. Internament, l-ewwel strajk tal-istudenti seħħ fl-1912 bi protesta kontra l-metodi ta' eżaminar introdotti mid-direttur tal-Fakultà tal-Ġurisprudenza, Luis Cabrera. Sa Lulju ta' dik is-sena, il-maġġoranza tal-istudenti tad-dritt iddeċidew li jabbandunaw l-università biex jissieħbu fl-Iskola Ħielsa tad-Dritt li kienet għadha kemm inħolqot.
Fl-1914 l-isforzi inizjali biex tinkiseb l-awtonomija għall-università fallew. Fl-1920, José Vasconcelos sar ir-rettur. Fl-1921, huwa ħoloq is-siġill tal-iskola: ix-xbieha ta' ajkla u ta' kondor wara mappa tal-Amerka Latina, mill-fruntiera tat-Tramuntana tal-Messiku sa Tierra del Fuego, u l-motto, "L-Ispirtu għandu jitkellem għall-poplu tiegħi". L-isforzi biex tinkiseb l-awtonomija għall-università komplew fil-bidu tas-snin 20 tas-seklu 20. F'nofs is-snin 20 tas-seklu 20, it-tieni mewġa ta' strajkijiet tal-istudenti opponiet sistema ġdida tal-għoti tal-marki. L-istrajkijiet kienu jinkludu dimostrazzjonijiet kbar fejn bosta studenti abbandunaw il-klassijiet fl-iskola tad-dritt u kien hemm konfrontazzjonijiet mal-pulizija fl-iskola tal-mediċina. L-istudenti li ħadu sehem fl-istrajkijiet kienu appoġġati minn bosta professuri u negozjati sussegwenti eventwalment wasslu l-awtonomija għall-università. L-istituzzjoni ma baqgħetx iktar dipendenza tas-Segretarjat tal-Edukazzjoni Pubblika; ir-rettur tal-università sar l-awtorità finali, u b'hekk elimina ħafna mid-diskrepanza fl-awtorità li kienet toħloq il-konfużjoni.
Matul is-snin 30 tas-seklu 20, ir-rettur tal-UNAM kien Manuel Gómez Morín. Il-gvern ipprova jimplimenta edukazzjoni soċjalista fl-universitajiet Messikani, iżda Gómez Morín, bosta professuri, u l-Kattoliċi opponew dan it-tentattiv bħala ksur tal-libertà akkademika. Gómez Morín, bl-appoġġ ta' grupp ta' studenti stabbiliti mill-Ġiżwiti, l-Unión Nacional de Estudiantes Católicos, irnexxielu jopponi l-edukazzjoni soċjalista. L-UNAM appoġġat ir-rikonoxximent taċ-ċertifikati akkademiċi mill-iskejjel preparatorji Kattoliċi, u dan ivvalida l-funzjoni edukattiva tagħhom. L-UNAM kellha rwol importanti fl-istabbiliment tal-istituzzjoni tal-Ġiżwiti fl-1943, l-Universidad Iberoamericana fl-1943. Madankollu, l-UNAM opponiet inizjattivi fl-Universidad Iberoamericana fis-snin ta' wara, u opponiet l-istabbiliment ta' esponenti fir-relazzjonijiet industrijali u l-komunikazzjoni.
Fl-1943 ttieħdu d-deċiżjonijiet inizjali biex l-università tiġi ttrasferita mid-diversi binjiet li kienet tokkupa fiċ-ċentru tal-belt lejn kampus ġdid u kkonsolidat; is-Ciudad Universitaria (litteralment Belt Universitarja) l-ġdida ġiet stabbilita f'San Ángel, fin-Nofsinhar tal-belt. L-ewwel ġebla li tpoġġiet kienet dik tal-fakultà tax-Xjenzi, l-ewwel binja tal-Belt Universitarja. Il-President Miguel Alemán Valdés ipparteċipa fiċ-ċerimonja fl-20 ta' Novembru 1952. L-Istadjum Olimpiku Universitarju ġie inawgurat fl-istess jum. Fl-1957 il-Kunsill tad-Dottorati nħoloq biex jirregola u jorganizza l-istudji universitarji.
Strajk kbir ieħor tal-istudenti, mill-ġdid minħabba r-regolamenti dwar l-eżamijiet, seħħ fl-1966. L-istudenti invadew ir-rettorat u obbligaw lir-rettur jirriżenja. Il-Bord tar-Reġġenti ma aċċettax din ir-riżenja, għaldaqstant il-professuri strajkjaw, u pparalizzaw l-università u obbligaw lill-Bord jaċċetta. Fis-sajf, seħħew protesti vjolenti f'għadd ta' kampusijiet tal-iskejjel preparatorji affiljati tal-università. Il-pulizija ħadu l-kontroll ta' diversi kampusijiet tal-edukazzjoni għolja u ndarbu xi persuni.
L-istudenti fl-UNAM, flimkien ma' universitajiet oħra tal-Belt tal-Messiku, immobilizzaw il-moviment tal-istudenti tal-Messiku tal-1968, il-protesti kontra l-Logħob Olimpiku tal-1968 fil-Belt tal-Messiku, iżda wkoll firxa sħiħa ta' tensjonijiet politiċi u soċjali. Matul Awwissu 1968, iffurmaw protesti fil-kampus prinċipali kontra l-azzjonijiet tal-pulizija fiċ-ċentru tal-belt. Il-protesti kibru f'moviment tal-istudenti li talab ir-riżenja tal-kap tal-pulizija, fost affarijiet oħra. F'Settembru saru protesti oħra, li kulma jmur saru iktar frekwenti u attiraw iktar nies. Matul laqgħa tal-mexxejja tal-istudenti, l-armata sparat fuq il-binja ta' Chihuahua f'Tlatelolco, fejn suppost kien hemm l-organizzazzjoni tal-istudenti. Fil-massakru ta' Tlatelolco, l-azzjoni tal-pulizija rriżultat f'ħafna imwiet, midruba u detenuti. Il-protesti komplew wara dan l-avveniment. Għaxart ijiem wara biss, sar il-ftuħ tal-Logħob Olimpiku tal-1968 fl-Istadjum Universitarju. L-università ngħalqet għat-tul tal-Logħob Olimpiku.
Fis-snin 70 u 80 tas-seklu 20 infetħu kampusijiet anċillari f'partijiet oħra tal-Messiku u f'inħawi fil-qrib, sabiex is-sistema tiġi ddeċentralizzata. Kien hemm xi strajkijiet żgħar tal-istudenti, l-iktar minħabba s-sistema tal-għoti tal-marki u t-tagħlim.
L-aħħar strajk kbir tal-istudenti fl-università seħħ fl-1999-2000 meta l-istudenti għalqu l-kampus għal kważi sena biex jipprotestaw kontra proposta biex l-istudenti li jkunu jifilħu jkollhom iħallsu l-ekwivalenti ta' 150 dollaru Amerikan għal kull semestru. Saru referenda kemm mill-università kif ukoll mill-università u minn dawk li kienu jipproponu u jieħdu sehem fl-istrajks, iżda l-ebda naħa ma aċċettat ir-riżultati tan-naħa l-oħra. Skont ordni ta' mħallef, il-pulizija daħlet fil-binjiet okkupati minn dawk li kienu qed jagħmlu l-istrajk fis-7 ta' Frar 2000, u temmew l-istrajk.
Fl-2009 l-università ngħatat il-Premju tal-Prinċep tal-Asturias għall-Komunikazzjoni u għall-Umanitajiet, bħala l-bidu taċ-ċelebrazzjoni taċ-ċentenarju tagħha b'diversi attivitajiet li baqgħu sejrin sal-2011.
L-UNAM b'mod attiv inkludiet il-minoranzi f'diversi oqsma edukattivi, bħat-teknoloġija. Fl-2016, l-università adottat pjattaforma tan-Nazzjonijiet Uniti fil-kampusijiet kollha tagħha sabiex tappoġġa u tagħti s-setgħa lin-nisa.
Siġill
José Vasconcelos, li kien ir-rettur tal-universitá fl-1920, esprima l-importanza li tintemm l-oppressjoni u li ma jibqax ikun hemm tixrid tad-demm fil-konfrontazzjonijiet bħalma kien hemm fl-imgħoddi, u minflok l-università tkun post tal-kultura u tal-edukazzjoni li permezz tagħhom tinkiseb era ġdida fil-pajjiż, fejn il-Messikani jkollhom f'moħħhom il-ħtieġa li l-popli u l-kulturi jingħaqdu lil hinn mill-fatturi spiritwali, razzjali u territorjali, u jirriflettu l-unifikazzjoni tal-Amerikani Latini. Dawn l-elementi ġew riflessi fis-siġill tal-università, rappreżentata b'ajkla Messikana u kondor tal-Andes, li jiffurmaw ajkla b'żewġt irjus, appoġġata b'allegorija tal-vulkani u kaktus, li jirrappreżentaw l-għeruq tal-Messikani. Fil-parti ċentrali tat-tarka hemm il-mappa tal-Amerka Latina, mill-fruntiera tat-Tramuntana tal-Messiku sal-Kap Horn. Mal-mappa hemm il-frażi "Għall-poplu tiegħi għandu jitkellem l-ispirtu". Fil-parti ta' fuq tas-siġill hemm żigarella bil-kliem "L-Università Awtonoma Nazzjonali tal-Messiku".
Motto
Il-motto tal-università nazzjonali, "Għall-poplu tiegħi għandu jitkellem l-ispirtu", jiżvela l-vokazzjoni umanistika li biha ġiet stabbilita. L-awtur ta' din il-frażi, José Vasconcelos, sar rettur fl-1920, fil-qafas tar-Riforma Universitarja tal-Amerka Latina, u fi żmien meta t-tamiet tar-Rivoluzzjoni Messikana kienu għadhom ħajjin. Kien hemm fidi kbira nazzjonalistika u l-ispirtu ta' fidwa kien estiż fl-ambjent. "Dan il-motto ifisser twemmin li r-razza tagħna se telabora kultura ta' tendenzi ġidda, ta' essenza spiritwali u ħielsa", spjega l-"Master of America" meta ppreżenta l-proposta bil-motto. Iktar 'il quddiem, jispeċifika: "Immaġinajt it-tarka tal-università li ppreżentajt lill-Kunsill, bejn wieħed u ieħor bil-kliem tal-motto, li jfisser li qomna minn lejl twil ta' oppressjoni".
