id
stringlengths 1
5
| url
stringlengths 32
166
| title
stringlengths 1
89
| text
stringlengths 15
126k
|
|---|---|---|---|
29207 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Radju%20fir-Renju%20Unit | Radju fir-Renju Unit | Ir-radju Brittaniku twaqqfet fl-1922 minn sitt kumpaniji Brittaniċi , il-British Broadcasting Company. Ir-radju tal-BBC xandar l-ewwel programm tiegħu fil-15 ta’ Diċembru, 1922. BBC Radio kien iffinanzjat mill-profitti tas-sitt kumpaniji fundaturi, sponsors u miżati tas-semmiegħa. Ir-reklami ġew ipprojbiti, iżda l-isem tal-isponsor tħalla jidher fuq il-ġurnal. Ħames snin wara, il-gvern xtara l-ishma tal-kumpanija privata BBC bid-deċiżjoni tal-parlament. U għalhekk, bid-deċiżjoni tar-Re tal-Ingilterra, twaqqfet il-Korporazzjoni tar-Radju Pubbliku. Għalhekk, fl-1 ta’ Jannar 1927, il-BBC twieled għat-tieni darba.
Il-BBC waħdu ddomina t-televiżjoni sa nofs is-snin ħamsin u r-radju sas-sebgħinijiet. Il-BBC hija organizzazzjoni tax-xandir pubbliku rikonoxxuta mad-dinja kollha bħala mudell għall-professjonaliżmu u l-kultura tagħha. Sa nofs l-1940s, il-BBC kellha żewġ kanali: "Home Service" u "light". Fuq Channel 2, huwa kiteb programmi kummiedja, konkorsi, u programmi għat-tfal. Channel 2 ta’ dan l-istazzjon tar-radju qabad żewġ terzi tas-semmiegħa kollha tar-Renju Unit. Min-naħa l-oħra, l-istazzjon tar-radju "Servizz tad-dar" kien ixxandar mużika sinfonika, drammi tar-radju, u programmi tal-aħbarijiet.
Wara t-Tieni Gwerra Dinjija, il-BBC fetħet kanal tar-radju għall-elite tas-soċjetà. In-netwerk tax-xandir tiegħu jinkludi programmi bħal arti klassika, poeżija klassika dinjija, storja Brittanika, relazzjonijiet internazzjonali, u reviżjonijiet ekonomiċi. Il-Gran Brittanja tokkupa post sinifikanti fl-istorja tax-xandir dinji tar-radju. Is-servizzi tal-aħbarijiet tar-radju u t-televiżjoni tal-BBC huma ġustament fost l-aqwa fid-dinja. Il-bilanċ jinżamm meta tittrażmetti l-aħbarijiet. Approċċ emozzjonali għal kwalunkwe problema mhux permess. Matul is-snin tal-gwerra, ir-radju Brittaniku kiseb reputazzjoni dinjija għax xandar l-aktar informazzjoni veritiera u indipendenti. Matul is-snin tal-gwerra, il-Prim Ministru Ingliż Churchill għamel diversi diskorsi fuq ir-radju tal-BBC. Fit-test tal-paċi li qara, għamel nota bħal “għax il-fatti huma dgħajfa, irridu ngħollu leħinna f’din il-parti”. Fi kliem ieħor, Churchill kien konxju sew tal-karatteristiċi tar-radju. Iktar tard, ħafna politiċi segwew l-eżempju ta’ Churchill. In-netwerk tax-xandir tal-BBC Radio huwa kkaratterizzat minn regolarità. Pereżempju, bejn l-1932 u l-1959, il-programm “City Night” kien imxandar fuq l-istazzjon tar-radju “Home Service”. Wara 27 sena, l-isem tal-programm inbidel għal “Illum fil-Belt”. Iżda l-ospitant Peter Duncan ma nbidilx. Fit-28 ta’ Ġunju 1960, ir-radju tal-BBC iċċelebra l-20 anniversarju tal-programm mużikali “While You Work”. Dan il-programm jibda fl-10 am fuq il-kanal "Home service". Wara nofsinhar, kien hemm programm fuq l-istazzjon “Light”. Il-programm “Waqt li taħdem” kien imfaħħar mis-sidien tal-fabbriki bħala li kellu effett pożittiv fuq il-produttività tal-ħaddiema. Fl-1973, il-Parlament approva l-ħolqien ta' stazzjon tar-radju kummerċjali ffinanzjat mid-dħul mir-reklamar. F’nofs is-snin 90, ir-radju tal-BBC kien qed ixandar 24 siegħa kuljum fuq ħames stazzjonijiet, filwaqt li stazzjonijiet tar-radju privati bħal “RM classic”, “Virgin 1215”, u “Talk radio UK” qed joperaw.
Radju
Komunikazzjoni
Renju Unit |
29210 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Residenza%20ta%27%20W%C3%BCrzburg | Residenza ta' Würzburg | Ir-Residenza ta' Würzburg (bil-Ġermaniż: Würzburger Residenz) hija palazz f'Würzburg, il-Ġermanja. Johann Lukas von Hildebrandt u Maximilian von Welsch, rappreżentanti tal-istil Barokk tal-Awstrija/tan-Nofsinhar tal-Ġermanja, kienu involuti fil-kostruzzjoni, kif ukoll Robert de Cotte u Germain Boffrand, li kienu segwaċi tal-istil Franċiż. Balthasar Neumann, l-arkitett tal-qorti tal-Isqof ta' Würzburg, kien l-arkitett prinċipali tar-Residenza, li ġie kkummissjonat mill-Prinċep-Isqof ta' Würzburg Johann Philipp Franz von Schönborn u ħuh Friedrich Carl von Schönborn fl-1720, u l-binja tlestiet fl-1744. Il-pittur Venezjan Giovanni Battista Tiepolo, megħjun minn ibnu Domenico, pitter l-affreski fil-binja.
Fost il-postijiet fuq ġewwa tar-Residenza li jitqiesu bħala kapulavuri tal-arkitettura u tal-arti Barokka/Rokokò jew Neoklassika hemm it-taraġ grandjuż, il-kappella u s-Sala Imperjali. Jingħad li l-binja kienet imsejħa "l-ikbar residenza fl-Ewropa" minn Napuljun. Matul it-Tieni Gwerra Dinjija ġarrbet ħsarat estensivi mill-bumbardamenti tal-Alleati, u r-restawr ilu jsir mill-1945. Fl-1981 ir-Residenza żdiedet fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO bħala rikonoxximent tal-arti, tad-disinn u tal-arkitettura Barokka straordinarja tagħha.
Storja
Seklu 18
Il-Prinċpijiet-Isqfijiet ta' Würzburg kienu jirresjedu fil-Fortizza ta' Marienberg fuq għolja fil-Punent tax-xmara Main sal-bidu tas-seklu 18. Johann Philipp Franz von Schönborn (1719-1724) ittrasferixxa l-qorti lejn palazz li nbena fl-1701-1704 u li kien il-predeċessur tar-Residenza. Madankollu, il-palazz kemxejn żgħir, fl-opinjoni tiegħu ma kienx jirrifletti l-kariga ta' monarka assolut. B'hekk xtaq xi ħaġa paragunabbli għall-Palazz ta' Versailles jew il-Palazz ta' Schönbrunn. Wara li rebaħ somma ta' 600,000 fjorin (kemxa sew għal dak iż-żmien) f'kawża l-qorti fl-istess sena meta sar Prinċep-Isqof, huwa uża l-fondi biex iwettaq proġett ta' kostruzzjoni li kien se jipproklama l-istatus politiku tiegħu lil kulħadd.
F'dan il-proġett, huwa ġie appoġġat bil-ħerqa kollha minn żewġ qrabat tiegħu, zijuh, l-Arċisqof u Elettur ta' Mainz, Lothar Franz von Schönborn (li qerr li kienet ħakmitu ossessjoni ta' kostruzzjoni) u ħuh Friedrich Carl von Schönborn, li mill-1704 sal-1734 kien il-Viċi Kanċillier Imperjali fi Vjenna. It-tnejn li huma ressqu l-ideat tagħha u pprovdew artisti li kienu jafuhom, xi ħaġa li kienet tassew kruċjali. Friedrich Carl kien iltaqa' ma' Hildebrandt fi Vjenna matul il-kostruzzjoni tal-Belvedere. L-ewwel ġebla tas-sisien tpoġġiet fit-22 ta' Mejju 1720. Il-kostruzzjoni bdiet bis-sezzjoni tat-Tramuntana.
Madankollu, is-suċċessur ta' Johann Phillip Franz, il-Prinċep-Isqof Christoph Franz von Hutten (1724-1729) ma tantx kellu wisq interess fil-kostruzzjoni ta' palazz daqshekk enormi. Ried biss li titlesta s-sezzjoni tat-Tramuntana. Din il-kostruzzjoni tlestiet fl-istess sena ta' mewtu u x-xogħlijiet l-oħra kollha waqfu ħesrem.
Madankollu, fl-1730, taħt il-Prinċep-Isqof Friedrich Carl von Schönborn (1729-1746), ix-xogħol fuq is-sezzjoni tan-Nofsinhar beda mill-ġdid. Fl-1732-1733, tlestiet il-faċċata tal-Cour d'honneur. Mill-1735 ’il quddiem, sar ix-xogħol fuq il-binja ċentrali bil-parteċipazzjoni ta' Lucas von Hildebrandt. Fl-1737, inbena t-taraġ ewlieni minn Balthasar Neumann. Il-faċċata tal-ġonna tlestiet fl-1740 u l-qafas estern kollu tal-binja tlesta f'Diċembru 1744. Neumann kien responsabbli l-iktar għall-faċċata tar-Residenza li tħares lejn ir-raħal, filwaqt li Hildebrandt ħadem l-iktar fuq il-faċċata tal-ġonna. L-erba' btieħi interni tas-sezzjonijiet laterali kienu idea ta' von Welsch.
It-tlestija tas-soqfa bil-volti tas-Sala Imperjali u tas-Sala l-Bajda seħħet fl-1742, filwaqt li l-volta ta' fuq it-taraġ tlestiet fl-1743. Fl-istess żmien tlesta t-tiżjin fil-Kappella tal-Qorti u ġiet ikkonsagrata fl-1743. Mill-1740 sal-1745, l-Appartamenti Imperjali (Kaiserzimmer) fin-Nofsinhar u s-Sala tal-Mirja (Spiegelkabinett) ġew imżejna mill-inċiżur ornamentali Ferdinand Hundt, Johann Wolfgang van der Auvera, Antonio Giuseppe Bossi u Johann Rudolf Byss. Bossi wettaq ukoll ix-xogħol bl-istukko fis-Sala l-Bajda fl-1744-1745.
Taħt it-tmexxija tal-Prinċep-Isqof Anselm Franz von Ingelheim (1746-1749), ix-xogħol kollu tal-kostruzzjoni tar-Residenza reġa' waqaf ħesrem. Wara mewtu, ladarba Karl Philipp von Greifenclau zu Vollraths (1749-1754) sar Prinċep-Isqof, huwa ordna t-tkomplija tal-kostruzzjoni. Fl-istess sena, Antonio Bossi lesta x-xogħol bl-istukko fis-Sala tal-Ġnien, u t-tpittir f'din is-sala tlesta s-sena ta' wara. Fl-1750, Lorenz Jakob Mehling, merkant ta' Venezja, bagħat lil Giovanni Battista Tiepolo lejn ir-residenza tal-isqof, wara l-falliment tal-pittur Giuseppe Visconti. Giovanni Battista Tiepolo, megħjun minn uliedu subien, żejjen is-Sala Imperjali u s-saqaf ta' fuq it-taraġ b'affreski fil-bidu tas-snin 50 tas-seklu 18. Fl-1753, Balthasar Neumann miet.
Taħt il-Prinċep-Isqof Adam Friedrich von Seinsheim (1755-1779), Materno u Ludovico Bossi wettqu x-xogħol tat-tiżjin bl-istukko ta' fuq it-taraġ u fl-ewwel u fit-tieni kmamar għall-mistednin tal-Appartamenti Imperjali tat-Tramuntana bejn l-1769 u l-1772. Fl-istess żmien tlestew is-Sala l-Ħadra u s-Sala Neoklassika tal-Prinċpijiet (Fürstensaal). Mill-1776 sal-1781 ġew imżejna l-Kmamar ta' Ingelheim (Ingelheimer Räume), u sar ukoll ix-xogħol bl-istukko minn Materno Bossi.
Il-kostruzzjoni totali ġiet tiswa iktar minn 1.5 miljun fjorin, fi żmien meta ħaddiem kien jaqla' paga ta' fjorin wieħed fil-ġimgħa.
Sekli 19 u 20
Il-Prinċipat Episkopali ta' Würzburg ġie abolit bis-sekolarizzazzjoni fl-1802/03. Dan ġie segwit minn interrenju ta' tmien snin mill-Gran Duka Ferdinandu tat-Toskana (li rrenja fl-1806-1814), u matul dan iż-żmien ordna li diversi kmamar tas-sezzjoni tan-Nofsinhar, l-hekk imsejħa Kmamar tat-Toskana (Toskanaräume) jiġu mżejna bl-istil Imperjali. L-Imperatur Napuljun Bonaparte raqad fir-Residenza meta waqaf f'Würzburg tliet darbiet bejn l-1806 u l-1813. Fit-2 ta' Ottubru 1806 huwa ffirma d-dikjarazzjoni tal-gwerra kontra l-Prussja fir-Residenza. Sodda doppja u komodini Neoklassiċi ta' ħdejn is-sodda għammru l-kamra tas-sodda tal-Appartimenti Imperjali tat-Tramuntana għalih u għal martu Marie Louise fl-1812.
Fl-1814, Würzburg saret parti mir-Renju tal-Bavarja. Ix-xatbiet tal-ħadid ferrobattut tul il-Cour d'honneur, li effettivament kienu jisseparaw din iż-żona fuq ġewwa mill-Pjazza l-kbira tar-Residenza, tneħħew fl-1821. Minflokhom illum il-ġurnata hemm il-funtana tal-Frankonja (Frankoniabrunnen) li nħolqot minn Ferdinand von Miller iż-Żgħir. Din il-funtana ġiet żvelata fl-1894 bħala tribut mill-belt ta' Würzburg u mill-Frankonja kollha lill-Prinċep Reġġent Luitpold, li twieled fl-1821 fir-Residenza ta' Würzburg stess.
Ir-Reġina Vitorja u l-Prinċep Albert qagħdu fir-Residenza fi triqithom lejn Schloss Rosenau, f'Coburg, f'Awwissu 1845. Fl-1921, ir-Residenza nfetħet għall-pubbliku.
Qerda fit-Tieni Gwerra Dinjija
Minħabba bumbardament mill-ajru devastanti li seħħ fis-16 ta' Marzu 1945, ir-Residenza kważi nqerdet għalkollox min-nirien, u l-unika binjiet li ħelsuha ħafif minn dak l-infern kienu l-binja ċentrali bil-Vestibolu, is-Sala tal-Ġnien, it-Taraġ, is-Sala l-Bajda u s-Sala Imperjali, għalkemm is-soqfa tagħhom inħarqu. Mis-soqfa n-nar ħakem l-injam kollu tal-qafas tal-kostruzzjoni kif ukoll l-għamara kollha li ma kinitx inħażnet xi mkien ieħor. Il-biċċa l-kbira tal-għamara u sezzjonijiet kbar tal-panewijiet tal-ħitan kienu tneħħew qabel il-bumbardament u għaldaqstant ħelsuha mill-qerda. Il-volti tal-ġebel ta' Neumann irreżistew iċ-ċediment tas-saqaf tal-injam minħabba n-nirien. Madankollu, peress li s-soqfa kienu nqerdu, l-umdità u l-ilma tax-xita wara l-bumbardament ikkawżaw ħsarat ulterjuri. Pereżempju fil-Kappella tal-Qorti, il-biċċa l-kbira tal-affreski tas-saqaf magħmula minn Byss inqerdu minħabba l-konsegwenzi ta' wara n-nirien, minkejja li l-volta baqgħet intatta, u kellhom jiġu rikostruwiti b'sabar kbir.
Rikostruzzjoni wara l-gwerra
Mill-1945 sal-1987, il-binja u l-ispazji tagħha fuq ġewwa ġew rikostruwiti għal kif nafuhom illum il-ġurnata. Ir-rikostruzzjoni swiet madwar €20 miljun.
Sit ta' Wirt Dinji
Ir-Residenza ta' Würzburg bil-Ġonna tal-Qorti u l-Pjazza tar-Residenza ġiet iddeżinjata bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1981.
Skont l-Evalwazzjoni tal-Korp ta' Konsulenza tal-UNESCO, l-inklużjoni tas-sit fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO kienet "miżura... tant mixtieqa li l-proposta tar-Repubblika Federali tal-Ġermanja ma tantx kellha għalfejn tressaq ġustifikazzjoni fit-tul... Ir-Residenza fl-istess ħin hija l-iżjed omoġenja u l-iżjed straordinarja fost il-palazzi Barokki... Tirrappreżenta twettiq artistiku uniku bis-saħħa tal-programm ambizzjuż, tal-oriġinalità tal-ispirtu kreattiv u tan-natura internazzjonali tax-xogħlijiet tagħha".
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (i) "Rappreżentazzjoni ta' kapulavur frott il-kreattività tal-bniedem"; u l-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".
Deskrizzjoni
Pjanta arkitettonika
Barra
Ir-Residenza nbniet fuq bażi ta' 92 metru b'167 metru. L-istruttura prinċipali tikkonsisti minn sezzjoni ċentrali b'żewġ sezzjonijiet laterali, is-sezzjonijiet tat-Tramuntana u tan-Nofsinhar, u kull waħda minnhom għandha żewġ btieħi interni. Fuq in-naħa tar-raħal, is-sezzjonijiet laterali huma estiżi għal 55 metru mill-istruttura prinċipali, u parzjalment jikkonfinaw il-Cour d'honneur. Taħt is-saqaf tal-mansarda hemm gwarniċ imżejjen bil-vażuni u bit-trofej. Il-faċċata madwar il-portal prinċipali fil-Cour d'honneur hija partikolarment imżejna b'mod rikk. Ma għandhiex is-sular nofsani t'isfel iżda għandha gallarija kbira fuq it-tliet portali li hija aċċessibbli mis-Sala l-Bajda (Weisser Saal). Fuq l-entrata hemm stemma kbira ta' Friedrich Carl von Schönborn. Il-Kappella tal-Qorti (Hofkirche) hija integrata għalkollox fil-parti tal-Punent tas-sezzjoni tan-Nofsinhar u bilkemm tingħaraf minn barra.
Oriġinarjament, il-Cour d'honneur kienet limitata minn xatbiet tal-ħadid ferrobattut. Dan il-kapulavur tax-xogħol bil-ħadid ta' Joh. Georg Oegg tneħħa fl-1821 u nbigħ b'irkant, peress li membru tal-familja tar-Re tal-Bavarja ma kinux jogħġbuh.
Il-pjazza ta' quddiem ir-Residenza llum il-ġurnata hija madwar 200 metru b'100 metru u tintuża l-iktar għall-parkeġġ tal-karozzi. Il-funtana tal-Frankonja (Frankoniabrunnen) tal-1894 tinsab f'nofs il-pjazza.
Ġewwa
Ir-Residenza għandha erba' sulari, il-pjan terran u s-sular ta' fuq b'sular nofsani fuq kull wieħed minnhom. Dawn kienu meħtieġa biex il-faċċata tingħata l-ħajja u biex ikun hemm spazju apposta għall-kwartieri tal-qaddejja, għall-kċejjen u għall-uffiċċji amministrattivi.
Ir-Residenza għandha kważi 400 kamra.
Taraġ
It-taraġ bi stil Barokk kiseb importanza bħala parti minn sala formali tar-riċevimenti. It-taraġ tar-Residenza ta' Würzburg jinsab tul il-volta u għandu erja ta' 18-il metru bi 32 metru, mingħajr pilastri. Jinsab taħt volta mhux mirfuda bix-xorok u huwa kapulavur tal-kostruzzjoni b'għoli massimu ta' 23 metru.
L-iżjed parti baxxa tat-taraġ twassal lil hinn mis-sala tar-riċevimenti, lejn ħajt bjank u mbagħad tinqasam f'żewġ settijiet ta' taraġ li jerġgħu lura. B'hekk, l-ospitant fuq is-sular ta' fuq seta' jara lill-viżitaturi tiegħu li inizjalment kienu jimxu lil hinn minnu. Meta l-mistednin kienu jduru u joqorbu lejh, kulma jmur setgħu jaraw l-affresk enormi mas-saqaf ta' fuq rashom.Dan l-affresk, l-ikbar wieħed fid-dinja, maħluq mill-1750 sal-1753 mill-pittur Venezjan Giovanni Battista Tiepolo juri pitturi tal-erba' kontinenti: l-Ewropa, l-Amerka, l-Asja u l-Afrika. Kull kontinent huwa rrappreżentat minn pajsaġġ u annimali tipiċi (jew il-viżjoni tal-pittur rigward dawn l-annimali) u figura allegorika femminili. L-Ewropa żżomm f'idejha xettru, u hija simbolizzata minn barri, flimkien ma' tifel jilgħab b'kanun. L-Amerka għandha nattivi bir-rix, li jipprattikaw il-kannabiliżmu fir-rigward tal-priġunieri, u kukkudrill. L-Asja għandha tigra u iljunfant, u s-slaleb ta' Golgota huma viżibbli fl-isfond. L-Afrika għandha ġemel u karovana ta' maġi bit-turban. Tiepolo ġie megħjun fl-isforzi tiegħu minn ibnu Giandomenico u l-artist tal-istukko Antonio Bossi. Hemm ukoll pittura tal-Prinċep-Isqof b'Merkurju ġejja mill-Olimpu filwaqt li Apollo jibgħat iż-żwiemel li jġibu x-xemx magħhom, imdawra b'inkarnazzjonijiet tal-istilel. L-affresk juri wkoll lil Tiepolo nnifsu (fir-rokna tal-Lbiċ) u lil Neumann, fiċ-ċentru tal-faċċata tan-Nofsinhar, iserrħu ma' kanun.
Fit-tħejjija tat-tpittir tal-affresk kbir tiegħu, Tiepolo pinġa skizz ta' verżjoni fuq skala iżgħar; dan l-iskizz jinsab għall-wiri fil-Mużew Metropolitan tal-Art fl-Istati Uniti.
L-arkitett tal-qorti Balthasar Neumann kellu jissielet kontra t-tħassib dwar il-perikli ta' volta enormi bħal dik. Kuntrarjament għall-volta bl-ilwien tagħha, it-taraġ u l-ħitan bilkemm għandhom tiżjin. Filwaqt li l-volta hija mżejna bl-istil Barokk, il-bqija tat-taraġ diġà hija mżejna bl-istil Neoklassiku.
Neumann oriġinarjament ried iżid it-tieni taraġ fuq in-naħa l-oħra tas-Sala l-Bajda, iżda dan ma ġiex aċċettat mill-konsulenti tal-Prinċep-Isqof minħabba l-ispejjeż involuti.
It-taraġ intwera fuq in-naħa ta' wara tal-verżjoni finali tal-karti tal-flus tal-50 Deutsche Mark, li kellhom lil Neumann fuq in-naħa ta' quddiem.
Sala l-Bajda
Il-Weisser Saal jew is-Sala l-Bajda bi stil Rokokò kienet is-sala tal-udjenzi u hija ddominata bit-tiżjin bl-istukko ta' Antonio Bossi. L-opri bl-istukko abjad fuq sfond griż ċar huma magħmula minn kwantità kbira ta' rocailles, imħallta minn xbihat ta' oġġetti reali, speċjalment ta' skop militari.
In-nuqqas ta' deheb u ta' kulur jippermetti lill-għajn tistrieħ bejn il-ġmiel tat-taraġ u l-Kaisersaal lil hinn. Ħames kandilabri tal-kristall kienu jintużaw biex idawlu s-sala.
Sala Imperjali
Din is-sala tiftaħ lejn il-Lvant mis-Sala l-Bajda u tinsab fiċ-ċentru tal-faċċata tan-naħa tal-ġonna. Kienet tintuża biex jintlaqgħu d-dinjitarji, inkluż dawk li kienu se jsiru imperaturi fi triqithom lejn Frankfurt u fil-vjaġġ tar-ritorn lejn Vjenna. Inħolqot fl-1749-1751 u swiet ħafna flus.
Il-ħitan tas-Sala Imperjali jikkonsistu minn xogħol bl-istukko taparsi irħam bi sfumaturi ta' aħmar, abjad u isfar. Il-koppla hija mpittra b'lewn abjad, u hija mżejna b'xogħol bl-istukko lewn id-deheb kif ukoll b'affreski magħmula minn Tiepolo, li juru l-istorja idealizzata tad-djoċesi ta' Würzburg. Pittura partikolari msejħa Die Trauung Kaiser Barbarossas und der Beatrix von Burgund durch den Würzburger Fürstbischof 1156 turi ż-żwieġ bejn l-Imperatur Federiku I Barbarossa u l-Kontessa Beatriċe ta' Bourgogne, ikkonsagrat minn Gerold, l-Isqof ta' Würzburg. Il-pittura opposta turi lil Federiku II jaħtar lill-Isqof ta' Würzburg, id-Duka ta' Frankonja. Fuq il-koppla hemm pittura li turi l-Brautfahrt: Apollo fil-karru li jiġbed ix-xemx flimkien ma' Beatriċe mdawra minn Venere, Ċeres u Bakkus sa ma jwassalha sal-Imperatur Federiku II, li huwa akkumpanjat mill-Isqof ta' Würzburg.
Iben Giovanni, Domenico, ħoloq is-sopraporti: l-Imperatur Ġustinjanu I jippubblika l-Corpus Juris Civilis, l-Imperatur Kostantinu l-Kbir jordna li Gallus jiġi ġġustizzjat, u Ambrose jiċħad l-aċċess għall-knisja lill-Imperatur Teodożju I. Il-figuri ta' Bossi juru lil Posejdone u lil Ġunone kif ukoll lil Flora u lil Apollo.
Appartamenti Imperjali tan-Nofsinhar u tat-Tramuntana
Meta l-bibien kollha jinfetħu bejn dawn is-swali, joħolqu qisu kuritur tul il-faċċata kollha tal-ġonna estiż għal total ta' 150 metru. Dawn l-kmamar kienu jintużaw bħala swali ta' riċeviment u bħala akkomodazzjoni għall-mistednin importanti.
L-impatt tal-appartamenti huwa ġġenerat minn sekwenza ta' kmamar b'livelli dejjem jiżdiedu ta' tiżjin. L-iżjed kamra mżejna tal-Appartament tan-Nofsinhar hija l-iSpiegelsaal jew is-Sala tal-Mirja. Il-ħitan tagħha jikkonsistu minn panewijiet tal-ħġieġ minn fuq s'isfel, imżejna fuq wara permezz ta' pitturi jew tpinġijiet inċiżi fi sfond lewn id-deheb u mbagħad mgħoddija b'żebgħa skura li tleqq. Il-pitturi u t-tpinġijiet kollha juru xeni Orjentali, speċjalment Ċiniżi. L-Appartament tan-Nofsinhar jinkludi wkoll it-Toskanasaal. L-iżjed kamra importanti tal-Appartament tat-Tramuntana hija s-Sala l-Ħadra. Il-ħitan tal-kamra huma miksija bl-aħdar metalliku u huma mżejna b'pitturi u b'ornamenti lewn id-deheb.
Kappella tal-Qorti
Il-Kappella tal-Qorti hija eżempju prim tal-istil Barokk sagru fil-Ġermanja. Id-disinn fuq ġewwa huwa ddominat mill-ħitan kurvi u mit-tliet volti b'koppla ovali.
Testendi 'l fuq miż-żewġ sulari prinċipali tar-Residenza. Il-kolonni riffieda huma magħmula mill-irħam b'lewn l-agata. Il-kolonni taż-żewġ artali laterali u s-sitt statwi huma magħmula mill-irħam abjad, u ġew imnaqqxa f'Genova. L-artali laterali huma bbażati fuq disinni ta' Hildebrandt u ġew impittra fl-1752 minn Tiepolo (it-Tlugħ is-Sema tal-Madonna fin-Nofsinhar, u l-Gwerra fil-Ġenna fit-Tramuntana). L-artal maġġuri huwa magħmul mill-istukko taparsi tal-irħam u ġie magħmul minn Antonio Bossi. Fuq l-artal hemm matroneum bi statwa tal-Kunċizzjoni Immakulata fiċ-ċentru u oratorji fuq iż-żewġ naħat. Bossi kien responsabbli wkoll għax-xogħol bl-istukko kkulurit fuq is-saqaf (1735) u flimkien mal-pitturi Högler u Thalhofer ħoloq l-affreski fil-koppli (1735-1736): il-Martirju tat-tliet appostli Frankonjani Kilian, Totnan u Kolonat (fuq il-kor), l-Inkurunazzjoni tal-Verġni (fiċ-ċentru) u l-Gwerra fil-Ġenna (fuq l-orgni).
Ġonna tal-Qorti
Ir-Residenza nbniet meta Würzburg kienet għadha belt iffortifikata. Għalhekk, il-ġonna kellhom jiġu ppjanati fi ħdan il-fortifikazzjonijiet. Is-soluzzjoni kienet tinkludi żewġ bastjuni tas-swar tal-belt iffortifikata, u d-differenzi fl-għoli tas-swar intużaw biex jinħoloq pajsaġġ tassew speċjali. Mill-Punent għal-Lvant l-art togħla, sakemm jintlaħaq il-livell tas-swar. Ħdejn ir-residenza stess, il-Hofgarten (jew il-Ġonna tal-Qorti) huwa ddisinjat bi stil Barokk formali ħafna. Iktar lil hinn, l-istil jinbidel għal ġnien Ingliż b'foresti żgħar u bil-mergħat. Id-disinni għall-ewwel parti saru minn Johann Lukas von Hildebrandt, Neumann u François de Cuvilliés. Fil-biċċa l-kbira nħoloq fl-1759-1770. Johann Peter Alexander Wagner żied il-putti, il-vażuni, l-urni u żewġ gruppi ta' skulturi monumentali, l-Istupru ta' Ewropa u l-Ħtif ta' Proserpina, li jinsabu fl-assi ċentrali bejn l-Għalaq tas-Siġar tal-Larinġ u l-paviljun tan-Nofsinhar tar-Residenza. Il-figuri żdiedu fil-park taħt il-Prinċep-Isqof Adam Friedrich von Seinsheim, li ordna li l-park f'Veitshöchheim jiżżejjen b'mod simili. Tliet daħliet monumentali jwasslu għall-Ġonna tal-Qorti, u dawn ġew ikkummissjonati minn Friedrich Karl von Schönborn bis-saħħa ta' Joh. Georg Oegg.
Preżent
Il-ġonna u l-kmamar rappreżentattivi deskritti hawn fuq huma miftuħa għall-pubbliku. Hemm kamra ta' mafkar iddedikata lill-qerda tar-Residenza f'Marzu 1945. Tonora wkoll lill-Maġġur John Davis Skilton, "raġel tal-monumenti" tal-Armata tal-Istati Uniti li kien strumentali għall-preservazzjoni ta' ħafna mit-teżori tal-arti wara l-wasla tiegħu f'Würzburg f'Ġunju 1945.
Il-biċċa l-kbira tal-bqija tar-residenza hija okkupata mill-Mużew ta' Martin von Wagner (ittrasferit hawnhekk fl-1963) u minn organizzazzjonijiet tal-Università ta' Würzburg.
Xi xeni tal-film tal-2011 The Three Musketeers inġibdu fir-Residenza ta' Würzburg.
Gallerija
Referenzi
Siti ta' Wirt Dinji
Ġermanja
Palazzi |
29212 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Rio%20Tinto | Rio Tinto | Rio Tinto Group hija kumpanija multinazzjonali Anglo-Awstraljana li tipproduċi minerali tal-ħadid, ram, djamanti, deheb u uranju, u hija t-tieni l-akbar korporazzjoni tal-metalli u tal-minjieri fid-dinja, wara BHP.
Il-kumpanija twaqqfet fl-1873 meta konsorzju ta’ investituri multinazzjonali xtara l-kumpless tal-minjieri ta’ Rio Tinto f’Huelva, Spanja mingħand il-gvern Spanjol. Minn dakinhar, il-kumpanija kibret permezz ta 'serje ta' għaqdiet u akkwisti biex saret mexxej dinji fil-produzzjoni ta 'ħafna komoditajiet, inklużi aluminju, minerali tal-ħadid, ram, uranju u djamanti.
Fit-13 ta’ Diċembru 2011, arbitru indipendenti fetaħ it-triq biex is-sehem ta’ 49% tal-grupp Kanadiż ta’ $16-il biljun ta’ Rio Tinto f’Ivanhoe Mines (issa magħrufa bħala Turquoise Hill Resources) jirċievi protezzjoni ta’ “droga tossika”. kien invalidu. Ivanhoe estratt Oyutolgoi, wieħed mill-akbar depożiti tar-ram fid-dinja, fil-Malta', Fit-28 ta’ Jannar 2012, Rio Tinto ħadet il-kontroll ta’ Ivanhoe Mines u neħħiet il-ġestjoni tagħha.
Kumpaniji
Industrija
Metalli |
29213 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Swarovski | Swarovski | Swarovski hija kumpanija Awstrijaka li timmanifattura u tbigħ prodotti tal-ħġieġ tal-kristall illustrat mad-dinja kollha. Il-fabbrika twaqqfet fl-1895 minn Daniel Swarovski bħala negozju tal-familja bbażat f'Wattens, it-Tirol.
D. Swarovski, Swarovski Optics u Tirolit, flimkien mat-tliet imsieħba, jiffurmaw grupp korporattiv, li fl-2012 kellu kapital operattiv ta' madwar tliet biljun ewro.
Kumpaniji |
29214 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Rishi%20Sunak | Rishi Sunak | Rishi Sunak (/ˈrɪʃi ˈsuːnæk/; imwieled fit-12 ta' Mejju 1980) huwa politiku Brittaniku li serva bħala Prim Ministru tar-Renju Unit mill-25 ta' Ottubru 2022 u Kap tal-Partit Konservattiv mill-24 ta' Ottubru 2022. Sunak kien il-Kanċillier tat-Teżor mill-2020 sal-2022 u Segretarju Ewlieni għat-Teżor mill-2019 sal-2020. Huwa ilu Membru Parlamentari (MP) għal Richmond (Yorks) mill-2015.
Sunak twieled f'Southampton minn ġenituri ta' nisel Indjan li emigraw lejn il-Gran Brittanja mill-Afrika tal-Lvant fis-snin sittin. Huwa kien edukat f'Winchester College, studja l-filosofija, il-politika u l-ekonomija (PPE) fil-Lincoln College, Oxford, u kiseb MBA mill-Università ta’ Stanford bħala Fulbright Scholar. Waqt li kien qed jistudja f'Stanford, iltaqa' mal-mara futura tiegħu Akshata Murty, bint il-biljunarju Indjan NR Narayana Murthy. Sunak u martu kienu l-222 l-aktar nies sinjuri fil-Gran Brittanja fl-2022, b’£730 miljun. Wara li ggradwa, Sunak ħadem għal Goldman Sachs u aktar tard bħala sieħeb fid-ditti tal-hedge fund The Children's Investment Fund Management u Theleme Partners.
Sunak ġie elett fil-House of Commons għal Richmond f'North Yorkshire fl-elezzjoni ġenerali tal-2015, wara William Hague. Sunak appoġġja l-Brexit fir-referendum tal-2016 dwar is-sħubija fl-UE. Huwa nħatar fit-tieni gvern ta’ Theresa May bħala Sotto-Segretarju Parlamentari tal-Istat għall-Gvern Lokali fir-reshuffle tal-2018. Huwa vvota tliet darbiet favur il-ftehim tal-irtirar tal-Brexit ta’ May. Wara li May irriżenjat, Sunak appoġġja l-kampanja ta’ Boris Johnson biex isir mexxej Konservattiv. Wara li Johnson sar Prim Ministru, Sunak inħatar Segretarju Ewlieni tat-Teżor. Sunak ħa post Sajid Javid bħala Kanċillier tat-Teżor wara r-riżenja ta' Javid fir-reshuffle tal-kabinett ta' Frar 2020. Bħala Kanċillier, Sunak kien prominenti fir-rispons finanzjarju tal-gvern għall-pandemija tal-COVID-19 u l-impatt ekonomiku tagħha, inklużi l- iskemi taż-Żamma tal-Impjiegi tal-Coronavirus u Eat Out to Help Out . Huwa rriżenja minn Kanċillier f'Lulju 2022, u wassal għar-riżenja ta' Johnson innifsu fost kriżi tal-gvern. Sunak ikkontesta l- elezzjoni tat-tmexxija tal-partit Konservattiv biex jieħu post Johnson, iżda tilef il-vot tal-membri għal Liz Truss.
Wara r-riżenja ta' Truss fost kriżi oħra tal-gvern, Sunak ġie elett mingħajr oppożizzjoni bħala Kap tal-Partit Konservattiv. Huwa nħatar Prim Ministru fil-25 ta' Ottubru 2022, u sar l-ewwel Brittanniku Asjatiku u Ħindu li okkupa dik il-pożizzjoni.
Ħajja personali
Sunak huwa Ħindu, u ħa l-ġurament tiegħu bħala MP fil- House of Commons fuq il-Bhagavad Gita. F'Awwissu 2009, huwa żżewweġ lil Akshata Murty, bint NR Narayana Murth, il-fundatur tal-kumpanija tat-teknoloġija Infosys. Akshata Murty tippossjedi 0.91% tal-ishma — stmati għal madwar $900 miljun (£690 m) f'April 2022 — f'Infosys, li tagħmilha waħda mill-aktar nisa sinjuri fil-Gran Brittanja.
Sunak u Murty iltaqgħu waqt li kienu qed jistudjaw fl-Università ta' Stanford; għandhom żewġt ibniet. Murty hija direttur tad-ditta ta’ investiment ta’ missierha, Catamaran Ventures. Huma proprjetarji ta' Kirby Sigston Manor fir-raħal ta' Kirby Sigston, North Yorkshire, kif ukoll ta' mews house f'Earl's Court fiċ-ċentru ta' Londra, flat fuq Old Brompton Road, South Kensington, u appartament penthouse fuq Ocean Avenue f'Santa Monica, Kalifornja. Sunak ma jixrobx alkaħol. Huwa stqarr li huwa dipendenti fuq il-Coca-Cola u issa għandu seba' darsiet mimlja minħabba konsum eċċessiv meta kien iżgħar. Preċedentement kien gvernatur tal-East London Science School.
Sunak għandu Labrador imsejħa Nova u huwa dilettant tal-cricket, tat-tennis u tat-tiġrijiet taż-żwiemel. Wara l-qtil ta’ George Floyd, Sunak tkellem kontra r-razziżmu li ffaċċja f’ħajtu u kif il-familja tiegħu tħabtu meta kienu qed jemigraw lejn il-Gran Brittanja fis-snin sittin.
F'April 2022, ġie rrappurtat li Sunak u Murty telqu minn 11 Downing Street għal dar fil-Punent ta' Londra li kienet għadha kemm ġiet irranġata.
Referenzi
Prim Ministri tar-Renju Unit
Nies ħajjin
Twieldu fl-1980 |
29215 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Akshata%20Murthy | Akshata Murthy | Akshata Narayan Murthy (twieldet f'April 1980), spellut ukoll Murty, hija werrieta, negozjanta, disinjatriċi tal-moda u kapitalista tal-fondi ta' riskju Indjana bbażata fir-Renju Unit. Hija miżżewġa lill-Prim Ministru Brittaniku u l-mexxej tal-Partit tal-Konservattivi Rishi Sunak. Murty u Sunak flimkien jikklassifikaw fil-222 post fost l-iżjed persuni sinjuri fir-Renju Unit, b'ġid ikkombinat ta' £730 miljun fl-2022. Il-ġid personali tagħha nxteħet taħt il-lenti mill-mezzi tax-xandir Brittaniċi fid-dawl tal-istatus tagħha ta' persuna mhux domiċiljata fir-Renju Unit.
Murty hija bint N. R. Narayana Murthy, wieħed mill-fundaturi tal-kumpanija tat-teknoloġija informatika multinazzjonali Indjana Infosys, u Sudha Murty. Għandha sehem ta' 0.93 % f'Infosys, u b'hekk hija waħda mill-iżjed nisa sinjuri fir-Renju Unit. Barra minn hekk, għandha ishma wkoll f'diversi negozji oħra fir-Renju Unit. Hija direttur ta' Digme Fitness, u tal-kumpanija tat-trasformazzjoni diġitali Soroco li ħuha Rohan Murty kostabbilixxa.
Ħajja bikrija u edukazzjoni
Murty twieldet f'Hubli, l-Indja u trabbiet min-nanniet tan-naħa ta' missierha, peress li missierha N. R. Narayana Murthy u ommha Sudha Murty kienu impenjati jaħdmu biex ivaraw il-kumpanija tat-teknoloġija tagħhom, Infosys. Ommha kienet l-ewwel inġinier mara li ħadmet għall-ikbar produttur tal-karozzi tal-Indja dak iż-żmien, u issa hija filantropa.
Imqabbla magħha, Murty kellha trobbija pjuttost sempliċi u ta' klassi medja f'Jayanagar, subborg ta' Bengaluru, "mingħajr festini għal għeluq sninha jew wisq flus f'idejha" sabiex titgħallem il-valuri tal-familja.
Murty attendiet l-Iskola tal-Edukazzjoni Għolja tal-Bniet ta' Baldwin, f'Bengaluru, u iktar 'il quddiem studjat l-ekonomija u l-Franċiż fil-Kulleġġ ta' Claremont McKenna f'California, l-Istati Uniti; għandha diploma fil-manifattura tal-ħwejjeġ mill-Istitut tad-Disinn u tal-Kummerċjalizzazzjoni tal-Moda, u Masters fl-Amministrazzjoni tan-Negozju mill-Università ta' Stanford.
Għandha ħuha wieħed, Rohan Murty.
Karriera u investimenti
Fl-2007, Murty issieħbet mad-ditta teknoloġika Olandiża Tendris bħala d-direttur tal-kummerċjalizzazzjoni, fejn ħadmet għal sentejn, qabel ma telqet biex tibda d-ditta tal-moda tagħha stess. Id-ditta tal-moda tagħha għalqet fl-2012. Fl-2013 saret id-direttur tal-fond ta' kapital ta' riskju Catamaran Ventures. Flimkien mar-raġel tagħha Rishi Sunak, hija l-kofundatur tal-fergħa ta' Londra tad-ditta Indjana ta' missierha, N. R. Narayana Murthy. Sunak ittrasferixxa l-ishma tiegħu lilha ftit qabel ġie elett bħala Membru Parlamentari tal-Konservattivi għal Richmond fl-2015. Mill-2015, kellha sehem ta' bejn 0.91 % u 0.93 % tad-ditta tat-teknoloġija ta' missierha Infosys, stmata b'valur ta' madwar £700 miljun f'April 2022, u għandha ishma fi tnejn minn negozji tar-ristoranti ta' Jamie Oliver, f'Wendy's fl-Indja, f'Koro Kids u f'Digme Fitness. She is a director of Digme Fitness u l-fergħa sussidjarja tar-Renju Unit ta' Soroco, negozju tat-teknoloġija informatika li stabbiliet flimkien ma' ħuha, Rohan Murty.
Ħajja personali
Murty hija ċittadina Indjana. F'Awwissu 2009 Murty iżżewġet lil Rishi Sunak, wara li kienet iltaqgħet miegħu fl-Università ta' Stanford. Għandhom żewġt itfal bniet, Anoushka u Krishna. Huma s-sidien ta' Kirby Sigston Manor, villa fil-villaġġ ta' Kirby Sigston, fit-Tramuntana ta' Yorkshire, kif ukoll dar f'Earl's Court fiċ-ċentru ta' Londra, appartament f'Old Brompton Road, fin-Nofsinhar ta' Kensington, u penthouse f'Ocean Avenue f'Santa Monica, California. F'April 2022, ġie rrappurtat li Sunak u Murty kienu marru jgħixu f'dar ġdida fjamanta fil-Punent ta' Londra.
F'April 2022 ġie rrappurtat ukoll li hi resident mhux domiċiljat fir-Renju Unit, u b'hekk hija intitolata li ma tħallas l-ebda taxxa fuq l-introjtu tagħha 'l barra mir-Renju Unit, u soġġetta għal pagament annwali ta' £30,000. Murty ħabbret li kienet se żżomm l-istatus ta' mhux domiċiljata iżda li kienet se tħallas it-taxxi fir-Renju Unit fuq l-introjtu dinji tagħha b'mod volontarju.
Referenzi
Twieldu fl-1980
Imprendituri Brittaniċi
Nies ħajjin
Disinjaturi |
29218 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Tebe%20%28E%C4%A1ittu%29 | Tebe (Eġittu) | Tebe (bl-Għarbi: طيبة, bil-Grieg Antik: Θῆβαι, Thēbai), magħrufa fost l-Eġizzjani tal-qedem bħala Waset, kienet belt Eġizzjana antika max-xmara Nil madwar 800 kilometru (500 mil) fin-Nofsinhar tal-Mediterran. Il-fdalijiet tagħha jinsabu fi ħdan il-belt Eġizzjana moderna ta' Luxor. Tebe kienet il-belt prinċipali tar-raba' diviżjoni tal-Eġittu ta' Fuq (id-diviżjoni tax-Xettru) u kienet il-belt kapitali tal-Eġittu għal perjodi twal matul l-epoki tar-Renju Nofsani u r-Renju l-Ġdid. Kienet qrib Nubja u d-Deżert tal-Lvant, b'bosta riżorsi minerali ta' valur u rotot kummerċjali siewja. Kienet ċentru reliġjuż u l-iżjed belt venerata matul bosta perjodu tal-istorja Eġizzjana tal-qedem. Is-sit ta' Tebe jinkludi diversi nħawi kemm fix-xatt tal-Lvant tan-Nil, fejn hemm it-tempji ta' Karnak u ta' Luxor u fejn kien hemm il-belt, kif ukoll fix-xatt tal-Punent, fejn kien hemm nekropoli b'ċimiterji rjali u kumplessi funebri privati u rjali kbar. Fl-1979, il-fdalijiet u n-nekropoli ta' Tebe tal-qedem ġew ikklassifikati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO.
Toponimija
L-isem Eġizzjan antik għal Tebe kien wꜣs.t, "il-Belt tal-wꜣs", ix-xettru tal-faragħuni, ħatar twil b'ras ta' annimal u b'bażi li tofroq fi tnejn. Mill-aħħar tar-Renju l-Ġdid, Tebe kienet magħrufa bl-Eġizzjan antik bħala niwt-'imn, "il-Belt ta' Amun", il-kap tat-Trijade ta' divinitajiet ta' Tebe, flimkien ma' Mut u Khonsu. Dan l-isem ta' Tebe jidher fil-Bibbja bħala "Nōʼ ʼĀmôn" (נא אמון) fil-Ktieb ta' Nahum u bħala "No" (נא) fil-Ktieb ta' Eżekjel u Ġeremija.
Xi kultant Tebe jingħad li hija l-forma Latinizzata tal-Grieg Antik: Θῆβαι, li min-naħa l-oħra hija l-forma Griega tal-Eġizzjan demotiku tꜣ jpt ("it-tempju"), b'referenza għal jpt-swt; it-tempju li issa huwa magħruf bl-isem Għarbi tiegħu, Karnak ("villaġġ iffortifikat"), fix-xatt tal-Grigal tal-belt. Madankollu, peress li Omeru jirreferi għall-metropoli b'dan l-isem, u peress li l-kitba demotika ma tfaċċatx qabel għadd ta' snin oħra, l-etimoloġija hija kemxejn dubjuża. Diġà minn żmien l-Ilijade ta' Omeru, il-Griegi kienu jiddistingwu lil Tebe tal-Eġittu bħala "Tebe tal-Mitt Daħla" (Θῆβαι ἑκατόμπυλοι, Thēbai hekatómpyloi), għad-differenza tat-"Tebe tas-Seba' Daħliet" (Θῆβαι ἑπτάπυλοι, Thēbai heptápyloi) f'Boeotia, il-Greċja.
Fl-interpretatio graeca, Amun ġie spjegat bħala Żews Ammon. Għaldaqstant l-isem ġie tradott bil-Grieg bħala Diospolis, "il-Belt ta' Żews". Sabiex tiġi distinta mill-bosta bliet oħra b'dan l-isem, kienet magħrufa bħala d-"Diospolis il-Kbira" (Διόσπολις Μεγάλη, Diospolis Megálē; bil-Latin: Diospolis Magna). L-ismijiet Griegi bdew jintużaw b'mod iktar mifrux wara l-ħakma tal-Eġittu minn Alessandru l-Kbir, meta l-pajjiż tmexxa mid-dinastija Tolemajka tal-Maċedonja.
Karatteristiċi
Ġeografija
Tebe kienet tinsab tul ix-xtut tax-xmara Nil fil-parti tan-nofs tal-Eġittu ta' Fuq, madwar 800 kilometru fin-Nofsinhar tad-delta. Fil-biċċa l-kbira tagħha nbniet fuq il-pjanuri tax-xmara tal-wied tan-Nil tul lilwa kbira tal-istess xmara. B'konsegwenza naturali ta' dan, il-belt ġiet stabbilita f'assi mill-Grigal għal-Lbiċ, b'mod parallel mal-kanal kontemporanju tax-xmara. Tebe kellha erja ta' 93 km2 (36 mil kwadru), li kienet tinkludi partijiet mill-Għoljiet ta' Tebe fil-Punent li kienu jlaħħqu sa massimu ta' 420 metru (1,378 pied) fl-Għolja sagra ta' al-Qurn. Fil-Lvant kien hemm id-Deżert tal-Lvant muntanjuż bil-wadis tiegħu li kienu jnixxu fil-wied. Fost dawn il-wadis, l-iżjed sinifikanti kien Wadi Hammamat qrib Tebe. Dan kien jintuża bħala rotta kummerċjali fuq l-art li kienet tibqa' sejra sal-kosta tal-Baħar l-Aħmar.
Irħula fil-qrib fir-raba' distrett tal-Eġittu ta' Fuq kienu Per-Hathor, Madu, Djerty, Iuny, Sumenu u Imiotru.
Demografija
Skont George Modelski, Tebe kellha madwar 40,000 abitant fl-2000 Q.K. (meta mqabbla mas-60,000 abitant f'Memphis, l-ikbar belt fid-dinja f'dak iż-żmien). Sal-1800 Q.K., il-popolazzjoni ta' Memphis naqset għal madwar 30,000 abitant, u b'hekk Tebe saret l-ikbar belt fl-Eġittu f'dak iż-żmien. L-istoriku Ian Morris stima li sal-1500 Q.K., Tebe x'aktarx li kibret bħala l-ikbar belt fid-dinja, b'popolazzjoni ta' madwar 75,000 ruħ. Żammet din il-pożizzjoni sal-ħabta tad-900 Q.K., meta qabżitha Nimrud (fost bliet oħra).
Ekonomija
Il-fdalijiet arkeoloġiċi ta' Tebe joffru xhieda notevoli dwar iċ-ċivilizzazzjoni Eġizzjana fl-aqwa tagħha. Il-poeta Grieg Omeru ddeskriva l-ġid ta' Tebe fid-Disa' Ktieb tal-Ilijade (għall-ħabta tas-seklu 8 Q.K.): "... f'Tebe tal-Eġittu, it-Tebe tal-Mitt Daħla, hemm munzelli ta' ingotti prezzjużi jleqqu fix-xemx".
Kultura
Iktar minn sittin festival annwali kienu jiġu ċċelebrati f'Tebe. L-iżjed festivals importanti fosthom, skont it-Test Ġeografiku ta' Edfu, kienu: il-Festa mill-Isbaħ ta' Opet, il-Festival ta' Khoiak, il-Festival ta' I Shemu, u l-Festival ta' II Shemu. Festival popolari ieħor kien il-Festival Sabiħ tal-Wied li kien qisu xi Halloween.
Storja
Renju l-Antik
Tebe kienet abitata minn madwar it-3200 Q.K. Kienet magħrufa wkoll bħala l-belt kapitali ta' Waset, ir-raba' distrett tal-Eġittu ta' Fuq. F'dak iż-żmien kienet għadha post kummerċjali żgħir, filwaqt li Memphis kienet ir-residenza rjali tal-faragħuni tar-Renju l-Antik. Għalkemm ma fadal l-ebda binja f'Tebe li hija eqdem minn partijiet tal-kumpless tat-Tempju ta' Karnak li x'aktarx li jmorru lura għar-Renju Nofsani, il-parti t'isfel ta' statwa tal-faragħun Nyuserre tal-ħames dinastija nstabet f'Karnak. Statwa oħra li kienet iddedikata mill-faragħun Senusret tat-12-il dinastija jaf insterqet u reġgħet intużat, peress li l-istatwa fiha cartouche ta' Nyuserre fuq iċ-ċintorin tagħha. Peress li jidhru seba' mexxejja mir-raba' sas-sitt dinastiji fuq il-lista tal-faragħuni ta' Karnak, x'aktarx li kien hemm mill-inqas tempju wieħed fl-inħawi ta' Tebe fi żmien ir-Renju l-Antik.
L-Ewwel Perjodu Intermedju
Sal-2160 Q.K., nisel ġdid ta' faragħuni (id-disa' u l-għaxar dinastiji) ikkonsolidaw il-kontroll tal-Eġittu t'Isfel u tal-partijiet tat-Tramuntana tal-Eġittu ta' Fuq mill-belt kapitali tagħhom fHerakleopolis Magna. Nisel rivali (il-ħdax-il dinastija), ibbażat f'Tebe, irrenja fil-kumplament tal-Eġittu ta' Fuq. Milli jidher il-mexxejja ta' Tebe kienu dixxendenti tal-prinċep ta' Tebe, Intef il-Kbir. X'aktarx li n-neputi tiegħu Intef I kien l-ewwel wieħed fil-familja li f'ħajtu ħa titlu parzjalment ta' faragħun, għalkemm il-poter tiegħu ma kienx estiż iktar lil hinn mir-reġjun ġenerali ta' Tebe.
Renju Nofsani
Finalment sal-ħabta tal-2050 Q.K., iben Intef III, Mentuhotep II (li jfisser "Montu s-sodisfatt"), ħa lil Herakleopolis bil-forza u reġa' unifika l-Eġittu taħt mexxej wieħed, u b'hekk beda l-perjodu issa magħruf bħala r-Renju Nofsani. Mentuhotep II irrenja għal 51 sena u bena l-ewwel tempju funebri f'Deir el-Bahri, li x'aktarx serva bħala ispirazzjoni għat-tempju ikbar u li nbena iktar 'il quddiem ħdejh minn Hatshepsut fit-18-il dinastija. Wara dawn l-avvenimenti, il-11-il dinastija ma tantx damet teżisti, peress li għaddew inqas minn għoxrin sena bejn il-mewt ta' Mentuhotep II u dik ta' Mentuhotep IV, li mietu f'ċirkostanzi misterjużi.
Matul it-12-il dinastija, Amenemhat I ittrasferixxa s-sede tal-poter lejn it-Tramuntana f'Itjtawy. Tebe baqgħet tistagħna bħala ċentru reliġjuż peress li l-alla lokali Amun kulma jmur beda jsir prominenti fl-Eġittu kollu. L-eqdem fdalijiet ta' tempju ddedikat lil Amun imorru lura għar-renju ta' Senusret I. Fir-Renju Nofsani, Tebe kienet diġà raħal b'daqs konsiderevoli. L-iskavi madwar it-Tempju ta' Karnak urew li r-raħal tar-Renju Nofsani kellu pjanta qisha grilja. Il-belt kienet mill-inqas twila kilometru u kellha erja ta' 50 ettaru. Instabu wkoll il-fdalijiet ta' żewġ binjiet li x'aktarx kienu palazzi.
Mill-bidu tal-aħħar parti tat-12-il dinastija, grupp ta' Kananiti bdew jinsedjaw in-naħa tal-Lvant tad-delta tan-Nil. Eventwalment stabbilew l-14-il dinastija f'Avaris għall-ħabta tal-1805 Q.K. jew għall-ħabta tal-1710 Q.K. B'hekk, l-Asjatiċi stabbilew eġemonija fuq il-maġġoranza tar-reġjun tad-delta, u serqu dawn it-territorji mill-influwenza tat-13-il dinastija li sadanittant kienet laħqet minflok it-12-il dinastija.
It-Tieni Perjodu Intermedju
It-tieni mewġa ta' Asjatiċi msejħa Hyksos (minn Heqa-khasut, jiġifieri "mexxejja ta' artijiet barranin", kif l-Eġizzjani kienu jsejħu lill-mexxejja tagħhom) emigraw fl-Eġittu u għelbu liċ-ċentru tal-poter tal-Kananiti f'Avaris, u bdew il-15-il dinastija hemmhekk. Ir-rejiet Hyksos kisbu l-kontroll ukoll tal-Eġittu t'Isfel fil-bidu tat-Tieni Perjodu Intermedju (1657-1549 Q.K.). Meta l-Hyksos ħadu lil Memphis matul jew ftit wara r-renju ta' Merneferre Ay (għall-ħabta tal-1700 Q.K.), il-mexxejja tat-13-il dinastija ħarbu lejn in-Nofsinhar u marru f'Tebe, li saret il-belt kapitali.
Il-prinċpijiet ta' Tebe (issa magħrufa bħala s-16-il dinastija) kellhom kontroll stabbli tar-reġjun fil-qrib, filwaqt li l-Hyksos avvanzaw mid-delta lejn in-Nofsinhar sal-Eġittu Nofsani. Iċ-ċittadini ta' Tebe rreżistew l-avvanzata ulterjuri tal-Hyksos billi laħqu ftehim biex ikun hemm tmexxija paċifika bejniethom. Il-Hyksos kienu kapaċi jbaħħru 'l fuq lil hinn minn Tebe biex jagħmlu kummerċ maċ-ċittadini ta' Nubja u ċ-ċittadini ta' Tebe ġabu l-merħliet magħhom fid-delta mingħajr avversarji. L-istatus quo kompla sa meta l-mexxej Hyksos, Apophis (il-15-il dinastija) insulta lil Seqenenre Tao (is-17-il dinastija) ta' Tebe. Wara ftit l-armati ta' Tebe avvanzaw lejn l-artijiet immexxija mill-Hyksos. Tao miet f'battalja u ibnu Kamose ħa l-kmand tal-kampanja militari f'idejh. Wara l-mewt ta' Kamose, ħuh Ahmose I kompla minfloku sa ma ħakem lil Avaris, il-belt kapitali tal-Hyksos. Ahmose I keċċa lill-Hyksos mill-Eġittu u l-Lvant u ħataf l-artijiet li qabel kienu mmexxija minnhom.
Renju Ġdid u l-quċċata ta' Tebe
Ahmose I stabbilixxa era ġdida għall-unifikazzjoni tal-Eġittu b'Tebe bħala l-belt kapitali. Il-belt baqgħet il-belt kapitali matul il-biċċa l-kbira tat-18-il dinastija (ir-Renju l-Ġdid). Saret ukoll iċ-ċentru ta' servizz ċivili professjonali ġdid, fejn kien hemm talba ikbar għall-iskribi u għal-litterati peress li l-arkivji rjali bdew jimtlew bil-kontijiet u bir-rapporti. Fil-belt il-ftit favoriti ta' Nubja ġew edukati mill-ġdid permezz tal-kultura Eġizzjana, sabiex iservu bħala amministraturi tal-kolonja.
Bl-Eġittu stabilizzat mill-ġdid, ir-reliġjon u ċ-ċentri reliġjużi ffjorixxew speċjalment Tebe. Pereżempju, Amenhotep III alloka ħafna mill-ġid enormi tiegħu mit-tributi barranin għat-tempji ta' Amun. L-alla ta' Tebe, Amun, sar divinità statali prinċipali u kull proġett tal-kostruzzjoni beda jipprova jkun aħjar minn ta' qablu sabiex tiġi pproklamata l-glorja ta' Amun u tal-faragħuni nfushom. Thutmose I (li rrenja fl-1506-1493 Q.K.) beda l-ewwel espansjoni kbira tat-Tempju ta' Karnak. Iktar 'il quddiem, it-tkabbir kolossali tat-tempju sar in-norma fir-Renju l-Ġdid kollu.
Ir-Reġina Hatshepsut (li rrenjat fl-1479-1458 Q.K.) għenet lill-ekonomija ta' Tebe tiffjorixxa permezz tat-tiġdid tan-networks kummerċjali, primarjament il-kummerċ fil-Baħar l-Aħmar bejn il-port ta' Al-Qusayr f'Tebe, Elat u l-art ta' Punt. Is-suċċessur tagħha Thutmose III ġab miegħu f'Tebe parti kbira mir-rikkezzi tal-gwerra li oriġinaw minn postijiet imbegħda, saħansitra minn Mittani. It-18-il dinastija laħqet il-quċċata tagħha matul ir-renju tal-proneputi Amenhotep III (li rrenja fl-1388-1350 Q.K.). Minbarra li sebbaħ it-tempji ta' Amun, Amenhotep żied il-kostruzzjoni f'Tebe għal livelli mingħajr preċedent. Fix-xatt tal-Punent, huwa bena t-tempju funebri enormi u l-palazz-belt enormi ta' Malkata b'lag artifiċjali faċċata ta' 364 ettaru. Fil-belt proprja huwa bena t-Tempju ta' Luxor u t-Triq tal-Isfinġijiet li twassal sat-Tempju ta' Karnak.
Għal perjodu qasir fir-renju ta' iben Amenhotep III, Akhenaten (li rrenja fl-1351-1334 Q.K.), Tebe għaddiet minn żminijiet diffiċli; il-belt ġiet abbandunata mill-qorti, u l-qima ta' Amun ġiet proskritta. Il-belt kapitali ġiet ittrasferita lejn il-belt il-ġdida ta' Akhetaten (Amarna fl-Eġittu modern), nofs triq bejn Tebe u Memphis. Wara mewtu, ibnu Tutankhamun irritorna l-belt kapitali lejn Memphis, iżda t-tiġdid tal-proġetti tal-kostruzzjoni f'Tebe pproduċa tempji u santwarji saħansitra iktar glorjużi.
Bil-wasla tad-19-il dinastija, is-sede tal-gvern ġiet ittrasferita lejn id-delta. Tebe żammet id-dħul u l-prestiġju tagħha matul ir-renji ta' Seti I (li rrenja fl-1290-1279 Q.K.) u ta' Ramesses II (li rrenja fl-1279-1213 Q.K.), li xorta waħda baqgħu jirresjedu għal parti minn kull sena f'Tebe. Ramesses II wettaq proġetti estensivi tal-kostruzzjonif il-belt, fosthom statwi u obeliski, it-tielet ħajt madwar it-Tempju ta' Karnak, żidiet fit-Tempju ta' Luxor, u r-Ramesseum, it-tempju funebri grandjuż tiegħu. Il-kostruzzjonijiet ġew iffinanzjati mill-fosos il-kbar tal-qmuħ (li nbnew madwar ir-Ramesseum), li kkonċentraw it-taxxi miġbura mill-Eġittu ta' Fuq; u mid-deheb mill-ispedizzjonijiet lejn Nubja u d-Deżert tal-Lvant. Matul ir-renju ta' Ramesses li dam 66 sena, l-Eġittu u Tebe kisbu livell għoli ta' prosperità li laħaq jew saħansitra qabeż l-ogħla livell li kien intlaħaq taħt Amenhotep III.
Il-belt baqgħet fuq wiċċ l-idejn sal-bidu tal-20 dinastija. Il-Papiru l-Kbir ta' Harris jiddikjara li Ramesses III (li rrenja fl-1187-1156) għamel donazzjoni ta' 86,486 skjav u patrimonji enormi lit-tempji ta' Amun. Ramesses III rċieva tributi mill-popli kollha ta' taħtu, inkluż il-popli ta' mal-baħar u l-Libjani Meshwesh. Madankollu, l-Eġittu kollu kien qed jesperjenza problemi finanzjarji, u dan joħroġ fid-dieher fl-avvenimenti fil-villaġġ ta' Deir el-Medina f'Tebe. Fil-25 sena tar-renju tiegħu, il-ħaddiema f'Deir el-Medina bdew jistrajkjaw għall-paga u hemmhekk feġġew irvelli ġenerali fost il-klassijiet soċjali kollha. Sussegwentement, konfoffa fil-Ħarem li ma rnexxietx wasslet għall-ġustizzjar ta' bosta membri li ħadu sehem fil-konfoffa, inkluż uffiċjali u nisa minn Tebe.
Iktar 'il quddiem, taħt ir-Ramessidi, Tebe qabdet it-triq tan-niżla peress li l-gvern waqgħa f'diffikultajiet ekonomiċi gravi. Matul ir-renju ta' Ramesses IX (li rrenja fl-1129-1111 Q.K.), għall-ħabta tal-1114 Q.K., sensiela ta' investigazzjonijiet dwar is-serq mill-oqbra rjali fin-nekropoli tal-Punent ta' Tebe żvelaw provi ta' korruzzjoni fil-karigi għoljin, wara akkuża li tressqet mis-sindku tax-xatt tal-Punent kontra l-kollega tiegħu fil-Punent. Il-mumji rjali misruqa tressqu minn post għall-ieħor u finalment ġew iddepożitati mill-patrijiet ta' Amun f'qabar-xaft f'Deir el-Bahri u fil-qabar ta' Amenhotep II. Is-sejba ta' dawn iż-żewġ moħbiet fl-1881 u fl-1898, rispettivament, kienet wieħed mill-avvenimenti l-kbar tal-iskoperti arkeoloġiċi moderni. L-amministrazzjoni ħażina f'Tebe wasslet għal rewwixti.
It-Tielet Perjodu Intermedju
Kulma jmur il-kontrol tal-affarijiet lokali bdiet tgħaddi iktar f'idejn il-Patrijiet Għoljin ta' Amun, tant li matul it-Tielet Perjodu Intermedju, Il-Patrijiet Għoljin ta' Amun kellu poter assolut fin-Nofsinhar, bħala kontrobilanċ għar-rejiet tal-21 u tat-22 dinastiji li rrenjaw mid-delta tan-Nil. Iż-żwiġijiet irranġati bejn id-dinastiji u l-adozzjoni saħħew ir-rabtiet bejniethom, u l-bniet tar-rejiet Taniti saru d-divinità mara ta' Amun f'Tebe, u b'hekk setgħu jeżerċitaw iktar poter. L-influwenza politika ta' Tebe battiet biss fil-Perjodu Aħħari.
Sal-ħabta tas-750 Q.K., l-influwenza tal-Kuxiti (minn Nubja) bdiet tikber f'Tebe u fl-Eġittu ta' Fuq. Fis-721 Q.K., ir-Re Shabaka tal-Kuxiti rebaħ kontra l-forzi kkombinati ta' Osorkon IV (it-22 dinastija), Peftjauawybast (it-23 dinastija) u Bakenranef (l-24 dinastija), u reġa' wassal għall-unifikazzjoni tal-Eġittu. Matul ir-renju tiegħu kien hemm ammont sinifikanti ta' kostruzzjonijiet li seħħew madwar l-Eġittu kollu, speċjalment fil-belt ta' Tebe, li għamilha l-belt kapitali tar-renju tiegħu. Fit-Tempju ta' Karnak huwa ordna li tinbena statwa tal-granit roża tiegħu nnifsu liebes il-kuruna doppja tal-Eġittu magħrufa bħala l-Pschent. Taharqa wettaq bosta proġetti notevoli f'Tebe (fosthom il-Kjosk fit-Tempju ta' Karnak) u f'Nubja qabel ma l-Assirjani bdew il-gwerra kontra l-Eġittu.
Perjodu Aħħari
Fis-667 Q.K., attakkat mill-armata tar-re Assirjan Ashurbanipal, Taharqa abbanduna l-Eġittu t'Isfel u ħarab lejn Tebe. Tliet snin wara mewtu, in-neputi jew il-kuġin tiegħu Tantamani ħataf lil Tebe, invada lill-Eġittu t'Isfel u għamel assedju kontra Memphis, għalkemm abbanduna t-tentattivi tiegħu li jaħkem il-pajjiż fis-663 Q.K. u rtira lejn in-Nofsinhar. L-Assirjani komplew jissieltu kontrih u ħadu lil Tebe, li żdiedet mal-lista twila ta' bliet li ġew misruqa u meqruda mill-Assirjani, kif kiteb Ashurbanipal stess:Il-belt, kollha kemm hi, ħkimtha bl-għajnuna ta' Ashur u Ishtar. Ħadt il-fidda, id-deheb, il-ħaġar prezzjuż, il-ġid kollu tal-palazz, id-drapp lussuż, l-għażel prezzjuż, iż-żwiemel grandjużi, l-irġiel u n-nisa superviżuri, żewġ obeliski tal-elektrum mill-isbaħ li jiżnu 2,500 talent, u l-bibien tat-tempji li qaċċadt mill-bażijiet tagħhom, u ġarrejthom lejn l-Assirja. B'dan il-ġid tqil kollu, tlaqt minn Tebe. Kontra l-Eġittu u kontra Kush olzajt il-lanza tiegħi u wrejt is-setgħa tiegħi. B'idejja mimlija rritornajt lejn Nineveh, qawwi u sħiħ.Tebe qatt ma reġgħet kisbet l-importanza politika li kellha qabel, iżda baqgħet ċentru reliġjuż importanti. L-Assirjani laħħqu lil Psamtik I (664-610 Q.K.), li kiseb il-poter fuq Tebe fis-656 Q.K. u organizza l-adozzjoni ta' bintu stess, Nitocris I, bħala werrieta tal-Mara divina ta' Amun hemmhekk. Fil-525 Q.K., Cambyses II mill-Persja invada lill-Eġittu u sar faragħun, u wassal għas-subordinazzjoni tar-renju bħala satrapija tal-Imperu l-Kbir tal-Akamenidi.
Żmien il-Griegi u r-Rumani
Ir-relazzjoni t-tajba ta' Tebe mal-poter ċentrali fit-Tramuntana ntemmet meta l-faragħuni Eġizzjani nattivi finalment ġew sostitwiti mill-Griegi, immexxija minn Alessandru l-Kbir. Huwa żar Tebe matul ċelebrazzjoni tal-Festival ta' Opet. Minkejja ż-żjara inizjali tiegħu, Tebe saret ċentru li xejn ma kien favurih. Lejn l-aħħar tas-seklu 3 Q.K., Hugronaphor (Horwennefer), x'aktarx ta' oriġini Nubjana, mexxa rewwixta kontra t-Tolomej fl-Eġittu ta' Fuq. Is-suċċessur tiegħu, Ankhmakis, kellu l-kontroll ta' partijiet kbar mill-Eġittu ta' Fuq sal-185 Q.K. Din ir-rewwixta ġiet appoġġata mill-patrijiet ta' Tebe. Wara li r-rewwixta ġiet imrażżna fil-185 Q.K., Tolomew V, li kien jeħtieġ l-appoġġ tal-patrijiet, ħafrilhom.
Nofs seklu wara, iċ-ċittadini ta' Tebe reġgħew għamlu rewwixta, u tellgħu lil ċertu Harsiesi fuq it-tron fil-132 Q.K.. Harsiesi, wara li bill subgħajh fil-fondi tal-bank irjali ta' Tebe, ħarab is-sena ta' wara. Fil-91 Q.K., reġgħet faqqgħet rewwixta oħra. Fis-snin ta' wara, Tebe battiet fis-setgħa tagħha, u l-belt ġiet imġarrfa.
Matul l-okkupazzjoni tar-Rumani (30 Q.K.-641 W.K.), il-komunitajiet li kien għad fadal baqgħu raggruppati madwar il-pilastri tat-Tempju ta' Luxor. Tebe saret parti mill-provinċja Rumana ta' Thebais, li iktar 'il quddiem inqasmet f'Thebais Superior, iċċentrata fil-belt, u Thebais Inferior, iċċentrata f'''Ptolemais Hermiou. Leġjun Ruman ġie stazzjonat fit-Tempju ta' Luxor fiż-żmien tal-kampanji militari Rumani f'Nubja. Il-kostruzzjoni ma waqfitx għalkollox, iżda l-belt baqgħet tmajna. Fis-seklu 1 W.K., Strabo ddeskriva li Tebe kienet irrelegata għal sempliċi villaġġ.
Sit ta' Wirt Dinji
Tebe l-Antika u n-Nekropoli tagħha ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1979.
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' tliet kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (i) "Rappreżentazzjoni ta' kapulavur frott il-kreattività tal-bniedem"; il-kriterju (iii) "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; u l-kriterju (vi)' "Assoċjazzjoni diretta jew tanġibbli ma' avvenimenti jew ma' tradizzjonijiet ħajjin, ma' ideat jew ma' twemmin, jew ma' xogħlijiet artistiċi jew letterarji ta' valur universali straordinarju".
Siti ewlenin
Fil-Lvant ta' Tebe:
iż-żona mibnija tal-qedem;
it-Tempju l-Kbir ta' Amun f'Karnak (bl-Eġizzjan tal-qedem: Ta-opet). Għadu t-tieni l-ikbar binja reliġjuża li qatt inbniet. Kien it-tempju ewlieni għall-qima ta' Amun, id-divinità patruna ta' Tebe, kif ukoll ir-residenza tal-patrijiet setgħana ta' Amun. Huwa distint mill-bosta tempji tal-Eġittu għat-tul ta' żmien biex inbena (iktar minn 2,000 sena b'kollox, mill-bidu tar-Renju Nofsani). Il-karatteristiċi prinċipali ta' dan it-tempju huma l-għaxar pilastri tiegħu, is-Sala l-Kbira tal-Ipostili, il-lag sagru, is-sottotempji, id-diversi santwarji u l-bosta obeliski. Kien l-iżjed tempju importanti għall-maġġoranza tal-istorja Eġizzjana tal-qedem;
it-Tempju ta' Luxor (Ipet resyt''). Għad-differenza ta' tempji oħra f'Tebe, dan it-tempju mhux iddedikat lil xi alla jew verżjoni divina tal-faragħun wara mewtu. Minflok, it-tempju huwa ddedikat lit-tiġdid tal-funzjoni rjali; x'aktarx li kien il-post fejn bosta mill-faragħuni tal-Eġittu ġew inkurunati. Huwa t-tempju ewlieni tal-"Festival ta' Opet", fejn id-dgħajsa sagra tat-Trijade ta' Tebe kienet tivvjaġġa mit-Tempju ta' Karnak sat-Tempju ta' Luxor, biex toħroġ fid-dieher l-importanza divina tal-inkurunazzjoni mill-ġdid tal-faragħun;
it-Tempju ta' Khonsu;
id-Distrett ta' Mut;
id-Distrett ta' Montu;
it-Triq tal-Isfinġijiet.
Fil-Punent ta' Tebe:
il-villaġġ ta' Deir el-Medina;
il-kumpless tal-palazz ta' Malkata;
ir-Ramesseum;
it-Tempju Funebri ta' Amenhotep III;
it-Tempju Funebri ta' Hatshepsut;
it-Tempju Funebri ta' Seti I;
it-Tempju Funebri ta' Ramesses III;
il-Wied tar-Rejiet;
il-Wied tal-Irġejjen;
l-Oqbra tan-Nobbli;
it-Tumbata ta' Aten.
Wirt kulturali
Iż-żewġ tempji l-kbar — it-Tempju ta' Luxor u t-Tempju ta' Karnak —u l-Wied tar-Rejiet u l-Wied tal-Irġejjen huma fost l-ikbar kisbiet tal-Eġittu tal-qedem.
Mill-25 ta' Ottubru 2018 sas-27 ta' Jannar 2019, il-Mużew ta' Grenoble organizza wirja ta' tliet xhur dwar il-belt ta' Tebe u r-rwol tan-nisa fil-belt f'dak iż-żmien, bl-appoġġ tal-Louvre u l-British Museum.
Referenzi
Siti ta' Wirt Dinji
Eġittu l-Antik |
29237 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Subak | Subak | Is-subak hija s-sistema ta' ġestjoni tal-ilma (irrigazzjoni jew tisqija) għall-għelieqi tar-ross fil-gżira ta' Bali, l-Indoneżja. Ġiet żviluppata fis-seklu 9 W.K. Għaċ-ċittadini ta' Bali, l-irrigazzjoni mhux biss sistema li tipprovdi l-ilma għall-għeruq tal-pjanti. L-ilma jintuża wkoll għall-kostruzzjoni ta' ekosistema artifiċjali mtarrġa kumplessa. Is-sistema tikkonsisti minn ħames għelieqi mtarrġa tar-ross u tempji tal-ilma li jkopru kważi 20,000 ettaru (49,000 akru). It-tempji huma l-qofol ta' din is-sistema kooperattiva tal-ġestjoni tal-ilma magħrufa bħala s-subak. Fl-2012, is-sistema tas-subak fil-pajsaġġ kulturali tal-provinċja ta' Bali ġiet imniżżla fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO bħala manifestazzjoni tal-filosofija tat-Tri Hita Karana.
Rabta reliġjuża
Is-subak hija sistema tradizzjonali ta' irrigazzjoni sostenibbli ekoloġikament li torbot lis-soċjetà agrarja ta' Bali flimkien fi ħdan iċ-ċentru komunitarju tal-villaġġ ta' Bale Banjar u t-tempji ta' Bali. Il-ġestjoni tal-ilma taqa' taħt l-awtorità tal-patrijiet fit-tempji tal-ilma, li jipprattikaw il-filosofija tat-Tri Hita Karana, li hija relazzjoni awtodeskritta bejn il-bniedem, id-Dinja u l-allat. Il-filosofija tat-Tri Hita Karana tiġbor flimkien l-ispirtu, id-dinja umana u n-natura. Is-sistema kumplessiva tas-subak tħaddan dan il-prinċipju filosofiku. Ir-ritwali tat-tempji tal-ilma jippromwovu rabta armonjuża bejn in-nies u l-ambjent tagħhom permezz tal-involviment attiv tan-nies, b'kunċetti ritwalistiċi li jenfasizzaw id-dipendenza fuq forzi tad-dinja naturali li jsostnu l-ħajja. Ir-ross jitqies bħala don mingħand l-allat, u s-sistema tas-subak hija parti mill-kultura tat-tempji.
Sistema
Il-komponenti tas-subak huma l-foresti li jipproteġu l-provvista tal-ilma, il-pajsaġġ imtarraġ tal-għelieqi tar-ross, l-għelieqi tar-ross ikkollegati flimkien permezz ta' sistema ta' kanali, mini u digi żgħar, il-villaġġi, u t-tempji ta' daqs u ta' importanza differenti li jimmarkaw is-sors tal-ilma jew it-tnixxija tal-ilma mit-tempju qabel ma jibqa' nieżel 'l isfel biex jisqi l-art tas-subak. Ir-ross, l-ilma meħtieġ għat-tkabbir tar-ross, u s-subak, is-sistema kooperattiva ta' kanali għall-kontroll tal-ilma, flimkien sawru l-pajsaġġ għal dawn l-aħħar eluf ta' snin. L-ilma mill-fawwariet u mill-kanali jnixxi mit-tempji u 'l isfel lejn l-għelieqi mtarrġa tar-ross. B'kollox, il-gżira ta' Bali għandha madwar 1,200 sistema ta' ġbir tal-ilma u bejn 50 u 400 bidwi li jieħdu ħsieb il-ġestjoni tal-provvista tal-ilma minn sors wieħed tal-ilma. Is-sistema tas-subak hija magħmula minn ħames siti li joħorġu fid-dieher il-komponenti naturali, reliġjużi u kulturali interkonnessi tas-sistema tradizzjonali tas-subak.
It-tempji huma siti arkitettoniċi ispirati minn diversi tradizzjonijiet reliġjużi antiki, fosthom l-Induiżmu Shaiva Siddhanta u Samkhyā, il-Buddiżmu Vajrayana u l-kożmoloġija Awstroneżjana.
Sit ta' Wirt Dinji
Fis-6 ta' Lulju 2012, is-sistema tas-subak ta' Bali ġiet iddeżinjata bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO bit-titlu uffiċjali ta' Pajsaġġ Kulturali tal-Provinċja ta' Bali: is-Sistema tas-Subak bħala Manifestazzjoni tal-Filosofija tat-Tri Hita Karana.
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' erba' kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (ii) "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; il-kriterju (iii) "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; il-kriterju (v) "Eżempju straordinarju ta' insedjament uman tradizzjonali, ta' użu tal-art jew ta' użu tal-baħar, li jirrappreżenta kultura (jew kulturi), jew interazzjoni umana mal-ambjent, speċjalment meta jkun sar vulnerabbli minħabba l-impatt ta' bidla irreversibbli"; u l-kriterju (vi) "Assoċjazzjoni diretta jew tanġibbli ma' avvenimenti jew ma' tradizzjonijiet ħajjin, ma' ideat jew ma' twemmin, jew ma' xogħlijiet artistiċi jew letterarji ta' valur universali straordinarju".
Komponenti
Dan is-Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO huwa magħmul minn ħames komponenti:
il-Lag ta' Batur li huwa meqjus bħala l-oriġini aħħarija ta' kull fawwara u ta' kull xmara;
it-Tempju Suprem tal-Ilma ta' Pura Ulun Danu Batur fit-tarf tal-lag vulkaniku tal-Muntanja Batur;
il-pajsaġġ tas-subak tax-xmara Pakerisan bl-eqdem sistema ta' irrigazzjoni magħrufa f'Bali;
il-pajsaġġ tas-subak ta' Catur Angga Batukaru bir-raba' mtarraġ imsemmi f'kitba mnaqqxa tas-seklu 10 W.K., b'hekk fost l-eqdem f'Bali u fost l-iprem eżempji tal-arkitettura klassika tat-tempji ta' Bali; kif ukoll
it-Tempju Rjali tal-Ilma ta' Pura Taman Ayun, l-ikbar tempju tal-ilma reġjonali u l-iżjed wieħed distint arkitettonikament, peress li joħroġ fid-dieher l-ikbar espansjoni tas-sistema tas-subak taħt l-ikbar renju ta' Bali tas-seklu 17.
Mużew
Fl-1981, fir-Reġġenza ta' Tabanan fetaħ il-Mużew tas-Subak.
Gallerija
Iktar qari
J. Stephen Lansing, Priests and Programmers: Technology of Power in the Engineered Landscape of Bali Princeton University Press.
"Balinese Water Temples Withstand Tests of Time and Technology" – National Science Foundation.
Simulation Modeling of Balinese Irrigation (extract) by J. Stephen Lansing (1996).
"The Impact of the Green Revolution and Capitalized Farming on the Balinese Water Temple System" by Jonathan Sepe (2000). Literature review.
Direct Water Democracy in Bali.
Subak - A Sustainable System of Irrigation by Daniel Pratt (2016).
Referenzi
Siti ta' Wirt Dinji
Indoneżja
Induiżmu
Buddiżmu
Agrikoltura |
29243 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Independence%20Hall | Independence Hall | L-Independence Hall hija binja ċivika storika f'Philadelphia, Pennsylvania, l-Istati Uniti, fejn seħħew id-dibattitu u l-adozzjon tad-Dikjarazzjoni tal-Indipendenza tal-Istati Uniti u tal-Kostituzzjoni tal-Istati Uniti mill-missirijiet fundaturi tal-Amerka. L-istruttura hija l-binja ewlenija tal-Park Storiku Nazzjonali tal-Indipendenza u ġiet iddeżinjata bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO.
Il-binja tlestiet fl-1753 bħala l-Pennsylvania State House u ntużat bħala l-binja ewlenija għall-Provinċja u l-Commonwealth ta' Pennsylvania sa meta l-belt kapitali tal-istat ġiet ittrasferita lejn Lancaster fl-1799. Kienet il-post prinċipali fejn kien jiltaqa' t-Tieni Kungress Kontinentali mill-1775 sal-1781 u kienet il-post fejn saret il-Konvenzjoni Kostituzzjonali fis-sajf tal-1787.
Konvenzjoni li saret fl-Independence Hall fl-1915, ippresjeduta mill-eks President tal-Istati Uniti William Howard Taft, immarkat it-tħabbir formali tal-istabbiliment tal-Lega għall-Infurzar tal-Paċi, li wasslet għal-Lega tan-Nazzjonijiet fl-1920 u għan-Nazzjonijiet Uniti ħamsa u għoxrin sena wara.
Tħejjija għall-kostruzzjoni
Sar-rebbiegħa tal-1729, iċ-ċittadini ta' Philadelphia kienu qed jagħmlu petizzjoni sabiex jitħallew jibnu binja għall-amministrazzjoni tal-istat; ġew allokati 2,000 lira sterlina għall-kostruzzjoni. Kumitat magħmul minn Thomas Lawrence, John Kearsley u Andrew Hamilton ġie inkarigat bir-responsabbiltà tal-għażla tas-sit għall-kostruzzjoni, għall-akkwiżizzjoni tal-pjanti għall-binja, u għall-kuntrattar ta' kumpanija għall-kostruzzjoni tal-binja. Hamilton u dak li mbagħad sar ibnu tar-rispett William Allen, eks prim imħallef tal-provinċja, ġew imsejħa bħala fiduċjarji tal-fond għax-xiri u għall-bini bl-awtorizzazzjoni biex jixtru l-art għall-binja għall-amministrazzjoni tal-istat. Sa Ottubru 1730 kienu bdew jixtru l-artijiet f'Chestnut Street.
Sa 1732, minkejja li Hamilton kien xtara t-titolu għal-Lott nru. 2 mis-servejer David Powell, li kien tħallas għal xogħlu bil-lott, it-tensjonijiet bdew jiskalaw fost il-membri tal-kumitat. Kearsley u Hamilton ma qablux fuq għadd ta' kwistjonijiet li kienu jikkonċernaw il-binja. Kearsley, li ġie akkreditat bid-disinni tal-Knisja ta' Kristu u tal-Knisja ta' San Pietru, kellu pjanijiet għad-disinni, iżda anke Hamilton. Iż-żewġ irġiel ma qablux dwar is-sit tal-binja; Kearsley issuġġerixxa High Street, li issa saret Market Street, u Hamilton kien iktar favur Chestnut Street. Lawrence ma qal xejn dwar din il-kwistjoni.