Emblema
Fl-20 ta' April 1974, ir-rettur ta' dak iż-żmien Guillermo Soberón Acevedo ppreżenta l-emblema sportiva ġdida tal-UNAM fl-Awditorju tal-Fakultà tax-Xjenzi. L-università kkummissjonat id-disinn lil Manuel Andrade Rodríguez, bħala parti mir-rinnovazzjoni tad-Direttorat Ġenerali tal-Attivitajiet tal-Isport u tar-Rikreazzjoni. L-emblema ntgħażlet fost 16-il emblema, u kienu meħtieġa iktar minn 800 skizz.
L-emblema tikkonsisti minn wiċċ puma lewn id-deheb, magħmul mill-kontorn ta' ponn magħluq, fuq triangolu blu bit-truf ittondjati. Min-naħa l-oħra, dan it-triangolu jesprimi t-tliet pilastri fundamentali tal-università: l-edukazzjoni, ir-riċerka u d-diffużjoni tal-kultura.
L-emblema tal-puma sservi bħala siġill għat-timijiet sportivi tal-università. Fl-2013, il-gazzetta Brittanika The Guardian inkludietha f'lista ta' wħud mill-iżjed emblemi notevoli fil-futbol.
Kampusijiet
Belt Universitarja
Il-"Belt Universitarja" hija l-kampus prinċipali tal-UNAM, u tinsab fid-distrett ta' Coyoacán fil-parti tan-Nofsinhar tal-Belt tal-Messiku. Il-kostruzzjoni tal-kampus ċentrali tal-UNAM kienet l-idea ċentrali ta' żewġ studenti mill-Iskola Nazzjonali tal-Arkitettura fl-1928: Mauricio De Maria y Campos u Marcial Gutiérrez Camarena. Ġiet iddisinjata mill-arkitetti Mario Pani, Armando Franco Rovira, Enrique del Moral, Eugenio Peschard, Ernesto Gómez Gallardo Argüelles, Domingo García Ramos, u oħrajn bħal Mauricio De Maria y Campos li dejjem wera interess kbir li jipparteċipa fil-proġett. L-arkitetti De Maria y Campos, Del Moral u Pani ngħataw ir-responsabbiltà bħala diretturi u koordinaturi biex kull wieħed minnhom jassenja arkitett għal kull binja jew struttura qrib l-Istadjum Olimpiku Universitarju, madwar 40 fakultà u istituti, iċ-Ċentru Kulturali, riżerva ekoloġika, il-Librerija Ċentrali, u xi mużewijiet. Inbniet matul is-snin 50 tas-seklu 20 fuq lava antika li ssolidifikat biex tissostitwixxi għadd ta' binjiet sparpaljati fil-Belt tal-Messiku, fejn kienu jingħataw il-klassijiet. Tlestiet fl-1954, u kważi hija reġjun separat fi ħdan il-Belt tal-Messiku, bir-regoli, bil-kunsilli u sa ċertu punti bil-pulizija tagħha stess, b'mod iktar fundamentali mill-biċċa l-kbira tal-universitajiet madwar id-dinja.
F'Ġunju 2007, il-kampus prinċipali tal-Belt Universitarja ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO.
Kampusijiet anċillari
Minbarra l-Belt Universitarja (Ciudad Universitaria), l-UNAM għandha diversi kampusijiet fiż-Żona Metropolitana tal-Belt tal-Messiku (Acatlán, Aragón, Cuautitlán, Iztacala u Zaragoza), kif ukoll oħrajn f'diversi postijiet madwar il-Messiku (f'Santiago de Querétaro, Morelia, Mérida, Sisal, Ensenada, Cuernavaca, Temixco u Leon), immirati l-iktar lejn ir-riċerka u l-istudji universitarji tal-ewwel lawrija. Il-Fakultà tal-Mużika tagħha, li qabel kienet l-Iskola Nazzjonali tal-Mużika, tinsab f'Coyoacán. Iċ-Ċentru tat-Tagħlim għall-Barranin għandu kampus f'Taxco, fl-istat ta' Guerrero fin-Nofsinhar tal-Messiku, li jiffoka fuq il-lingwa Spanjola u l-kultura Messikana għall-barranin, kif ukoll postijiet oħra fid-distrett lussuż ta' Polanco fiċ-ċentru tal-Belt tal-Messiku.
L-università għandha skejjel ta' estensjoni fl-Istati Uniti u fil-Kanada, li jiffukaw fuq il-lingwa Spanjola, il-lingwa Ingliża, il-kultura Messikana, u, fil-każ tal-UNAM fil-Kanada, il-lingwa Franċiża. Fl-Istati Uniti hemm l-UNAM ta' San Antonio, Texas; l-UNAM ta' Los Angeles, California; l-UNAM ta' Chicago, Illinois; u l-UNAM ta' Seattle, Washington.
Topera Ċentri għall-Istudji Messikani u/jew ĊentrI tat-Tagħlim għall-Barranin f'Beijing, iċ-Ċina (b'mod konġunt mal-Università tal-Istudji Barranin ta' Beijing); f'Madrid, Spanja (b'mod konġunt mal-Istitut Cervantes); f'San Jose, il-Costa Rica (b'mod konġunt mal-Università ta' Costa Rica); f'Londra, ir-Renju Unit (mal-King's College London); f'Pariġi, Franza (b'mod konġunt mal-Università ta' Pariġi-Sorbonne); u f'Northridge, California, l-Istati Uniti (b'mod konġunt mal-California State University Northridge).
Mużewijiet u binjiet ta' interess
Palacio de Minería
Il-Palazz Kolonjali tax-Xogħol fil-Minjieri jinsab fiċ-ċentru storiku tal-Belt tal-Messiku u jaqa' taħt ir-responsabbiltà tal-Fakultà tal-Inġinerija tal-UNAM. Qabel kien magħruf bħala L-Iskola tal-Inġinerija, għandu tliet sulari, u jospita il-Fiera Internazzjonali tal-Kotba ("Feria Internacional del Libro" jew "FIL") u l-Jum Internazzjonali tal-Kungress tas-Sigurtà tal-Qasam tal-Kompjuters ("DISC"). Barra minn hekk, fih hemm wirja permanenti ta' kotba storiċi, l-iktar opri topografiċi u naturalisti ta' xjenzati Messikani tas-seklu 19, li tinstab fl-eks librerija tal-Iskola tal-Inġinerija. Fih ukoll diversi wirjiet marbuta max-xogħol fil-minjieri, li kien qasam ċentrali tal-inġinerija matul il-kolonizzazzjoni Spanjola. Il-binja titqies bħala wieħed mill-iżjed eżempji sinifikanti tal-arkitettura Messikana ta' żmienha, iddisinjata minn Manuel Tolsa matul it-tmexxija kolonjali Spanjola bi stil Neoklassiku tas-seklu 18.
Casa del Lago
Id-Dar tal-Lag fil-Park ta' Chapultepec fil-Belt tal-Messiku hija post iddedikat għal attivitajiet kulturali, fosthom iż-żfin inġenerali, it-teatru u ż-żfin klassiku. Tintuża wkoll bħala post fejn jiltaqgħu diversi organizzazzjonijiet u kumitati universitarji.
Mużew ta' San Ildefonso
Dan il-mużew u ċentru kulturali jitqies bħala l-post fejn twieled il-moviment tal-opri mal-ħitan (murales) Messikani. Il-Mużew ta' San Ildefonso inizjalment kien skola prestiġjuża tal-Ġiżwiti fejn l-istudenti kienu jgħixu u jistudjaw fiha, u wara l-Gwerra tar-Riforma, reġgħet saret prestiġjuża fil-qasam edukattiv bħala Skola Preparatorja Nazzjonali, marbuta mill-qrib mal-istabbiliment tal-UNAM. Din l-iskola u l-binja, ingħalqet għalkollox fl-1978, u mbagħad reġgħet infetħet bħala mużew u ċentru kulturali fl-1994, b'amministrazzjoni konġunt bejn l-UNAM, il-Kunsill Nazzjonali għall-Kultura u l-Arti u l-gvern tad-Distrett Federali tal-Belt tal-Messiku. Il-mużew għandu wirjiet permanenti u temporanji tal-arti u tal-arkeoloġija, kif ukol bosta affreski mpittra fuq il-ħitan tiegħu minn José Clemente Orozco, Diego Rivera u oħrajn. Il-kumpless jinsab bejn it-Triq ta' San Ildefonso u t-Triq ta' Justo Sierra fiċ-ċentru storiku tal-Belt tal-Messiku.
Mużew Universitarju ta' Chopo
Il-Mużew Universitarju ta' Chopo għandu arkitettura artistika, panewijiet kbar tal-kristall u żewġ torrijiet tal-ħadid iddisinjati minn Gustave Eiffel. Infetaħ b'parti mill-kollezzjoni tal-eks Mużew Pubbliku tal-Istorja Naturali, l-Arkeoloġija u l-Istorja, li eventwalment sar il-Mużew Nazzjonali tal-Kulturi. Intuża bħala l-Mużew Nazzjonali tal-Istorja Naturali għal kważi 50 sena, u issa jintuża għal wirjiet temporanji tal-arti viżiva.
Mużew Sperimentali ta' El Eco
Il-Museo Experimental El Eco huwa waħda miż-żewġ binjiet tal-artist modern Ġermaniż Mathias Goeritz u huwa eżempju ta' arkitettura emozzjonali. Goeritz kien kollaboratur qrib tal-arkitett Luis Barragán u awtur ta' diversi skulturi pubbliċi, inkluż it-Torres de Satélite. Il-binja ġiet akkwistata u rinnovata mill-Università Nazzjonali fl-2004 u mill-2005 tintuża għall-wiri tal-arti kontemporanja u għall-kompetizzjoni tal-arkitettura ta' Pabellón Eco li ssir kull sena.
Osservatorju Astronomiku Nazzjonali
L-Osservatorju Astronomiku Nazzjonali jinsab fil-katina muntanjuża ta' Sierra San Pedro Mártir f'Baja California, madwar 130 kilometru fin-Nofsinhar tal-fruntiera bejn l-Istati Uniti u l-Messiku. Ilu jopera mill-1970, u attwalment għandu tliet teleskopji kbar ta' riflessjoni.
Sit ta' Wirt Dinji
L-Università Nazzjonali Awtonoma tal-Messiku (UNAM) ġiet iddeżinjata bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2007.
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' tliet kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (i) "Rappreżentazzjoni ta' kapulavur frott il-kreattività tal-bniedem"; il-kriterju (ii) "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; u l-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".
Rebbieħa tal-Premju Nobel
It-tliet rebbieħa Messikani kollha tal-Premju Nobel kien studenti tal-UNAM:
Alfonso García Robles - rebbieħ tal-Premju Nobel għall-Paċi tal-1982;
Octavio Paz - rebbieħ tal-Premju Nobel għal-Letteratura tal-1990;
Mario Molina - rebbieħ tal-Premju Nobel għall-Kimika tal-1995.
Barra minn hekk, ħdax-il għalliem tal-UNAM ħadu sehem fil-Premju Nobel għall-Paċi (Ana María Cetto darbtejn), fl-1995, fl-2005 u fl-2007; bħala membri tal-Konferenza ta' Pugwash, tal-Aġenzija Internazzjonali tal-Enerġija Atomika u l-Panel Intergovernattiv dwar it-Tibdil fil-Klima.
Nies notevoli
Carlos Slim, negozjant u wieħed mill-iżjed persuni sinjuri fid-dinja
Miguel Alcubierre, fiżiku teoriku
Max Cetto, arkitett
Mónica Clapp, matematika
Adolfo Gilly, storiku
Alejandro Corichi, astrofiżiku
Enrique Leff, ekoloġista u ekonomista politiku
Laura Hernández Guzmán, psikologa
Isabel Hubard Escalera, matematika
Erich Fromm, filosfu u psikoanalista
Florian Luca, matematiku
Teodoro González de León, arkitett
Javier Corral Jurado, politiku
Jorge González Torres, politiku
José Gaos, filosfu
José Miguel Insulza, politiku miċ-Ċilì u segretarju tal-Organizzazzjoni tal-Istati Amerikani
Paul Kirchhoff, antropologu u etnostoriku
Larry Laudan, filosfu
Juan Carlos Laguna, mużiċist (kitarra)
Miguel León-Portilla, storiku u riċerkatur tal-lingwa Nahuatl
Rodrigo Medellín, ekoloġista
Rodolfo Neri Vela, astronawta
Edmundo O'Gorman, storiku u kittieb
Kiyoto Ota, skultur
Margarita Peña (1937-2018), kittieb u edukatur
Arturo Rosenblueth, fiżjologu
Graciela Salicrup (1935-1982), arkitett, arkeologu u matematiku
Juan José Sánchez Sosa, psikologu
Adolfo Sánchez Vázquez, filosfu Spanjol
Manuel Sandoval Vallarta, fiżiku u riċerkatur tar-raġġi kożmiċi
Sara Sefchovich, kittieb
Jesus Savage, riċerkatur tar-robotika u fundatur tal-Istitut Messikan tar-Robotika
Bernardo Sepúlveda Amor, avukat
Jesús A. De Loera, matematiku.
Studenti notevoli
Kapijiet ta' stat
Abel Pacheco (President tal-Costa Rica fl-2002-2006)
Alfonso Portillo (President tal-Gwatemala fl-2000-2004)
Carlos Salinas de Gortari (President tal-Messiku fl-1988-1994)
José López Portillo y Pacheco (President tal-Messiku fl-1976-1982)
Luis Echeverría (President tal-Messiku fl-1970-1976)
Miguel Alemán Valdés (President tal-Messiku fl-1946-1952)
Miguel de la Madrid Hurtado (President tal-Messiku fl-1982-1988)
Andrés Manuel López Obrador (Sindku tal-Belt tal-Messiku fl-2000-2005, President tal-Messiku mill-2018 sal-preżent).
Politiċi
Abel Pacheco (President tal-Costa Rica)
Alan Cranston (Senatur tal-Istati Uniti minn California għal sajf)
Alfonso Portillo (President tal-Gwatemala)
Álvaro García Linera (Viċi President tal-Bolivja)
Alejandro Encinas (Sindku tal-Belt tal-Messiku)
Antonio Carrillo Flores (Ministru tal-Kabinett f'diversi amministrazzjonijiet preċedenti, 1929, 1950)
Carlos Mendoza Davis (Gvernatur ta' Baja California Sur)
Claudia Sheinbaum (xjenzat, politiku u sindku tal-Belt tal-Messiku)
Fernando Baeza Melendez (senatur u gvernatur ta' Chihuahua)
Luis Félix López (segretarju tal-gvern tal-Ekwador)
Manlio Fabio Beltrones Rivera (Deputat, Senatur u Gvernatur ta' Sonora)
Miguel Ángel Mancera (Sindku tal-Belt tal-Messiku)
Mark Kirk (Senatur tal-Istati Uniti mill-Illinois, ma ggradwax fl-UNAM)
Rosario Robles (politiku Messikan li serva bħala Segretarju tal-Iżvilupp Soċjali)
Santiago Creel (senatur)
Veton Surroi (pubblikatur tal-Kosovo u mexxej tal-Partit tal-Kosovo ORA)
Diplomatiċi
Antonio Carrillo Flores (Ministru Messikan tal-Affarijiet Barranin matul l-amministrazzjoni ta' Díaz Ordaz)
Jaime Torres Bodet (kittieb u politiku, Direttur-Ġenerali tal-UNESCO fl-1948-1952)
Narciso Bassols (eks ambaxxatur għar-Russja, għal Franza u għar-Renju Unit; eks direttur tal-Fakultà tad-Dritt tal-UNAM)
Marco Antonio Garcia Blanco (ambaxxatur tal-Messiku għan-Niġerja)
Rosario Green (Ministru Messikan tal-Affarijiet Barranin matul l-amministrazzjoni ta' Zedillo)
Artisti, kittieba u umanisti
Abraham Cruzvillegas (artist)
Adolfo Sánchez Vázquez (filosfu u kittieb)
Agustín Landa Verdugo (arkitett u pjanifikatur urban)
Alejandro Rossi (filosfu u kittieb)
Alfonso Cuarón (reġista tal-films u rebbieħ tal-Academy Award għall-Aqwa Reġista fl-2014)
Alfonso García Robles (diplomatiku u infurzatur tat-Trattat ta' Tlatelolco, rebbieħ tal-Premju Nobel għall-Paċi)
Alfonso Reyes (kittieb, filosfu u diplomatiku)
Ana Colchero (attriċi)
Adelina Nicholls (attivista)
Audre Lorde (kittieb, poeta u attivista)
Emiliano Monge
Ayako Tsuru (artist tal-affreski)
Bolívar Echeverría (kittieb u filosfu mill-Ekwador)
Carlos Fuentes (kittieb, saġġista, u membru ta' El Colegio Nacional)
Carlos Monsiváis (editorjalista u kittieb)
Carmen Aristegui (ġurnalista)
Chespirito (xeneġġatur u ħallieq tas-sitcoms El Chavo del Ocho u El Chapulín Colorado)
Elena Poniatowska (ġurnalista u kittieba)
Fernando del Paso (kittieb)
Francisco Laguna Correa (kittieb)
Federico Reyes Heroles (kittieb politiku)
Horst Matthai Quelle (filosfu)
Jacobo Zabludovsky (avukat, ġurnalist, u l-ewwel xandar televiżiv tal-aħbarijiet fil-Messiku)
Jacqueline Peschard (soċjologu)
Jaime Maussan (ġurnalist, personalità televiżiva u ufologu Messikan)
Javier Solorzano (ġurnalist)
Jorge Volpi (rumanzier u saġġista; direttur attwali ta' Canal 22 fit-televiżjoni privata Messikana)
José Emilio Pacheco (kittieb u membru ta' El Colegio Nacional)
Josefina Muriel (kittieba, storiku, riċerkatriċi, bibljofila, akkademika; membru tal-Ordni ta' Isabella l-Kattolika tal-gvern ta' Spanja fl-1966)
Juan García Esquivel (mużiċista)
Juan Rulfo (kittieb)
Julio Estrada (kompożitur, kittieb, u studjuż tal-UNAM)
Julio Scherer García (awtur, ġurnalist u fundatur tar-rivista tal-aħbarijiet Proceso. Huwa kien l-editur tal-gazzetta ta' kuljum Excélsior iżda tkeċċa minħabba l-President Luis Echeverría)
Ilse Gradwohl (pittur)
Margarita Peña (kittieba u edukatriċi)
Maruxa Vilalta (drammaturgu)
Octavio Paz (poeta u saġġista; rebbieħ tal-Premju Nobel għal-Letteratura)
Pablo González Casanova (soċjologu)
Pola Weiss Álvarez (artist filmografiku)
Ricardo Legorreta (arkitett iggradwat)
Rosa Beltrán (kittieba, lekċerer u akkademika)
Rosario Castellanos (kittieb, filosfu, poeta, femminista u diplomatiku)
Salvador Elizondo (kittieb u membru ta' El Colegio Nacional)
Is-Subkmandant Marcos magħruf ukoll bħala Rafael Sebastián Guillén Vicente (soċjologu, filosfu u fundatur tal-Armata Zapatista tal-Liberazzjoni Nazzjonali)
Teodoro González de León (arkitett)
Veronica Castro (star tal-films)
William F. Buckley (kittieb u filosfu politiku; fl-1943 attenda l-UNAM qabel ma ġie kkummissjonat fl-Armata tal-Istati Uniti matul it-Tieni Gwerra Dinjija)
Tobba u kirurgi
Celia Mercedes Alpuche Aranda (viċi direttur ġenerali taċ-Ċentru għar-Riċerka dwar il-Mard Infettiv)