In-nuqqas ta' qbil laħaq punt fejn saħansitra kien meħtieġ l-arbitraġġ. Fit-8 ta' Awwissu 1733, Hamilton ressaq il-kwistjoni quddiem l-Assemblea Provinċjali. Huwa spjega li Kearsley ma approvax il-pjanijiet tiegħu għall-post u għall-arkitettura tal-binja tal-amministrazzjoni statali, u baqa' jinsisti li l-assemblea ma kinitx qablet ma' dawn id-deċiżjonijiet. Tlett ijiem wara, Hamilton wera l-pjanijiet tiegħu lill-assemblea, li aċċettathom. Fl-14 ta' Awwissu, l-assemblea xaqilbet favur Hamilton, u tatu kontroll sħiħ għall-proġett, u s-sit fuq in-naħa tan-Nofsinhar ta' Chestnut Street bejn Fifth u Sixth Streets intgħażel bħala s-sit tal-kostruzzjoni.
Struttura
L-Independence Hall għandha faċċata tal-brikks ħomor, iddisinjata bl-istil Ġorġjan. Tikkonsisti minn binja ċentrali bil-kampnar u l-ispira, mehmuża ma' żewġ sezzjonijiet iżgħar permezz ta' binjiet konnessi bl-arkati. L-ogħla punt tal-quċċata tal-ispira jlaħħaq 168 pied u 7+1⁄4 pulzieri (51.391 metru) 'il fuq mill-art.
Il-binja tal-amministrazzjoni tal-istat inbniet bejn l-1732 u l-1753, ġiet iddisinjata minn Edmund Woolley u Andrew Hamilton, u nbniet minn Woolley. Il-kostruzzjoni tagħha ġiet ikkummissjonata mil-leġiżlatura kolonjali ta' Pennsylvania li ħallset għall-kostruzzjoni kull meta l-fondi kienu disponibbli, għalhekk inbniet biċċa biċċa. Inizjalment bdiet tintuża mill-gvern kolonjali ta' Pennsylvania bħala l-binja tal-amministrazzjoni tal-istat, mill-1732 sal-1799.
Fl-1752, meta Isaac Norris kien qed jagħżel persuna biex tibni l-ewwel arloġġ għall-binja tal-amministrazzjoni tal-istat, għażel lil Thomas Stretch, iben Peter Stretch, ħabib tiegħu tal-imgħoddi u membru wkoll tal-kunsill.
Fl-1753, Stretch bena arloġġ ġgantesk fuq in-naħa tal-Punent tal-binja li kien jixbah arloġġ vertikali. Fuq il-bażi tal-ġebla tal-ġir għolja 40 pied (12-il metru) ġie armat qafas tal-injam madwar wiċċ l-arloġġ, maħdum mill-produttur tal-għamara Samuel Harding. L-arloġġ tneħħa għall-ħabta tal-1830. L-uċuħ tal-arloġġ ġew immuntati mal-faċċati tal-Lvant u tal-Punent tal-binja prinċipali u huma konnessi bil-vireg mal-mekkaniżmu tal-arloġġ f'nofs il-binja. Arloġġ ġdid ġie ddisinjat u installat minn Isaiah Lukens fl-1828. L-arloġġ ta' Lukens baqa' jaħdem bla waqfien għal tmint ijiem, "b'erba' wċuħ tar-ram fuq kull naħa b'dijametru ta' tmien piedi u b'ingranaġġi li kienu jiżguraw biżżejjed potenza għat-tokki mal-qanpiena ta' erbat elef libbra magħmula minn John Wilbank". L-arloġġ ta' Lukens baqa' fl-Independence Hall sal-1877.
L-akkwist tal-arloġġ u tal-qanpiena oriġinali mill-Assemblea Kolonjali ta' Pennsylvania huwa relatat mill-qrib mal-akkwist tal-Qanpiena tal-Libertà. Sa nofs l-1753, l-arloġġ ġie installat qrib is-saqaf tal-binja tal-amministrazzjoni tal-istat, iżda dan kien sitt snin qabel ma Thomas Stretch irċieva xi tip ta' ħlas għal xogħlu.
Twaqqigħ u rikostruzzjoni
Filwaqt li l-qafas tal-parti ċentrali tal-binja huwa oriġinali, il-partijiet laterali, il-kampnar u l-biċċa l-kbira tal-binja minn ġewwa ġew rikostruwiti ferm iktar 'il quddiem. Fl-1781, l-Assemblea ta' Pennsylvania ordnat li l-ispira tal-injam titneħħa mill-binja prinċipali. L-ispira ġiet mikula mis-susa u ddgħajfet; b'hekk għall-ħabta tal-1773 saret pjuttost perikoluża. Madankollu, l-Assemblea ordnat li titneħħa fl-1781 u l-kampnar tal-brikks ingħata saqaf imrikkeb. Spira iktar elaborata, iddisinjata minn William Strickland, ġiet miżjuda fl-1828.
Is-sezzjonijiet oriġinali u l-kurituri li jikkollegaw mal-binja ċentrali twaqqgħu u ġew sostitwiti fl-1812. Fl-1898, dawn is-sostituti twaqqgħu wkoll u ġew sostitwiti b'rikostruzzjonijiet tas-sezzjonijiet oriġinali.
Il-binja ġiet rinnovata bosta drabi fis-sekli 19 u 20. Il-mod kif inhi mgħammra l-binja attwalment hija rikostruzzjoni ta' nofs is-seklu 20 li saret mis-Servizz tal-Parks Nazzjonali u l-kmamar pubbliċi ġew irrestawrati għad-dehra oriġinali tagħha tas-seklu 18.
Matul is-sajf tal-1973 replika tal-arloġġ ta' Thomas Stretch ġiet irrestawrata u tpoġġiet fl-Independence Hall.
Il-Kamra tal-Kunsill tal-Gvernatur fit-tieni sular, mgħammra b'eżempji importanti tal-era tas-Servizz tal-Parks Nazzjonali, tinkludi arloġġ vertikali magħmul minn Peter Stretch, tal-ħabta tal-1740, li kien wieħed mill-iżjed produtturi prominenti tal-arloġġi fil-bidu tal-Amerka u missier Thomas Stretch.
Żewġ binjiet iżgħar jingħaqdu mas-sezzjonijiet laterali tal-Independence Hall: il-Muniċipju l-Antik fil-Lvant, u s-Sala tal-Kungressi fil-Punent. Dawn it-tliet binjiet jinsabu ħdejn xulxin fil-kwartier magħruf bħala l-Pjazza tal-Indipendenza, flimkien mal-Philosophical Hall, is-sede oriġinali tas-Soċjetà Filosofika Amerikana. Mill-kostruzzjoni tagħha f'nofs is-seklu 20, fit-Tramuntana dejjem kien hemm l-Independence Mall, li tinkludi l-post fejn attwalment tinsab il-Qanpiena tal-Libertà.
Qanpiena tal-Libertà
L-iktar parti fil-baxx tal-ispira oriġinali tal-injam kienet l-ewwel post fejn kienet tpoġġiet il-Qanpiena tal-Libertà. Meta dik l-ispira tneħħiet fis-snin 80 tas-seklu 18, il-qanpiena tpoġġiet fl-ogħla parti tat-torri tal-brikks, u baqgħet hemm sas-snin 50 tas-seklu 19. Il-Qanpiena Ċentenarja ferm ikbar, maħluqa għall-Wirja Ċentenarja tal-Istati Uniti fl-1876, tinsab fil-koppla tal-ispira tal-1828. Il-Qanpiena tal-Libertà mxaqqa kienet tpoġġiet għall-wiri fil-pjan terran tal-Independence Hall mis-snin 50 tas-seklu 19 sal-1976, u issa tinsab għall-wiri n-naħa l-oħra tat-triq fiċ-Ċentru tal-Qanpiena tal-Libertà.
Dikjarazzjoni tal-Indipendenza u t-Tieni Kungress Kontinentali
Mill-10 ta' Mejju 1775 sal-1783, il-binja tal-amministrazzjoni statali ntużat bħala l-post prinċipali fejn tlaqqa' t-Tieni Kungress Kontinentali, korp ta' rappreżentanti minn kull waħda mit-tlettax-il kolonja Brittanika tal-Amerka ta' Fuq.
Fl-14 ta' Ġunju 1775, id-delegati tal-Kungress Kontinentali nnominaw lil George Washington bħala kmandant kap tal-Armata Kontinentali fil-Kamra tal-Assemblea tal-binja tal-amministrazzjoni tal-istat ta' Pennsylvania. Il-Kungress ħatar lil Benjamin Franklin biex ikun l-ewwel Direttur Ġenerali tal-Posta li iktar 'il quddiem saret id-Dipartiment tal-Uffiċċju Postali tal-Istati Uniti fis-26 ta' Lulju.
Id-Dikjarazzjoni tal-Indipendenza tal-Istati Uniti ġiet approvata hemmhekk fl-4 ta' Lulju 1776, u d-Dikjarazzjoni nqrat bil-fomm lill-pubbliku fil-post li issa huwa magħruf bħala l-Pjazza tal-Indipendenza. Dan id-dokument wassal għall-unifikazzjoni tal-kolonji fl-Amerka ta' Fuq li ddikjaraw l-indipendenza mir-Renju tal-Gran BrittanjaThis document unified the colonies in North America who declared themselves independent of the Kingdom u spjegaw il-ġustifikazzjonijiet tagħhom għal dan. Dawn l-avvenimenti storiċi jiġu ċċelebrati kull sena bi btala nazzjonali għal Jum l-Indipendenza tal-Istati Uniti.
Il-Kungress baqa' jiltaqa' hemmhekk sat-12 ta' Diċembru 1776, u mbagħad il-Kungress evakwa minn Philadelphia. Matul l-okkupazzjoni Brittanika ta' Philadelphia, il-Kungress Kontinentali ltaqa' f'Baltimore, Maryland (mill-20 ta' Diċembru 1776 sas-27 ta' Frar 1777). Il-Kungress irritorna f'Philadelphia mill-4 ta' Marzu 1777 sat-18 ta' Settembru 1777.
F'Settembru 1777, l-Armata Brittanika reġgħet okkupat lil Philadelphia, u mill-ġdid il-Kungress Kontinentali kellu jabbanduna l-binja. Dak iż-żmien beda jitlaqqa' f'Lancaster, Pennsylvania, għal jum (is-27 ta' Settembru 1777) u f'York, Pennsylvania, għal disa' xhur (mit-30 ta' Settembru 1777 sas-27 ta' Ġunju 1778), fejn l-Artikoli tal-Konfederazzjoni ġew approvati f'Novembru 1777. It-Tieni Kungress Kontinentali rritorna fl-Independence Hall għal-laqgħat finali tiegħu mit-2 ta' Lulju 1778 sal-1 ta' Marzu 1781.
Skont l-Artikoli tal-Konfederazzjoni, il-Kungress tal-Konfederazzjoni inizjalment iltaqa' f'Independence Hall, mill-1 ta' Marzu 1781 sal-21 ta' Ġunju 1783. Madankollu, bħala riżultat tar-Ribelljoni ta' Pennsylvania tal-1783, il-Kungress reġa' ġie ttrasferit minn Philadelphia f'Ġunju 1783 għal Princeton, New Jersey, u eventalment lejn bliet oħra.
Sit ta' Wirt Dinji
L-Independence Hall ġiet iddeżinjata bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1979.
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' kriterju wieħed tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (vi) "Assoċjazzjoni diretta jew tanġibbli ma' avvenimenti jew ma' tradizzjonijiet ħajjin, ma' ideat jew ma' twemmin, jew ma' xogħlijiet artistiċi jew letterarji ta' valur universali straordinarju".
Legat
Il-film tal-1989 A More Perfect Union dwar l-avvenimenti tal-Konvenzjoni Kostituzzjonali tal-1787 fil-biċċa l-kbira tiegħu nġibed fl-Independence Hall.
Minħabba l-istorja simbolika tagħha, l-Independence Hall intużat iktar reċentement bħala post għad-diskorsi u l-protesti ta' appoġġ għall-movimenti tad-drittijiet demokratiċi u ċivili. Fis-26 ta' Ottubru 1918, Tomáš Masaryk ipproklama l-indipendenza taċ-Ċekoslovakkja fuq it-taraġ tal-Independence Hall. Jum il-Ħelsien Nazzjonali, li jikkommemora l-ġlidiet tal-Afroamerikani għall-ugwaljanza u għall-ġustizzja, ilu jiġi ċċelebrat fl-Independence Hall mill-1942. F'Jum l-Indipendenza tal-Istati Uniti, fl-4 ta' Lulju 1962, il-President John F. Kennedy ta diskors hemmhekk.
Dimostrazzjonijiet annwali organizzati mill-Organizzazzjonijiet Omofili tal-Kosta tal-Lvant favur id-drittijiet tal-omosesswali saru quddiem l-Independence Hall f'kull 4 ta' Lulju mill-1965 sal-1969.
L-Independence Hall tidher fuq in-naħa ta' wara tal-karta tal-flus tal-$100 tal-Istati Uniti, kif ukoll fuq in-nofs dollaru biċentenarju ta' Kennedy. Il-Kamra tal-Assemblea tidher fuq in-naħa ta' wara tal-karta tal-flus taż-żewġ dollari Amerikani, mill-pittura oriġinali ta' John Trumbull imsejħa Dikjarazzjoni tal-Indipendenza.
Repliki
L-Independence Hall serviet bħala mudell għall-Pennsylvania Building fil-Wirja Kolumbjana Dinjija tal-1893, għall-Pennsylvania Building fil-Wirja ta' Jamestown tal-1907, u għall-Pennsylvania Pavilion fil-Fiera Dinjija ta' New York tal-1939. Għexieren ta' strutturi li jirreplikaw jew li huma pjuttost ispirati mid-disinn ikoniku tal-Independence Hall inbnew fi nħawi oħra fl-Istati Uniti, inkluż replika eżatta faċċata ta' Knott's Berry Farm f'Buena Park, California.
Referenzi
Siti ta' Wirt Dinji
Stati Uniti |
29244 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Wied%20ta%27%20Loire | Wied ta' Loire | Il-Wied ta' Loire (bil-Franċiż: Val de Loire, pronunzjata: [val də lwaʁ]; bil-Breton: Traoñ al Liger), b'tul ta' 280 kilometru (170 mil), huwa wied li jinsab fil-parti tan-nofs tax-xmara Loire fiċ-ċentru ta' Franza, fiż-żewġ reġjuni amministrattivi ta' Pays de la Loire u ta' Centre-Val de Loire. Il-Wied ta' Loire għandu erja ta' madwar 800 kilometru kwadru (310 mili kwadri). Ġieli ssir referenza għalih bħala n-Nieqa tal-Franċiżi u l-Ġnien ta' Franza minħabba l-abbundanza ta' għelieqi bid-dwieli, għelieqi bis-siġar tal-frott (bħaċ-ċirasa), u għelieqi tal-qaqoċċ u tas-spraġ, tul ix-xtut tax-xmara. Il-wied huwa magħruf għall-irħula storiċi, għall-arkitettura u għall-inbejjed. Il-Wied ta' Loire ilu abitat mill-Paleolitku Nofsani. Fis-sena 2000, il-parti ċentrali tal-Wied ta' Loire ġiet miżjuda fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO.
Ġeografija u klima
Il-wied jinkludi l-irħula storiċi ta' Amboise, Angers, Blois, Chinon, Montsoreau, Orléans, Saumur u Tours.
Il-klima hija favorevoli fil-biċċa l-kbira tas-sena, u x-xmara spiss taġixxi bħala linja ta' demarkazzjoni fit-temp ta' Franza bejn il-klima tat-Tramuntana u dik tan-Nofsinhar. Ix-xmara għandha effett sinifikanti fuq il-mesoklima tar-reġjun, u żżid ftit gradi fit-temperatura. Il-klima jaf tkun bierda bil-ġlata fir-rebbiegħa, filwaqt li x-xhur tal-ħsad tad-dwieli jaf ikunu bix-xita. Madankollu, is-sjuf ikunu sħan, b'influwenzi mill-Atlantiku li jimmoderaw it-temperatura permezz taż-żiffa.
Din it-tabella li ġejja turi t-temperaturi, il-preċipitazzjoni u s-sigħat ta' xemx medji f'Angers (Anjou):
Inbid
Ir-reġjun tal-inbid tal-Wied ta' Loire huwa waħda mill-iżjed żoni magħrufa sew tal-produzzjoni tal-inbid u jinkludi diversi reġjuni tal-inbejjed Franċiżi tul ix-xmara, mir-reġjun ta' Muscadet mal-kosta Atlantika sar-reġjuni ta' Sancerre u ta' Pouilly-Fumé lejn ix-Xlokk tal-belt ta' Orléans fit-Tramuntana taċ-ċentru ta' Franza. L-inbejjed tal-Wied ta' Loire għandhom it-tendenza li jkollhom togħma friska u qawwija karatteristika ta' frott.
Kultura
Fit-2 ta' Diċembru 2000, l-UNESCO żiedet il-parti ċentrali tal-Wied ta' Loire, bejn Chalonnes-Sur-Loire u Sully-sur-Loire, fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tagħha. Meta ntgħażlet din iż-żona li tinkludi d-dipartimenti Franċiżi ta' Loiret, Loir-et-Cher, Indre-et-Loire u Maine-et-Loire, il-Kumitat tal-Wirt Dinji sostna li l-Wied ta' Loire huwa: "pajsaġġ kulturali eċċezzjonali, ta' sbuħija kbira, magħmul minn bliet u rħula storiċi, monumenti arkitettoniċi kbar, ix-châteaux (palazzi-kastelli), u artijiet li ġew ikkultivati u msawra minn sekli ta' interazzjoni bejn il-popolazzjonijiet lokali u l-ambjent fiżiku tagħhom, b'mod partikolari x-xmara Loire stess".
Ix-chansonniers tal-Wied ta' Loire huma grupp relatat ta' kotba tal-kant attribwiti lill-kompożituri tal-Wied ta' Loire u huma l-iżjed eżempji bikrin eżistenti ta' ġeneru ġdid li kien joffri taħlita ta' kliem, mużika u illuminazzjonijiet.
Offerta ġdida ta' arti kontemporanja qed tiżviluppa tul ix-xmara kollha ta' Loire minn Montsoreau sa Orléans, postijiet bħall-Mużew tal-Arti Kontemporanja fix-Château de Montsoreau, is-CCCOD Tours, id-Domaine Régional de Chaumont sur Loire u l-Frac Centre Orléans. Dawn huma assoċjazzjoni rari ta' arkitettura Rinaxximentali mal-arti kontemporanja.
Arkitettura
Il-wirt arkitettoniku fl-irħula storiċi tal-wied huwa notevoli, speċjalment id-diversi châteaux, bħal Château
d'Amboise, Château d'Azay-le-Rideau, Château de Chambord, Château de Chenonceau, Château de Chinon, Château de Montsoreau, Château du Rivau, Château d'Ussé u Château de Villandry. Id-diversi châteaux, li jammontaw għal iktar minn tliet mija, jinkludu l-fortifikazzjonijiet meħtieġa tal-kastelli mibnija fis-seklu 10, iżda anke s-sbuħija ta' dawk mibnija nofs millenju wara. Meta r-rejiet Franċiżi bdew jibnu x-châteaux enormi tagħhom hemmhekk, in-nies nobbli ma riedux u lanqas azzardaw ikunu 'l bogħod mis-sede tal-poter u għamlu bħalhom. Il-preżenza tagħhom fil-wied għammiel u ħadrani beda jattira l-aqwa disinjaturi tal-pajsaġġi. Barra minn hekk, apparti l-bosta châteaux, il-monumenti kulturali joħorġu fid-dieher b'mod eċċezzjonali l-ideali tar-Rinaxximent u tal-Era tal-Illuminazzjoni fir-rigward tal-ħsieb u d-disinn tal-Punent tal-Ewropa. Ħafna mix-châteaux kienu ddisinjati biex jinbnew fil-quċċata tal-għoljiet. Eżempju minnhom huwa x-Château d'Amboise. Bosta mix-châteaux kellhom knejjes estremament dettaljati u għaljin fil-proprjetajiet tagħhom, jew fi ħdan ix-château stess.
Sit ta' Wirt Dinji
Il-Wied ta' Loire bejn Sully-sur-Loire u Chalonnes ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fis-sena 2000.
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' tliet kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (i) "Rappreżentazzjoni ta' kapulavur frott il-kreattività tal-bniedem"; il-kriterju (ii) "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; u l-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".
Referenzi
Siti ta' Wirt Dinji
Franza
Kastelli
Palazzi
Widien |
29247 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Binjiet%20Goti%C4%8Bi%20Vittorjani%20u%20tal-Art%20Deco%20ta%27%20Mumbai | Binjiet Gotiċi Vittorjani u tal-Art Deco ta' Mumbai | Il-Binjiet Gotiċi Vittorjani u tal-Art Deco ta' Mumbai huma ġabra ta' binjiet pubbliċi tat-tqanqil mill-ġdid tal-istil Vittorjan tas-seklu 19 u binjiet privati tal-istil tal-Art Deco ta' Mumbai, fid-distrett ta' Mumbai, Maharashtra, l-Indja. Dawn il-binjiet tniżżlu fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2018.
Dawn il-binjiet jinsabu madwar l-Oval Maidan li huwa spazju rikreattiv kbir li fl-imgħoddi kien magħruf bħala l-Esplanade. Lejn il-Lvant tal-Oval Maidan hemm għadd ta' binjiet pubbliċi bl-istil Gotiku Vittorjan u lejn il-Punent hemm binjiet privati tal-istil tal-Art Deco, fosthom Back Bay Reclamation u Marine Drive. B'kollox hemm 94 binja li jeħtieġu l-protezzjoni bħala wirt kulturali.
Il-binjiet Gotiċi Vittorjani li jinsabu fil-Lvant tal-Oval primarjament huma l-Qorti Suprema ta' Mumbai, l-Università ta' Mumbai (Forti Campus) u l-Qorti u t-Tribunal Ċivili (fil-binja l-antika tas-segretarjat). Barra minn hekk, f'din iż-żona hemm waħda mill-binjiet ikoniċi ta' Mumbai, it-Torri tal-Arloġġ ta' Rajabai. Il-binjiet tal-Art Deco tas-seklu 20 jinsabu fil-Punent tal-Oval u primarjament jikkonsistu minn binjiet residenzjali b'sjieda privata u ċ-Ċinema Eros fost oħrajn.
Sit ta' Wirt Dinji
Dawn il-Binjiet Gotiċi Vittorjani u tal-Art Deco ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fit-30 ta' Ġunju 2018 matul it-42 sessjoni tal-Kumitat tal-Wirt Dinji f'Manama, il-Bahrain.
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (ii) "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; u l-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".
Lista ta' strutturi jew ta' siti
Vittorjani
Arkitettura Neo-Gotika (Gotika Induista) Indjana
il-Qorti u t-Tribunal Ċivili tal-Belt (il-binja antika tas-Segretarjat);
il-kumpless tal-Università ta' Mumbai:
it-Torri tal-Arloġġ ta' Rajabai;
il-Librerija Universitarja;
is-Sala tal-Konvokazzjonijiet;
il-Qorti Suprema ta' Mumbai;
il-Binja tad-Dipartiment tax-Xogħlijiet Pubbliċi;
il-Villa tal-Esplanade;
il-Librerija ta' David Sassoon;
il-Kulleġġ ta' Elphinstone;
il-Kwartieri Ġenerali tal-Pulizija ta' Maharashtra;
il-Villa Merkantili Indjana;
il-Funtana ta' Wellington.
Arkitettura Neoklassika
il-Binja tal-Bank tal-Kreditu Standard;
il-Binja tal-Armata u tal-Flotta Navali;
l-Istitut tax-Xjenza;
is-Sala ta' Sir Cowasji Jehangir, il-Gallerija Nazzjonali tal-Arti Moderna.
Arkitettura Indo-Saraċena
l-Uffiċċji tal-Kwartieri Ġenerali tal-Linji Ferrovjarji tal-Punent;
l-Istazzjon ta' Chhatrapati Shivaji Maharaj Vastu Sangrahalaya;
il-Majestic Aamdar Niwas.
Art Deco
iċ-Ċinema Regal;
il-Villa ta' Motabhoy;
is-Soona Mahal;
il-Keval Mahal;
il-binjiet madwar l-Oval Maidan u l-Marine Drive.
Gallerija
Referenzi
Siti ta' Wirt Dinji
Indja
Arkitettura |
29248 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Tequila%20%28Belt%29 | Tequila (Belt) | Tequila jew Santiago de Tequila (pronunzja: [teˈkila]; bil-lingwi Nahuatl: Tequillan, Tecuila jiġifieri "post ta' ġieħ") hija belt u muniċipalità Messikana fl-istat ta' Jalisco, u tinsab madwar 60 km mill-belt ta' Guadalajara. Il-belt ta' Tequila hija magħrufa l-iktar bħala l-post fejn twieldet ix-xarba tat-"tequila", li ssir mill-pjanta tal-agave l-blu li tikber fl-inħawi. Il-qalba tal-pjanta fiha z-zokkor u ilha tintuża min-nies tal-lokalità biex tiġi prodotta xarba ffermentata. Wara l-wasla tagħhom, l-Ispanjoli ffermentaw din ix-xarba u ddistillawha, u b'hekk ipproduċew ix-xarba tat-tequila kif inhi magħrufa llum il-ġurnata. Il-popolarità tax-xarba u l-istorja warajha wasslu biex il-belt u l-inħawi tal-madwar isiru Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO. Il-gvern federali Messikan elenka lil Tequila bħala "Pueblo Mágico" (Raħal Maġiku) fl-2003.
L-istemma tal-muniċipalità ġiet adottata uffiċjalment fil-31 ta' Diċembru 1983 mill-kunsill muniċipali. Fiha hemm il-frażi bil-Latin ALMA LAETA NOBILIS, li tfisser "ruħ ferrieħija u nobbli". Is-simboli rappreżentattivi jinkludu t-torri tal-knisja prinċipali ta' Tequila, iċ-ċmieni tad-distilleriji, il-pjanta tal-agave u l-Vulkan ta' Tequila.
Storja
L-ewwel popli li għexu f'din iż-żona x'aktarx li kienu popli tal-kultura tal-oqbra-xaftijiet ta' matul il-Perjodu Formattiv Nofsani. Sal-Perjodu Formattiv Aħħari u Klassiku, it-tradizzjoni ta' Teuchitlan daħlet fir-reġjun. Diversi kumplessi ta' guachimonton inbnew fil-qrib bħal Huitzilapa fil-Punent u Amatitan fil-Lvant. Fil-Perjodu Epiklassiku waslu popli mir-reġjun ta' Bajio matul perjodu ta' nixfa kbira u magħhom ġabu bosta karatteristiċi tal-Messiku Ċentrali. Sal-Perjodu Postklassiku fir-reġjun kien hemm varjetà ta' identitajiet etniċi, fosthom Caxcan, Cora u Huichol. L-insedjament pre-Ispaniku maġġuri ma kienx jinsab fejn hemm il-belt moderna ta' Tequila, iżda iktar f'post imsejjaħ Teochtinchán. Wara l-Konkwista Spanjola tal-Imperu tal-Azteki, l-Ispanjoli marru lejn il-Punent u dan ir-reġjun sar parti min-Nueva Galicia matul il-perjodu kolonjali. Ir-reżistenza inizjali għad-dominju Spanjol ma tantx damet wisq. In-nies lokali ffortifikaw il-belt tagħhom, iżda fl-aħħar mill-aħħar iddeċidew li jarrendu b'mod paċifiku.
Il-villaġġ ta' Santiago de Tequila ġie stabbilit fl-1530 mill-patrijiet Franġiskani, li ttrasferew ħafna min-nies lokali hawnhekk mill-Muntanja ta' Chiquihuitillo (issa magħrufa bħala l-Vulkan ta' Tequila). Fl-1541, il-popli indiġeni f'diversi partijiet tan-Nueva Galicia rvellaw kontra t-tmexxija Spanjola. Lokalment, it-Tekoksini u l-Caxcanes fl-irħula ta' Tlaltenango, Xochipila, Nochictlán u Teocaltech kienu l-ewwel li rribellaw, u iktar 'il quddiem ingħaqdu magħhom dawk li kienu f'Tequila. Dawn ir-ribelli rsistew fl-inħawi tal-Vulkan ta' Tequila. Il-patri Juan Calero mill-monasteru ta' ħdejn Tequila mar biex jipprova jikkalma s-sitwazzjoni u jġib il-paċi, iżda nqatel bil-vleġeġ u bit-tħaġġir. Ġismu tneżża mill-ħwejjeġ li kien liebes u twaħħal mal-idolu lokali tal-ġebel. Patri ieħor li miet waqt li kien qed jipprova jinnegozja t-tpaċija kien il-patri Antonio de Cuellar mill-monasteru ta' Etzatlan. F'Ottubru 1541, is-sitwazzjoni fin-Nueva Galicia tant kienet waħda serja li l-Viċirè Antonio de Mendoza wasal mill-Belt tal-Messiku. Il-kap tar-ribelli Diego Zacatecas mar biex jiltaqa' mal-Viċirè, iżda minnufih ittieħed bħala priġunier mill-Ispanjoli. Il-prezz għall-ħelsien tiegħu kien it-tmiem tar-ribelljoni u l-konverżjoni tal-kap għall-Kristjaneżmu.
Fl-1600, Pedro Sánchez de Tagle ddeċieda li jibni impjant tad-distillazzjoni fuq skala kbira bbażata fuq xarba ffermentata lokali magħmula mill-pjanta lokali tal-agave. Huwa introduċa wkoll l-idea tal-kultivazzjoni ta' din il-pjanta, li kienet nattiva għar-reġjun, fuq skala kbira.
Fil-bidu tas-seklu 19 kien hemm ribelljoni oħra fl-inħawi ta' Tequila, din id-darba mmexxija minn raġel magħruf biss bħala "l-Maskra tad-Deheb". Din ir-ribelljoni ġiet mgħakksa mill-gvernatur tan-Nueva Galicia, José Fernando de Abascal y Sousa, li sussegwentement ġie promoss għal Viċirè tal-Perù.
Ftit wara faqqgħet il-Gwerra Messikana tal-Indipendenza. Rafael Pérez, fuq l-ordnijiet ta' José María Mercado, wasal f'Tequila b'200 raġel biex jaħtaf il-belt mill-forzi rjalisti. Wara l-Indipendenza, il-belt ta' Tequila saret is-sede ta' wieħed mid-dipartimenti tal-istat il-ġdid ta' Jalisco. Meta dawn id-dipartimenti ġew organizzati mill-ġdid, il-belt ta' Tequila saret is-sede tal-muniċipalità bl-istess isem. Fl-1874, il-belt ta' Tequila ngħatat l-istatus uffiċjali ta' belt. Dan sar b'rikonoxximent ta' avveniment li seħħ fl-1873, meta Sixto Gorjón, madwar 50 pulizija u ċ-ċittadini ta' Tequila rreżistew grupp ta' banditi mmexxija minn Manuel Lozada, li kien magħruf bħala t-"Tigra ta' Alicia".
Belt
Il-belt ta' Tequila għandha popolazzjoni ta' 26,809 ruħ, jiġifieri madwar 73 % tal-abitanti tal-muniċipalità. Fiha hemm il-knisja parrokkjali prinċipali ddedikata lill-Madonna tal-Kunċizzjoni Purissima, li nbniet fis-seklu 18 minn Martín Casillas. Il-knisja għandha faċċata tal-ġebel, kampnar u pilastri b'għamla ta' piramidi maqtugħa invertiti (estipiti) mal-koxox tal-portal prinċipali. Il-portal fih żewġ sulari u kuruna. L-ewwel sular fih il-ħnejja tal-bieb prinċipali b'forma u b'siġill u huwa mirfud b'żewġ kolonni Doriċi. Is-sular ta' fuq fih tieqa b'forma bil-kolonni Doriċi fuq kull naħa, imżejna bil-kurvaturi u bil-motivi veġetali. Il-kuruna fuq nett fiha skultura tal-Arkanġlu Mikiel f'niċċa b'kolonni Doriċi fuq kull naħa wkoll. Il-portal laterali għandu daħla bl-arkata, b'kolonni Toskani u gwarniċ, kif ukoll riljiev ta' salib lejn nofsu. Fuq ġewwa hemm navata waħda u artal prinċipali Neoklassiku. Barra minn hekk fuq ġewwa hemm ukoll statwa tal-Madonna tal-Kunċizzjoni li tmur lura għall-1865.
Strutturi lajċi notevoli jinkludu l-Quinta Sauza li nbniet fis-snin 30 tas-seklu 19 u d-distillerija ta' La Perserverancia li nbniet fl-1873. Il-Quinta Sauza għandha ġnien kbir fuq barra b'funtani elaborati tal-ġebel. Fl-atriju hemm tinqix b'xeni mill-passjoni ta' Kristu. Il-faċċata tad-dar għandha riljievi ta' pjanti u fiha diversi daħliet. Fuq ġewwa hemm bitħa b'funtana mżejna fiċ-ċentru u hemm daħla għall-kappella fuq wara, li hija mżejna b'motivi ta' pjanti u ta' sriep. F'La Perseverancisa hemm pittura enormi ta' Gabriel Flores tal-1969 li turi l-produzzjoni u x-xorb tat-tequila. Id-distillerija toffri żjarat iggwidati. Din id-distillerija għandha wkoll mużew quddiem il-palazz muniċipali, b'pitturi, ritratti, skulturi u l-makkinarju tad-distillerija ta' La Perservancia għall-wiri, kif ukoll kamra ddedikata għall-artiġjanat reġjonali.
Il-Mużew Nazzjonali tat-Tequila (MUNAT) jinsab fil-belt ta' Tequila fuq art li kienet inxtrat u twarrbet minn Cipriano Rosales fil-bidu tas-seklu 20 għal attivitajiet kulturali u/jew edukattivi. L-Iskola Primarja ta' Eduardo González ġiet stabbilita fl-1933, u din saret skola vokazzjonali fl-1979. Fis-snin 80 tas-seklu 20 din ingħalqet minħabba d-deterjorament tal-binja. Wara mmudellar estensiv mill-ġdid, il-binja reġgħet infetħet bħala l-Casa de Cultura Tequilense (iċ-Ċentru Kulturali ta' Tequila) sas-sena 2000, meta mbagħad ġiet ikkonvertita fil-Mużew Nazzjonali tat-Tequila. Dan huwa l-ewwel mużew fid-dinja ddedikat lil dan il-liker.
Madwar 10 kilometru 'l barra mill-belt ta' Tequila stess hemm is-Santwarju ta' San Toribio Romo González fit-triq li twassal għall-Balneario La Toma, f'komunità msejħa Agua Caliente. Toribio Romo ġie kkanonizzat mill-Papa Ġwanni Pawlu II. Is-Santwarju jinsab fil-post fejn San Toribio nqabad u sparawlu fil-Gwerra ta' Cristero.
Il-Festival Nazzjonali tat-Tequila jsir kull sena mill-aħħar ta' Novembru sa nofs Diċembru. Matul dan l-avveniment, tiġi inkurunata r-Reġina tat-Tequila għal dik is-sena partikolari u d-distilleriji prinċipali tal-inħawi kollha jkunu preżenti b'kampjuni tat-tequila tagħhom. Isiru wkoll avvenimenti ta' charreada u parata bil-karrijiet, bil-ġlied tas-sriedaq, bil-mariachis, u bil-logħob tan-nar. Dan il-festival jaħbat mal-festa tal-qaddisa patruna ta' Tequila, il-Madonna tal-Kunċizzjoni Purissima.
Tradizzjoni pjuttost sorprendenti għal min mhuwiex minn Tequila hija t-tberik billejl tal-belt mill-kappillan tal-belt. Fid-9 ta' filgħaxija kull lejl, il-kappillan jagħti t-tberik tiegħu billi jdoqq il-qniepen tliet darbiet, u jiddirezzjona l-eqdes kurċifiss bis-sagrament lejn l-erba' punti kardinali. F'dak il-mument, kulħadd fil-belt jieqaf jagħmel li kien qed jagħmel, u saħansitra jitfi l-affarijiet moderni bħat-televiżjoni jew ir-radju u jinġabar biex jilqa' t-tberik.
Xorb
Ix-xarba msejħa tequila fil-verità hija varjetà ta' mezcal, magħmula kollha jew il-biċċa l-kbira minnha bil-pjanta tal-agave blu. Din il-pjanta hija nattiva għall-inħawi ta' Tequila u b'hekk din il-verżjoni tal-mezcal ingħatat isem il-belt. L-użu tal-pjanta tal-agave jmur lura saħansitra għall-perjodu pre-Ispaniku. Il-"piña" (litteralment l-ananas) jew il-qalba tal-pjanta kienet tintuża mill-popli indiġeni u kienet tissajjar bħala ħelu, kif ukoll bħala l-bażi għal xarba alkoħolika ffermentata. Din ix-xarba kienet tissejjaħ mezcal mill-popli nattivi u kienet tixbah il-pulque tal-lum il-ġurnata. Mal-wasla tal-Ispanjoli, in-nattivi kienu diġà qed jikkultivaw il-pjanta. L-Ispanjoli għall-ewwel kienu qed jikkunsidraw li jieħdu din il-pjanta magħhom lejn Spanja iżda ddeċidew li jiżviluppaw lilha u l-prodott ewlieni tagħha fil-Messiku.
L-Ispanjoli introduċew id-distillazzjoni biex mill-mezcal iffermentat nattiv jipproduċu t-tequila. L-ewwel distillerija fuq skala kbira nħolqot fl-1600 u matul il-perjodu kolonjali d-domanda għax-xarba wasslet f'uħud mill-eqdem impriżi li għadhom joperaw f'dawn l-inħawi, fosthom: "La Rojeña", li ġiet stabbilita fl-1795; "El Tigre" (issa La Constancia) li ġiet stabbilita fl-1823; Destiladora de Occidente (issa "Tequila D’Reyes") li ġiet stabbilita fl-1840; La Perseverancia (issa Tequila Sauza) li ġiet stabbilita fl-1873; El Llano (issa Tequila Azteca) li ġiet stabbilita fl-1876; u La Mexicana (issa Tequila Orendain) li ġiet stabbilita fl-1879.
Fl-1873, l-"inbid Mezcal" (isem antik li kien jintuża meta kienet issir referenza għax-xarba tat-tequila) mir-reġjun ta' Jalisco ġie uffiċjalment imsejjaħ "Tequila", sabiex jiġi distint mill-ispirti tal-Mezcal prodotti fin-Nofsinhar tal-Messiku, bħal dawk prodotti f'Oaxaca.
L-isem "tequila" ġie protett mill-gvern Messikan mill-1974, u l-użu tiegħu huwa limitat għall-prodotti distillati mill-agave mkabbra f'ċerti reġjuni tal-Messiku. Dawn ir-reġjuni jinsabu fl-istati ta' Jalisco, Michoacán, Nayarit u Guanajuato, u f'partijiet mill-Istat ta' Tamaulipas. L-artijiet f'Tamaulipas żdiedu wara peress li kibret il-ħtieġa li jiġu kkultivati l-pjanti tal-agave blu, u dawn l-artijiet u l-agave mkabbra fihom ġew iċċertifikati mill-gvern Messikan għall-kwalità tagħhom. L-isem huwa limitat ukoll għal ħmistax-il faċilità tal-produzzjoni, fosthom Tequila Sauza, Tequila Orendaín u Jorge Salles Cuervo.
Diversi distilleriji antiki fl-inħawi jipproduċu bejn 500 u 1,000 litru kuljum iżda dan mhux biżżejjed biex tiġi ssodisfata d-domanda internazzjonali għall-prodott li żdiedet ferm mis-snin 80 tas-seklu 20 'l hawn. Il-belt u l-inħawi tal-madwar jattiraw eluf ta' viżitaturi kull sena biex jaraw l-għelieqi, id-distilleriji, il-Mużew Nazzjonali tat-Tequila, il-Barraca de Tequila u biex jikrbu t-Tequila Express, li hija ferrovija li topera minn Guadalajara sa Tequila. Il-ferrovija għandha erba' vaguni u tesa' massimu ta' 68 ruħ u normalment wieħed irid jixtri l-biljetti għaliha mill-inqas minn xi xahar qabel.
Sit ta' Wirt Dinji
L-istorja u l-kultura tal-produzzjoni tat-tequila wasslu biex il-belt ta' Tequila u l-għelieqi enormi tal-agave madwar il-belt jitniżżlu bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO. Is-sit jinkludi 35,019-il ettaru bejn l-għoljiet ta' taħt il-Vulkan ta' Tequila u l-wied tar-Rio Grande de Santiago, li huma miksija bil-pjanti tal-agave blu. Għal iktar minn 2,000 sena, din il-pjanta ntużat għall-produzzjoni tax-xarbiet iffermentati u tad-drapp, u mis-seklu 16 intużat għall-produzzjoni tal-liker distillat imsejjaħ tequila. Kemm ix-xarba kif ukoll il-kultura assoċjata mal-produzzjoni tagħha ġew assorbiti fl-identità Messikana. Fi ħdan l-għelieqi ta' dan is-Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO hemm il-bliet u l-irħula ta' Tequila, Arenal, Amatitan u Teuchitlán fejn hemm diversi faċilitajiet kbar tal-produzzjoni tat-tequila.
Dan is-sit fih inventarju ta' għelieqi, distilleriji u fabbriki (attivi u mhux attivi), kif ukoll "tabernas" (faċilitajiet illegali tal-produzzjoni tat-tequila matul il-perjodu kolonjali), il-bliet u l-irħula, u s-siti arkeoloġiċi ta' Teuchitlán. Ħafna mill-faċilitajiet tal-produzzjoni tat-tequila jinsabu f'haciendas kbar li jmorru lura saħansitra sas-seklu 18. Il-biċċa l-kbira tad-distilleriji u tal-haciendas huma magħmula bil-brikks u bit-tajn, b'ħitan tal-istukko b'passata tkaħħil okra tal-ġebla tal-ġir, ħnejjiet tal-ġebel, kantunieri tal-ġebel u gwarniċi tat-twieqi. Il-biċċa l-kbira minnhom huma mżejna b'tiżjin Neoklassiku jew Barokk. Il-produzzjoni tat-tequila tirrappreżenta l-fużjoni tat-tradizzjoni pre-Ispanika tal-produzzjoni tal-alkoħol bl-agave mat-tekniki Ewropej tad-distillazzjoni. Is-sit arkeoloġiku ta' Teuchitlán huwa ta' wieħed mill-ewwel kulturi b'soċjetà agrikola.
Il-Pajsaġġ tal-Agave u l-Faċilitajiet Industrijali Antiki ta' Tequila ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2006.
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' erba' kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (ii) "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; il-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem"; il-kriterju (v) "Eżempju straordinarju ta' insedjament uman tradizzjonali, ta' użu tal-art jew ta' użu tal-baħar, li jirrappreżenta kultura (jew kulturi), jew interazzjoni umana mal-ambjent, speċjalment meta jkun sar vulnerabbli minħabba l-impatt ta' bidla irreversibbli"; u l-kriterju (vi) "Assoċjazzjoni diretta jew tanġibbli ma' avvenimenti jew ma' tradizzjonijiet ħajjin, ma' ideat jew ma' twemmin, jew ma' xogħlijiet artistiċi jew letterarji ta' valur universali straordinarju".
Turiżmu
Ir-Rotta tat-Tequila bħala destinazzjoni turistika nħolqot fl-2006. Flimkien mat-Tequila Express, dawn inħolqu bl-għan li t-turiżmu jiġi promoss f'Tequila u fil-muniċipalitajiet ġirien ta' El Arenal, Amatitán, Magdalena u Teuchitlan, li fihom ukoll faċilitajiet importanti tal-produzzjoni tat-tequila, kif ukoll attrazzjonijiet kulturali u arkeoloġiċi. It-tnejn li huma jgħaddu qalb l-għelieqi enormi tal-agave blu. Ir-Rotta tat-Tequila nħolqot u hija ssorveljata mill-Consejo Regulador del Tequila, li jirregola l-produzzjoni u l-awtentiċità tal-liker li jiġi prodott hemmhekk. Attrazzjonijiet oħra tul ir-rotta jinkludu s-siti arkeoloġiċi, il-vilel antiki u l-minjieri tal-opal u tal-ossidjana. Is-siti arkeoloġiċi primarjament huma ta' kultura magħrufa bħala l-Guachimontones u tinsab fil-muniċipalitajiet ta' Teuchitlan u Magdalena. F'għadd ta' haciendas/distilleriji antiki, il-viżitaturi jiġu mistiedna jippruvaw imiddu jdejhom f'xi aspetti tal-produzzjoni tat-tequila, bħat-tqattigħ tal-friegħi bix-xewk mill-qalba tal-pjanta tal-agave. Il-biċċa l-kbira tal-haciendas għandhom ukoll postijiet apposta biex wieħed ikun jista' jduq it-tequila kif ukoll ristoranti. Tul ir-rotta hemm ukoll il-Vulkan ta' Tequila.
It-Tequila Express hija ferrovija għat-turisti li ilha topera mill-1997. Nhar ta' Sib u nhar ta' Ħadd din il-ferrovija tieħu lill-passiġġieri qalb l-għelieqi u l-pajsaġġ tat-tequila, li jkunu akkumpanjati minn mużika mariachi f'ħin reali u gwidi bilingwi sal-Hacienda San José del Refugio. Żjara ggwidata oħra hija msejħa l-Avventura tat-Tequila, li twassal lin-nies fuq vannijiet lejn id-distilleriji ta' la Cofradía u ta' Mundo Cuervo.
Il-Fiera Nazzjonali Messikana tat-Tequila ssir kull sena mit-30 ta' Novembru sat-12 ta' Diċembru. Fiha jkun hemm parati, charreadas (rodeos Messikani), ġlied tas-sriedaq, serenati bil-mariachis u logħob tan-nar.
Tequila hija famuża wkoll għaliex intużat bħala l-post fejn inġibdet is-sensiela televiżiva Destilando Amor, bil-protagonisti Angélica Rivera u Eduardo Yáñez.
Ġeografija
Tequila hija waħda mill-124 muniċipalità ta' Jalisco, u tinsab kemm kemm fil-Punent taċ-ċentru tal-istat. It-territorju huwa estiż fuq 1,689.11-il kilometru kwadru, b'elevazzjoni li tvarja bejn 700 u 2,900 metru 'l fuq mil-livell tal-baħar. Il-muniċipalità tmiss mar-reġjun metropolitan prinċipali ta' Guadalajara lejn il-Lvant (Zapopan), u mal-Istat ta' Zacatecas lejn it-Tramuntana. Il-muniċipalitajiet ġirien kollha madwar il-Vulkan ta' Tequila jiffurmaw ir-reġjun ikbar ta' Tequila. Dawn jinkludu l-muniċipalitajiet biswit ta' Amatitlán, Magdalena, San Juanito de Escobedo, San Martín de Bolaños, San Cristóbal de la Barranca, Hostotipaquillo u, fin-Nofsinhar tal-Vuljan ta' Tequila: Teuchtilán u Ahualulco de Mercado. Is-suddiviżjoni oriġinali tal-artijiet tar-reġjun ġiet delinjata mill-haciendas tat-tkabbir tal-agave fir-reġjun kollu.
Wara l-indipendenza, l-istat ta' Jalisco oriġinarjament ġie maqsum f'26 dipartiment, u Tequila kienet waħda mis-sedi tad-dipartimenti. Wara li nħolqu l-muniċipalitajiet moderni, il-belt ta' Tequila baqgħet sede tal-muniċipalità ta' Tequila. Din il-muniċipalità fiha 207 komunitajiet u l-iżjed popolati (apparti l-belt ta' Tequila stess) huma El Salvador, San Martín de las Cañas, Santa Teresa u Potrero de la Rivera. Il-popolazzjoni totali tal-muniċipalità tlaħħaq 38,534 ruħ, u 73 % minnhom jgħixu fis-sede muniċipali ta' Tequila.
Il-muniċipalità tinsab fuq art imħarbta bi ftit li xejn spazju ċatt għajr f'xi widien. Ix-xmara Santiago y Chico tikkostitwixxi l-punti bl-iktar elevazzjoni baxxa tal-muniċipalità, b'700 metru, filwaqt li l-ogħla elevazzjoni tinsab fin-Nofsinhar. L-ogħla muntanja hija l-Muntanja jew il-Vulkan ta' Tequila, b'2,900 metru. Dan il-vulkan mhuwiex attiv, u l-aħħar żbroffar seħħ iktar minn 220,000 sena ilu. Il-vulkan jiddomina l-pajsaġġ fiċ-ċentru tal-muniċipalità. Hawnhekk isiru diversi attivitajiet tal-mixi jew tipi oħra ta' ekoturiżmu, iżda l-infrastruttura bħat-toroq, is-sigurtà u s-sinjali huma minimi. Il-parti tal-Lvant tal-muniċipalità hija ddominata mis-Sierra de los Balcones.
Klima
Tequila għandha klima ta' savana tropikali b'xi influwenzi semiaridi. Ikollha staġun tan-nixfa fix-xitwa u fir-rebbiegħa u staġun tax-xita fis-sajf u fil-ħarifa. It-temperaturi ma tantx ivarjaw wisq bejn is-sajf u x-xitwa, b'medja ta' madwar 22.5°C. Fl-ogħla elevazzjonijiet hemm foresti tas-siġar taż-żnuber u tal-ballut, filwaqt li fl-elevazzjonijiet iktar baxxi hemm il-mesquite, in-nopal, u veġetazzjoni oħra. Il-muniċipalità għandha 28,430 ettaru ta' foresti l-iktar bis-siġar taż-żnuber fiż-żona muntanjużi iktar għoljin. Ix-xmajjar ewlenin tal-muniċipalità huma Santiago, El Chico u Bolaños. Barra minn hekk hemm għadd kbir ta' nixxigħat żgħar.
Il-biċċa l-kbira tal-ekonomija tal-muniċipalità għadha bbażata fuq l-agrikoltura li timpjega madwar 47 % tal-popolazzjoni. Minkejja t-tkabbir viżibbli ħafna tal-pjanta tal-agave blu, il-biċċa l-kbira tat-territorju għadu ddedikat lit-tkabbir tal-qamħirrum. Għelejjel oħra jinkludu s-sorgum, il-fażola, il-mango, il-larinġ, l-avokado u l-qargħa aħmar. Fost il-bhejjem li jitrabbew hemm il-bhejjem tal-ifrat għaċ-ċanga, il-baqar tal-ħalib, il-ħnieżer, il-mogħoż, iż-żwiemel, il-ħmir u n-naħal. Il-produzzjoni tat-tequila timpjega madwar 25 % tal-popolazzjoni tal-muniċipalità, iżda trendi l-iktar flus. Tirrappreżenta l-biċċa l-kbira tal-bażi industrijali tal-muniċipalità. It-turiżmu, bħal dak marbut mat-tequila u s-siti tal-ekoturiżmu, huwa parti li qed tikber tal-ekonomija. Eżempju ta' ekoturiżmu huwa l-Balneario La Toma, li jinsab fuq art imħarbta ħafna bl-irdumijiet, fejn isiru r-rappelling, il-paragliding u sports simili oħra. Isir ukoll xogħol tal-estrazzjoni, l-iktar tal-opal, tad-deheb u tal-fidda.
Ġemellaġġ
Tequila għandha ġemellaġġi ma' Cathedral City, California, li tinsab fil-Wied ta' Coachella fin-Nofsinhar ta' California, l-Istati Uniti. Membri tal-Kunsill ta' Tequila, promoturi tan-negozju u uffiċjali tar-Rotary Club attendew bosta ċelebrazzjonijiet ospitati mill-belt ta' California, inkluż il-Festival ta' Tequila, li sar fl-1998 u enfasizza l-arti, il-kultura u l-prodotti ta' Tequila, Jalisco. Minn dak iż-żmien 'l hawn, Cathedral City ġeddet tradizzjoni ta' ċelebrazzjoni tal-għoxrin anniversarju tal-ġemellaġġ li fl-2016 inzerta ħabat mal-35 anniversarju tal-inkorporazzjoni ta' Cathedral City. It-Taste of Jalisco Festival sar fiċ-ċentru tal-belt u enfasizza l-kultura, il-mużika u l-ikel Messikan tal-belt ta' Tequila.
Bliet oħra ġemellati ma' Tequila huma Pisco, il-Perù, u Jelenia Góra, il-Polonja.
Referenzi |
29261 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Zacatecas%20%28belt%29 | Zacatecas (belt) | Zacatecas (pronunzja bl-Ispanjol: [sakaˈtekas]) hija l-belt prinċipali fi ħdan il-muniċipalità Messikana bl-istess isem, u hija l-belt kapitali u l-ikbar belt tal-istat ta' Zacatecas. Il-belt tinsab fit-Tramuntana tal-Messiku ċentrali. Il-belt bdiet bħala kamp Spanjol tax-xogħol fil-minjieri f'nofs is-seklu 16. L-Amerikani Nattivi diġà kienu jafu bid-depożiti rikki tal-fidda u ta' minerali oħra fl-inħawi. Bis-saħħa tal-ġid li pprovdew il-minjieri, il-belt ta' Zacatecas malajr saret waħda mill-iżjed bliet importanti tal-estrazzjoni fi Spanja l-Ġdida. Fl-inħawi seħħew battalji matul is-seklu 19 li kien pjuttost turbolenti, iżda l-avveniment suċċessiv l-iktar importanti kienet il-Battalja ta' Zacatecas matul ir-Rivoluzzjoni Messikana meta Francisco Villa ħataf il-belt, avveniment li għadu jiġi ċċelebrat kull sena. Illum il-ġurnata, il-parti kolonjali tal-belt saret Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO, bis-saħħa l-binjiet Barokki u strutturi oħra li nbnew matul il-perjodu meta x-xogħol tal-estrazzjoni kien fl-aqwa tiegħu. Ix-xogħol tal-estrazzjoni għadu industrija importanti.
Etimoloġija
L-isem "Zacatecas" oriġina mill-poplu Zacateco u għandu l-għeruq tiegħu fil-lingwa Nahuatl. L-isem ifisser "poplu tal-bwar tal-ħaxix".
Storja
Popli indiġeni
L-ewwel nies li insedjaw l-inħawi waslu madwar 10,000 sena ilu, meta l-klima kienet iktar sħuna u kienet tinżel ħafna iktar xita, għaldaqstant kien hemm veġetazzjoni u organiżmi selvaġġi differenti. Eventwalment, l-inħawi ġew iddominati mit-tribujiet Chichimeca bħall-Caxcans, Guachichils, Guamares, Huichols, Zacatecos u oħrajn, filwaqt li z-Zacatecos kienu l-iżjed numerużi fiż-żona fejn tinsab il-belt illum. Dawn il-popli kienu jaħdmu fl-estrazzjoni tal-fidda u ta' metalli oħra fl-għoljiet tal-belt ferm qabel waslu l-Ewropej, u b'hekk il-belt kienet importanti diġà fiż-żminijiet pre-Kolombjani.
Perjodu kolonjali
L-Ispanjoli waslu fl-inħawi ta' Zacatecas minn Guadalajara. Fl-1540, Nuño de Guzmán ivvjaġġa mill-Belt tal-Messiku u ħakem dawk li issa huma l-istati ta' Michoacán u Jalisco. Wieħed mil-logutenenti ta' Guzmán, Cristóbal de Oñate, ħakem l-inħawi madwar il-belt attwali ta' Guadalajara. Min-naħa l-oħra, Pedro Almindes Chirinos Peralmindes, esplora l-artijiet fit-Tramuntana, u ħa lil Zacatecas f'radda ta' salib mingħajr ma kien jaf x'rikkezzi kien hemm taħt l-art. Inizjalment iż-żona kienet sempliċement żona ta' fruntiera. Suċċessivament saru spedizzjonijiet oħra, inkluż waħda minn Juan de Tolosa fl-1546, li ħa kampjuni tal-blat minn Cerro de la Bufa, u b'hekk ġie stabbilit li fihom konċentrazzjonijiet għoljin ta' fidda u ta' ċomb. F'qasir żmien ġie stabbilit kamp tax-xogħol fil-minjieri taħt Cerro de la Bufa. Inizjalment iz-Zacatecos iġġieldu kontra l-preżenza permanenti tal-Ispanjoli, iżda l-potenzjal tal-estrazzjoni fl-inħawi saħħaħ il-qilla tal-Ewropej u l-poplu nattiv ġarrab telfa fis-snin 40 tas-seklu 16. Tolosa, Diego de Ibarra, Baltasar Temiño de Bañuelos, Andrés de Villanueva u oħrajn wettqu stħarriġiet tal-għoljiet l-oħra tal-madwar.
Kamp militari tal-estrazzjoni ġie stabbilit formalment fl-1548 u ssejjaħ Minas de Nuestra Señora de Remedios. L-ewwel vina ewlenija tal-fidda nstabet fl-1548 f'minjiera msejħa San Bernabé. Din is-sejba ġiet segwita b'sejbiet simili oħra fil-minjieri msejħa Albarrada de San Benito, Vetagrande, Pánuco u oħrajn. Dan wassal għadd kbir ta' nies lejn Zacatecas, fosthom artiġjani, merkanti, membri tal-kleru u vjaġġaturi. Fl-1550, f'Zacatecas waslet Leonor Cortés Moctezuma, il-bint illeġittia tal-konkwistatur Hernán Cortés u Isabel Moctezuma, bint l-imperatur tal-Azteki. Doña Leonor iżżewġet lil Juan de Tolosa. L-insedjament kiber fi żmien ftit snin f'waħda mill-iżjed bliet importanti fi Spanja l-Ġdida u saret l-iżjed popolata wara l-Belt tal-Messiku. Il-kamp sar parroċċa fl-1550 u fl-1585 din ġiet iddikjarata bħala belt bit-titlu ta' "Muy Noble y Leal Ciudad de Nuestra Señora de Zacatecas" (Belt Nobbli u Leali Ħafna tal-Madonna ta' Zacatecas), u ngħatat l-istemma mingħand Filippu II ta' Spanja fl-istess żmien. Is-suċċess tal-minjieri wassal għall-wasla tal-popli indiġeni u għall-importazzjoni ta' skjavi ta' karnaġġjon sewda biex jaħdmu fihom. Il-kamp tax-xogħol tal-minjieri nfirex lejn in-Nofsinhar tul l-Arroyo de la Plata, li issa tinsab taħt Triq Hidalgo, l-eqdem triq prinċipali tal-belt. Inbnew binjiet għoljin hemmhekk minħabba n-nuqqas ta' art ċatta tajba għall-kostruzzjoni. L-ewwel dar jingħad li nbniet hemmhekk fl-1547, eżatt qabel il-fortizza u l-fonderija tal-metall. Fis-snin 50 tas-seklu 16 inbnew l-isptarijiet u l-ospizji.
L-istat ta' Zacatecas kien wieħed mill-iżjed stati għonja fil-Messiku. Waħda mill-iżjed minjieri importanti mill-perjodu kolonjali kienet il-minjiera ta' El Edén. Bdiet topera fl-1586 f'Cerro de la Bufa. Prinċipalment kienet tipproduċi deheb u fidda, l-iktar fis-sekli 17 u 18. Illum il-ġurnata l-minjiera tinsab fil-limiti tal-belt u x-xogħlijiet fil-minjiera waqfu fl-1960. Il-minjiera reġgħet infetħet bħala attrazzjoni turistika fl-1975. Sal-aħħar tas-seklu 16, il-belt saret it-tieni l-iżjed belt importanti wara l-Belt tal-Messiku, u l-introjtu li pproduċew il-minjieri tagħha għall-Kuruna Spanjola għamluha waħda mill-iżjed bliet setgħana fl-Ewropa. Kienet meqjusa importanti bħala belt mhux biss għax-xogħol fil-minjieri. Il-biċċa l-kbira tal-ordnijiet monastiċi fi Spanja l-Ġdida eventwalment stabbilew il-monasteri tagħhom, u b'hekk Zacatecas saret ċentru importanti għall-evanġelizzazzjoni. Il-Franġiskani waslu fl-1558, il-Wistinjani fl-1576 u d-Dumnikani fl-1604. Ħafna mill-ispedizzjonijiet missjunarji lejn l-inħawi li issa huma magħrufa bħala California u Texas ġew minn din il-belt.
Matul il-kumplament tal-perjodu kolonjali, ir-rikkezzi minn taħt l-art, iffinanzjaw il-kostruzzjoni ta' binjiet reliġjużi u lajċi importanti. Il-qofol ta' dan il-perjodu ta' kostruzzjoni kien fis-seklu 18. Waħda minn dawn il-binjiet huwa il-Colegio de San Luis Gonzaga, li ġie stabbilit fl-1796.
Gwerra Messikana tal-Indipendenza
Ignacio López Rayón mexxa grupp ta' ribelli Messikani u ħataf il-belt ta' Zacatecas fil-15 ta' April 1811, kmieni fil-ġlieda għall-indipendenza Messikana minn Spanja. Víctor Rosales u José María Cos kienu l-mexxejja tar-ribelljoni ta' Hidalgo. Ftit wara l-Indipendenza, il-gvern Messikan stabbilixxa l-belt ta' Zacatecas bħala l-belt kapitali tal-istat ta' Zacatecas li kien għadu kemm ifforma.
Seklu 19
F'nofs is-snin 20 tas-seklu 19, istituzzjonijiet bħall-ewwel teatru tal-opri, l-ewwel kulleġġ tal-għalliema, it-teżor statali, il-qorti suprema statali u istituzzjonijiet oħra ġew stabbiliti fil-belt meta ġiet iffirmata l-ewwel kostituzzjoni statali. L-ewwel gazzetta fl-istat bdiet tiċċirkola fl-1825. Il-muniċipalità ġiet stabbilita fl-1825 ukoll.
Minn tmiem il-Gwerra tal-Indipendenza sa kważi tmiem is-seklu 19, il-liberali jew il-federalisti u l-konservattivi, li kienu favur it-tmexxija ċentralizzata mill-Belt tal-Messiku, issieltu għall-kontroll ta' Zacatecas. Fl-1835, Antonio López de Santa Anna li dak iż-żmien kien għadu liberali rebaħ kontra t-truppi ta' Francisco Garcia Salinas. Matul il-Gwerra tar-Riforma, il-belt ittieħdet mill-ġeneral konservattiv Miguel Miramón.
L-ewwel linja ferrovjarja bejn Zacatecas u Guadalupe tlestiet fl-1880. Il-kollegamenti ferrovjarji mal-Belt tal-Messiku u ma' El Paso ġew stabbiliti fl-1884.
Rivoluzzjoni Messikana
Matul ir-Rivoluzzjoni Messikana, f'Zacatecas seħħet il-Battalja ta' Zacatecas fl-1914, fejn il-forzi ribelli ta' Francisco Villa daru kontra l-forzi tal-gvern ta' Victoriano Huerta. Zacatecas kienet l-aħħar fortizza tal-forzi ta' Huerta, bil-wasla tad-División del Norte fid-19 ta' Ġunju 1914 minn Torreón.
Permezz tal-ħtif tal-belt, Villa kien ikollu t-triq imwittija biex jasal sal-Belt tal-Messiku. Il-forzi ta' Villa kienu jaqgħu taħt il-kmand dirett tal-Ġeneral Felipe Ángeles, u l-forzi ta' Huerta kienu jaqgħu taħt il-kmand tal-Ġeneral Luis Medina Barrón. Mid-19 sat-23 ta' Ġunju, il-Ġeneral Medina użda ħuġġieġa miġjuba mill-belt portwali ta' Veracruz sabiex idawwal l-għoljiet billejl u jikxef il-pożizzjonijiet tar-ribelli. Il-battalja bdiet fl-10 ta' filgħodu fit-23 ta' Ġunju bl-isparar tal-kanuni min-naħa tar-ribelli. Iktar minn 22,000 persuna tat-truppi ribelli mbagħad ressqu lejn il-belt minn erba' direzzjonijiet, mill-għoljiet magħrufa bħala La Bufa, La Sierpe, Loreto u La Tierra Negra. Il-battalja kompliet għaddejja sa madwar il-5 ta' waranofsinhar, meta t-truppi ta' Huerta bdew jabbandunaw il-pożizzjonijiet tagħhom, u d-División del Norte ħadet il-kontroll strateġiku tal-għoljiet ta' La Bufa u ta' El Grillo, u daħlet fil-belt. Ir-ribelli serqu r-rikkezzi tal-belt u qerdu għadd ta' binjiet. Fil-battalja mietu madwar 5,000 persuna mit-truppi ta' Huerta u madwar 3,000 persuna mill-forzi ribelli. Wara r-Rivoluzzjoni Messikana, il-belt ta' Zacatecas iddeċidiet li terġa' tuża l-istemma oriġinali mogħtija lilha minn Filippu II, u għamlitha l-istemma kemm tal-belt kif ukoll tal-istat. L-istemma kienet ġiet skartata wara l-Gwerra tal-Indipendenza. Il-"Marcha Aréchiga" jew il-"Marcha Zacatecas", miktub minn Genaro Codina fil-bidu tas-seklu 20, sar l-innu semiuffiċjali tal-belt u tal-istat.
Seklu 20
L-Instituto de Ciencias (l-Istitut tax-Xjenzi) l-antik ġie stabbilit mill-ġdid bħala l-Universidad Autónoma de Zacatecas (l-Università Awtonoma ta' Zacatecas) fl-1968, u fl-1970 inbena ajruport internazzjonali. L-anniversarju tal-belt kien ġie ċċelebrat fil-jum tal-Madonna ta' Zapopan, li kienet il-patruna tal-belt sal-1975. Minn dak iż-żmien 'l hawn, il-patruna saret il-Madonna tal-Patroċinju, li tiġi ċċelebrata fl-istess jum.
Iċ-ċentru storiku tal-belt tniżżel fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1993. Skont id-deskrizzjoni tad-dokument tan-nomina mibgħut lill-UNESCO: "Il-belt ġiet stabbilita fl-1546 wara l-iskoperta ta' depożitu rikk tal-fidda. Zacatecas laħqet il-quċċata tal-prosperità tagħha fis-sekli 16 u 17. Mibnija fuq ix-xaqlibiet weqfin ta' wied dejjaq, il-belt għandha veduti panoramiċi tal-inħawi kollha tal-madwar. Hemm ukoll diversi binjiet antiki, kemm reliġjużi kif ukoll ċivili. Il-katidral, li nbena bejn l-1730 u l-1760, jiddomina ċ-ċentru storiku tal-belt. Huwa notevoli għad-disinn armonjuż tiegħu kif ukoll għall-faċċati Barokki tiegħu, fejn elementi dekorattivi Ewropej u indiġeni jinsabu maġenb xulxin".
Zacatecas esperjenzat għadd ta' terremoti mill-perjodu kolonjali 'l hawn. L-aħħar terremot seħħ fl-1995 u kkawża ħsarat mhux gravi.
Seklu 21
Fl-2009, il-kunsill tal-belt approva l-logo tal-amministrazzjoni l-ġdida li jinkludi x-xbieha tal-Madonna ta' Zacatecas. Madankollu, minn dak iż-żmien 'l hawn intqal li l-logo l-ġdid ikasbar l-Artikolu 5 tal-kostituzzjoni ta' Zacatecas kif ukoll l-Artikolu 10 tal-liġi msejħa Bando de Policía y Buen Gobierno. Oġġezzjoni oħra kienet li l-istemma l-ġdida fiha l-kuluri isfar u iswed, li inzertaw huma wkoll il-kuluri tal-partit politiku tal-president muniċipali. Il-belt tant kibret li d-djar issa waslu sa xifer l-irdumijiet u nbnew saħansitra fuq l-iskart mill-minjieri. Dan kien possibbli minħabba n-nuqqas ta' regolamentazzjoni u ppjanar urban mill-awtoritajiet fl-imgħoddi. L-irregolaritajiet jeżistu f'85 % tal-kwartieri tal-belt iżda l-kwartieri ta' Lázaro Cárdenas, Minera, CNOP, Lomas de la Pimienta, Benito Juárez u González Ortega għandhom l-ikbar ammont ta' irregolaritajiet. Ħafna minn dawn il-binjiet għandhom problemi strutturali u infrastrutturali, fosthom l-għargħar u l-ħsarat li jiġu kkawżati meta tinżel ħafna xita.
Sit ta' Wirt Dinji
Iċ-Ċentru Storiku tal-Belt ta' Zacatecas ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1993.
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (ii) "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; u l-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".
Belt
Il-belt tiġi deskritta bħala belt "con rostro de cantera rosa y corazón de plata" (b'wiċċ tal-ġebel lewn roża u qalb tal-fidda) minħabba l-ġebla ta' lewn roża fil-faċċati ta' bosta mill-binjiet ikoniċi tagħha kif ukoll il-fidda li xprunat l-iżvilupp u l-istorja tagħha. Bħal bliet oħra Messikani tax-xogħol fil-minjieri, bħal Guanajuato u Taxco, il-belt inbniet qrib il-minjieri fuq art imħarbta ħafna. Il-belt tinsab taħt l-għolja ta' Cerro de la Bufa, fejn tinsab waħda mill-ikbar minjiera tal-fidda fid-dinja. Minflok għandu pjanta uniformi tat-toroq, l-insedjament Spanjol segwa l-kwartieri Indjani antiki b'toroq u bi sqaqien dojoq fi ħdan irdum fond kbir jew "cañada". Mingħajr ma sar tentattiv biex tiġi mmodifikata l-art imħarbta, l-iżvilupp kompla fuq l-għoljiet ukoll. It-triq prinċipali li tgħaddi minn nofs il-belt hija allinjata mit-Tramuntana għan-Nofsinhar tul l-Arroyo de la Plata, u l-kumplament tal-belt hija mimlija bi sqaqien u toroq żgħar iserrpu u pjazez żgħar. Bosta mill-isqaqien u mit-trejqiet għandhom ismijiet li jirreferu għal leġġendi lokali, bħal "Callejón del Indio Triste" (Sqaq tal-Indjan Imnikket) u "Callejón del Mono Prieto" (Sqaq tax-Xadina Skura). L-unika spazju tassew miftuħ huwa l-pjazza ewlenija. Hemmhekk ukoll, mhux possibbli li wieħed imur lura biżżejjed biex ikun jista' jara l-faċċata Barokka sħiħa tal-katidral prinċipali.
Madwar il-belt hemm l-għoljiet jew il-muntanji żgħar li fihom il-fidda u minerali oħra, fosthom Cerro de la Virgen, Cerro de Clérigos, Cerro del Grillo, Cerro del Padre u Cerro de la Bufa. Dawn l-għoljiet ma fihomx veġetazzjoni minħabba l-klima semideżertika. Il-belt hija magħrufa għall-arja nadifa u għat-toroq nodfa tagħha, b'laned taż-żibel kull għaxar metri fiċ-ċentru tal-belt.
Din il-belt, flimkien ma' Guanajuato u Taxco, tinsab tul rotta msejħa r-"Ruta de la Plata" jew ir-Rotta tal-Fidda. Dawn il-bliet huma distinti mhux biss għall-fidda iżda anke għall-konservazzjoni tal-faċċati kolonjali u t-toroq dojoq tagħhom. Zacatecas tikkonserva ħafna mill-istrutturi oriġinali tagħha mill-perjodu kolonjali, bħal knejjes, binjiet tal-gvern kolonjali kif ukoll monasteri u vilel li nbnew mill-ħaddiema għonja tal-minjieri tal-ġebla roża. Il-biċċa l-kbira ta' dawn il-binjiet inbnew fis-seklu 18, meta l-fidda estratta mill-minjieri kienet fl-aqwa tagħha. Bis-saħħa ta' dawn il-binjiet, iċ-ċentru storiku tal-belt sar Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO.
Siti storiċi u attrazzjonijiet
Cerro de la Bufa, bil-minjiera ta' El Edén, hija waħda mill-iżjed simboli importanti tal-belt u hija l-post fejn seħħet il-Battalja ta' Zacatecas (imsejħa t-Toma de Zacatecas bl-Ispanjol) fejn Francisco Villa ħareġ rebbieħ fl-1914. Fil-quċċata ta' din l-għolja hemm mużew u statwi li jagħtu ġieħ lil Pánfilo Natera, Francisco Villa u Felipe Ángeles, li huma marbuta ma' dan l-avveniment fl-istorja tal-belt. Hemm ukoll osservatorju, il-Mausoleo de los Hombres Ilustres (Mawżolew tan-Nies Notevoli) u l-Kappella tal-Madonna tal-Patroċinju.
Il-minjiera ta' El Edén bdiet topera fl-1586 u primarjament ipproduċiet deheb u fidda. Skont leġġenda, ix-xitan jingħad li jgħammar f'partijiet mill-minjiera minħabba l-ħoss li jinstema' meta r-riħ ivenven mal-blat. Filwaqt li l-operat tal-minjiera beda fis-seklu 16, il-minjiera laħqet il-qofol tagħha fis-sekli 17 u 18. Minkejja l-fatt li għad hemm ammont sinifikanti ta' minerali li jistgħu jiġu estratti, ix-xogħol fil-minjiera waqaf għalkollox fl-1960, peress li d-daħla tagħha tinsab f'nofs il-belt u b'hekk hemm wisq perikli. Fl-1975, il-minjiera ġiet ikkonvertita f'attrazzjoni turistika. Illum il-ġurnata, il-viżitaturi jistgħu jirkbu ferrovija żgħira li tgħaddi minn ġo nofs il-muntanja għal madwar nofs kilometru, imbagħad jimxu ma' gwida minn ġo wħud mill-passaġġi dojoq tal-minjiera. Waħda mill-attrazzjonijiet fuq ġewwa huwa l-artal iddedikat lis-Santo Niño de Atocha. Billejl, il-kamra li qabel kienet tintuża għat-tkissir tal-blat fil-minjiera saret tintuża bħala nightclub.
Il-Mużew tal-Battalja ta' Zacatecas jinsab fuq l-għolja ta' Cerro de la Bufa fejn seħħet parti mill-Battalja ta' Zacatecas matul ir-Rivoluzzjoni Messikana. Il-mużew infetaħ fl-1984 u fih bosta artefatti minn dik il-battalja kif ukoll uħud mill-Gwerra ta' Cristero. Fuq ġewwa hemm ilbies u uniformijiet, armi bħal xkubetti, azzarini u kanuni, mapep storiċi ta' Zacatecas, kif ukoll gazzetti u ritratti minn dak il-perjodu. Fost ir-ritratti hemm dawk ta' Juana Gallo, li kienet l-eroina tal-Gwerra ta' Cristero. Uħud mill-battalji ta' dan il-kunflitt seħħew ukoll fuq l-għolja ta' Cerro de la Bufa. Faċċata tal-mużew hemm il-Plaza de la Revolución, li fiha statwi ta' Francisco Villa u żewġ ġenerali oħra li rnexxielhom imexxu l-attakk kontra l-belt. Il-binja tal-mużew oriġinarjament kienet il-Casa de la Caridad y Hospital de Pobres (Dar tal-Karità u Sptar tal-Foqra). Ħdejn il-mużew hemm il-Kappella tal-Madonna tal-Patroċinju, eremitaġġ antik tas-seklu 16. Il-faċċata tagħha hija Barokka u fiha żewġ sulari. L-Osservatorju Meteoroloġiku jintuża l-iktar għall-osservazzjoni tal-fenomeni tat-temp.
Bejn Cerro de la Bufa u Cerro del Grillo hemm cablecar fl-ajru li toffri veduti panoramiċi tal-belt. Din il-cablecar hija estiża fuq madwar 650 metru u hija msejħa bħala "El Teleférico". Inbniet fl-1979 mill-Iżvizzeri. Rikba fuq il-cablecar iddum madwar tmien minuti, iżda ma titħaddimx meta jkun riħ qawwi.
Katidral
Fil-belt proprja, fin-Nofsinhar tal-pjazza prinċipali, hemm il-katidral, li nbena fuq il-fdalijiet ta' tempji pre-Ispaniċi. L-istruttura attwali tmur lura għall-1752 b'faċċata skolpita minn ġebla roża. L-aqwa ħin biex wieħed japprezza l-faċċata huwa tard waranofsinhar meta x-xemx tkun qed tiżreġ direttament fuqha. Din il-knisja titqies bħala waħda mill-aqwa eżempji tal-arkitettura Churrigueresque Messikana. L-ewwel knisja parrokkjali nbniet fl-istess post bejn l-1567 u l-1585, iżda fil-bidu tas-seklu 17 kien fadal biss fdalijiet minnha. Bejn l-1612 u l-1625 inbniet knisja oħra u ġiet imsejħa l-Kappella ta' Kristu Mqaddes. Il-fdalijiet ta' din il-kostruzzjoni għadhom viżibbli fl-ewwel sular tat-torri tan-Nofsinhar u fil-faċċata prinċipali. Il-katidral attwali nbeda fl-1729 u l-faċċata prinċipali tlestiet fl-1745, għalkemm il-knisja nfetħet biss fl-1752.
Il-Katidral ġie attribwit lil Domingo Ximénez Hernández u huwa xhieda tal-ġid tal-belt fis-seklu 18. Iktar 'il quddiem, saru xi żidiet. Il-koppla ġiet rikostruwita fl-1848 u t-torri tan-Nofsinhar tlesta fl-1904 minn Dámaso Muñetón. Il-koppla tas-seklu 19 hija imitazzjoni tal-koppla tal-Knisja ta' Loreto fil-Belt tal-Messiku. Il-knisja kisbet l-istatus ta' katidral fl-1862 u ġiet iddikjarata monument nazzjonali fl-1935. Fl-1965 insterqu bosta oġġetti prezzjużi tal-metall mill-knisja li qatt ma reġgħu nstabu.
Il-katidral huwa għoli 85 metru u nbena kompletament bil-ġebla roża. Għandu tliet navati bi tliet portali prinċipali. Il-faċċata prinċipali fiha tliet sulari mirfuda bi tliet kolonni Salamuniċi b'niċeċ laterali. Fil-quċċata hemm kurċifiss. Fl-ewwel sular hemm tliet kolonni mżejna bil-vinji u bl-anġli. Fin-niċeċ hemm l-istatwi tal-erba' Evanġelisti. Fit-tieni sular hemm kolonni ffurmati bl-arzelli, bl-akantus u bil-vinji. It-tieqa tal-kor tinstab f'dan is-sular b'gwarniċ ta' xogħol fil-ġebel. Fit-tielet sular hemm xbieha ta' Kristu u żewġ appostli maġenb kolonni Salamuniċi mżejna bil-weraq, bil-karjatidi u bl-anġli kerubini. Il-portal tan-naħa tal-pjazza fih żewġ sulari bil-kolonni tal-ġebel u xena skolpita ta' Kristu Msallab, il-Madonna u San Ġwann l-Evanġelista. Il-portal tan-naħa tas-suq huwa Barokk u huwa ddedikata lill-Madonna tal-Patroċinju, il-patruna tal-belt. Fuq ġewwa il-katidral għandu konfigurazzjoni ta' salib Latin b'żewġ navati u b'saqaf mirfud b'kolonni Doriċi. L-artali huma magħmula mill-ġebel bi stil Neoklassiku. L-artal maġġuri huwa ddedikat lill-Ewkaristija u l-artali laterali huma ddedikati lil Kristu Mqaddes u lill-Madonna ta' Zacatecas. L-awtriċi Amerikana s-Sinjura John Wesley Butler, fil-ktieb tagħha Historic Churches in Mexico (Knejjes Storiċi fil-Messiku) tirrakkonta li l-artist li ddisinja l-faċċata kien Franċiż. Dan l-individwu, li ġie kkundannat għall-mewt irnexxielu jikseb il-posponiment tal-piena tiegħu sat-tlestija tax-xogħol fuq il-katidral. B'hekk irnexxielu jibqa' jaħdem għal wieħed u għoxrin sena, minkejja l-għassa kostanti tal-kustodji u tal-għassiesa waqt li kien qed jaħdem. Bis-saħħa tax-xogħol li għamel fil-faċċata tal-katidral ma ġiex ġustizzjat u ngħata l-maħfra. Il-kwartieri tal-belt tawh diversi rigali u organizzaw bosta banketti biex jagħtuh ġieħ. Minkejja dan ma kienx kuntent u xtaq jirritorna lejn Franza. B'xorti ħażina, meta kollox kien lest biex jiltaq, huwa miet. Mhux magħruf minn fejn is-Sinjura Butler ġabet din l-informazzjoni, u residenti antiki ta' Zacatecas isostnu li qatt ma semgħu biha.
Binjiet u Plaza de Armas
Il-pjazza prinċipali tissejjaħ Plaza de Armas u fiha l-iżjed binjiet importanti bħall-Palazz tal-Gvern Statali, il-Kungress Statali, il-Katidral u binjiet oħra madwarha. Dak li issa huwa magħruf bħala l-Palazz tal-Gvern Statali nbena fil-bidu tas-seklu 18 bħala r-residenza tal-Konti de la Laguna. Fuq barra tal-palazz jispikka s-saqaf aħmar tiegħu, u fuq ġewwa hemm bitħa mdawra bl-arkati u garigor taraġ b'affresk dwar l-istorja tal-istat. Dan l-affresk ġie mpitter fl-1970 minn Antonio Pintor Rodríguez.
Waħda mill-vilel madwar il-pjazza prinċipali tissejjaħ "Palacio de la Mala Noche", li kienet ta' minatur imsejjaħ José Manuel de Rétegui fis-seklu 18. L-isem oriġina minn leġġenda li ssostni li s-sid spiċċa fil-faqar u lejl minnhom iddeċieda li jikkommetti suwiċidju. Meta kien kważi wasal biex iwettaq l-att, ġie infurmat li kienet instabet vina rikka f'waħda mill-minjieri tiegħu. Il-faċċata tal-villa fiha gallariji u twieqi elaborati fil-ġebla tar-ramel. Il-gallarija prinċipali hija nofs ottagonu. Illum il-ġurnata l-binja tospita l-Qorti Suprema Statali. Villa prominenti oħra hija d-dar antika ta' González Ortega, li tinsab maġenb il-katidral u llum il-ġurnata hija parti mir-residenza tal-gvernatur.
Suq
Fuq in-naħa l-oħra tal-katidral hemm is-Suq ta' González Ortega, li nbena fl-1889 u għadu jikkonserva l-faċċata oriġinali tiegħu. Oriġinarjament kien suq bi stil Messikan tradizzjonali, iżda ġie mmodernizzat f'ċentru kummerċjali bil-ħwienet tal-artiġjanat, tal-fidda, tal-ġlud, tal-inbid ta' Zacatecas wine, tal-antikitajiet, taċ-charreada, tax-xogħol bil-labar tal-Huichol u tal-ħelu reġjonali. Hemm ukoll ristoranti li joffru għadd ta' platti reġjonali, fosthom gorditas, asado de boda, pozole verde, pacholes, gorditas rellenas u enchiladas zacatecanas, mimlija bil-laħam tal-majjal jew bil-ġobon u miksija b'zalza magħmula bil-bżar poblano, guajillo jew ancho jaħraq. Fuq ġewwa, il-binja għandha żewġ sulari mirfuda bil-kolonni tal-ħadid ferrobattut u l-faċċata għandha stil Franċiż. Quddiem il-faċċata hemm il-Plazoleta Goitia. Suq ieħor għall-artiġjanat huwa l-Casa de Artesanias li jinsab quddiem il-Knisja ta' Santu Wistin, fejn jinbigħu affarijiet tas-suf, maskri, figurini bil-Huichol, kaxxi tal-injam, bċejjeċ taċ-ċeramika u ħafna affarijiet oħra.
Knejjes
L-eks Knisja ta' San Franġisk ġiet stabbilita fl-1568 bħala l-ewwel monasteru f'Zacatecas, il-monasteru tal-Madonna ta' Guadalupe, bil-funzjoni primarja ta' evanġelizzazzjoni. Ġiet inawgurata fit-12 ta' Jannar 1707, iżda xi partijiet tal-binja (bħat-torri tan-Nofsinhar) ma tlestewx qabel is-seklu 19. Illum il-ġurnata l-kumpless tal-monasteru jospita mużew filwaqt li fadal biss fdalijiet mill-knisja. Il-volta tan-navata ċentrali waqgħet u bosta mill-kmamar u mill-kurituri huma fdalijiet.
Il-Knisja ta' Santu Wistin inbniet mill-ordni reliġjuża ta' Santu Wistin li waslet fil-belt ta' Zacatecas fl-1575. Il-knisja ġiet ikkonsagrata fl-1617 u ġiet rinnovata u kkonsagrata mill-ġdid fl-1782. Il-binja ġiet attribwita lill-arkitett Andres Manuel de la Riva, li bena l-Knisja u l-Monasteru ta' La Valenciana f'Guanajuato. Wara l-Liġijiet tar-Riforma, il-kumpless inbigħ lil xerrejja privati li kkonvertewh f'sala b'pixxina u lukanda jew appartamenti. Fl-1882, il-kumpless inbigħ mill-ġdid, din id-darba lis-Soċjetà Presbitera Amerikana, li waqqgħet il-faċċata prinċipali peress li ma kinitx tirrappreżenta l-kunċetti li kienet tħaddan dik is-soċjetà. Il-Knisja Kattolika reġgħet kisbet is-sjieda tal-kumpless fl-1942 u issa hija l-palazz tal-isqof. Sforz ta' rikostruzzjoni bdew fl-1948 u komplew sporadikament sal-1969. Fadal biss parti mill-kumpless tal-monasteru u din issa tospita l-Mużew ta' Rafael Coronel. Il-faċċata maħduma mill-ġebel tan-naħa tal-lemin tal-knisja għadha teżisti, u turi xena ta' Santu Wistin qed jiġi kkonvertit għall-Kristjaneżmu. Fuq ġewwa, il-knisja għandha ħnejjiet distintivi kif ukoll koppla u portal laterali. Fis-sagristija hemm uħud mill-iskulturi tal-faċċata prinċipali oriġinali. Barra minn hekk, hemm ukoll kollezzjoni ta' opri tal-arti kolonjali u jiġu ospitati xi wirjiet.
Il-Knisja Ġiżwita ta' San Duminku nbniet bejn l-1746 u l-1749 minn Cayetano de Sigüenza. Lokalment din il-knisja hija magħrufa bħala l-Parroċċa tal-Kunċizzjoni Immakulata. Il-Knisja ta' San Duminku hija mibnija fuq pjattaforma solida, u b'hekk tidher ferm iktar monumentali. Ittieħdet mid-Dumnikani meta l-Ġiżwiti tkeċċew mill-Messiku fis-seklu 18. Sakemm kien qed jinbena l-katidral, kienet tintuża minfloku. Għandha portal Barokk mhux daqstant elaborat, b'għadd ta' artali u pitturi fuq ġewwa. Maġenb din il-knisja hemm il-binja tal-monasteru tal-Kumpanija ta' Ġesù, li attwalment tospita l-Mużew ta' Pedro Coronel. Fuq ġewwa tal-knisja hemm tmien artali bl-istil Churrigueresque, imnaqqxa mill-injam kif ukoll indurati bid-deheb estratt mill-għolja ta' Cerro del Grillo. Madankollu, l-artal maġġuri huwa Neoklassiku. L-artali bi stil Churringueresque huma attribwiti lil Felipe de Ureña u ibnu tar-rispett Juan García de Castañeda.