Carlos Fernández del Castillo (speċjalist tal-mard fil-pankreas, tal-kirurġija pankreatobiljarja u tal-kirurġija gastrointestinali fl-Isptar Ġenerali ta' Massachusetts, l-Istati Uniti)
Fernando Antonio Bermúdez Arias (tabib, kardjologu, xjenzat, kittieb, għalliem, storiku, artist u difensur soċjali prominenti)
Ignacio Chávez (tabib Messikan prominenti, li stabbilixxa l-ewwel żona tal-kardjoloġija fl-Isptar Ġenerali tal-Messiku. Huwa kien ir-rettur tal-Università Awtonoma Nazzjonali tal-Messiku (1965-1966). Huwa stabbilixxa diversi istituzzjonijiet Messikani tal-Kardjoloġija u nħatar tabib onorarju jew rettur ta' 95 università madwar id-dinja. Huwa kien membru fundatur ta' El Colegio Nacional fl-1943)
Jorge Calles-Escandón (endokrinologu, li jispeċjalizza fil-bijopsija tat-tirojde, fid-dijabete tat-tip 1, fid-dijabete tat-tip 2 u fil-pompi tal-insulina fil-Wake Forest Baptist Medical Center, l-Istati Uniti)
David Herzog, espert tal-mard relatat mal-ikel u professur onorarju tal-Psikjatrija fil-Harvard Medical School
Anastasio López Escobedo (Hijo Predilecto de San Miguel de Allende, Benemérito de Guanajuato, Diputado Constituyente Congreso 1917)
Alberto P. León (tabib, professur, u Segretarju tas-Saħħa tal-Messiku)
Gerardo Jiménez Sánchez (pedjatra, president fundatur tas-Soċjetà Messikana tal-Mediċina Ġenomika)
Mauricio Tohen, professur distint u President tad-Dipartiment tal-Psikjatrija u x-Xjenzi Komportamentali fl-Università ta' New Mexico
Nora Volkow (direttur tal-Istitut Nazzjonali tal-Abbuż tad-Drogi)
Xjenzati
Alfonso Caso y Andrade (arkeologu)
Antonio Lazcano (biologu u evoluzzjonista, direttur taċ-Ċentru ta' Lynn Margulis għall-Bijoloġija Evoluzzjonarja)
Carlos Frenk (astronomu u pijunier tas-simulazzjonijiet ta' strutturi fuq skala kbira)
Constantino Reyes-Valerio (kimiku u storiku li ħoloq it-terminu arte indocristiano u li kkontribwixxa għall-iskoperta tal-produzzjoni tal-lewn blu Maja)
Eduardo Pareyón Moreno (arkeologu)
Guido Münch (astronomu u direttur tal-Istitut ta' Max Planck għall-Astronomija)
Guillermo Haro (astronomu, koskopritur tal-oġġett ta' Herbig-Haro)
Guillermo Oliver (bijologu u professur fin-Northwestern University)
Jerzy Rzedowski (botaniku u pijunier fil-qasam tal-istudju tal-fjuri neotropikali)
Juan J. de Pablo (inġinier kimiku u viċi president għal-laboratorji nazzjonali, għall-istrateġija tax-xjenza, għall-innovazzjoni, u għall-inizjattivi globali fl-Università ta' Chicago)
Luis E. Miramontes (koinventur tal-pillola kontraċettiva)
Marcos Moshinsky (fiżiku teoriku, li bis-saħħa tax-xogħol tiegħu fil-qasam tal-partiċelli elementari rebaħ il-Premju tal-Prinċep tal-Asturias għall-Investigazzjoni Xjentifika u Teknika fl-1988 u l-Premju tax-Xjenza tal-UNESCO fl-1997)
Mario Molina (koskopritur tad-dekompożizzjoni tal-ożonu bl-aerosols tal-klorofluworokarbonji, rebbieħ tal-Premju Nobel għall-Kimika)
Miguel Alcubierre (fiżiku teoriku u komputazzjonali)
Miguel de Icaza (programmatur tas-software mingħajr ħlas)
Monica Olvera de la Cruz (teoriku tal-materja ratba)
Nabor Carrillo Flores (espert tal-mekkanika tal-ħamrija, konsulent tal-enerġija nukleari u eks president tal-UNAM)
Rodolfo Neri Vela (l-ewwel Messikan fl-ispazju)
Salvador Zubirán (fiżiku, fundatur tal-Istitut Nazzjonali tan-Nutrizzjoni)
Shlomo Eckstein (ekonomista u President tal-Università ta' Bar-Ilan)
Víctor Neumann-Lara (pijunier fit-teorija tal-graffs fil-Messiku)
Ricardo Miledi (newroxjenzat li ħadem fuq l-ipoteżi tal-kalċju tar-rilaxx tan-newrotrażmettituri)
Negozjanti
Carlos Slim (negozjant tal-inġinerija u r-raba' l-iktar persuna sinjura attwalment fid-dinja).
Atleti
Hugo Sánchez (plejer tal-futbol Messikan tar-Real Madrid C.F. u eks kowċ tat-tim nazzjonali tal-futbol tal-Messiku u tal-UD Almería).
Daniel Vargas (plejer tal-volleyball u inġinier Messikan, lagħab mal-Pumas UNAM u mat-tim nazzjonali tal-volleyball tal-Messiku tal-irġiel, fejn lagħab fil-Logħob Olimpiku ta' Rio tal-2016).
Organizzazzjoni
L-UNAM hija organizzata f'fakultajiet jew kulleġġi, iktar milli dipartimenti. Huma disponibbli l-ewwel lawriji kif ukoll studji postgradwatorji. L-UNAM hija responsabbli wkoll għall-Iskola Preparatorja Nazzjonali u għall-Kulleġġ tax-Xjenzi u l-Umanitajiet, li jikkonsistu minn diversi skejjel tal-edukazzjoni għolja fil-Belt tal-Messiku. Meta wieħed jgħodd l-istudenti kollha tal-UNAM fl-entitajiet edukattivi differenti, l-UNAM għandha iktar minn 324,413 student, u b'hekk hija waħda mill-ikbar universitajiet fid-dinja.
Fakultajiet u kulleġġi
L-UNAM għandha sett ta' fakultajiet li jkopru oqsma akkademiċi differenti bħall-inġinerija jew id-dritt. Il-fakultajiet kollha tal-UNAM joffru studji tal-ewwel lawrija u studji postgradwatorji (masters u dottorati). Madankollu, l-iskejjel li fl-UNAM jissejħu "skejjel nazzjonali" joffru biss studji tal-ewwel lawrija, u dawn it-tip ta' entitajiet edukattivi normalment ikunu ffukati l-iktar fuq l-esperjenza prattika. Dan huwa l-każ tal-Iskola Nazzjonali tal-Infermerija u tal-Ostetrija, u l-Iskola Nazzjonali tax-Xogħol Soċjali.
Lista ta' fakultajiet u istituti
Fakultajiet (li joffru diplomi u lawriji)
Il-Fakultà tal-Kontabbiltà u tal-Amministrazzjoni
Il-Fakultà tal-Arkitettura
Il-Fakultà tal-Arti u tad-Disinn
Il-Fakultà tal-Kimika
Il-Fakultà tal-Ekonomija
Il-Fakultà tal-Inġinerija
Il-Fakultà tal-Edukazzjoni Għolja ta' Acatlán
Il-Fakultà tal-Edukazzjoni Għolja ta' Aragón
Il-Fakultà tal-Edukazzjoni Għolja ta' Cuautitlán
Il-Fakultà tal-Edukazzjoni Għolja ta' Iztacala
Il-Fakultà tal-Edukazzjoni Għolja ta' Zaragoza
Il-Fakultà tad-Dritt
Il-Fakultà tal-Mediċina
Il-Fakultà tal-Mużika
Il-Fakultà tal-Odontoloġija
Il-Fakultà tal-Filosofija u tal-Lingwi
Il-Fakultà tax-Xjenzi Politiċi u Soċjali
Il-Fakultà tal-Psikoloġija
Il-Fakultà tax-Xjenzi
Il-Fakultà tal-Mediċina Veterinarja u tal-Annimali
Skejjel Nazzjonali (li joffru lawriji biss)
L-Iskola Nazzjonali tal-Infermerija u tal-Ostetrija
L-Iskola Nazzjonali tax-Xogħol Soċjali
L-Iskola Preparatorja Nazzjonali (b'disa' skejjel tal-edukazzjoni għolja)
L-Iskola Nazzjonali tal-Edukazzjoni Għolja ta' Morelia (fl-istat ta' Michoacan)
L-Iskola Nazzjonali tal-Edukazzjoni Għolja ta' León (fl-istat ta' Guanajuato)
L-Iskola Nazzjonali tal-Edukazzjoni Għolja ta' Mérida (fl-istat ta' Yucatán)
L-Iskola Nazzjonali tal-Edukazzjoni Għolja ta' Juriquilla (fl-istat ta' Querétaro)
L-Iskola u l-Kulleġġ Nazzjonali tax-Xjenzi u tal-Umanitajiet (b'ħames skejjel tal-edukazzjoni għolja)
Sistema Edukattiva tal-Università Miftuħa u Fuq Distanza
Is-Sistema Edukattiva tal-Università Miftuħa u Fuq Distanza jew "Sistema de Universidad Abierta y Educación a Distancia" (SUAyED) hija alternattiva għall-edukazzjoni fil-kampus tal-università. Il-programmi tal-edukazzjoni miftuħa jirrikjedu l-assitenza fil-kampus mill-inqas għal jum kull ħmistax, normalment nhar ta' Sibt (semipreżenza). Il-programmi tal-edukazzjoni fuq distanza jkunu online għalkollox u jużaw kontenut ipprovdut permezz ta' pjattaformi online, fejn l-istudenti, l-għalliema u l-pari jikkomunikaw ma' xulxin online. Madwar 32,000 student tal-UNAM isegwu programmi miftuħa jew fuq distanza.
Is-SUAyED toffri korsijiet tal-ewwel lawrija u studji postgradwatorji.
Riċerka
L-UNAM hija eċċellenza f'bosta oqsma tar-riċerka. L-università tospita bosta mill-istituzzjonijiet ewlenin tar-riċerka fil-Messiku. F'dawn l-aħħar snin, l-università attirat studenti u xjenzati professjonali mid-dinja kollha, l-iktar mir-Russja, mill-Indja u mill-Istati Uniti, u b'hekk inħolqot komunità xjentifika unika u diversifikata.
Ir-riċerka xjentifika fl-UNAM hija maqsuma bejn il-fakultajiet, l-istituti, iċ-ċentri u l-iskejjel, u tkopri firxa ta' dixxiplini fl-Amerka Latina. Xi istituti notevoli tal-UNAM huma l-Istitut tal-Astronomija, l-Istitut tal-Bijoteknoloġija, l-Istitut tax-Xjenzi Nukleari, l-Istitut tal-Ekoloġija, l-Istitut tal-Fiżika, l-Istitut tal-Enerġiji Rinnovabbli, l-Istitut tal-Fiżjoloġija Ċellulari, l-Istitut tal-Ġeofiżika, l-Istitut tal-Inġinerija, l-Istitut tar-Riċerka dwar il-Materjali, l-Istitut tal-Kimika, l-Istitut tax-Xjenza Bijomedika u l-Istitut tal-Matematika Applikata u r-Riċerka tas-Sistemi.
Iċ-ċentri tar-riċerka għandhom it-tendenza li jiffukaw fuq problemi multidixxiplinari li jkunu partikolarment rilventi għall-Messiku u għall-pajjiżi li qed jiżviluppaw, b'mod partikolari, iċ-Ċentru għax-Xjenzi Applikati u l-Iżvilupp Teknoloġiku, li jiffoka fuq ir-rabta bejn ix-xjenzi u l-problemi tad-dinja reali (eż. l-ottika u n-nanoxjenzi), u ċ-Ċentru għar-Riċerka dwar l-Enerġija, li jwettaq riċerka dinjija fl-enerġiji alternattivi.
Iċ-ċentri kollha tar-riċerka huma miftuħa għall-istudenti mid-dinja kollha. L-UNAM għandha għadd ta' programi għall-istudenti fi ħdan il-pajjiż, u jintużaw internships xjentifiċi biex titħeġġeġ ir-riċerka fil-pajjiż.
L-UNAM installat l-ewwel superkompjuter tagħha msejjaħ Sirio (Cray Y/MP) fl-1991. Mill-2013 topera superkompjuter imsejjaħ Miztli (HP) għar-riċerka xjentifika.
Studenti u fakultà
Sports, klabbs u tradizzjonijiet
Klabb tal-futbol professjonali
Il-klabb tal-futbol tal-UNAM, Club Universidad Nacional, jipparteċipa fil-Liga MX, l-ogħla diviżjoni tal-futbol Messikan. Il-klabb rebaħ darbtejn wara xulxin l-Apertura u l-Clausura fl-2004. Il-grawnd tagħhom huwa l-Estadio Olímpico Universitario jew l-Istadjum Olimpiku Universitarju.
Tim tal-volleyball tal-Pumas
It-tim tal-volleyball tal-UNAM, Pumas, kellu suċċess kbir fuq livell nazzjonali u internazzjonali. Il-kowċ tat-tim nazzjonali tal-volleyball tal-Messiku kien jilgħab mal-Pumas, u diversi plejers tat-tim nazzjonali huma wkoll studenti tal-UNAM, u wħud lagħbu fil-Logħob Olimpiku ta' Rio.
Tradizzjonijiet kulturali
L-università għandha tradizzjoni li kull sena jsiru offerti (bl-Ispanjol: ofrenda) f'Jum il-Mejtin fil-pjazza prinċipali tal-Belt Universitarja. Kull fakultà tagħmel offerta, u fiċ-ċentru, normalment ikun hemm offerta kbira skont tema li tikkorrispondi mal-festivitajiet tal-università għal dik is-sena partikolari.
Attiviżmu politiku
L-istudenti u l-professuri tal-UNAM ġeneralment jitqiesu bħala attivi ħafna politikament fil-Messiku kollu. Mis-sena 2000, binja żgħira fil-Fakultà tal-Umanitajiet (qrib il-Librerija Ċentrali) effettivament kienet taħt il-kontroll ta' grupp ta' studenti anarkokomunisti, li bidlu isem il-post minn "Awditorju ta' Justo Sierra" għal "Awditorju ta' Che Guevara". Filwaqt li l-biċċa l-kbira tal-istudenti normalment ikunu qrib ideoloġiji u movimenti tax-Xellug, l-università pproduċiet ukoll diversi politiċi u negozjanti prominenti tal-Lemin u neoliberali, bħall-President Carlos Salinas de Gortari, ir-rettur Kattoliku Manuel Gómez Morín u n-negozjant għani Carlos Slim.
L-istorja tal-UNAM wasslet biex l-università taqbeż ferm għall-minoranzi, speċjalment in-nisa fil-qasam tat-teknoloġija. Il-Fakultà tal-Inġinerija organizzat flimkien ma' Google wħud mill-ikbar Hackathons tal-Amerka Latina.
Assoċjazzjonijiet tal-istudenti
L-UNAM fiha diversi assoċjazzjonijiet tal-istudenti attwali li jipprovdu attivitajiet ekstrakurrikulari lill-komunità inġenerali, li jarrikkixxu l-attivitajiet universitarji b'avvenimenti kulturali, soċjali u xjentifiċi:
Fundación UNAM;
Nibiru Sociedad Astronomica;
SAFIR.
Referenzi
Siti ta' Wirt Dinji
Universitajiet
Messiku |
29198 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Monumenti%20ta%27%20Oviedo%20u%20tar-Renju%20tal-Asturjas | Monumenti ta' Oviedo u tar-Renju tal-Asturjas | Il-Monumenti ta' Oviedo u tar-Renju tal-Asturjas jinkludu sensiela ta' binjiet li nbnew matul ir-Renju tal-Asturjas. Inizjalment, dawn il-monumenti tniżżlu fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1985 bit-titlu ta' "Knejjes tar-Renju tal-Asturjas"; id-deżinjazzjoni mbagħad ġiet estiża fl-1998 biex tiġi inkluża l-Kamra Mqaddsa ta' Oviedo, l-Għajn ta' Foncalada u l-Knisja ta' San Julián de los Prados.
Storja
Ir-Renju tal-Asturjas kien l-ewwel stat Kristjan li ġie stabbilit fil-Peniżola Iberika wara l-waqgħa tar-renju tal-Viżigoti ta' Toledo tar-Re Rodrigu fil-Battalja ta' Guadalete u l-invażjoni Musulmana suċċessiva. Ir-renju dam mis-718 sad-925, meta Fruela II tela' fuq it-tron tar-Renju ta' León.
Ir-renju beda wara l-Battalja ta' Covadonga tas-722. Pelagio u sħabu kienu jinsabu fl-għoljiet ta' Auseva, f'waħda mill-grotti, Covadonga, fejn kienu qed jistkennu. Hemmhekk irnexxielhom iwettqu attakk ta' suċċess kontra l-istazzjonament tas-Saraċeni. Ir-rebħa, li kienet relativament mudesta, peress li ħadu sehem biss ftit mijiet ta' suldati Berberi, tat prestiġju kbir lil Pelagio u wasslet għal attakk massiċċ mir-Renju tal-Asturjas. Munuza, li sab ruħu iżolat f'reġjun dejjem iktar ostili, iddeċieda li jitlaq minn Gijón u jerħilha lejn il-Meseta mill-Camino de la Mesa. Minkejja dan, xorta waħda ġie interċettat u nqatel mir-Renju tal-Asturjas f'Olalíes (komun attwali ta' Grado).
Wara l-mewt ta' Pelagio u ta' ibnu Favila, il-werriet tat-tron kien Alfonso I. Taħt ir-renju tiegħu bdiet l-espansjoni territorjali, mit-territorji tiegħu li kienu jinsabu fil-muntanji ta' Picos de Europa lejn il-Punent fid-direzzjoni ta' Galizja.
Matul il-ħamsin sena ta' wara (739-791), ir-renju ssaħħaħ ħafna bħala għadd ta' territorji kif ukoll bħala organizzazzjoni politika u soċjali. Is-suċċessjoni tas-sovrani tal-Asturjas baqgħet għaddejja sas-791, meta ġie inkurunat Alfonso II il-Kast. Matul ir-renju tiegħu wettaq xi spedizzjonijiet ta' kkastigar lejn in-Nofsinhar, u wasal sa Liżbona fis-798. Fit-825 rebaħ anke kontra l-Musulmani fuq ix-xmara Nalón. Huwa stabbilixxa l-belt kapitali tar-renju f'Oviedo u l-Galizja u ż-żoni tat-Tramuntana ta' Kastilja u ta' ġiet ippopolata mill-ġdid, iżda r-renju tiegħu kien kontinwament espost għall-attakki tal-Musulmani. Minkejja dan, ir-renju kiber u żviluppat l-epoka "Pre-Rumanesk tal-Asturjas", fejn inħolqu l-opri tal-arti tal-arkitettura Medjevali Ewropea. Alfonso II stabbilixxa l-qima lejn San Ġakbu, li kien l-ewwel figura tal-Pellegrinaġġ ta' San Ġakbu lejn Santiago de Compostela, li kien jikkollega l-Asturjas mal-Ewropa (fuq kollox mar-renju ta' Karlu Manju), b'għadu komuni fin-Nofsinhar b'kultura Orjentali. Omm Alfonso II kienet minn Álava, u dan x'aktarx li juri l-vokazzjoni li jiġu attirati l-Baski fil-qrib lejn ir-Renju tal-Asturjas. Fil-Battalja ta' Lutos (bl-Asturjan: Llodos; bl-Ispanjol: Ciénagas), ir-Renju tal-Asturjas rebaħ rebħa kbira kontra l-Għarab u l-Berberi li riedu jtemmu t-theddida dejjem tikber tar-renju. Fit-808 ġie fondut il-Kurċifiss tal-Anġli. Alfonso II qabbad lill-arkitett Tioda biex jibni diversi binjiet ta' natura rjali u reliġjuża sabiex isebbaħ il-belt ta' Oviedo. B'xorti ħażina ma tantx fadal wisq minn dawn il-binjiet, peress li fuqhom jew minflokhom iktar 'il quddiem inbnew binjiet oħra.