Teatru
It-Teatru Calderón inbena biex jissostitwixxi teatru li kien ħa n-nar fl-aħħar tas-snin 80 tas-seklu 19 (fejn issa hemm is-Suq ta' González Ortega). It-teatru ilu jaħdem minn dak iż-żmien, u ospita artisti tal-ispettaklu famużi bħal Ángela Peralta. Il-binja nbniet bi stil li jerġa' jqanqal ir-Rinaxximent u fih sala b'mirja kbar magħmula f'Venezja.
Universitajiet u edukazzjoni teknika
Il-belt fiha għadd ta' universitajiet u istituzzjonijiet tal-edukazzjoni għolja, inkluż l-Università Awtonoma ta' Zacatecas (Universidad Autónoma de Zacatecas) sponsorjata mill-istat.
L-Università Teknoloġika tal-Istat ta' Zacatecas (Universidad Tecnológica del Estado de Zacatecas (UTEZ)) hija parti minn sistema universitarja teknoloġika madwar il-Messiku kollu. Ġiet stabbilita fl-1998 mill-gvern statali ta' Zacatecas b'enfasi fuq l-edukazzjoni fl-oqsma tat-teknoloġija u tan-negozju.
Skejjel tekniċi oħra huma l-Istitut Teknoloġiku ta' Zacatecas (Instituto Tecnológico de Zacatecas), l-Istitut Politekniku ta' Zacatecas (Instituto Politécnico de Zacatecas), u l-kampus tas-sistema ta' kulleġġi ITESM.
Trasport
Permezz tal-awtostrada, Zacatecas hija kkollegata ma' Aguascalientes bil-Fed 45, ma' San Luis Potosí bil-Fed 49, bil-Fed 23 ma' Guadalajara u ma' Torreón u bil-Fed 54 ma' Guadalajara u ma' Saltillo. Hemm linja ferrovjarja msejħa Ferrocarril Central li għadha tikkollega l-belt ma' bliet oħra bħal Ciudad Juárez u l-Belt tal-Messiku. Il-belt hija moqdija mill-Ajruport Internazzjonali tal-Ġeneral Leobardo C. Ruiz, li jikkollega l-belt ma' Tijuana, ma' Morelia, ma' Leon, u mal-Belt tal-Messiku. Il-karozzi tal-linja pubbliċi Intercity jikkollegaw il-belt ma' bliet reġjonali oħra bħal Fresnillo kif ukoll ma' destinazzjonijiet nazzjonali bħal Guadalajara, Ciudad Juárez u l-Belt tal-Messiku. Hemm ukoll trasport lejn postijiet bħal Plateros u s-Santwarju tan-Niño de Atocha.
Muniċipalità
Ġeografija
Bħala sede muniċipali, il-belt ta' Zacatecas hija l-awtorità tal-gvern għal 180 lokalità oħra, b'erja totali ta' 444 km2 (171 mil kwadru). 93 % tal-popolazzjoni tal-muniċipalità ta' 132,035 ruħ tgħix fil-belt. Ma hemm l-ebda komunità indiġena fil-muniċipalitajiet, u kważi l-popolazzjoni kollha hija "mestizo" jew imħallta bejn Ewropej u indiġeni. Inqas minn 500 ruħ jitkellmu lingwa indiġena bħall-Huichol u z-Zacateco iżda l-biċċa l-kbira minnhom ġejjin minn partijiet oħra tal-Messiku u jitkellmu bl-Ispanjol ukoll. Il-muniċipalità tmiss mal-muniċipalitajiet ta' Calera, Morelos, Vetagrande, Guadalupe, Genaro Codina u Jerez.
Il-muniċipalità tinsab feles bejn il-muntanji ta' Sierra Madre Occidental u s-sottokatina muntanjuża msejħa Sierras y Valles Zacatecanos. Iż-żona hija mħarbta ferm u mimlija widien dojoq, irdumijiet u muntanji. L-elevazzjonijiet prinċipali jinkludu Cerro El Grillo b'quċċata ta' 2,690 metru (8,830 pied), Cerro Los Alamitos b'quċċata ta' 2,680 metru (8,790 pied), Cerro La Bufa b'quċċata ta' 2,650 metru (8,690 pied), Cerro La Mesa b'quċċata ta' 2,590 metru (8,500 pied), Mesas El Rincón Colorado b'quċċata ta' 2,540 metru (8,330 pied), Cerro La Mesa b'quċċata ta' 2,440 metru (8,010 piedi) u Cerro Grande b'quċċata ta' 2,370 metru (7,780 pied). Iż-żona tal-belt hija maqsuma bejn il-baċiri tax-xmajjar Lerma u El Salado, b'għadd kbir ta' nixxigħat u arroyos żgħar jaqsmu mit-territorju.
Klima u bijodiversità
Il-belt ta' Zacatecas għandha klima semideżertika (BSk, skont il-klassifikazzjoni klimatika ta' Köppen), b'temperatura annwali medja ta' 15.7 °C (60 °F). It-temperaturi ta' ffriżar huma komuni, speċjalment f'Jannar u fi Frar. Matul ix-xitwa tal-2017-2018, il-muniċipalità ta' Zacatecas laħqet temperaturi li kienu ilhom ma jintlaħqu għal bosta snin: 10 °F jew −12 °C b'fattur ta' sirda li jwassal biex it-temperatura tinħass daqs 3 °F jew −16 °C, għalkemm l-iżjed temperatura baxxa ġiet irreġistrata fi Fresnillo li hija belt oħra qrib il-belt ta' Zacatecas, fejn it-temperatura niżlet għal 3 °F jew −15 °C, b'fattur ta' sirda li jwassal biex it-temperatura tinħass daqs −2 °F jew −20 °C. Ix-xita tinżel l-iktar bejn Ġunju u Settembru, u hemm xitwa definita.
Il-veġetazzjoni selvaġġa prinċipali hija dik adattata għal żoni niexfa bħan-nopal, il-mesquite, il-maguey u l-ħaxix, b'siġar taż-żnuber u tal-ballut f'elevazzjonijiet iktar għoljin. Fost l-organiżmi selvaġġi li jgħixu fl-inħawi hemm il-coyote, il-volpi griż, il-bobcat, l-opossum, il-fenek, ir-raccoon, u mammiferi żgħar oħra, kif ukoll varjetà ta' għasafar u rettili żgħar.
Ekonomija
L-iżjed setturi importanti tal-ekonomika muniċipali huma x-xogħol fil-minjieri jew fl-estrazzjoni, li jimpjega madwar 21 % tal-popolazzjoni, it-trobbija tal-annimali li għaliha hija ddedikata 76 % tal-erja, u l-kummerċ li jimpjega iktar minn 70 % tal-popolazzjoni. Il-biċċa l-kbira tax-xogħol tal-estrazzjoni llum il-ġurnata jsir fil-muntanji Panuco, Vetagrande u Morelos. L-iżjed minjieri attivi huma dawk ta' El Compas, La Gallega, San Panuncio u San Rafael. Il-produzzjoni annwali hija stmata li trendi 50,043 peso għad-deheb, 11,320 peso għall-fidda u 38,122 peso għaċ-ċomb. Fost il-minerali mhux metalliċi hemm il-kaolin, il-ġebel għall-kostruzzjoni u l-aggregati tal-petroleum. L-agrikoltura u t-trobbija tal-bhejjem issir l-iktar fuq livell komunali, b'għaxar ejidos stabbiliti. 15 % biss tal-art tal-muniċipalità hija kkultivata. L-agrikoltura tiddependi fuq l-istaġun annwali tax-xita u tipproduċi xi ikel bażiku bħall-fażola, il-bżar jaħraq u l-qamħirrum. Fost l-annimali li jitrabbew hemm il-bhejjem tal-ifrat, il-ħnieżer, in-nagħaġ, il-mogħoż u ż-żwiemel. Hemm ukoll ftit industrija marbuta mal-ipproċessar tal-ikel, it-tessuti, il-prodotti tal-injam, il-karta u t-tagħmir tal-estrazzjoni, kif ukoll xogħol tal-artiġjanat bħall-produzzjoni ta' sarapes, oġġetti tal-ġebel, ġlud u metalli prezzjużi. Il-kummerċ huwa maqsum bejn il-provvista għad-domanda u għall-ħtiġijiet lokali kif ukoll it-turiżmu. Minbarra t-turiżmu bis-saħħa tal-istatus tal-belt bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO, hemm diversi siti għall-kampeġġ fi Sierra de Organos, Canon de Juchipila, Cerro del Mixton u Sierra de Cardos. La Quemada jew Alta Vista-Chalchihuites huwa l-iżjed sit arkeoloġiku magħruf fl-inħawi ta' Zacatecas. Minħabba l-pożizzjoni tas-sit, l-artefatti joħorġu fid-dieher l-influwenza ta' kulturi oħra, fosthom dawk ta' Teotihuacan, il-Purépecha u t-Tolteki. Is-sit fih diversi livelli u huwa mibni fuq għolja kbira. Meta tagħmel ix-xita, l-ilma jnixxi mil-livelli ta' fuq bħal kaskata.
Sport
Ġemellaġġ
Zacatecas hija ġemellata ma':
Azusa, California, l-Istati Uniti;
El Paso, Texas, l-Istati Uniti;
Málaga, l-Andalusija, Spanja;
Santa Fe, New Mexico, l-Istati Uniti;
Wichita, Kansas, l-Istati Uniti;
Norwalk, California, l-Istati Uniti;
Hanover Township, Illinois, l-Istati Uniti;
Memphis, Tennessee, l-Istati Uniti;
Woodstock, Illinois, l-Istati Uniti.
Referenzi |
29267 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Torri%20ta%27%20Triq%20il-Wiesg%C4%A7a | Torri ta' Triq il-Wiesgħa | It-Torri ta' Triq il-Wiesgħa, oriġinarjament magħruf bħala Torre della Giddida u msejjaħ ukoll Torri tal-Imwiegħel jew tal-Imwejġel, huwa torri tal-għassa żghir li jinstab ħdejn Ħaż-Żabbar, Malta. Inbena fl-1659 bħala d-disa' mit-torrijiet ta' De Redin. It-torri sofra ħsarat estensivi fis-seklu 20, b'partijiet mill-istruttura jiġġarfu, iżda ġie restawrat bejn l-2008 u l-2009 u issa jinsab f'kundizzjoni tajba.
Storja
It-Torri ta' Triq il-Wiesgħa nbena fl-1659 fuq ix-xatt lejn il-Lvant tal-Port il-Kbir. Ismu jorbot mal-fatt li kien mibni biex jiddefendi l-medda wiesgħa ta’ kosta. Huwa jsegwi d-disinn stabbilit għat-torrijiet ta' De Redin, li għandhom pjanta kwadra b'żewġ sulari u turretta fuq il-bejt. It-Torri ta’ Triq il-Wiesgħa mibni b'tali mod li minnu wieħed ikun jista' jara lit-Torri ta' Santa Marija tal-Grazzji lejn il-Punent, u t-Torri taż-Żonqor lejn il-Lvant. Dawn m'għadhomx jeżistu għax it-tnejn twaqqgħu mill-militar Ingliż.
Fis-snin 70 tas-seklu 19, il-Forti Leonardo nbena madwar 350 metru (1,150 pied) 'il bogħod mit-torri. Il-forti kien fuq art għolja biex Triq il-Wiesgħa Torri ma waqax fil-linja tal-isparar minnu. B'hekk it-torri ma kellux jitwaqqa', bħalma sar f’każi oħra bħat-Torri ta' Delimara u t-Torri ta' Bengħisa, li twaqqgħu biex jista' jsir sparar minnhom.
Sal-bidu tas-seklu 20, il-parti ta’ wara tat-torri kienet waqgħet, iżda ġie restawrat fis-snin 30. Iz-zuntier u t-turretta tat-torri tneħħew fit-Tieni Gwerra Dinjija, u nbnew xelters żgħar għas-suldati (bl-Ingliż: pillboxes) fil-viċinanzi tiegħu. It-torri saritlu aktar ħsara meta ġġarraf ajruplan fil-qrib.
Illum
Wara l-gwerra, it-torri reġa' waqa' fi stat ta' abbandun, u parti mill-pedamenti tiegħu sfrondaw. Fl-2004, għadda taħt il-ħarsien tal-Fondazzjoni Wirt Artna. Ir-restawr beda erba' snin wara, f'Settembru 2008, u tlesta f'Marzu 2009. Matul ir-restawr reġgħu nbnew ukoll il-karatteristiċi li tneħħewlu matul it-Tieni Gwerra Dinjija.
Referenzi
Ħoloq esterni
Inventarju Nazzjonali tal-Proprjetà Kulturali tal-Gżejjer Maltin
Torrijiet ta' de Redin
Monumenti
Ħaż-Żabbar |
29274 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Teotihuacan | Teotihuacan | Teotihuacan (pronunzjata /teɪˌoʊtiːwəˈkɑːn/ u spelluta wkoll Teotihuacán) hija belt antika Mesoamerikana li tinsab f'sottowied tal-Wied tal-Messiku, li jinsab fl-Istat tal-Messiku, madwar 40 kilometru (25 mil) fil-Grigal tal-Belt tal-Messiku moderna. Teotihuacan illum il-ġurnata hija magħrufa bħala s-sit fejn hemm bosta mill-iżjed piramidi Mesoamerikani sinifikanti mill-puntdivista arkitettoniku li nbnew fl-Amerki pre-Kolumbjani, fosthom il-Piramida tax-Xemx u l-Piramida tal-Qamar. Fl-aqwa tagħha, x'aktarx fl-ewwel nofs tal-ewwel millenju (1 W.K. sal-500 W.K.), Teotihuacan kienet l-ikbar belt fl-Amerki, b'popolazzjoni li huwa stmat li kienet tlaħħaq il-125,000 jew iktar, u b'hekk kienet mill-inqas is-sitt l-ikbar belt fid-dinja dak iż-żmien.
Il-belt kienet tkopri tmien mil kwadru (21 km2), u 80 sa 90 fil-mija tal-popolazzjoni totali tal-wied kienet tirresjedi f'Teotihuacan. Minbarra l-piramidi, Teotihuacan hija sinifikanti wkoll mill-puntdivista antropoloġiku għall-kumplessi residenzjali għal diversi familji, għat-Triq tal-Mejtin, u għall-affreski vibranti u ppreservati sew tagħha. Barra minn hekk, Teotihuacan kienet tesporta għodod fini tal-ossidjana li nstabu fil-Mesoamerka kollha. Huwa maħsub li l-belt ġiet stabbilita għall-ħabta tal-100 Q.K., b'bosta monumenti ewlenin li bdew jinbnew madwar il-250 W.K. Il-belt jaf damet teżisti sal-ħabta tas-sekli 7 u 8 W.K., iżda l-monumenti ewlenin tagħha nsterqu u ngħataw in-nar sistematikament għall-ħabta tal-550 W.K. Il-waqgħa tal-belt jaf hija relatata mal-fenomeni estremi tat-temp tal-535-536 W.K.
Teotihuacan bdiet bħala ċentru reliġjuż fl-Artijiet Għoljin Messikani għall-ħabta tas-seklu 1 W.K u saret l-ikbar ċentru u l-iżjed wieħed popolat fl-Amerki pre-Kolombjani. Teotihuacan kien fiha kumplessi residenzjali b'diversi sulari li nbnew biex jakkomodaw il-popolazzjoni daqstant kbira. It-terminu Teotihuacan (jew Teotihuacano) jintuża wkoll biex jirreferi għaċ-ċivilizzazzjoni kollha kif ukoll għall-kumpless kulturali assoċjat mas-sit.
Għalkemm huwa parti minn dibattitu miftuħ jekk Teotihuacan kinitx iċ-ċentru ta' imperu statali, l-influwenza tagħha fil-Mesoamerka kollha hija ddokumentata sew. Evidenza tal-preżenza Teotihuacano nstabet f'bosta siti f'Veracruz u fir-reġjun tal-Maja. L-Azteki ta' warajhom raw dawn il-fdalijiet tal-għaġeb u sostnew li kellhom nisel komuni mat-Teotihuacanos, u b'hekk immodifikaw u adottaw ċertu aspetti tal-kultura tagħhom. L-etniċità tal-abitanti ta' Teotihuacan għadu dibattitu miftuħ. Kandidati possibbli huma l-gruppi etniċi tan-Nahua, tal-Otomi jew tat-Totonac. Studjużi oħra ssuġġerew li Teotihuacan kienet multietnika, minħabba l-iskoperta ta' aspetti kulturali marbuta mal-Maja kif ukoll mal-poplu Oto-Pamean. Mhuwiex ċar jekk bosta gruppi kulturali differenti għexux f'Teotihuacan fl-aqwa tagħha, b'migranti li wasslu minn kullimkien, iżda speċjalment minn Oaxaca u l-Kosta tal-Golf.
Wara l-waqgħa ta' Teotihuacan, il-Messiku ċentrali ġie ddominat minn setgħat iktar reġjonali, l-aktar dawk ta' Xochicalco u ta' Tula.
Il-belt u s-sit arkeoloġiku jinsabu fil-muniċipalità moderna ta' San Juan Teotihuacán fl-Istat tal-Messiku, madwar 40 kilometru (25 mil) fil-Grigal tal-Belt tal-Messiku. Is-sit ikopri erja totali ta' 83 kilometru kwadru (32 mil kwadru) u tniżżel fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1987. Huwa l-iżjed sit arkeoloġiku li jżuruh nies fil-Messiku, b'saħansitra 4,185,017 viżitatur fl-2017.
Etimoloġija
L-isem Teōtīhuacān ingħata mill-Azteki li kienu jitkellmu l-lingwa Nahuatl, sekli wara l-waqgħa tal-belt għall-ħabta tal-550 W.K. It-terminu jingħad li jfisser "il-post tat-twelid tal-allat" jew "il-post fejn twieldu l-allat", skont riflessjoni tal-miti tal-ħolqien bin-Nahuatl li kien jingħad li kienu jseħħu f'Teotihuacan. Studjuża tan-Nahuatl Thelma D. Sullivan tinterpreta l-isem bħala "l-post ta' dawk li għandhom it-triq tal-allat". Dan għaliex l-Azteki kienu jemmnu li l-allat ħolqu l-univers f'dak is-sit. L-isem huwa ppronunzjat [te.oːtiːˈwakaːn] bin-Nahuatl, bl-aċċent fuq is-sillaba wa. Skont il-konvenzjonijiet ortografiċi normali tan-Nahuatl, aċċent bil-miktub ma jitpoġġiex f'dik il-pożizzjoni. Jintużaw kemm din il-pronunzja kif ukoll il-pronunzja u l-ortografija bl-Ispanjol [te.otiwaˈkan].
L-isem oriġinali tal-belt mhuwiex magħruf, iżda jidher fit-testi ġeroglifiċi mir-reġjun tal-Maja bħal puh jew "il-Post tal-Qasab". Dan jissuġġerixxi li, fiċ-ċivilizzazzjoni tal-Maja tal-perjodu Klassiku, Teotihuacan kienet mifhuma bħala l-Post tal-Qasab, b'mod simili bħal insedjamenti Post-Klassiċi oħra tal-Messiku Ċentrali li ngħataw l-isem ta' Tollan, bħal Tula-Hidalgo u Cholula.
Din il-konvenzjoni fit-tismija wasslet għal konfużjoni sħiħa fil-bidu tas-seklu 20, peress li diversi studjużi bdew jiddibattu liema minn Teotihuacan jew Tula-Hidalgo kienet it-Tollan deskritta mill-ġrajjiet tas-seklu 16. Milli jidher issa huwa ċar li Tollan tista' tinftiehem bħala terminu ġeneriku bin-Nahuatl li kien jiġi applikat għal kwalunkwe insedjament kbir. Fil-kunċett Mesoamerikan tal-urbaniżmu, Tollan u ekwivalenti lingwistiċi oħra jservu bħala metafora, li torbot il-qatgħat tal-qasab u tal-arbuxelli li kienu jiffurmaw parti mill-ambjent tal-lagi tal-Wied tal-Messiku u l-għadd kbir ta' nies f'belt.
Mit-23 ta' Jannar 2018, l-isem Teotihuacan tpoġġa taħt skrutinju mill-esperti, li issa jħossu li isem is-sit seta' tbiddel mill-kolonizzaturi Spanjoli fis-seklu 16. L-arkeologa Veronica Ortega tal-Istitut Nazzjonali tal-Antropoloġija u tal-Istorja tistqarr li l-belt milli jidher effettivament ingħatat l-isem ta' Teohuacan, li tfisser "il-Belt tax-Xemx" iktar milli "l-Belt tal-Allat", kif jissuġġerixxi l-isem attwali.
Storja
Kronoloġija storika
L-ewwel insedjament uman fl-inħawi ta' Teotihuacan imur lura għas-600 Q.K., u sal-200 Q.K. is-sit kien jikkonsisti minn għadd ta' villaġġi żgħar mifruxa 'l hemm u 'l hawn. Huwa stmat li l-popolazzjoni totali tal-Wied ta' Teotihuacan f'dak iż-żmien kienet tlaħħaq madwar 6,000 ruħ. Mill-100 Q.K. sas-750 W.K., Teotihuacan evolviet f'ċentru urban u amministrattiv kbir b'influwenzi kulturali mifruxa fir-reġjun Mesoamerikan usa'.
L-istorja ta' Teotihuacan tiġi distinta f'erba' perjodu konsekuttivi:
Il-Perjodu I li seħħ bejn il-200 u l-1 Q.K. jimmarka l-iżvilupp ta' żona urbana distinta. Matul dan il-perjodu, Teotihuacan bdiet tikber f'belt u l-bdiewa lokali bdew jinġabru madwar il-fawwara abbundanti ta' Teotihuacan.
Il-Perjodu II dam mill-1 W.K sat-350 W.K. Matul dan il-perjodu, Teotihuacan esperjenzat tkabbir enormi u żviluppat fl-ikbar metropoli tal-Mesoamerka. Fost il-fatturi li influwenzaw dan it-tkabbir hemm il-qerda ta' insedjamenti oħra minħabba żbroffar vulkaniku u l-attraenza ekonomika tal-belt li kulma jmur kienet qed tespandi. Dan l-influss ta' residenti ġodda kkawża l-organizzazzjoni mill-ġdid tal-abitazzjonijiet urbani fil-kumplessi residenzjali uniċi li huma tipiċi ta' Teotihuacan. Dan il-perjodu huwa notevoli għall-arkitettura u għall-iskultura monumentali tiegħu, speċjalment il-kostruzzjoni ta' wħud mill-iżjed siti magħrufa sew ta' Teotihuacan, jiġifieri l-Piramidi tax-Xemx u tal-Qamar. Barra minn hekk, kien hemm ukoll it-tranżizzjoni tal-poter politiku mit-Tempju tas-Serp tar-Rix u mill-istruttura tal-palazz ta' madwaru għall-Kumpless tat-Triq tal-Mejtin għall-ħabta tal-250 W.K. u t-350 W.K. Xi awturi jemmnu li dan jirrappreżenta tranżizzjoni minn sistema politika ċċentralizzata u monarkika għal waħda iktar deċentralizzata u burokratika. Għall-ħabta tat-300 W.K., it-Tempju tas-Serp bir-Rix ġie skonsagrat u l-kostruzzjoni fil-belt kompliet b'mod iktar egalitarju, b'enfasi fuq il-kostruzzjoni ta' akkomodazzjonijiet komdi tal-ġebel għall-popolazzjoni.
Il-Period III dam mit-350 sas-650 W.K. u huwa magħruf bħala l-perjodu Klassiku ta' Teotihuacan. Matulu l-belt laħqet l-apoġew tal-influwenza tagħha fil-Mesoamerka. Huwa stmat li l-popolazzjoni tagħha kienet tlaħħaq minimu ta' 125,000 abitant, u l-belt kienet fost l-ikbar bliet fid-dinja tal-qedem, b'2,000 binja f'erja ta' 18-il kilometru kwadru. F'dan il-perjodu wkoll, Teotihuacan kien fiha bejn wieħed u ieħor nofs in-nies kollha tal-Wied tal-Messiku, u b'hekk saret qisha belt ewlenija tal-Mesoamerka. F'dan il-perjodu kien hemm il-kostruzzjoni mill-ġdid ta' diversi binjiet, fosthom it-Tempju tas-Serp tar-Rix, li jmur lura għall-perjodu preċedenti, u li tgħatta bi pjattaforma mżejna bi skulturi rikki. L-artefatti artistiċi tipiċi ta' dan il-perjodu huma l-maskri funebri, magħmula minn ħaġar aħdar u miksija bil-mużajk tal-ossidjana, tal-qxur tal-baħar jew tal-tal-ġada. Dawn il-maskri kienu tassew uniformi fin-natura tagħhom.
Il-Perjodu IV jiddeskrivi l-perjodu bejn is-650 u s-750 W.K. Jimmarka l-waqgħa ta' Teotihuacan bħala setgħa ewlenija fil-Mesoamerka. Il-kumplessi residenzjali tal-elit tal-belt, raggruppati madwar it-Triq tal-Mejtin, fihom bosta maskri tal-ħruq, u l-arkeologi ħarġu bl-ipoteżi li l-belt esperjenzat diffikultajiet ċivili li għaġlu d-deklin tagħha. Fost il-fatturi li wasslu wkoll għad-deklin tal-belt kien hemm ukoll it-tfixkil fir-relazzjonijiet tributarji, iż-żieda ta' stratifikazzjoni soċjali, u t-taqbidiet għall-poter bejn l-elit fit-tmexxija u l-elit intermedjarju. Wara dan id-deklin, Teotihuacan baqgħet abitata, iżda qatt ma reġgħet laħqet il-livelli preċedenti bħala popolazzjoni.
Oriġini u stabbiliment
L-istorja bikrija ta' Teotihuacan hija pjuttost misterjuża, u l-oriġini tal-fundaturi tagħha hija pjuttost inċerta. Għall-ħabta tat-300 Q.K., il-popli tal-inħawi ċentrali u tax-Xlokk tal-Mesoamerka bdew jinġabru f'insedjamenti ikbar. Teotihuacan kienet l-ikbar ċentru urban tal-Mesoamerka qabel il-wasla tal-Azteki, kważi 1,000 sena qabel il-perjodu tagħhom. Il-belt diġà kienet tinstab fi stat ta' fdalijiet sal-wasla tal-Azteki. Għal bosta snin, l-arkeologi kienu jemmnu li nbniet mit-Tolteki. Dan it-twemmin kien ibbażat fuq testi tal-perjodu kolonjali, bħall-Kodiċi Fjorentin, li kien jattribwixxi s-sit lit-Tolteki. Madankollu, it-terminu bin-Nahuatl "Tolteki" ġeneralment ifisser "artiġjan tal-ogħla livell" u mhux dejjem jaf jirreferi għaċ-ċivilizzazzjoni tat-Tolteki ċċentrata f'Tula, Hidalgo. Peress li ċ-ċivilizzazzjoni tat-Tolteki ffjorixxiet sekli wara Teotihuacan, it-Tolteki ma setgħux ikunu l-fundaturi tal-belt.
Fil-Perjodu Formattiv Aħħari, għadd ta' ċentri urbani feġġew fil-Messiku ċentrali. L-iżjed prominenti minnhom milli jidher kienet Cuicuilco, fuq ix-xatt tan-Nofsinhar tal-Lag ta' Texcoco. L-istudjużi spekulaw li l-iżbroffar tal-vulkan ta' Xitle jaf wassal għal emigrazzjoni tal-massa 'l barra mill-wied ċentrali u fil-Wied ta' Teotihuacan. Dawn l-insedjaturi jaf stabbilew jew aċċelleraw it-tkabbir ta' Teotihuacan.
Studjużi oħra sostnew li l-poplu tat-Totonaki kienu l-fundaturi ta' Teotihuacan u ssuġġerew li Teotihuacan kien stat multietniku peress li nstabu aspetti kulturali varjati marbuta mal-popli Zapoteki, Miksteki, u Maja. Il-bennejja ta' Teotihuacan ħadu vantaġġ mill-ġeografija fil-Baċir tal-Messiku. Mill-art bassasa, huma bnew pjattaformi olzati msejħa chinampas, u b'hekk ħolqu produttività agrikola għolja minkejja l-metodi antiki tal-kultivazzjoni. Dan ippermetta l-formazzjoni ta' kanali, u sussegwentement it-traffiku tal-kenura, għat-trasport tal-ikel mill-irziezet madwar il-belt. L-iżjed binjiet bikrin f'Teotihuacan imorru lura għall-ħabta tal-200 Q.K. L-ikbar piramida, il-Piramida tax-Xemx, tlestiet sal-100 W.K.
Is-Sena 378: il-Konkwista ta' Tikal
Xi ħaġa li tispikka hi n-nuqqas ta' evidenza ta' xi re jew mexxej awtoritarju ieħor f'Teotihuacan. Bliet kontemporanji fl-istess reġjun, inkluż tal-Maja u taz-Zapoteki, kif ukoll taċ-ċivilizzazzjoni iktar bikrija tal-Olmeki, kellhom bosta attestazzjonijiet ta' sovranità awtoritarja dinastika, fosthom palazzi rjali, spazji tal-logħba ċerimonjali tal-ballun, u tpinġijiet ta' gwerer, konkwisti u priġunieri umiljati. Madankollu, l-ebda minn dan ma nstab f'Teotihuacan. Bosta studjużi għaldaqstant ikkonkludew li Teotihuacan kienet immexxija minn xi tip ta' "governanza kollettiva".
F'Jannar 378, il-ġellied Sihyaj K'ahk' (litterlament, "imwieled min-nar"), muri b'artefatti u xbihat ta' serp tar-rix assoċjati mal-kultura ta' Teotihuacan, ħakem lil Tikal, 600 mil 'il bogħod minn Teotihuacan, u neħħa u ssostitwixxa r-re tal-Maja, bl-appoġġ ta' El Peru u Naachtun, kif irreġistrat fl-Istele 31 f'Tikal u f'monumenti oħra fir-reġjun tal-Maja. F'dak iż-żmien, il-mexxej magħruf bħala l-Kokka li Twaddab il-Lanez kien assoċjat ukoll mal-kultura ta' Teotihuacan.Fit-378 grupp ta' ċittadini ta' Teotihuacan organizzaw kolp ta' stat f'Tikal, il-Gwatemala. Dan ma kienx jirrappreżenta lill-istat ta' Teotihuacan; kien grupp ta' nies tat-Tempju tas-Serp tar-Rix li tkeċċew mill-belt. Il-Piramida tas-Serp tar-Rix ingħatat in-nar, l-iskulturi kollha tneħħew mit-tempju, u nbniet pjattaforma oħra biex tgħatti l-faċċata tat-tempju ...
Is-Sena 426: il-Konkwista ta' Copán u ta' Quiriguá
Fl-426, id-dinastija li rrenjat f'Copán inħolqot b'K'inich Yax K'uk' Mo' bħala l-ewwel re. Id-dinastija kellha sittax-il mexxej b'kollox. Copán illum il-ġurnata tinsab fil-Ħonduras, kif deskritt ukoll fl-Artal Q ta' Copán. Minn hemm 'il quddiem, Yax K'uk' Mo' ħatar lil Tok Casper bħala r-re ta' Quiriguá, il-Gwatemala, madwar 50 kilometru fit-Tramuntana ta' Copán.
Quċċata
Il-belt laħqet il-quċċata tagħha fl-450 W.K. meta kienet iċ-ċentru ta' kultura setgħana li kellha influwenza estiża tul ir-reġjun Mesoamerikan kważi kollu. Matul dak iż-żmien, il-belt kellha erja ta' iktar minn 30 km2 (iktar minn 11.5 mil kwadru), u x'aktarx kellha popolazzjoni ta' madwar 150,000 ruħ, b'sors saħansitra jsostni li kellha sa 250,000 ruħ. Diversi distretti fil-belt kienu jospitaw nies mir-reġjun ta' influwenza kollu ta' Teotihuacan, saħansitra min-Nofsinhar sa Gwatemala. Xi ħaġa oħra li tispikka fil-belt hija n-nuqqas ta' fortifikazzjonijiet u strutturi militari.
In-natura tal-interazzjonijiet politiċi u kulturali bejn Teotihuacan u ċ-ċentri tar-reġjun tal-Maja (kif ukoll fil-kumplament tal-Mesoamerka) ilha dibattitu miftuħ u sinifikanti. Saru skambji u interazzjonijiet sostanzjali matul is-sekli mill-perjodu Preklassiku Aħħari sal-Klassiku Nofsani. "Idealoġiji ispirati minn Teotihuacan" kif ukoll motivi ppersistew fiċ-ċentri tal-Maja sal-perjodu Klassiku Aħħari, ferm wara li Teotihuacan stess kienet qabdet it-triq tan-niżla. Madankollu, l-istudjużi jiddibattu l-kobor u l-livell tal-influwenza ta' Teotihuacan. Uħud jemmnu li kellha dominanza diretta u militari, filwaqt li oħrajn huma tal-fehma li l-adozzjoni ta' tratti "barranin" kienet parti minn diffużjoni kulturali bidirezzjonali, konxja u selettiva. Skoperti ġodda ssuġġerew li Teotihuacan ma kinitx wisq differenti fl-interazzjonijiet tagħha ma' ċentri oħra mill-imperi li ġew wara, bħat-Tolteki u l-Azteki. Jingħad li Teotihuacan kellha influwenza kbira fuq il-perjodu Pre-Klassiku u Klassiku tal-Maja.
L-istil arkitettoniċi prominenti f'Teotihuacan jinsabu mifruxa b'mod wiesgħa f'għadd ta' siti Mesoamerikani 'l bogħod. Xi riċerkaturi interpretaw dan bħala evidenza għall-interazzjonijiet u għad-dominanza politika jew militari. Stil partikolarment assoċjat ma' Teotihuacan huwa magħruf bħala talud-tablero, fejn fuq naħa esterna li xxaqleb 'il ġewwa ta' struttura (talud) is ikun hemm panew rettangolari (tablero). Varjanti ta' dan l-istil ġeneriku jinstabu f'għadd ta' siti tar-reġjun tal-Maja, inkluż Tikal, Kaminaljuyu, Copan, Becan u Oxkintok, u partikolarment fil-Baċir ta' Petén u l-artijiet għoljin ċentrali tal-Gwatemala. L-istil talud-tablero kien intuża qabel Teotihuacan fil-perjodu Klassiku Bikri; milli jidher oriġina fir-reġjun ta' Tlaxcala-Puebla matul il-perjodu Pre-Klassiku. Xi analiżijiet intraċċaw l-iżvilupp f'varjanti lokali tal-istil talud-tablero f'siti bħal Tikal, fejn l-użu tiegħu jippreċedi l-motivi ikonografiċi li ntużaw fir-seklu 5 f'Teotihuacan. L-istil talud-tablero nfirex fil-Mesoamerka ġeneralment mill-aħħar tal-perjodu Pre-Klassiku, u mhux speċifikament jew unikament, permezz tal-influwenza ta' Teotihuacan. Mhux ċar kif jew minn fejn infirex l-istil għall-kumplament tar-reġjun tal-Maja. Meta l-belt kienet fil-quċċata tagħha, l-istrutturi prinċipali ta' Teotihuacan, inkluż il-piramidi, kienu mpittrin bi sfumaturi impressjonanti ta' aħmar skur. Għad fadal ftit fdalijiet ta' dan it-tpittir 'l hemm u 'l hawn fis-sit sa llum il-ġurnata.
Il-belt kienet ċentru industrijali, u kienet tospita bosta produtturi tal-bċejjeċ tal-fuħħar, ġojjelliera u artiġjani. Teotihuacan hija magħrufa għall-produzzjoni ta' għadd kbir ta' artefatti tal-ossidjana. Ma jeżisti l-ebda test mhux ideografiku ta' Teotihuacan (jew magħruf li xi darba eżista). Iskrizzjonijiet mill-bliet tal-Maja juru li n-nobbiltà ta' Teotihuacan ivvjaġġaw u x'aktarx anke ħakmu artijiet 'il bogħod b'mexxejja lokali, saħansitra sal-Ħonduras. Fl-iskrizzjonijiet tal-Maja jissemma individwu li l-istudjużi jirreferu għalih bħala "Kokka li Twaddab il-Lanez", x'aktarx mexxej ta' Teotihuacan, li rrenja għal iktar minn 60 sena u ħatar lill-qrabatu bħala l-mexxejja ta' Tikal u ta' Uaxactun fil-Gwatemala.
L-istudjużi bbażaw l-interpretazzjonijiet tal-kultura ta' Teotihuacan fuq l-arkeoloġija, l-affreski li jżejnu s-sit (u oħrajn, bħall-Affreski ta' Wagner, li jinsabu f'kollezzjonijiet privati), u iskrizzjonijiet ġeroglifiċi magħmula mill-Maja li jiddeskrivu meta ltaqgħy mal-konkwistaturi ta' Teotihuacan. Il-ħolqien tal-affreski, x'aktarx għexieren ta' eluf ta' affreski, laħaq il-quċċata tiegħu bejn l-450 u s-650. Is-sengħa tal-pitturi ma għandiex rivali fil-Mesoamerka u tqabblet saħansitra ma' dik tal-pitturi Rinaxximentali ta' Firenze, l-Italja.
Waqgħa
Oriġinarjament l-istudjużi ħasbu li xi invażuri attakkaw il-belt fis-seklu 7 jew 8, u serqulha r-rikkezzi kollha u mbagħad tawha n-nar. Madankollu, evidenza iktar reċenti milli jidher tindika li l-ħruq kien limitat għall-istrutturi u l-abitazzjonijiet assoċjati primarjament mal-klassi mexxejja. Uħud jaħsbu li dan jissuġġerixxi li l-ħruq kien frott xi rewwixta interna u li t-teorija tal-invażjoni hija difettuża minħabba li l-isforzi arkeoloġiċi bikrin kienu ffukati b'mod esklużiv fuq il-palazzi u t-tempji, li kienu postijiet li ntużaw mill-klassijiet għoljin. Peress li dawn is-siti kollha kellhom sinjali ta' ħruq, l-arkeologi kkonkludew li l-belt kollha kienet ingħatat in-nar. Minflok, issa huwa magħruf li l-qerda kienet iċċentrata fuq l-istrutturi ċiviċi ewlenin tul it-Triq tal-Mejtin. L-iskulturi fuq ġewwa fil-palazzi, bħal Xalla, tkissru matul din il-qerda. Ma hemm l-ebda traċċa viżibbli ta' invażjoni barranija fis-sit.
L-evidenza tad-deklin fil-popolazzjoni li beda għall-ħabta tas-seklu 6 toffri appoġġ għall-ipoteżi tar-rewwixta interna. Id-deklin ta' Teotihuacan ġie marbut fl-istess ħin ma' perjodi twal ta' nixfa b'rabta mat-tibdil fil-klima tal-535-536, li x'aktarx ġew ikkawżati mill-iżbroffar tal-vulkan Ilopango f'El Salvador. Din it-teorija ta' deklin ekoloġiku hija appoġġata mill-fdalijiet arkeoloġiċi li juru żieda fil-persentaġġ ta' skeletri ta' tfal u ta' żgħażagħ b'evidenza ta' malnutrizzjoni matul is-seklu 6, li jkomplu jappoġġaw ukoll l-ipoteżi tal-ġuħ minħabba l-iskarsezza tal-ikel bħala waħda mir-raġunijiet plawżibbli tad-dekliun ta' Teotihuacan. Iċ-ċittadini urbanizzati ta' Teotihuacan x'aktarx li kienu dipendenti fuq l-għelejjel agrikoli bħall-qamħirrum, il-fażola, l-amaranth, it-tomatillos, u l-qargħa aħmar. Jekk it-tibdil fil-klima affettwa r-rendimenti tal-għelejjel, il-ħsad imbagħad ma kienx ikun biżżejjed biex jitma l-popolazzjoni estensiva ta' Teotihucan. Madankollu, iż-żewġ ipoteżi prinċipali ma jeskludux lil xulxin. In-nixfa li mbagħad wasslet għall-ġuħ setgħet wasslet ukoll għal invażjonijiet minn ċivilizzazzjonijiet iżgħar tal-madwar kif ukoll għal rewwixti interni.
Fl-istess żmien tal-waqgħa ta' Teotihuacan fejn ma baqgħetx daqshekk prominenti lokalment, ċentri oħra fil-qrib, bħal Cholula, Xochicalco u Cacaxtla, ikkompetew biex jieħdu postha. Saħansitra jaf allinjaw ruħhom kontra Teotihuacan biex jaħtfu l-opportunità u jkomplu jnaqqsu l-influwenza u s-setgħa tal-belt antika. L-arti u l-arkitettura f'dawn is-siti jemulaw l-għamliet ta' Teotihuacan iżda juru wkoll taħlita eklettika ta' motivi u ta' ikonografija minn inħawi oħra tal-Mesoamerka, b'mod partikolari r-reġjun tal-Maja.
Il-qerda ħesrem ta' Teotihuacan kienet xi ħaġa komuni għall-bliet-stati Mesoamerikani tal-perjodi Klassiċi u Epi-Klassiċi. Bosta stati tal-Maja kellhom l-istess destin fis-sekli ta' wara u dawn l-avvenimenti spiss jiġu rreferiti bħala l-waqgħa tal-Maja tal-perjodu Klassiku. Fil-qrib, fil-wied ta' Morelos, ir-rikkezzi ta' Xochicalco nsterqu u l-belt ingħatat in-nar fid-900, filwaqt li Tula kellha destin simili għall-ħabta tal-1150.
Perjodu tal-Azteki
Matul l-1200, il-migranti Nahuatl reġgħu ppopolaw l-inħawi tal-belt. Sas-seklu 14, il-belt spiċċat f'idejn Huexotla, u fl-1409 ġiet assenjata t-tlatoani tagħha, Huetzin, li kien iben it-tlatoani ta' Huexotla. Iżda r-renju tiegħu spiċċa ħesrem meta Tezozomoc, it-tlatoani ta' Azcapotzalco, invada Huexotla u l-artijiet tal-madwar ta' Acolhua fl-1418. Huetzin tilef kontra l-invażuri, u minfloku Tezozomoc ħatar raġel imsejjaħ Totomochtzin. Inqas minn deċennju wara, fl-1427, ifforma l-Imperu tal-Azteki, u Teotihuacan saret vassall għal darb'oħra taħt l-Acolhua.
Sit ta' Wirt Dinji
Il-Belt Pre-Ispanika ta' Teotihuacan ġiet iddeżinjata bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1987.
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' ħames kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (i) "Rappreżentazzjoni ta' kapulavur frott il-kreattività tal-bniedem"; il-kriterju (ii) "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; il-kriterju (iii) "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; il-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem"; u l-kriterju (vi) "Assoċjazzjoni diretta jew tanġibbli ma' avvenimenti jew ma' tradizzjonijiet ħajjin, ma' ideat jew ma' twemmin, jew ma' xogħlijiet artistiċi jew letterarji ta' valur universali straordinarju".
Kultura
L-evidenza arkeoloġika tissuġġerixxi li Teotihuacan kienet belt multietnika, u filwaqt li l-lingwa jew il-lingwi predominanti li kienu jintużaw f'Teotihuacan intilfu matul l-istorja, it-Totonac u n-Nahuatl, li kienu forom bikrin ta' lingwi mitkellma mill-Azteki, jidher li kienu pjuttost plawżibbli. Din il-popolazzjoni ta' Teotihuacan pjuttost varjata reġjonalment x'aktarx li tmur lura għal diżastru naturali li seħħ qabel iż-żieda kbira fil-popolazzjoni. F'mument fl-istorja, Teotihuacan kellha rivali setgħana oħra li kienet Cuicuilco. Iż-żewġ bliet, li bejn wieħed u ieħor kellhom l-istess daqs u li t-tnejn kienu ċentri kummerċjali, kienu ċentri produttivi tal-artiġjanat u tal-kummerċ. Madankollu, għall-ħabta tal-100 Q.K., id-dinamika tal-poter inbidlet meta meta żbroffa l-vulkan attiv Xitle u kellu impatt kbir fuq Cuicuilco u r-raba' agrikolu tal-belt. Huwa maħsub li t-tkabbir esponenzjali iktar 'il quddiem tal-popolazzjoni ta' Teotihuacan kien dovut għall-migrazzjoni sussegwenti ta' dawk li kellhom jiċċaqilqu minħabba l-iżbroffar. Filwaqt li dan l-iżbroffar huwa maħsub li kien il-kawża primarja tal-eżodu tal-massa, l-avvanzi reċenti fid-datazzjoni xeħtu dawl fuq żbroffar li kien seħħ qabel. L-iżbroffar tal-vulkan Popocatepetl f'nofs is-seklu 1 ippreċeda l-iżbroffar tal-vulkan Xitle, u huwa maħsub li beda d-degradazzjoni msemmija qabel tar-raba' agrikolu u kkawża l-ħsara strutturali tal-belt. L-iżbroffar ta' Xitle kompla jistiga l-abbandun ta' Cuicuilco.
Fil-fażi ta' Tzacualli (għall-ħabta tal-1-150 W.K.), Teotihuacan esperjenzat tkabbir tal-popolazzjoni għal bejn wieħed u ieħor 60,000 sa 80,000 ruħ, u huwa maħsub li l-biċċa l-kbira minnhom ġew mill-baċir Messikan. Madankollu, wara t-tkabbir, l-influss ta' residenti ġodda batta, u l-evidenza tissuġġerixxi li sal-fażi ta' Miccaotli, għall-ħabta tal-200 W.K., il-popolazzjoni urbana kienet laħqet livell massimu.
Fl-2001, Terrence Kaufman ippreżenta evidenza lingwistika li tissuġġerixxi li grupp etniku importanti f'Teotihuacan kellu affiljazzjoni lingwistika mat-Totonacan jew Mixe–Zoquean. Huwa juża din l-evidenza biex jispjega l-influwenzi ġenerali minn lingwi bħat-Totonacan u l-Mixe–Zoquean f'bosta lingwi Mesoamerikani oħra, minkejja li ma kien hemm l-ebda storja ddokumentata ta' kuntatt ma' dawn il-gruppi lingwistiċi. Studjużi oħra jsostnu li l-ikbar grupp tal-popolazzjoni x'aktar li kellu etniċità Otomi, peress li huwa magħruf li l-lingwa Otomi kienet mitkellma fl-inħawi madwar Teotihuacan kemm qabel u wara l-perjodu Klassiku iżda mhux matul il-perjodu nofsani.
Il-kumplessi ta' Teotihuacan juru evidenza ta' segregazzjoni fi tliet klassijiet: l-elit, il-klassi intermedja, u l-klassi tal-ħaddiema. L-istrutturi arkitettoniċi residenzjali milli jidher saru b'livelli differenti ta' arti u ta' kumplessità. Abbażi tal-kwalità tal-materjali tal-kostruzzjoni u d-daqs tal-kompartimenti tal-istrutturi, kif ukoll il-kwalità tad-diversi oġġetti fir-residenzi, l-abitazzjonijiet li jirradjaw 'il barra mid-distrett ċentrali u tul it-Triq tal-Mejtin jaf kienu okkupati minn individwi bi status għoli. Madankollu, b'mod kumplessiv ma jidhirx li Teotihuacan kienet organizzata f'żoni diskreti ta' distretti. L-iżjed kumplessi tal-elit sikwit kienu mżejna b'affreski elaborati. Fost l-elementi tematiċi ta' dawn l-affreski hemm purċissjonijiet ta' patrijiet lebsin ilbies lussuż, figuri ta' ġagwari, id-divinità tal-maltemp, u divinità anonima b'idejha 'l fuq toffri d-doni ta' qamħirrum, ħaġar prezzjuż u ilma. Xi ħaġa notevoli hi li x-xbihat ta' mexxejja mhumiex preżenti fl-arti ta' Teotihuacan. Minflok, ix-xogħlijiet tal-arti għandhom it-tendenza li juru karigi u divinitajiet istituzzjonalizzati. Mhux preżenti wkoll fl-arti ta' Teotihuacan hija l-kitba, minkejja li l-belt kellha network qawwi ta' kuntatt mal-Maja litterati.
Il-klassijiet tal-ħaddiema, minnhom infushom stratifikati, kienu jikkonsistu minn bdiewa, artiġjani b'bosta ħiliet, u popolazzjoni rurali fil-periferija. L-artiġjani li kienu jgħixu fil-belt kellhom diversi speċjalitajiet u kienu joqogħdu f'kumplessi ta' appartamenti madwar il-belt, magħrufa bħala ċentri distrettwali, u l-evidenza turina li dawn iċ-ċentri kienu l-muturi ekonomiċi u kulturali ta' Teotihuacan. Stabbiliti mill-elit sabiex juru l-oġġetti lussużi pprovduti mill-artiġjani residenti, iċ-ċentri distrettwali kienu jirrappreżentaw id-diversità fl-oġġetti u kienu megħjuna mill-konċentrazzjoni kbira ta' immigranti minn reġjuni differenti tal-Mesoamerka. Flimkien mal-evidenza arkeoloġika li tindika li wħud mill-oġġetti primarji li kien isir kummerċ fihom kienu t-tessuti, l-artiġjani kkapitalizzaw fuq il-ħiliet tagħhom fil-pittura, fil-bini, fid-daqq tal-mużika u fit-taħriġ militari. Dawn iċ-ċentri distrettwali kienu qishom kumplessi individwali, spiss imdawra b'ħitan li kienu jisseparawhom fiżikament mill-oħrajn.
B'dan il-mod, Teotihuacan żviluppat kompetizzjoni ekonomika interna li xprunat il-produttività u għenet biex tinħoloq struttura soċjali partikolari li kienet differenti mill-istruttura tal-belt inġenerali. L-azzjonijiet ripetuti tal-artiġjana ħallew il-marka fiżika tagħhom. Abbażi tal-kundizzjoni tas-snien li nstabu, l-arkeologi rnexxielhom jiddeterminaw li, meta kienu ħajjin, xi katavri li nstabu kienu jaħdmu bil-fibri mas-snien ta' quddiem tagħhom, u insinwaw li x'aktarx kienu produtturi ta' xbieki, bħal dawk li jidhru fl-arti mal-ħitan. L-iskeletri femminili pprovdew evidenza li x'aktarx kienu jaħdmu fil-ħjata jew fil-pittura għal perjodi twal ta' żmien, u dan joħroġ fid-dieher anke mix-xedd ir-ras li kienu nħolqu kif ukoll mill-bċejjeċ tal-fuħħar li ġew prodotti u mpittra. It-tkagħbir fuq ġogi speċifiċi jindika li kienu jġorru oġġetti tqal għal perjodu twil ta' żmien. L-evidenza ta' dawn il-materjali tqal tinstab fl-ammont kbar ta' bċejjeċ tal-fuħħar importati, u fil-materja prima fis-sit, bħal biċċiet tal-ħġieġ rijolitiku, tal-irħam u tal-lavanja. Ir-residenzi tal-popolazzjoni rurali tal-belt kienu jinsabu miġbura flimkien bejn ir-residenzi tal-klassi medja jew fil-periferija tal-belt, filwaqt li mill-bċejjeċ tal-fuħħar li nstabu minn reġjuni oħra f'raggruppamenti iżgħar, donnhom jissuġġerixxu li l-merkanti kellhom ir-raggruppamenti residenzjali tagħhom ukoll.
Reliġjon
F'An Illustrated Dictionary of the Gods and Symbols of Ancient Mexico and the Maya, Miller u Taube jelenkaw tmien divinitajiet:
l-alla tal-maltemp;
l-alla femminili l-kbira;
is-serp bir-rix, divinità importanti f'Teotihuacan, li x'aktarx kien assoċjat mal-Piramida/mat-Tempju tas-Serp bir-Rix;
l-alla x-xiħ;
is-serp tal-gwerra; Taube għamel distinzjoni bejn iż-żewġ divinitajiet sriep skont kif jidhru mal-Piramida tas-Serp bir-Rix, iżda riċerkaturi oħra huma xettiċi;
il-ġagwar bix-xbieki;
l-alla tal-alkoħol Pulque;
l-alla oħxon; magħruf primarjament mill-figurini u li huwa preżunt li huwa marbut ma' ritwali tal-unitajiet domestiċi.
Esther Pasztory iżid divinità oħra:
l-alla mqaxxar; magħruf primarjament mill-figurini u li huwa preżunt li huwa marbut ukoll ma' ritwali tal-unitajiet domestiċi.
Il-konsensus fost l-istudjużi hu li d-divinità primarja ta' Teotihuacan kienet l-alla femminili l-kbira ta' Teotihuacan. L-arkitettura ċivika dominanti hija l-piramida. Il-politika kienet ibbażata fuq ir-reliġjon statali, u l-mexxejja politiċi kienu l-mexxejja reliġjużi. Il-mexxejja reliġjużi kienu jikkummissjonaw lill-artisti biex joħolqu xogħlijiet tal-arti reliġjużi għaċ-ċerimonji u għar-ritwali. X'aktarx li x-xogħlijiet tal-arti li kienu jiġu kkummissjonati kienu jkunu affreski jew inċensaturi bix-xbihat tad-divinitajiet bħall-alla femminili l-kbira ta' Teotihuacan jew is-serp bir-rix. L-inċensaturi kienu jiġu mixgħula matul ir-ritwali reliġjużi sabiex jinvokaw l-allat, inkluż f'ritwali b'sagrifiċċji umani.
Kif joħroġ fid-dieher mill-fdalijiet umani u tal-annimali li nstabu matul l-iskavi tal-piramidi fil-belt, f'Teotihuacan kienu jiġu ssagrifikati l-bnedmin. L-istudjużi jemmnu li n-nies kienu joffru sagrifiċċji umani bħala parti minn dedika meta l-binjiet kienu jiġu mkabbra jew jinbnew. Il-vittmi x'aktarx li kienu jkunu ġellieda għedewwa tal-battalji u kienu jinġabu fil-belt għas-sagrifiċċji umani sabiex jiġi żgurat li l-belt ikollha l-prosperità. Xi rġiel qatgħulhom rashom, uħud qalawlhom qalbhom minn postha, uħud inqatlu b'diversi daqqiet fuq rashom, u oħrajn indifnu ħajjin. L-annimali li kienu meqjusa sagri u kienu jirrappreżentaw is-setgħat mitiċi, filwaqt li l-militar indifnu wkoll ħajjin jew inqabdu u ntefgħu f'gaġeġ bħall-cougars, il-lupu, l-ajkli, il-falkuni, il-kokki, u saħansitra s-sriep velenużi.
Bosta maskri tal-ġebel instabu f'Teotihuacan, u ġeneralment ġie maħsub li kienu ntużaw matul kuntest funebri. Madankollu, studjużi oħra għandhom id-dubji tagħhom dwar dan, u jinnutaw li l-maskri "ma jidhrux li ġejjin minn xi difniet".
Popolazzjoni
Teotihuacan kellha waħda mill-ikbar jekk mhux l-ikbar popolazzjoni fost il-bliet insedjati fil-Baċir tal-Messiku. Teotihuacan kienet belt preistorika kbira li esperjenzat tkabbir enormi fil-popolazzjoni u dan it-tkabbir baqa' sostnut matul il-biċċa l-kbira tal-insedjament tal-belt. Fil-100 W.K., il-popolazzjoni x'aktarx li kienet tlaħħaq madwar 60,000-80,000 ruħ, wara 200 sena li l-belt kienet insedjata, f'erja ta' 20 km2. Il-popolazzjoni, eventwalment, stabilizzat ruħha madwar il-100,000 ruħ għall-ħabta tat-300 W.K.
Il-popolazzjoni laħqet il-quċċata tagħha għall-ħabta tal-400 sal-500 W.K. Matul dan il-perjodu, magħruf bħala l-perjodu ta' Xolalpan, il-popolazzjoni tal-belt x'aktarx li kienet bejn 100,000 u 200,000 ruħ. Dawn iċ-ċifri nkisbu billi ġew stmati d-daqsijiet tal-2,000 kumpless, li x'aktarx li kienu jesgħu bejn 60 u 100 ruħ kull wieħed. Dan l-għadd għoli baqa' stabbli sa meta l-belt qabdet it-triq tad-deklin tagħha bejn is-600 u s-700 W.K.
Wieħed mid-distretti ta' Teotihuacan, Teopancazco, kien insedjat matul il-biċċa l-kbira taż-żmien meta Teotihuacan kienet insedjata wkoll. Dan juri li Teotihuacan kienet belt multietnika li kienet maqsuma f'żoni b'etniċitajiet ta' ħaddiema differenti. Dan id-distrett kien importanti għal żewġ raġunijiet: ir-rata għolja ta' mortalità tat-trabi u r-rwol tal-etniċitajiet differenti. Ir-rata għolja ta' mortalità tat-trabi kienet importanti fi ħdan id-distrett u fil-belt inġenerali, u nstabu għadd kbir ta' skeletri perinatali f'Teopancazco. Dan jissuġġerixxi li l-popolazzjoni ta' Teotihuacan kienet sostnuta u kibret bis-saħħa tal-influss ta' nies li ġew jgħixu fil-belt, iktar milli permezz tar-riproduzzjoni tal-istess popolazzjoni. L-influss ta' nies ġie mill-inħawi tal-madwar, u b'hekk kien hemm etniċitajiet differenti fil-belt.
Teotihuacan kellha wkoll żewġ distretti oħra li b'mod prominenti kellha din il-bixra multietnika. Iż-żewġ distretti kien fihom mhux biss arkitettura differenti minn partijiet oħra ta' Teotihuacan iżda wkoll artefatti u prattiċi funebri li taw bidu għan-narrativa ta' dawn il-postijiet. L-arkeologi wettqu wkoll ittestjar tal-proporzjon ta' isotopi tal-ossiġenu u ta' isotopi tal-istronzju sabiex jiddeterminaw permezz tal-għadam u tas-snien li nstabu, jekk dawn kinux tan-nattivi ta' Teotihuacan jew kinux ta' immigranti li ġew jgħixu fil-belt. L-ittestjar tal-proporzjon ta' ossiġenu jista' jintuża sabiex jiġi ddeterminat fejn trabba dak li jkun u fejn kien jgħix meta miet. Dawn it-testijiet żvelaw ħafna informazzjoni, iżda b'mod speċifiku ppermettew li ssir distinzjoni ċara bejn in-nies li kienu jgħixu fid-distretti etniċi u dawk nattivi ta' Teotihuacan.
Distrett partikolari kien jissejjaħ Tlailotlacan u huwa maħsub li kien distrett ta' migranti li b'mod predominanti ġew mir-reġjun ta' Oaxaca. L-iskavi hemmhekk żvelaw artefatti bl-istil mir-reġjun ta' Zapoteco, inkluż qabar b'antikamra. L-ittestjar tal-proporzjon ta' isotopi tal-ossiġenu kien partikolarment siewi fl-analiżi ta' dan id-distrett għaliex ta stampa ċara tal-influss inizjali minn Oaxaca, segwit minn vjaġġi ta' rutina lura lejn art twelidhom sabiex il-kulturali u l-patrimonju tagħhom inżamm għal bosta ġenerazzjonijiet li ġew wara. L-ittestjar tal-proporzjon ta' isotopi tal-ossiġenu li sar wara żvela wkoll li mill-iskeletri li ġew ittestjati, 80 % minnhom kienu immigranti li ġew jgħixu fil-belt jew li twieldu fil-belt, iżda li qattgħu tfulithom f'art twelidhom qabel ma reġgħu lura f'Teotihuacan. Kien hemm evidenza ta' interazzjoni kostanti bejn Teotihuacan u r-reġjun ta' Oaxaca permezz ta' vjaġġi li kienu jagħmlu t-tfal u l-ommijiet, u b'hekk il-kultura ta' art twelidhom u l-għeruq tagħhom baqgħu ħajjin.
Distrett prinċipali ieħor kien jissejjaħ Barrio de Los Comerciantes, jew id-Distrett tal-Merkanti. Hemm inqas informazzjoni dwar min kien jgħix f'dan id-distrett (jew inkella hija meħtieġa iktar riċerka), iżda dan id-distrett kellu wkoll differenzi ċari meta mqabbel ma' nħawi oħra tal-belt. L-arkitettura kienet differenti, u kellha strutturi tondi magħmula bit-tajn, kif ukoll bċejjeċ tal-fuħħar u artefatti barranin li ġew identifikati li jappartjenu għar-reġjun tal-Kosta tal-Golf. Dan id-distrett, b'mod simili għal Tlailotclan, kellu influss enormi ta' immigranti, skont l-eżitu tal-ittestjar tal-proporzjon ta' isotopi tal-istronzju fuq l-għadam u s-snien, u n-nies x'aktarx li qattgħu parti sinifikanti minn ħajjithom f'Teotihuacan qabel mietu.
Kitba u letteratura
Fid-distrett ta' La Ventilla kien hemm sejba kbir ta' iktar minn 30 sinjal u raggruppamenti ta' sinjali mal-art ta' terrazzin. Il-biċċa l-kbira tas-sejbiet f'Teotihuacan jissuġġerixxu li l-abitanti kellhom l-istil ta' kitba tagħhom. Dawn is-sinjali saru "malajr u juru l-kontroll". B'hekk huwa maħsub li jagħtu l-idea li ġew ipprattikati u kienu adegwati għall-ħtiġijiet tas-soċjetà ta' dak iż-żmien. Soċjetajiet oħra madwar Teotihuacan adottaw uħud mis-sinjali jew mis-simboli li kienu jintużaw fil-belt. L-abitanti tagħhom qajla użaw xi tip ieħor ta' simboli jew arti mis-soċjetajiet l-oħra ta' madwar il-belt. Dawn is-sistemi ta' kitba ma kinux bħal dawk tal-ġirien, iżda l-istess kitbiet juru li x'aktarx kienu konxji li kienu jeżistu kitbiet oħra.
Laboratorju tal-ossidjana
L-ipproċessar tal-ossidjana kien l-iżjed arti żviluppata u s-sors ewlieni ta' ġid f'Teotihuacan. Il-laboratorji pproduċew diversi tipi ta' għodod jew ta' oġġetti tal-ossidjana, maħsuba għal tranżazzjonijiet kummerċjali lil hinn mill-konfini ġeografiċi tal-belt, fosthom figurini, xfafar, ponot, manki tas-skieken, ġojjellerija jew ornamenti, eċċ. L-ossidjana ġiet primarjament mill-minjieri ta' Pachuca (Teotihuacan) u l-ipproċessar tal-ossidjana kien l-iżjed industrija importanti fil-belt, li kienet kisbet il-monopolju fil-kummerċ tal-ossidjana fir-reġjun Mesoamerikan usa'. L-istat wettaq ukoll monitoraġġ massiċċ tal-kummerċ, tat-trasport jew taċ-ċaqliq u tal-ħolqien tal-għodod tal-ossidjana, peress li kienet industrija tassew importanti fil-belt u kienet limitata fil-postijiet ta' ħidma reġjonali fejn kienu jiġu prodotti l-għodod.
Gallerija
Iktar qari
Berrin, Kathleen; Esther Pasztory (1993). Teotihuacan: Art from the City of the Gods. New York: Thames and Hudson. ISBN 978-0-500-23653-6.
Braswell, Geoffrey E. (2003). "Introduction: Reinterpreting Early Classic Interaction". In Geoffrey E. Braswell (ed.). The Maya and Teotihuacan: Reinterpreting Early Classic Interaction. Austin: University of Texas Press. pp. 1–44. ISBN 978-0-292-70587-6.
Brown, Dale M., ed. (1992). Aztecs: Reign of Blood and Splendor. Lost Civilizations series. Alexandria, VA: Time-Life Books. ISBN 978-0-8094-9854-3.
Bueno, Christina. The Pursuit of Ruins: Archeology, History, and the Making of Modern Mexico. Albuquerque: University of New Mexico Press, 2016, ISBN 0826357318.
Cheek, Charles D. (1977). "Excavations at the Palangana and the Acropolis, Kaminaljuyu". In William T. Sanders; Joseph W. Michels (eds.). Teotihuacan and Kaminaljuyu: a Study in Prehistoric Culture Contact. University Park: Pennsylvania State University Press. pp. 1–204. ISBN 978-0-271-00529-4.
Coe, Michael D.; Rex Koontz (1994) [1962]. Mexico: From the Olmecs to the Aztecs. New York: Thames & Hudson. ISBN 978-0-500-27722-5.
Coe, Michael D.; Dean Snow; Elizabeth Benson (1986). Atlas of Ancient America. New York: Facts on File. ISBN 978-0-8160-1199-5.
Cowgill, George L. (1992). "Teotihuacan Glyphs and Imagery in the Light of Some Early Colonial Texts". In Janet Catherine Berlo (ed.). Art, Ideology, and the City of Teotihuacan: A Symposium at Dumbarton Oaks, 8th and 9th October 1988. Washington, DC: Dumbarton Oaks Research Library and Collection. pp. 231–46. ISBN 978-0-88402-205-3.
Cowgill, George (1997). "State and Society at Teotihuacan, Mexico". Annual Review of Anthropology. 26 (1): 129–161.
Davies, Nigel (1982). The Ancient Kingdoms of Mexico. England: Penguin Books. ISBN 978-0-14-013587-9.
Heyden, Doris (1975). "An Interpretation of the Cave underneath the Pyramid of the Sun in Teotihuacan, Mexico". American Antiquity. 40 (2): 131–147.
Kaufman, Terrence (2001). "Nawa linguistic prehistory". Mesoamerican Language Documentation Project.
Laporte, Juan Pedro (2003). "Architectural Aspects of Interaction Between Tikal and Teotihuacan during the Early Classic Period". In Geoffrey E. Braswell (ed.). The Maya and Teotihuacan: Reinterpreting Early Classic Interaction. Austin: University of Texas Press. pp. 199–216. ISBN 978-0-292-70587-6.
Malmström, Vincent H. (1978). "Architecture, Astronomy, and Calendrics in Pre-Columbian Mesoamerica". Journal for the History of Astronomy. 9 (2): 105–116.
Miller, Mary; Karl Taube (1993). The Gods and Symbols of Ancient Mexico and the Maya: An Illustrated Dictionary of Mesoamerican Religion. London: Thames & Hudson. ISBN 978-0-500-05068-2.
Millon, René (1993). "The Place Where Time Began: An Archaeologist's Interpretation of What Happened in Teotihuacan History". In Berrin, Kathleen; Esther Pasztory (eds.). Teotihuacan: Art from the City of the Gods. New York: Thames and Hudson. pp. 16–43. ISBN 978-0-500-23653-6.
Pasztory, Esther (1992). "Abstraction and the rise of a utopian state at Teotihuacan", in Janet Berlo, ed. Art, Ideology, and the City of Teotihuacan, Dumbarton Oaks, pp. 281–320.
Schele, Linda; Peter Mathews (1998). The Code of Kings: The Language of Seven Sacred Maya Temples and Tombs. New York: Scribner. ISBN 978-0-684-80106-3.
Sugiyama, Saburo (2003). Governance and Polity at Classic Teotihuacan; in Julia Ann Hendon, Rosemary A. Joyce, "Mesoamerican archaeology". Wiley-Blackwell.
Séjourné, Laurette (1959) Un Palacio en la ciudad de los dioses, Teotihuacán, Mexico, Instituto Nacional de Antropología e Historia.
Séjourné, Laurette (1962) El Universo de Quetzalcóatl, Fondo de Cultura Económica.
Séjourné, Laurette (1966) Arqueología de Teotihuacán, la cerámica, Fondo de Cultura Económica.
Séjourné, Laurette (1969) Teotihuacan, métropole de l'Amérique, Paris, F. Maspero.
Šprajc, Ivan; Sprajc, Ivan (2000). "Astronomical Alignments at Teotihuacan, Mexico". Latin American Antiquity. 11 (4): 403–415.
Taube, Karl A. (2000). The Writing System of Ancient Teotihuacan. Ancient America series. Vol. 1. Barnardsville, NC: Center for Ancient American Studies.
Varela Torrecilla, Carmen; Geoffrey E. Braswell (2003). "Teotihuacan and Oxkintok: New Perspectives from Yucatán". In Geoffrey E. Braswell (ed.). The Maya and Teotihuacan: Reinterpreting Early Classic Interaction. Austin: University of Texas Press. pp. 249–72. ISBN 978-0-292-70587-6.
Weaver, Muriel Porter (1993). The Aztecs, Maya, and Their Predecessors: Archaeology of Mesoamerica (3rd ed.). San Diego: Academic Press. ISBN 978-0-01-263999-3.
Webmoor, Timothy (2007). Reconfiguring the Archaeological Sensibility: Mediating Heritage at Teotihuacan, Mexico. Symmetrical Archaeology [2005–, collaboratory directors T. Webmoor and C. Witmore]. Teżi tad-Dottorat. Stanford Archaeology Center/Metamedia Lab, Stanford University.
Referenzi
Siti ta' Wirt Dinji
Siti arkeoloġiċi
Messiku
Maja |
29286 | https://mt.wikipedia.org/wiki/-stan | -stan | Fil-lingwi Indo-Ewropej u Persjan, is-suffiss -stan (li jfisser "post") kien iffurmat mill-għerq "*stā-" ("li tkun", "li teżisti", "toqgħod" ). Is- suffiss Pashtun -tun u s-suffiss Indjan -sthāna (f'Devanagari sthāna) għandhom ukoll l -istess tifsira .
Pajjiżi
Afganistan
Każakstan
Kirgiżistan
Pakistan
Taġikistan
Turkmenistan
Użbekistan
Lingwistika
Ġeografija |
29287 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Monte%20Alb%C3%A1n | Monte Albán | Monte Albán huwa sit arkeoloġiku pre-Kolombjan fil-Muniċipalità ta' Santa Cruz Xoxocotlán fl-istat ta' Oaxaca fin-Nofsinhar tal-Messiku (17.043° N, 96.767°W). Is-sit jinsab f'katina muntanjuża baxxa, 'il fuq mill-pjanura fis-sezzjoni ċentrali tal-Wied ta' Oaxaca, fejn jiltaqgħu l-fergħat tat-Tramuntana ta' Etla, tal-Lvant ta' Tlacolula, u tan-Nofsinhar ta' Zimatlán u ta' Ocotlán (jew Valle Grande). Il-Belt ta' Oaxaca, illum il-ġurnata l-belt kapitali tal-istat, tinsab bejn wieħed u ieħor disa' kilometri (sitt mili) fil-Lvant ta' Monte Albán.
Iċ-ċentru ċerimonjali ċiviku parzjalment skavat tas-sit ta' Monte Albán jinsab fil-quċċata ta' għolja mwittija artifiċjalment, f'elevazzjoni ta' madwar 1,940 metru (6,400 pied) 'il fuq mil-livell medju tal-baħar u xi 400 metru (1,300 pied) 'il fuq mill-baċir tal-wied, f'pożizzjoni li tista' tiġi difiża faċilment. Minbarra l-qalba monumentali tiegħu, is-sit huwa kkaratterizzat minn diversi mijiet ta' terrazzi jew pjazez artifiċjali u xi tużżana raggruppamenti ta' strutturi olzati tul ix-xifer kollu tal-għolja u mal-ġnub tagħha. Il-fdalijiet arkeoloġiċi fl-għoljiet fil-qrib ta' Atzompa u ta' El Gallo fit-Tramuntana tradizzjonalment jitqiesu li huma parti integrali tal-belt antika wkoll.
Apparti li kien waħda mill-iktar bliet bikrin tal-Mesoamerka, is-sit ta' Monte Albán kien importanti għal kważi elf sena bħala ċ-ċentru soċjopolitiku u ekonomiku predominanti taż-Żapoteki. Il-belt ġiet stabbilita lejn l-aħħar tal-perjodu Formattiv Nofsani, għall-ħabta tal-500 Q.K., u sal-perjodu Formattiv Aħħari (għall-ħabta tal-100 Q.K. – 200 W.K.) Monte Albán kienet saret il-belt kapitali ta' qawwa espansjonista fuq skala kbira li ddominat il-biċċa l-kbira tal-artijiet għoljin ta' Oaxaca u interaġixxiet ma' stati reġjonali Mesoamerikani oħra, fosthom Teotihuacan lejn it-Tramuntana (Paddock 1983; Marcus 1983). Il-belt tilfet l-importanza politika tagħha sal-aħħar tal-perjodu Klassiku Aħħari (għall-ħabta tal-500-750 W.K.), u ftit wara ġiet abbandunata kważi għalkollox. Fil-perjodu Kolonjali, l-istorja arkeoloġika tas-sit kienet ikkaratterizzata mill-okkupazzjoni mill-ġdid fuq skala żgħira, l-użu opportunistiku mill-ġdid ta' strutturi u ta' oqbra bikrin, u żjarat ritwalistiċi.
L-etimoloġija tal-isem tas-sit mhix ċara. Jingħad li l-isem oriġina minn isem Żapotek nattiv jew minn referenza tal-era kolonjali għal suldat Spanjol imsejjaħ Montalbán jew inkella mill-Għoljiet ta' Alba fl-Italja. L-isem Żapotek antik tal-belt mhux magħruf, peress li l-belt ġiet abbandunata diversi sekli qabel ma nkitbu l-iżjed sorsi etnostoriċi bikrin disponibbli.
Storja tar-riċerka
Peress li kienu viżibbli minn kullimkien fil-parti ċentrali tal-Wied ta' Oaxaca, il-fdalijiet impressjonanti ta' Monte Albán attiraw bosta viżitaturi u esploraturi matul il-perjodi kolonjali u moderni. Fost l-oħrajn, Guillermo Dupaix investiga s-sit fil-bidu tas-seklu 19, J. M. García ppubblika deskrizzjoni tas-sit fl-1859, u A. F. Bandelier żar u ppubblika iktar deskrizzjonijiet fis-snin 90 tas-seklu 19. L-ewwel esplorazzjoni arkeoloġika intensiva tas-sit twettqet fl-1902 minn Leopoldo Batres, li dak iż-żmien kien l-Ispettur Ġenerali tal-Monumenti taħt Porfirio Diaz.
L-ewwel skavi xjentifiċi fuq skala kbira saru fl-1931, taħt it-tmexxija tal-arkeologu Messikan Alfonso Caso. Fl-1933, Eulalia Guzmán għenitu bl-iskavi tal-Qabar nru 7. Matul it-tmintax-il sena ta' wara, Caso u l-kollegi tiegħu Ignacio Bernal u Jorge Acosta skavaw sezzjonijiet kbar fi ħdan il-qalba monumentali tas-sit. Il-biċċa l-kbira ta' dak li huwa viżibbli llum il-ġurnata fiż-żoni miftuħa għall-pubbliku ġie rikostruwit f'dak iż-żmien. Minbarra li dan irriżulta fl-iskavi ta' għadd kbir ta' strutturi residenzjali u ċiviċi-ċerimonjali u ta' mijiet ta' oqbra u fdalijiet funebri, kisba kbira tal-proġett ta' Caso u tal-kollegi tiegħu kienet l-istabbiliment ta' kronoloġija tal-bċejjeċ taċ-ċeramika (il-fażijiet ta' Monte Albán I sa V) għall-perjodu bejn l-istabbiliment tas-sit għall-ħabta tal-500 Q.K. sal-aħħar tal-perjodu Post-Klassiku fl-1521 W.K.
Fl-aħħar tas-snin 60 tas-seklu 20, il-Proġett tal-Preistorja u tal-Ekoloġija Umana li kellu fil-mira l-investigazzjoni tal-perjodi ta' qabel l-istabbiliment ta' Monte Albán inbeda minn Kent Flannery tal-Università ta' Michigan. Matul iż-żewġ deċennji ta' wara, dan il-proġett iddokumenta l-iżvilupp tal-kumplessità soċjopolitika fil-wied mill-iżjed perjodu Arkajku bikri (għall-ħabta tat-8000-2000 Q.K.) sal-fażi ta' Rosario (700-500 Q.K.) eżatt qabel l-istabbiliment ta' Monte Albán. Dan witta t-triq għall-fehim tal-istabbiliment tas-sit u tal-andament tal-iżvilupp tiegħu. F'dan il-kuntest, fost il-kisbiet ewlenin tal-ħidma ta' Flannery f'Oaxaca, hemm l-iskavi estensivi tiegħu fiċ-ċentru formattiv importanti ta' San José Mogote fil-fergħa ta' Etla tal-wied, proġett bil-kotmexxija ta' tiegħu u ta' Joyce Marcus tal-Università ta' Michigan.
Pass ieħor importanti fil-fehim tal-istorja tal-okkupazzjoni tas-sit ta' Monte Albán sar permezz tal-Proġett tal-Mudelli tal-Insedjament Preistoriku tal-Wied ta' Oaxaca li nbeda minn Richard Blanton u diversi kollegi mill-Università ta' Michigan fil-bidu tas-snin 70 tas-seklu 20. L-istħarriġ u l-immappjar intensivi tagħhom tas-sit kollu wrew l-iskala sħiħa u d-daqs ta' Monte Albán, lil hinn miż-żona limitata li kienet ġiet esplorata minn Caso. Staġuni sussegwenti tal-istess proġett taħt it-tmexxija ta' Blanton, Gary Feinman, Steve Kowalewski, Linda Nicholas, u oħrajn estendew il-kopertura tal-istħarriġ prattikament għall-wied kollu, u b'hekk ipproduċew ammont imprezzabbli ta' data dwar il-mudelli ta' insedjament li evolvew mill-eqdem żminijiet sal-wasla tal-Ispanjoli fl-1521 W.K.
Storja tas-sit
Kif indikat fl-istħarriġ ta' Blanton tas-sit, l-għoljiet ta' Monte Albán milli jidher ma kinux abitati qabel il-500 Q.K. (it-tmiem tal-fażi ta' Rosario skont il-fdalijiet tal-bċejjeċ taċ-ċeramika). Dak iż-żmien, San José Mogote kienet iċ-ċentru ewlieni tal-popolazzjoni fil-wied u bażi ta' tribù li x'aktarx ikkontrollat il-biċċa l-kbira tal-fergħa tat-Tramuntana ta' Etla. X'aktarx li saħansitra tliet ċentri ta' tribujiet jew erbgħa oħra, kienu jikkontrollaw sottoreġjuni oħra tal-wied, inkluż Tilcajete fil-fergħa tan-Nofsinhar ta' Valle Grande u Yegüih fil-fergħa ta' Tlacolula fil-Lvant. Il-kompetizzjoni u l-gwerer milli jidher ikkaratterizzaw il-fażi ta' Rosario. Data minn stħarriġ reġjonali tissuġġerixxi l-eżistenza ta' żona ta' lqugħ mhux okkupata bejn iċ-ċentru ta' San José Mogote u ċ-ċentri fin-Nofsinhar u fil-Lvant.
Huwa f'din iż-żona li s-sit ta' Monte Albán ġie stabbilit lejn l-aħħar tal-fażi ta' Rosario u malajr laħaq popolazzjoni li huwa stmat li kienet ta' madwar 5,200 ruħ sal-aħħar tal-fażi suċċessiva ta' Monte Albán Ia (għall-ħabta tat-300 Q.K.). Din iż-żieda notevoli fil-popolazzjoni ġiet akkumpanjata minn deklin rapidu f'San José Mogote u fis-siti sekondarji fil-qrib, u b'hekk x'aktarx li l-elit tas-sit kienu involuti direttament fl-istabbiliment tal-belt kapitali taż-Żapoteki. Din il-bidla rapida fil-popolazzjoni u fl-insedjament, minn insedjamenti lokalizzati sparsi għal sit urban ċentrali f'żona li qabel ma kinitx insedjata, ġiet imsejħa "Sinkoiżmu ta' Monte Alban" minn Marcus u Flannery, b'referenza għal istanzi simili li ġew iddokumentati fil-Mediterran fi żmien il-qedem.
Għalkemm fl-imgħoddi kien maħsub li proċess simili ta' abbandun fuq skala kbira, u b'hekk parteċipazzjoni fl-istabbiliment ta' Monte Albán, seħħ f'ċentri oħra ta' tribujiet ewlenin, bħal Yegüih u Tilcajete, mill-inqas fil-każ ta' dan tal-aħħar milli jidher issa dan ma tantx kien probabbli. Proġett reċenti mmexxi minn Charles Spencer u Elsa Redmond tal-Mużew Amerikan tal-Istorja Naturali f'New York wera li, iktar milli ġie abbandunat, is-sit kiber b'mod sinifikanti bħala popolazzjoni matul il-perjodu Bikri I u Aħħar I ta' Monte Albán (għall-ħabta tal-500-300 Q.K. u t-300-100 Q.K., rispettivament). Tilcajete jaf opponiet b'mod attiv l-inkorporazzjoni fl-istat dejjem iżjed setgħan ta' Monte Albán.
Sal-bidu tal-perjodu Formattiv Aħħari (il-fażi II ta' Monte Albán, għall-ħabta tal-100 Q.K. – 200 W.K.), Monte Albán kellha popolazzjoni stmata ta' 17,200 ruħ, u b'hekk kienet waħda mill-ikbar bliet Mesoamerikani ta' dak iż-żmien. Is-setgħa politika tal-belt kibret u Monte Albán espandiet militarment, permezz tal-okkupazzjoni u tal-kolonizzazzjoni, f'diversi żoni 'l barra mill-Wied ta' Oaxaca, inkluż il-widien ta' Cañada de Cuicatlán fit-Tramuntana u Ejutla u Sola de Vega fin-Nofsinhar. Matul dan il-perjodu u f'dak Klassiku Bikri sussegwenti (il-fażi IIIA ta' Monte Albán, għall-ħabta tal-200–500 W.K.), Monte Albán kienet il-belt kapitali ta' stat reġjonali ewlieni li kellu influwenza dominanti fil-Wied ta' Oaxaca u fil-biċċa l-kbira tal-artijiet għoljin ta' Oaxaca. L-evidenza li nstabet f'Monte Albán tissuġġerixxi kuntatti ta' livell għoli bejn l-elit tas-sit u l-elit tal-belt Messikana ċentrali setgħana ta' Teotihuacan, fejn l-arkeologi identifikaw viċinat abitat minn Żapoteki etniċi mill-Wied ta' Oaxaca (Paddock 1983). Sal-perjodu Klassiku Aħħari (il-fażi IIIB/IV ta' Monte Albán, għall-ħabta tal-500-1000), l-influwenza tas-sit 'il barra mill-wied u fi ħdan il-wied stess naqset. L-elit f'diversi ċentri oħra, li xi darba kienu parti mill-istat ta' Monte Albán, bdew jasserixxu l-awtonomija tagħhom, inkluż siti bħal Cuilapan u Zaachila f'Valle Grande u Lambityeco, Mitla u El Palmillo fil-fergħa tal-Lvant ta' Tlacolula. Rigward din tal-aħħar qed isir proġett minn Gary Feinman u Linda Nicholas tal-Field Museum ta' Chicago (Feinman u Nicholas 2002). Sal-aħħar tal-istess perjodu (għall-ħabta tad-900-1000), il-belt kapitali antika kienet prattikament abbandunata għalkollox. L-istat ta' Monte Albán tant setgħan fl-imgħoddi ġie sostitwit minn għexieren ta' ċentri iżgħar jikkompetu ma' xulxin, u din is-sitwazzjoni damet sal-Konkwista tal-Ispanjoli.
Sit ta' Wirt Dinji
Iċ-Ċentru Storiku ta' Oaxaca u s-Sit Arkeoloġiku ta' Monte Albán ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1987.
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' erba' kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (i) "Rappreżentazzjoni ta' kapulavur frott il-kreattività tal-bniedem"; il-kriterju (ii) "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; il-kriterju (iii) "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; u l-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".
Monumenti
Iċ-ċentru monumentali ta' Monte Albán huwa l-hekk imsejħa Pjazza Prinċipali ta' madwar 300 metru b'150 metru. Il-Pjazza Prinċipali nħolqot bil-livellar artifiċjali tal-quċċata tal-għolja, li mbagħad ġiet miksija bil-ġibs abjad. Il-pjazza jew terrazza kienet tesa' saħansitra l-popolazzjoni kollha tal-belt biex kulħadd ikun jista' jieħu sehem fir-ritwali sponsorjati mill-istat. L-istrutturi residenzjali u ċiviċi-ċerimonjali ewlenin tas-sit jinsabu madwarha jew qribha. Il-biċċa l-kbira tagħhom ġew esplorati u rrestawrati minn Alfonso Caso u l-kollegi tiegħu.
Lejn it-Tramuntana u n-Nofsinhar tal-Pjazza Prinċipali hemm pjattaformi kbar li huma aċċessibbli mill-pjazza permezz ta' taraġ monumentali. Fuq in-naħat tal-Lvant u tal-Punent, hemm għadd ta' pjattaformi iżgħar simili, li fuqhom fl-imgħoddi kien hemm tempji u residenzi tal-elit, kif ukoll wieħed miż-żewġ spazji tal-logħba tal-ballun li kienu jeżistu fis-sit. Fiċ-ċentru tal-pjazza hemm għadd ta' tumbati orjentati mit-Tramuntana għan-Nofsinhar li wkoll kienu jservu bħala pjattaformi għal strutturi ċerimonjali. Il-maġġoranza tat-tempji kienu jħarsu lejn il-Lvant jew il-Punent, u kienu allinjati mar-raġġi tax-xemx. It-tempji nbnew bi pjanta karatteristika b'żewġ kmamar: spazju komunali fuq quddiem, ikkollegat ma' santwarju inqas espost fuq wara. Dawn il-postijiet sagri jaf kienu ddedikati lill-antenati rjali, li kienu jaġixxu bħala supplikanti ta' Cocijo.
Karatteristika ta' Monte Albán hija l-għadd kbir ta' monumenti mnaqqxa tal-ġebel madwar il-pjazza prinċipali. L-iżjed eżempji bikrin huma l-hekk imsejħa "Steli taż-Żeffiena" (bl-Ispanjol: Danzantes), l-iktar qrib il-Binja L. Dawn jirrappreżentaw irġiel għerwenin jagħmlu pożi kontorti u mgħawġin, uħud minnhom b'mutilazzjoni tal-ġenitali. Il-figuri jingħad li jirrappreżentaw lill-vittmi tas-sagrifiċċji umani, teorija li tispjega l-karatteristiċi krudi tal-figuri. Iż-Żeffiena għandhom il-fattizzi fiżiċi li huma karatteristiċi tal-kultura Olmec. In-nozzjoni tas-seklu 19 li jirrappreżentaw żeffiena sadanittant ġiet skreditata b'mod ġenerali. Dawn il-monumenti, li jmorru lura għall-iktar perjodu bikri tal-insedjament tas-sit (Monte Albán I), issa huma interpretati li jirrappreżentaw priġunieri tal-gwerra li ġew ittorturati u ssagrifikati, uħud minnhom identifikati b'isimhom. Jaf jirrappreżentaw il-mexxejja ta' ċentri u ta' villaġġi kompetituri li kienu nħatfu minn Monte Albán (Blanton et al, 1996). Iktar minn 300 ħaġra ta' "Żeffiena" ġew iddokumentati sa issa, u wħud mill-iktar ippreservati huma esposti fil-mużew tas-sit. Hemm indikazzjoni wkoll li ż-Żapoteki kienu kapaċi jiktbu u kellhom xi forma ta' kalendarju.