Ir-re, Ramiro I (iben Bermudo li pproklama ruħu re wara gwerra ċivili) u Ordoño I, għexu f'perjodu ta' gwerra kontinwa kontra l-Musulmani. Fi żmien Ramiro I ġiet żviluppata l-arti "Ramirense", li kien l-apoġew tal-Pre-Rumanesk tal-Asturjas. Dan ir-re rebaħ il-Battalja ta' Clavijo, fejn skont leġġenda, l-appostlu Ġakbu (Santiago), riekeb żiemel abjad, għen lill-armata tal-Asturjas kontra t-truppi Iżlamiċi. Fit-844, flotta Normanna waslet max-xtut ta' Gijón. Mhux magħruf eżatt meta żbarkaw, iżda ma kinux inqabdu bħala priġunieri. Skont il-kronaki, il-battalja baqgħet sejra sal-post li fil-kronaki ssejjaħ il-Fanal ta' Brigantio (La Coruña), fejn saret reżistenza kontra l-attakki tan-Normanni, li skont il-kronaki mbagħad komplew l-attakki tagħha lejn Spanja (il-kronaki tal-Asturjas kienu jsejħu "Spanja" il-kaliffat ta' al-Andalus).
Ordoño wassal għar-ripopolazzjoni ta' Astorga, León, Tui u Amaya. Stabbilixxa relazzjonijiet mill-qrib mar-Renju ta' Navarra, u x'aktarx għenu fil-liberazzjoni mir-Re García Íñiguez li kien priġunier tan-Normanni. Fi ħdan il-proċess ta' kollegament mal-wied tax-xmara Ebro, huwa stabbilixxa alleanzi mal-Banu Qasi ta' Zaragoza, għalkemm okkażjonalment iġġieled kontrihom meta varjaw xi ftit l-alleanzi iktar 'il quddiem. Ordoño pprova jgħin ukoll, mingħajr ma rnexxielu, lill-Możarabiċi ta' Toledo fir-ribelljoni kontra l-emir ta' Cordoba. Meta miet laħaq minfloku ibnu Alfonso III.
Alfonso III irrappreżenta l-qofol tal-poter tar-Renju tal-Asturjas. Huwa stabbilixxa relazzjonijiet mill-qrib ħafna mar-Renju ta' Navarra, iġġieled u allea ruħu kemm-il darba mal-Banu Qasi ta' Zaragoza u ġġieled flimkien mal-Możarabiċi ta' Toledo fil-ġlieda tagħhom kontra l-poter tal-emir ta' Cordoba.
Fid-908, seklu wara li Alfonso II ordna li jiġi fondut il-Kurċifiss tal-Anġli, Alfonso III ordna li jiġi fondut il-Kurċifiss tar-Rebħa, li minn dak iż-żmien 'l hawn sar simbolu tal-Asturjas. Alfonso żżewweġ lil Jimena, mara nobbli ta' Navarra, x'aktarx bint García Iñíguez. Bis-saħħa tal-appoġġ tal-Galizjani nobbli, fosthom Hermenegildo Gutiérrez, irnexxielu jikkonkwista t-Tramuntana fejn illum hemm il-Portugall. Avvanza wkoll lejn ix-xmara Duero u kkonkwista lil Zamora u Burgos. Fl-apoġew tiegħu, ir-Renju tal-Asturjas kien jokkupa l-Grigal kollu tal-Peniżola Iberika, minn Oporto sa Álava.
García I, iben Alfonso III il-Manju, wara li ġġieled kontra missieru u l-aħwa Ordoño II u Fruela II, ittrasferixxa l-belt kapitali tar-renju lejn León, u ħoloq renju ġdid li annetta r-Renju ta' León ma' dak tal-Asturjas.
Arti
Il-Pre-Rumanesk tal-Asturjas jagħmel parti mill-Pre-Rumanesk li żviluppa fil-Peniżola Iberika tul il-kosta tal-Baħar ta' Cantabria, li kienet inħelset mill-okkupazzjoni Musulmana lejn l-aħħar tas-seklu 8 (wara t-telfa fil-Battalja ta' Guadalete u l-invażjoni suċċessiva tas-Saraċeni sal-bidu tas-seklu 10 meta ġiet assorbita mill-arti Rumaneska minn Franza).
Minkejja li dan l-istil kien suċċessur tal-istil tal-Viżigoti, wieħed ma jistax jgħid li l-Pre-Rumanesk tal-Asturjas huwa eredi leġittimu tiegħu, peress li ma jikkonserva kważi l-ebda wieħed mill-elementi prinċipali tiegħu, bħall-ħnejja b'għamla ta' nagħla. Minkejja li fil-bidu x'aktarx li kienet imitazzjoni fqira ħafna ta' dan l-istil ta' arti, f'qasir żmien żviluppat elementi ġodda u oriġinali li x'aktarx ġew importati mil-Lvant jew mil-Lombardia li wasslu biex dan l-istil jitqies bħala l-prekursur tar-Rumanesk.
Stadji
Il-Pre-Rumanesk tal-Asturjas joffri ż-żewġ tipi jew forom li diġà kienu meqjusa bħala differenti fl-istil tal-Viżigoti, iżda li saru ferm iktar preċiżi fil-Pre-Rumanesk tal-Asturjas: it-tip Latin u t-tip Biżantin. Iż-żewġ tipi kellhom il-kolonni u l-pilastri vertikali ornamentali, kif ukoll is-semikolonni mal-ħajt bil-ħnejjiet, li b'hekk kienu jiffurmaw il-ħajt kompożitu u l-preludju għall-pilastru kompożitu tal-arkitettura Rumaneska, li diġà kien jeżisti fl-arkitettura Możarabika tas-seklu 10. Fit-tnejn li huma hemm il-ħnejjiet ippuntati u mhux b'għamla ta' nagħla, għajr xi eċċezzjoni, kif ukoll il-ħnejjiet ta' skariku fil-ħitan u fir-riffieda. Fit-tnejn li huma hemm il-balavostri jew il-parapetti tal-ġebel, fid-daħla tal-apside, kapitelli kemxejn differenti mill-idea klassika, twieqi bifori b'tiżjin fil-ġebla, rużuni żgħar, ornamenti bi ftit figuri, bħal steli bis-sriep, diversi tipi ta' fjuri u opri oħra bl-istil tal-Viżigoti.
L-ewwel opri tal-arti Pre-Rumaneski tal-Asturjas
Il-Knisja tal-Kurċifiss Reali f'Cangas de Onís, oriġinarjament inbniet fuq dolmen preistoriku, ġiet rikostruwita wara li nqerdet waqt il-gwerra ċivili.
Il-Knisja ta' San Ġwann, f'Santianes di Pravia, inbniet skont l-ordni tar-Re Silo. F'din il-knisja prattikament jidhru l-elementi kollha tal-Pre-Rumanesk tal-Asturjas, minkejja li essenzjalment issegwi l-elementi tal-istil tal-Viżigoti.
Pre-Ramirense jew Alfonsino
Il-perjodu bejn is-791 u t-842 huwa magħruf bħala Pre-Ramirense jew Alfonsino, b'referenza għar-renju ta' Alfonso II, fejn kienu jiġu emulati l-arkitetturi ta' Toledo fil-belt kapitali tar-renju, Oviedo. Fil-knejjes antiki tal-Asturjas il-kostruzzjoni f'dan il-perjodu kienet issir skont pjanta ta' bażilika bi tliet navati b'apsidi kwadri u tieqa f'kull waħda. Il-volti tan-navata kienu msaqqfa b'soqfa b'qafas tal-injam.
Dan ir-re bena l-binja magħrufa bħala l-Kamra Mqaddsa, l-unika fdal tal-ħajt diviżorju Palatin fil-Katidral ta' Oviedo. Din hija binja żgħira fuq żewġ sulari. It-tieni sular, l-oratorju, ġie rriformat fi Żmien ir-Rumani, meta ġiet miżjuda l-volta b'għamla ta' bettija flimkien mal-ewwel relikwarju. Barra minn hekk inbniet ukoll il-kripta ta' Santa Leocadia.
Qrib il-belt kapitali, ir-re ordna li tinbena l-Knisja ta' San Julián de los Prados, jew ta' Santullano, bħala tempju spazjuż b'karatteristiċi distinti ta' dan l-istil Pre-Rumanesk. Il-knisja għandha pjanta ta' bażilika bi tliet navati sseparati minn pilastri kwadri li jirfdu arkati ppuntati bi transett olzat. L-ikonostażi, li tissepara l-parti rriżervata għall-kleru, mill-kumplament tat-tempju, tixbah ħafna l-għamla ta' arkata trijonfali. F'dan it-tempju jispikkaw il-kobor u l-oriġinalità li jitbegħdu mill-mudelli tal-Viżigoti. Bla dubju l-iktar ħaġa li tolqot l-għajn hu t-tiżjin pittoresk tagħha, b'affreski (jew aħjar stukko) f'tliet korpi li jikkuntrastaw lil xulxin, mingħajr ikoni, b'tiżjin arkitettoniku b'influwenza Rumana ċara. Il-knisja kienet tempju pjuttost monastiku u mhux Palatin, għalkemm kien hemm tribuna fit-transett li kienet irriżervata għar-re.
Il-Knisja ta' San Tirso u l-Knisja ta' Santa Marija ta' Bendones inbnew ukoll f'dan il-perjodu.
Ramirense
Bil-wasla ta' Ramiro I (842-850), l-arti tal-Asturjas laħqet il-qofol tagħha, minkejja d-durata qasira tar-renju tiegħu, bis-saħħa tal-kostruzzjoni fl-għolja ta' Naranco, li hija l-iktar eżempju rappreżentattiv. Għal din il-knisja tiġi adottata l-pjanta kwadra jew b'għamla ta' salib Grieg, b'apside kwadra, b'tieqa, u b'volta b'għamla ta' bettija biex tgħatti n-navati u b'arkati li jirfdu l-volti.