Tip differenti ta' ħaġar imnaqqax jinstab fil-Binja J fil-qrib, f'nofs il-Pjazza Prinċipali. Din il-binja hija kkaratterizzata wkoll mill-għamla mhux tas-soltu tagħha qisha vleġġa u għandha orjentazzjoni differenti mill-biċċa l-kbira tal-istrutturi fis-sit. Fi ħdan il-ħitan tal-binja hemm iktar minn 40 stele mnaqqxa li jmorru lura għal Monte Albán II. Dawn juru l-ismijiet tal-postijiet, u xi kultant huma akkumpanjati minn kitba addizzjonali. Ħafna drabi huma kkaratterizzati minn irjus ta' taħt fuq. Alfonso Caso kien l-ewwel wieħed li identifika dan il-ħaġar bħala "ħaġar tal-konkwisti", li x'aktarx jelenkaw postijiet li l-elit ta' Monte Albán irnexxielu jikkonkwista u/jew jikkontrolla. Uħud mill-postijiet elenkati fuq l-isteli tal-Binja J x'aktarx li ġew identifikati. F'każ minnhom (ir-reġjun ta' Cañada de Cuicatlán fit-Tramuntana ta' Oaxaca), il-konkwista Żapoteka hemmhekk ġiet ikkonfermata permezz ta' stħarriġ u skavi arkeoloġiċi.
Is-sit ta' Monte Alban fih diversi evidenzi, permezz tal-arkitettura tiegħu, li jissuġġerixxu li kien hemm stratifikazzjoni soċjali fi ħdan l-insedjament. Madwar l-insedjament inbnew ħitan għoljin sa disa' metri u wesgħin sa għoxrin metru; dawn mhux biss intużaw bħala konfini bejn Monte Alban u l-insedjamenti ġirien, iżda kienu wkoll turija tal-poter tal-elit fi ħdan il-komunità. Fl-analiżi tiegħu, Scott Hutson janalizza r-relazzjonijiet bejn in-nies komuni u l-elit f'Monte Alban, u jinnota li t-tumbati monumentali li nstabu fi ħdan is-sit milli jidher ġew spazjati b'mod uniformi fis-sit kollu. Għalhekk it-tumbati kienu biżżejjed qrib ta' kull dar biex b'hekk ikunu jistgħu jiġu ssorveljati. Hutson jinnota wkoll, li maż-żmien, l-istil tad-djar donnu nbidel, u saru iktar privati minn dawk li kienu jgħixu fil-binjiet l-oħra u b'hekk kien diffiċli li wieħed jikseb informazzjoni dwar ir-residenti ta' Monte Alban. Dawn il-bidliet fil-kapaċità tal-elit li jiksbu l-informazzjoni dwar il-ħajja privata ta' ċittadini oħra kellhom rwol kruċjali fl-istruttura politika interna tal-insedjament.
Ħafna mill-artefatti skavati f'Monte Albán, f'iżjed minn seklu ta' esplorazzjoni arkeoloġika, huma esposti fil-Mużew Nazzjonali tal-Antropoloġija fil-Belt tal-Messiku u fil-Mużew Reġjonali ta' Oaxaca, fl-eks kunvent ta' San Duminku ta' Guzmán fil-Belt ta' Oaxaca. Dan il-mużew tal-aħħar jospita ħafna mill-oġġetti li ġew skoperti fl-1932 minn Alfonso Caso fil-Qabar nru 7 ta' Monte Albán, li huwa qabar Żapotek tal-perjodu Klassiku li b'mod opportunistiku reġa' ntuża fil-perjodu Post-Klassiku għad-dfin ta' individwi tal-elit tal-Miksteki. Id-difniet tagħhom kienu akkumpanjati minn uħud mill-iżjed offerti funebri spettakolari li nstabu fis-siti kollha fl-Amerki.
Monte Albán huwa destinazzjoni turistika popolari għal dawk li jżuru l-istat ta' Oaxaca. Il-mużew żgħir fis-sit jospita l-iktar l-isteli mnaqqxa oriġinali li nstabu fis-sit stess. Fl-2017 is-sit ospita 429,702 viżitatur.
Theddid
It-theddida primarja ta' dan is-sit arkeoloġiku hi t-tkabbir urban, li dejjem qed jiżdied u qed "jhedded li jibqa' jespandi f'territorji li potenzjalment għandhom valur arkeoloġiku". Biex tkompli tikkomplika l-affarijiet, l-amministrazzjoni tas-sit hija maqsuma bejn erba' muniċipalitajiet differenti, u b'hekk mhix dejjem faċli li jsir sforz konġunt biex jitwaqqaf it-tkabbir urban.
Arkitettura
Is-simetrija ma kinitx tħassib ewlieni għall-konfigurazzjoni tal-"pjazez" jew tat-terrazzi ta' Monte Albán. Għalkemm l-angoli fi ħdan il-pjazez ma għandhomx kantunieri perfetti ta' 90 grad, il-pjazez jidhru rettangolari għalkemm effettivament mhumiex. L-istrutturi mhumiex stabbiliti b'mod simetriku, peress li d-distanzi bejn l-istrutturi jvarjaw sew minn binja għall-oħra. Il-metodi tal-kostruzzjoni użati għall-orjentazzjoni nbidlu mat-tkabbir ta' Monte Albán. L-istrutturi bikrin, fuq in-naħa tal-Punent tas-sit, huma orjentati fin-Nofsinhar tal-Lvant, filwaqt li l-istrutturi li nbnew wara huma allinjati iktar mal-punti kardinali tal-warda tar-riħ.
L-unika eċċezzjoni hija l-istruttura msejħa "Binja J". Din l-istruttura tinsab fil-linja ċentrali tal-pjazza iżda hija mdawra u mhux allinjata mal-istrutturi l-oħra. Huwa maħsub li l-Binja J kellha xi rabta/importanza astronomika. Fid-disinn u fil-kostruzzjoni tal-istrutturi, it-terremoti kienu jitqiesu wkoll. Spiss fil-kostruzzjoni kienu jintużaw ħitan ħoxnin, kif ukoll xaqlibiet fil-ġnub ta' strutturi ikbar jew iktar għoljin.
Ir-residenzi tal-elit kienu magħmula minn 3-4 kmamar, madwar bitħa interna u qabar taħt il-bitħa li kien aċċessibbli permezz ta' taraġ. L-oqbra klassiċi tal-elit kienu mdawra bil-ħitan tal-ġebel u spiss kienu mżejna b'affreski mpittra. In-nies li ma kinux parti mill-elit kienu jgħixu f'terrazzi residenzjali max-xaqlibiet muntanjużi taħt il-Pjazza Prinċipali. Dawn ir-residenzi kienu strutturi tal-brikks u tat-tajn b'kamra waħda jew tnejn b'bitħa ċentrali kważi interna iżda li kienet aċċessibbli wkoll minn barra.
Agrikoltura
Monte Albán ma kienx sempliċement fortizza jew post sagru, iżda belt li kienet tiffunzjona għalkollox. L-abitanti kienu ġew jgħixu hemmhekk mill-raba' agrikolu għammiel ta' taħt Monte Albán u kien jiddependu ferm fuq l-agrikoltura. Monte Albán sar ċentru agrikolu u ż-żona kibret u ġiet żviluppata b'diversi strutturi. Il-popolazzjoni kkultivat il-widien u r-raba' agrikolu sax-xifer tal-art muntanjuża sabiex jipprovdu l-għajxien għall-popolazzjoni li kulma jmur dejjem kienet qed tikber.
Gallerija
Referenzi
Siti ta' Wirt Dinji
Siti arkeoloġiċi
Messiku
Żapoteki |
29294 | https://mt.wikipedia.org/wiki/%C5%BBapoteki | Żapoteki | Iż-Żapoteki (biż-Żapotek: Be'ena'a; li tfisser "In-Nies"; għall-ħabta tas-700 Q.K. sal-1521 W.K.) kienu ċivilizzazzjoni pre-Kolombjana indiġena (imsejħa wkoll ċivilizzazzjoni Żapoteka) li tkattret fil-Wied ta' Oaxaca fil-Mesoamerka. L-evidenza arkeoloġika turi li l-kultura tagħhom oriġinat mill-inqas 2,500 sena ilu. Is-sit arkeoloġiku taż-Żapoteki fil-belt antika ta' Monte Albán għandu binjiet monumentali, spazji għal-logħba tradizzjonali tal-ballun, oqbra tal-għaġeb u oġġetti funebri, inkluż ġojjellerija tad-deheb maħduma b'mod mirqum. Monte Albán kienet waħda mill-ewwel bliet kbar fil-Mesoamerka. Kienet iċ-ċentru ta' stat taż-Żapoteki li ddomina l-biċċa l-kbira tat-territorju li llum il-ġurnata huwa magħruf bħala l-istat Messikan ta' Oaxaca.
Storja
Iċ-ċivilizzazzjoni Żapoteka oriġinat fil-Widien Ċentrali ta' Oaxaca fl-aħħar tas-seklu 6 Q.K. It-tliet widien kienu maqsuma fost tliet soċjetajiet ta' daqs differenti, isseparati minn 80 kilometru kwadru (31 mil kwadru) ta' art mhux okkupata fin-nofs. Il-belt ta' Oaxaca iktar 'il quddiem żviluppat f'dik iż-żona. Evidenza arkeoloġika, bħal tempji maħruqa u priġunieri tal-gwerra li ġew issagrifikati, tissuġġerixxi li t-tliet soċjetajiet kienu jikkompetu ma' xulxin. Fl-aħħar tal-fażi ta' Rosario (700-500 Q.K.), l-ikbar insedjament tal-wied, San José Mogote, u insedjament fil-qrib fil-wied ta' Etla, tilfu l-biċċa l-kbira tal-popolazzjoni tagħhom.
Matul l-istess perjodu, insedjament kbir ġdid żviluppa fl-art mhux okkupata fil-quċċata ta' muntanja li kienet tħares fuq it-tliet widien; iktar 'il quddiem ingħata l-isem ta' Monte Albán. Il-bċejjeċ bikrin tal-fuħħar ta' Monte Albán huma simili għall-bċejjeċ tal-fuħħar minn San José Mogote, u dan jissuġġerixxi li l-belt iktar ġdida ġiet popolata b'nies li kienu telqu minn San José Mogote. Għalkemm ma hemm l-ebda evidenza diretta fil-fażijiet bikrin tal-istorja ta' Monte Albán, il-ħitan u l-fortifikazzjonijiet madwar is-sit matul il-fażi arkeoloġika ta' Monte Alban 2 (għall-ħabta tal-100 Q.K.–200 W.K.) jissuġġerixxu li l-belt inbniet bħala rispons għal theddida militari. L-arkeologi Amerikani Joyce Marcus u Kent V. Flannery iqabblu dan il-proċess ma' dak li ġara fil-Greċja tal-qedem, jiġifieri sinojkiżmu, li tfisser ċentralizzazzjoni ta' popolazzjonijiet iżgħar sparsi kkongregati f'belt ċentrali sabiex jaffrontaw theddida esterna.
L-istat Żapotek li fforma f'Monte Albán beda jespandi matul l-aħħar tal-fażi ta' Monte Alban 1 (400-100 Q.K.) u matul l-fażi ta' Monte Alban 2 kollha (100 Q.K. – 200 W.K.). Matul il-fażi ta' Monte Alban 1c (bejn wieħed u ieħor fil-200 Q.K.) sal-fażi ta' Monte Alban 2 (200 Q.K. – 100 W.K.), il-mexxejja Żapoteki ħatfu l-kontroll tal-provinċji 'l barra mill-Wied ta' Oaxaca, peress li l-ebda waħda mill-provinċji tal-madwar ma seta' jikkompeti magħhom politikament u militarment. Sal-200 W.K., iż-Żapoteki kienu estendew l-influwenza tagħhom, minn Quiotepec fit-Tramuntana sa Ocelotepec u Chiltepec fin-Nofsinhar. Monte Albán kienet saret l-ikbar belt f'dawk li llum huma magħrufa bħala l-artijiet għoljin tan-Nofsinhar tal-Messiku, u żammet dan l-istatus sa bejn wieħed u ieħor is-700 W.K.
L-espansjoni tal-imperu taż-Żapoteki laħqet il-quċċata tagħha matul il-fażi ta' Monte Alban 2. Iż-Żapoteki ħakmu jew ikkolonizzaw insedjamenti ferm lil hinn mill-Wied ta' Oaxaca. B'mod notevoli, l-influwenza tagħhom hija viżibbli fil-bidla ħesrem fl-istil tal-bċejjeċ taċ-ċeramika prodotti f'reġjuni 'l barra mill-wied. L-istili uniċi ta' dawn ir-reġjuni f'daqqa waħda ġew sostitwiti bl-istil tal-bċejjeċ tal-fuħħar taż-Żapoteki, u dan jindika li ġew integrati fl-imperu taż-Żapoteki.
L-arkeologu Alfonso Caso, wieħed minn tal-ewwel li wettaq skavi f'Monte Albán fis-snin 30 tas-seklu 20, sostna li binja fil-pjazza prinċipali ta' Monte Albán hija evidenza ulterjuri tal-espansjoni drammatika tal-istat taż-Żapoteki. Dik li llum il-ġurnata tissejjaħ il-Binja J b'għamla ta' ponta ta' vleġġa hija pjuttost unika meta mqabbla ma' binjiet monumentali oħra. Għandha iktar minn 40 ħaġra mnaqqxa b'kitbiet ġeroglifiċi. L-arkeologi interpretaw dawn il-kitbiet bħala rappreżentazzjonijiet tal-provinċji kkontrollati miż-Żapoteki. Kull raggruppament ta' kitbiet ġeroglifiċi juri wkoll ras, b'xedd ir-ras elaborat, imnaqqxa fil-ġebel. X'aktarx li dawn jirrappreżentaw il-mexxejja tal-provinċji. L-irjus ta' taħt fuq x'aktarx li jirrappreżentaw il-mexxejja li nqatlu u li l-provinċji tagħhom ittieħdu bil-forza, filwaqt li dawk weqfin jaf jirrappreżentaw dawk li ma rreżistewx l-annessjoni u b'hekk ma nqatlux. Għal din ir-raġuni, il-Binja J tissejjaħ ukoll bħala l-"Ħaġra tal-Konkwista" mill-arkeologi.
Marcus u Flannery jiddeskrivu l-espansjoni drammatika sussegwenti tal-istat ta' Monte Albán, u jindikaw meta kien hemm:"diskrepanza kbira fil-popolazzjonijiet bejn il-qalba tal-istat u l-periferija tiegħu, x'aktarx li kien ikun meħtieġ li jintbagħtu kolonizzaturi mill-qalba għall-periferija tal-istat. Raggruppamenti żgħar jaf ħasbu li r-reżistenza kienet tkun inutli, u allura aċċettaw li jbaxxu rashom u ma jiġux umiljati. Min-naħa l-oħra raggruppamenti ikbar jaf ma kinux lesti li jitilfu l-awtonomija tagħhom u b'hekk irreżistew u kellhom jiġu mrażżna militarment. Matul l-espansjoni tal-istat fil-fażi ta' Monte Alban 2, naħsbu li kien hemm kolonizzazzjoni kif ukoll konkwisti fl-istess żmien".
Gwerra u reżistenza
L-aħħar battalja bejn l-Azteki u ż-Żapoteki seħħet bejn l-1497 u l-1502, taħt il-mexxej Aztek Ahuizotl. Fiż-żmien tal-konkwista Spanjola tal-Messiku, meta waslet l-aħbar li l-Azteki ġarrbu telfa kontra l-Ispanjoli, ir-Re Cosijoeza ordna lil niesu ma jikkonfrontawx lill-Ispanjoli sabiex b'hekk jevitaw l-istess destin. Huma ġarrbu telfa kontra l-Ispanjoli wara diversi kampanji militari bejn l-1522 u l-1527. Madankollu, kien hemm ukoll diversi rewwixti kontra l-awtoritajiet kolonjali fl-1550, fl-1560 u fl-1715.
Etimoloġija
L-isem Żapotek huwa eżonimu. Iż-Żapoteki kienu jissejħu tzapotēcah (singular: tzapotēcatl) mill-kelliema tan-Nahuatl, li tfisser "abitanti tal-post tas-sapote". Iż-Żapoteki kienu jirreferu għalihom infushom b'xi varjant tat-terminu Be'ena'a, li jfisser "In-Nies tas-Sħab".
Lingwa
Il-lingwi Żapoteki jiffurmaw parti minn familja ta' lingwi msejħa Otomangweani, familja antika ta' lingwi Mesoamerikani. Huwa stmat li l-lingwi Otomangweani tal-lum tferrqu minn għerq komuni għall-ħabta tal-1500 Q.K. Il-lingwi Mangweani x'aktarx li kienu l-ewwel li tferrqu, segwiti mil-lingwi Otopameani, filwaqt li d-diverġenza tal-lingwi Miksteki u Żapoteki seħħet wara. Il-grupp ta' lingwi Żapoteki jinkludi l-lingwi Żapoteki u ċ-Ċatino li għandha rabta mill-qrib. Il-lingwi Żapoteki huma mitkellma f'partijiet mis-Sjerra tat-Tramuntana, fil-Widien Ċentrali kif ukoll f'partijiet mis-Sjerra tan-Nofsinhar, fl-Istmu ta' Tehuantepec u tul partijiet tal-Kosta Paċifika. Minħabba deċennji ta' emigrazzjoni, iż-Żapotek huwa mitkellem ukoll f'partijiet mill-Belt tal-Messiku u f'Los Angeles, California. Hemm seba' lingwi Żapoteki distinti u iktar minn 100 djalett.
Iż-Żapotek huwa lingwa tonali, jiġifieri t-tifsira ta' kelma spiss tiġi ddeterminata mit-tonalità tal-vuċi (tonemi), li hija essenzjali għall-fehim tat-tifsiriet differenti tal-kelmiet differenti. Il-lingwi Żapoteki għandhom sa erba' tonemi distinti: għoljin, baxxi, jogħlew u neżlin.
Soċjetà
Bejn il-fażijiet ta' Monte Alban 1 u 2 kien hemm espansjoni konsiderevoli tal-popolazzjoni tal-Wied ta' Oaxaca. Filwaqt li l-popolazzjoni kibret, kiber ukoll il-livell ta' differenzjazzjoni soċjali, ta' ċentralizzazzjoni tal-poter politiku, u ta' attività ċerimonjali. Matul il-fażijiet ta' Monte Alban 1 u 2, milli jidher il-wied ġie fframmentat f'diversi stati indipendenti, kif manifestat fiċ-ċentri tal-poter reġjonali. Sal-fażi ta' Monte Alban 3, il-frammentazzjoni bejn il-belt u l-widien irriżultat fl-iżvilupp urban u tal-popolazzjoni ta' Monte Albán stess.
Ġeografija
Il-Widien Ċentrali ta' Oaxaca, in-nieqa taċ-ċivilizzazzjoni Żapoteka, huma tliet widien wesgħin — Etla fil-Punent, Ocotlán fin-Nofinhar u Mitla fil-Lvant — li jiltaqgħu f'altitudni ta' madwar 4,500 pied 'il fuq mil-livell tal-baħar fiċ-ċentru ta' dak li llum il-ġurnata huwa l-istat ta' Oaxaca. Dawn jinsabu madwar 200 kilometru fin-Nofsinhar tal-Belt tal-Messiku. Il-muntanji jinsabu madwar il-widien bis-Sierra Norte fit-Tramuntana u l-muntanji ta' Tlacolula fix-Xlokk. L-ambjent huwa adattat ħafna għall-agrikoltura u jitqies bħala wieħed mill-postijiet minn fejn oriġina l-qamħirrum. Huwa stmat li meta feġġet iċ-ċivilizzazzjoni Żapoteka, il-ħamrija fil-widien ma kinitx affettwata mill-erożjoni attwali, peress li l-foresti tas-siġar tal-ballut u taż-żnuber fil-muntanji tal-madwar ma kinux għadhom inqatgħu għall-injam.
Hemm staġun tan-nixfa minn Novembru sa Mejju iżda tul ix-xmajjar huwa possibbli li wieħed jiżra' u jaħsad l-għelejjel darbtejn. Ix-xmara Atoyac tgħaddi mill-Grigal għan-Nofsinhar tal-muntanji u tipprovdi l-ilma għal biċċa art żgħira tul ix-xmara, meta perjodikament tfur bl-ilma. Sabiex jipprovdu l-ilma għall-għelejjel fl-inħawi l-oħra fil-wied lil hinn mix-xmara, iż-Żapoteki kienu jużaw l-irrigazzjoni permezz tal-kanali. Bl-użu tal-ilma min-nixxigħat żgħar, iż-Żapoteki rnexxielhom iwasslu l-ilma sa Monte Albán, madwar 400 metru 'l fuq mill-baċir tal-wied. L-arkeologi sabu l-fdalijiet ta' sistema żgħira tal-irrigazzjoni li kienet tikkonsisti minn diga u minn kanal fuq ix-xaqliba tax-Xlokk tal-muntanja. Peress li din waħedha ma kinitx biżżejjed biex issostni l-popolazzjoni kollha ta' Monte Albán, huwa preżunt li kien hemm bosta sistemi oħra tal-irrigazzjoni. Bl-istess mod, l-għelejjel imkabbra fil-wied ma kinux biżżejjed biex isostnu t-tkabbir rapida fil-popolazzjoni fil-fażi ta' Monte Albán I. Għalhekk, l-għelejjel tkabbru fl-għoljiet ta' qabel il-muntanja fejn il-ħamrija kienet inqas għammiela u fejn kienet meħtieġa l-irrigazzjoni artifiċjali.
L-innovazzjoni tal-biedja ppermettiet liż-Żapoteki jagħtu ġieħ lill-konkwistaturi Spanjoli u fl-istess ħin joħolqu biżżejjed surplus biex jitimgħu lilhom infushom minkejja d-diżastri naturali u l-mard.
Teknoloġija
Iż-Żapoteki żviluppaw kalendarju u sistema logosillabika ta' kitba li kienet tuża ġeroglifiku wieħed għal kull waħda mis-sillabi tal-lingwa. Huwa maħsub li din is-sistema ta' kitba kienet waħda mill-ewwel sistemi ta' kitba tal-Mesoamerka u predeċessur ta' dawk li ġew żviluppati mill-Maja, mill-Miksteki u mill-Azteki. Hemm dibattitu dwar jekk is-simboli OImeki, datati għas-650 Q.K., humiex tassew forma ta' kitba li tippreċedi l-iżjed kitba antika taż-Żapoteki, li hija datata għal madwar il-500 Q.K.
Fil-belt kapitali tal-Azteki, Tenochtitlan, kien hemm artiġjani Żapoteki u Miksteki li kienu jipproduċu l-ġojjellerija għall-mexxejja Azteki (magħrufa bħala tlatoani), inkluż Moctezuma II. Madankollu, ir-relazzjonijiet mal-Messiku Ċentrali jmorru ferm iktar lura, kif issuġġerit mill-fdalijiet arkeoloġiċi ta' kwartier taż-Żapoteki fi ħdan Teotihuacan u ta' binja għall-mistednin bl-istil ta' Teotihuacan f'Monte Albán. Siti Żapoteki pre-Kolombjani importanti oħra jinkludu Lambityeco, Dainzú, Mitla, Yagul, San José Mogote, El Palmillo u Zaachila.
Iż-Żapoteki kienu kultura sedentarja li kienet tgħix fil-villaġġi u fl-irħula, fi djar mibnija bil-ġebel u bit-tkaħħil. Kienu jirreġistraw l-avvenimenti prinċipali fl-istorja tagħhom permezz tal-ġeroglifiċi, u fiż-żminijiet ta' gwerra kienu jużaw armatura tal-qoton. Il-fdalijiet magħrufa sew ta' Mitla ġew attribwiti lilhom.
Kitba
F'Monte Albán l-arkeologi sabu test estiż b'kitba ġeroglifika. Xi simboli jistgħu jiġu rikonoxxuti bħala informazzjoni ta' kalendarju iżda l-kitba inġenerali għadha ma ġietx deċifrata. Tinqara f'kolonni minn fuq għal isfel, u sa ċertu punt hija kemxejn inqas elaborata mill-kitba li ġiet iktar 'il quddiem fil-perjodu Klassiku tal-Maja. Dan wassal biex l-epigrafi jemmnu li l-kitba kienet ukoll inqas fonetika mill-kitba pjuttost sillabika tal-Maja.
L-iżjed artefatt bikri magħruf bil-kitba Żapoteka hija ħaġra ta' danzante ("żeffien"), magħrufa uffiċjalment bħala l-Monument Nru 3, li nstabet f'San José Mogote, Oaxaca. Għandha riljiev qisu ta' xi priġunier mejjet u mimli dmijja b'żewġ simboli ġeroglifiċi bejn riġlejh, x'aktarx ismu. Inizjalment datata għall-500-600 Q.K., din tqieset bħala l-iżjed kitba bikrija fil-Mesoamerka. Madankollu, tressqu dubji dwar id-datazzjoni peress li l-monument jaf reġa' ntuża. Il-kitba Żapoteka milli jidher għebet lejn l-aħħar tal-perjodu Klassiku.
Reliġjon
Bħall-biċċa l-kbira tas-sistemi reliġjużi Mesoamerikani, ir-reliġjon taż-Żapoteki kienet politeista. Uħud mid-divinitajiet magħrufa kienu Cocijo, l-alla tax-xita (simili għall-alla Tlaloc tal-Azteki); Coquihani, l-alla tad-dawl; u Pitao Cozobi, l-alla tal-qamħirrum. Id-divinitajiet Żapoteki kienu assoċjati b'mod predominanti mal-fertilità jew mal-agrikoltura. Kien hemm divinitajiet maskili kif ukoll femminili, li ġew differenzjati permezz tal-kostumi. Dawk maskili jidhru lebsin biċċa drapp mal-qadd b'kappa jew mingħajr kappa, filwaqt li dawk femminili jidhru lebsin xi dublett. Hemm xi evidenza wkoll ta' qima tad-divinitajiet mhux assoċjati direttament mal-kultura Żapoteka, bħas-Serp bir-Rix ta' Teotihuacan, l-alla farfett, u l-alla tax-xita; kif ukoll l-alla tan-Nahuatl tar-rebbiegħa Xipe Totec. Huwa maħsub li ż-Żapoteki kienu jagħmlu sagrifiċċji umani f'uħud mir-ritwali tagħhom.
Hemm diversi leġġendi dwar l-oriġini taż-Żapoteki. Waħda minnhom hi li huma kienu l-ewwel nies tal-Wied ta' Oaxaca u twieldu mill-blat, jew kienu dixxendenti minn felini kbar bħal pumi, ġagwari u felini selvaġġi. Oħra ssostni li ż-Żapoteki insedjaw il-Wied ta' Oaxaca wara li stabbilew l-imperu tat-Tolteki, u kienu d-dixxendenti tal-poplu ta' Chicomoztoc. Dawn il-leġġendi ma ġewx traskritti sa wara l-konkwista Spanjola.
Skont leġġendi Żapoteki storiċi u kontemporanji, l-antenati tagħhom feġġew mill-art, mill-għerien, jew saru bnedmin mis-siġar jew mill-ġagwari. L-elit li kienu jmexxuhom kienu jemmnu li kienu dixxendenti minn ħlejqiet sovranaturali li kienu jgħixu fis-sħab, u li wara l-mewt kienu se jerġgħu lura fis-sħab. L-isem li bih huma magħrufa ż-Żapoteki llum il-ġurnata ġej minn dan it-twemmin. Iż-Żapoteki tal-Widien Ċentrali jsejħu lilhom infushom "Be'ena' Za'a" jew "In-Nies tas-Sħab".
Ritwali bid-dediki
Iż-Żapoteki kienu jagħmlu ritwali bid-dediki biex ibierku l-ispazji tal-għajxien u l-istrutturi tagħhom. Mill-iskavi tat-Tumbata III fit-Tempju tal-Piramidi ta' Cuilapan f'Oaxaca ħareġ senduq tad-dediki li kien fih bosta żibeġ tal-ġada, żewġ imsielet tal-ġada, tliet xfafar tal-ossidjana, qxur tal-baħar, ħaġar, perla, u għadam ta' annimali żgħar, x'aktarx ta' għasafar, li jmorru lura għas-700 W.K. Kull wieħed minn dawn il-materjali kienu jissimbolizzaw kunċetti reliġjużi differenti. Peress li ma kinitx tinkiseb faċilment, il-ġada kienet tiswa ħafna u kienet imfittxija ħafna, speċjalment il-ġada maħduma, ladarba l-elit kienu artisti primarji. Ix-xfafar tal-ossidjana huma assoċjati mas-sagrifiċċju, peress li sikwit kienu jintużaw fir-ritwali bit-tixrid tad-demm. Il-qxur tal-baħar u l-perli jirrappreżentaw id-dinja tal-mejtin, peress li ġejjin mill-oċean, u l-għadam tal-annimali żgħar jirrappreżentaw is-smewwiet u r-relazzjoni kożmika bbilanċjata. Dawn l-artefatti huma sinifikanti minħabba l-kollokament tagħhom fi struttura li kienet tintuża għar-ritwali u li kienet assoċjata mal-poter. Dan is-senduq huwa forma ta' kontenitur tad-dediki, u jiddedika t-Tempju tal-Piramidi ta' Cuilapan lil dawn l-ideat ta' poter, ta' sagrifiċċju u tar-relazzjoni bejn id-dinja tal-mejtin u s-smewwiet.
Iktar qari
Marcus, Joyce; Flannery, Kent V. (1996). Zapotec Civilization: How Urban Society Evolved in Mexico's Oaxaca Valley. New aspects of antiquity series. New York: Thames & Hudson. ISBN 0-500-05078-3. OCLC 34409496.
Marcus, Joyce; Flannery, Kent V. (2000). "Cultural Evolution in Oaxaca: The Origins of the Zapotec and Mixtec Civilizations". In Richard E.W. Adams; Murdo J. Macleod (eds.). The Cambridge History of the Native Peoples of the Americas, Vol. II: Mesoamerica, part 1. Cambridge, ir-Renju Unit: Cambridge University Press. pp. 358–406. ISBN 0-521-35165-0. OCLC 33359444.
Whitecotton, Joseph W. (1990). Zapotec Elite Ethnohistory: Pictorial Genealogies from Eastern Oaxaca. Vanderbilt University publications in anthropology, no. 39. Nashville, Tennessee: Vanderbilt University. ISBN 0-935462-30-9. OCLC 23095346.
Whitecotton, Joseph W. (1977). The Zapotecs: Princes, Priests and Peasants. Norman: University of Oklahoma Press.
Zeitlin, Robert N. (2000). "Review: Two Perspectives on the Rise of Civilization in Mesoamerica's Oaxaca Valley. Review of: Ancient Oaxaca: The Monte Albán State by Richard E. Blanton; Gary M. Feinman; Stephen A. Kowalewski; Linda M. Nicholas". Latin American Antiquity. 11 (1): 87–89. doi:10.2307/1571672. JSTOR 1571672.
Referenzi
Imperi
Żapoteki |
29295 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Dar%20u%20Studjo%20ta%27%20Luis%20Barrag%C3%A1n | Dar u Studjo ta' Luis Barragán | Id-Dar u l-Istudjo ta' Luis Barragán, magħrufa wkoll bħala Casa Luis Barragán, hija l-eks residenza tal-arkitett Luis Barragán fid-distrett ta' Miguel Hidalgo, fil-Belt tal-Messiku, il-Messiku. Is-sjieda hija tal-Fundación de Arquitectura Tapatía u tal-Gvern tal-Istat ta' Jalisco. Issa hija mużew fejn jintwera x-xogħol ta' Barragán u tintuża wkoll minn arkitetti li jżuru l-belt. Fiha għad hemm l-għamara oriġinali u l-oġġetti personali ta' Barragán. Dawn jinkludu kollezzjoni tal-arti l-iktar Messikana tas-sekli 16 sa 20, b'xogħlijiet ta' Picasso, Diego Rivera, José Clemente Orozco, Jesús Reyes Ferreira u Miguel Covarrubias.
Ir-residenza tinsab fil-Punent tal-Belt tal-Messiku u nbniet fl-1948 wara t-Tieni Gwerra Dinjija. Tirrifletti l-istil tad-disinn ta' Barragán matul dak il-perjodu u baqgħet ir-residenza tiegħu sa mewtu fl-1988. Fl-1994 ġiet ikkonvertita f'mużew amministrat mill-istat ta' Jalisco fejn twieled Barragán u mill-Fundación de Arquitectura Tapatía, bi żjarat disponibbli biss permezz ta' prenotazzjoni. Fl-2004 tniżżlet fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO peress li hija waħda mill-iżjed eżempji influwenti u rappreżentattivi tal-arkitettura Messikana moderna.
Storja
Iż-żona fejn tinsab id-dar oriġinarjament kienet eżatt 'il barra mir-raħal storiku ta' Tacubaya. Id-dar inbniet f'proprjetà li x'aktarx Barragán xtara fl-1939 bħala parti minn żvilupp ikbar fi żmien meta l-karriera tiegħu kienet qed tgħaddi mill-proprjetà immobbli għall-arkitettura. Eventwalment huwa bigħ il-kumplament tal-art, iżda żamm dik iż-żona għalih innifsu. Il-predeċessur tad-dar kienet id-"Dar ta' Ortega", li kienet użat binja li kienet teżisti qabel. Barragán għex hemmhekk mill-1943 sal-1947. Id-dar ġiet iddisinjata u nbniet fl-1947 għal Luz Escandón de R. Valenzuela, iżda fl-1948, Barragán iddeċieda li jmur jgħix ġo fiha hu stess, minkejja l-fatt li dak iż-żmien kien qed jiżviluppa s-suddiviżjoni tal-elit Jardines del Pedregal fin-Nofsinhar tal-belt. Barragán baqa' jgħix hemmhekk sa mewtu fl-1988, u matul dak iż-żmien id-dar sarulha diversi modifiki, u ffunzjonat qisha xi tip ta' laboratorju għall-ideat tiegħu.
Fl-1993, il-gvern tal-istat ta' Jalisco u l-Fondazzjoni Arquitectura Tapatía Luis Barragán xtraw id-dar u kkonvertewha f'mużew fl-1994. Fl-2004, tniżżlet bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO, l-unika residenza privata fl-Amerka Latina b'dan it-titlu. Tniżżlet fil-lista bis-saħħa li tirrappreżenta l-arkitettura tas-seklu 20, bl-integrazzjoni ta' elementi tradizzjonali u vernakolari, u bit-taħlit ta' diversi tendenzi filosofiċi u artistiċi ta' nofs is-seklu 20. Ġiet imsemmija bħala waħda mill-għaxar l-iżjed djar importanti li nbnew fis-seklu 20. Barra minn hekk, kienet is-suġġett ta' bosta pubblikazzjonijiet, inkluż il-ktieb, La casa de Luis Barragán, li nkiteb minn tliet esperti dwar ix-xogħol ta' Barragán. Minkejja l-importanza tagħha, id-dar ma tantx hi magħrufa fost it-turisti tal-Belt tal-Messiku, u ġeneralment iżuruha l-arkitetti u dawk li jkollhom għal qalbhom l-arti mid-dinja kollha.
Mużew
Id-dar ġiet irrestawrata għalkollox fl-1995 u x-xogħlijiet swew 250,000 pesos biex tibda tiffunzjona bħala mużew. Il-flus tar-restawr ġew minn CONACULTA, il-lotterija nazzjonali u l-gvern ta' Jalisco. Bħala kapulavur tal-arkitettura tas-seklu 20 fil-Messiku, id-dar stess hija l-attrazzjoni prinċipali. Għad għandha l-għamara oriġinali u l-oġġetti personali ta' Barragán ġo fiha. Dawn jinkludu kollezzjoni l-iktar ta' arti Messikana ta' bejn is-sekli 16 u 20, b'xogħlijiet ta' Picasso, Diego Rivera, José Clemente Orozco, Jesús Reyes Ferreira u Miguel Covarrubias. Reyes Ferreria kien partikolarment apprezzat u fil-kollezzjoni hemm waħda mill-ftit pitturi tiegħu biż-żejt fuq it-tila. Jiġu offruti żjarat iggwidati iżda wieħed irid jagħmel prenotazzjoni minn sew qabel. Il-mużew huwa mmexxi mill-istat ta' Jalisco (l-istat fejn twieled Barragán) u mill-Fondazzjoni Arquitectura Tapatía Luis Barragán. Fiha librerija ta' madwar 3,000 pubblikazzjoni kif ukoll dokumenti u ritratti personali. Barra minn hekk, issieħbet mal-Istitut tat-Teknoloġija u tal-Edukazzjoni Għolja ta' Monterrey sabiex tinħoloq kariga fil-fakultà msemmija għall-arkitett.
Il-mużew jospita wkoll avvenimenti bħal konferenzi, preżentazzjonijiet u wirjiet tal-arti. Fost il-preżentazzjonijiet tal-kotba kien hemm dawk dwar l-arkitett u x-xogħlijiet tiegħu bħal "Barragán, obra completa". Fost il-wirjiet temporanji li ttellgħu fid-dar hemm dik ta' Jorge Yázpk (2008), Azul Pacífico ta' Sofía Taboas (2008), Homenaje al cuadrado ta' Josef Albers (2007), Equus ta' Teresas Zimbrón (2007), Little did he know ta' Aldo Chaparro, Mauricio Garcia Torre u Mauricio Limón (2007), Frederic Amat (2006), Luciano Matus (2006), La mancha ta' Santiago Borja (2006), Valeria Florescano (2004), Alberto Moreno (2008), José Limón (2008), Intervenciones a la aquitectura ta' Humberto Spindola (2009), SANAA ta' Kazuyo Sejima u Ryue Nishizawa (2009) u waħda ta' Francisco Ugarte (2010).
Fil-bidu tas-snin 2000, id-dar ospitat proġett li dam sena sħiħa li kien imsejjaħ El aire es azul (L-arja hija blu) b'wieħed u għoxrin artist internazzjonali li qattgħu ż-żmien fid-dar joħolqu l-arti ispirata mid-dar. Dawn l-artisti kienu jinkludu Pedro Reyes, Claudia Fernandez, Damian Ortega, Anri Sala u Koo Jeon-A.
Luis Barragán
Luis Barragán Morfin twieled fl-1902 f'Guadalajara f'familja sinjura. Huwa trabba f'ranch kbir ħdejn ir-raħal żgħir ta' Mazamitla f'Jalisco. Huwa kiseb lawrja fl-inġinerija ċivili fl-1925, u mbagħad qatta' sentejn fl-Ewropa. Hemmhekk ġie f'kuntatt max-xogħol tal-ħolqien tal-pajsaġġi ta' Ferdinan Bac. Meta reġa' lura l-Messiku, huwa beda jibni d-djar f'Guadalajara, u għadd minnhom dehru f'pubblikazzjonijiet fl-Istati Uniti u fl-Italja. Fl-1936, huwa mar jgħix fil-Belt tal-Messiku. Hemmhekk huwa ħadem fl-iżvilupp tal-proprjetà immobbli, inkluż fiż-żona fejn tinsab id-dar. Matul il-karriera tiegħu, huwa żviluppa proġetti fil-Belt tal-Messiku, f'Manzanillo, f'Guadalajara, f'Acapulco, f'La Jolla, California, iżda l-iżjed xogħol magħruf tiegħu huwa dak tas-Ciudad Satélite. Ix-xogħol arkitettoniku tiegħu ġeneralment huwa marbut mad-djar u kiseb il-ħilied tiegħu l-iktar bħala awtodidatta. Fl-1976, il-Mużew tal-Arti Moderna f'New York tella' wirja ta' xogħlu u huwa rċieva wkoll il-Premio Nacional de Ciencias y Artes. Fl-1980, huwa ngħata l-Premju Pritzker. Ftit wara, huwa żviluppa l-marda tal-Parkinson's li xekklet il-kapaċità tiegħu li jibqa' jaħdem. Huwa rċieva wkoll żewġ premjijiet oħra, il-Premio Jalisco u l-Premio Nacional de Arquitectura qabel mewtu, kif ukoll ingħatat ħarsa retrospettiva lejn xogħlu fil-Museo Tamayo de Arte Contemporáneo. Barragán miet f'daru fit-22 ta' Novembru 1988.
Ix-xogħol ta' Barragan huwa notevoli għall-użu ta' materjali tradizzjonali, spazji rikki, forom wesgħin u għall-wita, u għad-differenza tal-biċċa l-kbira tal-kontemporanji tiegħu, għall-użu ta' kuluri jgħajtu. Għad għandha influwenza qawwija fuq l-arkitettura Messikana, speċjalment fil-qasam tad-djar, u b'hekk djar bi stili iktar moderni spiss ma jkunux jistgħu jinbigħu faċilment.
Deskrizzjoni
Id-dar tinsab f'Colonia Ampliación Daniel Garza fid-distrett ta' Miguel Hidalgo tal-Belt tal-Messiku. Il-faċċata prinċipali tinsab f'Calle General Francisco Ramírez numri 12 u 14, trejqa qrib iċ-ċentru storiku tal-eks raħal ta' Tacubaya. Illum il-ġurnata ż-żona hija tal-klassi tal-ħaddiema, u ġiet integrata għalkollox fl-iżvilupp urban tal-Belt tal-Messiku. Id-Dar ta' Ortega tinsab bieb ma' bieb magħha. Id-dar inbniet bil-konkos miksi bit-tkaħħil. Fin-naħa tat-Tramuntana hemm l-istudjo, b'daħla separata fin-numru 12, u l-kumplament, fin-numru 14, kienet ir-residenza privata ta' Barragan. Il-biċċa l-kbira tal-influwenza arkitettonika fuq id-dar hija Messikana iżda kien hemm ukoll xi influwenzi internazzjonali. L-influwenzi Messikani tal-arkitett jinkludu l-binjiet ta' żgħożitu f'Jalisco, l-użu tal-bini bil-ġebel u t-tradizzjoni ta' diviżjoni netta bejn l-ispazju pubbliku u l-ispazju privat. L-użu tal-kulur huwa bbażat fuq il-kuluri vibranti tradizzjonali tal-Messiku, flimkien mal-influwenzi artistiċi ta' Rufino Tamayo u b'mod partikolari ta' Jesús Reyes Ferreira. Reyes kien influwenti biex id-disinn Messikan tal-ispazji fuq ġewwa jitbiegħed mid-disinn Franċiż u joqrob iktar id-dehriet indiġeni fis-snin 30 u 40 tas-seklu 20. Bl-eċċezzjoni tal-kamra tal-kolazzjon, id-dar hija ddisinjata biex ma jkollhiex bżonn dawl artifiċjali binhar, u t-twieqi u l-aperturi l-oħra ġew iddisinjati f'postijiet fejn l-iktar iħallu dawl naturali jidħol minnhom.
Il-faċċati tad-dar jallinjaw mat-triq u huma sempliċi ħafna, b'ħitan tal-konkos aħrax u b'kuluri u b'kompożizzjoni simili ħafna għad-djar tal-ġirien. L-unika distinzjoni hi li l-ħitan huma iktar għoljin. Għandha ftit twieqi żgħar biss u żewġ bibien li jagħtu għat-triq fuq in-naħa tal-Lbiċ. Għal din ir-raġuni d-dar ma tantx hi faċilment viżibbli. Peress li l-faċċata hi sempliċi u ċatta, ma hemm l-ebda mod kif wieħed jista' jaqta' t-tqassim tad-dar minn ġewwa. Minflok, id-dar tiffoka 'l ġewwa, u hija ċċentrata fuq ġnien imdawwar b'ħitan għoljin għajr fuq il-Punent. Id-dar ġiet imqabbla ma' oażi b'ħitan għoljin sabiex tħalli l-"kaos urban" barra.”
Il-kwalitajiet tal-arkitettura tad-dar huma espressi fuq ġewwa, inkluż l-ispazju tal-ġnien. L-arkitett uża skemi mhux armoniċi ta' kuluri jgħajtu. Id-dar hija ddisinjata għall-użu massimu tad-dawl naturali kif ukoll bħala spazju bi fluss ħieles, permezz tal-użu tal-forom ġeometriċi. L-erja totali tal-kostruzzjoni hi 1,161m2, b'żewġ sulari, terrazza fuq il-bejt u ġnien privat. Id-dar tirrappreżenta integrazzjoni tal-istili arkitettoniċi moderni u tradizzjonali, u mill-kostruzzjoni tagħha kienet influwenti, speċjalment fid-disinn tal-ġonna, tal-pjazez u tal-pajsaġġi. Is-sulari mhumiex regolari u l-kmamar għandhom għoli differenti.
Wara li wieħed jidħol mill-bieb tan-numru 14, wieħed jasal f'kamra spartana, żgħira u mdallma ta' lqugħ, li għandha l-iskop prinċipali ta' separazzjoni bejn id-dinja ta' barra u l-parti ta' ġewwa tad-dar. L-art hija magħmula b'ġebel vulkaniku li jkompli anke fl-ewwel sala. Din il-ġebla normalment tintuża għall-artijiet fuq barra, għaldaqstant iż-żona tagħtik sensazzjoni qisek qiegħed f'xi terrazzin. Minn hemm wieħed jasal f'vestibolu b'saqaf għoli, b'dawl isfar fuq l-art tal-ġebel vulkaniku, u b'ħajt wieħed miżbugħ b'kulur fuksja.
Wara ħajt diviżorju baxx u tal-parċmina hemm is-salott, b'saqaf b'għoli doppju bix-xorok tal-injam u b'art tal-arżnu. Il-ħitan huma bojod b'bibien żgħar li jagħtu għal spazji tas-servizzi. It-tieqa prinċipali tħares fuq il-ġnien. Spazji oħra fil-pjan terran jinkludu l-kamra tal-qari jew il-librerija, kamra tal-ikel, b'saqaf baxxa u b'ħajt b'kulur fuksja, b'diversi skutelli taċ-ċeramika minn bosta partijiet tal-Messiku għall-wiri. L-ispazji ta' dan is-sular huma maqsuma permezz ta' turġien u ħitan diviżorji li jistgħu jintwew.
Il-kamra tal-ikel, is-salott, il-kamra tal-kolazzjon u l-kċina kollha jagħtu għaż-żona tal-ġnien fejn hemm funtana. Oriġinarjament il-ġnien kien se jkollu ħaxix biss, iżda l-arkitett ħalla għadd ta' pjanti jikbru semiliberament, u b'hekk il-veġetazzjoni tagħti sensazzjoni iktar tas-selvaġġ. Il-ġnien huwa żgħir iżda jidher ikbar milli hu minħabba li jinsab maġenb il-ġnien tal-ġirien. It-twieqi li jħarsu lejn dan il-ġnien ġew imċaqilqa wara li l-binja tlestiet u l-marki ta' fejn kienu jwasslu biex din il-faċċata għandha dehra pjuttost mhux pulita. It-twieqi ġew imċaqilqa u ppożizzjonati biex jikkomplementaw l-ispazji fuq ġewwa. Tieqa minn dawk li ġew imċaqilqa kienet dik tal-kamra tal-ikel, x'aktarx biex wieħed ikollu veduta aħjar meta jkun bilqiegħda mal-mejda.
Spazju ieħor fuq barra hu l-Patio de las ollas (il-Bitħa tal-Qsari), li tinsab fuq in-naħa tal-Punent tal-binja. Ma kinitx parti mill-pjanta oriġinali iżda kienet ir-riżultat ta' modifiki li saru wara biex l-istudjo jiġi sseparat mill-ġnien. Dan l-ispazju huwa żgħir iżda jipprovdi d-dawl u l-ħdura fiċ-ċentru tal-istruttura.
Is-sular ta' fuq huwa spazju iktar privat b'persjani ħoxnin tal-injam għat-twieqi. L-aċċess għal din iż-żona u għat-terrazza fuq il-bejt hu permezz ta' taraġ tal-ġebel mingħajr poġġaman, li hija karatteristika tipika ta' Barragán. Is-sular ta' fuq fih kamra tas-sodda prinċipali b'kompartiment separat għall-ħwejjeġ, kamra għall-mistednin u "kamra għal waranofsinhar". Il-kamra tas-sodda prinċipali għandha tieqa li tagħti għal fuq il-ġnien u kienet il-post fejn kien jorqod l-arkitett, li kien isejħilha sempliċement "il-kamra l-bajda". Fiha pittura msejħa Anunciación kif ukoll ħajt diviżorju għoli 30 ċentimetru kollox li seta' jintewa b'immaġnijiet ta' mudella Afrikana li ġew imqasqsa mir-rivisti. Il-kompartiment separat għall-ħwejjeġ fi ħdan il-kamra tas-sodda prinċipali kien jissejjaħ ukoll il-cuarto del Cristo jew il-kamra ta' Kristu, minħabba li fiha kurċifiss. Il-kamra għall-mistednin tħares lejn il-Lvant għal fuq it-triq u oriġinarjament kienet terrazza. Din u l-kmamar tas-sooda għandhom dehra qisha monastika minħabba li huma pjuttost spartani u minħabba t-tip ta' għamara ta' ġo fihom, li tirrifletti t-twemmin Franġiskan ta' Barragán.
It-terrazza ta' fuq il-bejt għandha ħitan għoljin ħomor kulur id-demm, u griżi skuri fil-kannella u bojod, u l-artijiet għandhom madum aħmar taċ-ċeramika. Il-ħitan għandhom effett qishom qed jagħmluha ta' gwarniċ għas-sema, apparti li jaħbu ċ-ċumnija, it-tank tal-ilma u t-taraġ tas-servizzi. It-terrazza sservi bħala punt żgħir biex wieħed ikun jista' jara l-madwar, 'il fuq mill-bitħa, l-osservatorju, il-kappella u l-ġnien. In-naħa li tħares lejn il-ġnien għandha poġġaman sempliċi tal-injam.
Sit ta' Wirt Dinji
Id-Dar u l-Istudjo ta' Luis Barragán ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2004.
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (i) "Rappreżentazzjoni ta' kapulavur frott il-kreattività tal-bniedem"; il-kriterju (ii) "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ".
Referenzi
Siti ta' Wirt Dinji
Arkitettura
Messiku
Mużewijiet tal-arti |
29296 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Monasteri%20fuq%20ix-xaqlibiet%20ta%27%20Popocat%C3%A9petl | Monasteri fuq ix-xaqlibiet ta' Popocatépetl | Il-Monasteri fuq ix-xaqlibiet ta' Popocatépetl (bl-Ispanjol: Monasterios en las faldas del Popocatépetl) huma ħmistax-il monasteru tas-seklu 16 li nbnew mill-Wistinjani, mill-Franġiskani u mid-Dumnikani sabiex jevanġelizzaw l-inħawi fin-Nofsinhar u fil-Lvant tal-vulkan Popocatépetl fil-Messiku ċentrali. Dawn il-monasteri ġew rikonoxxuti bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1994, peress li servew bħala mudell għall-monasteri u għall-knejjes bikrin kif ukoll għall-isforzi ta' evanġelizzazzjoni fil-Messiku u f'xi punti lil hinn mill-Amerka Latina. Dawn il-monasteri kważi b'mod uniformi huma kkaratterizzati minn atriju kbir ħafna quddiem knisja b'navata waħda u bcapilla abierta'' jew kappella miftuħa. L-atriju kien jiffunzjona bħala punt fejn kienu jiltaqgħu l-popli indiġeni u l-patrijiet missjunarji, u l-quddies għall-persuni li jkunu għadhom kemm ikkonvertew kienet issir barra minflok ġewwa l-knisja. Dan l-arranġament ġie ripetut f'inħawi oħra tal-Messiku evanġelizzati mill-patrijiet.
Il-ħmistax-il monasteru huma miftuħa għall-viżitaturi. Ħdax minnhom jinsabu fit-Tramuntana ta' Morelos, tlieta fl-istat ta' Puebla, u wieħed f'Tlaxcala. Il-ħdax-il monasteru f'Morelos huma promossi wkoll bħala r-"Rotta tal-Vulkan" jew ir-"Rotta tal-Monasteri" għal skopijiet turistiċi. Fl-44 sessjoni fl-2021, is-Sit ta' Wirt Dinji ġie estiż biż-żieda tal-Katidral tal-Belt ta' Tlaxcala.
Reġjun
Is-Sit ta' Wirt Dinji jikkonsisti minn ħmistax-il monasteru li jinsabu fin-Nofsinhar u fil-Lvant tal-Belt tal-Messiku, il-maġġoranza fl-istat ta' Morelos, għajr tlieta li jinsabu fl-istat ta' Puebla. Il-monasteri f'Morelos jinsabu fil-muniċipalitajiet ta' Atlatlahucan, Cuernavaca, Tetela del Volcán, Yautepec, Ocuituco, Tepoztlán, Tlayacapan, Totolapan, Yecapixtla u Zacualpan de Amilpas. It-tlieta fl-istat ta' Puebla jinsabu fil-muniċipalitajiet ta' Calpan, Huejotzingo u Tochimilco. Il-biċċa l-kbira ta' dawn il-monasteri jinsabu fil-periferiji tal-vulkan Popocatépetl.
Għalkemm Popocatepetl huwa vulkan attiv, l-ebda wieħed mill-monasteri ma ġie affettwat direttament minn din l-attività, għalkemm uħud ġarrbu ħsarat minn attività sismika. Il-periklu tal-vulkan huwa baxx f'dawn il-monasteri u f'iktar minn mitt monument storiku tar-reġjun, minħabba li f'din iż-żona ma tantx ikun hemm flussi tal-lava mill-vulkan u minħabba li l-monumenti ma nbnewx fl-inħawi fejn hemm iktar probabbiltà li jkun hemm fluss tal-lava.
Sit ta' Wirt Dinji
Il-Monasteri fuq ix-xaqlibiet ta' Popocatépetl tas-seklu 16 ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1994 u s-sit ġie estiż fl-2021.
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (ii) "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; u l-kriterju (iv)''' "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".
Restawr
Wara li l-monasteri tniżżlu fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO, l-Instituto Nacional de Antropología e Historia (INAH) wiegħed u alloka miljuni ta' pesos għar-restawr u għall-preservazzjoni ta' ħdax-il monasteru. Il-biċċa l-kbira tal-flejjes ġew immirati lejn il-problemi kkawżati mill-umdità fil-ħitan. Wieħed mill-ewwel proġetti kien ir-restawr tal-affreski mal-ħitan tal-monasteru ta' Tetela del Volcán. Proġett bikri ieħor kien ir-restawr tal-ġonna u tal-għelieqi tal-monasteru ta' Atlatlahucan. Dawn l-għelieqi issa jipproduċu l-avokado u għelejjel oħra li jinbigħu bħala għajnuna biex tiġi ffinanzjata l-manutenzjoni.
Iktar minn 70 % tal-monasteri li nbnew fis-seklu 16 għadhom f'kundizzjoni tajba. Madankollu, hemm min jilmenta li l-flejjes allokati għax-xogħol tar-restawr mhumiex biżżejjed u ferm inqas ġew ibbaġitjati għal attrazzjonijiet oħra bħall-Bażilika ta' Guadalupe jew saħansitra l-Palazz tal-Marqués del Apartado. Ħafna mix-xogħol li sar jinvolvi r-restawr taż-żoni tal-atriji, il-kurituri tal-purċissjonijiet u l-kappelli tal-atriji, li għadhom jeżistu. Sforz kbir ieħor hu t-tneħħija tal-ħaxix ħażin u tal-pjanti li jikbru fuq il-bini stess. Ix-xogħol tar-restawr f'għadd ta' monasteri wassal għall-iskoperta mill-ġdid tal-affreski. Madankollu, ħafna mix-xogħol tar-restawr għadu jrid isir.
Monasteri
Il-ħmistax-il monasteru tas-seklu 16 elenkati mill-UNESCO bħala komponenti tas-Sit ta' Wirt Dinji fix-xaqlibiet tal-vulkan Popocatépetl:
Referenzi
Siti ta' Wirt Dinji
Messiku
Monasteri |
29298 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Santiago%20de%20Quer%C3%A9taro | Santiago de Querétaro | Santiago de Querétaro (pronunzja bl-Ispanjol: [sanˈtjaɣo ðe keˈɾetaɾo]; bl-Otomi: Dähnini Maxei), magħrufa sempliċement bħala l-Belt ta' Querétaro (bl-Ispanjol: Ciudad de Querétaro), hija l-belt kapitali u l-ikbar belt tal-istat ta' Querétaro, fil-Messiku ċentrali. Tagħmel parti mill-makroreġjun ta' Bajío. Tinsab 213-il kilometru (132 mil) fil-Majjistral tal-Belt tal-Messiku, 63 kilometru (39 mil) fix-Xlokk ta' San Miguel de Allende u 200 kilometru (120 mil) fin-Nofsinhar ta' San Luis Potosí. Hija wkoll is-sede tal-muniċipalità ta' Querétaro, li hija maqsuma f'seba' distretti. Fl-1996, iċ-ċentru storiku ta' Querétaro tniżżel fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO.
Il-belt hi ċentru kummerċjali u ekonomiku b'saħħtu u ċentru vibranti tas-servizzi li qed jesperjenza rivitalizzazzjoni soċjali u ekonomika kontinwa. Dan kollu rriżulta f'livelli għoljin ta' migrazzjoni minn partijiet oħra tal-Messiku.
Querétaro esperjenzat żvilupp industrijali u ekonomiku straordinarju minn nofs is-snin 90 tas-seklu 20. Iż-żona metropolitana ta' Querétaro għandha t-tieni l-ogħla Prodott Domestiku Gross pro capita fost iż-żoni metropolitani tal-Messiku b'US$20,000 wara Monterrey. Il-belt hija l-iktar belt li qed tikber malajr fil-pajjiż, u l-ekonomija tagħha hija bbażata fuq iċ-ċentri tat-teknoloġija informatika u tad-data, is-servizzi tal-loġistika, il-manifatturar u l-manutenzjoni tal-inġenji tal-ajru, iċ-ċentri tas-sejħiet, l-industriji tal-karozzi u tal-makkinarju, u l-produzzjoni tal-kimiki u tal-prodotti tal-ikel. Ir-reġjun ta' Querétaro għandu agrikoltura li qed tikber malajr permezz tad-dwieli u jospita l-produttur famuż tal-inbid minn Spanja, Freixenet. Il-produzzjoni tal-inbid f'Querétaro issa hija t-tieni l-ikbar fil-Messiku wara r-reġjun ta' Baja California.
Diversi korporazzjonijiet internazzjonali ewlenin fl-oqsma ajruspazjali, tal-elettronika, tal-karozzi, tal-kimiki, tal-ikel u tal-finanzi għandhom il-kwartieri ġenerali nazzjonali tagħhom f'Querétaro.
Etimoloġija
Bil-lingwa Otomi l-belt tissejjaħ "Maxei" jew "Ndamaxei", li tfisser logħba tal-ballun jew il-logħba grandjuża tal-ballun rispettivament. Fil-Kodiċi ta' Mendocino, il-belt tissejjaħ Tlaschco jew Tlaxco, mill-kelma bin-Nahuatl għal logħba tal-ballun. Madankollu, Querétaro x'aktarx ġejja minn k'eri ireta rho, li tfisser "post tal-poplu l-kbir", speċjalment peress li matul iż-żminijiet tal-Azteki madwar 15,000 ruħ għexu hemmhekk. Querétaro għandha simbolu ġeroglifiku tal-Azteki li jirrappreżentaha peress li kienet provinċja tributarja. Fl-1655, il-belt ingħatat l-istemma mill-Kuruna Spanjola.
Il-kelma Querétaro ġiet ivvutata minn 33,000 parteċipant bħala "l-isbaħ kelma fil-lingwa Spanjola", qabel ma ġiet approvata mill-Instituto Cervantes. Fit-terminoloġija Pre-Kolombjana, Querétaro litteralment tfisser "il-gżira tas-salamandri blu". Minkejja dan, studjużi oħra jissuġġerixxu li tista' tfisser il-"post tar-rettili" jew il-"post tal-blat ġgantesk".
Klima
Querétaro għandha klima semiarida (BSh skont il-klassifikazzjoni klimatika ta' Köppen) b'temperaturi miti s-sena kollha, għalkemm it-temperatura għolja medja f'Mejju tkun 30.7 °C (87.3 °F). Il-biċċa l-kbira tal-preċipitazzjoni tinżel minn Ġunju sa Awwissu.
Sit ta' Wirt Dinji
Fl-1996, iċ-ċentru storiku ta' Querétaro, magħruf ukoll bħala ż-żona monumentali storika, ġiet iddeżinjata bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO. Skont l-UNESCO, il-belt kolonjali antika ta' Querétaro tispikka peress li rnexxielha żżomm il-pjanta ġeometrika tat-toroq tal-konkwistaturi Spanjoli flimkien mas-sqaqien u mat-trejqiet iserrpu tal-kwartieri tal-Otomi. L-Otomi, it-Tarasco, iċ-Chichimeca u l-Ispanjoli għexu flimkien fil-paċi b'standards simili ta' għajxien, xi ħaġa tassew rari fi żmien meta l-indiġeni u l-Ispaniċi sikwit kienu sseparati minħabba differenza kbira fl-introjtu tagħhom u spiss kienu kontra xulxin f'partijiet oħra tan-nazzjon.
Din il-paċi u s-similarità tal-integrazzjoni soċjali fil-biċċa l-kbira hija attribwita għall-fatt li l-etniċitajiet indiġeni u l-Ispanjoli kisbu l-paċi ftit wara l-ewwel kuntatt bejniethom u t-tnejn iffunzjonaw tajjeb; l-indiġeni żammew is-sistemi ekonomiċi u soċjali tagħhom stess, filwaqt li l-Criollos operaw f'soċjetà separata iżda integrata fi ħdan il-belt. Il-belt hija notevoli għall-bosta monumenti Barokki ċivili u reliġjużi elaborati tagħha mill-epoka tad-deheb tagħha fis-sekli 17 u 18. Fl-2008 ir-rivista National Geographic Traveler elenkat lil Querétaro bħala waħda mill-aqwa 15-il destinazzjoni storika fid-dinja.
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (ii) "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; u l-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".
Ġemellaġġ
Bakersfield, California, l-Istati Uniti
Orange, California, l-Istati Uniti
Holland, Michigan, l-Istati Uniti
Santiago de Cuba, il-Provinċja ta' Santiago de Cuba, Kuba
Santiago de Compostela, il-Galizja, Spanja
Santiago de Chile, iċ-Ċilì
Shijiazhuang, Hebei, iċ-Ċina
Guácimo, il-Provinċja ta' Limón, il-Costa Rica
Heredia, il-Provinċja ta' Heredia, il-Costa Rica
Moravia, il-Provinċja ta' San José, il-Costa Rica
Yeosu, Jeollanam-do, il-Korea t'Isfel
Morelia, Michoacán, il-Messiku
Mérida, Yucatán, il-Messiku
Tuxtla, Chiapas, il-Messiku.
Gallerija
Referenzi
Siti ta' Wirt Dinji
Bliet tal-Messiku
Messiku |
29299 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Eduardo%20Riedel | Eduardo Riedel | Eduardo Riedel (imwieled fil-5 ta' Lulju 1969) huwa t-12-il Gvernatur attwali ta' Mato Grosso do Sul, il-Brażil, elett fit-30 ta' Ottubru, 2022
Fl-2015, Riedel irriżenja mill-pożizzjoni ta' president direttur ta' Famasul (2012-2014), ħa f'idejh il-kap tas-Segretarjat tal-Istat għall-Gvern u l-Ġestjoni Strateġika ta ' Mato Grosso do Sul, fil-gvern ta' Reinaldo Azambuja, pożizzjoni li baqa' fiha sal-2021.
Fl-1994 iżżewweġ lil Mônica Morais li magħha għandu żewġt itfal: Marcela u Rafael.
Referenzi
Nies ħajjin
Twieldu fl-1969
Politiċi Brażiljani |
29300 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Jaipur | Jaipur | Jaipur (pronunzjata: /ˈdʒaɪpʊər/; bil-Ħindi: Jayapura), li qabel kienet imsejħa Jeypore, hija l-belt kapitali u l-ikbar belt tal-istat Indjan ta' Rajasthan. Fl-2011 il-belt kellha popolazzjoni ta' 3.1 miljun ruħ, u b'hekk kienet l-għaxar l-iktar belt popolata fil-pajjiż. Jaipur hija magħrufa wkoll bħala l-"Belt ir-Roża", minħabba l-kulur dominanti tal-binjiet tal-belt. Hija magħrufa wkoll bħala l-"Pariġi tal-Indja", u C. V. Raman sejħilha l-"Gżira tal-Glorja". Tinsab 268 kilometru (167 mil) mill-belt kapitali nazzjonali New Delhi. Jaipur ġiet stabbilita fl-1727 mill-mexxej Kachhwaha Rajput, Jai Singh II, il-mexxej ta' Amer, li għalih issemmiet il-belt. Hija waħda mill-iżjed bliet ippjanati bikrin tal-Indja moderna, u ġiet iddisinjata minn Vidyadhar Bhattacharya. Matul il-perjodu kolonjali Brittaniku, il-belt serviet bħala l-belt kapitali tal-istat ta' Jaipur. Wara l-indipendenza fl-1947, Jaipur saret il-belt kapitali tal-istat iffurmat ġdid ta' Rajasthan.
Jaipur hija destinazzjoni turistika popolari fl-Indja u tifforma parti miċ-ċirkwit turistiku magħruf bħala t-Triangolu tad-Deheb tal-Punent, flimkien ma' Delhi u Agra (240 km, 149 mil). Tintuża wkoll bħala l-punt ta' wasla biex imbagħad wieħed jasal għal destinazzjonijiet turistiċi oħra fir-Rajasthan, fosthom Jodhpur (348 km, 216 mil), Jaisalmer (571 km, 355 mil), Bharatpur (186 km, 116 mil), Udaipur (421 km, 262 mil), Kota (252 km, 156 mil) u l-Muntanja Abu (520 km, 323 mil).
Fis-6 ta' Lulju 2019, il-Kumitat għall-Wirt Dinji tal-UNESCO niżżel lil Jaipur, il-"Belt Roża tal-Indja", fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO. Fil-belt hemm ukoll żewġ Siti ta' Wirt Dinji oħra, jew komponenti minnhom, li huma l-Forti ta' Amer u l-Jantar Mantar.
Storja
Il-belt ta' Jaipur ġiet stabbilita mir-Re ta' Amer, il-Maharaja Sawai Jai Singh II, fit-18 ta' Novembru 1727, li rrenja mill-1699 sal-1743. Huwa ppjana li jittrasferixxi l-belt kapitali tiegħu minn Amer, 11-il kilometru (7 mili) għal Jaipur sabiex jakkomoda l-popolazzjoni li kienet qed tikber u biex jagħmel tajjeb għall-problema tal-iskarsezza tal-ilma. Jai Singh ikkonsulta diversi kotba dwar l-arkitettura u lil diversi arkitetti fl-ippjanar tal-pjanta ta' Jaipur. Taħt il-gwida arkitettonika ta' Vidyadhar Bhattacharya, Jaipur ġiet ippjanata abbażi tal-prinċipji ta' Vastu Shastra u ta' Shilpa Shastra. Il-kostruzzjoni tal-belt bdiet fl-1726 u fi żmien erba' snin tlestew it-toroq, l-uffiċċji u l-palazzi ewlenin. Il-belt ġiet maqsuma f'disa' blokok, u tnejn minnhom kien fihom il-binjiet u l-palazzi statali, filwaqt li l-kumplament ġew allokati lill-pubbliku. Inbnew swar enormi b'seba' daħliet iffortifikati.
Matul ir-renju ta' Sawai Ram Singh I, il-belt ġiet miżbugħa roża sabiex tagħti merħba lil Albert Edward, il-Prinċep ta' Wales (li iktar 'il quddiem sar il-Maestà Tiegħu r-Re Dwardu VII, l-Imperatur tal-Indja), fl-1876. Ħafna mit-toroq prinċipali baqgħu miżbugħin roża u b'hekk il-belt ta' Jaipur żammet id-dehra distintiva tagħha u baqgħet tissejjaħ il-"Belt ir-Roża".
Fis-seklu 19, il-belt kibret b'mod rapidu u sal-1900 kellha popolazzjoni ta' 160,000 ruħ. It-toroq kbar u wesgħin ġew pavimentati u l-industriji ewlenin tal-belt kienu l-produzzjoni tal-oġġetti tal-metall u tal-irħam, bis-saħħa tal-iskola tal-arti stabbilita fl-1868. Il-belt kellha tliet kulleġġi, inkluż kulleġġ tas-Sanskrit (1865) u skola tal-bniet (1867) li nfetħu matul ir-renju tal-Maharaja Ram Singh II.
Żoni kbar tal-belt, inkluż l-ajruport, esperjenzaw għargħar f'Awwissu 1981, li wassal għall-mewt ta' tmienja min-nies u bosta ħsarat fix-xmara Dravyavati. L-għargħar ġie kkawżat minn tlett ijiem ta' xita qliel, b'iktar xita f'dawk il-jiem mill-medja annwali.
Ġeografija
Klima
Jaipur għandha klima semiarida sħuna influwenzata bil-monsuni (BSh skont il-klassifikazzjoni klimatika ta' Köppen), bi sjuf twal u estremament sħan u bi xtiewi qosra u relattivament sħan. Il-preċipitazzjoni annwali taqbeż it-63 cm, u tinżel l-iktar f'Lulju u f'Awwissu minħabba l-monsuni. Din twassal biex it-temperaturi medji f'dawn ix-xahrejn jitbaxxew meta mqabbla ma' Mejju u ma' Ġunju li jkunu iktar nexfin. Matul l-istaġun tal-monsuni, spiss tinżel xita qliel u jkun hemm maltempati bir-ragħad, għalkemm ma tantx ikun hemm għargħar. L-ogħla temperatura li qatt ġiet irreġistrata kienet 49.0 °C (120.2 °F) fit-23 ta' Mejju 1994. It-temperatura medja tal-belt normalment tkun taħt l-20 °C jew it-68 °F bejn Diċembru u Frar. Dawn ix-xhur ikunu miti, nexfin u pjaċevoli, għalkemm xi kultant ikunu kesħin. L-iżjed temperatura baxxa li qatt ġiet irreġistrata kienet −2.2 °C (28.0 °F) fil-31 ta' Jannar 1905 u fl-1 ta' Frar 1905. Jaipur, bħal bosta bliet kbar oħra fid-dinja, hija żona sħuna urbana sinifikanti, b'temperaturi rurali fil-madwar li qajla jinżlu taħt it-temperatura tal-iffriżar fix-xtiewi.
Demografija
Skont ir-rapport proviżorju taċ-ċensiment tal-2011, il-belt ta' Jaipur kellha popolazzjoni ta' 3,073,350 ruħ. Ir-rata kumplessiva tal-litteriżmu għall-belt kienet ta' 84.34 %. 90.61 % tal-irġiel u 77.41 % tan-nisa kienu litterati. Il-proporzjon tal-ġeneri kien ta' 898 mara għal kull 1,000 raġel u l-proporzjon tal-ġeneri fost it-tfal kien ta' 854 għal kull 1,000. Madankollu, huwa mistenni li l-popolazzjoni tal-belt tikber sa madwar 3.91 miljun ruħ.
Lingwi
Il-lingwi uffiċjali ta' Jaipur huma l-Ħindi u l-Ingliż. Id-djalett nattiv u prinċipali tal-belt hu d-Dhundari. Id-djaletti Marwari u Ħindi Standard huma mitkellma wkoll.
Reliġjon
Skont iċ-ċensiment tal-2011, il-grupp reliġjuż tal-maġġoranza, b'saħansitra 77.9 % tal-popolazzjoni tal-belt, huwa l-Induiżmu, segwit bl-Iżlam (18,6 %), il-Ġainiżmu (2.4 %) u oħrajn (1.2 %).
Gallerija
Referenzi
Siti ta' Wirt Dinji
Bliet tal-Indja
Indja
Jaipur |
29302 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Brucellosis | Brucellosis | Il-bruċellożi jew brucellosis, magħrufa aħjar bħala d-deni rqiq, hija żoonożi li tittieħed ħafna kkawżata mill-ikkunsmar ta' ħalib mhux pasturizzat jew laħam mhux imsajjar minn annimali infettati, jew kuntatt mill-qrib mat-tnixxijiet tagħhom. Din il-marda hija magħrufa wkoll bħala d-deni ta' Malta jew deni Mediterranju.
Il-batterji li jikkawżaw din il-marda, Brucella, huma batterji żgħar, Gram-negattivi, mhux motili, li ma jiffurmawx spori, u forma ta' virga (coccobacilli). Huma jiffunzjonaw bħala parassiti intraċellulari fakultattivi, li jikkawżaw mard kroniku, li normalment jippersisti għal għomor il-vittma. Erba' speċi jinfettaw il-bnedmin: B. abortus, B. canis, B. melitensis, u B. suis. B. abortus hija inqas virulenti minn B. melitensis u hija primarjament marda tal-baqar. B. canis jaffettwa l-klieb. B. melitensis hija l-aktar speċi virulenti u invażiva; normalment tinfetta l-mogħoż u kultant in-nagħaġ. B. suis huwa ta' virulenza intermedja u prinċipalment jinfetta l-ħnieżer. Is-sintomi jinkludu għaraq abbundanti u uġigħ fil-ġogi u fil-muskoli. Il-bruċellosi ilha rikonoxxuta fl-annimali u fil-bnedmin mill-bidu tas-seklu 20.
Sinjali u sintomi
Is-sintomi huma bħal dawk assoċjati ma' ħafna mard ieħor bid- deni, iżda b'enfasi fuq uġigħ muskolari u għaraq bil-lejl. It-tul tal-marda jista' jvarja minn ftit ġimgħat għal ħafna xhur jew saħansitra snin.
Fl-ewwel stadju tal-marda, il-batteremija sseħħ u twassal għat-trijade klassika ta' deni undulanti, għaraq (spiss b'riħa karatteristika ħażina, moffa kultant imqabbla ma' ħuxlief imxarrab), u artralġja migratorja u mialġja (uġigħ fil-ġogi u fil-muskoli). It-testijiet tad-demm karatteristikament jiżvelaw numru baxx ta' ċelluli bojod tad-demm u ċelluli ħomor tad-demm, juru xi elevazzjoni ta' enżimi tal-fwied bħal aspartate aminotransferase u alanine aminotransferase, u juru reazzjonijiet pożittivi tal-ward ta' Bengal u r-reazzjonijet ta' Huddleston. Is-sintomi gastrointestinali jseħħu f'70% tal-każijiet u jinkludu dardir, rimettar, tnaqqis fl-aptit, telf ta 'piż mhux intenzjonat, uġigħ addominali, stitikezza, dijarea, fwied imkabbar, infjammazzjoni tal-fwied, axxess tal-fwied, u milsa mkabbra.
Dan il-kumpless huwa, għall-inqas fil-Portugall, l-Iżrael, is-Sirja, u l-Ġordan, magħruf bħala deni ta' Malta. Waqt episodji ta' deni ta' Malta, il-melitokoċemija (preżenza ta' brucellae fid-demm) normalment tista' tintwera permezz ta' kultura tad-demm f'medja ta' tryptose jew medju Albini. Jekk ma tiġix ittrattata, il-marda tista' tagħti lok għal fokalizzazzjonijiet jew issir kronika. Il-fokalizzazzjonijiet tal-bruċellosi ġeneralment iseħħu fl-għadam u l-ġogi, u l-osteomjelite jew spondylodiscite tas-sinsla tal-ġenbejn akkumpanjata minn sacroiliitis hija karatteristika ħafna ta' din il-marda. L-orkite hija komuni wkoll fl-irġiel.
Il-konsegwenzi tal-infezzjoni Brucella huma varjabbli ħafna u jistgħu jinkludu artrite, spondilite, tromboċitopenja, meninġite, uveite, newrite ottika, endokardite, u diversi disturbi newroloġiċi magħrufa kollettivament bħala newrobruċellosi.
Kawża
Il-bruċellosi fil-bnedmin hija ġeneralment assoċjata mal-konsum ta' ħalib mhux pasturizzat u ġobon artab magħmul mill-ħalib ta' annimali infettati - primarjament mogħoż, infettati b'B. melitensis u ma' espożizzjoni okkupazzjonali ta' ħaddiema tal-laboratorju, veterinarji, u ħaddiema tal-biċċeriji. Xi vaċċini użati fil-bhejjem, l-aktar B. abortus razza 19, jikkawżaw ukoll mard fil-bnedmin jekk jiġu injettati aċċidentalment. Il-bruċellożi tikkaġuna deni inkostanti, korriment, għaraq, dgħjufija, anemija, uġigħ ta' ras, dipressjoni, u uġigħ muskolari u tal-ġisem. B. suis u B. canis, jikkawżaw infezzjoni fil-ħnieżer u l-klieb, rispettivament.
Is-sejbiet ġenerali jappoġġaw li l-bruċellosi joħloqu riskju okkupazzjonali għall-bdiewa tal-mogħoż b’tħassib dwar naqqas t'għarfien tat-trażmissjoni tal-mard lill-bnedmin u nuqqas ta’ għarfien dwar prattiki speċifiċi għall-irziezet, bħal użu ta' kwarantina.
Dijanjosi
Id-dijanjosi tal-bruċellosi tiddependi fuq:
Dimostrazzjoni tal-aġent: kulturi tad-demm f'brodu tat-tryptose, kulturi tal-mudullun: It-tkabbir tal-brucellae huwa estremament bil-mod (jistgħu jieħdu sa xahrejn biex jikbru) u l-kultura toħloq riskju għall-persunal tal-laboratorju minħabba l-infettività għolja tal-brucellae.
Dimostrazzjoni ta' antikorpi kontra l-aġent jew bir-reazzjonijiet klassiċi ta' Huddleson, Wright, u/jew Bengal Rose, jew b'ELISA jew bl-assaġġ 2-mercaptoethanol għal antikorpi IgM assoċjati ma' mard kroniku
Evidenza istoloġika ta' epatite granulomatoża fuq bijopsija epatika
Alterazzjonijiet radjoloġiċi fil-vertebri infettati: is-sinjal Pedro Pons (erożjoni preferenzjali tal-kantuniera anterosuperjuri tal-vertebri lumbari) u osteofitosi mmarkata huma suspettużi ta' spondylitis bruċellika.
Prevenzjoni
Is-sorveljanza bl-użu ta' testijiet seroloġiċi, kif ukoll testijiet fuq il-ħalib bħat-test taċ-ċirku tal-ħalib, jistgħu jintużaw għall-iskrinjar u għandhom rwol importanti f'kampanji biex tiġi eliminata l-marda. Kif ukoll, l-ittestjar individwali fuq l-annimali kemm għall-kummerċ kif ukoll għal skopijiet ta' kontroll tal-mard huwa pprattikat komunament. F'żoni endemiċi, it-tilqim ħafna drabi jintuża biex titnaqqas l-inċidenza ta infezzjoni. Jeżisti vaċċin għall-annimali li juża batterji ħajjin modifikati. Il-Manwal tat-Test Dijanjostiku u Vaċċini għall-Annimali Terrestri tal-Organizzazzjoni Dinjija għas-Saħħa tal-Annimali tipprovdi gwida dettaljata dwar il-produzzjoni tal-vaċċini. Peress li l-marda hija qrib li tiġi eliminata, hemm bżonn test u programm ta' qerda biex tiġi eradikata.
Il-mod ewlieni tal-prevenzjoni tal-bruċellosi huwa billi tintuża iġjene stretta fil-produzzjoni tal-prodotti tal-ħalib mhux ipproċessat, jew billi jiġi pasturizzat il-ħalib kollu għall-konsum tal-bnedmin, sew fil-forma mhux mibdula tiegħu kif ukoll bħala derivat, bħall-ġobon.
Trattament
Antibijotiċi bħal tetracyclines, rifampicin, u l-aminoglycosides streptomycin u gentamicin huma effettivi kontra l-batterja Brucella. Madankollu, l-użu ta' aktar minn antibijotiku wieħed huwa meħtieġ għal diversi ġimgħat, minħabba li l-batterji ifaqqsu fiċ-ċelloli.
Pronjosi
Il-mortalità tal-marda fl-1909, kif irreġistrata fl-Armata u Navy Brittanika stazzjonati f’Malta, kienet ta’ 2%. L-aktar kawża frekwenti tal-mewt kienet endokardite. Avvanzi riċenti fl-antibijotiċi u l-kirurġija rnexxielhom jipprevjenu l-mewt minħabba endokardite. Il-prevenzjoni tal-bruċellosi umana tista' tinkiseb permezz tal-qerda tal-marda fl-annimali permezz ta' tilqim u metodi veterinarji oħra ta' kontroll bħall-ittestjar ta' merħliet/qatgħat u l-qatla ta' annimali meta tkun preżenti l-infezzjoni.
Bħalissa, m'hemm l-ebda vaċċin effettiv disponibbli għall-bnedmin. It-tgħollija tal-ħalib qabel il-konsum, jew qabel ma tużah biex tipproduċi prodotti oħra tal-ħalib, hija protettiva kontra t-trażmissjoni permezz tal-inġestjoni. It-tibdil fid-drawwiet tal-ikel tradizzjonali li jiekol laħam nej, fwied, jew mudullun huwa meħtieġ, iżda diffiċli biex jiġi implimentat.
Pazjenti li kellhom bruċellosi għandhom probabbilment jiġu esklużi indefinittivament milli jagħtu demm jew organi. L-espożizzjoni tal-persunal tal-laboratorju dijanjostiku għall-organiżmi ta’ Brucella tibqa’ problema kemm f’ambjenti endemiċi kif ukoll meta l-bruċellosi tiġi importata mingħajr ma jkun jaf minn pazjent. Wara valutazzjoni xierqa tar-riskju, ħaddiema b'espożizzjoni sinifikanti għandhom jiġu offruti profilassi ta' wara l-espożizzjoni u segwiti seroloġikament għal 6 xhur.
Storja
Il-bruċellosi ġiet għall-attenzjoni tal-uffiċjali mediċi Brittaniċi għall-ewwel darba fis-snin 50 tas-seklu 19 f'Malta matul il -Gwerra tal-Krimea, u kienet imsejħa Malta Fever. Jeffery Allen Marston (1831–1911) iddeskriva l-każ tiegħu stess tal-marda fl-1861. Ir-relazzjoni kawżali bejn l-organiżmu u l-mard ġiet stabbilita għall-ewwel darba fl-1887 minn David Bruce. Bruce iddikjara l-aġent sferiku u klassifikah bħala coccus.
Fl-1897, il- veterinarju Daniż Bernhard Bang iżola baċillus bħala l-aġent ta' abort spontanju akbar fil-baqar, u l-isem "marda ta' Bang" ġie assenjat għal din il-kundizzjoni. Bang qies l-organiżmu f'forma ta' virga u klassifikah bħala bacillus.
Ix-xjenzat u arkeologu Malti Themistocles Zammit identifika l- ħalib tal-mogħoż mhux pasturizzat bħala l-fattur etjoloġiku ewlieni tad-deni undulanti f’Ġunju 1905.
Referenzi
Mard ikkawżat minn batteri
Żoonożi
Pages with unreviewed translations |
29305 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Hawa%20Mahal | Hawa Mahal | Il-Hawa Mahal huwa palazz fil-belt ta' Jaipur, l-Indja. Huwa magħmul bil-ġebla tar-ramel ta' lewn aħmar u roża, u jinsab fit-tarf tal-Palazz tal-Belt ta' Jaipur u jibqa' sejjer saż-Zenana jew il-kompartimenti tan-nisa.
Storja
L-istruttura nbniet fl-1799 mill-Maharaja Sawai Pratap Singh, in-neputi tal-Maharaja Sawai Jai Singh, il-fundatur tal-belt ta' Jaipur, l-Indja. Tant baqa' ispirat mill-istruttura unika tal-Khetri Mahal, li bena dan il-palazz grandjuż u storiku.
Il-palazz ġie ddisinjat minn Lal Chand Ustad. Il-faċċata tiegħu ta' ħames sulari qisha xehda tan-naħal, bid-953 tieqa żgħira msejħa Jharokhas imżejna b'xogħol mirqum tal-kannizzati. Il-ħsieb oriġinali tad-disinn tal-kannizzati kien li jippermetti lin-nisa rjali josservaw il-ħajja ta' kuljum u l-festivals li kienu jiġu ċċelebrati fit-triq ta' taħthom mingħajr ma kienu jidhru, peress li kellhom jobdu r-regoli stretti tal-purdah, li kienu jipprojbixxu li jidhru fil-pubbliku mingħajr ma jkollhom wiċċhom mgħotti. Din il-karatteristika arkitettonika kienet tippermetti wkoll li tgħaddi l-arja friska mill-effett ta' Venturi, u b'hekk l-istruttura kollha minn ġewwa kienet tkun ferm iktar pjaċevoli minn barra matul is-sajf meta x-xemx kienet tkun fl-aqwa tagħha. Ħafna nies meta jaraw il-Hawa Mahal mit-triq jaħsbu li jkunu qed jaraw il-faċċata ta' quddiem tal-palazz, iżda fil-fatt ikunu qed jaraw il-parti ta' wara tal-palazz.
Fl-2006 saru xogħlijiet ta' rinnovazzjoni u ta' restawr fuq il-Hawa Mahal, wara distakk ta' xi 50 sena, sabiex jaqilgħu l-faċċata tal-monument. Il-proġett huwa stmat li sewa Rs 4,568 miljun. Is-settur korporattiv ta daqqa t'id fil-finanzjament tal-għall-preservazzjoni tal-monumenti storiċi ta' Jaipur u l-Unit Trust of India ħadet ħsieb il-manutenzjoni tal-Hawa Mahal. Il-palazz huwa parti estiża ta' kumpless enormi. Id-dettalji tax-xogħol tat-tinqix fil-ġebel huma karatteristiċi li jwasslu biex dan il-monument jitqies bħala attrazzjoni turistika popolari.