Il-Knisja ta' Santa Maria del Naranco titqies qisha s-Sala tat-Tron jew is-Sala Rjali tar-Re Ramiro (minkejja li n-nuqqas ta' apside għat-tron donnha tostakola l-użu tagħha), prattikament ir-residenza suburbana tiegħu. Ġiet irrestawrata għal dan l-għan u ntużat ukoll bħala knisja rurali. Is-sular t'isfel fih ambjent imsaqqaf bil-volti, mingħajr twieqi, maqsum fi tliet kompartimenti: wieħed ċentrali għall-gwardji u l-qaddejja, wieħed għal kappella rjali privata, u wieħed għal banju. Is-sular ta' fuq, li wieħed jasal għalij permezz ta' taraġ estern mal-ħajt, fih ambjent rettangolari b'volta b'għamla ta' bettija u b'arkati trasversali, li huwa miftuħ fit-truf permezz ta' loġġa tripla. It-tiżjin huwa purament Nordiku jew Ġermaniku, b'arkati bl-istrixxi u gwarniċi intaljati fil-ġebla li jimitaw l-injam jew id-deheb.
Il-Knisja ta' San Miguel de Lillo kienet il-knisja Palatina ta' Ramiro I, kif jixhed it-tiżjin tagħha, u fiha kienet tiġi kkonservata biċċa mill-Kurċifiss Imqaddes, l-iżjed relikwa mqaddsa tat-teżor tal-Viżigoti. Il-karatteristiċi prinċipali tagħha huma l-volti, ir-riffieda dojoq u t-tribuna maħsuba għall-monarka. Kellha pjanta bi tliet navati, iżda kulma fadal huwa l-portiku b'żewġ kompartimenti u l-ewwel biċċa tan-navati. Ta' min isemmi wkoll il-koxox tal-bibien, li x'aktarx jinkludu rappreżentazzjoni tal-istess monarka li tħabbar minn qabel il-wasla tal-perjodu Rumanesk.
Il-Knisja ta' Santa Kristina ta' Lena, x'aktarx ta' oriġini Viżigota, ġiet ittrasformata minn Ramiro I. Il-karatteristika prinċipali tal-knisja hi l-ikonostażi, iffurmata minn tliet arkati tal-ġebel fuq erba' kolonni tal-irħam, b'elementi Viżigoti, li kien jissepara l-presbiterju min-navata ċentrali.
Il-karatteristiċi ta' dawn il-kostruzzjonijiet wasslu biex diversi awturi jirreferu għall-istil tagħhom bħala Pre-Rumanesk jew Proto-Rumanesk. Minkejja dan, fil-fatt, l-għamliet u s-soluzzjonijiet arkitettoniċi jidher li jindikaw dan l-istil partikolari, u ċertament l-istil Rumanesk Spanjol awtentiku kellu oriġini distinta.
Post-Ramirense
Dan l-istil huwa marbut mar-renju ta' Alfonso III il-Manju (866-910). Ġie influwenzat mill-Viżigoti, minħabba l-kuntatt ta' dawn il-kostruzzjonijiet mar-ripopolazzjoni tal-peniżola, biż-żieda tal-Kristjani u t-tnaqqis tal-Musulmani, għalkemm xi awturi jsemmu perjodu ta' staġnar jew iżolament tal-arti tal-Asturjas.
Il-Knisja ta' San Salvador de Valdediós tas-seklu 9 hija tempju bi tliet navati msaqqaf b'volti b'għamla ta' btieti assjali, b'apside tripla, u b'kompartimenti bil-volti 'l fuq mill-apsidi kwadri u b'portiku laterali miżjud suċċessivament, li sar element kostanti fl-arkitettura Spanjola. Fit-twieqi hemm tiżjin intaljat fil-ġebla b'disinni qishom ktajjen tal-kuruni ta' Guarrazar. Dan l-istil huwa influwenzat ferm mill-arti Możarabika.
Il-Knisja ta' San Indrija ta' Tuñón kellha struttura bi tliet navati, isseparati permezz ta' pilastri, b'portiku triplu u b'kompartimenti fit-truf tan-navati laterali. Dan it-tempju huwa l-iktar wieħed li jitbiegħed mit-tradizzjonijiet tal-arti klassika tal-Asturjas.
Il-Knejjes ta' San Salvador de Priesca, ta' Santiago de Gobiendes u ta' San Pedro de Nora huma eżempji ċari ta' dan il-perjodu, l-istess bħall-Knisja ta' Deva (is-seklu 10), il-Knisja ta' San Salvador de Fonti (tal-bidu tas-seklu 11) u opri oħra ta' importanza minuri.
Sit ta' Wirt Dinji
Il-Monumenti ta' Oviedo u tar-Renju tal-Asturjas ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1985.
Matul it-13-il sessjoni li saret fil-belt ta' Christchurch, New Zealand, bejn it-23 ta' Ġunju u l-1 ta' Lulju 2007, ġiet aċċettata l-proposta ta' estensjoni sabiex jiddaħħlu l-monumenti ta' Oviedo u l-knisja Pre-Rumaneska ta' San Salvador de Valdediós li tinsab f'Villaviciosa.
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' tliet kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (i) "Rappreżentazzjoni ta' kapulavur frott il-kreattività tal-bniedem"; il-kriterju (ii) "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; il-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".
Komponenti
Fid-disa' sessjoni tal-Kumitat tal-Wirt Dinji tal-UNESCO li saret f'Pariġi bejn it-2 u s-6 ta' Diċembru 1985, il-Knisja ta' Santa Maria del Naranco, il-Knisja ta' San Miguel de Lillo u l-Knisja ta' Santa Kristina ta' Lena tniżżlu fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO. Tlettax-il sena wara, fl-1998, żdiedu wkoll mal-istess sit il-Knisja ta' San Julián de los Prados, il-Kamra Mqaddsa ta' Oviedo u l-Għajn ta' Foncalada.
Knisja ta' San Julián de los Prados
Il-Knisja ta' San Julián de los Prados, magħrufa wkoll bħala l-Knisja ta' Santullano, hija knisja Pre-Rumaneska tal-bidu tas-seklu 9 li tinsab f'Oviedo (il-Prinċipat tal-Asturjas), u hija waħda mill-eżempji ewlenin tal-arti tal-Asturjas. Il-knisja hija ddedikata lill-qaddisin martri Ġiljan u Basilissa, u nbniet fis-seklu 9.
Id-data preċiża tal-kostruzzjoni tagħha mhix magħrufa, iżda hu magħruf li l-kostruzzjoni tagħha ġiet ordnata minn Alfonso II.
Il-knisja hija tempju spazjuż li b'mod ċar jippreżenta l-karatteristiċi ta' dan l-istil. Għandha pjanta ta' bażilika bi tliet navati, isseparati permezz ta' pilastri kwadri li jirfdu l-arkati ppuntati, u b'transett olzat sew. L-ikonostażi, li tissepara l-parti rriżervata għall-kleru mill-bqija tat-tempju, tixbah ferm l-għamla ta' arkata trijonfali. Dan it-tempju jiddistingwi ruħu peress li huwa imponenti u oriġinali, u b'hekk jitbiegħed mill-mudelli Viżigoti.
Mit-tliet daħliet tat-tempju, illum il-ġurnata ż-żewġ daħliet laterali ġew magħluqa b'ħitan.
Knisja ta' Santa Maria del Naranco
Il-Knisja ta' Santa Maria del Naranco hija knisja Pre-Rumaneska tal-Asturjas li tinsab tliet kilometri minn Oviedo, fuq ix-xaqliba tan-Nofsinhar tal-Għolja ta' Naranco, li oriġinarjament kienet il-palazz tar-Re Ramiro I.
Il-binja ġiet ordnata minn Ramiro I biex tinbena bħala palazz, u l-kostruzzjoni tagħha tlestiet fit-842. Kienet parti minn kumpless arkitettoniku li kien jinkludi l-knisja fil-qrib ta' San Miguel de Lillo, li nbniet xi mitt metru 'l bogħod biss. Madankollu, minħabba li kkrollaw is-santwarju u parti min-navati, il-Knisja ta' San Miguel ġiet ittrasformata fi knisja lejn l-aħħar tas-seklu 13. Din tinsab fuq ix-xaqliba tan-Nofsinhar tal-Għolja ta' Naranco fejn fl-imgħoddi kien hemm bosk fejn il-kaċċa kienet abbundanti, u b'hekk kellha xeħta ta' loġġa tal-kampanja jew ta' residenza rjali rikreattiva.
Il-binja fiha żewġ sulari, hija twila 20 metru u hija wiesgħa sitt metri. Fil-ġnub tagħha hemm żewġ fetħiet. Dik tat-Tramuntana fiha taraġ b'żewġ rampi li jwasslu għas-sular ta' fuq.
Il-pjan terran fih spazju ċentrali wiesgħa u msaqqaf b'volta b'għamla ta' bettija, b'arkati trasversali li jserrħu direttament mal-ħajt, u tixbah ferm lill-kappella t'isfel tal-Kamra Mqaddsa ta' Oviedo, li tinsab fil-Katidral ta' Oviedo. X'aktarx kienet tintuża bħala oratorju Palatin, minkejja li ipoteżi oħra hi li kienet sala rjali ddedikata għall-udjenzi. Din it-teorija hija appoġġata mill-fatt li hemm bank tul il-ħitan, u hemm ukoll żewġ kompartimenti laterali b'saqaf tal-injam. Minn dawn il-kompartimenti laterali, dak fuq in-naħa tal-Lvant jagħti għall-kompartiment ċentrali u kien jintuża bħala banju jew ċisterna, kif joħroġ fid-dieher mill-vaska. Dak fuq in-naħa tal-Punent huwa aċċessibbli minn barra, u l-funzjoni tiegħu mhix magħrufa, għalkemm hemm min isostni li setgħet intużat bħala turretta għall-għassa.
Is-sular ta' fuq kien sular għan-nobbiltà, b'distribuzzjoni simili għal dik tal-pjan terran. Is-sala ċentrali kbira, rettangolari u msaqqfa b'volta b'għamla ta' bettija bl-istrixxi, b'sitt arkati trasversali mirfuda bir-riffieda. Fil-ġnub hemm portiku li ma jinfidx li huwa mirfud minn kolonni doppji ta' oriġini Ċeltika. F'dan il-każ, maġenbhom hemm żewġ belvederi jew tribuni msaqqfa wkoll permezz ta' volti.