Arkitettura
Dan il-palazz huwa monument ta' ħames sulari b'għamla ta' piramida b'għoli ta' madwar 50 pied (15-il metru). It-tliet sulari ta' fuq tal-istruttura għandhom wisa' ta' kamra unika, filwaqt li l-ewwel u t-tieni sular għandhom terrazzi quddiemhom. L-elevazzjoni ta' quddiem, kif jaraha wieħed li jkun għaddej mit-triq, tixbah lil xehda tan-naħal b'toqob żgħar. Kull toqba għandha twieqi f'minjatura u kannizzati, tiżjin u koppli mnaqqxa tal-ġebla tar-ramel. Għandha d-dehra ta' massa ta' kompartimenti semiottagonali, li twassal għall-faċċata unika tal-monument. Il-faċċata fuq ġewwa, fuq in-naħa ta' wara tal-binja, tikkonsisti minn kmamar mibnija permezz ta' pilastri u kurituri b'tiżjin minimu, u tasa; sas-sular ta' fuq nett. Fuq ġewwa, il-palazz ġie deskritt "li għandu kmamar magħmula b'irħam b'kuluri differenti, b'riljievi b'panewijiet intarsjati jew indurati; filwaqt li għandu funtani li jsebbħu ċ-ċentru tal-bitħa".
Lal Chand Usta kien l-arkitett. L-istruttura nbniet bil-ġebel tar-ramel ta' lewn aħmar u roża biex jaqbel mal-bqija tal-monumenti l-oħra fil-belt, li wassal biex il-belt ta' Jaipur tissejjaħ "il-Belt ir-Roża". Il-faċċata tagħha b'953 niċċa b'jharokhas imnaqqxa b'mod mirqum (uħud magħmula bl-injam) toħloq kuntrast kbir mas-sempliċità tal-faċċata fuq in-naħa ta' wara tal-istruttura. Il-wirt kulturali u arkitettoniku tagħha hu riflessjoni ta' fużjoni tal-arkitettura Rajput Induista u l-arkitettura Mughal Iżlamika; l-istil Rajput joħroġ fid-dieher fil-forma ta' kanopewijiet bil-koppli, pilastri mrikkbin, u disinni bil-fjuri u bil-lotus, filwaqt li l-istil Iżlamiku joħroġ fid-dieher fix-xogħol tal-filugran intarsjat fil-ġebel u fl-arkati (distinti mix-xebħ mal-Panch Mahal f'Fatehpur Sikri).
L-aċċess għall-Hawa Mahal min-naħa tal-palazz tal-belt hu minn daħla imperjali. Din tagħti għal bitħa kbira, b'binjiet b'żewġ sulari fuq tliet naħat, u l-Hawa Mahal jikkonfinaha fuq in-naħa tal-Lvant. F'din il-bitħa hemm ukoll mużew arkeoloġiku.
Il-Hawa Mahal kien magħruf ukoll bħala l-kapulavur ewlieni tal-Maharaja Jai Singh peress li kien ir-residenza ppreferuta tiegħu minħabba l-eleganza u l-mod kif kien mgħammar il-Hawa Mahal fuq ġewwa. L-effett ta' tberrid fil-kmamar, bis-saħħa taż-żiffa li kienet tgħaddi mit-twieqi ż-żgħar tal-faċċata, ġie msaħħaħ bil-funtani fiċ-ċentru ta' kull waħda mill-kmamar.
Wieħed jista' jasal għaż-żewġ sulari ta' fuq tal-Hawa Mahal permezz ta' rampi biss. Iż-żamma tal-Hawa Mahal hija f'idejn id-dipartiment arkeoloġiku tal-Gvern ta' Rajasthan.
Gallerija
Referenzi
Palazzi
Indja
Monumenti
Jaipur |
29309 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Tazza%20tad-Dinja%20tal-Futbol%202022 | Tazza tad-Dinja tal-Futbol 2022 | It-Tazza tad-Dinja tal-Futbol 2022 hija t-22 edizzjoni tat-Tazza tad-Dinja, kampjonat tal-futbol internazzjonali li jintlagħab bejn it-timijiet nazzjonali maskili tal-assoċjazzjonijiet membri tal-FIFA. Din se sseħħ fil-Qatar bejn l-20 ta' Novembru u t-18 ta' Diċembru 2022. Din se tkun l-ewwel Tazza tad-Dinja fid-dinja Għarbija u t-tieni waħda li saret fl-Asja wara l-edizzjoni tal-2002 li kienet fil-Korea t'Isfel u l-Ġappun. Minħabba s-sħana qawwija u l-umdità fis-sajf fil-Qatar, din it-Tazza tad-Dinja se ssir fix-xitwa, l-ewwel kampjonat li ma sarx bejn ix-xhur ta' Mejju u Lulju.
L-għażla tal-Qatar bħala l-ospitu tat-Tazza tad-Dinja kienet mifnija minn kontroversji kbar. Dawn jinkludu t-trattament tal-ħaddiema migranti, in-nuqqas tar-rispett lejn id-drittijiet umani, il-persekuzzjoni ta' persuni LGBT, fost oħrajn.
L-għażla tal-ospitu
Il-proċedura tal-għażla tal-ospitu tat-Tazza tad-Dinja tal-2018 u l-2022 bdiet f'Jannar tal-2009, bl-assoċjazzjonijiet nazzjonali jingħataw xahar biex juru l-interess tagħhom. Għall-edizzjoni tal-2022 ħames pajjiżi wrew interess: l-Awstralja, il-Korea t'Isfel, il-Ġappun, il-Qatar u l-Istati Uniti. Il-Kumitat Eżekuttiv tal-FIFA iltaqa' fi Zürich fit-2 ta' Diċembru tal-2010 biex jagħżel l-ospiti taż-żewġ edizzjonijiet. L-għażla tal-Qatar kienet meqjusa bħala waħda "riskjuża" min-naħa tal-FIFA rigward l-operat u ġabet kritika mill-istampa, speċjalment fl-ambitu tan-numru ta' skandli ta' korruzzjoni fil-FIFA.
L-eżitu tal-votazzjoni kienet is-segwenti:
Timijiet
Kwalifikazzjoni
Il-lista segwenti telenka t-timijiet kwalifikati skont ir-reġjun, bin-numru fil-parentesi jindika l-pożizzjoni finali fil-klassifika dinjija tal-FIFA qabel il-bidu tal-kampjonat.
AFC (6)
(51)
(38)
(24)
(20)
(28)
(50) (ospiti)
CAF (5)
(61)
(43)
(22)
(18)
(30)
CONCACAF (4)
(41)
(31)
(13)
(16)
CONMEBOL (4)
(3)
(1)
(44)
(14)
OFC (0)
Ħadd ma kkwalifika
UEFA (13)
(2)
(10)
(4)
(11)
(5)
(12)
(8)
(26)
(9)
(21)
(7)
(19)
(15)
Referenzi
Ħoloq esterni
2022 |
29312 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Enner%20Valencia | Enner Valencia | Enner Remberto Valencia Lastra (imwieled fl-4 ta' Novembru 1989) huwa futboler professjonali Ekwadorjan li jilgħab bħala attakkant mal-klabb tas-Süper Lig Fenerbahçe u kaptan tat-tim nazzjonali tal-Ekwador.
Valencia kien jilgħab ma' Emelec fl-Ekwador, fejn rebaħ is-Serie A tal-Ekwador tal-2013 u ngħata ż-Żarbuna tad-Deheb tal-Copa Sudamericana fl-2013. Valencia lagħab wkoll ma' Pachuca fil-Messiku, fejn ingħata ż-Żarbuna tad-Deheb tal-Liga Messikana fit-tournament Clausura tal-2014. F'Lulju tal-2014 huwa ngħaqad ma' West Ham United għal madwar £12-il miljun.
Fil-livell internazzjonali, Valencia lagħab 'il fuq minn 70 logħba għall-Ekwador mid-debutt tiegħu fl-2012. Huwa rrappreżenta n-nazzjon fit-Tazza tad-Dinja tal-FIFA 2014 u fil-Copa América fl-2015, fl-2016, fl-2019 u fl-2021. B'35 gowl, Valencia huwa l-aqwa skorer ta' kull żmien tal-Ekwador, u flimkien ma' Agustín Delgado għandu r-rekord ta' gowls fit-tournaments tal-finali tat-Tazza tad-Dinja għall-pajjiż, bi tliet gowls.
Referenzi
Plejers tas-Süper Lig
Plejers tal-Premier League
Plejers ta' Everton FC
Plejers ta' West Ham United FC
Futbolers Ekwadorjani
Nies ħajjin
Twieldu fl-1989 |
29315 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Fatehpur%20Sikri | Fatehpur Sikri | Fatehpur Sikri (pronunzja bil-Ħindi: [ˈfətɛɦpʊɾ ˈsiːkɾiː]) hija belt żgħira fid-Distrett ta' Agra ta' Uttar Pradesh, l-Indja. Fatehpur Sikri, li tinsab 35.7 kilometru mis-sede tad-Distrett ta' Agra, ġiet stabbilita bħala l-belt kapitali tal-Imperu Mugal fl-1571 mill-Imperatur Akbar, u qdiet dan ir-rwol mill-1571 sal-1585, meta Akbar abbandunaha minħabba kampanja militarti f'Punjab u iktar 'il quddiem ġiet abbandunata għalkollox fl-1610.
Isem il-belt oriġina mill-villaġġ imsejjaħ Sikri li kien jokkupa l-istess post qabilha. Skavi tal-Istħarriġ Arkeoloġiku tal-Indja mill-1999 sas-sena 2000 indikaw li kien hemm abitazzjonijiet, tempji u ċentri kummerċjali hemmhekk qabel ma Akbar bena l-belt kapitali tiegħu. Ir-reġjun ġie insedjat mis-Sunga wara l-espansjoni tagħhom. Il-belt kienet ikkontrollata mir-Rajput ta' Sikarwar mis-seklu 7 sas-seklu 16 W.K. sal-Battalja ta' Khanwa (1527).
Il-khanqah tax-Xejikk Salim Chishti kienet teżisti qabel il-belt. Iben Akbar u l-mara ppreferuta tiegħu Mariam-uz-Zamani, Jahangir, twieled fil-villaġġ ta' Sikri fl-1569 u f'dik is-sena Akbar beda l-kostruzzjoni ta' kumpless reliġjuż sabiex ifakkar lix-Xejikk li kien bassar it-twelid ta' ibnu. Wara li Jahangir għalaq sentejn, Akbar beda l-kostruzzjoni ta' belt iffortifikata bis-swar u ta' palazz imperjali. Il-belt saret magħrufa bħala Fatehpur Sikri, "il-Belt tar-Rebħa", wara l-kampanja militari rebbieħa ta' Akbar f'Gujarat fl-1573.
Wara l-okkupazzjoni ta' Agra fl-1803, il-Kumpanija tal-Lvant tal-Indja stabbiliet ċentru amministrattiv fil-post li baqa' jopera sal-1850. Fl-1815, il-Markiża ta' Hastings ordnat it-tiswija tal-monumenti f'Sikri.
Fatehpur Sikri tniżżlet fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1986.
Storja
Mill-evidenza arkeoloġika joħroġ fid-dieher li r-reġjun kien insedjat mill-perjodu tal-Oġġetti Griżi Mpittrin. Skont l-istoriku Syed Ali Nadeem Rezavi, ir-reġjun iffjorixxa taħt it-tmexxija tas-Sunga u mbagħad taħt ir-Rajput ta' Sikarwar, li bnew fortizza meta kellhom il-kontroll taż-żona mis-seklu 7 sas-seklu 16, sal-Battalja ta' Khanwa fl-1527. Iktar 'il quddiem iż-żona spiċċat taħt il-kontroll tas-Sultanat ta' Delhi u nbnew bosta moskej li kibru bħala daqs matul il-perjodu tad-dinastija Khalji.
Filwaqt li bbaża l-argumenti tiegħu fuq l-iskavi mwettqa mill-Istħarriġ Arkeoloġiku tal-Indja (ASI) fl-1999–2000 fiċ-Chabeli Tila, il-ġurnalist bl-esperjenza minn Agra, Bhanu Pratap Singh, qal li l-oġġetti, l-istatwi u l-istrutturi antiki kollha kemm huma jindikaw "kultura u sit reliġjuż" li ntilfu iktar minn 1,000 sena ilu. "L-iskavi wasslu għal sejba rikka ta' mijiet ta' statwi Ġainisti, inkluż il-ġebla tax-xewka ta' tempju bid-data. L-istatwi li kellhom xi elf sena kienu ta' Bhagwan Adi Nath, Bhagwan Rishabh Nath, Bhagwan Mahavir u Jain Yakshinis", sostna Swarup Chandra Jain, il-mexxej ewlieni tal-komunità Ġainista. L-istoriku Sugam Anand jistqarr li hemm prova ta' abitazzjoni, tempji u ċentri kummerċjali saħansitra qabel Akbar stabbilixxa l-belt bħala l-kapitali tiegħu. Huwa jsostni li l-ispazju miftuħ tul irdum intuża minn Akbar sabiex tinbena l-belt kapitali tiegħu.
Madankollu, qabel l-approprjazzjoni tas-sit minn Akbar għall-belt kapitali tiegħu, il-predeċessuri tiegħu Babur u Humayun ħadmu qatigħ biex jiddisinjaw mill-ġdid il-konfigurazzjoni urbana ta' Fatehpur Sikri. Attilio Petruccioli, studjuż tal-arkitettura Iżlamika u Professur tal-Arkitettura Pajsaġġistika fl-Università Politeknika ta' Bari, l-Italja, jinnota li "Babur u s-suċċessuri tiegħu" riedu "jaħarbu l-istorbju u l-konfużjoni ta' Agra u jibnu sekwenza wara l-oħra ta' ġonna fuq ix-xatt vojt tax-xmara Yamuna, ikkollegati bid-dgħajsa u bl-art". Petruccioli jżid li meta ġew maħsuba dawn il-pajsaġġi ta' evażjoni urbana, il-monumenti saru l-elementi ewlenin ta' organizzazzjoni tal-belt kollha, parzjalment minħabba l-orjentazzjoni tagħhom f'pożizzjoni sinifikanti u parzjalment minħabba d-daqs tagħhom. Il-Buland Darwaza kienet wieħed minn dawn l-elementi ta' organizzazzjoni, li b'għoli ta' 150 pied kienet l-ogħla monument fil-belt, u issa hija wieħed mill-iżjed monumenti rikonoxxibbli tal-Mugal fil-pajjiż.
Il-post kien tassew għall-qalb Babur, li sejjaħlu Shukri (Ħajr), wara li l-lag kbir tiegħu ntuża mill-armati tal-Mugal. Annette Beveridge fit-traduzzjoni tagħha ta' Baburnama nnotat li Babur jindika li "Sikri" għandha tinqara "Shukri". Skont il-memorji tiegħu, Babur bena ġnien hemmhekk imsejjaħ il-"Ġnien tar-Rebħa" wara li rebaħ kontra Rana Sangha fil-periferiji tal-post. FHumayun-Nama, Gulbadan Begum jiddeskrivi li fil-ġnien huwa bena paviljun ottagonali li kien jużah għar-rilassament u għall-kitba. Fiċ-ċentru tal-lag fil-qrib, huwa bena pjattaforma kbira. Fil-bażi ta' rdum tal-blat madwar kilometru mill-Hiran Minar hemm baoli. Dan x'aktarx li kien is-sit oriġinali b'kitba magħrufa li kienet tfakkar ir-rebħa tiegħu.
Abul Fazl jagħti rendikont tar-raġunijiet għalfejn Akbar ried jistabbilixxi l-belt f'''Akbarnama: "Peress li uliedu subien (Salim u Murad) kienu twieldu f'Sikri, u mtlew bl-ispirtu għaref ta' Shaikh Salim, huwa xtaq minn qalbu jsebbaħ dan il-post li skontu kellu kobor spiritwali. Malli kiseb il-kontroll ta' dan il-post, l-eks disinn tiegħu ngħata spinta, u nħarġet ordni biex is-sovraintendenti tiegħu jibnu binjiet grandjużi għall-użu speċjali tax-Shahinshah".
Akbar baqa' bla eredi sal-1569 meta ibnu, li sar magħruf bħala Jahangir, twieled fil-villaġġ ta' Sikri fl-1569. Akbar beda l-kostruzzjoni ta' kumpless reliġjuż biex jagħti ġieħ lix-Xejikk Salim, li kien bassar it-twelid ta' Jahangir. Wara li Jahangir għalaq sentejn, huwa beda l-kostruzzjoni ta' belt iffortifikata u ta' palazz imperjali x'aktarx sabiex jittestja l-istamina ta' ibnu. Bil-kostruzzjoni tal-belt kapitali tiegħu fil-khanqah tax-Xejikk Salim, Akbar assoċja lilu nnifsu ma' dik l-ordni Sufista popolari u wassal il-leġittimità tas-saltna tiegħu permezz ta' din l-affiljazzjoni.
Il-belt ġiet stabbilita fl-1571 u ngħatat isem il-villaġġ ta' Sikri li kien jeżisti qabilha. Il-Buland Darwaza nbniet biex tagħti ġieħ il-kampanja rebbieħa tiegħu f'Gujarat, meta l-belt saret magħrufa bħala Fatehpur Sikri - "Il-Belt tar-Rebħa". Ġiet abbandunata minn Akbar fl-1585 meta mar jiġġieled f'kampanja militari fil-Punjab. Iktar 'il quddiem ġiet abbandunata għalkollox sal-1610. Ir-raġuni għal dan l-abbandun x'aktarx li kienet in-nuqqas ta' provvista tal-ilma, għalkemm jaf Akbar tilef l-interess fil-belt ladarba kienet inbniet biss bħala kapriċċ tiegħu. Ralph Fitch sostna li "Agra u Fatehpur Sikri huma żewġ bliet grandjużi ħafna, ferm iktar saħansitra minn Londra, u b'popolazzjoni kbira ħafna".
Akbar żar il-belt darba biss fl-1601 u mbagħad abbandunaha. William Finch, li żar il-belt erba' jew ħames snin wara l-mewt ta' Akbar, stqarr "Fadal biss fdalijiet tal-belt; qisha deżert". Matul l-epidemija tal-pesta s-sewda mill-1616 sal-1624, Jahangir qagħad hemmhekk għal tliet xhur fl-1619. Muhammad Shah qagħad hemmhekk għal xi żmien u f'dak il-perjodu bdew ix-xogħlijiet ta' tiswija mill-ġdid. Madankollu, bid-deklin tal-Imperu Mugal, il-kundizzjonijiet tal-binjiet marru għall-agħar.
Filwaqt li kienet qed jissielet kontra l-battaljuni ta' Daulat Rao Sindhia f'Ottubru 1803, Gerard Lake ħalla l-biċċa l-kbira tal-affarijiet l-iktar skabrużi u l-kanuni tal-assedju fil-belt. Wara l-okkupazzjoni ta' Agra fl-1803, l-Ingliżi stabbilew ċentru amministrattiv hemmhekk sal-1850. Fl-1815, il-Markiża ta' Hastings ordnat it-tiswija tal-monumenti f'Sikri u f'Sikandra. Il-belt kienet ukoll muniċipalità mill-1865 sal-1904 u iktar 'il quddiem saret żona nnotifikata. Il-popolazzjoni fl-1901 kienet tammonta għal 7,147 ruħ.
Sit ta' Wirt Dinji
Fatehpur Sikri ġiet iddeżinjata bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1986.
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' tliet kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (ii) "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; il-kriterju (iii) "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; u l-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".
Arkitettura
Fatehpur Sikri tinsab fuq għolja bil-blat, b'tul ta' madwar tliet kilometri (1.9 mil) u b'wisa' ta' madwar kilometru (0.62 mili). Il-belt bil-palazzi hija mdawra b'ħajt ta' sitt kilometri (3.7 mili) fuq tliet naħat u r-raba' naħa hija kkonfinata b'lag. B'mod ġenerali l-belt hija organizzata madwar din l-għolja b'għoli ta' madwar 40 metru, u bejn wieħed u ieħor għandha għamla ta' rombu. Il-konfigurazzjoni ġenerali tal-istrutturi tal-belt, speċjalment "il-konfigurazzjoni kontinwa u kompatta tal-ġonna, tas-servizzi u tal-faċilitajiet" li kienu jikkaratterizzaw il-belt, twassal biex arkeologi urbani jikkonkludu li Fatehpur Sikri nbniet primarjament sabiex ir-residenti famużi tagħha jkunu jistgħu jiddevertu u jgħixu fil-lussu.
L-arkitettura dinastika ta' Fatehpur Sikri kienet immudellata fuq għamliet u stili Timuridi. Il-belt inbniet l-iktar bil-ġebel tar-ramel aħmar. Hemm ukoll influwenzi ta' Gujarat fil-vokabularju u fit-tiżjin arkitettoniku tal-palazzi ta' Fatehpur Sikri. L-arkitettura tal-belt tirrifletti l-forom Induisti u Musulmani tal-arkitettura domestika li kienet popolari fl-Indja ta' dak iż-żmien. Il-preservazzjoni notevoli ta' dawn l-ispazji oriġinali tippermetti lill-arkeologi moderni jwettqu rikostruzzjoni tax-xeni mill-ħajja fil-qorti tal-Mugal, u jifhmu aħjar il-ġerarkija tar-residenti rjali u nobbli tal-belt.
Wieħed jaċċessa l-belt mid-daħliet tagħha tul il-ħajt iffortifikat twil ħames mili (tmien kilometri). Id-daħliet huma d-Daħla ta' Delhi, id-Daħla ta' Lal, id-Daħla ta' Agra, u d-Daħla ta' Birbal, id-Daħla ta' Chandanpal, id-Daħla ta' Gwalior, id-Daħla ta' Tehra, id-Daħla ta' Chor, u d-Daħla ta' Ajmeri. Il-palazz jinkludi l-palazz tas-sajf u l-palazz tax-xitwa għar-Reġina Mariam-uz-Zamani, magħrufa wkoll bħala Jodha Bai.
Uħud mill-binjiet importanti ta' din il-belt, kemm reliġjużi kif ukoll lajċi, huma:
Il-Buland Darwaza: din l-istruttura tinsab fil-ħajt tan-Nofsinhar tal-moskea kongregazzjonali. Hija għolja 54 metru (177 pied), u gradwalment tagħmel tranżizzjoni lejn daqs uman fuq ġewwa. Id-daħla ġiet miżjuda madwar ħames snin wara t-tlestija tal-moskea għall-ħabta tal-1576-1577 bħala arkata tar-rebħa li tfakkar ir-rebħa ta' Akbar fil-kampanja militari tiegħu f'Gujarat. Fl-arkata hemm żewġ kitbiet imnaqqxin, u waħda minnhom tgħid: "Isa, iben Mariam qal: Id-dinja hija pont, għaddi minn fuqu, iżda tibnix djar fuqu. Min jittama għal siegħa jista' jittama għall-eternità. Id-dinja ddum siegħa kollox. Iddedikaha għat-talb, għaliex dak biss jgħodd". L-istruttura ċentrali bil-portiċi tinkludi tliet daħliet bl-arkati. L-ikbar waħda hija dik tan-nofs u hija magħrufa lokalment bħala d-Daħla tan-Nagħla, minħabba d-drawwa lokali li jissammru n-nagħal mal-bibien tal-injam tagħha għar-risq. Fuq in-naħa tax-xellug tal-Buland Darwaza hemm taraġ ġgantesk li jwassal għal bir fond.
Il-Jama Masjid: din hija moskea kongregazzjonali u x'aktarx li kienet waħda mill-ewwel binjiet fil-kumpless. Fuq l-epigrafu tagħha tingħata d-data 979 (li hija l-ekwivalenti tal-1571-1572 W.K.) bħala d-data tat-tlestija tagħha, u xi ħames snin wara ġiet miżjuda d-daħla enormi tagħha, il-Buland Darwaza, li tagħti għall-bitħa interna. Inbniet bl-istil tal-moskej Indjani, biwan madwar bitħa ċentrali. Karatteristika li tispikka hija r-ringiela ta' chhatri fuq is-santwarju. Hemm tliet miħrab f'kull waħda mis-seba' niċeċ tagħha, filwaqt li l-miħrab ċentrali hija msaqqfa b'koppla, u hija mżejna b'intarsjar tal-irħam abjad b'għamliet ġeometriċi.
Il-Qabar ta' Salim Chishti: dan huwa qabar tal-irħam abjad tal-qaddis Sufist, Salim Chishti (1478-1572), li jinsab fi ħdan is-sahn (bitħa interna) tal-Jama Masjid. L-istruttura fiha sular u nbniet madwar kompartiment kwadru ċentrali. F'din l-istruttura hemm il-qabar tal-qaddis, taħt kanopew imżejjen tal-injam intarsjat b'mużajk tal-madreperla. Madwaru hemm passaġġ imsaqqaf biex il-fidili jkunu jistgħu jduru mal-qabar. Dan il-passaġġ huwa mżejjen b'''Jali mnaqqxa, li huma ħaġriet imnaqqxin qishom kannizzati b'disinn ġeometriku mirqum u daħla lejn in-Nofsinhar. Il-qabar huwa influwenzat minn mawżolej iktar bikrin tas-Sultanat ta' Gujarat tal-bidu tas-seklu 15. Karatteristiċi oħra tal-qabar li jispikkaw huma l-brakits b'għamla ta' sriep tal-irħam abjad, li jirfdu l-qattara ta' madwar il-parapett. Fuq in-naħa tax-xellug tal-qabar, lejn il-Lvant, hemm il-qabar tal-ġebla tar-ramel aħmar ta' Islam Khan I, iben Shaikh Badruddin Chishti u n-neputi ta' Shaikh Salim Chishti, li sar ġeneral fl-armata Mugal ta' Jahangir. Il-qabar huwa msaqqaf b'koppla u b'sitta u tletin chattri żgħar b'għamla ta' koppla, u fih għadd ta' oqbra, uħud mingħajr ismijiet, ta' dixxendenti maskili ta' Shaikh Salim Chishti.
Id-Diwan-i-Aam jew is-Sala tal-Udjenzi Pubbliċi: din it-tip ta' binja tinstab f'bosta bliet fejn il-mexxej jiltaqa' mal-pubbliku ġenerali. F'dan il-każ, hija struttura rettangolari b'diversi niċeċ qisha paviljun quddiem spazju kbir fil-beraħ. Fil-Lbiċ tad-Diwan-i-Am u maġenb id-Dar tas-Sultana hemm il-banjijiet Torok.
Id-Diwan-i-Khas jew is-Sala tal-Udjenzi Privati, hija binja kwadra sempliċi b'erba' chhatri fuq is-saqaf. Madankollu hija famuża għall-pilastru ċentrali tagħha, li għandu bażi kwadra u xaft ottagonali, it-tnejn li huma mnaqqxa bi strixxi ta' disinni ġeometriċi u bil-fjuri. Barra minn hekk, sitta u tletin brakit b'għamla ta' sriep jirfdu pjattaforma ċirkolari li kienet għal Akbar, u li hija kkollegata ma' kull rokna tal-binja fuq l-ewwel sular, permezz ta' erba' passaġġi tal-ġebel. F'din is-sala Akbar kien jilqa' lir-rappreżentanti ta' reliġjonijiet differenti sabiex jiddiskutu t-twemmin tagħhom f'udjenza privata.
L-Ibadat Khana jew id-Dar tal-Qima: din l-istruttura kienet post ta' riċeviment li nbena fl-1575 W.K. mill-imperatur Mugal Akbar, li fiha stabbilixxa l-pedamenti ta' twemmin sinkretiku ġdid, Din-e-Ilahi.
L-Anup Talao: din l-istruttura nbniet minn Raja Anup Singh Sikarwar u hija vaska ornamentali bi pjattaforma ċentrali u erba' pontijiet li jwasslu għaliha. Uħud mill-binjiet importanti tal-kumpless irjali jinsabu madwarha, inkluż il-Khwabgah (id-Dar tal-Ħolm) li kienet ir-residenza ta' Akbar, il-Panch Mahal, palazz ta' ħames sulari, id-Diwan-i-Khas jew is-Sala tal-Udjenzi Privati, l-Ankh Michauli u s-Sede tal-Astrologu, fir-rokna tal-Lbiċ tal-Bitħa ta' Pachisi.
Il-Jodha Bai Mahal: din l-istruttura kienet ir-residenza tal-mara Rajput favorita u ewlenija ta' Akbar, Mariam-uz-Zamani, magħrufa l-iktar bħala Jodha Bai, b'influwenzi Rajput u mibnija madwar bitħa, b'attenzjoni partikolari sabiex tiġi żgurata l-privatezza. L-istruttura għandha wkoll tempju Induista li kien jintuża mill-mara għall-qima. Dan il-palazz kien ikkollegat internament mar-residenza ta' Akbar.
In-Naubat Khana: din l-istruttura kienet magħrufa wkoll bħala Naqqar Khana jiġifieri d-dar tat-tnabar, fejn mużiċist kien itanbar biex iħabbar il-wasla tal-imperatur. Tinsab qabel id-Daħla ta' Hathi Pol Gate jew id-Daħla tal-Iljunfanti, id-daħla tan-Nofsinhar tal-kumpless, li tagħti x'tifhem li kienet id-daħla imperjali.
Il-Bitħa ta' Pachisi: din il-bitħa kwadra kienet tintuża bħala logħba esterna kbira, li kienet il-prekursur tal-logħba moderna tal-Ludo u n-nies ta' vera kienu jintużaw minflok il-pedini tal-logħba moderna. Bosta storiċi jsostnu li x'aktarx inbniet fis-seklu 17.
Il-Panch Mahal: dan il-palazz fih ħames sulari, li gradwalment jiċkienu bħala daqs, sal-aħħar wieħed, li huwa chhatri b'koppla kbira waħda. Oriġinarjament kien hemm ħaġriet imnaqqxa qishom kannizzati jħarsu lejn il-faċċata u x'aktarx kien hemm suddiviżjonijiet fuq ġewwa wkoll. Dan jagħti x'jifhem li x'aktarx inbena għan-nisa tal-qorti imperjali. Is-sulari tal-palazz huma mirfuda b'kolonni mnaqqxa b'mod mirqum fuq kull sular, b'total ta' 176 kolonna.
Id-Dar ta' Birbal: din kienet id-dar tal-uffiċjal favorit ta' Akbar li kien Induista. Karatteristiċi notevoli tal-binja huma ċ-chajja jew l-istrutturi orizzontali neżlin 'l isfel li kienu jintużaw għad-dell, kif ukoll il-brakits li jirfduhom.
Il-Hiran Minar jew it-Torri tal-Iljunfanti, huwa torri ċirkolari miksi b'ġebliet b'għamla ta' snien tal-iljunfanti. Tradizzjonalment kien maħsub li nbena bħala mafkar għall-iżjed iljunfant għall-qalb l-imperatur Akbar. Madankollu, x'aktarx li kien jintuża bħala l-punt ta' tluq għal plieri sussegwenti.
Fost il-binjiet l-oħra kien hemm it-Taksal (iz-zekka), id-Daftar Khana (l-Uffiċċju tar-Reġistri), il-Karkhana (l-istudjo rjali), il-Khazana (it-Teżor), il-Hammam (il-Banjijiet Torok), il-kwartieri ta' Darogha, l-istalel, il-karavanseraj, il-kwartieri ta' Hakim, eċċ.
Demografija
Skont iċ-ċensiment Indjan tal-2011, Fatehpur Sikri kellha popolazzjoni totali ta' 32,905 ruħ: 17,392 irġiel jew subien u 15,513 nisa jew bniet. Il-popolazzjoni b'età ta' bejn 0 sa 6 snin kienet tammonta għal 5,139 ruħ. L-għadd totali ta' nies litterati f'Fatehpur Sikri kien jammonta għal 17,236 ruħ, jiġifieri 52.4 % tal-popolazzjoni totali, b'litteriżmu maskili ta' 60.4 % u b'litteriżmu femminili ta' 43.4 %. Ir-rata effettiva tal-litteriżmu tal-popolazzjoni ta' Fatehpur Sikri b'età ta' iktar minn seba' snin kienet ta' 62.1 %, b'rata ta' litteriżmu maskoli ta' 71.6 % u b'rata ta' litteriżmu femminili ta' 51.4 %. Fl-2011 Fatehpur Sikri kellha 4,936 unità domestika.
Lingwa
Skont iċ-ċensiment Indjan tal-2011, 98.81 % tal-popolazzjoni identifikaw lilhom infushom bħala kelliema tal-Ħindi u 1.04 % identifikaw lilhom infushom bħala kelliema tal-Brajbhasha.
Amministrazzjoni
Fatehpur Sikri hija waħda minn ħmistax-il sede tad-distrett ta' Agra, bi 52 Gram panchayat (villaġġi) li jaqgħu taħtha.
Fatehpur Sikri hija kostitwenza tal-Lok Sabha, il-Kamra Inferjuri tal-Parlament Indjan, u fiha wkoll ħames segmenti oħra tal-Vidhan Sabha (l-assemblea leġiżlattiva) li huma:
iż-Żona Rurali ta' Agra;
Fatehpur Sikri;
Kheragarh;
Fatehabad;
Bah.
B'kollox hemm 12-il villaġġ ta' Rajput ta' Sisodia qrib il-forti ta' Fatehpur Sikri fid-distrett ta' Agra. Dawn huma Daultabad, Nayavas, Satha, Korai, Behrawati, Byara, Undera, Kachora, Singarpur, Vidyapur, Onera u Arrua.
Trasport
Fatehpur Sikri tinsab madwar 39 kilometru (24 mil) minn Agra. L-eqreb ajruport huwa l-Ajruport ta' Agra (magħruf ukoll bħala l-Ajruport ta' Kheria), li jinsab madwar 40 kilometru (25 mil) minn Fatehpur Sikri. L-eqreb stazzjon tal-ferrovija huwa l-istazzjon ferrovjarju ta' Fatehpur Sikri, li jinsab madwar kilometru (0.62 mili) miċ-ċentru tal-belt. Il-belt hija kkollegata ma' Agra u ma' ċentri oħra fil-qrib permezz tat-toroq, u diversi servizzi regolari tal-karozzi tal-linja huma ġestiti minn UPSRTC, apparti l-kowċis tat-turisti u t-taxis.
Letteratura
Fl-illustrazzjoni poetika tagħha ta' inċiżjoni ta' pittura ta' William Purser, Futtypore Sicri, tal-1833, Letitia Elizabeth Landon tassoċja l-abbandun tal-belt minn Akbar mat-'tpattija tal-mejtin'.
Vita Sackville-West, fir-rumanz tagħha All Passion Spent, tambjenta l-laqgħa prinċipali bejn Deborah, is-Sinjorina Slane, u s-Sur FitzGeorge, f'Fatehpur Sikri.She stood again on the terrace of the deserted Indian city looking across the brown landscape where puffs of rising dust marked at intervals the road to Agra. She leaned her arms upon the warm parapet and slowly twirled her parasol. She twirled it because she was slightly ill at ease. She and the young man beside her were isolated from the rest of the world.Ir-rumanz ta' Salman Rushdie, The Enchantress of Florence, huwa parzjalment ambjentat f'Fatehpur Sikri fis-seklu 16.
Gallerija
Referenzi
Siti ta' Wirt Dinji
Indja
Palazzi
Bliet tal-Indja |
29321 | https://mt.wikipedia.org/wiki/JQuery | JQuery | jQuery hija librerija tal-JavaScript użata biex tissimplifika l-operat bejn l-HTML u JavaScript.
John Resig ħareġ l-ewwel verżjoni f'BarCamp NYC f'Jannar tal-2006. Bħalissa qed jiġi żviluppat minn tim immexxi minn Dave Methvin. 77.8% tal-10 miljun websajt l-aktar aċċessati fid-dinja jużaw jQuery u f'punt minnhom kienet l-aktar librerija tal-JavaScript wżata.
Referenzi
Informatika
JavaScript |
29322 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Repubblika%20Rumana | Repubblika Rumana | Ir-Repubblika Rumana (Res publica Romana [ˈreːs ˈpuːblika roːˈmaːna]) kienet forma ta’ gvern ta’ Ruma u l-era taċ-ċiviltà Rumana klassika meta kienet immexxija permezz ta’ rappreżentanza pubblika tal-poplu Ruman. Mibda bit- twaqqigħ tar- Renju Ruman (tradizzjonalment datat għall- 509 QK) u spiċċa fis- sena 27 QK bit- twaqqif tal- Imperu Ruman, il- kontroll taʼ Ruma kiber malajr matul dan il- perjodu—mill-inħawi immedjati tal- belt għall- eġemonija fuq id- dinja kollha tal-Mediterran.
Is-soċjetà Rumana taħt ir-Repubblika kienet primarjament taħlita kulturali ta 'soċjetajiet Latini u Etruski, kif ukoll ta' elementi kulturali Sabine, Oscan, u Griegi, li hija viżibbli b'mod speċjali fil-Panteon Ruman. L-organizzazzjoni politika tagħha żviluppat, madwar l-istess żmien bħad-demokrazija diretta fil-Greċja tal-Antika, b'maġistrati kollettivi u annwali, sorveljati minn senat. L-ogħla maġistrati kienu ż-żewġ konsli, li kellhom firxa estensiva ta’ setgħat eżekuttivi, leġiżlattivi, ġudizzjarji, militari u reliġjużi. Anke jekk numru żgħir ta’ familji b’saħħithom (imsejħin gentes) monopolizzaw il-maġistraturi ewlenin, ir-Repubblika Rumana hija ġeneralment meqjusa bħala waħda mill-ewwel eżempji ta’ demokrazija rappreżentattiva. L-istituzzjonijiet Rumani għaddew minn bidliet konsiderevoli fir-Repubblika kollha biex jadattaw għad-diffikultajiet li ffaċċjat, bħall-ħolqien ta’ promaġistrati biex imexxi l-provinċji maħkuma tagħha, jew il-kompożizzjoni tas-senat.
B’differenza mill-Pax Romana tal-Imperu Ruman, ir-Repubblika kienet fi stat ta’ gwerra kważi perpetwa matul l-eżistenza tagħha. L-ewwel għedewwa tagħha kienu l-ġirien Latini u Etruski tagħha kif ukoll il-Galli, li saħansitra qerqu l-belt fis-sena 387 QK. Ir-Repubblika madankollu wriet reżiljenza estrema u dejjem irnexxielha tegħleb it-telf tagħha, għalkemm katastrofiku. Wara l-Ixkora Gallika, Ruma rebħet il-peniżola Taljana kollha f’seklu, li biddlet ir-Repubblika f’potenza ewlenija fil-Mediterran. L-akbar rivali strateġiku tar-Repubblika kienet Kartaġni, li kontriha għamlet tliet gwerer. Il-ġeneral Puniku Annibali invada l-Italja b’mod famuż billi qasam l-Alpi u kkaġuna fuq Ruma tliet telfiet devastanti fi Trebia, Lake Trasimene u Cannae, iżda r-Repubblika għal darb’oħra rkuprat u rebħet il-gwerra grazzi għal Scipio Africanus fil-Battalja ta’ Zama fl-202 QK. B’Kartaġni megħluba, Ruma saret il-qawwa dominanti tad-dinja tal-Mediterran tal-qedem. Imbagħad bdiet sensiela twila ta’ konkwisti diffiċli, wara li għeleb b’mod notevoli lil Filippu V u Persew tal-Maċedonja, Antjoku III tal-Imperu Selewċidi, lill-Lusitanian Viriathus, lil Jugurtha Numidian, lir-re Pontiku Mitridate VI, lill-Gaul Vercingetorix u lill-Eġizzjan. ir-reġina Kleopatra.
Fid-dar, ir-Repubblika bl-istess mod esperjenzat serje twila ta 'kriżijiet soċjali u politiċi, li spiċċaw f'diversi gwerer ċivili vjolenti. Għall-ewwel, il-Kunflitt tal-Ordnijiet opponi lill-patrizji, l-elite oligarchika magħluqa, għall-plebs ferm aktar numerużi, li finalment kisbu l-ugwaljanza politika f'diversi passi matul ir-4 seklu QK. Iktar tard, il-konkwisti vasti tar-Repubblika ħarbtu s-soċjetà tagħha, hekk kif l-influss immens ta’ skjavi li ġabu arrikkiet lill-aristokrazija, iżda ħarbat lill-bdiewa u lill-ħaddiema urbani. Sabiex jindirizzaw din il-kwistjoni, diversi riformaturi soċjali, magħrufa bħala l-Populares, ippruvaw jgħaddu liġijiet agrarji, iżda l-aħwa Gracchi, Saturninus, u Clodius Pulcher ġew kollha maqtula mill-avversarji tagħhom, l-Optimates, li jżommu l-ordni aristokratiku tradizzjonali. L-iskjavitù tal-massa kkawża wkoll tliet Gwerer Servili; l-aħħar minnhom kien immexxi minn Spartacus, gladjatur tas-sengħa li ħarab l-Italja u ħalla lil Ruma bla setgħa sat-telfa tiegħu fis-sena 71 QK. F’dan il-kuntest, l-aħħar deċennji tar-Repubblika kienu kkaratterizzati mill-qawmien ta’ ġenerali kbar, li sfruttaw il-konkwisti militari tagħhom u s-sitwazzjoni fazzjonal f’Ruma biex jiksbu l-kontroll tas-sistema politika. Mariju (bejn 105 u 86 QK), imbagħad Sulla (bejn 82 u 78 QK) iddomina min-naħa tiegħu r-Repubblika; it-tnejn użaw poteri straordinarji biex ineħħi l-avversarji tagħhom.
Dawn it-tensjonijiet multipli wasslu għal sensiela ta’ gwerer ċivili; l-ewwel bejn iż-żewġ ġenerali Ġulju Ċesari u Pompey. Minkejja r-rebħa u l-ħatra tiegħu bħala dittatur għal għomru, Ċesari kien maqtul fl-44 QK. Il-werriet ta’ Ċesari Ottavjan u l-Logutenent Mark Antony għelbu lill-assassini ta’ Ċesari Brutus u Cassius fl-42 QK, iżda eventwalment infirdu wara. It-telfa finali ta’ Mark Antony flimkien mal-alleat u l-maħbuba tiegħu Kleopatra fil-Battalja ta’ Actium fis-sena 31 QK, u l-għoti tas-Senat ta’ setgħat straordinarji lil Ottavjan bħala Awgustu fis-sena 27 QK – li effettivament għamluh l-ewwel imperatur Ruman – b’hekk spiċċat ir-Repubblika.
Ruma Antika |
29325 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Belgorod | Belgorod | Belgorod hija belt fin-nofsinhar tal-parti Ewropea tar-Russja, iċ-ċentru amministrattiv tar-reġjun ta' Belgorod. Hija tinsab fil-periferija tan-Nofsinhar tal-Plateau tas-Siberja Ċentrali, fuq il-banek tal-ġibjun ta' Belgorod, ix-xmajjar Vezelka u Seversky Donets, 700 km minn Moska, 40 km mill-fruntiera mal-Ukraina. Belt ta' sinifikat reġjonali, tifforma l-muniċipalità Belgorodsky distrett urban bl-istatus ta' distrett urban. Fil-viċinanza tal-belt, l-agglomerazzjoni ta' Belgorod ġiet iffurmata b'popolazzjoni ta' aktar minn 0.5 miljun ruħ. L-ewwel belt fir-Russja li rċeviet it-titlu ta '"Belt tal-Glorja Militari".
Bandiera
Il-bandiera ta' Belgorod hija waħda mis-simboli uffiċjali (flimkien mal-istemma) tal-belt ta' Belgorod, ir-Reġjun ta' Belgorod, il-Federazzjoni Russa. Il-bandiera hija simbolu tal-unità u l-interazzjoni tal-abitanti tal-belt.
Il-bandiera attwali ġiet approvata fit-22 ta' Lulju, 1999 bid-deċiżjoni tal-Kunsill tad-Deputati tal-Belt ta' Belgorod Nru 321 u daħlet fir-Reġistru Araldika tal-Istat tal-Federazzjoni Russa bin-numru ta 'reġistrazzjoni 978 fl-2002.
Deskrizzjoni
Il-bandiera tal-belt ta’ Belgorod (kanvas blu bi strixxa bajda fil-qiegħ) turi iljun isfar wieqaf fuq saqajh ta’ wara b’ajkla bajda titla’ fuqha. Is-simboli tal-belt għandhom aktar minn 300 sena u dehru matul ir-renju ta' Pietru I. It-zar Russu ppreżenta l-arma lill-poplu ta' Belgorod f'unur ir-rebħa fuq l-Iżvediżi fil-battalja ta' Poltava (1709). Fl-1712, l-arma kienet murija fuq il-bandalora tar-reġiment ta 'Belgorod, li għeleb lill-ghadu, u fl-1727 saret simbolu tal-provinċja ffurmata ġdida.
Referenzi
Bliet tar-Russja
Russja |
29326 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Palazzo%20Malta | Palazzo Malta | Palazzo Malta, uffiċjalment magħruf bħala l- Palazz Maġistrali (bit-Taljan: Palazzo Magistrale), u magħruf ukoll bħala Palazzo di Malta jew Palazzo dell'Ordine di Malta, huwa l-aktar importanti miż-żewġ kwartieri ġenerali tal-Ordni Militari Sovran ta' Malta (l-oħra hija Villa Malta), ordni reliġjuża lajka Kattolika Ruman u suġġett sovran tal-liġi internazzjonali. Huwa jinsab f'68 Via dei Condotti, Ruma, l-Italja, ftit minuti mixi mill-Taraġ Spanjol, u ngħatat extraterritoralità mill-Gvern Taljan. Il-Palazz ilu proprjetà tal-Ordni ta’ Malta mill-1630.
Kuntest
Fit-12 ta' Ġunju 1798, il-forzi Franċiżi taħt Napuljun Bonaparte dehru fuq l-orizzont tal-gżira ta' Malta, meta Malta kienet il-bażi tal-Ordni ta' San Ġwann ta' Ġerusalemm, imsejħa wkoll l-Ordni ta' Malta. L-Ordni kien ingħata l-gżira minn Karlu V, Imperatur Imqaddes Ruman fl-1530. Napuljun ħalla l-gżira b'armata mdaqqsa u amministrazzjoni magħżula minnu. Wara r-rewwixta Maltija, l-Ingliż Lord Nelson ġie mitlub jieħu lil Malta fil-5 ta’ Settembru 1800. Malta saret kolonja Brittanika fit-30 ta' Marzu 1814 bit-Trattat ta' Pariġi.
B’hekk, l-Ordni ta’ Malta spiċċat mingħajr ebda territorju, u effettivament ġiet xolta. Iżda fl-1834 ġie restawrata taħt l-isem il-ġdid Ordni Sovrana Militari Ospitalieri ta’ San Ġwann ta ’ Ġerusalemm ta’ Rodi u ta’ Malta, jew sempliċiment Ordni Sovrana Militari ta’ Malta (SMOM). Twaqqfu kwartieri ġenerali ġodda f’Palazzo Malta. Fl-1869, Palazzo Malta, u l-kwartieri ġenerali l-oħra tal-Ordni, Villa Malta, ingħataw extraterritoralità. Illum huma rikonoxxuti minn 110 pajjiż bħala l-kwartieri ġenerali indipendenti ta’ entità sovrana, b’relazzjonijiet diplomatiċi reċiproċi stabbiliti.
Storja
Il-bini li llum jissejjaħ Palazzo Malta nxtara fis-seklu 16 mill- arkeologu Taljan imwieled Malta Antonio Bosio, li zijuh kien ir-rappreżentant tal-Ordni ta’ San Ġwann għas-Santa Sede. Meta miet Bosio fl-1629, ħalla l-bini lill-Ordni, u sussegwentement sar id-dar tal-ambaxxatur tal-Ordni għas-Santa Sede. Meta Carlo Aldobrandini sar ambaxxatur, kabbar il-bini għad-daqs attwali tiegħu. Il-maġġoranza tad-dmirijiet governattivi u amministrattivi jitwettqu wkoll f'din il-binja.
Fl-1720, il-Gran Mastru António Manoel de Vilhena afda lil Carlo Gimach bir-restawr u d-dekorazzjoni addizzjonali tal-palazz. Din l-informazzjoni magħrufa mill-ittri skambjati bejn il-Granmastru u l-ambaxxatur għall-Ordni f'Ruma, Giambattista Spinola. Ir-rinnovazzjonijiet inkludew iż-żieda ta’ funtana grandjuża fil-bitħa. Il-bini baqa’ ambaxxata sakemm l-Ordni kollha mexxiet il-kwartieri ġenerali tagħha hemmhekk fl-1834.
Il-bini ġie rinovat estensivament bejn l-1889 u l-1894, iżda l-biċċa l-kbira tal-karatteristiċi oriġinali nżammu.
Matthew Festing, li serva bħala Prinċep u Gran Mastru tal-Ordni Sovran Militari ta’ Malta, għex f'dan il-palazz mill-2008 sa r-riżenja tiegħu fl-2017, wara tilwima mal-Vatikan.
Referenzi
Ħoloq esterni
Palazzo Malta fuq il-websajt uffiċjali tal-Ordni ta’ Malta
Palazzo Malta fuq YouTube
Monumenti
Palazzi
Ordni Militari Sovran ta' Malta
Italja |
29329 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Antoine%20de%20Favray | Antoine de Favray | Antoine de Favray (8 ta’ Settembru 1706, Bagnolet – 9 ta’ Frar 1798, Malta) kien pittur Franċiż magħruf għar-ritratti tiegħu ta’ personalitajiet mill-Imperu Ottoman, kif ukoll pitturi tal-Gran Mastri tal-Ordni Militari Sovran ta’ Malta.
Ħajja u karriera
Fl-1762, Antoine de Favray mar joqgħod Kostantinopli, fejn qatta’ disa’ snin. Pinġa bosta xeni tal-ħajja ta’ kuljum fit-Turkija taħt Louis XVI, kif ukoll nies tal-post u dinjitarji barranin. Notevoli fost dawn hemm ritratt tal-ambaxxatur Franċiż Charles Gravier, komte de Vergennes (1717-1787), li kien jgħix f'Kostantinopli bejn l-1754 u l-1768, u ritratt ta' mart Gravier, Annette Duvivier de Testa (1730-1798). Qabellkienet miżżewġa lil Testa, negozjant u membru ta’ familja prominenti Ġenoveża li stabbiliet ruħha f’Pera għal diversi sekli. Favray pinġa kemm lill-ambaxxatur kif ukoll lil martu bil-libsa rikka Torka.
Gallerija
Referenzi
Mietu fl-1798
Twieldu fl-1706
Pitturi Franċiżi
Ordni Militari Sovran ta' Malta |
29351 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Foresti%20tas-Si%C4%A1ar%20tar-Rand%20ta%27%20Madeira | Foresti tas-Siġar tar-Rand ta' Madeira | Il-Foresti tas-Siġar tar-Rand ta' Madeira (bil-Portugiż: Floresta Laurissilva da Madeira; bl-Ingliż: Laurisilva of Madeira) huma sit naturali li tniżżel fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1999. Jitqiesu bħala sit ta' siwi kbir minħabba d-daqs u l-kwalità tal-foresti tas-siġar tar-rand. Dawn il-foresti fl-imgħoddi kienu abbundanti ħafna, u għajr fil-gżira ta' Madeira, il-Portugall, u fil-Park Nazzjonali ta' Garajonay fil-gżira ta' La Gomera, fil-Gżejjer Kanarji, Spanja, prattikament dawn il-foresti huma estinti. Huwa maħsub li 90 % ta' dawn il-foresti huma foresti primordjali. Mit-tagħrif paleobotaniku tal-gżira ta' Madeira jidher ċar li l-foresti tas-siġar tar-rand ilhom jeżistu fuq din il-gżira mill-inqas minn 1.8 miljun sena ilu.
Sit ta' Wirt Dinji
Il-Foresti tas-Siġar tar-Rand ta' Madeira ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1999.
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (ix) "Eżempju straordinarju li jirrappreżenta proċessi ekoloġiċi u bijoloġiċi kontinwi sinifikanti fl-evoluzzjoni u fl-iżvilupp ta' ekosistemi u ta' komunitajiet ta' pjanti u ta' annimali terrestri, tal-ilma ħelu, kostali u tal-baħar"; u l-kriterju (x) "Post fejn hemm l-iktar ħabitats naturali importanti u sinifikanti għall-konservazzjoni fil-post tad-diversità bijoloġika, inkluż fejn hemm speċijiet mhedda ta' valur universali straordinarju mill-perspettiva tax-xjenza jew tal-konservazzjoni".
L-UNESCO ġġustifikat l-inklużjoni ta' dan is-sit fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO proprju għaliex jirrappreżenta l-ikbar foresti tas-siġar tar-rand li għad fadal fid-dinja, li fl-imgħoddi kienu mifruxa mal-Ewropa kollha iżda llum il-ġurnata huma prattikament estinti. Barra minn hekk, dawn il-foresti jitqiesu li huma ċentru ta' bijodiversità tal-pjanti u fihom bosta speċijiet endemiċi, residwi u rari, speċjalment brijofiti, felċi u pjanti li jarmu l-fjuri. Huma rikki wkoll fil-fawna permezz tal-invertebrati, u fost l-ispeċijiet endemiċi tal-gżira ta' Madeira nsibu l-ħamiema tas-siġar tar-rand ta' Madeira (Columba trocaz).
Referenzi
Parks Nazzjonali
Siti ta' Wirt Dinji
Foresti
Portugall |
29352 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Palazz%20tas-Sajf | Palazz tas-Sajf | Il-Palazz tas-Sajf (biċ-Ċiniż issimplifikat: 颐和园; biċ-Ċiniż tradizzjonali: 頤和園; bil-Pinyin: Yíhéyuán) huwa kumpless enormi ta' lagi, ġonna u palazzi f'Beijing, il-belt kapitali taċ-Ċina. Fid-dinastija Qing kien ġnien imperjali. Fuq ġewwa tal-palazz hemm l-Għolja tal-Lonġevità (万寿山; 萬壽山; Wànshòu Shān), il-Lag ta' Kunming u l-Pont tas-Sbatax-il Arkata. L-erja tal-palazz hija mifruxa fuq 2.9 kilometri kwadri (1.1 mil kwadru), u tliet kwarti minnha hija ilma.
L-Għolja tal-Lonġevità hija għolja madwar 60 metru (200 pied) u fiha bosta binjiet ippożizzjonati f'sekwenza. Fuq in-naħa ta' quddiem tal-għolja hemm diversi swali u paviljuni rikki u mill-isbaħ, filwaqt li fuq in-naħa ta' wara tal-għolja hemm biss sbuħija naturali u skiet, sabiex jinħoloq kuntrast. Il-Lag ta' Kunming ċentrali, b'erja ta' 2.2 kilometri kwadri (540 akru), inħolqot għalkollox mill-bniedem u l-ħamrija li ġiet skavata ntużat biex tinbena l-Għolja tal-Lonġevità.
B'ispirazzjoni mill-ġonna fin-Nofsinhar taċ-Ċina, fil-Palazz tas-Sajf hemm iktar minn 3,000 binja antika Ċiniża li jospitaw kollezzjoni ta' iktar minn 40,000 tip ta' artefatti storiċi ta' siwi minn kull dinastija.
F'Diċembru 1998, l-UNESCO inkludiet il-Palazz tas-Sajf fil-Lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tagħha. Il-Palazz tas-Sajf ġie ddikjarat bħala "kapulavur tad-disinn pajsaġġistiku tal-ġonna Ċiniżi. Il-pajsaġġ naturali tal-għoljiet u tal-ilma fil-beraħ huwa kkombinat ma' karatteristiċi artifiċjali bħal paviljuni, swali, palazzi, tempji u pontijiet, sabiex jinħoloq kumpless armonjuż ta' valur estetiku straordinarju".
B'mod partikolari fl-istorja Ċiniża, il-palazz huwa wkoll il-parti ewlenija tar-Rotta Ċentrali tal-Proġett tat-Trasferiment tal-Ilma min-Nofsinhar għat-Tramuntana wara li l-ilma jiġi ttrasferit għal 1,267 kilometru (787 mil) mill-Ġibjun ta' Danjiangkou, Hubei, u b'hekk jirrappreżenta l-provvista tal-ilma prinċipali ta' Beijing.
Storja
Qabel id-dinastija Qing
L-oriġini tal-Palazz tas-Sajf imorru lura għad-dinastija Jin immexxija minn Jurchen fl-1153, meta r-raba' mexxej, Wanyan Liang (li rrenja fl-1150-1161), ittrasferixxa l-belt kapitali tad-dinastija Jin mill-Prefettura ta' Huining (li llum il-ġurnata hija d-Distrett ta' Acheng, Harbin, Heilongjiang) għal Yanjing (li llum il-ġurnata hija Beijing). Huwa ordna l-kostruzzjoni ta' palazz fl-Għoljiet Fragranti u fl-Għolja tal-Fawwara tal-Ġada fil-Majjistral ta' Beijing.
Għall-ħabta tal-1271, wara li d-dinastija Yuan stabbiliet il-belt kapitali tagħha f'Khanbaliq (li llum il-ġurnata hija Beijing), l-inġinier Guo Shoujing beda proġett tal-ilma biex jiddirieġi l-ilma mill-Fawwara ta' Shenshan (神山泉) fil-villaġġ ta' Baifu (白浮村), Changping għal-Lag tal-Punent (西湖), li iktar 'il quddiem sar il-Lag ta' Kunming. Il-mira ta' Guo kienet li joħloq ġibjun tal-ilma li jiżgura provvista tal-ilma stabbli għall-palazz.
Fl-1494, l-Imperatur Hongzhi (li rrenja fl-1487-1505) tad-dinastija Ming ordna li jinbena t-Tempju ta' Yuanjing (圓靜寺) għall-mara li rabbietu flimkien m'ommu, is-Sinjura Luo, quddiem l-Għolja tal-Buqar (瓮山), li iktar 'il quddiem ġiet imsejħa l-Għolja tal-Lonġevità. It-tempju ġie mitluq mas-snin u ġie abbandunat, u ż-żona ta' madwar l-għolja mtliet bil-veġetazzjoni. L-Imperatur Zhengde (li rrenja fl-1505-1521), li kien is-suċċessur tal-Imperatur Hongzhi, bena palazz fuq ix-xtut tal-Lag tal-Punent u kkonverta ż-żona fi ġnien imperjali. Huwa bidel l-isem tal-Għolja tal-Buqar fl-"Għolja tad-Deheb" (金山) u sejjaħ il-lag "il-Baħar tad-Deheb" (金海). Kemm l-Imperatur Zhengde kif ukoll l-Imperatur Wanli (li rrenja fl-1572-1620) kienu jieħdu pjaċir imorru bid-dgħajsa fuq il-lag. Matul ir-renju tal-Imperatur Tianqi (li rrenja fl-1620-1627), l-ikkastrat tal-qorti Wei Zhongxian ħa l-ġnien imperjali bħala l-proprjetà personali tiegħu.
Dinastija Qing
Fil-bidu tad-dinastija Qing, l-Għolja tal-Buqar kienet tintuża bħala s-sit għall-istalel taż-żwiemel fil-palazz imperjali. L-ikkastrati tal-qorti imperjali li kienu jikkommettu reati kienu jintbagħtu hemmhekk biex jaqtgħu l-ħaxix ħażin u l-ħaxix inġenerali.
Fil-bidu tar-renju tal-Imperatur Qianlong (li rrenja fl-1735-1796), inbnew bosta ġonna imperjali fiż-żona li llum il-ġurnata hija d-Distrett ta' Haidian f'Beijing, u b'hekk il-konsum tal-ilma żdied bil-bosta. Dak iż-żmien, il-biċċa l-kbira tal-provvista tal-ilma fil-Lag tal-Punent kienet tiġi mill-fawwara tal-ilma ħelu fuq l-Għolja tal-Fawwara tal-Ġada, filwaqt li frazzjon minnha kienet tiġi mix-xmara Wanquan (萬泉河). Kwalunkwe tfixkil fil-fluss tal-ilma mill-Għolja tal-Fawwara tal-Ġada kienet taffettwa s-sistemi tat-trasport u tal-provvista tal-ilma tal-belt kapitali.
Għall-ħabta tal-1749, l-Imperatur Qianlong iddeċieda li jibni palazz qrib l-Għolja tal-Buqar u l-Lag tal-Punent biex jiċċelebra għeluq snin ommu, l-Imperatriċi Armla Chongqing. Bil-ħsieb li jtejjeb is-sistema tal-ilma tal-belt kapitali, huwa ordna li l-Lag tal-Punent jitkabbar iktar lejn il-Punent biex jinħolqu żewġ lagi oħra, il-Lag ta' Gaoshui (高水湖) u l-Lag ta' Yangshui (養水湖). It-tliet lagi kienu jservu mhux biss bħala ġibjun għall-ġonna imperjali, iżda anke bħala sors tal-ilma għaż-żona agrikoli tal-madwar. L-Imperatur Qianlong sejjaħ it-tliet lagi kollettivament bħala l-"Lag ta' Kunming" għall-Vaska ta' Kunming (昆明池) mibnija mill-Imperatur Wu (li rrenja fl-141-187 Q.K.) fid-dinastija Han għat-taħri tal-flotta navali tiegħu. L-art skavata mit-tkabbir tal-Lag ta' Kunming intużat għat-tkabbir tal-Għolja tal-Buqar, li mbagħad issejħet l-"Għolja tal-Lonġevità". Il-Palazz tas-Sajf, li tlesta fl-1764 bi spiża ta' iktar minn 4.8 miljun tael tal-fidda, għall-bidu kien issejjaħ "Qingyiyuan" (清漪園; "il-Ġonna tal-Imwejġa Ċari").
Id-disinn tal-Palazz tas-Sajf ġie bbażat fuq leġġenda fil-mitoloġija Ċiniża dwar tliet muntanji divini fil-Baħar tal-Lvant, Penglai, Fangzhang (方丈) u Yingzhou (瀛洲). It-tliet gżejjer fil-Lag ta' Kunming – il-Gżira ta' Nanhu (南湖島), il-Gżira ta' Tuancheng (團城島) u l-Gżira ta' Zaojiantang (藻鑒堂島) – ġew iddisinjati biex jirrappreżentaw it-tliet muntanji mitoloġiċi, filwaqt li l-lag innifsu ġie ddisinjat abbażi tal-Lag tal-Punent f'Hangzhou. Barra minn hekk, bosta karatteristiċi arkitettoniċi fil-palazz inbnew ukoll bħala emulazzjoni ta' diversi attrazzjonijiet ta' madwar iċ-Ċina. Pereżempju: il-Moll tal-Feniċi (鳳凰墩) jirrappreżenta l-Lag ta' Tai; it-Torri ta' Jingming (景明樓) huwa simili għat-Torri ta' Yueyang, Hunan; il-Paviljun ta' Wangchan (望蟾閣) huwa simili għat-Torri tal-Grawwi Isfar; it-toroq tal-ħwienet ġew iddisinjati bħala imitazzjoni ta' dawk f'Suzhou u f'Yangzhou. Il-binja prinċipali tal-Palazz tas-Sajf hija t-"Tempju l-Kbir tal-Gratitudni u tal-Lonġevità" (大報恩延壽寺). Kien hemm ukoll Kuritur Twil li kien itwal minn 700 metru (2,300 pied) u li kien mgħammar b'tiżjin artistiku. Peress li l-palazz ma kienx mgħammar b'faċilitajiet għal soġġorn fit-tul u għall-amministrazzjoni fuq bażi ta' kuljum tal-affarijiet statali, l-Imperatur Qianlong bilkemm għex hemmhekk u kien jibqa' biss binhar kull meta kien iżuru.
Malli l-Imperu Qing beda t-triq tan-niżla wara r-renju tal-Imperatur Daoguang (li rrenja fl-1820-1850), il-Palazz tas-Sajf gradwalment beda jiġi ttraskurat u ġie ordnat li l-karatteristiċi arkitettoniċi fit-tliet gżejjer jiżżarmaw għaliex l-ispejjeż tal-manutenzjoni kien għoljin wisq.
Fl-1860, l-Alleanza ta' Tmien Nazzjonijiet serqet ir-rikkezzi tal-Palazz tas-Sajf fl-aħħar tat-Tieni Gwerra tax-Xaħxieħa u fit-18 ta' Ottubru 1860 il-Brittaniċi ħarqu l-Palazz tas-Sajf l-Antik fil-qrib (imsejjaħ Yuanmingyuan biċ-Ċiniż). Il-qerda tal-palazz ġiet ordnata minn Lord Elgin, il-Kummissarju Għoli Brittaniku għaċ-Ċina, u twettqet b'rispons għat-tortura u t-tfigħ il-ħabs ta' żewġ mibgħuta Brittaniċi, ġurnalist ta' The Times u l-iskorti tagħhom. Il-qerda ta' partijiet kbar mill-Palazz tas-Sajf għadha tqanqal għadab sa llum fiċ-Ċina.
Bejn l-1884-1895, matul ir-renju tal-Imperatur Guangxu (li rrenja fl-1875-1908), l-Imperatriċi Armla Cixi x'aktarx li ordnat sa 22 miljun tael tal-fidda, li oriġinarjament kienu allokati għall-immodernizzar tal-flotta navali tad-dinastija Qing (il-Flotta ta' Beiyang), biex minflok jintużaw għar-rikostruzzjoni u għat-tkabbir tal-Palazz tas-Sajf f'għeluq is-60 sena tagħha; madankollu xi sorsi oħra jiddikjaraw li ġew allokati massimu ta' sitt miljun tael, u l-ebda minnhom ma ġew mill-baġit kapitali tal-flotta navali, iżda l-imgħax li kien ġie ġġenerat biss. Peress li l-fondi kienu limitati, ix-xogħlijiet ta' kostruzzjoni ġew ikkonċentrati fuq il-binjiet quddiem l-Għolja tal-Lonġevità u d-digi madwar il-Lag ta' Kunming. Il-Palazz tas-Sajf ingħata wkoll l-isemm attwali biċ-Ċiniż, "Yiheyuan" (頤和園), fl-1888.
Fl-1900, lejn l-aħħar tar-Ribelljoni tal-Lottaturi, il-Palazz tas-Sajf ġarrab xi ħsarat mill-ġdid meta l-forzi tal-Alleanza ta' Tmien Nazzjonijiet qerdu l-ġonna imperjali u ħatfu bosta artefatti maħżuna fil-palazz. Il-palazz ġie rrestawrat sentejn wara.
Wara d-dinastija Qing
Fl-1912, wara l-abdikazzjoni ta' Puyi, l-Aħħar Imperatur, il-Palazz tas-Sajf sar il-proprjetà privata tal-eks familja imperjali tal-Imperu Qing. Sentejn wara, il-Palazz tas-Sajf infetaħ għall-pubbliku u bdew jinbigħu l-biljetti għad-dħul. Fl-1924, wara t-tkeċċija ta' Puyi mill-Belt Projbita minn Feng Yuxiang, il-gvern muniċipali ta' Beijing ħa f'idejh l-amministrazzjoni tal-Palazz tas-Sajf u kkonvertih f'park pubbliku.
Wara l-1949, għal żmien qasir il-Palazz tas-Sajf ospita l-Iskola tal-Parti Ċentrali tal-Partit Komunista taċ-Ċina. Ħafna mill-ħbieb ta' Mao Zedong u esponenti ewlenin fil-Partit Komunista, bħal Liu Yazi u Jiang Qing, għexu hemm ukoll. Mill-1953 'l hawn, saru bosta xogħlijiet ta' restawr u ta' rinnovazzjoni fil-Palazz tas-Sajf, u issa huwa miftuħ għall-pubbliku bħala attrazzjoni turistika u park.
Sit ta' Wirt Dinji
Il-Palazz tas-Sajf ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1998. Lejn l-aħħar tal-2006, il-gvern Ċiniż beda jiċċirkola wkoll muniti kommemorattivi sabiex jiċċelebra l-Palazz tas-Sajf bħala relitt kulturali tad-dinja.
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' tliet kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (i) "Rappreżentazzjoni ta' kapulavur frott il-kreattività tal-bniedem"; il-kriterju (ii) "Rappreżentazzjoni ta' kapulavur frott il-kreattività tal-bniedem"; u l-kriterju (iii) "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet".
Attrazzjonijiet
Il-Palazz tas-Sajf huwa ċċentrat madwar l-Għolja tal-Lonġevità u l-Lag ta' Kunming, u dan tal-aħħar ikopri kważi tliet kwarti mill-erja tal-kumpless. Il-biċċa l-kbira tal-binjiet importanti nbnew tul l-assi tat-Tramuntana u n-Nofsinhar tal-Għolja tal-Lonġevità, li hija maqsuma fin-naħa ta' quddiem u n-naħa ta' wara. Hemm tliet gżejjer żgħar fil-Lag ta' Kunming: il-Gżira ta' Nanhu, il-Gżira ta' Zaojiantang u l-Gżira ta' Zhijingge. Id-Diga tal-Punent tal-Lag ta' Kunming taqsam il-lag fi tnejn. Id-Diga tal-Lvant inbniet matul ir-renju tal-Imperatur Guangxu. L-attrazzjonijiet fil-Palazz tas-Sajf jistgħu jinqasmu f'sitt sezzjonijiet differenti jew żoni xeniċi: is-Swali, l-Għolja tal-Lonġevità, il-Lag ta' Kunming, iż-Żona Xenika tal-Bieda u tal-Insiġ, il-Kuritur Twil, u ż-żona tal-Assi Ċentrali. Il-Palazz tas-Sajf huwa fost l-iżjed destinazzjonijiet li jżuruh nies fiċ-Ċina, u jikklassifika fost l-ogħla ħamsa, u jattira madwar 10 miljun turist kull sena.
In-naħa ta' quddiem tal-għolja
Id-Daħla tal-Lvant (biċ-Ċiniż issimplifikat: 东宫门; biċ-Ċiniż tradizzjonali: 東宮門; bil-Pinyin: Dōnggōngmén): id-daħla prinċipali tal-Palazz tas-Sajf. Iż-żewġ iljuni tal-bronż fuq kull naħa tad-daħla huma ppreservati minn żmien l-Imperatur Qianlong filwaqt li t-Taraġ tad-Dragun tas-Sħab quddiem id-daħla huma relitti mill-Palazz tas-Sajf l-Antik. It-tliet karattri Ċiniżi "Yiheyuan" fuq it-tabella ta' fuq id-daħla nkitbu mill-Imperatur Guangxu.
Is-Sala tal-Benevolenza u tal-Lonġevità (仁寿殿; 仁壽殿; Rénshòudiàn): is-sala fejn kienu jsiru s-seduti tal-qorti. Kienet imsejħa wkoll is-"Sala tal-Governanza t-Tajba" (勤政殿) fi żmien l-Imperatur Qianlong iżda l-Imperatur Guangxu taha l-isem attwali. Il-bir fit-Tramuntana tas-sala huwa magħruf bħala l-"Bir tad-Dewmien tas-Sena" (延年井), filwaqt li l-pajsaġġ bil-blat wara s-sala ġie ddisinjat bħala imitazzjoni tal-Ġnien tal-Iljuni f'Suzhou. L-istalaktiti huma relitti mill-Palazz tas-Sajf l-Antik.
Is-Sala tas-Sħab tal-Ġada (玉澜堂; 玉瀾堂; Yùlántáng): tinsab fil-Punent tas-Sala tal-Benevolenza u tal-Lonġevità. Hija l-post fejn kienu jgħixu l-imperaturi tad-dinastija Qing. L-Imperatur Guangxu fl-imgħoddi ġie kkonfinat hemmhekk mill-Imperatriċi Armla Cixi.
Is-Sala ta' Yiyun (宜芸馆; 宜芸館; Yíyúnguǎn): tinsab fit-Tramuntana tas-Sala tas-Sħab tal-Ġada. Oriġinarjament kienet librerija fi żmien l-Imperatur Qianlong, iżda mbagħad saret il-post fejn kienet tgħix l-Imperatriċi Longyu fi żmien l-Imperatur Guangxu. Kienet tospita kollezzjoni ta' skulturi ta' kalligrafija miktuba mill-Imperatur Qianlong.
Il-Ġnien ta' Dehe (德和园; 德和園; Déhéyuán): jospita s-Sala l-Kbira tal-Opri li fiha tliet sulari (大戏楼; 大戲樓), fejn kienu jittellgħu l-ispettakli tal-opri.
Is-Sala tal-Hena u tal-Lonġevità (乐寿堂; 樂壽堂; Lèshòutáng): il-post fejn kienet tgħix l-Imperatriċi Armla Cixi.
Il-Kuritur Twil (长廊; 長廊; Chángláng): estiż mis-Sala tal-Hena u tal-Lonġevità fil-Lvant sal-Paviljun ta' Shizhang fil-Punent. Il-kuritur kollu huwa twil 728 metru (2,388 pied) u jinkludi tiżjin artistiku, inkluż pitturi ta' postijiet famużi fiċ-Ċina, u xeni mill-mitoloġija u mill-folklor Ċiniżi, L-Erbgħa u Għoxrin Eżemplar Filjali u l-Erba' Rumanzi Klassiċi l-Kbar.
Is-Sala tal-Għebien tas-Sħab (排云殿; 排雲殿; Páiyúndiàn): tinsab fiċ-ċentru tal-assi ċentrali tal-Għolja tal-Lonġevità. Oriġinarjament kienet it-Tempju l-Kbir tal-Gratitudni u tal-Lonġevità (大報恩延壽寺), u fl-1892 ġiet rinnovata u saret il-post fejn l-Imperatriċi Armla Cixi kienet tilqa' l-mistednin, tospita ċerimonji grandjużi, u tiċċelebra għeluq sninha.
It-Torri tal-Inċens Buddist (佛香阁; 佛香閣; Fóxiānggé): jinsab fiċ-ċentru tan-naħa ta' quddiem tal-Għolja tal-Lonġevità. It-torri oriġinarjament kien maħsub biex ikun pagoda Buddista ta' disa' livelli bħala imitazzjoni tat-Torri tal-Grawwi Isfar. L-Imperatur Qianlong ordna li l-kostruzzjoni titwaqqaf ħesrem wara li kien inbena t-tmien livell. It-torri nbena fuq bażi tal-ġebel għolja 20 metru (66 pied), u b'kollox kien għoli tliet sulari u 41 metru (135 pied), mirfud minn tmien pilastri tal-injam imsaħħaħ bil-ħadid. L-Imperatriċi Armla Cixi żaret it-torri biex toffri l-inċens u titlob.
Il-Baħar tal-Għerf (智慧海; Zhìhuìhǎi): jinsab fil-quċċata tal-Għolja tal-Lonġevità. Inbena bil-ħġieġ ikkulurit u jospita iktar minn 1,000 statwa ta' figuri Buddisti. Parti minnu ġġarraf matul ir-Rivoluzzjoni Kulturali.
L-Istele tal-Għolja tal-Lonġevità u tal-Lag ta' Kunming (万寿山昆明湖碑; 萬壽山昆明湖碑; Wànshòushān Kūnmínghú Bēi): tinsab fil-Lvant tas-Sala tal-Għebien tas-Sħab. L-istele fiha sitt karattri Ċiniżi miktuba mill-Imperatur Qianlong.
Il-Paviljun tas-Sħab Prezzjuż (宝云阁; 寶雲閣; Bǎoyúngé): jinsab fil-Punent tat-Torri tal-Inċens Buddist. Oriġinarjament kien magħruf bħala l-"Paviljun tal-Bronż" (铜亭; 銅亭) u nbena fl-1755. Il-bibieb u t-twieqi kienu nsterqu mis-suldati tal-Alleanza ta' Tmien Nazzjonijiet fl-1900. Fis-snin 80 tas-seklu 20, inxtraw minn xi Ċiniżi li kienu jgħixu barra l-pajjiż u ngħataw mill-ġdid b'donazzjoni lill-Palazz tas-Sajf.
Id-Dgħajsa tal-Ġebel (石舫; Shífǎng): din l-istruttura hija twila 36 metru (118-il pied). Id-dgħajsa oriġinali tal-injam ingħatat in-nar fl-1860 u ġiet sostitwita b'kopja tal-irħam b'roti tal-ilma bi stil tal-Punent.
Is-Sala tas-Smigħ tat-Tajra Safra (听鹂馆; 聽鸝館; Tīnglíguǎn): tinsab fil-Punent tal-Għolja tal-Lonġevità. Kienet il-post fejn l-Imperatriċi Armla Cixi kienet tara l-ispettakli tal-opri. Is-sala issa ġiet ikkonvertita f'ristorant li jispeċjalizza fil-kċina imperjali tad-dinastija Qing.
Huazhongyou (画中游; 畫中游; Huàzhōngyóu): fil-Punent tal-Għolja tal-Lonġevità.
Il-Lvant tal-Għolja tal-Lonġevità (前山东部; 前山東部; Qiánshān Dōngbù): waħda miż-żewġ naħat fejn hemm bosta paviljuni u swali.
Il-Punent tal-Għolja tal-Lonġevità (前山西部; Qiánshān Xībù): waħda miż-żewġ naħat fejn hemm bosta paviljuni u swali.
Il-Punent tal-Kuritur Twil (长廊西端; 長廊西端; Chángláng Xīduān): hemm is-"Sala Erbgħa" (西四厅; 西四廳) li tinsab fit-Tramuntana tal-Paviljun ta' Shizhang. Zhen, il-Konsorti tal-Imperatur Guangxu kienet ikkonfinata fis-sala mill-Imperatriċi Armla Cixi. Fl-imgħoddi kienet tintuża bħala d-daħla tal-Punent tal-Palazz tas-Sajf fi żmien l-Imperatur Qianlong.
In-naħa ta' wara tal-għolja
It-Triq ta' Suzhou (苏州街; 蘇州街; Sūzhōujiē): fl-1762, wara li reġa' lura miż-żjara tar-reġjun ta' Jiangnan, l-Imperatur Qianlong ordna l-kostruzzjoni ta' triq bil-ħwienet simili għat-Triq ta' Shantang f'Suzhou. It-triq inqerdet mill-Brittaniċi u mill-Franċiżi fl-1860 u ġiet restawrata biss fl-1988.
Il-Ġnien tal-Pjaċiri Armonjużi (谐趣园; 諧趣園; Xiéqùyuán): jinsab fil-Grigal tal-Palazz tas-Sajf. Fl-1751, meta l-Imperatur Qianlong żar ir-reġjun ta' Jiangnan, tant baqa' impressjonat bil-Ġnien ta' Jichang f'Wuxi li ordna li jinbena l-Ġnien ta' Huishan (惠山園) fil-Palazz tas-Sajf immudellat fuq il-Ġnien ta' Jichang. Il-Ġnien ta' Huishan ingħata l-isem ta' "Ġnien ta' Xiequ" fl-1811.
L-Erba' Reġjuni Kbar (四大部洲; Sìdàbùzhōu): l-istruttura tinsab fiċ-ċentru tal-assi ċentrali tan-naħa ta' wara tal-għolja. Ġiet iddisinjata bħala imitazzjoni tal-Monasteru ta' Samye fit-Tibet, u kienet tospita statwi ta' Bhaisajyaguru, Gautama Buddha u Amitābha. Inqerdet mill-Brittaniċi u mill-Franċiżi fl-1860 iżda mbagħad ġiet irrestawrata iktar 'il quddiem.
Il-Paviljun tal-Fjuri u t-Torri tal-Ħġieġ (花承阁琉璃塔; 花承閣琉璃塔; Huāchénggé Liúlítǎ): jinsabu fil-Lvant tan-naħa ta' wara tal-għolja. Il-paviljun inqered mill-Brittaniċi u mill-Franċiżi fl-1860; u baqa' biss it-Torri tal-Ħġieġ. Matul ir-Rivoluzzjoni Kulturali, l-istatwa Buddista fin-naħa t'isfel tat-torri ġiet sfigurata mill-Gwardji Ħomor.
L-Eks Sit ta' Gaichunyuan (赅春园遗址; 賅春園遺址; Gāichūnyuán Yízhǐ): jinsab fil-Punent tan-naħa ta' wara tal-għolja. Matul żmien l-Imperatur Qianlong hemmhekk inbena ġnien żgħir u l-imperatur kellu wkoll l-kamra tal-istudju personali tiegħu. Il-biċċa l-kbira tas-sit ġie meqrud mill-Brittaniċi u mill-Franċiżi fl-1860.
L-Eks Sit tal-Paviljun ta' Qiwang (绮望轩遗址; 綺望軒遺址; Qǐwàngxuān Yízhǐ): jinsab fil-Punent tan-naħa ta' wara tal-għolja maġenb il-lag. Matul żmien l-Imperatur Qianlong hemmhekk inbena ġnien żgħir.
Diga tal-Lvant
Il-Paviljun ta' Zhichun (知春亭; Zhīchūntíng): jinsab fix-xatt tal-Lvant tal-Lag ta' Kunming fin-Nofsinhar tas-Sala tas-Sħab tal-Ġada.
It-Torri ta' Wenchang (文昌阁; 文昌閣; Wénchānggé): inbena qisu daħla tal-belt. Intuża bħala punt importanti ta' daħla għall-Palazz tas-Sajf mil-Lvant u min-Nofsinhar matul ir-renju tal-Imperatur Qianlong. Is-Sala ta' Wenchang (文昌院), spiss imsejħa Gallerija, tinsab maġenb it-Torri ta' Wenchang u tospita diversi artefatti kulturali mill-Palazz tas-Sajf.
Il-Paviljun ta' Kuoru (廓如亭; Kuòrútíng): jinsab fin-nofs tad-Diga tal-Lvant, fil-Lvant tal-Pont tas-17-il Arkata, b'erja ta' 130 m2 (1,400 pied kwadru).
Il-Gendus tal-Bronż (铜牛; 銅牛; Tóngniú): statwa tal-bronż ta' gendus li nbniet fl-1755.
Is-Santwarju ta' Yelü Chucai (耶律楚材词; 耶律楚材祠; Yēlǜ Chǔcái Cí): santwarju mibni mill-Imperatur Qianlong biex jikkommemora lil Yelü Chucai, statista influwenti fl-Imperu tal-Mongoli. Ingħalaq wara l-2003 u s-sezzjoni ta' quddiem tiegħu ġiet ikkonvertita f'ħanut tat-tifkiriet għat-turisti.
Gżira ta' Nanhu
Il-Pont tas-17-il Arkata (十七孔桥; 十七孔橋; Shíqīkǒngqiáo): li jinkorpora karatteristiċi tal-Pont taċ-Ċintorin Prezzjuż f'Suzhou u tal-Pont ta' Lugou f'Beijing. Il-pont kollu huwa twil 150 metru (490 pied) u wiesa' tmien metri (26 pied).
It-Tempju tar-Re Dragun (龙王庙; 龍王廟; Lóngwángmiào): tempju li nbena għall-qima tar-Re Dragun.
Is-Sala ta' Hanxu (涵虚堂; 涵虛堂; Hánxūtáng): li tinsab fit-Tramuntana tal-Gżira ta' Nanhu, eżatt faċċata tat-Torri tal-Inċens Buddist fix-xatt tat-Tramuntana.
Diga tal-Punent
Il-Pont li Jiddividi l-Lag (界湖桥; 界湖橋; Jièhúqiáo): il-pont li jissepara l-Lag ta' Kunming mil-lag tat-Tramuntana.
Il-Pont taċ-Ċintorin tal-Ġada (玉带桥; 玉帶橋; Yùdàiqiáo)
Il-Pont ta' Binfeng (豳风桥; 豳風橋; Bīnfēngqiáo)
It-Torri ta' Jingming (景明楼; 景明樓; Jǐngmínglóu): inqered mill-Brittaniċi u mill-Franċiżi fl-1860 u ġie rrestawrat biss fl-1992. Ġie ddisinjat biex jimita t-Torri ta' Yueyang.
Il-Pont tal-Mera (镜桥; 鏡橋; Jìngqiáo)
Il-Pont tal-Ħarir Abjad (练桥; 練橋; Liànqiáo)
Il-Pont taż-Żafżafa (柳桥; 柳橋; Liǔqiáo): li jinsab l-iktar fin-Nofsinhar tad-Diga tal-Punent.
Iż-Żona Xenika tal-Biedja u tal-Insiġ (耕织图景区; 耕織圖景區; Gēngzhítú Jǐngqū): li nbniet matul ir-renju tal-Imperatur Qianlong, u li ġiet iddisinjata biex tagħti l-ħajja lil xena mill-ħajja ta' kuljum tar-raħħala. Din iż-żona kienet eskluża mill-Palazz tas-Sajf wara li ġiet rinnovata mill-Imperatriċi Armla Cixi. Fl-1949, iż-żona ġiet okkupata mill-Armata tal-Liberazzjoni tal-Poplu u nbniet fabbrika tal-produzzjoni tal-karta hemmhekk. Fl-2003, iż-żona reġgħet ġiet inkorporata fil-Palazz tas-Sajf u xi binjiet antiki ġew irrestawrati.
Trasport
L-istazzjon ta' Beigongmen fuq il-Linja 4 tal-Metro ta' Beijing, qrib id-Daħla tat-Tramuntana.
L-istazzjon tad-Daħla tal-Punent fuq il-linja ta' Xijiao tal-Metro ta' Beijing, qrib id-Daħla tal-Punent.
Referenzi
Palazzi
Ġonna
Siti ta' Wirt Dinji
Ċina |
29353 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Leopold%20Kielholz | Leopold Kielholz | Leopold "Poldi" Kielholz (twieled fid-9 ta' Ġunju 1911 – miet fl-4 ta' Ġunju 1980) kien plejer tal-futbol Żvizzeru li kien jilgħab bħala attakkant.
Karriera
Klabb
Leopold Kielholz beda l-karriera tiegħu fl-1927 ma' BSC Old Boys Basel u wara staġun issieħeb ma' FC Black Stars Basel li kienu jilgħabu f'diviżjoni baxxa. Sentejn wara ngħaqad ma' Basel. Bejn l-1930 u l-1932, Kielholz lagħab 51 logħba u skorja 39 gowl, bi 23 gowl jaslu fil-kampjonat nazzjonali minn 34 logħba. Fl-1932 ħalla lil Basel u ngħaqad ma' Servette. Taħt il-gwida tal-plejer-kowċ Karl Rappan it-tim rebaħ il-kampjonat fl-1933 u l-istess suċċess ġie ripetut fis-sena ta' wara. Għal dan l-istaġun, Kielholz kien l-aqwa skorer b'40 gowl, rekord li għadu jżomm sal-lum il-ġurnata.
Kielholz fl-1935 issieħeb ma' Bern fejn kellu rwol sekondarju ta' kowċ, sakemm aktar tard ħalla 'l-klabb biex imur ma' Reims li f'dak iż-żmien kienu jilgħabu fit-Tieni Divijoni Franċiża. Dan l-istaġun kellu jkun wieħed diżappuntanti hekk kif il-klabb spiċċa qabel tal-aħħar u żammew posthom fid-diviżjoni grazzi għall-bidla fil-format tal-kompetizzjoni. Wara sena, Kielholz reġa' lura art twelidu u ngħaqad ma' St. Gallen u temm il-karriera tiegħu ma' Young Fellows Juventus wara li lagħab magħhom għal ħames staġuni.
Tim nazzjonali
Kielholz lagħab l-ewwel logħba mat-tim nazzjonali Żvizzeru f'Novembru tal-1933. Fit-Tazza tad-Dinja tal-1934 hu skorja żewġ gowls fl-ewwel logħba kontra n-Netherlands. Il-gowl tiegħu kellu jkun l-ewwel wieħed skurjat mit-tim Żvizzeru fl-istorja tat-Tazza tad-Dinja. It-tim temm it-traġitt tagħhom fil-kompetizzjoni wara li tiflu fil-kwarti tal-finali kontra ċ-Ċekoslovakkja, b'Kielholz għal darb'oħra jħalli l-marka bil-gowl tal-ftuħ.
Matul it-Tazza Internazzjonali li ntlagħbet bejn l-1933 u l-1935, l-attakkant kien fost il-figuri fissi tat-tim nazzjonali u skorja seba' gowls f'ħames logħbiet, fosthom tripletta fir-rebħa ta' 6–2 kontra l-Ungerija. B'hekk spiċċa l-aqwa skorer tal-kompetizzjoni flimkien ma' György Sárosi.
Fl-1938 ifforma parti mill-iskwadra Żvizzera għat-Tazza tad-Dinja, però naqas li jilgħab. L-aħħar logħba waslet kontra l-Belġju f'Mejju tal-1938. B'kollox lagħab total ta' sbatax-il logħba u skorja tnax-il gowl.
Unuri
Servette
Nationalliga: 1932–33, 1933–34
Individwali
L-aqwa skorer tat-Tazza Internazzjonali: 1933–35
L-aqwa skorer tal-kampjonat Żvizzeru: 1933–34
Referenzi
Ħoloq esterni
Twieldu fl-1911
Mietu fl-1980
Futbolers Żvizzeri |
29365 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Adoniran%20Barbosa | Adoniran Barbosa | Adoniran Barbosa, imwieled João Rubinato (twieled fis-6 ta' Awwissu 1910 – miet fit-23 ta' Novembru 1982) kien kantant u kompożitur Brażiljan.
Bijografija
João kien is-seba' wild ta' Francesco (Fernando) Rubinato u Emma Ricchini, immigranti Taljani.
Fl-1941 beda jieħu sehem fir-radjudrammi tal-istazzjon Rádio Record. Huwa baqa' ma' dak l-istazzjon sakemm irtira fl-1972; janima b'leħnu lil diversi karattri popolari maħluqa flimkien mal-kittieb Osvaldo Moles.
Huwa ħoloq ukoll l-hekk imsejħa "Samba Paulista" tip differenti ta' samba carioca tradizzjonali.
Diskografija
1951 – Malvina
1951 – Saudosa maloca
1952 – Joga a chave
1953 – Samba do Arnesto
1955 – As mariposas
1956 – Iracema
1956 – Apaga o fogo Mané
1958 – Bom-dia tristeza
1959 – Abrigo de vagabundo
1959 – No morro da Casa Verde
1960 – Prova de carinho
1960 – Tiro ao Álvaro
1964 – Luz da light
1964 – Trem das Onze
1964 – Trem das Onze com Demônios da Garoa
1965 – Agüenta a mão
1965 – Samba italiano
1965 – Tocar na banda
1965 – Pafunça
1967 – O casamento do Moacir
1968 – Mulher, patrão e cachaça
1968 – Vila Esperança
1969 – Despejo na favela
1972 – Acende o candeeiro
1975 – Fica mais um pouco, amor
Referenzi
Ħoloq esterni
Twieldu fl-1910
Mietu fl-1982
Kantanti Brażiljani
Kompożituri Brażiljani |
29368 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Julienne%20David | Julienne David | Julienne David (1773-1843), kienet privatier Franċiż.
Julienne David ipparteċipat fir-Rivolta tal-Vendée min-naħa tal-monarkist u spiċċat il-ħabs, iżda rnexxielha taħrab. Wara li kisbet ħatra ta' privatier, hija ppersegwitat bastimenti Brittaniċi fuq il-kanal Ingliż mill-bażi tagħha f'Nantes.
Fl-1803, weħlet il-ħabs fl-Ingilterra għal 8 snin. Wara li nħelset hija marret lura Franza. Triq f’Nantes hija msemmija għaliha. Hija wkoll is-suġġett ta’ rumanz.
Referenzi
Marie-Eve Sténuit, Femmes pirates: Les écumeuses des mers . Pariġi: Éditions du Trésor 2015.
Mietu fl-1843
Twieldu fl-1773
Nisa
Kursara Franċiżi |
29375 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Kanali%20ta%27%20Amsterdam | Kanali ta' Amsterdam | Il-Kanali ta' Amsterdam jammontaw għal iktar minn 100 kilometru (62 mil) ta' grachten (kanali), madwar 90 gżira u 1,500 pont f'Amsterdam il-belt kapitali tan-Netherlands. It-tliet kanali prinċipali (Herengracht, Prinsengracht u Keizersgracht), imħaffra fis-seklu 17 matul l-Era tad-Deheb Olandiża, jiffurmaw ċintorini konċentriċi madwar il-belt, magħrufa bħala Grachtengordel. Tul il-kanali prinċipali hemm saħansitra 1,550 binja monumentali. Iż-żona tan-network ta' kanali tas-seklu 17, li tinkludi l-Prinsengracht, Keizersgracht, Herengracht u Jordaan, tniżżlet bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2010, u kkontribwiet għall-fama ta' Amsterdam bħala l-"Venezja tat-Tramuntana".
Storja
Il-biċċa l-kbira tas-sistema ta' kanali ta' Amsterdam huma frott l-eżitu ta' suċċess tal-ippjanar tal-belt. Lejn il-bidu tas-seklu 17, biż-żieda fl-immigrazzjoni, tfassal pjan komprensiv, għall-kostruzzjoni ta' erba' nofs ċrieki konċentriċi prinċipali ta' kanali li jispiċċaw fil-Bajja ta' IJ. Magħrufa bħala l-"grachtengordel", tlieta mill-kanali jintużaw l-iktar għall-iżvilupp residenzjali (Herengracht jew "Kanal tal-Patrizji"; Keizersgracht jew "Kanal tal-Imperatur"; u Prinsengracht jew "Kanal tal-Prinċep"), u r-raba' wieħed, kanal fuq barra, is-Singelgracht, jintużaw għal skopijiet ta' difiża u ta' ġestjoni tal-ilma. Il-pjan kien jipprevedi wkoll kanali interkonnessi tul ir-raġġi; sett ta' kanali paralleli fil-kwartier ta' Jordaan (primarjament għat-trasport tal-merkanzija, pereżempju l-birra); il-konverżjoni ta' kanal eżistenti fuq ġewwa tul il-perimetru (Singel) minn skop difensiv għall-iżvilupp residenzjali u kummerċjali; u iktar minn mitt pont. L-iskop difensiv tan-Nassau/Stadhouderskade ssaħħaħ permezz ta' ħandaq u digi tal-art, b'xatbiet f'punti ta' tranżitu, iżda mill-bqija l-ebda sovrastruttura mibnija.
Il-kostruzzjoni seħħet mill-Punent għal-Lvant, tul il-wisa' tan-network ta' kanali, f'għamla ta' mrewħa ġganteska kif isejħilha l-istoriku Geert Mak – u mhux miċ-ċentru 'l barra skont it-twemmin popolari. Il-kostruzzjoni tas-settur tal-Majjistral inbdiet fl-1613 u ntemmet madwar l-1625. Wara l-1664, bdiet il-kostruzzjoni fis-settur tan-Nofsinhar, għalkemm bilmod minħabba d-depressjoni ekonomika. Il-parti tal-Lvant tal-pjanta konċentrika tal-kanali, bejn ix-xmara Amstel u l-Bajja IJ, ma ġietx implimentata għal żmien twil. Fis-sekli ta' wara, l-art intużat l-iktar għall-parks, għall-ġnien botaniku, għad-djar tal-anzjani, għat-teatri u għal faċilitajiet pubbliċi oħra – u għal mogħdijiet tal-ilma mingħajr wisq ippjanar.
Diversi partijiet tal-belt u taż-żona urbana huma polders (artijiet irkuprati), rikonoxxibbli mis-suffiss -meer jiġifieri "lag", pereżempju Aalsmeer, Bijlmermeer, Haarlemmermeer u Watergraafsmeer. Il-kanali ta' Amsterdam issa jintużaw għat-turiżmu, għar-rikreazzjoni, għad-dgħajjes domestiċi, u għal ammont relattivament żgħir ta' mezzi tat-trasport privati meta mqabbel mal-modalitajiet prinċipali tal-mixi, tal-ferrovija, tal-metro u tor-roti. B'mod parallel mal-biċċa l-kbira tal-kanali hemm toroq għall-karozzi fuq iż-żewġ naħat.
Sit ta' Wirt Dinji
Iż-Żona tan-Network tal-Kanali tas-Seklu 17 ta' Amsterdam fis-Singelgracht ġiet iddeżinjata bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2010.
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' tliet kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (i) "Rappreżentazzjoni ta' kapulavur frott il-kreattività tal-bniedem"; il-kriterju (ii) "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; u l-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".
Kwalità tal-ilma
Lejn nofs is-seklu 19, l-ilma fil-kanali kien staġnat u mhux san, mimli skart, ħut mejjet u feċi. Fl-1879, biex jagħmel tajjeb għal dan, l-istazzjon tal-ippompjar li jaħdem bl-istim, Gemaal Zeeburg, inbena sabiex l-ilma tal-kanali jiġi sostitwit bl-ilma miż-Zuiderzee. Fl-1935 il-kundizzjonijiet komplew jitjiebu meta l-qalba tal-belt ġiet konnessa għall-ewwel darba mas-sistema tad-dranaġġ, għalkemm il-Grachtengordel ma kienx konness għalkollox sal-1987. Sa dak iż-żmien, id-djar kienu jitfgħu l-ilma mormi domestiku fil-kanal. Tentattivi ulterjuri sabiex tittejjeb il-kwalità tal-ilma f'dawn l-aħħar snin inkludew il-leġiżlazzjoni li tipprojbixxi li d-dgħajjes domestiċi jiskarikaw l-ilma mormi fil-kanali. Mill-2018, id-dgħajjes domestiċi kollha huma meħtieġa jkunu konnessi mas-sistema tad-drenaġġ, għalkemm dan inkiseb għalkollox fl-2021. F'Awwissu 2018, iktar minn 50 dghajjes domestiċi kienu għadhom qed jarmu d-dranaġġ tagħhom fil-kanali.
Sors ieħor ta' tniġġis tal-ilma, partikolari għall-mudelli tat-trasport tan-Netherlands, huma r-roti. Kull sena, bejn 12,000 u 15,000 rota jinġabru mill-qiegħ tal-kanali permezz ta' dak li lokalment jissejjaħ "sajd tar-roti" (fietsen vissen).
Għalkemm l-għawm fil-kanali mhuwiex imħeġġeġ uffiċjalment, kull sena ċ-ċittadini lokali xorta jgħumu f'għadd ta' postijiet tul il-kanali. Barra minn hekk, mill-2012, l-Amsterdam City Swim issir kull sena biex jinġabru flejjes għar-riċerka fl-ALS. F'din l-okkażjoni, il-voluntiera jgħumu minn Nieuwe Herengracht sa Keizersgracht. Madankollu, il-parti tal-għawm tal-avveniment ġiet ikkanċellata fl-2018 minħabba livelli għoljin ta' E. coli li nstabu fl-ilma, wara x-xita qliel li niżlet fil-ġimgħat ta' qabel li wasslet biex tfawwar is-sistema tad-dranaġġ.
Kanali notevoli fin-Network Prinċipali
Minn ġewwa għal barra, il-kanali huma dawn li ġejjin:
Singel
Is-Singel kien is-sistema ta' kanali madwar il-belt Medjevali ta' Amsterdam. Intuża bħala ħandaq bl-ilma madwar il-belt mill-1480 sal-1585, meta Amsterdam kibret lil hinn mis-Singel. Il-kanal huwa estiż mill-Bajja ta' IJ, qrib l-Istazzjon Ċentrali, sal-Pjazza ta' Muntplein, fejn jiltaqa' max-xmara Amstel. Issa huwa l-iżjed kanal fuq ġewwa fiċ-ċintorin semiċirkolari ta' kanali tal-belt. Il-kanal ma għandux jiġi mfixkel mal-kanal ta' Singelgracht, li sar l-iktar periferija 'l barra tal-belt matul l-Epoka tad-Deheb Olandiża fis-seklu 17.
Herengracht
L-Herengracht (il-Kanal tal-Patrizjani jew tal-Lords) huwa l-ewwel wieħed mit-tliet kanali l-kbar fiċ-ċentru tal-belt ta' Amsterdam. Il-kanal ingħata l-isem tal-heren regeerders li ggvernaw il-belt fis-sekli 16 u 17. L-iżjed parti famuża hija magħrufa bħala l-Kurva tad-Deheb, b'ħafna vilel wesgħin id-doppju tad-djar l-oħra, b'ġonna interni u djar tal-karozzini tul il-Keizersgracht. Samuel Sarphati (1813-1868) għex fid-dar nru 598 u Pietru l-Kbir qagħad fid-dar nru 527 matul it-tieni żjara tiegħu f'Amsterdam.
Keizersgracht
Il-Keizersgracht (litteralment il-Kanal tal-Imperatur) huwa t-tieni u l-usa' kanal mill-ikbar tliet kanali fiċ-ċentru tal-belt ta' Amsterdam, bejn il-Herengracht u l-Prinsengracht. Issemma għal Massimiljanu I, l-Imperatur Ruman Sagru. John Adams qagħad fid-dar nru 529, Heinrich Schliemann ħadem għal kważi tliet snin fid-dar nru 71, Daniel Fahrenheit fid-djar nri 463-465, u matul l-ewwel żjara tiegħu f'Amsterdam (1693), u Pietru l-Kbir qagħad fid-dar nru 317.
L-Homomonument (il-Monument Omosesswali) jinsab faċċata tal-Keizersgracht.
Prinsengracht
Il-Prinsengracht (il-Kanal tal-Prinċep) huwa r-raba' u l-itwal fost il-kanali prinċipali f'Amsterdam. Ġie ddedikat lill-Prinċep ta' Orange. Il-biċċa l-kbira tad-djar tul il-kanal inbnew matul l-Epoka tad-Deheb Olandiża tal-Provinċji Magħquda. Il-pontijiet minn naħa għall-oħra tal-kanal ta' Prinsengracht huma konnessi mat-toroq mal-Jordaan fil-Punent u mal-Weteringbuurt fil-Lvant.
Binjiet notevoli tul il-Prinsengracht jinkludu n-Noorderkerk (il-Knisja tat-Tramuntana), in-Noordermarkt (is-Suq tat-Tramuntana), id-Dar ta' Anne Frank, u l-Westerkerk (il-Knisja tal-Punent, l-itwal knisja ta' Amsterdam).
Kull sena, il-Prinsengrachtconcert isir fuq puntun fil-kanal quddiem il-Lukanda Pulitzer.
Kanali notevoli oħra
Zwanenburgwal
Iż-Zwanenburgwal huwa kanal u triq fiċ-ċentru ta' Amsterdam. Il-pittur Rembrandt u l-filosfu Spinoza kienu jgħixu hemmhekk. Fl-2006, it-triq ġiet ivvutata bħala waħda mill-isbaħ toroq f'Amsterdam mill-qarrejja tal-ġurnal lokali Het Parool.
Iż-Zwanenburgwal bħala kanal inixxi mix-xatba tad-diga żgħira ta' Sint Antoniessluis (bejn it-toroq ta' Sint Antoniesbreestraat u Jodenbreestraat) sax-xmara Amstel. Il-kanal oriġinarjament kien imsejjaħ Verversgracht ("il-kanal ta' dawk li jagħtu l-kulur lit-tessuti"), minħabba l-industrija tat-tessuti li fl-imgħoddi kienet dominanti f'din il-parti tal-belt. It-tessuti li kienu jingħataw il-kulur kienu jiddendlu u jitħallew jinxfu tul il-kanal.
Brouwersgracht
Il-Brouwersgracht huwa kanal fiċ-ċentru tal-belt ta' Amsterdam u huwa parti miċ-ċintorin ta' kanali li jikkollegaw is-Singel, il-Herengracht, il-Keizergracht u l-Prinsengracht, u jimmarka l-fruntiera tat-Tramuntana taċ-ċintorin ta' kanali. Il-kanal intuża bħala sit għall-vapuri li kienu jirritornaw mill-Asja bil-ħwawar u bil-ħarir, u għaldaqstant fil-Brouwersgracht kien ikun hemm bosta mħażen u postijiet għall-istivar għall-inventarji tal-vapuri. Għall-istess raġuni xi uffiċjali tal-Kumpanija Olandiża tal-Indja tal-Lvant għexu hemmhekk bħall-kartografu Isaak de Graaf (1708-1743). Il-birreriji kienu prevalenti wkoll fl-inħawi minħabba l-aċċess għall-vjeġġi tal-ilma ħelu. Illum il-ġurnata l-imħażen saru appartamenti, wħud fost l-iktar għaljin f'Amsterdam. Id-dgħajjes domestiċi għadhom jeżistu wkoll fil-kanal. Fl-2007, il-Brouwersgracht ġiet ivvutata bħala l-isbaħ triq f'Amsterdam mill-qarrejja tal-ġurnal lokali Het Parool.
Kloveniersburgwal
Il-Kloveniersburgwal huwa kanal bi fluss lejn in-Nofsinhar min-Nieuwmarkt sax-xmara Amstel fit-tarf tal-belt Medjevali. In-naħa tal-Lvant ġiet popolata fis-seklu 17 u fiha għadd żgħir ta' vilel grandjużi bħat-Trippenhuis, li issa tospita l-Akkademja Rjali tal-Arti u x-Xjenzi tan-Netherlands. Il-Kloveniersburgwal kien popolari fost l-amministraturi tal-Kumpanija Olandiża tal-Indja tal-Lvant, peress li kien qrib il-qalba tal-operazzjonijiet tagħha fl-Oude Hoogstraat u tal-imħażen tagħha.
Brantasgracht, Lamonggracht, Majanggracht u Seranggracht
Dawn l-erba' kanali huma l-iġded f'Amsterdam, u nbnew fuq il-Gżira ta' Java fl-1995, li hija gżira magħmula mill-bniedem fil-Port ta' IJ, fil-Grigal taċ-ċentru tal-belt. Tul il-kanali hemm interpretazzjonijiet moderni tad-djar klassiċi tal-kanali ta' Amsterdam, li ġew iddisinjati minn 19-il arkitett żagħżugħ Olandiż. Kull dar hija wiesgħa 4.5 metri u għolja erba' jew ħames sulari, iżda d-disinni huma totalment uniċi u spiss jitfaċċaw fil-gwidi tal-ivvjaġġar ta' Amsterdam minkejja li huma pjuttost 'il bogħod mill-attrazzjonijiet turistiċi prinċipali. Hemm disa' pontijiet tal-metall għaċ-ċiklisti u għall-mixi, li ġew iddisinjati mill-koppja ta' artisti Guy Rombouts u Monika Droste.
Referenzi
Siti ta' Wirt Dinji
Pajjiżi l-Baxxi
Amsterdam |
29377 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Osvaldo%20Moles | Osvaldo Moles | Osvaldo Moles (twieled f'Santos fit-18 ta' Mejju 1946 – miet f'São Paulo fit-12 ta' Novembru 2021) kien ġurnalist, liriċista u preżentatur tar-radju Brażiljan.
Bijografija
Oriġini u edukazzjoni
Imwieled f'Santos fl-1913, Moles mar jgħid f'São Paulo mal-ġenituri tiegħu. L-antenati tiegħu kienu immigranti Taljani.
Karriera ġurnalistika
Bil-bidu tal-karriera tiegħu huwa ltaqa’ mal-modernisti u beda l-karriera ġurnalistika tiegħu fid-Diário Nacional. Influwenzat mill-vjaġġi etnografiċi ta' Mário de Andrade ukoll għall-Correio Paulistano.
Fl-1937, ħa sehem fil-twaqqif ta' "Rádio Tupi" f'São Paulo u, fl-1941, beda jaħdem f'Rádio Record, fejn iltaqa' ma' Adoniran Barbosa, u flimkien kitbu bosta testi ta' kanzunetti, pereżempju Tiro ao Álvaro u Joga a chave.
Huwa miet fl-1967 kważa ta' suwiċidju fatt moħbi pubblikament għall-bosta snin. Għalkemm dak iż-żmien kien magħruf sew, is-skiet dwar mewtu ikkontribwixxa biex ix-xogħol tiegħu jiġi relattivament imwarrab sal-lum.
Ħajja privata
Huwa kien miżżewweġ lil Anita Ramos.
Unuri
1950 - Troféu Roquette Pinto - Programador / Roquette Pinto - Redator Humorístico
1952 - Premju Saci de Cinema - Melhor Argumento / Roquette Pinto - Programador Popular
1953 - Prêmio Governador do Estado - por Roteiro de "Simão, o caolho"
1955 - Troféu Roquette Pinto - Programador Geral / Os melhores paulistas de 55 - Manchete RJ, Categoria Rádio.
1956 - Troféu Roquette Pinto - Programador Geral
1957 - Prog. Alegria dos Bairros de J. Rosemberg - 04/08/1957 - Produtor Rádio Record / PRF3-TV Os Melhores da Semana, homenagem dos revendedores Walita
1958 - "Tupiniquim" - Produtor / Dr. Paulo Machado de Carvalho - Associação Paulista de Propaganda - Melhor programa.
1959 Revista RM Prêmio Octávio Gabus Mendes – Produtor (Rádio) / Grau de Comendador da Honorífica Ordem Acadêmica de São Francisco / "Tupiniquim" - Prod. Rádio / Troféu Roquette Pinto - Prog. Hum. Rádio / Diploma de Burro Faculdade São Francisco
1960 - Troféu Roquette Pinto - Especial
1964 - Jubileu de Prata (Associação dos profissionais de imprensa de São Paulo on its 25° anniversary)
Bibliography
MICHELETTI, B. D. . Piquenique classe C y Brás, Bexiga e Barra Funda : Osvaldo Moles como successor de António de Alcântara Machado. In: Edición a cargo de Fidel López Criado; CILEC. (Org.). LITERATURA, CINE Y PRENSA: EL CANON Y SU CIRCUNSTANCIA. 1ed.Santiago de Compostela: Andavira, 2014, v. 1, p. 641-650.
MICHELETTI, B. D. Osvaldo Moles - o legado do radialista. Tese de Mestrado (Comunicação) - PPGCOM-UNIP, São Paulo, 2015.
MOLES, O. Piquenique classe C: Crônicas e flagrantes de São Paulo. São Paulo: Boa Leitura, 1962.
MOURA, F.; NIGRI, A. Adoniran Barbosa: Se o senhor não tá lembrado. São Paulo: Boitempo, 2002.
MUGNAINI Jr., A., Adoniran - Dá Licença de Contar..., A Girafa, 2002.
CAMPOS JR., C. Adoniran: uma biografia. 2. ed. São Paulo: Globo, 2009.
LUSO JR., J. DE A.; CASTRO, J. V. DE. Laudo Natel: biografia do governador. São Paulo, 1971.
HOHLFELDT, A. Rádio e imprensa: como as duas mídias se encontraram e se fortaleceram em Moçambique. In: Conferência Internacional Império Português . Lisboa: Instituto de Ciéncias Sociais da Universidade de Lisboa, 2013.
Referenzi
Ħoloq esterni
Dokumentarju awdjo dwar Osvaldo Moles
Twieldu fl-1913
Mietu fl-1967
Ġurnalisti Brażiljani |
29383 | https://mt.wikipedia.org/wiki/%C4%A0onna%20Botani%C4%8Bi%20ta%27%20Singapore | Ġonna Botaniċi ta' Singapore | Il-Ġonna Botaniċi ta' Singapore huma ġnien tropikali antik 163 sena li jinsab fil-periferija tad-distrett tax-xiri ta' Orchard Road f'Singapore. Huma wieħed minn tliet ġonna, u l-unika ġnien tropikali, li ġew rikonoxxuti bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO. Il-Ġonna Botaniċi ta' Singapore ġew ikklassifikati bħala l-aqwa park fl-Asja mill-2013 mit-TripAdvisor Travellers' Choice Awards. Ġew iddikjarati wkoll bħala l-Ġnien tas-Sena inawgurali fl-International Garden Tourism Awards fl-2012.
Il-Ġonna Botaniċi ġew stabbiliti fis-sit attwali fl-1859 mis-Soċjetà Agri-Ortikulturali. Kellhom rwol kruċjali fl-aqwa snin tal-kummerċ tal-lastiku fir-reġjun fil-bidu tas-seklu 20 meta l-ewwel direttur xjentifiku tagħhom, Henry Nicholas Ridley, mexxa r-riċerka fil-qasam tal-kultivazzjoni tal-pjanti. Permezz tal-ipperfezzjonar tat-teknika tal-estrazzjoni tal-lastiku, li għadha tintuża sa llum il-ġurnata, u permezz tal-promozzjoni tal-valur ekonomiku tal-lastiku lill-bdiewa fir-reġjun, l-output tal-lastiku kiber b'mod rapidu ħafna. Fl-aqwa tagħha fis-snin 20 tas-seklu 20, il-peniżola Malajana kellha f'idejha nofs il-produzzjoni globali tal-latex.
Il-Ġnien Nazzjonali tal-Orkidej, li jinsab fi ħdan il-ġonna prinċipali, huwa minn ta' quddiem nett fl-istudji dwar l-orkidej u huwa pijunier fil-kultivazzjoni ta' ibridi. B'hekk jikkomplementa l-istatus tan-nazzjon bħala esportatur ewlieni ta' orkidej maqtugħin. Bl-għajnuna tal-klima ekwatorjali, il-ġnien fih l-ikbar kollezzjoni ta' orkidej fid-dinja, b'1,200 speċi u 2,000 ibridu.
Fil-bidu tal-indipendenza tan-nazzjon, il-Ġonna Botaniċi ta' Singapore kienu ta' għajnuna biex b'għarfien espert l-gżira tiġi ttrasformata fuq livell dinji f'belt li fiha nnifisha tkun rikonoxxuta bħala ġnien tropikali. Fl-1981, l-orkidea xeblikija ibrida, Vanda Miss Joaquim, intgħażlet bħala l-fjura nazzjonali tal-pajjiż. Id-"diplomazija tal-orkidej" ta' Singapore tonora lill-kapijiet ta' stat, lid-dinjitarji u liċ-ċelebritajiet li jżuru l-pajjiż billi waħda mill-ifjen orkidej ibridi tissemma għalihom; dawn il-fjuri jintwerew fil-Ġonna popolari tal-Orkidej tal-Iżjed Nies Importanti.
Il-Ġonna Botaniċi jiftħu kuljum mill-5 ta' filgħodu sa nofsillejl u d-dħul huwa mingħajr ħlas, għajr il-Ġnien Nazzjonali tal-Orkidej. Iżjed minn 10,000 speċi ta' fjuri u pjanti huma mifruxa f'erja ta' iktar minn 82 ettaru (200 akru). Din l-erja hija estiża vertikalment ukoll; l-itwal distanza bejn it-truf tat-Tramuntana u tan-Nofsinhar hi ta' 2.5 km (1.6 mil). Il-Ġonna Botaniċi ta' Singapore jilqgħu madwar 4.5 miljun viżitatur kull sena.
Storja
L-ewwel "Ġnien Botaniku u Sperimentali" f'Singapore ġie stabbilit fl-1822 fuq l-Għolja tal-Gvern minn Sir Stamford Raffles, il-fundatur ta' Singapore moderna u naturalist akkanit. Il-kompitu prinċipali tal-Ġnien kien li jiġu evalwati l-għelejjel tal-kultivazzjoni li kienu ta' importanza ekonomika potenzjali, inkluż il-frott, il-ħxejjex, il-ħwawar u materja prima oħra. Dan l-ewwel Ġnien ingħalaq fl-1829.
Kien xi 30 sena wara li l-Ġonna Botaniċi attwali ta' Singapore bdew jeżistu fl-1859, meta s-Soċjetà Agri-Ortikulturali ta' Singapore ngħatat 32 ettaru ta' art f'Tanglin mill-gvern kolonjali, li kien kisibha mill-merkant Hoo Ah Kay, magħruf iktar bħala Whampoa, bi tpartit għal art fil-Moll tad-Dgħajjes.
1859-1876
Il-ġonna l-ġodda bdew jiffunzjonaw primarjament bħala "park tad-divertiment" għall-membri tas-soċjetà. Lawrence Niven tqabbad bħala sovraintendent u disinjatur pajsaġġistiku sabiex jikkonverti l-pjantaġġuni essenzjalment li kienu kibru żżejjed u roqgħa art b'foresta tropikali verġni f'park pubbliku. Hu u t-tim tiegħu ħadmu fuq l-iżvilupp tal-Ġonna Botaniċi sabiex jiġu riflessi l-istili tal-Moviment tal-Ġonna Pajsaġġistiċi Ingliżi. Dan kien jinkludi sensiela ta' "mogħdijiet u fetħiet interkonnessi, żona livellata tal-parati fejn il-baned militari setgħu jdoqqu l-mużika... u l-istabbiliment ta' tħawwil ta' pjanti ornamentali". Il-konfigurazzjoni tal-Ġonna Botaniċi kif inhuma llum il-ġurnata hija bbażata kważi għalkollox fuq id-disinn ta' Niven. Fl-1866 il-Ġonna Botaniċi kibru lejn in-naħa tal-Majjistral b'madwar 12-il ettaru. It-tħaffir tal-Lag taċ-Ċinji seħħ fl-1866. Fl-1868 tlestiet is-Sala ta' Burkill. Is-Soċjetà Agri-Ortikulturali ta' Singapore spiċċawlha l-fondi, u dan wassal biex il-gvern kolonjali jieħu f'idejh il-ġestjoni tal-ġonna fl-1874. Fl-1875, il-Kumitat tal-Librerija ta' Raffles għażel ortikultur, Henry James Murton, bħala l-ewwel Sovraintendent tal-Ġonna, u tqabbad espert fiż-żooloġija, William Krohn, biex jibni kollezzjoni ta' annimali fi ħdan il-ġonna, u jistabbilixxi l-ewwel żu f'Singapore. Sal-1877, il-partijiet żviluppati tal-ġonna kollha kellhom gaġeġ b'kollezzjoni ta' madwar 150 annimal b'kollox.
1877-1942
L-ewwel nebbieta tal-pjanta tal-gomma waslet fil-Ġonna Botaniċi mill-Ġonna Botaniċi Rjali ta' Kew fl-1877. Naturalist, Henry Nicholas Ridley, magħruf ukoll bħala "Mad Ridley", sar id-direttur tal-ġonna fl-1888 u ħa ħsieb il-kultivazzjoni tal-gomma għall-produzzjoni tal-lastiku. Kellu suċċess fl-esperimenti li wettaq fit-tħawwil tal-pjanti tal-gomma u kkonvinċa lill-ħawwiela fil-peniżola Malajana kollha biex jadottaw il-metodi tiegħu. Ir-riżultati kienu tal-għaġeb; il-peniżola Malajana saret il-produttur u l-esportatur numru wieħed fid-dinja tal-lastiku naturali.
Fl-1879 ġie stabbilit il-Wied tal-Palm fejn qabel kien hemm il-Ġnien Ekonomiku. Nathaniel Cantley, li ssostitwixxa lil Murton bħala t-tieni Sovraintendent tal-Ġonna Botaniċi fl-1880, issorvelja l-kostruzzjoni tas-Sala ta' Ridley fl-1882. Kostruzzjonijiet oħra kienu jinkludu d-Dar tal-Pjanti, arboretum fejn qabel kien hemm il-Ġnien Ekonomiku, u mixtliet tal-pjanti. Minħabba l-ispejjeż għoljin għaż-żamma taż-żu fil-ġonna, fl-1903, il-gvern kolonjali ddeċieda li jbigħ l-annimali u l-għasafar kollha u jagħlaq iż-żu. Kostruzzjonijiet oħra fil-Ġonna Botaniċi kienu jinkludu d-Dar ta' E. J. H. fl-1910 u s-Sala ta' Holttum fl-1921. Dan kien il-perjodu wkoll meta ġiet stabbilita l-fjura nazzjonali ta' Singapore, l-orkidea ibrida Vanda Miss Joaquim, li kienet parti mill-kisba tax-xogħol pijunier fl-ibridizzazzjoni tal-orkidej mill-Professur Eric Holttum, id-direttur tal-Ġonna Botaniċi mill-1925 sal-1949. It-tekniki tiegħu wasslu biex Singapore tkun wieħed miċ-ċentri ewlenin fid-dinja tat-tkabbir kummerċjali tal-orkidej. Attwalment, il-Ġonna Botaniċi għandhom l-ikbar kollezzjoni ta' eżemplari ta' pjanti tropikali.
1942-1945
Matul l-okkupazzjoni Ġappuniża ta' Singapore mill-1942 sal-1945, Hidezo Tanakadate (田中館秀三), professur tal-ġeoloġija mill-Università Imperjali ta' Tohoku, sar jaf bil-possibbiltà li l-Ġonna u l-Mużew jinsterqu matul l-okkupazzjoni, u nnegozja direttament mal-Ġeneral Tomoyuki Yamashita biex jikseb il-kontroll tal-Ġonna Botaniċi ta' Singapore u l-Mużew ta' Raffles. Fil-bidu tal-okkupazzjoni, huwa żgura li ma jsir l-ebda serq fil-Ġonna u fil-Mużew. Iż-żewġ istituzzjonijiet baqgħu jiffunzjonaw bħala istituzzjonijiet xjentifiċi. Holttum u Edred John Henry Corner wettqu apprendistat fil-Ġonna u komplew bix-xogħol ortikulturali hemmhekk. Madankollu, il-gvern u l-armata Ġappuniżi ma kinux lesti jiffinanzjaw l-istituzzjonijiet, u Tanakadate kellu jħallas għall-manutenzjoni u għas-salarji tal-persunal minn butu. Il-Ġonna Botaniċi ġew imsemmija bħala l-Ġonna Botaniċi ta' Shōnan (昭南植物園). Tanaka rritorna lejn il-Ġappun f'Lulju 1943, u Dr. Kwan Koriba, professur irtirat tal-botanija mill-Università Imperjali ta' Kjoto u segretarju ġenerali tad-dipartiment tal-affarijiet ġenerali u tal-amministrazzjoni militari Malajani tal-Armata Imperjali Ġappuniża, inħatar bħala d-direttur tal-Ġonna u tal-Mużew, u baqa' jwettaq dawn il-karigi sa tmiem il-gwerra.
1945-1986
Wara li l-gwerra ntemmet, il-Ġonna reġgħu spiċċaw taħt il-kontroll tal-Brittaniċi f'Settembru 1945, u Koriba nżamm bħala priġunier tal-gwerra. Corner innegozja għall-ħelsien ta' Koriba mal-kmand Brittaniku, billi kkwota l-kontributi tiegħu għall-protezzjoni tal-Ġonna Botaniċi, iżda għażel li jibqa' taħt kustodja flimkien maċ-ċittadini l-oħra miżmuma bħalu sal-ħelsien tiegħu f'Jannar 1946.
Murray Ross Henderson, il-kuratur tal-Herbarium qabel il-gwerra, ħa post Holttum bħala direttur mill-1949 sal-1954. Eventwalment il-Ġonna Botaniċi kellhom rwol importanti matul il-kampanja tat-"tħaddir ta' Singapore" u l-kampanja tal-Belt tal-Ġonna matul l-ewwel snin tal-indipendenza.
1986–preżent
Il-Ġonna Botaniċi ta' Singapore tpoġġiet taħt ir-responsabbiltà tal-Bord tal-Parks Nazzjonali. Il-Ġonna Botaniċi ġew rivitalizzati b'faċilitajiet pubbliċi ġodda u mtejba, faċilitajiet tar-riċerka u faċilitajiet tat-taħriġ (1990-2005). L-enfasi kienet fuq il-Viżjoni tal-Belt tal-Ġonna, l-Ortikultura, ir-Riċerka dwar it-Tassonomija u l-Bijodiversità, ir-Rikreazzjoni u l-Edukazzjoni.
L-"Estensjoni ta' Tyersall" fil-Ġonna Botaniċi ġiet imħabbra fl-2009. Total ta' 18-il ettaru ta' art ġew miżjuda għat-tkabbir tal-Ġonna Botaniċi bi kważi erba' darbiet id-daqs oriġinali fl-1859. Magħrufa bħala l-Foresta tal-Apprendiment tal-Ġonna Botaniċi meta tlestiet kompletament fl-2018, l-estensjonijiet kienu jinkludu Ċentru ta' Interpretazzjoni tal-Konservazzjoni tal-Foresti u Gallerija tal-Arti tal-Istorja Naturali, ospitati f'binjiet kolonjali ta' iktar minn mitt sena. Il-Foresta tal-Apprendiment fiha l-aqwa siġar tropikali li jikbru f'kundizzjonijiet lokali u jsaħħu l-pożizzjoni tal-Ġonna Botaniċi bħala istitut ewlieni għar-riċerka, għall-konservazzjoni u għall-edukazzjoni. Il-viżitaturi jistgħu japprezzaw din il-kollezzjoni unika ta' siġar u ta' pjanti permezz ta' diversi mixjiet tematiċi fi ħdan il-Foresta tal-Apprendiment, magħmula minn siġar ġgantestki, siġar b'diversi għamliet u friegħi interessanti, kollezzjoni tal-konservazzjoni ta' speċijiet ta' frott u ta' lewż rari, u ġnien tal-bambù. Hemm ukoll skema ta' protezzjoni mill-għargħar għad-distrett prinċipali tax-xiri f'Orchard Road u l-madwar, kif ukoll vaska għaż-żamma tal-ilma tax-xita b'kapaċità ta' madwar 15-il pixxina ta' daqs Olimpiku.
Attrazzjonijiet
Il-Ġonna Botaniċi huma kkonfinati b'Holland Road u Napier Road fin-Nofsinhar, Cluny Road fil-Lvant, Tyersall Avenue u Cluny Park Road fil-Punent u Bukit Timah Road fit-Tramuntana. Id-distanza lineari bejn it-truf tat-Tramuntana u tan-Nofsinhar hija ta' madwar 2.5 km (1.6 mil). Hemm għadd ta' daħliet f'żoni differenti tal-Ġonna Botaniċi, għalkemm id-Daħla ta' Tanglin faċċata ta' Holland Road fin-Nofsinhar hi d-daħla grandjuża ewlenija.
Ġnien Nazzjonali tal-Orkidej
Il-Ġnien Nazzjonali tal-Orkidej huwa l-attrazzjoni prinċipali fi ħdan il-Ġonna Botaniċi. Dan jinsab lejn il-Punent tal-Ġonna Botaniċi, b'kollezzjoni ta' iktar minn tliet ettari ta' għoljiet b'iżjed minn 1,000 speċi u 2,000 ibridu ta' orkidej.
Hemm għadd ta' attrazzjonijiet fi ħdan il-Ġnien tal-Orkidej, inkluż dawn li ġejjin:
Is-Sala ta' Burkill: is-Sala ta' Burkill hija binja kolonjali bil-pjantaġġuni li nbniet fl-1886. Fl-imgħoddi kienet id-dar tad-direttur u ngħatat isem l-uniku par ta' missier u iben li kellhom il-kariga ta' Direttur tal-Ġonna Botaniċi ta' Singapore, Isaac u Humphrey Burkill. Il-pjan terran jintuża bħala żona għall-wiri, b'informazzjoni dwar ibridi differenti mogħtija isem jew kunjom Nies Importanti Ħafna (VIPs) li żaru l-ġnien.
Il-Ġnien tal-Orkidej tal-VIPs: jinsab fuq in-naħa ta' wara tas-Sala ta' Burkill u fih ibridi tal-iżjed orkidej popolari tal-VIPs. Ibridi notevoli jinkludu d-Dendrobium Memoria Prinċipessa Diana, Dendrobium Margaret Thatcher, × Renantanda Akihito, Dendrobium Masako Kotaishi Hidenka, Dendrobium Elizabeth u Vanda Gloria Macapagal Arroyo. Iktar minn 100 persuna famuża, dinjitarju, u kapijiet ta' stat li żaru l-ġonna ġew onorati bil-programm tad-diplomazija tal-orkidej ta' Singapore.
L-Orkidarju: ġenna tal-art għal dawk li jħobbu l-orkidej. Jospita speċijiet naturali f'ambjent tropikali.
Id-Dar taċ-Ċpar ta' Tan Hoon Siang: Tan Hoon Siang kien dixxendent ta' Tan Tock Seng, li kien filantropu u fundatur tal-Isptar ta' Tan Tock Seng. Id-dar taċ-ċpar fiha kollezzjoni mill-isbaħ ta' ibridi b'kuluri differenti. Fiha wkoll kollezzjoni żgħira ta' orkidej ifuħu bħal Vanda Mimi Palmer.
Id-Dar tal-Bromelidi ta' Yuen-Peng McNeice: li ngħatat isem l-isponsor tagħha, tospita l-pjanti mill-familja Bromeliaceae, li tinkludi l-ananas. Il-kollezzjoni unika ta' bromelidi esposta hawnhekk inxtrat mill-Mixtla ta' Shelldance fl-Istati Uniti fl-1994.
Id-Dar Bierda: din il-faċilità tipprova toħloq l-ambjent ta' foresta tropikali fuq art għolja u tospita l-orkidej li normalment jinstabu biss f'dawn iż-żoni.
Foresta Tropikali
Il-Ġonna Botaniċi ta' Singapore fihom foresta tropikali żgħira ta' madwar sitt ettari li hija eqdem mill-ġonna stess. Il-foresta tropikali u r-Riżerva Naturali ta' Bukit Timah jinsabu fi ħdan il-limiti tal-belt ta' Singapore. Il-belt ta' Singapore hija waħda minn żewġ bliet maġġuri b'foresta tropikali fi ħdanha, flimkien ma' Rio de Janeiro bil-Foresta ta' Tijuca.
Ġnien tal-Ġinger
Dan il-ġnien ta' ettaru jinsab qrib il-Ġnien Nazzjonali tal-Orkidej, u jiġbor flimkien membri tal-familja Zingiberaceae. Il-ġnien fih ristorant imsejjaħ Halia Restaurant. Fil-ġnien hemm ukoll kaskata tul Tyersall Avenue. Il-ġnien infetaħ uffiċjalment fl-2003 u ħa post il-Faċilità tal-Orkidej preċedenti.
Ċentru tal-Botanija u Daħla ta' Tanglin
Iż-żewġ blokok il-ġodda ta' uffiċċji u ta' klassijiet fiż-żona mmodernizzata ta' Tanglin issa huma magħrufa bħala ċ-Ċentru tal-Botanija. Dawn jospitaw:
il-Librerija tal-Botanija u tal-Ortikultura (inkluż iċ-Ċentru Pubbliku ta' Referenza);
il-Herbarium ta' Singapore (bl-akronimu internazzjonali: Herb. SING), li jospita 750,000 eżemplar;
il-Qasam tat-Tnissil u tal-Mikropropagazzjoni tal-Orkidej; u
klassijiet tal-edukazzjoni u workshops.
Il-kurituri u l-mogħdijiet tal-mixi taċ-Ċentru tal-Botanija huma miksija b'marki tal-weraq. Hemm ukoll għadd ta' tinqix tal-injam mifruxa madwar il-Ġonna Botaniċi u ħitan vertikali miksija bil-felċi.
Il-Paviljun l-Aħdar huwa l-ewwel "saqaf ekoloġiku" f'Singapore. Pjanti u ħaxix jiksu għalkollox is-saqaf. Din il-faċilità tospita l-uffiċċju tas-servizzi għall-viżitaturi kif ukoll kafetterija msejħa Food For Thought fis-sular ta' taħt l-art.
L-uffiċċji tal-eks diretturi, is-Sala ta' Holttum (għal Eric Holttum, id-Direttur tal-Ġonna mill-1925 sal-1949) u s-Sala ta' Ridley (għal Henry Nicholas Ridley, l-ewwel direttur tal-Ġonna mill-1888 sal-1911) ġew ippreservati u issa huma magħrufa bħala l-Mużew tal-Wirt tal-Ġonna Botaniċi ta' Singapore u s-Sala ta' Ridley (spazju għall-avvenimenti).
Ġnien tat-Tfal ta' Jacob Ballas
Il-Ġnien tat-Tfal ingħata isem id-donatur prinċipali tiegħu Jacob Ballas, filantropu Lhudi minn Singapore li miet fl-2004.
Dan il-ġnien inbena bi spiża ta' S$7 miljun (li minnhom $99 miljun ingħataw b'donazzjoni mill-Jacob Ballas Trust u mill-isponsors), u jinsab fit-tarf iktar kwiet tat-Tramuntana tal-Ġonna Botaniċi. Għandu ċ-ċentru tiegħu stess għall-viżitaturi b'kafetterija. Infetaħ f'Jum it-Tfal, l-1 ta' Ottubru 2007. Il-Bord tal-Parks Nazzjonali jisħaq li huwa l-ewwel ġnien tat-tfal fl-Asja. Fih żoni għal-logħob bħaż-żona tal-Logħob bl-Ilma, żona żgħira bil-bandli, djar fis-siġar biż-żrieżaq, u labirint. Hemm ukoll wirjiet interattivi li jgħallmu kif isseħħ il-fotosinteżi, u ġnien żgħir li juri kif il-pjanti jistgħu jintużaw għall-produzzjoni tal-kuluri, tax-xorb jew tal-ħxejjex aromatiċi.
Fiċ-Ċentru għall-Viżitaturi tal-Ġnien tat-Tfal hemm skultura tal-artist Iżraeljan Zodok Ben-David. Bl-isem ta' Mystree, ġiet ikkummissjonata mill-Mużew ta' Yad Vashem fl-2010. Mill-bogħod, l-iskultura tidher qisha siġra iżda mill-qrib wieħed jinduna li hemm 500 figura umana.
Għalkemm jitqies bħala parti mill-Ġonna Botaniċi, il-Ġnien tat-Tfal għandu daħla tiegħu stess tul Bukit Timah Road.
Attrazzjonijiet oħra
Max-xatt tan-Nixxiegħa ta' Saraca hemm bosta pjanti tropikali li jibqgħu neżlin taħt għolja żgħira. Is-siġar notevoli prinċipali tan-nixxiegħa huma s-siġar tas-Saraca Sofor (Saraca cauliflora) u s-siġar tas-Saraca Ħomor (Saraca declinata). Attrazzjonijiet oħra jinkludu l-Wied tal-Palm, iż-żona tal-Banda, il-Ġnien tax-Xemx u l-Ġnien tal-Arloġġ tax-Xemx.
Il-Ġonna Botaniċi fihom tliet lagi: il-Lag tas-Sinfonija, il-Lag Ekoloġiku u l-Lag taċ-Ċinji. Fuq il-Palk tas-Sinfonija tal-Fondazzjoni Shaw fil-Lag tas-Sinfonija okkażjonalment isiru kunċerti mingħajr ħlas fi tmiem il-ġimgħa. Fost l-orkestri notevoli li daqqew hemmhekk kien hemm l-Orkestra Sinfonika ta' Singapore u l-Orkestra Ċiniża ta' Singapore. Fl-10 ta' Ottubru 2008, statwa tal-kompożitur Frédéric Chopin ġiet żvelata fin-Nofsinhar tal-Lag tas-Sinfonija.
Il-kwartieri ġenerali tal-Bord tal-Parks Nazzjonali jinsabu fi ħdan il-Ġonna Botaniċi ta' Singapore. Fost ir-ristoranti fi ħdan il-Ġonna Botaniċi hemm ukoll ristorant lussuż bi stilel Michelin imsejjaħ Corner House f'binja kolonjali; Casa Verde, kafetterija fiċ-Ċentru għall-Viżitaturi; u l-Halia Restaurant, ristorant fil-Ġnien tal-Ġinġer. Hemm ukoll ħwienet fejn il-viżitaturi jistgħu jixtru xi tifkira tal-ġonna. L-aġenzija nazzjonali ta' Singapore għal kwistjonijiet marbuta mal-bijodiversità, iċ-Ċentru Nazzjonali għall-Bijodiversità, jinsab ukoll fi ħdan il-Ġonna Botaniċi.
Sit ta' Wirt Dinji
Applikazzjoni uffiċjali biex il-Ġonna Botaniċi ta' Singapore jitniżżlu bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO tressqet lill-UNESCO f'Jannar 2014. L-applikazzjoni tenfasizza t-tifsira storika u kulturali tal-ġonna u l-kisbiet tagħhom fil-konservazzjoni u fir-riċerka. Ġie kkompilat dokument tan-nominazzjoni ta' 700 paġna li tfassal fi żmien sena u nofs mid-diviżjoni tal-preservazzjoni tas-siti u l-monumenti tal-Bord tal-Wirt Nazzjonali u mid-direttur tal-Ġonna Botaniċi, Dr Nigel Taylor, li kien involut fit-tħejjija tad-dokument tan-nominazzjoni tal-Ġonna Rjali ta' Kew fir-Renju Unit mis-sena 2000 sal-2003.
Bħala parti mill-proċess, id-dokument ipprova jikseb il-valutazzjoni pożittiva tal-Kunsill Internazzjonali tal-Monumenti u s-Siti (ICOMOS), assoċjazzjoni professjonali separata. Fis-16 ta' Mejju 2015, il-bord tal-esperti tal-ICOMOS appoġġa d-deżinjazzjoni tal-Ġonna Botaniċi ta' Singapore bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO mingħajr riżervi – u taw l-aqwa rakkomandazzjoni possibbli, u ddikjara li:
il-Ġonna Botaniċi juru l-evoluzzjoni tal-ġnien kolonjali Brittaniku fi ġnien botantiku modern u ta' klassi dinjija, u huma istituzzjoni xjentifika u post ta' konservazzjoni u ta' edukazzjoni.
Fl-4 ta' Lulju ta' dik is-sena, f'Bonn, id-39 sessjoni tal-Kumitat tal-Wirt Dinji ddelibera dwar in-nominazzjoni ta' Singapore, u l-21 membru kollha approvawha. Dr Taylor fakkar il-vot unanimu:
Kienet xi ħaġa straordinarja, l-itwal ċapċipa li qatt smajt ... u kull membru tal-kumitat kellu xi ħaġa importanti xi jgħid favur id-deżinjazzjoni tal-Ġonna Botaniċi bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO.
Il-Ġonna Botaniċi ta' Singapore huma l-ewwel ġonna tropikali u t-tielet ġonna botaniċi li ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO, għall-ħabta tal-50 sena indipendenza tal-pajjiż.
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (ii) "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; u l-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".
Gallerija
Referenzi
Siti ta' Wirt Dinji
Singapor
Ġonna |
29387 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Santos | Santos | Santos hija muniċipalità fl-istat Brażiljan ta' São Paulo, imwaqqfa fl-1546 min-nobbli Portugiż Brás Cubas. Il-popolazzjoni hija 433,656 (2020 est.). Hemm ukoll monument tal-futbol, li jinkludi lil Pelé, li qatta’ l-maġġoranza tal-karriera tiegħu ma’ Santos Futebol Clube.
Ġemellaġġi
Birkirkara għandha ġemellaġġi ma'
Costanza, Rumanija
Trieste, Italja
Ħoloq esterni
https://www.santos.sp.gov.br/
Bliet tal-Brażil |
29388 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Donatello | Donatello | Donato di Niccolò di Betto Bardi (twieled għall-ħabta tal-1386 – miet fit-13 ta' Diċembru 1466), magħruf aħjar bħala Donatello (pronunzja: [donaˈtɛllo]), kien skultur minn Firenze tal-perjodu Rinaxximentali. Imwieled f'Firenze, huwa studja l-iskultura klassika u użaha biex jiżviluppa stil Rinaxximentali komplut fl-iskultura. Huwa qatta' żmien fi bliet oħra, u meta kien fihom huwa ħadem fuq kummissjonijiet u għallem lill-oħrajn; il-perjodi li qatta' f'Ruma, f'Padova u fi Siena introduċew it-tekniki tiegħu f'partijiet oħra tal-Italja, li ġew żviluppati matul karriera twila u produttiva. Iffinanzjat minn Cosimo de' Medici, id-David ta' Donatello kien l-ewwel skultura wieqfa ta' raġel għerwien mill-antikità.
Huwa ħadem bil-ġebel, bil-bronż, bl-injam, bit-tafal, bl-istukko u bix-xama', u kellu diversi assistenti, għalkemm tipikament jissemmew erba' l-iktar. Għalkemm l-iżjed xogħlijiet magħrufa tiegħu kienu l-istatwi, huwa żviluppa tip ġdid ħafif ħafna ta' bassoriljiev għal xogħlijiet żgħar, u għadd kbir tax-xogħol tiegħu kienu riljievi arkitettoniċi ferm ikbar.
Ħajja bikrija
Donatello kien iben Niccolò di Betto Bardi, li kien membru tal-Arti tas-Suf ta' Firenze. Huwa twieled f'Firenze, x'aktarx fl-1386. Donatello kiseb l-edukazzjoni tiegħu fid-dar tal-familja Martelli. Milli jidher ingħata t-taħriġ artistiku bikri tiegħu fi studjo ta' arġentier (tad-deheb), u mbagħad ħadem għal żmien qasir fl-istudjo ta' Lorenzo Ghiberti.
F'Pistoia fl-1401, Donatello ltaqa' ma' Filippo Brunelleschi. X'aktarx marru Ruma flimkien għall-ħabta tal-1403, u baqgħu hemmhekk sas-sena ta' wara, biex jistudjaw il-fdalijiet arkitettoniċi. Brunelleschi informalment għallem lil Donatello fl-arti tal-iskultura u tal-arġentiera (tad-deheb). Il-binjiet ta' Brunelleschi u l-iskulturi ta' Donatello jitqiesu bħala espressjonijiet supremi tal-ispirtu ta' din l-epoka fl-arkitettura u fl-iskultura, u eżerċitaw influwenza qawwija fuq l-artisti ta' dak iż-żmien.
Firenze
F'Firenze, Donatello għen lil Lorenzo Ghiberti bl-istatwi tal-profeti għall-bieb tat-Tramuntana tal-Battisterju tal-Katidral ta' Firenze, u tħallas tagħhom f'Novembru 1406 u fil-bidu tal-1408. Fl-1409-1411 huwa wettaq figura bilqiegħda kolossali ta' San Ġwann l-Evanġelista, li kienet tokkupa niċċa tal-faċċata tal-katidral l-antik sal-1588, u li issa tinstab fil-Mużew tal-Opri tal-Bażilika. Dan ix-xogħol jimmarka pass deċiżiv 'il quddiem mill-Manjeriżmu Gotiku Aħħari fit-tfittxija għan-naturaliżmu u għall-ħolqien mill-ġdid tas-sentimenti umani. Il-wiċċ, l-ispallejn, u l-bust kienu għadhom idealizzati, filwaqt li l-idejn u d-drapp fuq ir-riġlejn huma iktar realistiċi.
Fl-1411-1413, Donatello ħadem fuq statwa ta' San Mark għall-knisja tax-xirka ta' Orsanmichele. Fl-1417 huwa lesta l-istatwa ta' San Ġorġ għall-Konfraternità tal-produtturi tal-armaturi. Mill-1423 ħadem fuq l-istatwa ta' San Alwiġi ta''' Toulouse għal Orsanmichele, li issa tinsab fil-Mużew tal-Bażilika ta' Santa Croce. Donatello skolpixxa wkoll il-gwarniċ klassiku għal din l-opra, li għadu jeżisti, filwaqt li l-istatwa ġiet imċaqilqa fl-1460 u ssostitwita bl-Inkredulità ta' San Tumas ta' Verrocchio.
Bejn l-1415 u l-1426, Donatello ħoloq ħames statwi għall-kampnar tal-Knisja ta' Santa Maria del Fiore f'Firenze, magħrufa wkoll bħala l-Bażilika jew il-Katidral. Dawn ix-xogħlijiet jinkludu l-Profeta bla Daqna; il-Profeta bid-Daqna (it-tnejn mill-1415); is-Sagrifiċċju ta' Iżakk (1421); Habbakuk (1423-1425); u Ġeremija (1423-1426); li jsegwu l-mudelli klassiċi għall-oraturi u huma kkaratterizzati minn dettalji qawwijin minn ritratti. Fis-snin 20 tas-seklu 15 holoq ir-riljiev tal-Pazzi Madonna f'Berlin. Fl-1425, huwa wettaq il-Kurċifiss notevoli għal Santa Croce; dan ix-xogħol juri lil Kristu f'mument ta' agunija, b'għajnejh u ħalqu parzjalment miftuħin, u b'ġismu f'poża mhux grazzjuża.
Mill-1425 sal-1427, Donatello kkollabora ma' Michelozzo fuq il-monument funebri tal-Antipapa Ġwanni XXIII għall-Battisterju ta' Firenze. Donatello għamel il-figura tal-bronż tad-deċedut taħt arzella. Fl-1427, huwa kkompleta f'Pisa riljiev tal-irħam għall-monument funebri tal-Kardinal Rainaldo Brancacci fil-Knisja ta' Sant'Angelo a Nilo f'Napli. Fl-istess perjodu, huwa wettaq ir-riljiev tal-Festa ta' Erodi (għall-ħabta tal-1427) u l-istatwi tal-Fidi u t-Tama għall-Battisterju ta' San Ġwann fi Siena. Il-Festa ta' Erodi hija fil-biċċa l-kbira stiacciato (bassoriljiev ħafif ħafna), b'figuri ta' bassoriljiev fuq quddiem, u hija waħda mill-ewwel eżempji ta' perspettiva minn punt wieħed fl-iskultura.
Donatello rrestawra wkoll skulturi antiki għal Palazzo Medici.
David tal-bronż
Id-David tal-bronż ta' Donatello, li issa jinsab fil-mużew tal-Bargello, hija l-iżjed opra famuża tiegħu, u l-ewwel statwa wieqfa magħrufa ta' raġel għerwien mill-antikità. Ikkonċepita għalkollox mingħajr ebda sfond arkitettoniku, u tirrappreżenta l-iktar allegorija tal-virtujiet ċiviċi li jittrijonfaw fuq il-brutalità u l-irrazzjonalità, x'aktarx li hija l-ewwel opra maġġuri tal-iskultura Rinaxximentali. Ġiet ikkummissjonata minn Cosimo de' Medici għall-bitħa interna tal-Palazzo Medici tiegħu, iżda d-data meta ġiet magħmula għadha soġġett ta' dibattitu. Spiss tiġi datata fis-snin 40 tas-seklu 15, iżda ġieli ġiet datata fis-snin 60 tas-seklu 15 minn xi studjużi. Ma għandhiex tiġi konfuża mad-David tal-ġebel tiegħu, imlibbes, tal-ħabta tal-1408-1409.
Uħud sostnew li d-David għandu kwalitajiet omoerotiċi u li dan jirrefletti l-orjentazzjoni tal-artist stess. L-istoriku Paul Strathern isostni li Donatello ma kienx jaħbi li kien omosesswali, u li l-imġiba tiegħu kienet tollerata minn ħbiebu. L-evidenza prinċipali ġejja minn anedotti ta' Angelo Poliziano fid-"Detti piacevoli" tiegħu, fejn jikteb dwar Donatello mdawwar b'"assistenti sbieħ" u li wieħed minnhom ħarablu minn l-istudjo tiegħu. Dan x'aktarx li mhux daqshekk sorprendenti fil-kuntest tal-attitudnijiet prevalenti fir-Repubblika ta' Firenze tas-sekli 15 u 16. Madankollu, ma tantx hemm ċertezza dwar il-ħajja privata tiegħu, u ma nstabet l-ebda referenza dwar is-sesswalità tiegħu fl-arkivji ta' Firenze għalkemm il-perjodu ta' ħajtu ma kienx komplut.
Ruma, Prato u Venezja
Meta Cosimo ġie eżiljat minn Firenze, Donatello mar Ruma, u baqa' hemm sal-1433. Iż-żewġ xogħlijiet li jixhdu l-preżenza tiegħu f'din il-belt, il-Qabar ta' Giovanni Crivelli fil-Knisja ta' Santa Marija in Aracoeli, u ċ-Ciborium fil-Bażilika ta' San Pietru, għandhom marka qawwija ta' influwenza klassika.
Ir-ritorn ta' Donatello f'Firenze kważi inzerta kien ma' dak ta' Cosimo. F'Mejju 1434, huwa ffirma kuntratt għall-pulptu tal-irħam tal-faċċata tal-Katidral ta' Prato, l-aħħar proġett imwettaq f'kollaborazzjoni ma' Michelozzo. Dan ix-xogħol, bħala żifna mqanqla, pagana, ritmika Bakkanaljana ta' putti nofshom għerwenin, kien l-opra ta' quddiem tal-Cantoria l-grandjuża, jew it-tribuna tal-kantanti, fil-Katidral ta' Firenze li Donatello ħadem fuqu minn żmien għal żmien mill-1433 sal-1440 u kien ispirat minn sarkofagi antiki u minn sniedaq tal-avorju Biżantini. Fl-1435, huwa wettaq it-Tħabbira għall-artal ta' Cavalcanti fil-Knisja ta' Santa Croce, ispirata mill-ikonografija tas-seklu 14, u fl-1437-1443, huwa ħadem fis-Sagristija l-Antika ta' San Lorenzo f'Firenze, fuq żewġ bibien u lunetti bil-qaddisin, kif ukoll tmien tondi tal-istukko. Fl-1438 wettaq l-istatwa tal-injam ta' San Ġwann il-Battista għall-Knisja ta' Santa Marija Glorjuża f'Venezja.
Padova
Fl-1443, Donatello ġie msejjaħ lejn Padova mill-werrieta ta' Erasmo da Narni (magħruf bħala Gattamelata), li kien miet dik is-sena. Imlesti fl-1450 u mqiegħed fil-pjazza faċċata tal-Bażilika ta' Sant'Antnin, il-Monument Ekwestri ta' Gattamelata tiegħu kien l-ewwel eżempju ta' tali monument minn żmien il-qedem. Statwi ekwestri oħra mis-seklu 14 ma kinux saru bil-bronż u kienu tqiegħdu fuq l-oqbra iktar milli weqfin waħedhom fi spazju pubbliku. Dan ix-xogħol sar il-prototip għal monumenti ekwestri oħra mwettqa fl-Italja u fl-Ewropa fis-sekli ta' wara.
Għall-Bażilika ta' Sant'Antnin, Donatello ħoloq il-Kurċifiss famuż tal-bronż tal-1444-1447 u statwi addizzjonali għall-kor, inkluż Madonna bil-Bambin u sitt qaddisin, li jikkostitwixxu Konversazzjoni Mqaddsa, li ma għadhiex viżibbli wara r-rinnovazzjoni ta' Camillo Boito fl-1895. Il-Madonna bil-Bambin turi lil Ġesù lill-fidili, fuq tron b'żewġ sfinġijiet, wieħed fuq kull naħa, bħala figuri allegoriċi tal-għarfien. Fuq il-wara tat-tron hemm riljiev ta' Adam u Eva. Matul dan il-perjodu — fl-1446-1450 — Donatello wettaq ukoll erba' riljievi mix-xeni tal-ħajja ta' Sant'Antnin għall-artal maġġuri. Huwa baqa' f'Padova sal-1453, meta reġa' lura f'Firenze.
Xogħlijiet
Gallerija
Iktar qari
Avery, Charles, Donatello: An Introduction, New York, 1994.
Avery, Charles, Donatello. Catalogo completo delle opere, Firenze 1991.
Avery, Charles and McHam, Sarah Blake, "Donatello". Grove Art Online. Oxford Art Online. Oxford University Press.
Bennett, Bonnie A. u Wilkins, David G., Donatello, Oxford 1984.
Coonin, A. Victor, Donatello and the Dawn of Renaissance Art, Reaktion Books, Londra, 2019.
Greenhalgh, Michael, Donatello and His Sources, Holmes & Meier Pub., 1982.
Hartt, Frederick u Wilkins, David G., History of Italian Renaissance Art (7th ed.), Pearson, 2010.
Janson, Horst W., The Sculpture of Donatello, Princeton University Press, 1957.
Leach, Patricia Ann, Images of Political Triumph: Donatello's Iconography of Heroes, Princeton University Press, 1984.
Olson, Roberta J.M., Italian Renaissance Sculpture, 1992, Thames & Hudson (World of Art), ISBN 978-0500202531.
Randolph, Adrian W.B., Engaging Symbols: Gender, Politics, and Public Art in Fifteenth-Century Firenze. Yale University Press, 2002.
Vasari, Giorgio, Le vite de' più eccellenti pittori, scultori e architettori Lives of the Most Excellent Painters, Sculptors, and Architects, Firenze 1568, edizzjoni ta' R. Bettarini u P. Barocchi, Firenze, 1971.
Wilson, Carolyn C., Renaissance Small Bronze Sculpture and Associated Decorative Arts'', 1983, National Gallery of Art (Washington), ISBN 0894680676.
Referenzi
Skulturi Taljani
Twieldu fl-1386
Mietu fl-1466 |
29389 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Premju%20Saci | Premju Saci | Il-Premju Saci (bil-Portugiż: Prêmio Saci) huwa unur nazzjonali Brażiljan li jingħata kull sena mill-gazzetta O Estado de S. Paulo. L-ewwel premjazzjoni kienet fl-1951.
Il-premju jingħata lil persuni li jkunu ddistingwew ruħhom fid-diversi oqsma ta' għarfien, f'kategoriji differenti tat-teatru u ċ-ċinema. Matul is-snin ħamsin u sittin, kien l-akbar premju fiċ-ċinema nazzjonali.
L-istatwetta ta' dan il-premju kienet is-Saci, figura famuża tal-folklor Brażiljan. It-trofew ġie skolpit mill-artist tal-plastik Victor Brecheret.
Rebbieħa
Inezita Barroso (1953 u 1955)
Tônia Carrero
Walmor Chagas (1956)
Cyro Del Nero
Jorge Dória
Odete Lara (1957)
Eliane Lage (1953)
Nydia Licia
Osvaldo Moles
Rachel de Queiroz (1954)
Mário Sérgio (1953)
Ruth de Souza
Eva Wilma
Referenzi
Premjijiet
Brażil |
29394 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Jack%20Mizzi | Jack Mizzi | Jack Mizzi huwa plejer taċ-ċess Malti. Twieled fis-17 ta' Mejju 2006 f'Malta u fl-2022 huwa ċ-Champion Nazzjonali tal-Juniors, iċ-Champion Nazzjonali tar-Rapid u ċ-Champion Nazzjonali tal-Blitz f'Malta. Mizzi huwa l-iżgħar plejer taċ-ċess li rebaħ il-Preliminari f'Malta meta kellu 13-il sena. Huwa kien imsejjaħ ċess "prodigy" mill-ġurnal online Malta Today fid-dokumentarju qasir tagħhom dwar Mizzi. Mizzi ipparteċipa fil-Kampjonat Dinji taċ-Ċess taż-Żgħażagħ fir-Rumanija 2022. Huwa l-iżgħar plejer Malti li ngħata t-titolu ta' Candidate Master.
Karriera taċ-ċess
Mizzi beda jitgħallem iċ-ċess fl-2016 fl-età ta' 10 snin. Id-debutt tiegħu f'kompetizzjonijiet tal-FIDE beda fil-Preliminari 2017 fejn kiseb il-klassifikazzjoni ELO inizjali ta' 1478.
Fl-2017, sar il-Malta U-14 Rapid Junior Champion b'5 rebħiet minn 5 logħbiet u prestazzjoni ELO ta' 2068. Aktar tard dik is-sena, huwa rrappreżenta lil Malta fil-Kampjonat Ewropew taż-Żgħażagħ taċ-Ċess (EYCC), l-ewwel turnew internazzjonali tiegħu.
Fl-2018, sar il-Junior Champion tal-U14 għat-tieni darba. Huwa pparteċipa fil-Preliminari 2018, fejn spiċċa fit-tielet post u kkwalifika għall-ewwel darba għall-Kandidati 2018. Fis-Sajf 2018, Mizzi (ELO 1575) irrappreżenta lil Malta fil-Kampjonat Ewropew taċ-Ċess taż-Żgħażagħ fil-Latvja, b'rebħa kontra Davidov Lazar (ELO 1763) mis-Serbja.
F'Diċembru 2018, ta' 12-il sena, Mizzi ta wirja simultanja taċ-ċess fil-Kunsill Lokali ta' Birkirkara li damet sagħtejn u nofs u li fiha lagħab kontra 13-il plejer u rebaħ il-logħob kollu . Huwa kklassifika fit-tieni post fit-tournament Blitz wara l-wirja.
Rekord Nazzjonali ta' Malta
Fl-2019, Mizzi kiser rekord ta' Malta bħala l-iżgħar plejer li rebaħ il-Preliminari bla telfa b'riżultat ta' 5.5/7. Dan ir-riżultat ikkwalifika lil Mizzi fil-Kandidati 2019 fejn spiċċa fil-15-il post.
F'Marzu 2019, Mizzi lagħab għall-ewwel darba f'kampjonat tat-timijiet fi Sqallija fis-CIS 2019 u temm il-kampjonat bla telfa b'4/5 punti.
Fil-Kampjonati tal-Juniors 2019, Jack Mizzi spiċċa fl-ewwel post flimkien ma' Cosmin Alexa. Wara t-tie-breaks, Mizzi ingħata t-titlu ta' Junior Champion U-18.
Mizzi ipparteċipa fil-Kampjonati Ewropej taż-Żgħażagħ taċ-Ċess 2019 fi Bratislava b'rebħa importanti kontra Heldenbergh Nils mill-Belġju. Jack spiċċa fis-sitt post fit-tournament tal-Blitz li kien parti mill-avveniment.
Era tal-pandemija tal-COVID
F'Diċembru 2019 sal-bidu ta' Jannar 2020, Mizzi lagħab fl-ewwel turnew Open tiegħu barra minn xtutna fi Schwanberg, l-Awstrija fejn kiseb 4 draws. Hu lagħab fl-avveniment Blitz u kiseb prestazzjoni ELO ta' 2074.
Mizzi ipparteċipa għall-aħħar darba fit-turnew taċ-ċess Interschool f'Marzu 2020 u rebħu b'7/7. Wara dan it-turnew, il- Federazzjoni Maltija taċ-Ċess (MCF) kif ukoll l-Unjoni Ewropea taċ-Ċess (ECU) u l-Federazzjoni Dinjija taċ-Ċess (FIDE) temmew ħesrem l-organizzazzjoni tat-turnewijiet kollha fuq il-bord minħabba l-pandemija tal-Covid. Fl-2020, il-kampjonati tal-Juniors ta' Malta kif ukoll il-Kampjonati Ewropej taċ-Ċess taż-Żgħażagħ ma sarux minħabba l-pandemija.
Biex tittaffa s-sitwazzjoni l-FIDE, l-ECU u l-MCF organizzaw sensiela ta' turnewijiet fuq l-Internet. Mizzi rrappreżenta lil Malta f'Diviżjoni 4 tal-"FIDE Online Chess Olympiad 2020" li saru għall-ewwel darba fl-2020. Mizzi kiseb 6.5/9 u kien l-aqwa plejer Malti. Dan irriżulta biex Malta tikkwalifika għal Diviżjoni 3. Mizzi kiseb 4.5/9 iżda dan ma kienx biżżejjed biex Malta tikkwalifika għall-fażi li jmiss.
F'Lulju 2020, Malta illaxkat il-miżuri tal-Covid u l-Federazzjoni Maltija taċ-Ċess organizzat it-turnew tal-Kandidati, li fih Mizzi kiseb il-ħames post. Ftit wara, ċess fuq il-bord reġa' ġie pprojbit minħabba l-pandemija tal-COVID.
Minn Jannar sa Mejju 2021, Mizzi lagħab u rebaħ kemm il-Blitz kif ukoll ir-Rapid Grand Prix, li kienu jikkonsistu f'sensiela ta' turnewijiet online organizzati mill-MCF, bħala sostitut taċ-ċess fuq il-bord matul il-pandemija. Il-MCF faħħret lil Jack għall-kisbiet tiegħu.
Fis-Sajf tal-2021, xi Federazzjonijiet u organizzazzjonijiet taċ-ċess Ewropej, bdew jorganizzaw turnewijiet fuq il-bord. Fl-aħħar ta' Lulju 2021, Mizzi kien mistieden jilgħab fil-Polonja fit-turnew Kommemorattiv ta' Irene Warajomskiej. Minkejja riżultat ta' 5/9 b'telfa waħda, 2 rebħiet u 6 draws, l-ELO ta' Jack sofra tnaqqis ta' 55. Huwa pparteċipa wkoll fit-tournament tal-Blitz fejn iffaċċja lil GM Bartosz Soćko.
Mizzi kien mistieden jilgħab għal ASD Pedone Isolano, klabb taċ-ċess ibbażat fi Sqallija, fiċ-CIS2021. Jack kiseb tliet rebħiet, sofra telfa waħda, u fl-aħħar logħba kiseb draw li kien meħtieġ għall-"promozione". Għaldaqstant it-tim ġie promoss mis-Serie C għas-Serie B.
Kampjonati
L-MCF organizza l-Kandidati 2021 f'dik li kienet imlaqqma verżjoni "redux" wara li kellha tiġi skedata mill-ġdid minħabba l-pandemija. Mizzi spiċċa fit-tieni post fit-tournament, li tah post fl-aħħar stadju tal-Kampjonati.
Mizzi pparteċipa fil-Kampjonati Junior 2021 u rebaħ it-titlu ta' Champion Junior U18 mingħajr telfa. Lagħab ukoll fil-kampjonat Ewropew tal-Blitz tan-Nazzjonijiet Żgħar (ESNA) f'Malta u ġab draw kontra ċ-Champion Dinjija Anzjana tan-Nisa, WGM Berend Elvira.
Mizzi pparteċipa għall-ewwel darba u spiċċa fit-tielet post fl-aħħar fażi tal-kampjonati li saru minn Diċembru 2021 sa Jannar 2022.
F'Marzu 2022, ta' 16-il sena, Mizzi sar il-Junior Champion (U20) taċ-Ċess ta' Malta b'6.5/7.
Aktar tard dik is-sena, huwa spiċċa fl-għaxar post fil-Kandidati 2022. Huwa kiseb tliet rebħiet, draw, u tliet telfiet.
Ir-rebħa ta' Mizzi tal-Kampjonat tal-Juniors U-20 kisbitlu post fit-Tim Nazzjonali Malti taċ-Ċess. Għaldaqstant, f'Awwissu 2022, Jack ipparteċipa għall-ewwel darba fl-44 Edizzjoni tal-Olimpjadi taċ-Ċess li saru f'Chennai, Indja fejn Mizzi kiseb 3 rebħiet u draw.
Mizzi lagħab fil-Kampjonat Dinji taċ-Ċess taż-Żgħażagħ li sar f'Mamaia, ir-Rumanija matul Settembru 2022. Huwa kiseb 3 rebħiet, 2 draws u 6 telfiet.
F'Ottubru 2022, Mizzi rrappreżenta lil Malta fir-4 Kampjonat Ewropew tan-Nazzjonijiet iż-Żgħar li saru fil-Liechtenstein fejn spiċċa fil-ħames post, u kiseb144 punt ELO. Huwa kiseb rebħiet kontra IM Berend Fred (ELO 2300) u FM Michaelides Konstantinos (ELO 2304).
Fl-aħħar t'Ottubru 2022 Mizzi ipparteċipa fil-Kampjonat Dinji tad-Dilettanti taċ-Ċess li saru f'Malta u li kienu inawgurati mill-President tal-FIDE, Arkady Dvorkovich . Mizzi spiċċa ir-4 fit-turnew Blitz li kien parti minn dawn il-kampjonati. Lagħab fil-kategorija U-2300 tal-avveniment ewlieni taċ-ċess klassiku fejn rebaħ tliet logħbiet, inkluż rebħa kontra l-Amerikani Alex Cherniak (ELO 2246), u kiseb żewġ draws. Huwa sofra erba' telfiet, kollha kontra plejers ta' ELO ogħla.
Fil-bidu tal-Kampjonati Dinji tad-Dilettanti taċ-ċess 2022, il-klassifikazzjoni ELO ta' Mizzi kienet 1808. Wara dan it-tournament, l-ELO tiegħu żdied b'251 f'perjodu wieħed li rriżulta f' ELO ta' 2059.
F'Diċembru 2022, Jack sar iċ-Champion Nazzjonali taċ-Ċess Rapidu u ċ-Champion Nazzjonali taċ-Ċess Blitz wara li rebaħ żewġ kampjonati Nazzjonali f' jum wieħed .
Referenzi
Nies ħajjin
Twieldu fl-2006
Ċess
Sportivi Maltin
Sport |
29396 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Joga%20a%20chave | Joga a chave | Joga a chave (bil-Malti: Itfagħli ċ-ċavetta) hija kanzunetta Brażiljana komposta fl-1952 mill-kompożitur u kantant Adoniran Barbosa flimkien mar-radju-ġurnalist Osvaldo Moles.
Storja
Il-kanzunetta tirrakkonta dwar raġel li kellu drawwa li jixrob u dejjem kien imur lura d-dar tard bil-lejl. Martu dejjem kienet issakkru barra u talab lill-imħabbtu biex titfagħlu ċ-ċavetta, għax barra kien kollox ħażin u allura mhux se jkompli jfixkel l-irqad tagħha.
Versi
Interpretazzjonijiet
1990 – Demônios da Garoa
2012 – Dona Zaíra
Referenzi
Ħoloq esterni
Partitura ta' "Joga a chave"
Kanzunetti Brażiljani |
29397 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Bragan%C3%A7a%20%28Par%C3%A1%29 | Bragança (Pará) | Bragança hija l-belt muniċipalità ta' l-istat tal-Pará fin-nofsinhar tal-Brażil.
Hija tinsab fil-bokka tax-Xmara Amazon fejn ix-xmara tmur fl-Oċean Atlantiku.
F’din il-belt inbena l-isptar S. Antonio Maria Zaccaria mill-missirijiet Barnabiti, li jieħu ħsieb in-nies foqra.
Gallerija
Ħoloq esterni
https://braganca.pa.gov.br/
Bliet tal-Brażil |
29398 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Bra%C5%BCilja | Brażilja | Brażilja jew Brasilia hija l-belt kapitali tal-Brażil. Sal-2017 fiha kienu joqogħdu 3,039,444 persuna.
Inbniet bejn l-1956 u l-1960 u saret il-belt kapitali fil-21 ta’ April 1960. Brażilja hija inkluża fid-Distrett Federali, maħluq minn Juscelino Kubitschek fi ħdan l-istat ta' Goiás.
Gallerija
Ħoloq esterni
https://www.df.gov.br/
Bliet tal-Brażil
Bliet kapitali fl-Amerika
Siti ta' Wirt Dinji |
29400 | https://mt.wikipedia.org/wiki/G%C5%BCira%20ta%27%20Pico | Gżira ta' Pico | Il-Gżira ta' Pico (bil-Portugiż: Ilha do Pico; pronunzjata: [ˈiʎɐ du ˈpiku]) hija gżira fil-Grupp Ċentrali tal-Ażores, il-Portugall. Il-pajsaġġ huwa kkaratterizzat minn vulkan, Ponta do Pico, li huwa l-ogħla muntanja fl-Ażores u fil-Portugall, u l-ogħla elevazzjoni tal-Katina tal-Atlantiku Nofsani. Skont it-tradizzjoni tal-poeta Portugiż, Raul Brandão, Pico tissemma bħala Ilha Preta ("Gżira Sewda"), minħabba l-ħamrija vulkanika sewda tagħha, li jiffurmaw il-vinji ddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO li fl-imgħoddi ppermettew l-iżvilupp tal-ekonomija tal-gżira. Il-Gżira ta' Pico hija t-tieni l-ikbar gżira tal-Ażores u ġeoloġikament hija l-iktar waħda li ffurmat reċentement, u għandha madwar 300,000 sena.
Storja
Id-data eżatta tal-iskoperta tal-gżira mhix magħrufa. Madankollu, fl-Atlas Katalan tal-1375, il-Gżira ta' Pico tidher flimkien ma' diversi gżejjer oħra tal-Ażores, bl-isem ta' li colunbj. Fil-mappa ta' Cristoforo Soligo tal-1475, il-Gżira ta' Pico hija deskritta kemm bħala l-gżira Dom Diniz (jew São Diniz) kif ukoll bħala Insula Columbi.
Għalkemm l-Ażores ilhom abitati mill-1439, l-insedjament fuq il-Gżira ta' Pico beda biss fis-snin 80 tas-seklu 15 meta l-Gżira ta' Pico kienet taħt il-kontroll tal-gżira fil-qrib ta' Faial. Huwa maħsub li l-Gżira ta' Pico kienet l-aħħar gżira tal-Grupp Ċentrali li ġiet okkupata.
F'ittra datata t-28 ta' Marzu 1481, l-amministratur tal-Ażores, D. Beatriz, ta l-pussess tal-Gżira ta' Pico lill-ewwel kaptan tad-donatarie, D. Álvaro d'Ornelas, resident tal-gżira ta' Madeira, bil-kundizzjoni li jippopola l-gżira (il-'Kaptana', spiss nobbli, kisbu drittijiet tal-art f'reġjuni mhux importanti biżżejjed biex ikollhom 'gvernatur', u kienu mod irħis biex l-istat jinsedja territorju ġdid). d'Ornelas ma rnexxilux jattira insedjaturi, u għalhekk fid-29 ta' Diċembru 1482, il-kaptan Fjamming tal-gżira ta' Faial, 7 km minn Pico, Jós d'Hutra, sar kaptan ġdid. It-trasferiment tal-Gżira ta' Pico lil Jós d'Hutra mhux biss jikkonferma li Pico ma kinitx ikkolonizzata fl-aħħar tas-seklu 15, iżda juri wkoll l-interess li l-popolazzjoni tal-gżejjer tal-grupp ċentrali tingħata spinta. Wieħed seta' jifhem din l-ispinta minħabba l-importanza ġeoekonomika tal-arċipelagu tal-Ażores li kienet qed tiżdied dak iż-żmien, filwaqt li l-monarkija Portugiża kienet qed tespandi lejn il-Marokk u lejn il-kosta tal-Punent tal-Afrika.
Il-popolazzjoni kibret bil-mod, parzjalment minħabba diffikultajiet marbuta mal-kultivazzjoni tal-qamħ. Sal-1587, kien hemm inqas minn 3,000 abitant. Il-kwalità tal-ħamrija hija kkundizzjonata mill-ħamrija vulkanika li tikkonsisti l-iktar minn bażalt reċenti b'erożjoni ħafifa (iddeżinjata bħala "biscoitos" jew "mistérios"). Xi eżempji jinkludu l-Mistério de São João, li rriżultat minn żbroff tal-1718. Barra minn hekk, hemm ftit xmajjar fuq il-gżira meta mqabbel ma' partijiet oħra tal-arċipelagu. L-aħħar żbroffar ta' magma seħħ fl-1718 u fl-1720 u ġġenera tliet koni bl-irmied vulkaniku (Mistérios): Santa Luzia u São João fl-1718 u Silveira fl-1720.
Apparti minn xi ftit skjavi li ntbagħtu biex jirgħu n-nagħaġ f'iżolament qabel l-insedjament Ewropew, l-ewwel abitanti tal-gżira kienu primarjament Portugiżi, iżda ta' oriġini differenti. L-insedjaturi ta' oriġini Portugiża waslu minn partijiet differenti tal-metropoli, uħud għaddew mill-gżira ta' Madeira jew minn gżejjer oħra tal-Ażores, partikolarment Terceira. Xi individwi kellhom oriġini nobbli, u kellhom il-pussess ta' artijiet u ta' oġġetti; kien hemm lajċi u membri regolari tal-kleru, speċjalment Franġiskani; u grupp ieħor kien magħmul minn merkanti, artiġjani, bdiewa u ħaddiema tas-sengħa. Għadd żgħir ta' Lhud ġew mill-bidu tas-seklu 16, u kien hemm skjavi ta' oriġini Afrikana li kienu jrabbu l-annimali, jaħdmu l-art u jagħmlu xogħol domestiku. L-ewwel muniċipalità fil-Gżira ta' Pico ġiet stabbilita f'Lajes, fejn kien disponibbli l-ilma ħelu (kif joħroġ fid-dieher mill-isem ta' Ribeiras fir-raħal).
Madwar 9,000 ruħ kienu jgħixu fil-Gżira ta' Pico sal-1695. Il-Gżira ta' Pico telgħet 'il fuq fil-ġerarkija urbana mill-ħames l-ikbar ċentru fl-Ażores għar-raba', wara São Miguel, Terceira u Faial. Sa nofs is-seklu 18, il-popolazzjoni kienet qabżet id-19,000 ruħ. Fl-1542, l-abitanti tat-Tramuntana tal-gżira staqsew lir-Re João III biex jinħoloq it-tieni villaġġ, biex b'hekk ikun hemm iktar ordni f'ekonomija li kienet mifnija mis-serq u mill-korruzzjoni. Ġiet stabbilita São Roque do Pico. Kien biss ferm wara, meta r-rabta bejn il-gżejjer ta' Pico u ta' Faial issaħħew iktar, li kien hemm il-ħtieġa li tinħoloq it-tielet muniċipalità. Madalena ġiet stabbilita fl-1723 (il-belt ikbar ta' Horta tinsab 7 km 'il bogħod fuq il-Gżira ta' Faial, u kienet il-post fejn ħafna mis-sidien tal-proprjetajiet u l-produtturi tal-inbid tal-gżira kienu jgħixu).
Il-gżejjer ta' Pico u ta' Faial kienu amministrati b'mod konġunt sal-1766, meta l-Gżira ta' Pico saret parti integrali tal-Provinċja tal-Ażores, immexxija minn kaptan-ġeneral ibbażat f'Angra. Iċ-ċentralizzazzjoni tal-governanza b'dan il-mod ma tantx kellha suċċess: fl-1836, in-nies tal-Gżira ta' Pico ġew integrati mill-ġdid f'unità amministrattiva iżgħar, it-tielet distrett tal-Ażores, mal-gżejjer ta' Faial, Flores u Corvo.