Knisja ta' San Miguel de Lillo
Il-Knisja ta' San Miguel de Lillo, bi stil Pre-Rumanesk, hija ddedikata lil San Mikiel l-Arkanġlu u l-kostruzzjoni tagħha ġiet ordnata fit-842 mir-Re Ramiro I fuq l-Għolja ta' Naranco, qrib Oviedo. Tinsab ftit metri 'l bogħod mill-Knisja ta' Santa Maria del Naranco. F'Jannar 2009, kien hemm tħassib li l-istruttura kienet se ċċedi minn mument għall-ieħor u li l-pitturi tant kienu ġew iddegradati mill-umdità kbira li l-ħsara kienet irreparabbli. Iżda fl-2011 il-wirt ta' din il-knisja ġie salvat bis-saħħa ta' restawr li sar.
Forsi din il-knisja hija dik li skont il-Kronaka Albeldensi, il-monarka kien ordna li tinbena qrib il-palazzi tiegħu, b'funzjoni ta' knisja Palatina. X'aktarx li kienet ġiet iddedikata lil Santa Marija u lil San Mikiel l-Arkanġlu.
Oriġinarjament il-knisja kellha pjanta ta' bażilika bi tliet navati, iżda fadal biss terz mit-tul tagħha, għaliex matul is-seklu 13 jew fil-bidu tas-seklu 14 parti sew minnha kkrollat minħabba l-kundizzjonijiet tal-art. Li għad fadal illum il-ġurnata huwa l-vestibolu u l-biċċa tal-bidu tat-tliet navati. Fl-ewwel navata kien hemm it-tribuna rjali, u fil-ġnub tagħha kien hemm żewġ kompartimenti żgħar.
Li fadal mis-saqaf hi sistema kumplessa ta' volti b'għamla ta' nofs bettija. In-navati huma sseparati b'arkati mirfuda fuq kolonni, xi ħaġa pjuttost mhux tas-soltu għaliex fl-arti tal-Asturjas kien jintuża pilastru riffied. Dawn il-kolonni huma mirfuda permezz ta' bażijiet għoljin u kwadri b'tiżjin skulturali fuq arkati li jservu bħala niċeċ.
Kamra Mqaddsa ta' Oviedo
Il-Kamra Mqaddsa kienet ġiet ordnata minn Alfonso II biex tinbena fil-bidu tas-seklu 9. Il-knisja reġgħet inbniet bl-istil Pre-Rumanesk u ġiet iddedikata lis-Salvatur minn Fruela I, iżda iktar 'il quddiem inqerdet mill-Musulmani.
Il-Kamra Mqaddsa hija kappella Palatina maġenb it-Torri ta' San Mikiel, li huwa fdal tal-Palazz ta' Fruela li llum il-ġurnata huwa integrat fil-Katidral ta' Oviedo bi stil Gotiku. Mis-seklu 9 tospita t-Teżori u r-Relikwi tal-Katidral. Ħafna mir-relikwi kienu ġew ittrasportati minn Toledo; bħall-Arka Mqaddsa (is-seklu 11), il-Liżar ta' Oviedo, ir-relikwi tal-Kurċifiss Imqaddes ta' Kristu Nikodemu (is-seklu 12), is-Senduq tal-Agate u oħrajn, biex jitneħħew mit-territorju Musulman u mill-periklu li jinqerdu jew jisparixxu. Il-Kamra Mqaddsa nbniet fuq żewġ sulari: il-kripta (interrata) u l-kappella ta' fuq iddedikata lil San Mikiel. Il-kripta hija msaqqfa b'volta b'għamla ta' bettija bil-brikks u hija ddedikata lil Santa Leocadia. Il-kappella tas-sular ta' fuq hija ddedikata lil San Mikiel u fiha r-relikwi. Il-kappella fiha żewġ navati ta' 12-il metru b'sitt metri. Suċċessivament ġiet immodifikata (fis-seklu 13), u żdiedet il-volta tan-navata u l-iskultura Rumaneska tal-Appostli.
Knisja ta' Santa Kristina de Lena
Il-Knisja ta' Santa Kristina nbniet bi stil Pre-Rumanesk tal-Asturjas f'nofs is-seklu 9. Din tinsab fil-komun ta' Lena, fil-Prinċipat tal-Asturjas, 35 kilometru fin-Nofsinhar ta' Oviedo qrib l-awtostrada A-66, fuq għolja tal-parroċċa ta' Felgueras, qrib Pola de Lena, li tiddomina l-wied tax-xmara Lena.
X'aktarx li tikkorrispondi mal-pedamenti antiki tal-Knisja ta' San Pedro u Pablo ta' Felgueras tas-seklu 7, peress li kellha oriġini Viżigota. L-istruttura tagħha llum il-ġurnata, li nbniet fit-852, matul ir-renju ta' Ramiro I, hija kklassifikata bħala Ramirense bħall-monumenti tal-Għolja ta' Naranco.
Din il-binja żgħira b'għamla ta' salib Grieg, xi ħaġa mhux tas-soltu fl-arkitettura tal-Asturjas, issegwi l-parametri tradizzjonali: hija magħmula minn ħames irqajja' kwadri, definiti mill-arkati trasversali mirfuda minn portiku li ma jinfidx tul il-ħitan laterali. L-ikbar wieħed minn dawn il-ħitan jikkostitwixxi n-navata prinċipali tat-tempju. Il-pavimentar fih żewġ livelli, bid-daħla iktar baxxa mill-artal. It-tipoloġija ta' volta li ntużat hi dik b'għamla ta' bettija mirfuda fuq arkati trasversali msaħħa fuq barra permezz ta' kontroriffieda.
Il-knisja fiha narthex u ikonostażi ffurmata minn tliet arkati tal-ġebel mirfuda fuq erba' kapitelli ta' erba' kolonni rispettivi tal-irħam, li jisseparaw il-presbiterju min-navata prinċipali. Fl-isfond tidher l-ikonostażi li ssegwi l-linji gwida tal-arti ta' Ramiro I, għalkemm wieħed jista' jinnota wkoll motivi Viżigoti fit-tiżjin.
Għajn ta' Foncalada
L-Għajn ta' Foncalada hija għajn tal-ilma tax-xorb li nbniet skont l-ordni tar-Re tal-Asturjas Alfonso III fil-belt ta' Oviedo u tinsab fit-Triq ta' Foncalada (mil-Latin fonte incalata, jiġifieri għajn integrata). Fl-arti Pre-Rumaneska tal-Asturjas din hija l-unika eżempju kkonservat sa żminijietna, kif ukoll l-unika traċċa jew fdal ta' kostruzzjoni b'għan pubbliku tal-Medjuevu Aħħari fil-belt.
Il-kostruzzjoni tal-għajn hija bbażata fuq opri ċivili Rumani u skont riċerka mwettqa minn Francisco Borge, dan l-aħħar ġiet assoċjata mal-fdalijiet Rumani li tfaċċaw f'Calle de la Rúa. Inbniet qrib triq Rumana li kienet tikkollega t-Tramuntana u n-Nofsinhar tar-reġjun u li kienet tgħaddi quddiem il-Knisja ta' San Julián de los Prados. Skont l-istudju tal-iskrizzjonijiet fuq l-għajn, jingħad li l-kostruzzjoni tagħha tmur lura għall-ewwel nofs tas-seklu 9, u b'hekk taħt ir-renju tar-Re Alfonso II.
Ġiet iddokumentata għall-ewwel darba lejn l-aħħar tas-seklu 11. L-isem tal-għajn ġej minn iskrizzjoni li hemm fuqha, fontem calatam, li tista' tiġi tradotta bħala "għajn integrata". Skavi arkeoloġiċi reċenti, li saru minn Sergio Ríos u César García de Castro, urew li kien parti minn binja monumentali bil-banjijiet termali, li kellha importanza simbolika reliġjuża kbira, b'rabta mal-identifikazzjoni tal-ilmijiet, potenzjalment ta' fejqan, ta' Ġesù Kristu, invokat bħala Salvs fl-iskrizzjonijiet fuq il-faċċata tal-għajn. Fi ħdan l-iskrizzjonijiet, fuq il-fruntun tal-monument, wieħed jista' jara l-Kurċifiss tar-Rebħa, li kien karatteristika ta' Alfonso III, bl-Alfa u l-Omega tal-apokalissi.
Biblijografija
Arias Páramo Lorenzo, San Julián de los Prados. Arte prerrománico asturiano, Gijón, Trea Ediciones, 1997, ISBN 978-84-89427-74-7.
Arias Páramo Lorenzo, Iglesia de San Julián de los Prados. Dibujos planimétricos, Somió, Gijón, Fundación Museo Evaristo Valle, 1991, ISBN 978-84-604-0881-9.
Eduardo Carrero Santamaría, El conjunto catedralicio de Oviedo durante la Edad Media, Real Instituto de Estudios Asturianos, 2003, ISBN 84-89645-68-X.
De Morales, Ambrosio, Viage de Ambrosio de Morales por orden del rey D. Phelipe II, a los reynos de Leon, y Galicia, y Principado de Asturias, para reconocer las reliquias de santos, sepulcros reales, y libros manuscritos de las cathedrales y monasterios., fuq bibliotecadigitalhispanica.bne.es:80, Biblioteca Digital Hispánica, 1765, p. 69-86.
César García de Castro Valdés, de Caso,Francisco, Cuenca Busto, Cosme, Hevia Blanco, Jorge, de la Madrid Álvarez, Vidal e Ramallo Asensio, Germán, La Catedral de Oviedo. Historia y Restauración, I, Ediciones Nobel S.A., 1999, ISBN 84-89770-83-2.
César García de Castro Valdés, de Caso,Francisco, Cuenca Busto, Cosme, Hevia Blanco, Jorge, de la Madrid Álvarez, Vidal e Ramallo Asensio, Germán, La Catedral de Oviedo. Catálogo y bienes muebles, II, Ediciones Nobel S.A., 1999, ISBN 84-89770-84-0.
Referenzi
Siti ta' Wirt Dinji
Spanja |