L-insedjaturi inizjalment kienu jkabbru l-qamħ u xi żebbuġ, u żviluppaw ukoll industrija tal-Isatis tinctoria, bħalma kien hemm fuq Faial (abbażi ta' likeni li kienu esportati lejn il-Fjandri biex jiġu prodotti l-kuluri kummerċjali). Iż-żewġ gżejjer spiss kienu jikkondividu attivitajiet għall-għajxien. Il-vitikultura, megħjuna mill-ħamrija iktar rikka li tinstab fil-mikroklimi adattati, kibret b'mod rapidu. L-industrija ġiet imfixkla mill-aħħar żbroffar vulkaniku, iżda l-vitikultura żiedet b'mod konsiderevoli l-opportunitajiet kummerċjali biex wieħed jaqla' l-għajxien tiegħu. Il-produzzjoni tal-inbid famuż ta' Pico magħruf bħala verdelho, li tmur lura żewġ sekli, kienet apprezzata ferm f'bosta pajjiżi (inkluż l-Ingilterra u l-Amerki u saħansitra fil-palazzi tal-ksari Russi). Il-vitikultura marret lura bit-tifqigħa tal-moffa żajbrija u l-phylloxera matul nofs is-seklu 19, u ħolqot kriżi fuq il-gżira li damet sas-seklu 20.
L-attività ekonomika maġġuri l-oħra kienet il-kaċċa tal-balieni. Il-preżenza ta' bastimenti Amerikani u Brittaniċi tal-kaċċa tal-balieni fl-ibħra tal-Ażores fl-aħħar tas-seklu 18 stabbilizzat l-ekonomija. Il-kaċċa tal-gabdoll saret l-industrija primarja madwar il-Gżira ta' Pico sakemm ġiet abolita fl-1986. Il-fabbrika tal-kaċċa tal-balieni issa saret mużew.
Ġeografija
Ġeografija fiżika
Il-Gżira ta' Pico tinsab 17.5-il kilometru fin-Nofsinhar ta' São Jorge u seba' kilometri biss fil-Lvant ta' Faial, fil-Grupp Ċentrali ta' gżejjer, żona magħrufa kollokjalment bħala O Triângulo (it-Triangolu). Il-Gżira ta' Pico hija twila 46.3 kilometru, b'wisa' massima ta' madwar 16-il kilometru; u b'hekk hija t-tieni l-ikbar gżira tal-Ażores. Il-151.8 km ta' kosta hija kemxejn imwaqqfa b'daħliet u b'qaliet. L-aċċessibbiltà għall-baħar ma tippreżenta l-ebda diffikultà, għajr f'xi sezzjonijiet fejn hemm irdumijiet kbar u mhux stabbli, soġġetti għal ċedimenti frekwenti tal-art (bħalma wieħed jista' jara l-iktar fil-Grigal u fix-Xlokk). L-għasafar tal-baħar igawdu minn kundizzjonijiet favorevoli biex ibejtu f'dawn il-ħabitats, b'mod partikolari l-ispeċijiet ta' ċirlewwa (Sterna hirundo u Sterna dougallii) u ta' garnija (Calonectris borealis). Is-sottostrati tal-blat huma prevalenti tul il-kosta (ħaġar kbar li jalternaw maċ-ċagħaq) u ma hemm l-ebda bajja tar-ramel, iżda hemm bosta għadajjar li jiffurmaw minħabba l-marea u daħliet naturali li jintużaw għall-għawm.
Tul il-pjanura ċentrali tal-koni vulkaniċi sal-kosta tal-Lvant, il-pajsaġġ huwa mimli krateri u koni mimlijin b'lagi, u huwa dominat mill-vulkan antik ta' Topo. Ġeomorfoloġikament, il-gżira hija magħmula minn tliet unitajiet:
il-Vulkan ta' Topo - dan jinsab fin-naħa l-iktar fin-Nofsinhar tal-gżira, u jikkorrispondi għal vulkan antik qisu tarka maħluq bit-trikkib ta' diversi flussi ta' lava u meqrud mill-erożjoni u miċ-ċedimenti tal-art;
il-Promontorju ta' Achada - dan huwa estiż min-naħa tal-Lvant tal-gżira sal-istratovulkan, u huwa żona assjali li tinkludi koni tal-lava u flussi vulkaniċi tul katina muntanjuża mimlija krateri mimlijin b'lagi, kif ukoll b'arbuxelli u b'foresti densi. Il-koni f'dan ir-reġjun huma orjentati tul assi tal-Punent Majjistru u Nofsinhar ix-Xlokk u jibqgħu sejrin tul mogħdija mil-Lvant għall-Punent bejn strutturi vulkaniċi oħra;
il-Vulkan ta' Pico - dan jokkupa l-parti tal-Punent tal-gżira, u jikkorrispondi għal vulkan ċentrali b'altitudni ta' 2,351 metru (7,713 pied), li nħoloq permezz ta' bosta żbroffar vulkaniku tat-tip ta' Hawaii u Stromboli. Mal-ġnub tal-vulkan hemm koni tal-lava u tal-flussi vulkaniċi diversi ħafna li ffurmaw tul fratturi u xquq radjali.
Ġeneralment, l-istrutturi tettoniċi tal-Gżira ta' Pico huma orjentati mill-Punent Majjistru għal-Lvant ix-Xlokk u tul assi mill-Grigal għal-Lbiċ. L-assi prinċipali jikkontrolla l-istrutturi ewlenin, speċjalment il-vulkan prinċipali ta' Pico, filwaqt li l-assi sekondarju jaffettwa l-fratturi u x-xquq radjali tul il-pjanura ċentrali u l-vulkan fil-Lvant.
B'mod simili għall-istrutturi ġeomorfoloġiċi deskritti hawn fuq, il-formazzjonijiet vulkaniċi tal-art ġew identifikati minn Madeira (1998) fl-unitajiet li ġejjin:
il-Kumpless Vulkaniku ta' Lajes - fih l-eqdem strutturi vulkaniċi, u huwa magħmul minn vulkani, lava u detriti li għandhom bejn 35,000 u 300,000 sena ilu; jinkludi l-istrutturi tal-parti tal-Lvant tal-gżira, inkluż il-vulkan antik ta' Topo.
il-Kumpless Vulkaniku ta' Calheta de Nesquim - imur lura għal madwar 230,000 sena ilu; huwa żona ta' xquq vulkaniċi b'koni u lava bażaltika, assoċjata mal-Pjanura ta' Achada, u l-bosta xquq tul il-promontorju ċentrali tal-gżira.
il-Kumpless Vulkaniku ta' Madalena - l-iżjed kumpless vulkaniku reċenti, bi żbroffar ġeoloġiku u storiku; jinkludi l-istratovulkan bażaltiku ta' Pico, iżda anke ħafna mill-koni, mix-xquq u mill-fluss tal-lava madwar il-quċċata ta' 2,351 metru tiegħu.
L-aħħar żbroffar vulkaniku (dibattibbli) seħħ fl-1963, bi żbroff żgħir taħt il-baħar lil hinn mill-kosta tal-Majjistral (fit-Tramuntana ta' Cachorro f'Santa Luzia). Qabel dan, kien hemm attività vulkanika maġġuri fil-fluss tal-lava mhux biss fiż-żoni ta' Prainha (1562-1564), Santa Luzia (1718), São João (1718) u Silveira (1720). Il-mogħdijiet minn fejn għaddew il-fluss tal-lava għadhom viżibbli; dawk tas-seklu 16 u tal-1718 kienu partikolarment sostanzjali, u kienu estiżi fuq iktar minn 10 kilometri. Illum il-ġurnata, l-unika evidenza viżibbli ta' vulkaniżmu attiv jidher fil-quċċata tal-vulkan ta' Pico, fil-bażi u fuq ġewwa ta' Piqueninho (il-quċċata żgħira fil-quċċata vulkanika l-kbira); f'din iż-żona jkun hemm emissjonijiet irregolari mix-xquq vulkaniċi. Barra minn hekk, ikun hemm emissjonijiet fuq il-ġnub tal-Lvant f'altitudni ta' bejn 1,500 metru u 2,000 metru. Instabu wkoll żoni ta' degassifikazzjoni tul ix-xaqq vulkaniku assoċjat mal-Lagoa do Capitão u ieħor fil-Vulkan ta' Topo, kif ukoll fawwara rikka bis-CO2 fiż-żona ta' Silveira.
Terremoti
Il-Gżira ta' Pico, bħall-gżejjer l-oħra kollha, hija suxxettibbli għal avvenimenti sismiċi, għalkemm l-epiċentri tagħhom primarjament ġew lokalizzati fil-Fliegi ta' Faial-Pico jew Pico-São Jorge. Tliet terremoti tettoniċi sinifikanti biss affettwaw il-Gżira ta' Pico mill-bidu tal-insedjament tagħha: it-terremot tal-1757, li kkawża ħsara sinifikanti fir-reġjun tal-Lvant tal-gżira, inkluż il-mewt ta' 11-il persuna u t-tiġrif ta' knisja u ta' xi djar; il-kriżi sismika tal-1973 (Ottubru 1973 - Mejju 1974) fejn it-terremot prinċipali (b'kobor ta' 5.5) ikkawża ħsara konsiderevoli lil 604 dar fil-Gżira ta' Faial u lil 2,000 dar fil-Gżira ta' Pico, fejn kważi 5,000 ruħ baqgħu bla saqaf fuq rashom; u t-terremot tad-9 ta' Lulju 1998, l-iżjed terremot qawwi li qatt ġie rreġistrat fl-aħħar 30 sena, b'epiċentru ħames kilometri fil-Grigal ta' Ponta da Ribeirinha, fuq il-Gżira ta' Faial, b'kobor ta' 5.8. Inħass fuq il-Gżira ta' Pico, b'livell ta' intensità massima ta' VII fuq l-iskala ta' Mercall; xi djar ġarrbu xi ħsarat u kollox ġie mheżżeż. Terremoti vjolenti oħra li affettwaw il-gżira jinkludu: l-avvenimenti sismiċi tal-1957-1958 assoċjati mal-iżbroffar tal-vulkan ta' Capelinhos (fil-Gżira ta' Faial), it-terremot ta' Frar 1964 fuq il-Gżira ta' São Jorge, u t-terremot tal-1926, b'epiċentru rreġistrat fil-Fliegu ta' Faial-Pico.
Bijoma
Skont il-mappa tal-2018 tal-okkupazzjoni tal-art tal-Ażores, meta mqabbel mal-gżejjer l-oħra tal-arċipelagu, il-Gżira ta' Pico, kemm bħala proporzjoni kif ukoll bħala erja totali tal-art, għandha l-ikbar erja ta' foresti nattivi intatti tas-siġar tar-rand (laurisilva), u ta' foresti ta' siġar bil-weraq wesgħin (li jinkludu speċijiet introdotti bħall-Pittosporum undulatum), li jokkupaw, rispettivament, 2.9 % u 30 % tal-gżira. Il-Gżira ta' Pico hija l-unika gżira fl-Ażores fejn il-mergħat u l-bwar tal-ħaxix mhumiex il-pajsaġġ dominanti (jirrappreżentaw madwar 29 % biss tat-territorju).
Bħall-kumplament tal-Ażores, il-Gżira ta' Pico ġarrbet deforestazzjoni estensiva wara l-okkupazzjoni tagħha. Filwaqt li xi artijiet, speċjalment mal-kosta, intużaw għall-abitazzjonijiet, il-maġġoranza kienu u għadhom jintużaw għall-biedja, għat-trobbija tal-bhejjem u għall-industrija tal-injam (tal-Cryptomeria). Barra minn hekk, diversi introduzzjonijiet ta' speċijiet eżotiċi fis-seklu 19, bħall-Hydrangea macrophylla, il-Pittosporum undulatum, il-Hedychium gardnerianum u l-Psidium cattleyanum, irriżultaw fl-invażjoni u l-qerda tal-ħabitats nattivi l-oħra.
Gaspar Frutuoso ta deskrizzjoni fil-qosor tal-flora tal-gżira seklu wieħed wara l-okkupazzjoni:"Madwar il-gżira kollha hemm bosta siġar tal-injam taċ-ċedru [Juniperus brevifolia], sanguinho [Frangula azorica], siġar taċ-ċirasa qarsa [Prunus lusitanica], pau branco [Picconia azorica], faias [Morella faya], siġar tar-rand [Laurus azorica], u fuq kollox, siġar tal-injam tat-Taxus baccata, li jinstabu biss fil-Gżira ta' Pico [...] Hemm bosta rqajja' tas-siġar taċ-ċedru, tal-pau branco, tar-rand, tal-faia, tat-tamujo [Myrsine africana], arbuxelli [Erica azorica] kbar qishom siġar, sanguinhos, zimbro u laurustinus [Viburnum treleasei] [...]"
— Gaspar Frutuoso, l-aħħar tas-seklu 16, Saudades da Terra, il-Ktieb VI. Iktar minn terz taż-żoni protetti tan-Natura 2000 tal-Ażores jinsabu fil-Gżira ta' Pico. Il-gżira għandha wkoll l-ikbar għadd ta' għerien vulkaniċi tal-lava fl-arċipelagu, saħansitra 86 minn 225.
Klima
Il-Gżira ta' Pico, bħall-kumplament tal-gżejjer tal-arċipelagu, għandha klima marittima miti bi preċipitazzjoni għolja għall-biċċa l-kbira tas-sena, umdità għolja u riħ kostanti. Madankollu, minħabba l-varjazzjoni topografika mhux tas-soltu tagħha, it-temperaturi u l-livelli ta' preċipitazzjoni jvarjaw b'mod sinifikanti skont l-altitudni u l-post (ġeneralment, ix-xita tinżel l-iktar fil-Lvant). It-temperaturi jvarjaw b'madwar 8 °C bejn l-iktar xahar kiesaħ u sħun (Frar u Awwissu rispettivament).
F'elevazzjonijiet iktar baxxi, fejn tirresjedi l-biċċa l-kbira tal-popolazzjoni, il-Gżira ta' Pico għandha klima sottotropikali umduża (Köppen: Cfa; Thornthwaite: B) bi xtiewi miti u bix-xita (b'temperatura medja ta' madwar 14.5 °C (58.1 °F)) u bi sjuf sħan u ferm iktar nexfin (b'temperatura medja ta' madwar 22 °C (72 °F)) għalkemm ġeneralment mhux nexfin biżżejjed biex jiġu kklassifikati bħala Mediterranji. Għandha temperatura medja annwali ta' 17.5–18 °C (63.5–64.4 °F) u preċipitazzjoni ta' madwar 1,000 sa 1,600 mm (39 sa 63 pulzier) kull sena, għalkemm saħansitra 2,000 mm (79 pulzier) huma tipiċi tul il-kosta ċentrali tal-Grigal (São Roque, Prainha u Santo Amaro). Minħabba l-umdità relattiva għolja tagħha (madwar 80 %), is-sjuf jistgħu jinħassu li jkunu kemxejn iktar sħan milli fil-fatt ikunu.
F'elevazzjoni ogħla, bħall-Promontorju ta' Achada, it-temperaturi jkunu iktar kesħin u l-preċipitazzjoni tiżdied, b'hekk ikun hemm tranżizzjoni lejn klima oċeanika bix-xita (Köppen: Cfb; Thornthwaite: A), l-umdità relattiva medja tibqa' madwar 90 % u ċ-ċpar prodott mit-tberrid tal-mases tal-arja li jakkumulaw mill-oċean huwa persistenti, u min-naħa l-oħra, joħloq ambjent tipiku ta' foresta tas-sħab. Postijiet bħal-laguni ta' Caiado u ta' Paul ikollhom, rispettivament, 4,698 u 3,357 millimetru (185.0 u 132.2 pulzier) ta' preċipitazzjoni kull sena u huwa rikonoxxut li l-Muntanja ta' Pico jkollha l-ogħla preċipitazzjoni annwali fil-Portugall (iktar minn 5,000 mm (200 pulzier) fis-sena max-xaqlibiet tal-Grigal tal-vulkan).
F'madwar 1,200 m (3,900 pied), il-klima ssir oċeanika sottopolari (Cfc) (kemxejn komparabbli mal-Gżejjer Faroe). Meta l-altitudni taqbeż l-1,500 metru (4,900 pied) u jinqabeż is-saff tal-konfini planetarja, il-preċipitazzjoni u l-livelli ta' umdità jonqsu kif wieħed jasal qrib il-quċċata tal-vulkan b'preċipitazzjoni medja ta' madwar 500 millimetru (20 pulzier). It-temperaturi fil-quċċata tal-istratovulkan (~2,300 metru (7,500 pied) 'il fuq mil-livell tal-baħar) ilaħħqu medja ta' 2 °C (36 °F) u l-borra spiss tinżel fix-xhur l-iktar kesħin, u dan huwa wieħed mill-ftit postijiet fl-arċipelagu fejn dan il-fenomenu jseħħ. Il-klima hija kklassifikata bħala alpina fuq nett.
Il-Gżira ta' Pico rreġistrat l-ogħla temperatura li qatt ġiet irreġistrata fl-Ażores, 32.1 °C (89.8 °F) fis-7 ta' Settembru 1985 fl-Ajruport tal-Gżira ta' Pico u għalkemm ma hemm l-ebda stazzjon klimatiku fuq il-Muntanja ta' Pico, x'aktarx li l-gżira rreġistrat ukoll l-iżjed temperatura baxxa li qatt ġiet irreġistrata fl-arċipelagu.
Ġeografija umana
Id-diffikultajiet ġeoloġiċi, ġeomorfoloġiċi u klimatiċi kellhom (u għad għandhom) rwol determinanti fl-attività ekonomika, fid-distribuzzjoni tal-agglomerazzjonijiet urbani u fl-evoluzzjoni demografika. Ix-xejra tal-insedjament huwa eżempju tajjeb tal-adattament nattiv għall-ġeografija fiżika speċifika ta' din il-gżira, li żviluppat l-iktar tul il-kosta u tul it-toroq tal-komunikazzjoni. Iċ-ċentri urbani u l-muniċipalitajiet prinċipali jinsabu qrib il-baħar: Madalena, São Roque do Pico u Lajes do Pico.
Fir-rigward tal-imġiba demografika, il-popolazzjoni kompliet tonqos minn nofs l-aħħar seklu, u din ix-xejra għadha għaddejja sa llum il-ġurnata. Madankollu, is-snin 60 u 70 tas-seklu 20 kienu deċennji fejn kien hemm rata ta' varjazzjoni fil-popolazzjoni li kienet iktar negattiva, minħabba ż-żieda intensiva fl-emigrazzjoni li ġiet iġġenerata f'dak iż-żmien u li kienet ġeneralizzata fl-arċipelagu kollu. Għad-differenza ta' gżejjer oħra fl-Ażores, fis-snin 90 tas-seklu 20 is-sitwazzjoni ma nbidlitx, u baqgħet tirreġistra varjazzjoni negattiva fil-popolazzjoni (-2.6 %), saħansitra ogħla minn dik irreġistrata fis-snin 80 tas-seklu 20. Skont l-14-il Ċensiment Ġenerali tal-Popolazzjoni (INE, 2002), il-popolazzjoni kienet tammonta għal 14,806 abitant, jiġifieri kien hemm tnaqqis ta' 396 abitant meta mqabbel mal-1991. Fl-2001, il-muniċipalità ta' Madalena kellha l-ikbar popolazzjoni (6,136 ruħ), segwita minn Lajes do Pico (5,041 ruħ) u São Roque (3,629 ruħ). Id-densità tal-popolazzjoni (33.3 abitant/km2) kienet fost l-iktar baxxi fl-arċipelagu u l-istruttura tal-età wriet sinjali ta' tixjiħ, b'iktar minn 50 % tal-popolazzjoni b'età ta' bejn 25 u 64 sena, meta mqabbel ma' 30 % żgħażagħ u madwar 20 % anzjani.
As of 2021, the total population is estimated to be around 13,895 inhabitants.
Ekonomija
Storikament, il-Gżira ta' Pico kienet dipendenti ferm fuq il-Gżira ta' Faial għall-attivitajiet ekonomiċi, politiċi u soċjali tagħha, u għadha hekk sa llum il-ġurnata, għalkemm dan tnaqqas permezz tad-dinamiki imprenditorjali tal-popolazzjoni tagħha u permezz taċ-ċentralitajiet maħluqa mir-reġim awtonomu. Ir-relazzjonijiet mill-qrib mal-Gżira ta' Faial għadhom stabbiliti fir-rotot marittimi li jaqsmu l-fliegu kuljum. Is-sajd huwa wieħed mill-attivitajiet prinċipali tas-settur primarju, speċjalment is-sajd tat-tonn għall-industrija tat-tonn tal-laned, li timpjega l-iktar lin-nisa fl-ipproċessar tal-ħut. L-irziezet tal-baqar tal-ħalib jipprovdu l-materja prima lid-diversi fabbriki tal-ġobon, li jipproduċu prodotti apprezzati ferm għall-karatteristiċi artiġjanli tagħhom.
Attwalment, is-setturi sekondarji u terzjarji għandhom l-ikbar dinamiżmu, u jimpjegaw madwar 30 % u 50 % tal-popolazzjoni attiva, rispettivament, minħabba t-tkabbir fl-offerta tas-servizzi u l-installazzjoni ta' fergħat tal-amministrazzjoni reġjonali, li jiġġeneraw impjiegi speċjalizzati. Ir-rata ta' impjieg żdiedet fis-snin 90 tas-seklu 20, minn 35 % għal 40 %, u kuntrarjament għall-medja reġjonali, ir-rata tal-qgħad baqgħet stabbli mill-1991 sal-2001 (3.2 %). Madankollu, il-livell tal-edukazzjoni għadu baxx, u l-biċċa l-kbira tal-abitanti attendew biss l-ewwel ċiklu tal-edukazzjoni bażika. Ta' min jinnota li 4.3 % biss attendew l-edukazzjoni għolja, jiġifieri inqas mill-medja reġjonali (5.2 %). Din is-sitwazzjoni, flimkien mal-perċentwal li għadu sinifikanti ta' ħaddiema fis-settur primarju (20 %), tindika panorama mhux favorevoli f'termini ta' kwalifiki professjonali fost il-popolazzjoni attiva.
Bħal fi gżejjer oħra, it-turiżmu huwa attività emerġenti fil-Gżira ta' Pico, u jitqies bħala pilastru strateġiku għad-diversifikazzjoni tal-bażi ekonomika. L-offerta tal-akkomodazzjoni mxiet 'il quddiem, u pprovat tlaħħaq mad-domanda tas-suq li kulma jmur qed tqis lill-Gżira ta' Pico bħala destinazzjoni turistika, b'lukandi u akkomodazzjonijiet b'ħames stilel u b'akkomodazzjonijiet b'erba' stilel fiż-żoni rurali. Is-servizzi ta' appoġġ għall-viżitaturi u l-istabbilimenti ta' ristoranti, tal-kultura, tal-karozzi tal-kiri, tad-divertiment tat-turisti, fost l-oħrajn, qed jimmultiplikaw. Bħala ċ-ċentru prinċipali tal-kaċċa tal-balieni fl-Ażores, l-aġenti ekonomiċi kienu jafu kif jittrasformaw il-kaċċa tal-balieni f'negozju li qed jiffjorixxi, permezz tal-attivazzjoni mill-ġdid ta' attività anċestrali b'wirt kbir ta' interess storiku u kulturali (dgħajjes, bastimenti tal-kaċċa tal-balieni, punti tal-osservazzjoni, eks industriji tal-manifattura, eċċ.). Il-qbid tal-gabdoll (Physeter macrocephalus) għall-estrazzjoni taż-żejt u għall-produzzjoni tal-għalf għall-annimali waqaf għalkollox fis-snin 80 tas-seklu 20, minħabba s-sostituzzjoni ta' prodotti derivati mill-balieni u l-konformità mal-konvenzjonijiet internazzjonali. L-ewwel operatur tal-ġiti turistiċi biex wieħed jara l-balieni fetaħ f'Lajes do Pico, b'madwar 26 kumpanija marbuta ma' attivitajiet nawtiċi.
Inbid u vitikultura ta' Pico
Il-vitikultura fil-Gżira ta' Pico Island bdiet fl-aħħar tas-seklu 15, meta beda l-insedjament tal-gżira. Il-vinji tal-Verdelho kellhom il-kundizzjonijiet ideali biex jikbru u jimmaturaw fil-ħamrija vulkanika u fil-ħitan tas-sejjieħ vulkaniċi (magħrufa wkoll bħala currais). Iktar 'il quddiem, l-inbid ġie esportat lejn bosta pajjiżi fl-Ewropa u fl-Amerki, u laħaq saħansitra l-imwejjed tal-qorti Russa. Snin wara, il-produzzjoni tal-inbid ma baqgħetx attività ekonomika daqstant importanti daqs kemm kienet, minkejja tentattivi biex jittejbu l-varjetajiet u inċentivi għar-restawr tal-currais. Il-vinji, li jimmarkaw il-pajsaġġ tal-gżira u l-prattiki kulturali anċestrali, ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2004.
Turiżmu sostenibbli
Fl-2012, il-Gżira ta' Pico ngħatat il-Premju tad-Deheb għall-Kwalità tal-Kosta għall-isforzi tagħha biex issir destinazzjoni turistika sostenibbli. Għal din ir-raġuni wkoll, il-Gżira ta' Pico ntgħażlet għall-inklużjoni fl-atlas globali għat-turiżmu sostenibbli ta' DestiNet.
Sit ta' Wirt Dinji
Il-Pajsaġġ tal-Vitikultura tal-Gżira ta' Pico ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2004.
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (iii) "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; u l-kriterju (v) "Eżempju straordinarju ta' insedjament uman tradizzjonali, ta' użu tal-art jew ta' użu tal-baħar, li jirrappreżenta kultura (jew kulturi), jew interazzjoni umana mal-ambjent, speċjalment meta jkun sar vulnerabbli minħabba l-impatt ta' bidla irreversibbli".
Nies notevoli
José da Costa Nunes (twieled fl-1880 f'Candelaria do Pico – miet fl-1976), Kardinal tal-Knisja Kattolika Rumana, Isqof ta' Macao fl-1920-1940 u Patriarka tal-Indji tal-Lvant fl-1940-1953.
José Vieira Alvernaz (twieled fl-1898 f'Ribeirinha – miet fl-1986), prelat Portugiż, Isqof ta' Cochin, Arċisqof ta' Goa u Daman u Patriarka tal-Indji tal-Lvant.
Arquimínio Rodrigues da Costa (twieled fl-1924 f'São Mateus – miet fl-2016), prelat tal-Knisja Kattolika, Isqof tad-Djoċesi ta' Macao fl-1976-1988.
Fernando Machado Soares (twieled fl-1930 f'São Roque do Pico – miet fl-2014), kantant tal-fado, poeta, kompożitur, ġurista u mħallef irtirat.
Manuel da Silva Rosa (twieled fl-1961 f'Madalena), kittieb Portugiż Amerikan dwar Kristofru Kolombu
Caesar DePaço (twieled fl-1965 f'Madalena), negozjant kontroversjali u eks konslu għall-Portugall u għal Cabo Verde.
Duarte Freitas (twieled fl-1966 f'São Roque do Pico), politiku u eks Membru tal-Parlament Ewropew.
Gallerija
Referenzi
Siti ta' Wirt Dinji
Gżejjer
Portugall |
29401 | https://mt.wikipedia.org/wiki/C%C3%A1ceres%20%28Spanja%29 | Cáceres (Spanja) | Cáceres (bl-Ispanjol: [ˈkaθeɾes]) hija belt li tinsab fil-komunità awtonoma ta' Extremadura, Spanja. Hija l-belt kapitali u l-iżjed muniċipalità popolata tal-provinċja ta' Cáceres.
Cáceres tinsab qabel is-Sierra de la Mosca, katina mudesta ta' għoljiet. Hija parti mill-Vía de la Plata ("Rotta tal-Fidda") tal-Pellegrinaġġ ta' San Ġakbu li tgħaddi mill-Punent tal-Peniżola Iberika mit-Tramuntana għan-Nofsinhar.
Il-muniċipalità għandha erja ta' 1,750.33 km2 (675.81 mil kwadru), l-ikbar fi Spanja. Fl-2014 il-popolazzjoni tal-belt kienet tammonta għal madwar 96,000 ruħ. Il-belt iffortifikata Medjevali ġiet iddeżinjata bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO.
Storja
Kien hemm insedjamenti qrib Cáceres minn żmien il-preistorja. Evidenza ta' dan tinstab fl-għerien ta' Maltravieso u ta' El Conejar. Il-belt ġiet stabbilita mir-Rumani fil-25 Q.K.
Iċ-ċentru storiku (Parte Antigua) għad għandha s-swar antiki tagħha; dan il-parti tal-belt hija magħrufa sew għall-bosta bejtiet taċ-ċikonji. Is-swar jipproteġu ambjent ta' belt Medjevali bl-ebda sinjal ta' modernità, u minħabba f'hekk bosta programmi u films televiżivi nħadmu hemmhekk. L-Università ta' Extremadura, u żewġ osservatorji astronomiċi, jinsabu f'Cáceres. Il-belt hija s-sede wkoll tad-Djoċesi Kattolika Rumana ta' Coria-Cáceres.
Cáceres ġiet iddikjarata Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1986 minħabba t-taħlita ta' arkitetturi Rumani, Għarab, Gotiċi tat-Tramuntana u Rinaxximentali Taljani. B'kollox hemm tletin torri minn żmien il-Musulmani f'Cáceres, u l-iżjed wieħed famuż huwa t-Torre de Bujaco.
L-oriġini ta' Cáceres imorru lura għall-preistorja, kif joħroġ fid-dieher mit-tpittir fl-Għar ta' Maltravieso. L-għar fih mijiet ta' pitturi, inkluż l-eqdem tpittir fl-għerien fid-dinja tal-kontorn ta' id bl-aħmar li għandha iktar minn 67,000 sena. Din saret 20,000 sena qabel il-wasla tal-Homo sapiens fl-Ewropa u b'hekk huwa maħsub li t-tpittir sar min-Neanderthal. Il-viżitaturi jistgħu jaraw fdalijiet minn żmien il-Medju Evu, mill-okkupazzjoni Rumana, mill-okkupazzjoni Għarbija u mill-epoka tad-deheb tal-kultura Lhudija fi Spanja. Cáceres għandha erba' żoni prinċipali li jistgħu jiġu esplorati: iċ-ċentru storiku, il-kwartier Lhudi, iċ-ċentru modern u l-periferiji.
L-ewwel evidenza ta' bnedmin li għexu f'Cáceres tmur lura għall-era Paleolitika Aħħarija, għall-ħabta tal-25,000 Q.K. Cáceres bħala belt ġiet stabbilita bħala Castra Caecilia minn Quintus Caecilius Metellus Pius u bdiet tikseb l-importanza bħala belt strateġika taħt l-okkupazzjoni Rumana, u minn fdalijiet li nstabu fil-belt jidher ċar li diġà mill-25 Q.K. kienet belt fejn kien qed joktor il-ġid. Xi fdalijiet tal-ewwel swar tal-belt li nbnew mir-Rumani fis-sekli 3 u 4 għadhom jeżistu, inkluż daħla, l-Arco del Cristo.
Wara l-waqgħa tal-Imperu Ruman tal-Punent, il-belt ġiet okkupata mill-Viżigoti, u daħlet f'perjodu ta' deklin sal-ħakma tal-Għarab fis-seklu 8. Il-belt qattgħet il-ftit sekli ta' wara l-iktar taħt it-tmexxija tal-Għarab, għalkemm is-setgħa alternat diversi drabi bejn l-Għarab u l-Kristjani. Matul dan iż-żmien, l-Għarab reġgħu bnew il-belt, inkluż is-swar, palazzi, u diversi torrijiet, inkluż it-Torre de Bujaco. Cáceres reġgħet inħakmet mill-Kristjani fis-seklu 13 (1229). Matul dan il-perjodu l-belt kellha kwartier importanti tal-Lhud: fis-seklu 15 meta l-popolazzjoni totali kienet tlaħħaq l-2,000 ruħ, kważi 140 familja Lhudija kienet tgħix f'Cáceres. Il-popolazzjoni Lhudija ġiet imkeċċija mir-Reġina Isabella u Ferdinandu ta' Aragona fl-1492, iżda ħafna fdalijiet tal-preżenza Lhudija tal-perjodu għadhom viżibbli llum il-ġurnata fil-Barrio San Antonio.
Cáceres iffjorixxiet matul ir-Reconquista u l-Iskoperta tal-Amerki, meta bosta familji influwenti u nobbli Spanjoli bnew id-djar u l-palazzi ż-żgħar tagħhom hemmhekk, u bosta membri tal-familji minn Extremadura pparteċipaw fi vjaġġiu lejn l-Amerki fejn stagħnaw. Fis-seklu 19, Cáceres saret il-belt kapitali tal-provinċja, u dan immarka perjodu ta' tkabbir li waqaf ħesrem minħabba l-Gwerra Ċivili Spanjola. Illum il-ġurnata, is-sede tal-università kif ukoll diversi dipartimenti tal-gvern reġjonali jinsabu f'Cáceres.
Sit ta' Wirt Dinji
Iċ-Ċentru Storiku ta' Cáceres fi Spanja ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1986 u ż-żona ta' lqugħ tas-sit ġiet immodifikata fl-2016.
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (iii) "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; u l-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".
Klima
Il-belt ta' Cáceres tinsab fil-provinċja ta' Cáceres fir-reġjun ta' Extremadura tal-Punent ċentrali ta' Spanja. Il-belt għandha klima Mediterranja bi sjuf sħan (Köppen: Csa) li hija wkoll miti bis-saħħa tal-prossimità tagħha mal-Oċean Atlantiku. Fix-xitwa, it-temperatura medja ma taqbiżx massimu ta' 14 °C (57 °F), u tilħaq minimu ta' 8 °C (46 °F), bi ftit ġlata. Fis-sajf, it-temperatura massima medja tkun 34 °C (93 °F) u t-temperatura minima medja tkun 19 °C (66 °F). Ix-xita tinżel qliel fix-xhur ta' Ottubru, Novembru, Marzu, April u Mejju, iżda tinżel b'mod intermittenti ħafna.
Ċentru storiku
Il-"Belt Monumentali ta' Cáceres" ġiet iddikjarata mill-Kunsill tal-Ewropa bħala t-Tielet Kumpless Monumentali tal-Ewropa fl-1968 (wara Praga u Tallinn) u bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1986. Cáceres ingħatat ukoll premjijiet oħra: Pomme d'Or għall-"Merti għat-Turiżmu", mogħti mill-Federazzjoni Internazzjonali tal-Ġurnalisti u tal-Kittieba tat-Turiżmu fl-1996; Les Etoiles d'Or du Jumelage, mogħtija mill-Kummissjoni Ewropea fl-1999; il-Premju Archival mogħti mill-Assoċjazzjoni għall-Irkupru taċ-Ċentri Storiċi fl-2004 u l-Premju taċ-Ċittadini tal-2008 mogħti mill-Assoċjazzjoni tal-Entitajiet tar-Radju u tat-Televiżjoni Diġitali, bil-kollaborazzjoni tal-Kunsill Awdjoviżiv taċ-Ċittadini għall-appoġġ li ċ-ċittadini taw għall-kandidatura tal-belt bħala l-Kapitali Ewropea tal-Kultura tal-2016. Cáceres hija membru wkoll tan-Networks tat-Toroq ta' Sefarad, tal-Vía de la Plata, u ntgħażlet mill-Komunità Awtonoma bħala l-Kapitali Kulturali ta' Extremadura fl-1992, flimkien mal-isforz ta' solidarjetà tal-amministrazzjonijiet, tal-kumpaniji privati, tal-entitajiet uffiċjali u taċ-ċittadini privati bejn l-2003 u l-2010 biex il-belt issir il-Kapitali Ewropea tal-Kultura fl-2016.
Attrazzjonijiet prinċipali
Katidrali, knejjes, kunventi u monasteri
il-Kunvent ta' San Pawl (is-seklu 15);
il-Kunvent ta' Santa Klara;
il-Kunvent ta' San Ġlormu;
il-Kunvent tal-Kumpanija ta' Ġesù, bi stil Barokk, li llum il-ġurnata tintuża għall-wirjiet tal-arti;
il-Knisja ta' Santa Marija, katidral mibni fis-seklu 13, bi stil Gotiku;
il-Knisja ta' San Mattew, knisja tas-seklu 15 mibnija fis-sit ta' eks moskea;
il-Knisja ta' San Franġisk Javier (is-seklu 18), bi stil Barokk;
il-Knisja ta' San Ġwann, knisja monastika kbira mibnija bejn is-sekli 13 u 15;
il-Knisja ta' San Duminku;
il-Monasteru ta' San Marija ta' Ġesù;
il-Parroċċa ta' San Blas;
il-Parroċċa tal-Madonna tar-Rużarju ta' Fátima;
il-Parroċċa tal-Familja Mqaddsa;
il-Parroċċa ta' San Ġużepp;
il-Parroċċa ta' San Ġwann Macías;
l-Eremitaġġ tax-Xemgħat;
l-Eremitaġġ tal-Kalvarju;
l-Eremitaġġ tal-Paċi;
l-Eremitaġġ ta' Sant'Antnin;
l-Eremitaġġ ta' Vaquero;
l-Eremitaġġ ta' Kristu ta' Amparo;
l-Eremitaġġ ta' San Marcos el Nuevo (San Marquino);
l-Eremitaġġ ta' San Ildefonso;
is-Santwarju tal-Madonna tal-Muntanja.
Edukazzjoni
L-Università ta' Extremadura, stabbilita fl-1973, għandha kampus f'Cáceres.
Trasport
Cáceres tinsab qrib l-Awtostrada A-66 minn Sivilja sa Gijón. L-istazzjon ferrovjarju ta' Cáceres taqdi madwar 100,000 passiġġier fis-sens.
Festivals
Il-Festival tal-Martri (La Fiesta de los mártires) issir f'Jannar.
Il-Karnival, il-Festival tax-Xemgħat (La Fiesta de las Candelas) u l-Festa ta' San Blas isiru fi Frar.
Il-Festival tal-Għid u s-Semana Santa jsiru matul il-ġimgħa qabel Ħadd il-Għid. Isiru purċissjonijiet fit-toroq dojoq taċ-ċentru storiku.
Il-Festival ta' San Ġorġ, isir fit-22 u fit-23 ta' April, u jinvolvi l-ħruq ta' dragun f'ħuġġieġa fil-pjazza prinċipali tar-raħal (La Plaza Mayor), akkumpanjat bil-logħob tan-nar.
Il-Festival mużikali WOMAD li jsir fil-bidu ta' Mejju.
Il-Ferias de San Fernando jsiru fl-aħħar ta' Mejju.
Il-Fleadh Cáceres huwa avveniment kulturali ġdid li ilu jsir mill-2003 bejn ix-xhur ta' Ottubru u Novembru. L-idea ġiet minn Fleadh Cheoil li huwa avveniment mużikali Irlandiż li jsir kull sena f'Awwissu fl-Irlanda.
Il-Festival tal-Films ta' Cáceres.
Mużewijiet
Il-Mużew ta' Cáceres - ALJIBE - ospitat f'La Casa de las Veletas y la Casa de los Caballos fiċ-ċentru storiku.
La Casa-Museo Árabe, bejn il-Pjazza ta' San Ġorġ u l-Arco del Cristo huwa mużew dwar il-kultura, l-arti u l-fdalijiet tal-Għarab.
Museo Concatedral de Cáceres, fil-Pjazza ta' Santa Marija huwa mużew tal-arti reliġjuża.
Museo Piedrilla - Guayasamín.
Riżervi naturali u turiżmu rurali
Il-Park Nazzjonali ta' Monfragüe: huwa magħmul minn 85 km2 (33 mil kwadru) jew 17,852 ettaru. Il-park fih waħda mill-ikbar żoni b'xagħri u b'foresti Mediterranji fi Spanja b'iktar minn 1,400 speċi ta' siġar. Għall-qalb dawk li jħobbu l-għasafar, il-park għandu l-ikbar kolonja ta' avvultun iswed u ta' ajkli imperjali Spanjoli fid-dinja.
Il-Monument Naturali ta' Los Barruecos: jinsab 14-il kilometru (9 mili) 'il bogħod mill-belt, fil-lokalità ta' Malpartida de Cáceres. Fih ħaġar enormi tal-granit bl-unika kolonja ta' ċikonji bojod ibejtu fuqhom. Hemm ukoll ġibjun Medjevali u mitħna għall-ħasil tas-suf. Il-kumpless ġie rrestawrat u jospita kollezzjoni sorprendenti ta' arti tal-artist Ġermaniż Wolf Vostell, li kien membru importanti tal-moviment tax-xogħol bis-suf. Ir-rebbiegħa ġġib magħha splużjoni ta' kuluri meta jkun hemm l-inwar tal-ġinestri bojod Spanjoli.
Il-pjanuri ta' Cáceres u ta' Trujillo huma protetti bħala Żona tal-Protezzjoni Speċjali għall-għasafar.
Kwartieri
Ċentru: 26,914-il abitant.
Punent (ġdid): 15,726 abitant.
Nofsinhar: 14,738 abitant.
Mejostilla: 11,484 abitant.
Aldea Moret: 6,756 abitant.
Ċentru Storiku: 5,799 abitant.
Punent: 4,591 abitant.
Tramuntana: 4,656 abitant.
Lvant: 2,646 abitant.
Pedanías (Rincón de Ballesteros Valdesalor u Arroyo-Malpartida Station): 749 abitant.
Kumplament: 295 abitant.
Palazzi u vilel
Palacio de los Golfines de Arriba.
Palacio de los Golfines de Abajo. Ir-Reġina Isabella I ta' Kastilja u r-Re Fernando I kienu jgħixu hemmhekk.
Palacio del Comendador de Alcuescar.
Palacio-Fortaleza de los Torreorgaz, illum lukanda Parador.
Palacio de Carvajal (is-seklu 15). Issa huwa s-sede tal-Uffiċċju għall-Patroċinju tat-Turiżmu u tal-Artiġjanat tal-provinċja.
Xiri u gastronomija
It-toroq iż-żgħar fiċ-ċentru storiku fihom bosta ħwienet li jbigħu l-prodotti tipiċi. Il-kunventi jbigħu l-ħelu u l-pasti tradizzjonali. L-inbejjed tipiċi ħomor minn Extremadura ma jiswewx ħafna flus u għandhom korporatura sħiħa. Il-likers lokali jinkludu l-liker taċ-ċirasa mill-wied ta' Jerte fil-qrib, jew likers oriġinali oħra bħal tal-qastan u tat-tut. Prodotti oħra tal-provinċja jinkludu l-ġobon tan-nagħaġ (Torta del Casar, li mhux magħmul mill-ħalib tal-mogħoż, iżda bil-ħalib min-nagħaġ tat-tip merino), it-torti tat-tin, il-qastan, il-prieżet u prodotti oħra tal-majjal, il-ħaruf, iż-żejt taż-żebbuġa u l-paprika (pimentón de la Vera).
Il-prieżet ippreservati u l-inbid aħmar jiġu prodotti lokalment u huma uffiċjalment rikonoxxuti mill-gvern Spanjol. Il-ġobon tal-mogħoż u tan-nagħaġ jiġu prodotti minn metodi tradizzjonali u huma rinomati fil-pajjiż kollu. Cáceres hija famuża wkoll għall-istuffat, għal-laħam mixwi (speċjalment il-laħam tal-majjal, tal-ħaruf u tal-annimali tal-kaċċa), il-frak tal-ħobż moqli (migas), it-trota, il-pasti u l-għasel.
Sport
Fost it-timijiet sportivi notevoli, Cáceres tospita t-tim tal-assoċjazzjoni tal-futbol CP Cacereño li attwalment jilagħbu fit-Tielet Diviżjoni u t-timijiet professjonali tal-basketball Cáceres Basket, li jilgħab fil-Liga LEB Oro, u l-Club Baloncesto Al-Qazeres, li jilgħab fil-Liga Femenina. Hemm ukoll it-tim tar-Rugby Union Extremadura CAR Cáceres li jilgħab fid-DHB, it-tieni diviżjoni nazzjonali.
Trasport
Il-belt moqdija mill-istazzjon ferrovjarju ta' Cáceres. Barra minn hekk, faċċata hemm il-venda tal-karozzi tal-linja, b'diversi karozzi tal-linja b'servizz lejn bliet oħra.
Ġemellaġġi
Santiago de Compostela, Spanja (mill-1973);
La Roche-sur-Yon, Franza (mill-1982);
Castelo Branco, il-Portugall;
Portalegre, il-Portugall (mill-2006);
Piano di Sorrento, l-Italja (mill-2008);
Netanya, Iżrael (mill-2010);
Lumbini, in-Nepal (mill-2021).
Swar
Torre de Bujaco (is-seklu 12);
Arco de la Estrella (is-seklu 18);
Torre de Sande (is-sekli 14-15).
Referenzi
Siti ta' Wirt Dinji
Bliet ta' Spanja |
29402 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Segovia | Segovia | Segovia (pronunzja bl-Ispanjol: [seˈɣoβja]) hija belt fil-komunità awtonoma ta' Kastilja u León, Spanja. Hija l-belt kapitali u l-iżjed muniċipalità popolata tal-Provinċja ta' Segovia.
Segovia tinsab fil-Promontorju ta' Ġewwa (Meseta central), qrib ix-xaqlibiet tat-Tramuntana tas-Sistema Muntanjuża Ċentrali u tul lilwa tax-xmara Eresma.
Il-belt hija famuża għall-binjiet storiċi tagħha, b'mod partikolari tliet attrazzjonijiet ewlenin: l-akkwedott Ruman li jgħaddi minn ġo nofsha, il-katidral (wieħed mill-aħħar katidrali li nbnew fl-Ewropa bi stil Gotiku), u kastell Medjevali, li ntuża bħala wieħed mill-mudelli għall-Kastell ta' Ċiklemfusa ta' Walt Disney. Iċ-ċentru storiku tal-belt ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1985.
Etimoloġija
L-isem ta' Segovia għandu oriġini Ċeltiberika. Għalkemm l-istoriċi hemżu l-isem antik tagħha ma' Segobriga, l-iskoperta reċenti tal-belt Rumana oriġinali fil-villaġġ fil-qrib ta' Saelices skartat din il-possibbiltà. L-isem ta' "Segovia" jissemma minn Livju fil-kuntest tal-Gwerra Sertorjana.
Taħt ir-Rumani u l-Għarab, il-belt kienet tissejjaħ Sego([u])via (Σεγουβία, Tolomew ii. 6. § 56) u Šiqūbiyyah (شقوبية) rispettivament.
Ġeografija
Lokalità
Segovia tinsab fil-pjanuri ta' Kastilja l-Antika, qrib Valladolid u l-belt kapitali Spanjola, Madrid.
Segovia hija waħda minn disa' provinċji tar-reġjun awtonomu ta' Kastilja u León. Fit-Tramuntana hemm Burgos u Valladolid, fil-Punent hemm Ávila, fin-Nofsinhar hemm Madrid, u fil-Lvant hemm Soria. L-altitudni tal-provinċja tvarja minn 750 metru (2,461 pied) fil-Majjistral estrem għal massimu ta' 2,430 metru (7,972 pied) fil-quċċata ta' Peñalara fis-Sierra de Guadarrama.
Il-belt tagħmel parti mir-rotta prinċipali tal-Pellegrinaġġ ta' San Ġakbu.
Klima
Il-klima hija Mediterranja bi sjuf sħan (Csa skont il-klassifikazzjoni klimatika ta' Köppen) qrib il-klassifikazzjonijiet Csb u BSk. Din tirriżulta mill-altitudni għolja u mid-distanza mill-kosta. It-temperatura annwali medja tkun 12.42 °C (54.4 °F), b'temperatura baxxa medja f'Jannar ta' 0.3 °C (32.5 °F) u b'temperatura għolja medja f'Lulju ta' 29.7 °C (85.5 °F). Il-preċipitazzjoni annwali tvarja bejn 400 sa 500 mm fis-sena fil-pjanuri l-baxxi, u tista' tilħaq iktar minn 1,000 mm fiż-żona muntanjuża qrib is-Sierra de Guadarrama, peress li x-xita u l-borra hija iktar frekwenti fuq il-muntanji. Meta x-xita tinżel qliel fil-maltempati tas-sajf, din tgħin biex iż-żona muntanjuża tal-provinċja jkollha iktar xita mill-medja mill-biċċa l-kbira tal-promontorju ċentali Spanjol, u b'hekk iż-żona għandha ħafna veġetazzjoni. Dan kollu jagħmel il-provinċja post fejn tinżel ħafna xita meta mqabbel mal-bqija tar-reġjun. Il-forom predominanti ta' veġetazzjoni fiż-żoni muntanjużi jinkludu s-siġar taż-żnuber, tal-ballut, tal-fagu, tal-ġniebru u tas-siġar li dejjem iħaddru.
Ċentri tal-popolazzjoni
Apparti l-belt prinċipali, hemm għadd ta' villaġġi oħra fi ħdan il-muniċipalità ta' Segovia.
Fuentemilanos
Hontoria
Madrona
Revenga, stabbilit fl-1983 bħala "entità lokali minuri" (bl-Ispanjol: entidad local menor), kategorija ta' entitajiet sottomuniċipali fi Spanja.
Zamarramala
Torredondo
Perogordo
Storja
L-ewwel tismija rreġistrata ta' insedjament f'dik li llum il-ġurnata hija Segovia kienet art Ċeltika. Iktar 'il quddiem it-tmun għadda f'idejn ir-Rumani. Il-belt hija s-sit fejn x'aktarx saret il-battalja fil-75 Q.K. fejn Quintus Caecilius Metellus Pius rebaħ kontra Quintus Sertorius u Hirtuleius. Hirtuleius miet fil-ġlied.
Matul il-perjodu tar-Rumani l-insedjament kien ta' wieħed mill-bosta kunventi Latini kontemporanji. X'aktarx il-belt ġiet abbandunata wara l-invażjoni Iżlamika ta' Spanja sekli wara. Wara l-ħakma ta' Toledo minn Alfonso VI ta' Kastilja u León, iben ir-Re Alfonso VI, Segovia ġiet insedjata mill-ġdid mill-Kristjani mit-Tramuntana tal-peniżola Iberika u lil hinn mill-Pirinej, u b'hekk kisbet sfera sinifikanti ta' influwenza b'konfini li jaqsmu s-Sierra de Guadarrama u x-xmara Tagus.
Il-pożizzjoni ta' Segovia fir-rotot kummerċjali għamlitha ċentru importanti tal-kummerċ tas-suf u tat-tessuti. It-tmiem tal-Medju Evu ġab miegħu epoka tad-deheb għal Segovia, b'żieda fil-popolazzjoni tal-Lhud u l-ħolqien ta' fondazzjoni għall-industrija b'saħħitha tat-tessuti. Diversi xogħlijiet mill-aqwa tal-arkitettura Gotika tlestew ukoll matul dan il-perjodu. B'mod partikolari, Isabella I ġiet ipproklamata r-reġina ta' Kastilja fil-Knisja ta' San Miguel de Segovia fit-13 ta' Diċembru 1474.
Segovienne kienet biċċa drapp lokali tal-flanella li kienet tintuża għat-tapizzerija fis-sekli 14 sa 17. Kienet struttura tal-insiġ b'wiċċ tas-suf magħmul bis-suf Spanjol.
Bħall-biċċa l-kbira taċ-ċentri tat-tessuti ta' Kastilja, Segovia ssieħbet fir-Rewwixta tal-Comuneros taħt il-kmand ta' Juan Bravo. Minkejja t-telfa tal-Komunitajiet, it-tkabbir ekonomiku li rriżulta kompla fis-seklu 16 u l-popolazzjoni tagħha żdiedet għal 27,000 ruħ fl-1594. Imbagħad, bħall-biċċa l-kbira wkoll tal-bliet ta' Kastilja, Segovia daħlet f'perjodu ta' deklin. Seklu wara biss fl-1694, il-popolazzjoni kienet naqset saħansitra għal 8,000 abitanti. Fil-bidu tas-seklu 18, Segovia ppruvat terġa' tqanqal l-industrija tat-tessuti, iżda ma tantx irnexxielha. Fit-tieni nofs tas-seklu, Karlu III għamel tentattiv ieħor biex jagħti spinta lill-kummerċ tar-reġjun; ħadet il-forma tal-Kumpanija Rjali tal-Manifattura tas-Suf ta' Segovia (1763). Madankollu, in-nuqqas ta' kompettività tal-produzzjoni kkawżat lill-Kuruna tirtira l-appoġġ tagħha fl-1779. Fl-1764, l-Iskola Rjali tal-Artillerija nfetħet l-ewwel akkademja militari fi Spanja. Din l-akkademja għadha teżisti sa llum il-ġurnata. Fl-1808, Segovia nsterqet mit-truppi Franċiżi matul il-Gwerra tal-Indipendenza. Matul l-Ewwel Gwerra Karlista, it-truppi taħt il-kmand ta' Don Carlos ma rnexxielhomx jattakkaw il-belt. Matul is-seklu 19 u l-ewwel nofs tas-seklu 20, Segovia esperjenzat irkupru demografiku li kien frott l-istabbiltà ekonomika relattiva.
Demografija
It-tkabbir fil-popolazzjoni esperjenzat matul is-seklu 19 aċċellera b'mod kostanti mill-bidu tal-ħabta tal-1920: 16,013 abitant dik is-sena, 33,360 abitant fl-1960, 53,237 abitant fl-1981. Mis-snin 80 tas-seklu 20 it-tkabbir majna sew: 55,586 abitant fl-2004 u 56,047 abitant fl-2007.
Mill-1 ta' Jannar 2019, 11 % tal-abitanti kienu barranin – 4.478 % kienu minn xi pajjiż ieħor tal-Ewropa, 2.37 % kienu Afrikani, 3.7 % kienu Amerikani, u 0.435 % kienu Asjatiċi.
Wirt
Sit ta' Wirt Dinji
Fl-1985 iċ-ċentru storiku ta' Segovia u l-akkwedott tagħha ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO. Iż-żona ta' lqugħ tas-sit ġie mmodifikat kemxejn fl-2015.
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' tliet kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (i) "Rappreżentazzjoni ta' kapulavur frott il-kreattività tal-bniedem"; il-kriterju (iii) "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; il-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".
Iċ-ċentru storiku tal-belt fih għadd ta' binjiet storiċi ċivili u reliġjużi, inkluż għadd kbir ta' binjiet ta' oriġini Lhudija, l-iktar fil-Kwartier Lhudi antik. Wieħed mill-iżjed siti Lhud importanti storikament huwa ċ-ċimiterju Lhudi, El Pinarillo. Fost l-iżjed monumenti importanti fil-belt hemm:
L-Akkwedott ta' Segovia, li jinsab fil-Plaza del Azoguejo, huwa l-attrazzjoni storika ewlenija tal-belt. Imur lura għall-aħħar tas-seklu 1 jew għall-bidu tas-seklu 2 W.K. Bħal għadd ta' akkwedotti oħra fi Spanja, l-akkwedott Ruman ta' Segovia huwa wieħed mill-"kisbiet straordinarji tal-inġinerija" li jeżistu fil-pajjiż, skont Alejandro Lapunzina fir-Reference Guides to National Architecture: Architecture of Spain. Għadu jintuża għat-twassil tal-ilma tax-xorb. "L-akkwedott ta' Segovia, minħabba t-tul, l-isbuħija arkitettonika, l-irquqija mhux tas-soltu tiegħu, u l-preżenza drammatika fiċ-ċentru ta' nisġa urbana densa, huwa l-iżjed struttura Rumana impressjonanti fi Spanja, u wieħed mill-iżjed akkwedotti famużi fost il-bosta akkwedotti mibnija mir-Rumani fl-Imperu enormi tagħhom" skont Lapunzina. Jikkonsisti minn madwar 25,000 blokka tal-granit miżmuma flimkien mingħajr tkaħħil, u huwa twil 818-il metru b'iktar minn 170 arkata, l-ogħla waħda xi 29 metru.
L-Alcazar ta' Segovia, il-palazz irjali mibni fuq peniżola tal-ġebel bejn ix-xmajjar Eresma u Clamores, huwa ddokumentat għall-ewwel darba fl-1122, għalkemm jaf kien jeżisti qabel. Kien wieħed mill-iżjed residenzi ffavuriti tar-rejiet ta' Kastilja, u nbena fit-tranżizzjoni mill-arkitettura Rumaneska għal Gotika għal Mudéjar. Il-binja hija strutturata madwar żewġ btieħi u għandha żewġ torrijiet u fortizza. Kienet residenza ffavurita ta' Alfonso X l-Għaref u ta' Enriku IV, u Isabella l-Kattolika ġiet inkurunata Reġina ta' Kastilja fil-Plaza Mayor ta' Segovia. Inħakem min-nirien fl-1862, iżda iktar 'il quddiem reġa' nbena. Issa jospita l-arkivju ġenerali militari ta' Segovia u l-mużew tal-Iskola Rjali tal-Artillerija, ġestiti mill-Bord tal-Alcazar.
Il-Katidral ta' Segovia, l-aħħar katidral Gotiku li nbena fi Spanja. Dan jitqies bħala kapulavur tal-arkitettura Gotika Baska-Kastiljana u huwa magħruf bħala s-"Sinjur tal-Katidrali". Juan Gil de Hontañón, Rodrigo Gil de Hontañón, u artisti oħra tal-arkitettura Spanjola ħadmu fuq il-kostruzzjoni tiegħu. Ġie kkonsagrat fl-1768 u huwa twil 105 metri, wiesa' 50 metru u għoli 33 metru fin-navata. Għandu 18-il kappella u tliet bibien: El Perdón, San Frutos u San Geroteo.
Is-Swar ta' Segovia kienu jeżistu meta Alfonso VI ta' León u Kastilja reġgħu ħakmu l-belt mill-Għarab. Alfonso ordna li jiġu mkabbra, u żied ukoll il-perimetru tagħhom għal tliet kilometri, bi tmien torrijiet, ħames daħliet, u diversi bibien. Is-swar inbnew l-iktar minn blokok tal-granit iżda anke ħaġar min-nekropoli Rumana antika. Is-swar jinsabu madwar iċ-ċentru storiku kollu tal-belt u fihom tliet daħliet attwalment: San Cebrián; Santiago, mibnija bl-istil Mudéjar; u San Andrés, id-daħla tal-kwartier Lhudi; u l-bibien ta' Consuelo, San Juan, ix-Xemx u l-Qamar.
Arkitettura reliġjuża
Knejjes u kappelli
Il-belt fiha kollezzjoni importanti ta' knejjes Rumaneski kemm tal-ġebel kif ukoll tal-brikks, li tinkludi l-knejjes ta' San Esteban, San Millán, San Martín, la Santísima Trinidad, San Andrés, San Clemente, Santos Justo y Pastor, Iglesia de la Vera Cruz (l-Ordni ta' Malta), u San Salvador.
Is-sinagoga prinċipali antika hija eks sinagoga, ikkonvertita f'kunvent wara t-tkeċċija tal-Lhud minn Spanja fl-1492.
Monasteri u kunventi
Il-belt ta' Segovia ppreservat ukoll diversi monasteri u kunventi b'ħajja reliġjuża attiva:
il-Monasteru ta' Santa Marija ta' Parral tal-patrijiet tal-klawsura tal-Ordni ta' San Ġlormu;
il-Monasteru tal-Inkarnazzjoni Umli tas-sorijiet tal-klawsura tal-Ordni ta' Santu Wistin;
il-Monasteru tal-Kunċizzjoni Immakulata tas-sorijiet tal-klawsura tal-Kunċizzjoni;
il-Monasteru ta' San Vicente el Real tas-sorijiet tal-klawsura tal-Ordni Ċisterċensi;
il-Monasteru ta' San Antonio el Real tas-Sorijiet Foqra tal-Ordni ta' Santa Klara;
il-Kunvent ta' San Ġwann tal-Kurċifiss tal-patrijiet Karmlitani Ħafjin;
il-Kunvent ta' San Ġużepp tas-sorijiet tal-klawsura Karmlitani Ħafjin;
il-Kunvent ta' Corpus Christi tas-Sorijiet Foqra tal-Ordni ta' Santa Klara;
il-Kunvent ta' Santo Domingo el Real tas-sorijiet tal-klawsura tal-Ordni Dumnikana;
il-Kunvent ta' San Ġwann ta' Alla tas-sorijiet Franġiskani tat-Tielet Ordni ta' San Franġisk;
il-Kunvent ta' Santa Cruz la Real (okkupat mill-IE University).
Arkitettura ċivili
Il-Palazz Kastiljan ta' Ayala Berganza li jmur lura mill-aħħar tas-seklu 15. Minħabba qtil multiplu li seħħ fl-aħħar tas-seklu 19 huwa magħruf lokalmet bħala d-"dar tar-reat";
Casa del Sello fit-Triq ta' San Franġisk;
Casa-Museo del Torreón de Lozoya f'Plaza de San Martín;
Casa del Siglo XV (jew ta' Juan Bravo);
id-Dar tal-Konti Alpuente, il-Casa de los Picos u oħrajn fil-Calle Real;
La Taberna Rubi, l-eqdem taverna fil-belt;
il-Casa de la Moneda, eks zekka inkluża fit-tema tal-"produzzjoni u l-manifattura" tar-Rotta Ewropea tal-Wirt Industrijali.
Skultura urbana
L-iskultura urbana f'Segovia tinkludi xogħlijiet ta' figuri famużi marbuta mal-belt bħala mfakar, iżda hemm ukoll diversi skulturi ta' natura reliġjuża. Waħda mill-iżjed skulturi ikoniċi tal-Lupa Kapitolina tinsab quddiem l-akkwedott. Kopja tal-lupa Kapitolina hija ppreservata fil-Mużew Kapitolin u kienet rigal li Ruma tat lill-belt fl-1974 matul ċ-ċelebrazzjonijiet tal-elfejn anniversarju tal-akkwedott.
Sa xi ftit deċennji ilu, monument iddedikat lill-artist Daniel Zuloaga, li ġie installat fl-1924, seta' jitgawda fil-Plaza de la Merced, iżda ġie rilokat fil-Plaza de Colmenares. Attwalment, fiċ-ċentru tal-Plaza de la Merced, iħares lejn il-Knisja ta' San Andrés, hemm bust tal-poeta Rubén Darío u tal-iskultur Santiago de Santiago, li ngħata mill-gvern tan-Nikaragwa lill-belt fl-1973. Ittri relatati mal-bust jinsabu wkoll fil-Promenade Lounge. Monument tal-poeta famuż José Rodas tal-iskultur ta' Segovia Aniceto Marinas ġie installat għall-ewwel darba fl-1927 fil-pjazza tal-ġonna, u mbagħad ġie mċaqlaq fejn jinsab attwalment fl-1960. Flimkien ma' dan il-grupp letterarju ngħata ġieħ ukoll lil Antonio Machado, il-poeta li sab kenn f'Segovia mill-1919 sal-1932. L-iskultura tiegħu tinsab fil-ġnien tad-dar-mużew tiegħu, u ġiet magħmula minn Emiliano Barral.
Figuri reliġjużi bħal Domingo de Soto, Papa Piju XII, Sant'Antnin, Mary Claret u San Ġwann tal-Kurċifiss għandhom posthom fi ħdan l-iskultura urbana tal-belt. L-ewwel skulturi kienu frott ix-xogħol ta' Ortega u l-kumplament kienu ta' José María García Moro, li għamel ukoll Monument għaż-Żgħażagħ fil-Plaza del Conde de Cheste. Għalliema oħra tal-iskultura li taw ġieħ lil xogħlu kienu xi raħħala rikonoxxuti f'xi ismijiet tat-toroq jew ta' pjazez, bħal pereżempju Aniceto Marinas, li fl-1943 iddedika monument lill-ħabib tiegħu Mariano Benlliure.
Fil-Pjazza tal-Armi hemm monument lil Daoíz u Velarde magħmul minn Aniceto Marinas. Tal-istess skultur huma lista ta' ies assoċjati mal-iskultura ta' Juan Bravo, magħmula fl-1921 u li tinsab fil-qalba tal-belt fil-Pjazza tas-Sireni. Isem il-pjazza ġej minn żewġ statwi fuq it-taraġ li jirrappreżentaw dawn il-ħlejqiet mitoloġiċi, magħmula minn Francisco Bellver fl-1852. Skulturi oħra fil-belt huma ddedikati lit-tabib Andrés Laguna magħmula minn Florentino Trapero fil-Plaza de los Huertos, il-bust ta' Lope de la Calle Martín, il-President tal-Kunsill Provinċjali, magħmul minn Emiliano Barral fil-Pjazza ta' San Facundo jew il-monument "El Favorito" ta' Toribio García de Andrés tal-bidu tas-seklu 20.
Minbarra dawn, hemm sensiela ta' monumenti u skulturi moħbija fil-kantunieri tal-belt, fost l-oħrajn xi figuri reliġjużi notevoli. L-iżjed sinifikanti fosthom hija l-Madonna tal-Akkwedott, li tinsab fin-niċċa ċentrali tal-monument fil-Plaza del Azoguejo mis-seklu 16, kif ifakkar Colmenares fl-istorja tiegħu ta' Segovia. Il-figuri tal-Madonna jinsabu wkoll fit-Triq ta' Velarde, kif ukoll quddiem id-Daħla ta' San Juan, id-Daħla ta' San Andrés Gate jew fit-Triq ta' Carmen, fost l-oħrajn.
Parks u ġonna
Il-Ġonna tal-Alcazar inbnew fil-pjazza fejn qabel kien hemm il-Katidral l-Antik u l-Palazz Episkopali u nħolqu fl-okkażjoni taż-żwieġ ta' Filippu II u Anna tal-Awstrija fl-1570, minflok il-fdalijiet li kienu jeżistu sa dak iż-żmien. Madankollu, dan ma kienx twettaq għalkollox saż-żjara ta' Ferdinandu VI fis-seklu 18. Bejn l-1816 u l-1817 tħawwlu l-ewwel siġriet u ġew ikkonfinati kif inhuma attwalment. Is-siġar inqerdu minħabba n-nirien tal-palazz fl-1862, u rkupraw mill-ġdid fl-1882.
Il-Ġnien ta' la Merced kien l-ewwel ġnien pubbliku li twettaq mill-belt fi ħdan is-swar tal-belt. Ingħata isem l-eks Kunvent tal-Ħniena li kien jinsab fl-istess post u nħoloq f'nofs is-seklu 19 bit-tħawwil tas-siġar u bl-installazzjoni ta' funtana, li iktar 'il quddiem ġiet sostitwita bil-pjazza usa' u iktar statali attwali. Hemm ukoll bandli għat-tfal fih.
Il-Paseo del Salón huwa l-eqdem ġnien fil-belt u nħoloq fl-1786 mill-Economic Society of Friends of the Country of Segovia, u sentejn wara beda t-tħawwil tas-siġar. Fl-1846 ġew stabbiliti diversi għejun u ġew imħawla speċijiet differenti.
Il-Jardinillos ta' San Roque, li jinsabu fl-hekk imsejjaħ "Paseo Nuevo" infetħu għall-pubbliku fl-1872, iżda għaxar snin qabel kienet tpoġġiet funtana pubblika hemmhekk. Fl-1943 kienu l-post fejn kien hemm paviljun iddedikat lill-Feria de Muestras, u l-binja għadha teżisti u hija waħda mill-karatteristiċi tal-ġonna.
Il-Ġnien ta' los Cañuelos.
Il-Ġonna ta' los Huertos ingħataw isem l-għelieqi tas-siġar tal-frott fil-qrib. Wara t-tneħħija tal-kunvent fl-1836 bil-liġijiet tat-tneħħija tal-intitolamenti, il-belt ħadet is-sjieda tal-art fl-1897. Fl-1901 beda t-tħawwil tas-siġar u l-istrutturar tal-ġonna, li gradwalment ġew restawrati għal kif inhuma llum il-ġurnata.
L-Alameda del Eresma.
L-Alameda de la Fuencisla.
Il-Ġnien ta' Fromkes.
Il-Ġnien ta' la Plaza del Conde Alpuente.
Il-Ġnien ta' la Plaza de Colmenares.
Il-Ġnien ta' Santu Wistin.
Il-Parque de la Albuera.
Il-Parque de la Dehesa.
Il-Pinarillo de la Cuesta de los Hoyos.
Il-Wied ta' Clamores.
Ekonomija
L-ekonomija ta' Segovia hija msejsa fuq il-metallurġija, l-agrikoltura, l-għamara, il-kostruzzjoni u partikolarment it-turiżmu. Il-belt stess tospita eluf ta' viżitaturi li kull sena jżuru l-belt għal jum minn Madrid minħabba l-attrazzjonijiet popolari tagħha.
Trasport
Segovia hija moqdija mill-Awtostrada AP-61 li nfetħet fl-2004. L-istazzjon ferrovjarju ta' Segovia-Guiomar jipprovdi kollegament ferrovjarju lejn Madrid Chamartín u lejn Valladolid-Campo Grande permezz tal-linja ferrovjarja ta' veloċità għolja tan-network AVE bejn Madrid u León.
Edukazzjoni
Il-belt ta' Segovia tospita għadd kbir ta' skejjel primarji u skejjel sekondarji, u l-eqdem fosthom (IES Andrés Laguna, stabbilita fl-1841) ġew iddikjarati uffiċjalment "ta' interess kulturali". Proporzjon kbir tal-popolazzjoni tal-istudenti jattendu l-iskejjel primarji u sekondarji tal-gvern, filwaqt li l-iskejjel privati f'Segovia huma l-iktar dawk reliġjużi.
Fir-rigward tal-edukazzjoni għolja, l-istituzzjoni ewlenija ta' Segovia hija l-Università IE, li hija università tal-ewwel lawrija orjentata l-iktar lejn in-negozju, li tibni fuq il-programm MBA ta' suċċess tal-Instituto Empresa fl-Iskola tan-Negozju IE bbażata f'Madrid. F'Segovia hemm ukoll il-kampus tal-Università ta' Valladolid, li toffri l-possibbiltà li wieħed jibda karriera fl-inġinerija informatika, fid-dritt, fil-ġurnaliżmu, fir-reklamar u fit-tagħlim.
Kultura
Mużewijiet
il-Mużew Gastronomiku ta' Segovia;
il-Mużew ta' Segovia;
il-Mużew tal-Arti Kontemporanja Esteban Vicente;
il-Mużew tal-Palazz tal-Isqof;
il-Mużew del Pasado;
il-Mużew tal-Katidral;
il-Mużew ta' Zuloaga;
id-Dar-Mużew ta' Antonio Machado;
il-Mużew tal-Fondazzjoni Rodera-Robles;
il-Mużew tas-Sħaħar;
il-Mużew tal-Armi;
il-Mużew tas-Swar ta' Segovia;
iċ-Ċentru Lhudi.
MUCES
MUCES (Muestra de Cine Europeo Ciudad de Segovia) huwa l-akronimu Spanjol tal-Festival Ewropew taċ-Ċinema tal-Belt ta' Segovia, il-festival annwali tal-films li ilu jseħħ fil-belt mill-2006, normalment f'Novembru. Il-pubbliku inġenerali jkollu ċ-ċans li jsir midħla taċ-ċinema Ewropea ta' kwalità, u fuq kollox ikollhom l-opportunità jaraw films Ewropej li jkunu għadhom ma ntwerewx kummerċjalment fi Spanja, iżda li kellhom suċċess fost il-kritiċi u l-udjenzi f'pajjiżi oħra. "My Cat Lives in Segovia" huwa wieħed mill-films li ġew ippreżentati lill-udjenza Spanjola.
Festi
San Lorenzo (għall-ħabta tal-10 ta' Awwissu). Hija l-festa ta' wieħed mill-kwartieri tal-belt.
Fieri u Festi ta' San Juan u ta' San Pedro (fl-aħħar ta' Ġunju). Dawn il-festi ilhom isiru mis-seklu 15.
San Frutos (fil-25 ta' Ottubru): il-qaddis patrun ta' Segovia. F'nofsinhar jiġi kantat l-Innu ta' San Frutos fil-katidral, u mbagħad isiru diversi attivitajiet fil-Plaza Mayor, proklamazzjoni, kunċert mill-Banda tal-Unjoni Mużikali ta' Segovia, wirja tal-mikoloġija, eċċ. F'dawn l-aħħar snin, skont it-tradizzjoni stabbilita, ix-xeffijiet tal-ħelu ta' Segovia vvintaw deżerta tal-qaddis. Fl-aħħar lejla qabel il-festa ta' San Frutos iċ-ċittadini ta' Segovia jinġabru quddiem il-qaddis f'bieb il-katidral biex jaraw ix-xbieha tal-qaddis.
Madonna ta' Fuencisla (fil-25 ta' Settembru): il-patruna ta' Segovia. L-ikbar jum ta' ċelebrazzjoni jsir fl-aħħar Ħadd tax-xahar. Żewġ nhar ta' Ħamisijiet qabel il-Madonna quddiem is-santwarju tagħha tiġi ċċelebrata n-novena fl-Alameda ta' Fuencisla. Matul id-disat ijiem wara ċ-ċelebrazzjoni tan-novena fil-katidral, jiġi kantat l-Innu ta' Fuencisla, u fl-aħħar Ħadd ix-xbieha tal-Madonna terġa' lura fis-santwarju tagħha. Peress li l-Madonna hija l-Kaptan Ġenerali tal-Artillerija (kif indikat fuq ix-xbieha tagħha) mill-24 ta' Settembru 1916, fi triqitha mis-Santwarju tal-Katidral ix-xbieha tiġi akkumpanjata mill-kadetti tal-Akkademja tal-Artillerija u mill-banda (tinġab mill-Akkademja ta' Toledo). Fi triqitha bejn is-Santwarju sal-Katidral akkumpanjata mill-Kadetti sal-Plaza del Azoguejo, ix-xbieha tiġi mfaħħra b'Salve Reġina kantata. D'dawn l-aħħar snin saru wirjiet fl-Alameda de la Fuencisla mal-wasla tax-xbieha tal-Madonna; iżda reċentement qed isiru ż-żifniet tal-Jotas ta' Kastilja.
Ġimgħa Mqaddsa
Segovia għandha 10 fratellanzi, li huma:
Oración en el Huerto (il-kwartier ta' San Lorenzo);
Resurrección del Señor (il-kwartier ta' Nueva Segovia);
Cristo con la cruz a Cuestas (l-assoċjazzjoni ADEMAR);
Santo Cristo de la Cruz (il-kwartier ta' Cristo del Mercado);
Santo Cristo de San Marcos (il-kwartier ta' San Marcos);
Soledad al pie de la Cruz (il-kwartier ta' San Millán);
Nuestra Señora de la Piedad (il-kwartier ta' San José);
Real Cofradía de la Santa Esclavitud (il-kwartier ta' El Salvador);
Feligresía de San Andrés (il-kwartier ta'San Andrés);
Soledad Dolorosa (il-kwartier ta' Santa Eulalia).
Leġġendi
Hemm bosta leġġendi minħabba l-lonġevità tal-belt; fost il-leġġendi prinċipali nsibu:
il-Leġġenda tal-kostruzzjoni tal-akkwedott mix-xitan;
il-Leġġenda taċ-ċawluni u l-Knisja ta' Vera Cruz;
il-Leġġenda ta' María del Salto, Lhudija salvata mill-Madonna meta kienet se taqa' minn irdum f'La Fuencisla;
il-Leġġenda tal-ħalliel it-tajjeb ta' El Tuerto de Pirón tas-seklu 19;
il-Leġġenda tat-triq tal-Mewt u tal-Ħajja matul ir-Rivoluzzjoni ta' Comunera;
il-Leġġenda tal-muntanja La Mujer Muerta;
il-Leġġenda tad-Dar tal-Kriminalità fil-kwartier ta' San Millán;
il-Leġġenda tal-Akkademja tal-Artillerija dwar il-fatat ta' patri żagħżugħ Medjevali;
il-Leġġenda tal-prinċep u tal-aya (li kienet tieħu ħsiebu) dwar il-waqgħa tat-tarbija Pedro, iben Enrique II ta' 12-il sena minn tieqa tal-kastell;
il-Leġġenda ta' Alfonso X El Sabio dwar il-kastigi li tah Alla minħabba l-ereżijiet tiegħu.
Hemm ukoll leġġendi differenti oħra fil-kwartieri inkorporati.
Nies notevoli
Víctor Barrio (ġellied tal-barrin)
Juan Bravo (ribelli)
Pedro Delgado (ċiklist)
Juan Valdivia (kitarrista ta' Héroes del Silencio)
Andrés Laguna (umanist, tabib, farmakologu u botanista)
Arsenio Martínez-Campos (fizzjal militari)
Manuel Pérez Brunicardi (skijjatur tal-muntanji)
Cayetano Redondo Aceña (politiku, tipografu u ġurnalist)
Elvira Sastre (poeta)
Don Abraham Senior Coronel
Antonio Machado (poeta)
Ġemellaġġ
Segovia hija ġemellata ma':
Gangdong-gu, Seoul, il-Korea t'Isfel (2001);
Navalcarnero, il-Komunità ta' Madrid, Spanja (1999);
San Bartolomé de Tirajana, Gran Canaria, Spanja (1996);
Tours, Centre-Val de Loire, Franza (1972);
Pleven, il-Provinċja ta' Pleven, il-Bulgarija;
Lal-lo, Cagayan, il-Filippini.
Antipodu
Segovia hija l-Antipodu ta' Masterton, New Zealand.
Referenzi
Siti ta' Wirt Dinji
Bliet ta' Spanja |
29406 | https://mt.wikipedia.org/wiki/S%C3%A3o%20Paulo | São Paulo | São Paulo jew San Pawlu hija l-belt kapitali tal-istat tal-São Paulo fin-Nofsinhar tal-Brażil. Il-popolazzjoni ta' 12,106,970 abitant tagħmilha l-ikbar belt fil-Brażil.
Gallerija
Ħoloq esterni
Bliet tal-Brażil |
29413 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Lista%20ta%27%20plejers%20ta%C4%8B-%C4%8Bess | Lista ta' plejers taċ-ċess | Din il-lista ta' plejers taċ-ċess tinkludi Maltin li huma magħrufa primarjament bħala plejers taċ-ċess.
David Cilia Vincenti
Jack Mizzi
Listi relatati ma' Malta |
29414 | https://mt.wikipedia.org/wiki/%C4%8Aess | Ċess | Iċ-ċess hija logħba fuq il-bord bejn żewġ plejers. Xi kultant il-logħba tissejjaħ ċess internazzjonali jew ċess tal-punent biex tiddistingwiha minn logħob relatat, bħal xiangqi (ċess Ċiniż) u shogi (ċess Ġappuniż). Il-forma attwali tal-logħba bdiet fi Spanja u l-bqija tan-Nofsinhar tal-Ewropa matul it-tieni nofs tas-seklu 15 wara li evolviet minn chaturanga, logħba simili ta' oriġini Indjana iżda ħafna eqdem. Illum, iċ-ċess hija waħda mil-logħob l-aktar popolari fid-dinja, u jintlagħab minn miljuni ta’ nies, b'xi wħud jgħidu li hemm mat-800 miljun plejer.
Iċ-ċess hija logħba ta' strateġija astratta u ma tinvolvi l-ebda informazzjoni moħbija. Jintlagħab fuq bord taċ-ċess b' 64 kaxxa irranġati fi gradilja ta' tmienja bi tmienja. Fil-bidu, kull plejer jikkontrolla sittax-il biċċa : re wieħed, reġina waħda, żewġ torrijiet, żewġt isqfijiet, żewġt iżwiemel, u tmien pedini. Il-plejer li jikkontrolla l-biċċiet bojod jmexxi l-ewwel, segwit mill-plejer li jikkontrolla l-biċċiet suwed. L-għan tal-logħba huwa li jiċċekkja r-re tal-avversarju, fejn ir-re jkun taħt attakk immedjat (f'ċekk) u m'hemm l-ebda mod kif jaħrab. Hemm ukoll diversi modi kif logħba tista' tispiċċa fi draw.
Iċ-ċess organizzat beda fis-seklu 19. Il-kompetizzjoni taċ-ċess illum hija rregolata internazzjonalment mill-FIDE (Federazzjoni Internazzjonali taċ-Ċess). L-ewwel Champion Dinji taċ-Ċess rikonoxxut universalment, kien Wilhelm Steinitz, li rebaħ it-titlu tiegħu fl-1886; Magnus Carlsen huwa ċ-Champion tad-Dinja attwali. It-teorija taċ-ċess żviluppat qatigħ mill-bidu tal-logħba sal-lum. Aspetti tal-arti jinstabu fil -kompożizzjoni taċ-ċess, u ċ-ċess min-naħa tiegħu influwenza l-kultura u l-arti tal-Punent, u għandu konnessjonijiet ma' oqsma oħra bħall-matematika, ix-xjenza tal-kompjuter u l-psikoloġija .
Wieħed mill-għanijiet tax-xjentisti tal-kompjuter bikrin kien li joħolqu magna li tilgħab iċ-ċess . Fl-1997, Deep Blue sar l-ewwel kompjuter li għeleb liċ-Champion tad-Dinja renjanti f'logħba meta għeleb lil Garry Kasparov. Il-magni taċ-ċess tal-lum huma ferm aktar b'saħħithom mill-aqwa plejers umani u influwenzaw ħafna l-iżvilupp tat-teorija taċ-ċess.
Logħob tal-mejda
Sport
Strateġija
Regoli taċ-ċess
Ir-regoli taċ-ċess huma ppubblikati mill-FIDE (Fédération Internationale des Échecs), Il-Federazzjoni Internazzjonali taċ-Ċess, fil-Manwal tagħha . Regoli ppubblikati minn korpi governattivi nazzjonali, jew minn organizzazzjonijiet taċ-ċess mhux affiljati, pubblikaturi kummerċjali, eċċ., jistgħu jvarjaw f'xi dettalji. Ir-regoli tal-FIDE ġew riveduti l-aktar reċentement fl-2022.
Tfassil
Il-biċċiet taċ-ċess huma mqassma f'żewġ settijiet b' kuluri differenti. Filwaqt li s-settijiet jistgħu ma jkunux litteralment abjad u iswed (eż. is-sett ċar jista' jkun ta' kulur isfar jew offwajt, is-sett skur jista' jkun kannella jew aħmar), ħafna drabi is-settijiet u l-biċċiet jissejħu "abjad" u "iswed". Fil-letteratura professjonali ġieli nsibu "ċar" u "skur", rispettivament.
Il-plejers tas-settijiet jissejħu Abjad u Iswed, rispettivament.
Kull sett jikkonsisti minn 16-il biċċa: re wieħed, reġina waħda, żewġ torrijiet, żewġ isqfijiet, żewġt iżwiemel, u tmien pedini. Is-settijiet taċ-ċess magħmula f'varjetà wiesgħa ta' stili; għall-kompetizzjoni, il- mudell Staunton huwa preferut.
Il-logħba tintlagħab fuq bord kwadru ta' tmien ringieli (imsejħa ranks) u tmien kolonni (imsejħa fili). B'konvenzjoni, l-64 kaxxa jalternaw il-kulur u jissejħu kaxxi ċari u skuri ; kuluri komuni għal bords taċ-ċess huma abjad u kannella, jew abjad u aħdar skur.
Il-biċċiet huma stabbiliti kif muri fid- dijagramma u r-ritratt. B’hekk, fuq l-ewwel rank ta’ White, mix-xellug għal-lemin, il-biċċiet jitqiegħdu fl-ordni li ġejja: torri, żiemel, isqof, reġina, sultan jew re, isqof, żiemel, torri. Fuq it-tieni rank titqiegħed ringiela ta' tmien pedini. Il-pożizzjoni tal-Iswed tirrifletti lil dik tal-Abjad, b'biċċa ekwivalenti fuq l-istess fajl. Il-bord jitqiegħed b'kaxxa ċara fir-rokna tal-lemin in-naħa ta' kull plejer. Il-pożizzjonijiet korretti tar-re u r-reġina jistgħu jiġu mfakkra bil-frażi "reġina fuq il-kulur tagħha stess" ─ jiġifieri r-reġina bajda tibda fuq kaxxa ċara u r-reġina sewda fuq kaxxa skura.
Fil-logħob kompetittiv, il-kuluri tal-biċċiet huma allokati lill-plejers mill-organizzaturi; fil-logħob informali, il-kuluri huma ġeneralment deċiżi bl-addoċċ, pereżempju permezz ta' tfigħ ta' munita, jew minn plejer wieħed jaħbi pedina bajda f'id waħda u pedina sewda fl-oħra, u l-avversarju jagħżel kulur bix-xorti.
Kif tintlagħab
L-abjad jiċċaqlaq l-ewwel, u wara l-plejers jalternaw il-logħob, iċaqalqu biċċa waħda kull meta jmisshom, ħlief għall-castling, meta jiġu mċaqalqa żewġ biċċiet. Biċċa titmexxa jew lejn kaxxa mhux okkupata jew waħda okkupata minn biċċa tal-avversarju, li tinqabad u titneħħa mil-logħob. Bl-unika eċċezzjoni ta' en passant, il-biċċiet kollha jinqabdu billi jimxu lejn kaxxa li tokkupa l-biċċa tal-avversarju. Iċ-ċaqliq huwa obbligatorju; plejer ma jistax jiddeċiedi li ma jilgħabx meta jmissu, anke meta jekk ikollu jiċċaqlaq ikun ta' ħsara għalih.
Kull biċċa għandha l-mod tagħha kif tiċċaqlaq. Fid-dijagrammi, it-tikek jimmarkaw il-kwadri li għalihom il-biċċa tista' tiċċaqlaq jekk ma jkun hemm l-ebda biċċa(iet) ta' xi kulur (ħlief iż-żiemel, li jaqbeż minn fuq kwalunkwe biċċa li tista' tkun fin-nofs). Il-biċċiet kollha, ħlief il-pedina, jistgħu jaqbdu biċċa tal-għadu jekk tkun tinsab fuq kaxxa li jkunu jistgħu jimxu fuqha. Il-kaxxi li fuqhom il-pawns jistgħu jaqbdu l-biċċiet tal-għadu huma mmarkati fid-dijagramma bi slaleb suwed.
Ir-re jiċċaqlaq kaxxa waħda f' kwalunkwe direzzjoni. Hemm ukoll mossa speċjali msejħa castling li tinvolvi ċ-ċaqliq tar-re u ta’ torri. Ir-re huwa l-aktar biċċa prezzjuża — l-attakki fuq ir-re għandhom jiġu miġġielda immedjatament, u jekk dan ikun impossibbli, jirriżulta telf immedjat tal-logħba (ara Iċċekkjar u checkmate).
Torri jista' jimxi kull numru ta' kaxxi tul rank jew fajl, iżda ma jistax jaqbeż minn fuq biċċiet oħra. Flimkien mar-re, it-torri jipparteċipa fil-moviment tal-castling tar-re.
Isqof jista' jimxi kull numru ta' kaxxi djagonalment, iżda ma jistax jaqbeż minn fuq biċċiet oħra.
Reġina tgħaqqad il-qawwa ta' torri u isqof u tista' tiċċaqlaq kull numru ta' kaxxi tul rank, fajl, jew dijagonali, iżda ma tistax taqbeż minn fuq biċċiet oħra.
Żiemel jiċċaqlaq lejn kwalunkwe mill-eqreb kaxxi li mhumiex fl-istess rank, fajl jew dijagonali. (Għalhekk il-mossa tifforma forma "L": żewġ kaxxi vertikalment u kaxxa waħda orizzontalment, jew żewġ kaxxi orizzontalment u kaxxa waħda vertikalment.) Iż-żiemel huwa l-unika biċċa li tista’ taqbeż minn fuq biċċiet oħra.
Pedina tista' timxi 'l quddiem lejn il-kaxxa mhux okkupata immedjatament quddiemu fuq l-istess fajl, jew mal-ewwel mossa tiegħu jista' javvanza żewġ kaxxi tul l-istess fajl, sakemm iż-żewġ kaxxi ma jkunux okkupati (tikek suwed fid-dijagramma). Pedina tista’ taqbad biċċa avversarja fuq kaxxa dijagonalment quddiemha billi timxi fuq dik il-kaxxa (slaleb suwed). Ma tistax jaqbad biċċa waqt li javvanza tul l-istess fajl. Pedina għandha żewġ mossi speċjali: il-qbid u l-promozzjoni en passant .
Iċċekkjar u checkmate
Meta sultan ikun taħt attakk immedjat, jingħad li jkun taħt ċekk . Mossa bi tweġiba għal ċekk hija legali biss jekk tirriżulta f'pożizzjoni fejn ir-re ma jkunx għadu taħt ċekk. Dan jista' jinvolvi l-qbid tal-biċċa li qed tagħti ċekk; l-interpożizzjoni ta’ biċċa bejn il-biċċa tal-iċċekkjar u r-re (li huwa possibbli biss jekk il-biċċa li tattakka tkun reġina, torri, jew isqof u hemm kaxxa bejnha u r-re); jew iċċaqlaq lir-re f'kaxxa fejn ma jkunx taħt attakk. Castling mhuwiex permess meta r-re tkun taħt ċekk.
L-għan tal-logħba huwa li jingħata checkmate lill-avversarju; dan iseħħ meta s-sultan ta’ l-avversarju jkun taħt ċekk, u m’hemm l-ebda mod legali biex joħroġ minnu. Qatt mhu legali għal plejer li jagħmel mossa li tpoġġi jew tħalli lir-re tal-plejer stess taħt ċekk. Fil-logħob każwali, huwa komuni li tħabbar "ċekk" meta tpoġġi r-re tal-avversarju taħt kontroll, iżda dan mhux meħtieġ mir-regoli taċ-ċess u normalment ma jsirx f'tournaments.
Castling
Darba għal kull logħba, kull re jista' jagħmel mossa magħrufa bħala castling . Castling jikkonsisti f’li jċaqlaq lir-re żewġ kwadri lejn torri tal-istess kulur fuq l-istess rank, u mbagħad tpoġġi t-torri fuq il-kaxxa li qasam ir-re.
Castling huwa permissibbli jekk jiġu sodisfatti l-kundizzjonijiet li ġejjin:
La r-re u lanqas it-torri ma ċċaqalqu qabel matul il-logħba.
M'hemm l-ebda biċċiet bejn il-king u t-torri.
Ir-re ma jkunx taħt kontroll u ma jgħaddix minn jew jinżel fuq xi kwadru attakkat minn biċċa ghadu.
Castling ikun permess jekk it-torri ikun taħt attakk, jew jekk it-torri jaqsam kaxxa attakkata.
En passant
Meta pawn jagħmel avvanz f'żewġ passi mill-pożizzjoni tal-bidu tiegħu u jkun hemm pawn ta' l-avversarju fuq kaxxa ħdejn il-kaxxa tad-destinazzjoni fuq il-fajl ta' maġenbu, allura l-pedina ta' l-avversarju jista' jaqbadha en passant ("fil-mogħdija"), jimxi lejn il-kaxxa li l-pawm jkun għadda minn fuqha. Dan jista' jsir biss immedjatament wara l-avvanz ta' żewġ kaxxi li l-pawn ikun għadu kif għamel; inkella, id-dritt li tagħmel hekk jintilef. Pereżempju, fid-dijagramma animata, il-pawn l-iswed javvanza żewġ kaxxi minn g7 għal g5, u l-pawn l-abjad fuq f5 jista’ jeħodha en passant fuq g6 (iżda immedjatament wara l-avvanz tal-pedina sewda).
Promozzjoni
Meta pawn javvanza għat-tmien rank tiegħu, bħala parti mill-mossa, jiġi promossa u għanu jinbidel skont l-għażla tal-plejer f’ reġina, torri, isqof, jew żiemel tal-istess kulur. Normalment, il-pawn jiġi promoss għal reġina, iżda f'xi każijiet, tintgħażel biċċa oħra; din tissejjaħ underpromotion . Fid- dijagramma animata, il-pawn fuq c7 jista' jimxi għat-tmien rank u jiġi promoss. M'hemm l-ebda restrizzjoni fuq kemm-il darba biċċa tiġi promossa, għalhekk huwa possibbli li jkun hemm aktar biċċiet tal-istess tip milli jkun fil-bidu tal-logħba (eż., żewġ irġejjen jew aktar). Jekk il-biċċa meħtieġa ma tkunx disponibbli (eż. it-tieni reġina) xi kultant jintuża torri maqlub bħala sostitut, iżda dan mhux rikonoxxut fil-logħob sanzjonat mill-FIDE.
Tmiem tal-logħba
Rebħ
Logħba tista' tintrebaħ bil-modi li ġejjin:
Checkmate : Ir-re jinsab taħt ċekk u l-plejer m'għandu l-ebda mossa legali. (Ara check u checkmate hawn fuq.)
Riżenja : Plejer jista’ jirriżenja, u jagħti l-logħba lill-avversarju. Il-biċċa l-kbira tal-plejers tat-tournament iqisu li huwa etikett tajjeb li jirriżenjaw f'pożizzjoni bla tama.
Tirbaħ bl-arloġġ : Fil-logħob b'kontroll tal- ħin, plejer jirbaħ jekk l-avversarju jispiċċalu l-ħin, anki jekk l-avversarju għandu pożizzjoni superjuri, sakemm il-plejer ikollu possibbiltà teoretika li jiċċekkja lill-avversarju kieku il-logħba se tkompli.
Forfeit: Plejer li jqarraq, jikser ir-regoli, jew jikser ir-regoli ta' kondotta speċifikati għall-kampjonat partikolari jista' jitlef il-logħba. Kultant, iż-żewġ plejers jitilfu.
Draw
Hemm diversi modi kif logħba tista' tispiċċa fi draw :
Stalemate : Jekk il-plejer li se jiċċaqlaq m'għandu l-ebda mossa legali, iżda mhux taħt ċekk, il-pożizzjoni hija stalemate, u l-logħba tiġi draw.
Pożizzjoni mejta : Jekk l-ebda plejer ma jkun jista’ jiċċekkja lill-ieħor b’xi sekwenza legali ta’ mossi, il-logħba tiġi draw. Pereżempju, jekk ir-rejiet biss ikunu fuq il-bord, il-biċċiet l-oħra kollha jkunu nqabdu, checkmate huwa impossibbli, u l-logħba tiġi draw b'din ir-regola. Min-naħa l-oħra, jekk iż-żewġ plejers għad għandhom żiemel, hemm possibbiltà ferm improbabbli iżda teoretika ta' checkmate, għalhekk din ir-regola ma tapplikax. Ir-regola tal-pożizzjoni mejta tissostitwixxi r-regola preċedenti li kienet tirreferi għal "materjal insuffiċjenti", testendiha biex tinkludi pożizzjonijiet oħra fejn checkmate huwa impossibbli, bħal pawn endgames imblukkati fejn il-pedini ma jistgħux jiġu attakkati.
Draw bi ftehim : Fiċ-ċess tat-turnew, id-draw l-aktar komuni jintlaħaq bi ftehim reċiproku bejn il-plejers. Il-proċedura korretta hija li toffri verbalment id-draw, tagħmel mossa, imbagħad tibda l-arloġġ tal-avversarju. Tradizzjonalment, il-plejers tħallew jiftehmu draw fi kwalunkwe punt tal-logħba, kultant anke mingħajr ma jilagħbu mossa; f’dawn l-aħħar snin saru sforzi biex jiġu skoraġġuti draws qosra, pereżempju billi jiġu pprojbiti offerti ta’ draw qabel mossa tletin.
Ripetizzjoni tliet darbiet : Dan iseħħ l-aktar meta l-ebda naħa ma tkun kapaċi tevita li tirrepeti ċaqliq mingħajr ma ġġarrab żvantaġġ. F’din is-sitwazzjoni, kull plejer jista’ jitlob draw; dan jeħtieġ li l-plejers iżommu rekord validu bil-miktub tal-logħba sabiex it-talba tkun tista’ tiġi vverifikata mill-arbitru jekk tiġi kkontestata. It-tliet okkorrenzi tal-pożizzjoni m'għandhomx għalfejn iseħħu fuq movimenti konsekuttivi biex pretensjoni tkun valida. Iż-żieda tar- regola ta' ripetizzjoni ta' ħames darbiet fl-2014 tirrikjedi li l-arbitru jintervjeni immedjatament u jiddikjara l-logħba draw wara ħames okkorrenzi tal-istess pożizzjoni, konsekuttivi jew le, mingħajr ma tkun teħtieġ pretensjoni minn xi plejer. Ir-regoli tal-FIDE ma jsemmu l-ebda kontroll perpetwu ; dan huwa sempliċiment tip speċifiku ta 'tlugħ b'repetizzjoni tliet darbiet.
Regola tal-50 mossa: Jekk fil-50 mossa ta' qabel l-ebda pawn ma jkun iċċaqlaq u ma jkun sar l-ebda qbid, kull plejer jista' jsejjaħ draw. Fl-2014 żdiedet ir-regola tal-75-mossa fejn l-arbitru irid jintervjeni u jiddikjara draw jekk ma jimxix pawn jew ma jkunx hemm qbid wara 75 mossa, mingħajr ma wieħed mill-plejers ma jkollu jsejjaħ għal draw. Jeżistu bosta tmiem ta' logħob (endgames) fejn hu possibbli tisforza checkmate f'iktar minn 50 mossa qabel jitmexxa pawn u jkun hemm qbid ta' biċċa; bħal ngħidu aħna two knights against a pawn u pawnless endgames reġina kontra isqof.
Draw bil-ħin: Fil-logħob b'kontroll tal- ħin, il-logħba tisfa fi draw jekk plejer ikun barra l-ħin u l-ebda sekwenza ta' mossi legali ma tippermetti lill-avversarju jagħmel checkmate lill-plejer.
Kontroll tal-ħin
Fil-kompetizzjoni, il-logħob taċ-ċess jintlagħab b'kontroll tal-ħin. Jekk il-ħin ta' plejer jispiċċa qabel ma titlesta l-logħba, il-logħba tintilef awtomatikament (sakemm l-avversarju jkollu biżżejjed biċċiet biex iwassal iċ-checkmate). It-tul ta' żmien ta' logħba jvarja minn logħob twil (jew "klassiku"), li jista' jieħu sa seba' sigħat (saħansitra itwal jekk l- aġġornamenti huma permessi), għal bullet chess (taħt it-3 minuti għal kull plejer għal-logħba kollha). Intermedju bejn dawn huma logħob taċ-ċess rapidu, li jdum bejn siegħa u sagħtejn kull logħba, kontroll tal-ħin popolari f'tournaments ta' tmiem il-ġimgħa tad-dilettanti.
Il-ħin huwa kkontrollat bl-użu ta ' arloġġ taċ-ċess li għandu żewġ displays, wieħed għall-ħin li jifdal ta' kull plejer. Arloġġi taċ-ċess analogi ġew fil-biċċa l-kbira sostitwiti b'arloġġi diġitali, li jippermettu kontrolli tal-ħin b'żidiet .
Kontrolli tal-ħin huma wkoll infurzati fil-kompetizzjonijiet taċ-ċess bil-korrispondenza. Kontroll tal-ħin tipiku huwa ta' 50 jum għal kull 10 mossi.
Referenzi |
29415 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Kampjonat%20Malti%20ta%C4%8B-%C4%8Aess | Kampjonat Malti taċ-Ċess | Il-Kampjonat Malti taċ-Ċess huwa l-kampjonat annwali taċ-ċess f'Malta li jiddetermina ċ-champion nazzjonali. Fil-bidu kien jikkonsisti f’Kampjonat Miftuħ (Open Tournament).
Issa l-kampjonat jinkludi wkoll il-Kampjonat tal-Juniors (Żgħażagħ), il-Kampjonat tar-Rapid u l-Kampjonati tal-Blitz.
Iċ-Champion Nazzjonali tal-kampjonat Open attwali huwa David Cilia Vincenti. Jack Mizzi għandu t-3 titli Nazzjonali l-oħra: Champion Nazzjonali Junior (taż-żgħażagħ), Champion Nazzjonali Rapid u Champion Nazzjonali Blitz.
Malta Open Championships
L-ewwel kampjonat miftuħ (open) sar fl-1923 u ntrebaħ minn Oscar Serracino-Inglott . Harry Camilleri rebaħ il-kampjonat rekord ta’ tmintax-il darba: l-ewwel darba fl-1965 u l-aħħar darba fl-2005, fl-età ta’ 72 sena.
Iċ-Champion attwali tal-Malta Open Chess huwa David Cilia Vincenti.
{| class="sortable wikitable"
!#
!Sena
!Rebbieħ
|-
|1
|1923
|
|-
|2
|1925
|
|-
|3
|1926
|
|-
|4
|1927
|
|-
|5
|1928
|
|-
|6
|1930
|
|-
|7
|1934
|
|-
|8
|1935
|
|-
|9
|1936
|
|-
|10
|1937
|
|-
|11
|1938
|
|-
|12
|1939
|
|-
|13
|1940
|
|-
|14
|1946
|
|-
|15
|1948
|
|-
|16
|1949
|
|-
|17
|1950
|
|-
|18
|1953
|
|-
|19
|1954
|
|-
|20
|1955
|
|-
|21
|1956
|
|-
|22
|1957
|
|-
|23
|1958
|
|-
|24
|1959
|
|-
|25
|1960
|
|-
|26
|1961
|
|-
|27
|1962
|
|-
|28
|1963
|
|-
|29
|1964
|
|-
|30
|1965
|
|-
|31
|1966
|
|-
|32
|1967
|
|-
|33
|1968
|
|-
|34
|1969
|
|-
|35
|1970
|
|-
|36
|1971
|
|-
|37
|1972
|
|-
|38
|1973
|
|-
|39
|1974
|
|-
|40
|1975
|
|-
|41
|1976
|
|-
|42
|1977
|
|-
|43
|1978
|
|-
|44
|1979
|
|-
|45
|1980
|
|-
|46
|1981
|
|-
|47
|1982
|
|-
|48
|1983
|
|-
|49
|1984
|
|-
|50
|1985
|
|-
|51
|1986
|
|-
|52
|1987
|
|-
|53
|1988
|
|-
|54
|1989
|
|-
|55
|1990
|
|-
|56
|1991
|
|-
|57
|1992
|
|-
|58
|1993
|
|-
|59
|1994
|
|-
|60
|1995
|
|-
|61
|1996
|
|-
|62
|1997
|
|-
|63
|1998
|
|-
|64
|1999
|
|-
|65
|2000
|
|-
|66
|2001
|
|-
|67
|2002
|
|-
|68
|2003
|
|-
|69
|2004
|
|-
|70
|2005
|
|-
|71
|2006
|
|-
|72
|2007
|
|-
|73
|2008
|
|-
|74
|2009
|
|-
|75
|2010
|
|-
|76
|2011
|
|-
|77
|2012
|
|-
|78
|2013
|
|-
|79
|2014
|
|-
|80
|2015
|
|-
|81
|2016
|
|-
|82
|2017
|
|-
|83
|2018
|
|-
|84
|2019
|
|-
|85
|2020
|
|-
|86
|2021
|
|-
|87
|2022
|
|}
Kampjonati Rapidi ta’ Malta
Mill-2017, il-Federazzjoni Maltija taċ-Ċess bdiet torganizza l-Kampjonat Nazzjonali tar-Rapid Malti.
Fl-2021 minflok il-logħob fuq il-bord sar online Rapid Gran Prix u dan intrebaħ minn Jack Mizzi. Iċ-champion tar-Rapid tal-Malta 2022 kien Jack Mizzi.
{| class="sortable wikitable"
!#
!Sena
!Rebbieħ
|-
|1
|2017
|
|-
|2
|2018
|
|-
|3
|2019
|
|-
|4
|2021
|Jack Mizzi
|-
|5
|2022
|Jack Mizzi
|}
Kampjonati Blitz ta’ Malta
Mill-2017, il-Federazzjoni Maltija taċ-Ċess bdiet torganizza l-Kampjonat Nazzjonali Malti tal-Blitz.
Fl-2021, minflok il-kampjonat fuq il-bord sar Blitz Gran Prix online u dan intrebaħ minn Jack Mizzi. Iċ-champion tal-Malta Blitz tal-2022 kien Jack Mizzi.
{| class="sortable wikitable"
!#
!Sena
!Rebbieħ
|-
|1
|2017
|
|-
|2
|2018
|
|-
|3
|2019
|
|-
|3
|2021
|
|-
|4
|2022
|
|}
Kampjonati tal- Malta Junior
L-ewwel Malta Junior Championship sar fl-1946 iżda l-Malta Chess Federation għandha biss rekords sa mill-1987.
Il-Malta Junior Champion renjanti huwa Jack Mizzi.
{| class="sortable wikitable"
!#
!Sena
!Rebbieħ
|-
|1
|1987
|Duncan Vella
|-
|2
|1988
|Joseph Stafrace
|-
|3
|1989
|Joseph Stafrace
|-
|4
|1990
|Joseph Stafrace
|-
|5
|1991
|Duncan Vella
|-
|6
|1992
|Timothy Mifsud
|-
|7
|1993
|Timothy Mifsud
|-
|8
|1994
|Timothy Mifsud
|-
|9
|1995
|Peter Pullicino
|-
|10
|1996
|David Cilia Vincenti
|-
|11
|1997
|Colin Pace
|-
|12
|1998
|Timothy Mifsud
|-
|13
|1999
|Colin Pace
|-
|14
|2000
|Daniel Abela
|-
|15
|2001
|Daniel Abela
|-
|16
|2002
|Daniel Abela
|-
|17
|2003
|Charles Sinn
|-
|18
|2004
|Mark Cardona
|-
|19
|2005
|Mark Cardona
|-
|20
|2006
|Mark Cardona
|-
|21
|2007
|Robert Zerafa
|-
|22
|2008
|Robert Zerafa
|-
|23
|2009
|Robert Zerafa
|-
|24
|2010
|Andre Xuereb
|-
|25
|2011
|Jake Darmanin
|-
|26
|2012
|Jake Darmanin
|-
|27
|2013
|Jake Darmanin
|-
|28
|2014
|Jake Darmanin
|-
|29
|2015
|Jurgen Grima
|-
|30
|2016
|Jamie Farrugia
|-
|31
|2017
|Steve Mizzi
|-
|32
|2018
|Matthew Fleri
|-
|33
|2019
|Cosmin Alexa
|-
|34
|2021
|Matthew Fleri
|-
|35
|2022
|Jack Mizzi
|}
Links Oħra
Fit-18-il rebħa ta’ Harry Camilleri The Malta Independent
Referenzi
Ċess |
29416 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Sistema%20ta%27%20klassifikazzjoni%20Elo | Sistema ta' klassifikazzjoni Elo | Is-sistema ta' klassifikazzjoni Elo hija metodu għall-kalkolu tal-livelli relattivi tal-ħiliet tal-plejers f'logħob b'somma żero bħaċ-ċess. Il-klassifikazzjoni msemmija għall-kreatur tagħha Arpad Elo, professur tal-fiżika Ungeriż-Amerikan.
Is-sistema Elo ġiet ivvintata biex tkun aħjar mis- sistema Harkness użata qabel, iżda tintuża wkoll bħala sistema ta' klassifikazzjoni fil-futbol, futbol Amerikan, baseball, basketball, pool, tennis tal-mejda, u diversi board games u esports.
Id-differenza fil-klassifikazzjonijiet bejn żewġ plejers isservi bħala tbassir tar-riżultat ta' partita bejniethom. Żewġ plejers bi klassifikazzjonijiet ugwali li jilagħbu kontra xulxin huma mistennija li jiksbu numru ndaqs ta’ rebħiet. Plejer li l-klassifikazzjoni tiegħu hija 100 punt aktar minn dik tal-avversarju huwa mistenni li jirbaħ 64% tad-drabi; jekk id-differenza hija ta' 200 punt, allura r-rebħ mistenni għall-plejer aktar b'saħħtu huwa ta' 76%.
Il-klassifikazzjoni Elo ta' plejer hija rappreżentata minn numru li jista' jinbidel skont ir-riżultat tal-logħob klassifikat milgħub. Wara kull logħba, il-plejer rebbieħ jieħu punti mingħand dak li jitlef. Id-differenza bejn il-klassifikazzjonijiet tar-rebbieħ u tat-telliefa tiddetermina n-numru totali ta' punti miksuba jew mitlufa wara l-logħba. Jekk jirbaħ il-plejer b'rata ogħla, allura jittieħdu biss ftit punti ta' klassifikazzjoni mingħand il-plejer b'rata aktar baxxa. Madankollu, jekk il-plejer b'rata aktar baxxa jikseb rebħa mhux mistennija, dan ta' l-ewwel jirbaħ ħafna punti Elo. Il-plejer b'rata aktar baxxa se jikseb ukoll ftit punti mill-player b'rata ogħla f'każ ta' pareġġ. Dan ifisser li din is-sistema ta' klassifikazzjoni hija awto-korrettiva. Parteċipanti li l-klassifikazzjonijiet tagħhom huma baxxi jew għoljin wisq għandhom, fit-tul, jagħmlu aħjar jew agħar b'mod korrispondenti milli tbassar is-sistema tal-klassifikazzjoni u b'hekk jiksbu jew jitilfu punti tal-klassifikazzjoni sakemm il-klassifikazzjonijiet jirriflettu l-qawwa vera tal-logħob tagħhom.
Il-klassifikazzjonijiet Elo huma komparattivi biss, u huma validi biss fil-grupp ta' klassifikazzjoni li fih ġew ikkalkulati, u ma jridux jiftehmu li huma assoluti.
Ċess
Sport
Kejl |
29417 | https://mt.wikipedia.org/wiki/FIDE | FIDE | Il-Federazzjoni Internazzjonali taċ-Ċess jew il-Federazzjoni Dinjija taċ-Ċess, komunement imsemmija bl-akronimu Franċiż tagħha FIDE (Fédération Internationale des Échecs), hija organizzazzjoni internazzjonali bbażata fl-Iżvizzera li tgħaqqad id-diversi federazzjonijiet nazzjonali taċ-ċess u sservi bħala l-korp governattiv tal-kompetizzjoni internazzjonali taċ-ċess. FIDE twaqqfet f'Pariġi, Franza, fl-20 ta' Lulju 1924. Il-motto tagħha huwa Gens una sumus, bil-Latin għal "Aħna familja waħda". Fl-1999, il-FIDE ġiet rikonoxxuta mill-Kumitat Olimpiku Internazzjonali (KOI). Minn Mejju tal-2022, jeżistu 200 federazzjoni membru tal-FIDE.
Referenzi
Ċess |
29418 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Cristalina | Cristalina | Cristalina hija l-belt muniċipalità ta' l-istat tal-Goiás fin-nofsinhar tal-Brażil.
Cristalina tinsab direttament fin-nofsinhar tal-kapitali, Brażilja, u hija konnessa ma' dik il-belt permezz tal-BR-040. Hija tinsab fuq plateau bejn il-baċini ta 'żewġ xmajjar: ix-Xmara Corumbá u s-São Marcos. Cristalina tinsab 125 kilometru minn Brażilja.
Gallerija
Ħoloq esterni
https://cristalina.go.gov.br/
Bliet tal-Brażil |
29419 | https://mt.wikipedia.org/wiki/It%C3%B9 | Itù | Itù hija muniċipalità fl-istat Brażiljan ta' São Paulo, imwaqqfa fl-1610 min-Domingos Fernandes.
Il-partikolarità tagħha hija li hija belt turistika fejn l-oġġetti kollha huma enormi.
Gallerija
Ħoloq esterni
http://itu.sp.gov.br/
Bliet tal-Brażil |
29420 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Fortaleza | Fortaleza | Fortaleza hija l-belt kapitali ta' l-istat tal-Ceará fit-tramuntana tal-Brażil.
Gallerija
Ħoloq esterni
https://www.cmfor.ce.gov.br/
Bliet tal-Brażil |
29421 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Li%C4%A1i%20%C4%8Aini%C5%BCa | Liġi Ċiniża | Liġi Ċiniża hija waħda mill-eqdem legali tradizzjonijiet fid-dinja. Il-qalba tal-liġi Ċiniża moderna hija bbażata fuq stil Ġermaniku liġi ċivili, liġi soċjalista, and approċċi tradizzjonali Ċiniżi.
Għal ħafna mill-istorja taċ-Ċina, is-sistema legali tagħha kienet ibbażata fuq il-filosofija konfuċjana tal-kontroll soċjali permezz tal-edukazzjoni morali, kif ukoll il-Legalist enfasi fuq liġi kodifikata u sanzjoni kriminali. Wara l-Xinhai Revolution, il Ir-Repubblika taċ-Ċina adottat kodiċi legali fil-biċċa l-kbira tal-Punent fl-liġi ċivili tradizzjoni (speċifikament Ġermaniż- u Ibbażat fl-Iżvizzera). It-twaqqif tar-Repubblika Popolari taċ-Ċina fl-1949 ġab miegħu aktar Influwenzat mis-Sovjetiċi sistema ta liġi soċjalista. Madankollu, tradizzjonijiet preċedenti mill-istorja Ċiniża żammew l-influwenza tagħhom.
Liġi Ċiniża |
29423 | https://mt.wikipedia.org/wiki/%C3%81vila | Ávila | Ávila (pronunzja bl-Ispanjol: [ˈaβila]) hija belt fil-komunità awtonoma ta' Kastilja u León fi Spanja. Hija l-belt kapitali u l-iżjed muniċipalità popolata tal-Provinċja ta' Ávila.
Tinsab fuq ix-xatt tal-lemin tax-xmara Adaja f'1,132 metru 'l fuq mil-livell tal-baħar, u għalhekk hija l-ogħla belt kapitali provinċjali fi Spanja.
Peress li hija magħrufa sew għall-ħitan Medjevali tagħha, Ávila xi kultant tissejjaħ "il-Belt tal-Ġebel u tal-Qaddisin", u ssostni li hi waħda mill-bliet bl-ogħla għadd ta' knejjes Rumaneski u Gotiċi per capita fi Spanja. Għandha swar Medjevali sħaħ u prominenti, mibnija bl-istil Rumanesk; il-kittieb José Martínez Ruiz, fil-ktieb tiegħu El alma castellana ("Ir-Ruħ Kastiljana"), iddeskriviha bħala "x'aktarx l-iżjed belt tas-seklu 16 fi Spanja". Il-belt hija magħrufa wkoll bħala Ávila de los Caballeros, Ávila del Rey u Ávila de los Leales ("Ávila tal-Kavallieri", "Ávila tar-Re" u "Ávila tal-Leali").
Orson Welles darba semma lil Ávila bħala l-post fejn jixtieq jgħix l-iktar, u ddeskriviha bħala "post stramb u traġiku". Diversi xeni tal-film tal-1965 tiegħu Chimes at Midnight inġibdu fil-belt.
Ávila ġiet iddeżinjata bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1985. Oriġinarjament is-sit kien jikkonsisti mill-belt iffortifikata u erba' knejjes barra s-swar. Iżda iktar 'il quddiem l-għadd ta' knejjes inklużi fis-sit żdied.
Ġeografija
Il-belt tinsab 1,132 metres (3,714-il pied) 'il fuq mil-livell tal-baħar fuq għolja bil-blat fuq ix-xatt tal-lemin tax-xmara Adaja, tributarja tax-xmara Duero. Ávila hija l-ogħla belt kapitali provinċjali fi Spanja. Hija mibnija fuq il-quċċata ċatta ta' għolja bil-blat, li togħla f'daqqa qalb roqgħa art selvaġġa; hija roqgħa art kannella, arida, bla siġar, mimlija ħaġriet griżi kbar, u kkonfinata b'muntanji kbar.
Klima
Il-pożizzjoni ta' Ávila tirriżulta fi klima Mediterranja miti (Csb, skont il-klassifikazzjoni klimatika ta' Köppen), bi sjuf sħan u bi xtiewi kesħin bil-borra, kważi xxaqleb lejn klima kiesħa u semiarida (BSk). L-iktar xahar sħin, Lulju, ikollu temperatura medja ta' 20.6 °C (69 °F), u l-iktar xahar kiesaħ, Jannar, ikollu temperatura medja ta' 3.0 °C (37 °F). Il-preċipitazzjoni annwali medja tkun 416 mm (16.38 pulzier). Ma tantx tinżel xita fis-sena meta mqabbel mal-inħawi tal-madwar, u dan jimplika li tinsab f'roqgħa fejn ma tinżilx daqstant xita. Ix-xmara Adaja tkun niexfa għal diversi xhur tas-sena u l-belt storikament kellha problemi bil-provvista tal-ilma. Ávila jkollha l-iksaħ xitwa b'temperaturi baxxi fost il-bliet kapitali provinċjali ta' Spanja, minħabba l-altitudni għolja tagħha (1,132 metru (3,714-il pied) 'il fuq mil-livell tal-baħar).
Storja
Qabel żmien ir-Rumani (is-seklu 5 Q.K.), Ávila kienet abitata mill-Vettones, li sejħulha Obila (Ὀβίλα) ("Muntanja Għolja") u bnew waħda mill-iżjed fortizzi b'saħħithom tagħhom. Fil-qrib instabu statwi tal-ġebel ta' ħnieżer selvaġġi (magħrufa bħala verracio) ta' Żmien il-Bronż.
Ávila jaf kienet il-belt antika magħrufa bħala Abula, imsemmija minn Tolomew fil-Geographia (II 6, 60) tiegħu fejn isostni li tinsab fir-reġjun Iberiku ta' Bastetania. Abula tissemma bħala waħda mill-ewwel bliet Ispaniċi li ġiet ikkonvertita għall-Kristjaneżmu minn Secundus ta' Abula (San Segundo), madankollu, Abula jaf kienet ukoll il-belt ta' Abla.
Wara l-ħakma ta' Ruma antika, il-belt issejħet Abila jew Abela. Il-pjanta tal-belt għadha waħda tipikament Rumana; b'għamla rettangolari, biż-żewġ toroq prinċipali tagħha (cardo u decumanus) jiltaqgħu ma' xulxin f'forum fiċ-ċentru. Fost il-fdalijiet Rumani li nstabu fi ħdan is-swar tal-belt fid-daħliet tal-Lvant u tan-Nofsinhar (issa d-Daħliet tal-Alcazar u ta' Rastro) instabu ħaġar li kienu jintużaw bħala artali.
Skont it-tradizzjoni, fis-seklu 1, Secundus, li vvjaġġa tul il-provinċja Rumana ta' Hispania Baetica, ġab il-Vanġelu lejn Ávila, u sar l-ewwel isqof tagħha.
Wara l-waqgħa tal-Imperu Ruman tal-Punent, Ávila saret fortizza tal-Viżigoti. Wara li nħakmet mill-Għarab (li sejħulha Ābila, آبلة), il-belt ġiet attakkata bosta drabi mir-renji Kristjani Iberiċi tat-Tramuntana, u b'hekk kważi ma baqa' jgħix ħadd iktar fiha. Il-belt ġiet popolata mill-ġdid għall-ħabta tal-1088 wara l-ħakma definittiva mill-ġdid tal-inħawi minn Raymond ta' Bourgogne, l-iben tar-rispett ta' Alfonso VI ta' Kastilja u León. Huwa impjega żewġ barranin, Casandro Romano u Florin de Pituenga, biex jibnu belt tal-fruntiera bil-ġebel u biex jibnu s-swar li għadhom jeżistu sa llum il-ġurnata.
Il-belt gawdiet perjodu ta' prosperità taħt il-Monarki Kattoliċi fil-bidu tas-seklu 16.
Matul ir-Rewwixta tal-Comuneros, il-belt saret l-ewwel post fejn iltaqgħet is-Santa Junta fl-1 ta' Awwissu 1520. Il-Ġunta ta' Ávila fasslet il-Proyecto de Ley Perpetua (xorta ta' abbozz protokostituzzjonali li qatt ma daħal fis-seħħ) fil-Katidral ta' Ávila fis-sajf tal-1520, li kien jipprevedi li l-bliet kienu jinġabru kull tliet snin mingħajr ir-rekwiżiti ta' preżenza rjali, sabiex jiddeterminaw it-tassazzjoni u jaġixxu bħala kontrolluri tat-taxxi tal-attivitajiet tal-gvern.
Il-belt esperjenzat deklin twil mis-seklu 17, u l-popolazzjoni tagħha naqset għal 4,000 abitant biss.
Fis-seklu 19, kien hemm ftit tkabbir fil-popolazzjoni bil-kostruzzjoni ta' linja ferrovjarja minn Madrid sal-fruntiera Franċiża f'Irun u salib it-toroq importanti qrib il-belt.
Fl-1936, mat-tifqigħa tal-Gwerra Ċivili Spanjola, il-belt malajr saret parti miż-żona okkupata mit-truppi tar-ribelli. It-tkabbir reġa' majna taħt Franco, iżda Ávila ma kellhiex influwenza kbar fis-soċjetà Spanjola fl-istorja reċenti, apparti t-trawwim ta' politiċi bħal Adolfo Suárez, l-ewwel Prim Ministru elett demokratikament fi Spanja wara żmien Franco, u José María Aznar, li kien Prim Ministru mill-1996 sal-2004, li rrappreżenta lil Ávila fil-Cortes iżda ma kienx mill-belt.
Arkitettura
Swar ta' Ávila
L-attrazzjoni prinċipali tal-belt huma s-swar imponenti ta' Ávila (tas-sekli 11-14), li nbdew fl-1090. Iż-żona kkonfinata bis-swar hija kbira 31 ettaru (77 akru) b'perimetru ta' 2,516-il metru (2,752 jarda), 88 blokka ta' torrijiet semiċirkolari, 2,500 merlon, ħitan ħoxnin sa tliet metri (9 piedi 10 pulzieri), b'għoli medju ta' 12-il metru (39 pied), u b'disa' daħliet.
Is-swar jirrappreżentaw l-ikbar monument imdawwal kompletament fid-dinja. Wieħed jista' jimxi fuq il-ħitan għal kważi nofs iċ-ċirkonferenza tas-swar. Filwaqt li wħud mill-ħitan qatt mhu se jkunu aċċessibbli għall-mixi minħabba l-integrazzjoni tagħhom fi strutturi oħra, għad fadal biċċa mhux ħażin li tista' titranġa għall-mixi wkoll.
Katidral
Il-kostruzzjoni tal-Katidral Gotiku ta' Ávila bil-granit griż u lewn il-ħadid jingħad li bdiet fl-1107 taħt Alvar Garcia de Estrella. Storiċi oħra jemmnu li l-katidral huwa frott ix-xogħol tal-arkitett Fruchel tas-seklu 12, li inzerta ħabat mar-ripopolazzjoni tal-belt bis-saħħa ta' Raymond ta' Bourgogne. L-apsida tal-Lvant, li tifforma parti mis-swar tal-belt, hija nofs knisja, u nofs fortizza, u hemmhekk iċ-ċittadini leali għamlu lil Alfonso VII ir-re tagħhom, u b'hekk il-belt ġieli tissejjaħ Ávila del Rey. It-transett tlesta fl-1350 mill-Isqof Sancho de Ávila. Il-partijiet Rumaneski iktar bikrin huma magħmula mill-ġebla tal-ġir bajd u ħamra, filwaqt li l-partijiet Gotiċi nbnew minn ġebla bajda silġ.
Il-faċċata tat-Tramuntana: stil Gotiku fuq ix-xellug u stil Rinaxximentali miżjud fil-lemin bil-Portiku tal-Appostli.
Il-faċċata tal-Punent: stil ta' Bourgogne, b'żewġ torrijiet li jiffurmaw portal imsaqqaf.
Fuq ġewwa: għamla ta' salib Latin bi tliet navati, korsiji u ambulatorju.
Il-Capilla Mayor: fiha opra monumentali ta' fuq l-artal magħmula minn Pedro Berruguete.
Il-Kappella ta' San Segundo, l-ewwel isqof: mehmuża ma' kolonna bi stil Rinaxximentali.
Il-Kappella ta' Santa Katarina: magħmula bl-alabastru.
Il-Kor u l-Ħajt Diviżorju: bi stil Rinaxximentali, imżejna b'riljievi b'xeni mill-ħajja tal-qaddisin, imnaqqxa mill-ġebla tal-ġir. Il-qabar tal-alabastru ta' Alonso Tostado de Madrigal, isqof fl-1499, hu u jikteb, jinsab fl-ambulatorju: "tant kienu illuminanti d-duttrini tiegħu li wasslu biex l-għomja jaraw".
Il-Kjostru: aċċess mill-katidral Rumanesk minn bieb fil-korsija tan-Nofsinhar; stil Gotiku.
Bażilika ta' San Vinċenz
Il-kostruzzjoni bdiet fis-seklu 12 u damet sas-seklu 14. Id-disinn tal-bażilika ġie attribwit lill-arkitett Franċiż Giral Fruchel, l-awtur tal-katidral u l-pijunier tal-istil Gotiku fi Spanja.
L-istruttura kumplessiva hija simili għall-bażiliki Latini. Għandha pjanta ta' salib Latin, tliet navati, koppla, tribuni, tliet apsidi, atriju, żewġ torrijiet u kripta.
Il-faċċata kollha u l-ambjent fejn tinsab għandhom valur artistiku kbir.
Fuq ġewwa: għamla ta' salib Latin bi tliet navati. Il-pilastri huma ta' salib Grieg b'nofs kolonni.
Kripta: tikkonsisti minn tliet kappelli, għat-tliet apsidi tal-knijsa, bi stil l-iktar Rumanesk u bl-aqwa kapitelli tal-monument.
L-iżjed element notevoli hu l-qabar ta' San Pietru tad-Dgħajsa u fuq kollox iċ-Ċenotaffju tal-Aħwa Martri, il-qaddis ewlieni tat-tempju, San Vinċenz ta' Ávila, u l-aħwa bniet tiegħu, flimkien mat-tortura li bata fis-seklu 4, Santa Sabina u Santa Cristeta, (magħruf ukoll bħala ċ-Ċenotaffju tal-qaddisin Vinċenz, Sabina u Cristeta), li huwa wieħed mill-iżjed xogħlijiet importanti tal-iskultura Rumaneska fi Spanja.
Kunvent ta' San Ġużepp
Il-Kunvent ta' San Ġużepp huwa l-ewwel monasteru tas-sorijiet Karmlitani Ħafjin li ġie stabbilit minn Santa Tereża ta' Ġesú. Il-kunvent inbena fl-1562, għalkemm l-iżjed element arkitettoniku importanti, il-knisja, inbniet fl-1607. Il-knisja ġiet iddisinjata mill-arkitett Francisco de Mora (1553-1610). Ġiet iddeżinjata bħala monument nazzjonali mill-1968.
Knisja ta' San Pietru
Bdiet tinbena għall-ħabta tal-1100.
Il-Knisja ta' San Pietru tinsab barra mis-swat tal-belt fil-Plaza de Mercado Grande qrib l-Alcazar. Hija pjuttost simili għall-Knisja ta' San Vinċenz.
Għandha pjanta b'salib Latin bi tliet navati u ħames sezzjonijiet. Il-kappelli tal-apsidi huma l-kappella maġġuri, il-kappella tal-apsida tan-Nofsinhar u l-kappella tal-apsida tat-Tramuntana.
Eremitaġġ ta' San Segundo
L-Eremitaġġ ta' San Segundo jinsab fil-Punent ta' Ávila, barra mis-swar tal-belt, fuq ix-xatt tal-lemin tax-xmara Adaja. Huma notevoli l-kapitelli skolpiti tal-eremitaġġ. L-iskultur ħalla l-impronta tiegħu fl-apsida ta' San Andrés. Hija notevoli wkoll l-istatwa tal-alabastru magħmula minn Juan de Juni. Skont twemmin popolari, jekk wieħed idaħħal maktur fil-qabar u jagħmel tliet xewqat, il-qaddis jaqta' xewqa minnhom. Il-pellegrinaġġ ta' San Segundo, il-qaddis patrun tal-belt, jiġi ċċelebrat fit-2 ta' Mejju.
Palazz ta' Don Diego del Águila
Dan il-palazz tas-seklu 16 jinsab fi ħdan is-swar tal-belt u huwa mehmuż magħhom permezz tad-Daħla ta' San Vinċenz. Flimkien kienu jiddefendu l-aċċess mit-truppi Musulmani. Jinsab fi triq traffikuża u s-sjieda tiegħu hija tal-familja Águila.
Monasteru Rjali ta' San Tumas
Il-Monasteru Rjali ta' San Tumas huwa kunvent Dumnikan tal-aħħar tas-seklu 15. Minkejja li huwa 'l bogħod miċ-ċentru storiku, huwa wieħed mill-iżjed monumenti importanti tal-belt.
Santwarju tal-Madonna ta' Sonsoles
Dan is-santwarju jinsab sitt kilometri mill-belt kapitali f'żona pittoreska, u hemm ristorant, lukanda, żona għall-picnics u bandli għat-tfal.
Fih hemm ukoll l-istatwa tal-Madonna ta' Sonsoles, il-kopatruna ta' Ávila, u l-patruna tal-għelieqi tal-provinċja.
Skont it-tradizzjoni jsir pellegrinaġġ sas-santwarju, fejn wieħed jagħmel xewqa lill-Madonna, u jimxi ħafi sa bieb is-santwarju sa ma jidħol fil-knisja.
Arkitettura lajka
Eżempji notevoli ta' arkitettura lajka huma l-Palazz ta' Valderrábanos (tas-seklu 15), il-Casa de los Deanes (tas-seklu 16), it-Torreón de los Guzmanes u l-Palazz ta' Verdugos (tas-sekli 15-16).
Ċentru tal-Konferenzi u tal-Wirjiet Lienzo Norte
F'nofs l-2007, beda x-xogħol ta' kostruzzjoni fuq iċ-ċentru tal-konferenzi. F'April 2009, il-kostruzzjoni tlestiet u ċ-ċentru nfetaħ għall-pubbliku.
Il-binja, iddisinjata mill-arkitett Francisco José Mangado, għandha stil modern. Tkopri erja ta' 19,800 m2 (213,125 pied kwadru), inkluż iż-żona tal-ġonna u tal-parkeġġ fil-qrib.
Fih sala sinfonika kbira, galleriji kbar tal-ħġieġ, kafetterija, ristorant, sala tal-konferenzi, servizzi tal-catering, kamra tal-ħżin, sala ta' lqugħ, eċċ.
Is-sala sinfonika tesa' sa 2,000 ruħ u s-sala sekondarja tesa' sa 500 ruħ. Iż-żewġ swali tal-konferenzi jesgħu 1,000 ruħ kull waħda.
Sit ta' Wirt Dinji
Iċ-Ċentru Storiku ta' Ávila bil-Knejjes tagħha barra mis-swar ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1985. Iż-żona ta' lqugħ ġiet immodifikata kemxejn fl-2007 biex jiżdiedu knejjes oħra.
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (iii) "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; u l-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".
Mużewijiet u attrazzjonijiet
Il-Mużew ta' Ávila;
il-Mużew tal-Inkarnazzjoni;
il-Mużew ta' Santa Tereża;
il-Mużew tal-Katidral;
il-Mużew ta' San Tumas;
il-Mużew tal-Arti Orjentali;
il-Mużew tax-Xjenzi Naturali;
il-Mużew tal-Ilma Ħaj;
it-Torreón de los Guzmanes;
is-Sala de la Diputación;
is-Sala del Episcopio;
il-Mużew ta' Caprotti (li jospita x-xogħlijiet tal-pittur Taljan Guido Caprotti (1887-1966), li kien jgħix f'Ávila mill-1916).
Universitajiet
Ávila għandha żewġ universitajiet: l-Università Kattolika ta' Ávila (UCAV) u l-Università tal-Mistiċiżmu, li saret operattiva fit-2 ta' Settembru 2008. Hemm tliet kulleġġi tal-Università ta' Salamanca (USAL): l-Iskola Politeknika ta' Ávila, il-Kulleġġ tal-Edukazzjoni u t-Turiżmu f'Ávila, u l-Iskola tal-Infermerija.
Stabbilimenti sportivi
Stabbilimenti sportivi tal-belt: pixxina għall-għawm, pixxina msaħħna, court tat-tennis, court tal-paddle tennis, korsa tal-atletika, grawnd tal-futbol, court tal-basketball, eċċ.
Żona tat-Tramuntana: pixxina msaħħna, grawnd tal-futbol, court tal-basketball u court tat-tennis.
Abulense Casino Club: pixxini, korsa tal-golf, court tat-tennis, court tal-paddle tennis, kafetterija, ristorant, grawnd tal-futbol, court tal-iskejzjar, court tal-basketball, eċċ.
Naturávila: korsa tal-golf, pixxina għall-għawm, żona għall-irkib taż-żwiemel, żona għall-mixi, court tal-basketball, court tal-paddle tennis, grawnd tal-futbol.
Sala Sportiva ta' Sant'Antnin: fit-Tramuntana tal-belt hemm paviljun kbir imsaqqaf b'courts tal-basketball, tat-tennis, tal-futbol, tal-isquash u tat-tixbit.
Polideportivo Carlos Sastre, fil-periferiji tal-belt: ġie inawgurat fit-30 ta' Jannar 2009, u ntlagħbet logħba amikevoli bejn Óbila Club de Basket tal-LEB Plata u l-LEB Oro C.B. León. Fih courts tal-basketball, tal-futbol, tat-tennis, tal-volleyball, eċċ.
Timijiet sportivi
Il-belt għandha l-Óbila CB, tim tal-basketball professjonali tal-LEB Plata ta' Spanja. It-tim jilgħab il-logħbiet f'daru fil-Multiusos Carlos Sastre.
It-tim tal-futbol lokali, Real Ávila CF, jilgħab fl-Istadjum Adolfo Suárez, bis-sjieda tal-muniċipalità.
Ċelebrazzjonijiet popolari
L-ewwel festa pubblika wara l-bard tax-xitwa hija l-Ġimgħa Mqaddsa. It-temperatura xorta tkun għadha kiesħa, speċjalment billejl.
Il-btajjel pubbliċi ta' Ávila huma l-15 ta' Ottubru fejn tiġi ċċelebrata Santa Tereża ta' Ġesù, u 2 ta' Mejju, fejn jiġi ċċelebrat San Segundo. Il-festi jiġu organizzati għall-ħabta tal-15 ta' Ottubru u tat-2 ta' Mejju u l-Festival tas-Sajf isir f'nofs Lulju.
Ġimgħa Mqaddsa
Il-Ġimgħa Mqaddsa li tiġi ċċelebrata f'Ávila hija meqjusa ta' interess turistiku internazzjonali. Hija waħda mill-ogħla espressjonijiet tal-arti u tal-ġid tul id-diversi posti tal-Ġimgħa Mqaddsa mas-swar tal-belt. Il-purċissjonijiet ikollhom ħmistax jew tnax-il fratellanza.
Festi ta' Santa Tereża
Il-festi ta' Santa Tereża jdumu tul ix-xahar kollu ta' Ottubru. Il-proklamazzjoni ssir mis-sindku fil-Plaza Mayor, akkumpanjat minn xi persuna famuża. Wara l-proklamazzjoni, fl-istess post isir spettaklu mużikali b'kantanti rinomati.
Il-programm tal-festi jinkludi diversi kunċerti mużikali, fiera, ġlied tal-barrin, passacaglia, purċissjonijiet tal-fratellanzi, ċikkulata biċ-churros u l-atti liturġiċi naturalment jiffukaw fuq jum il-patruna fil-15 ta' Ottubru b'quddiesa kantata ċċelebrata mill-isqof, segwita minn purċissjoni kbira, bix-xbieha ta' Santa Tereża u l-Madonna tal-Karità, akkumpanjata mill-awtoritajiet ċivili u militari ta' Ávila, u diversi baned. Il-purċissjoni ssir bejn il-Katidral ta' Ávila u l-Knisja ta' Santa Tereża. Jum qabel issir purċissjoni mit-"Tifla tal-Purċissjoni" mill-Knisja ta' Santa Tereża sal-Katidral.
Gastronomija
Xi ikel tipiku tal-belt u tar-reġjun huma l-"Judías del Barco", iċ-"Chuletón de Ávila", il-"Patatas revolconas" u l-"Yemas de Santa Teresa". Ta' min isemmi wkoll il-"Hornazo", il-"panina biz-zalzett, bil-bacon, bil-laħam u bil-bajd", il-"Mollejas de ternera" jew il-"Cochinillo", li jinstabu fil-belt kapitali u f'Arévalo.
Yemas ta' Santa Tereża
Dan il-ħelu jista' jinstab dejjem fil-ħanut tal-ħelu tradizzjonali ta' "La Flor de Castilla". Għand il-furnara l-oħra tal-belt jiġi prodott bl-isem ta' "Yemas de Ávila", jew sempliċement "Yemas", mill-isfar tal-bajd.
Chuletón de Ávila
Dan il-platt huwa laħam mixwi T-bone, normalment imsajjar ftit, li jiġi ppreparat fi kwalunkwe lukanda tal-belt. Huwa magħmul mil-laħam tal-Avileña-Negra ibérica, baqra sewda indiġena magħrufa għal-laħam eċċelenti tagħha, famuża lil hinn mill-fruntieri tal-provinċja u tal-pajjiż.
Ġemellaġġ
Ávila hija ġemellata ma':
Guanajuato, Guanajuato, il-Messiku;
Rodi, il-Greċja;
Rueil-Malmaison, Île-de-France, Franza;
Teramo, Abruzzo, l-Italja;
Villeneuve-sur-Lot, Nouvelle-Aquitaine, Franza.
Trasport
Il-belt hija moqdija mill-istazzjon ferrovjarju ta' Ávila. L-eqreb ajruport huwa l-Ajruport Adolfo Suárez f'Madrid-Barajas. Wieħed jista' jasal fil-belt permezz tal-Awtostrada A-6 minn Madrid. Wieħed jista' jesplora l-belt stess bil-mixi.
Referenzi
Siti ta' Wirt Dinji
Bliet ta' Spanja |
29424 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Sansa%2C%20il-Monasteri%20Buddisti%20tal-Muntanji%20tal-Korea%20t%27Isfel | Sansa, il-Monasteri Buddisti tal-Muntanji tal-Korea t'Isfel | Sansa, il-Monasteri Buddisti tal-Muntanji tal-Korea t'Isfel (bil-Korean: 산사; bil-Hanja: 山寺) huma tip ta' monasteri Buddisti tal-muntanji fil-Korea t'Isfel. Seba' minnhom ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2018. Hemm bosta sansa Buddisti fit-territorju muntanjuż tal-pajjiż.
Etimoloġija
It-terminu sansa huwa magħmul minn żewġ kelmiet: san u sa li jfissru muntanja u monasteru/tempju.
Sit ta' Wirt Dinji
Is-Sansa, il-Monasteri Buddisti tal-Muntanji tal-Korea t'Isfel, ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2018.
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' kriterju wieħed tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (iii) "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet".
Seba' Komponenti
Dan is-Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO huwa magħmul minn seba' komponenti:
Referenzi
Siti ta' Wirt Dinji
Korea t'Isfel
Monasteri
Buddiżmu |
29427 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Koalizzjoni%20g%C4%A7all-Konservazzjoni%20tan-Na%C4%A7la%20Maltija | Koalizzjoni għall-Konservazzjoni tan-Naħla Maltija | Il-Fondazzjoni għall-Konservazzjoni tan-Naħla Maltija twaqqfet fl-2022 bl-iskop biex issir hidma fuq pjan t’azzjoni għal konservazzjoni ta' din in-naħla għal apikultura lokali sostenibbli.
In-Naħla Maltija
L-ispeċi tan-Naħla tal-Għasel (Apis mellifera) hi indiġena għal Malta peress li ma tinsabx f’Malta biss, filwaqt li s-sottospeċi (razza) tan-Naħla Maltija tal-Għasel (Apis mellifera ruttneri) tinsab f’Malta biss u allura hi endemika għall-arċipelagu Malti. Huwa ċar li l-karaterristiċi tan-Naħla Maltija qed jiġu imniġġża min-naħal tal-għasel ta’ razez barrani impurtat f’pajjiżna. Peress li n-naħal jitgħammar fuq barra b’distinzjoni minima bejn sottospeċi differenti, dan qiegħed iwassal sabiex il-ġenetika tan-Naħla Maltija li kienet iżolata għal għexieren ta’ snin titħallat (hybridisation). Konsegwentement, b’mod indirett in-naħla Maltija qed tinqered għax ftit ftit qed titlef il-karatteristiċi ‘Maltin’ sforz dan it-taħlit u allura l-adattament li kellha biex tgħix f’abitati u klima lokali. Il-kunċett evoluzzjonarju tas-sopravivenza tal-aktar tajbin (survival of the fittest) qed jiġi imfixkel bil-kbir għad-detriment tas-sottospeċi li tifforma parti mill-patrimonju naturali Malti, kif ukoll għas-settur apikulturali lokali. Apparti li meta speċi tifforma sottospeċi tkun qed tiżdied il-bijodiversità u din hi potenzjalment l-ewwel tarġa fil-ħolqien ta’ speċi ġdida. Ewlieni għal dan il-proċess ta’ taħlit hu l-importazzjoni ta’ naħal barrani, li tefa’ lil din is-sottospeċi endemika għal pajjiżna f’riskju serju ta’ estinzjoni. Fil-kuntest ukoll tat-tibdil fil-klima, il-protezzjoni tas-sottospeċi lokali hi ukoll importanti ferm. Il-potenzjal t’addament għal klima iktar ħarxa fil-futur qarib qiegħda biss fil-konservazzjoni tas-sottospeċi endemika. L-importanza tal-konservazzjoni tan-naħla lokali u t-trobbija tagħha hu vantaġġuż u ta’ importanza. Fiha innifisha s-sottospeċi Maltija għandha valur intrinsiku sforz l-endemiċità tagħha. Għal apikultura sostenibbli fil-ġejjieni, jeħtieġ li din is-sottospeċi tkun kkonservata.
Dwar il-Fondazzjoni
L-iskop ewlieni tal-Fondazzjoni hu biex tfassal u taħdem fuq pjan ta’ azzjoni dwar il-konservazzjoni tan-naħla Maltija u tieħu ħsieb il-koordinament u l-eżekuzzjoni tiegħu. Din il-fondazzjoni sa tkun qed taħdem biss fuq kwistjonijiet li għandhom x’jaqsmu man-Naħla Maltija. Il-koalizzjoni se tkun qed taħdem fuq dawn l-objettivi li huma bażati fuq l-għan prinċipali;
(a) Nagħrfu l-importanza tan-Naħla Maltija għal-ambjent naturali ta’ pajjiżna (ekoloġija) u għas-settur tal-apikultura u f’iktar sens wiesa dak agrikolu.
(b) Nagħrfu li Naħla Maltija tagħmel parti mill-patrimonju naturali Malti u għalhekk jistħoqqilha li tiġi kkonservata b’mod olistiku.
(c) Li tinkoraġġixxi l-għarfien, it-trobbija u r-riċerka fuq in-naħla endemika Maltija.
(d) Tiġbor taħt umbrella waħda u tikkordina entitajiet varji, individwi u organizzazzjonijiet mhux governattivi li għandhom interess fil-konservazzjoni tan-naħla Maltija.
(e) Issir pressjoni biex jiġi mfassal pjan ħalli n-Naħla Maltija tkun protetta b’mod olistiku.
Benefiċċji tan-Naħla Maltija fl-Apikultura
Skond il-fondazzjoni f'pubblikazzjoni li għamlet, dawn huma benefiċċji li huma speċifiċi u limitati jekk tkun imrobbija in-Naħla Maltija.
In-Naħla tal-Għasel ta’ Malta hi endemika u għalhekk tinsab fil-gżejjer Maltin biss. Damet eluf ta’ snin biex evolviet u hi waħda minn għaxar sottospeċi oħra li nsibu fl-Ewropa jew minn tlieta u tletin li nsibu madwar id-dinja. Probabbilment hi laktar sottospeċi rari minnhom kollha. Din tagħmel parti mill-patrimonji naturali Malti u dinji. Żviluppat reżistenza u reżiljenza għalkundizzjonijiet klimatiċi Maltin. Fiha innifisha ssottospeci Maltija għandha valur intrinsiku sforz lendemicita tagħha li jgħamilha reżiljenti u allura sostenibbli. Hi naħla produttiva li taħdem sew fi ġranet bir-riħ jew sħan tas-sajf, fejn it-temperatura taf taqbeż l-40 grad Celcius. Fil-qafas tal-liġijiet Ewropej, dan jingħaqad mal-politika li qed tressaq il-Kummisjoni Ewropea fir-rigward tal-ambjent u tibdil fil-klima. Huwa wieħed mill-għanijiet talKummisjoni għas-snin li ġejjin sabiex il-pajjiżi missieħba jistabilixxu ekosistemi reżiljenti għattibdil fil-klima sabiex is-servizzi benefiċjali li dawn jipprovdu jibqgħu jitgawdew mill-ġenerazzjonijiet futuri. Ċertu urġenza għal azzjoni f’dan ir-rigward hi evidenti kif ukoll neċessarja.
In-Naħla Maltija żviluppat strateġija ta’ difiża u kapaċi tattakka u toqtol lill Bagħal ta’ Żunżan (Vespa orientalis) u meta t-theddidha tkun kbira, ċertu kolonji tal-A. m. ruttneri kapaċi jissiġillaw ilkaxxa biz-zaftura biex ma jħallux lill Bagħal ta’ Żunżan jidħol ġewwa u joqtolhom.
In-Naħla Maltija hi reżistenti għal-ċertu mard u attiva ħafna. Kapaċi tnaddaf sew il-kaxxa fejn tikkolonizza u tneħħi mill-ewwel xi materjali li jaf b’xi mod jidħlu fil-kaxxa.
Fil-letteratura hi deskritta bħala naħla aggressiva però ħafna minn naħħala li jrabbu din is-sottospeċi jafu li dan mhux minnu. Xhieda ta’ dan hu l-fatt li numru ta’ naħħala jispezzjonaw kolonji mingħajr lilbies tal-ingwanti. Probabbilment l-osservazzjoni ta’ aggressivita żejda ġejja mill-passat meta naħal kien għadu jitrabba fil-qolla, peress li dak iż-żmien, spezzjoni jew il-qtuħ tal-għasel kien issir b’mod invażiv li kien iwassal biex jeċita lin-naħal u b’hekk iġġib ruħu b’mod difensiv u aggressiv.
Taħlit ta’ razez differenti tan-naħal tal-għasel jista’ joħloq ibridi ġodda li jkunu ta’ periklu għalbniedem u kif ukoll għas-settur apikulturali, hekk kif ġara bl-Africanized Bee (A. m. scutellata x A. m. ligustica).
Studji internazzjonali dejjem qed juru li l-aħjar razza tan-naħla li wieħed għandu jrabbi hi dejjem dik lokali. Ir-raġunijiet huma varji fosthom għax jgħixu iktar fit-tul. Jidher ċar li fil-futur ilpolitika internazzjonali sa tkun qed tagħmel enfasi fuq dan il-kunċett. Id-dokument bit-titlu “Good Beekeeping Practices for Sustainable Apiculture” li ġie ppublikat mill-Ġnus Maqgħuda ġa qed jagħmel enfasi fuq dan (Kapitlu 5). Għalkemm studji lokali f’dan ir-rigward huma skarsi, studju partikolari jqabbel ir-resistenza tan-Naħla Maltija għal Varroa man-naħla Taljana (A. m. ligustica) ġewwa Malta (Galea, 2020). Instab li mhux tali rata ta’ infestazzjoni fin-Naħla Maltija kien ħafna inqas għoli imma l-produzzjoni tal-għasel kienet għola minn dik tat-Taljana. Apparti li fi żmien sena minn meta beda l-istudju, l-kolonji kollha ta’ A. m. ligustica kienu intilfu. B’programm ta’ selezzjoni kontrollata serju nistgħu inġibu Naħla Maltija resistenti ghal-Varroa u mard ieħor mingħajr ilbżonn ta’ trattamenti.
Hemm studji u proċeduri li qed jiġu żviluppati biex mill-għasel wieħed ikun jista’ jidentifika r-razza tan-naħla li tkun ipproduċietu. Għalhekk ittrobbija tan-naħla lokali għandu jiġi imħeġġeġ għax il-quddiem tista’ sservi bħala biomarker (indikatur) li juri li l-għasel hu awtentiku Malti. B’hekk l-awtoritajiet ikollhom għodda ġdida (parametru ieħor) biex jiċċekkjaw jekk l-għasel hux veru Malti u b’hekk jonqos il-frodi tal-għasel li flaħħar mill-aħħar jwassal għall-profitti aħjar linnaħħala f’Malta.
L-importazzjoni ta’ naħal barrani jaf iġġib miegħu mard jew pesti ġodda f’Malta li spiċċa jagħmel ħsara kbira lis-settur u b’hekk jsir inqas sostenibbli. Hekk kif gara fil-passat bl’introduzzjoni tal-Varroa (Varroa destructor) li qatlet kolonji sħaħ tan-naħal, konsegwentement ħalliet danni finanzjarji li għadhom jinħassu sallum. Marda oħra tan-naħal, li daħlet f’Malta blimportazzjoni hi l-marda tal-larva Amerikana (Paenibacillus larvae). Ħafna mill-mard jew pesti ġodda, ġa la darba jidħlu fil-pajjiż jkun diffiċli jekk mhux impossibbli li jiġu eradikati, il-problema tkun tista’ biss tiġi mitigata bi spejjez addizzjonali u kontinwi. Apparti wara għexieren ta’ diċenji li marda tkun ġiet introdotta, is-sottospeci lokali tibda taddatta għaliha.
Dan issir biss wara li jkun hemm telfien enormi ta’ kolonji, b’dawk li jibqgħu ħajjin jkun biss għax ikollhom xi ġenetika partikolari li tkun qed tgħinhom f’dan ir-rigward (selective pressure). B’hekk l-importazzjoni tan-naħal barrani mhux biss jkun qed iżżid ir-riskju ta’ mard ġdid, iżda wkoll idaħħal ġenetika minn barra li ma tkunx addatta għal dan il-mard. Din imbagħad tibda titħallat ma’ dik Maltija u b’hekk tkun qed tarmi l-isforz tanNaħla Maltija li tkun bdiet taddata ftit ftit għal-mard ġdid. Infakkru wkoll f’mard u pesti li s’issa għadhom ma daħlux f’Malta però qegħdin veru qrib xtutna bħal il-ħanfusa żgħira tal-ġabsala (Aethina tumida) u żunżan bagħal Ażjatiku (Vespa velutina). Apparti li l-istess mard u pesti jistu jaffetwaw b’mod dirett dakkara oħra lokali li għandhom rwol fil-produzzjoni tal-ikel. Ir-riċerka turi li hemm potenzjal qawwi fejn mard jaqbeż minn speċi t’insetti dakkara għal oħra. Allura, b’mod indirett, il-waqfien tal-importazzjoni tan-naħal minn barra jipproteġi wkoll insetti dakkara oħrajn.
Bit-trobbija tan-Naħla Maltija jistgħu jinħolqu niċeċ ġodda għan-naħħala fosthom apituriżmu dwar in-naħla Maltija, riċerka, breeding u bejgħ talaħjar varjanti (b’artificial selection), tikketta ta’ kwalità, eċċ. Apparti li tagħmel is-settur tal-apikultura iktar sostenibbli.
Pubblikazzjonijiet
Din l-organizzazzjoni ppubblikat dokument li jiffoka biss fuq benefiċċji li huma speċifiċi u limitati jekk in-Naħla Maltija titkabbar u ma tinkludix benefiċċji ġenerali tan-Naħla tal-Għasel (Apis mellifera) li huma komuni għall-ekotipi kollha ta’ din l-ispeċi bħal pereżempju l- polline tal-fjuri li aktar tard jifforma l-frott. Għalhekk dawn il-benefiċċji huma addizzjonali u jaffettwaw b’mod pożittiv is-settur Malti tat-trobbija tan-naħal u s-sostenibbiltà tiegħu. Benefiċċji inklużi reziljenza għall-kundizzjonijiet klimatiċi lokali u reżistenza għal ċerti pesti u mard.
Inizjattivi
Kienet bdiet ukoll inizjattiva biex tagħmel pressjoni fuq il-gvern biex jikkontrolla l-popolazzjoni tal-Baghal taz-Zunzan (Vespa orientalis) li sar pesti tan-naħal tal-għasel. Ġie rrappurtat li dan il-Baghal taz-Zunzan fis-Sajf tal-2022 qatel 70% tal-kolonji tan-naħal f’Malta u sar ukoll inkonvenjent għan-nies. Din l-inizjattiva għamlet suċċess u ġiet irrappurtata f'diversi mezzi ta' komunikazzjoni lokali.
Referenzi
Organizzazzjonijiet |
29429 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Abdulrahman%20Akkad | Abdulrahman Akkad | Abdulrahman Akkad (bl-Għarbi: عبدالرحمن عقاد; twieled fis-17 ta' Mejju 1998) huwa blogger politiku Sirjan, kelliem pubbliku, u attivist tad-drittijiet tal-bniedem. Attwalment jgħix f'Berlin.
Akkad huwa attivist omosesswali fir-reġjun MENA, speċjalment fis-Sirja, li l-istampa Ġermaniża ddeskrivietu bħala "figura mibgħuda" fid-dinja Għarbija.
Bijografija
Akkad twieled fl-1998 fil-belt ta' Aleppo, fit-Tramuntana tas-Sirja, minn ġenituri Musulmani Sirjani ta' oriġini Lhudija. Familtu għandha dixxendenza mil-Lhud Sefardi li aktar tard ikkonvertu għall-Iżlam. Akkad għandu tliet aħwa u oħt. Fl-2010, Akkad iggradwa mill-iskola primarja Dhat Al-Sawari u wara tliet snin, fl-2013, hu ggradwa minn Abdulwahab Al-Shawaf Junior High. Minħabba li telaq mis-Sirja fl-2013, Akkad ma setax ikompli bl-edukazzjoni tiegħu.
Minħabba l-gwerra ċivili Sirjana, Akkad u familtu ġew sfurzati jitilqu mis-Sirja f'Lulju tal-2013.
Attiviżmu fil-Ġermanja
Fis-snin ta' wara, Akkad ta ħafna intervisti lill-istampa u diversi mezzi tax-xandir, primarjament dawk Ġermaniżi u Għarbin, dwar l-esperjenzi tiegħu u l-opinjonijiet politiċi tiegħu speċjalment dwar is-sitwazzjoni tal-omosesswalità u d-drittijiet LGBT fil-Lvant Nofsani. Akkad ta l-ewwel intervista tiegħu lill-gazzetta Ġermaniża Bild u tenna li ma jridx jibqa' l-Ġermanja minħabba t-theddid li rċieva.
Referenzi
Ħoloq esterni
Nies ħajjin
Twieldu fl-1998 |
29433 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Katidral%20ta%27%20Burgos | Katidral ta' Burgos | Il-Katidral ta' Santa Marija ta' Burgos (bl-Ispanjol: Santa Iglesia Basílica Catedral Metropolitana de Santa María de Burgos) huwa knisja Kattolika ddedikata lil Santa Marija li tinsab fiċ-ċentru storiku tal-belt Spanjola ta' Burgos.
Il-kostruzzjoni tal-katidral bdiet fl-1221, bl-istil Gotiku Franċiż ibbażat fuq pjanta ta' salib Latin. Wara kważi 200 sena, il-katidral ġie msebbaħ fis-sekli 15 u 16: bl-ispiri tal-faċċata prinċipali, il-Kappella tal-Kuntistabbli (Capilla del Condestable), il-koppla u t-transett. Dawn huma elementi tal-Gotiku Franċiż karatteristiċi tal-katidral. L-aħħar xogħlijiet ta' importanza (is-Sagristija jew il-Kappella ta' Santa Tekla) saru fis-seklu 18, u l-portali Gotiċi tal-faċċata prinċipali ġew immodifikati wkoll. L-istil tal-katidral huwa Gotiku, għalkemm fih diversi elementi dekorattivi Barokki u Rinaxximentali wkoll. Il-kostruzzjoni u r-rinnovazzjonijiet saru bil-ġebla tal-ġir estratta mill-barrieri tar-raħal fil-qrib ta' Hontoria de la Cantera.
Bosta xogħlijiet ta' artisti straordinarji huma ppreservati fil-katidral, u joħorġu fid-dieher il-ġenju kreattiv ta' arkitetti u ta' skulturi tal-familja Colonia (Juan, Simón u Francisco), l-arkitett Juan de Vallejo, l-iskulturi Gil de Siloé, Felipe Bigarny, Rodrigo de la Haya, Martín de la Haya, Juan de Ancheta u Juan Pascual de Mena, l-iskultur u l-arkitett Diego de Siloé, l-artist tax-xatbiet Cristóbal de Andino, l-artist tal-ħġieġ ikkulurit Arnao de Flandes u l-pitturi Alonso de Sedano, Mateo Cerezo, Sebastiano del Piombo jew Juan Ricci, fost oħrajn.
Id-disinn tal-faċċata prinċipali huwa marbut mal-iżjed stil pur tal-Gotiku Franċiż bħal dak tal-katidrali l-kbar kontemporanji ta' Pariġi u ta' Reims, filwaqt li l-elevazzjoni fuq ġewwa hija simili għall-Katidral ta' Bourges. Il-faċċata tikkonsisti minn tliet sulari flimkien ma' żewġ kampnari laterali kwadri. L-ispiri, li juru influwenza Ġermanika, żdiedu fis-seklu 15 minn Juan de Colonia. Il-portali ta' Sarmental u ta' la Coronería nbnew bl-istil Gotiku tas-seklu 13, filwaqt li l-portal ta' la Pellejería fih influwenzi Rinaxximentali-Platereski tas-seklu 16.
Il-katidral ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fil-31 ta' Ottubru 1984. Huwa l-uniku katidral Spanjol li tniżżel waħdu fil-lista tal-UNESCO, mingħajr iż-żieda wkoll taċ-ċentru storiku tal-belt (bħal fil-każ ta' Salamanca, Santiago de Compostela, Ávila, Córdoba, Toledo, Alcalá de Henares jew Cuenca) jew ta' binjiet oħra (bħal fil-każ ta' Sivilja). Huwa simili għad-disinn tal-Katidral ta' Brussell, il-Belġju.
Storja tal-katidral
Binja Rumaneska tas-seklu 11
Burgos saret veskovat fl-1075 bis-saħħa tar-re Alfonso VI "il-Qalbieni" ta' León u Kastilja bl-awtorità tal-Papa Gregorju VII, u b'hekk ingħata kontinwità kanonika bit-tradizzjoni episkopali tad-djoċesi ta' Oca. Il-prelat ta' dan tal-aħħar fil-589 diġà kien irreġistrat bħala firmatarju tat-Tielet Kunsill ta' Toledo matul ir-renju tal-Viżigoti.
Il-monarka ddedika l-kostruzzjoni ta' katidral lil Santa Marija. Id-disinn oriġinali tiegħu mhux magħruf, iżda x'aktarx li kien Rumanesk u simili għax-xogħlijiet kontemporanji bħall-Abbazija ta' Santo Domingo de Silos, il-Monasteru ta' San Pedro de Arlanza ta' San Martín de Tours de Frómista jew il-Katidral ta' Jaca). Hemm evidenza ddokumentata li l-monarka ta b'donazzjoni l-parti ta' barra tal-palazz irjali li kien ta' missieru Ferdinandu I ta' León u knisja żgħira ddedikata lil Santa Marija li kienet għadha qed tinbena.
Fl-1096 il-kostruzzjoni tal-knisja tlestiet. Iżda l-knisja wara ftit saret żgħira wisq għall-ħtiġijiet tal-belt li kienet il-belt kapitali simbolika tar-renju, veskovat b'saħħtu (is-sala kapitolari tal-katidral diġà kellha iktar minn tletin kanonku qabel l-1200) u kulma jmur ċentru dinamiku tan-negozju. Id-deċiżjoni li jinbena katidral ġdid ittieħdet finalment fis-seklu 13. Bħalma kien jiġri spiss dak iż-żmien, il-binja Rumaneska nqerdet (fadal biss xi elementi ta' skulturi biss issa), x'aktarx matul it-tieni kampanja ta' kostruzzjoni tal-katidral il-ġdid fis-snin 40 u 50 tas-seklu 13. F'dak is-sit, imkabbar bit-tiġrif tad-djar fil-qrib, u permezz tad-donazzjonijiet mill-Isqof Marino, inbena katidral Gotiku ġdid.
Pjanta arkitettonika
Pedamenti Gotiċi u xogħlijiet tas-sekli 13 u 14
L-ewwel ġebla tal-katidral il-ġdid tpoġġiet fl-20 ta' Ġunju 1221 fil-preżenza tal-promoturi tal-katidral: ir-re Ferdinandu III "il-Qaddis" ta' Kastilja u l-Isqof Maurice ta' Burgos, isqof tad-djoċesi ta' Burgos mill-1213. Il-Papa Onorju III ta indulġenza lill-kontributuri kollha tal-kostruzzjoni. X'aktarx, l-ewwel arkitett kien xi ħadd anonimu Franċiż, għalkemm xi riċerkaturi jsostnu li kien il-kanonku Johan de Champagne, ikkwotat f'dokument tal-1227, li wisq probabbli nġab lejn Burgos mill-Isqof Maurice nnifsu, wara l-vjaġġ tiegħu lejn Franza u l-Ġermanja biex jirranġa ż-żwieġ bejn il-monarka u Eliżabetta ta' Swabja. Iċ-ċerimonja tat-tieġ saret fil-katidral Rumanesk l-antik.
Il-katidral kien jinsab eżattament fil-punt fejn ix-xaqliba tal-għolja, difiża mill-Kastell ta' Burgos, tibda tiela' 'l fuq. Il-kostruzzjoni nbdiet fuq in-naħa ta' quddiem u fil-presbiterju, fejn l-isqof fundatur indifen. Il-katavru tiegħu iktar 'il quddiem ġie ttrasferit fiċ-ċentru tal-kor. Sal-1240 l-hekk imsejjaħ Mastru Enrique sar l-arkitett ewlieni tax-xogħlijiet ta' kostruzzjoni tal-katidral. Huwa kien responsabbli wkoll għall-kostruzzjoni tal-Katidral ta' León u kien ispirat ċertament mill-Katidral ta' Reims. Ix-xogħol twettaq malajr ħafna u fl-1238, is-sena meta miet il-prelat fundatur, midfun fil-presbiterju, u n-naħa ta' quddiem u l-biċċa l-kbira tat-transett u tan-navati diġà kienu kważi tlestew. Il-konsagrazzjoni tal-katidral seħħet fl-1260, għalkemm is-servizzi ekkleżjastiċi diġà kienu ilhom isiru mill-1230.
Il-kappelli tal-korsiji tlestew bejn it-tieni nofs tas-seklu 13 u l-bidu tas-seklu 14 u nbena kjostru ġdid. Mastru Enrique miet f'Burgos fl-1277 u s-suċċessur tiegħu kien Mastru Juan Pérez. Iktar 'il quddiem ħadlu postu Aparicio Pérez, li kien attiv fl-1327, u Pedro Sánchez de Molina u Martín Fernández, li mietu fl-1396 u fl-1418 rispettivament.
Tkabbir u modifiki tas-sekli 15 sa 18
Fis-seklu 15 il-familja Colonia, oriġinarjament minn Köln, inkorporat l-ispiri miftuħa tal-faċċata prinċipali (bejn l-1442 u l-1458), il-koppla fuq it-transett u l-Kappella tal-Kuntistabbli. Fis-seklu 16, apparti l-modifiki f'diversi kappelli, bdiet il-kostruzzjoni ta' koppla ġdida minn Juan de Vallejo (għall-ħabta tal-1518-1569) u Felipe Vigarny, li ssostitwiet iċ-cimborio (torri b'koppla ċentrali) li kien inbena minn Juan de Colonia (li ġġarraf minħabba uragan). Dan iċ-cimborio għandu pinnaklu u lanterna ottagonali ta' żewġ sulari mżejna b'mod rikk. Fis-seklu 18 bdiet il-kostruzzjoni tal-Kappella ta' Santa Tekla bl-istil Churrigueresk (li tlestiet fl-1734) fis-sit tal-knisja parrokkjali oriġinali), tal-Kappella tar-Relikwi u tas-Sagristija.
Wieħed mill-iżjed isqfijiet famużi ta' Burgos kien l-istudjuż u l-istoriku tas-seklu 15 Alphonsus.
Restawr fis-sekli 19 u 20
Il-Katidral ta' Burgos għad għandu bosta kapulavur tal-arti tas-sekli 13 sa 18, speċjalment minħabba l-fatt li matul is-sekli 19 u 20, ma kien sar l-ebda restawr deċiżiv.
Apparti l-kjostru l-ġdid, li ġie mmodifikat b'mod essenzjali wara l-1800, ġew irrestawrati wkoll il-Kappella ta' Kristu Mqaddes jew tal-Madonna tar-Rimedji, li jinsabu fil-Punent tal-kjostru l-antik. Ir-rinnovazzjoni bdiet bit-trasferiment tal-Kurċifiss Imqaddes ta' Kristu mill-Kunvent ta' Santu Wistin għall-kappella, li mbagħad bdiet tissejjaħ il-Kappella tal-Kristu Mqaddes ta' Burgos. Fis-snin 90 tas-seklu 19, Vicente Lampérez y Romea, l-arkitett prinċipali tal-katidral mill-1887, wettaq restawr estensiv ta' din il-kappella, u neħħa t-tkaħħil tal-ħitan u tal-volti u rrinova għalkollox is-saqaf tan-navata. Barra minn hekk, wettaq it-twieqi Neo-Gotiċi, l-arkati għomja tal-ħitan u l-biċċa l-kbira tal-elementi arkitettoniċi l-oħra.
Bejn l-1899 u l-1911 Lampérez irrestawra wkoll il-kjostru l-ġdid u essenzjalment reġa' rkupra l-għamla oriġinali tiegħu. Fil-kjostru bena t-tielet sular u minflok it-twieqi Barokki żgħar huwa fetaħ it-twieqi oriġinali tal-kjostru li kienu kważi magħluqa għalkollox. L-installazzjoni ta' twieqi ornamentali fuq mudelli u tekniki antiki, tirrappreżenta t-tmiem tar-restawr. Il-kjostru ta' fuq ma nbidel kważi xejn, mentri l-kjostru t'isfel ġie rrestawrat ferm. L-għamla tal-kjostru qisha kustilja, x'aktar Gotiku Aħħari, hija xogħol Lampérez. Qabel ir-restawr, il-kjostru t'isfel kien maqsum f'diversi kompartimenti u b'mod ġenerali kien fi stat ħażin ta' konservazzjoni. X'aktarx li matul ir-restawr tal-kjostru tneħħa t-taraġ li sussegwentement ġie miżjud, u li jinsab fir-rokna ta' ġewwa fuq in-naħa tal-Lbiċ tal-istess kjostru. Sussegwentement, il-konnessjoni bejn iż-żewġ kjostri ġiet stabbilita biss permezz ta' taraġ tal-injam taħt il-Kappella ta' San Ġlormu.
Fir-restawr l-iktar reċenti tal-katidral, mill-arkitett Marcos Rico Santamaría, ġie sostitwit is-saqaf b'wieħed ħafif tal-azzar. Fir-rigward tal-istilla mrikkba b'qisha kustilji, sospiża fit-torri ċentrali tat-transett, għandha wiċċ tal-ħġieġ li permezz tiegħu l-kustilji jidhru mdawlin. Minkejja dan ir-restawr, ma tantx saru tentattivi reċenti biex tiġi mmodifikata l-qalba arkitettonika u skulturali tal-katidral. Fit-12 ta' Awwissu 1994, statwa ta' San Lawrenz waqgħet mit-tarf tat-torri tat-Tramuntana tal-faċċata prinċipali, u b'hekk il-pubbliku malajr induna li l-monument kien jeħtieġ miżuri immedjati ta' protezzjoni u ta' konservazzjoni.
Finalment, interventi kontemporanji notevoli oħra, mingħajr xi modifika kbira tal-katidral, ikkontribwew b'mod sinifikanti għat-titjib tal-qagħda tal-katidral, bħall-eliminazzjoni fil-bidu tas-seklu 20 ta' xi binjiet mehmuża mat-tempju, bħall-Palazz tal-Arċisqof.
Sit ta' Wirt Dinji
Il-Katidral ta' Burgos ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1984 u ż-żona ta' lqugħ tas-sit ġiet immodifikata kemxejn fl-2014.
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' tliet kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (ii) "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; il-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem"; u l-kriterju (vi) "Assoċjazzjoni diretta jew tanġibbli ma' avvenimenti jew ma' tradizzjonijiet ħajjin, ma' ideat jew ma' twemmin, jew ma' xogħlijiet artistiċi jew letterarji ta' valur universali straordinarju".
Fuq barra
Faċċata ta' Santa Marija
Meta wieħed jinżel it-taraġ li jagħti għall-Pjazza ta' Santa Marija, jasal quddiem il-faċċata tal-Punent tal-katidral, ispirata mill-faċċata tal-katidrali ta' Pariġi u ta' Reims.
Il-Portal ta' Santa Marija jikkonsisti minn tliet ħnejjiet ippuntati. Il-portal ċentrali jissejjaħ il-Bieb Irjali jew il-Bieb tal-Maħfra. Il-portali laterali huma ddedikati lit-Tlugħ is-Sema u l-Kunċizzjoni Immakulata. Dan il-portal inbena fis-seklu 13, u bl-ikonografija tiegħu ddedikata lill-Madonna, kien meqjus bħala l-iżjed manifestazzjoni skulturali importanti tal-arti Gotika f'Kastilja. Il-portali laterali ġew rikostruwiti fl-1663, minħabba li kienu ddeterjoraw ferm, mill-arkitett Juan de Pobes. Fl-1790 il-portal ċentrali ġie rikostruwit bl-istil Neoklassiku, b'arċitravi orizzontali u pediment triangolari. Fit-timpani tal-portali laterali saru riljievi tal-Kunċizzjoni u tal-Inkurunament minn Juan de Pobes, u fl-ispazji triangolari, inbnew żewġ ħnejjiet laterali doppji li jagħtu kenn lill-istatwetti rispettivi.
It-tieni parti tal-faċċata nbniet ukoll fis-seklu 13. Fin-nofs tagħha fiha rużun ta' ispirazzjoni miċ-Ċisterċensi, bit-traċċi ta' stilla b'sitt ponot, jew tas-siġill ta' Salamun.
It-tielet parti fiha gallerija eleganti kollha spiri u diversi pinnakli, u tikkonsisti minn żewġ twieqi kbar bil-paranti u bit-traċċi ta' tliet okuli b'erba' tundjaturi. Taħt it-tmien ħnejjiet li jiffurmaw il-paranti ta' żewġ ħnejjiet hemm l-istatwi tal-ewwel tmien rejiet ta' Kastilja minn Ferdinandu I "il-Manjifiku" ta' León sa Ferdinandu III "il-Qaddis" ta' Kastilja. Fuq hemm ġabra rqiqa ta' ħnejjiet ippuntati bi statwa tal-Madonna bil-Bambin, akkumpanjata bil-kitba Pulchra es et decora ("Kollok ġmiel u sbuħija"), b'allużjoni għal Omm Alla. Din iż-żieda finali saret f'nofs is-seklu 15 minn Juan de Colonia.
Fuq il-bibien laterali tal-ewwel parti ttellgħu żewġ torrijiet kważi identiċi fis-seklu 13. Fihom tliet sulari, b'pilastri mżejna b'pinnakli u bi statwi fil-kantunieri, kif ukoll fetħiet ippuntati mżejnin fuq kull naħa ta' kull sular: waħda bil-paranti u bit-traċċi ta' okulu, miksi bil-ħġieġ ikkulurit, fl-ewwel sular; tnejn irranġati bħala par mingħajr paranti u traċċi, fit-tieni sular; u tnejn oħra rranġati bħala par bil-paranti u bit-traċċi, fit-tielet sular.
F'nofs is-seklu 15, Juan de Colonia fuq dawn it-torrijiet tella' spiri piramidali miftuħa qishom labar b'bażi ottagonali. Il-lavur mirqum tagħhom bla dubju sawwar il-kontorn tal-Katidral ta' Burgos. L-arkitett oriġina minn Köln (bħala Johan von Köln). Id-disinn tiegħu huwa simili għal dak tal-proġett tal-Katidral ta' Köln, li dak iż-żmien kien jeżisti biss fl-iskizzi li jaf kellu l-opportunità li jara. L-ispiri tal-Katidral ta' Köln ġew miżjuda ferm wara. L-ispiri tal-Katidral ta' Burgos ittellgħu permezz tal-kontribuzzjonijiet finanzjarji tal-Isqof Alonso de Cartagena u tas-suċċessur tiegħu Luis de Acuña. L-istemma ta' dan tal-aħħar, flimkien ma' dik tal-monarkija ta' Kastilja u Lèon, jidhru fil-parapetti kkollegati mal-qċaċet tat-torrijiet. F'dawn il-parapetti, l-arkitett Juan żied il-kitba pax vobis u l-iskultura ta' Kristu bil-posti tal-Passjoni tiegħu, f'wieħed minnhom, u l-kitba ecce agnus dei u skultura ta' San Ġwann il-Battista, f'parapett ieħor.
Iż-żewġ turretti poligonali huma karatteristiċi tal-faċċata, imżejna bi ħnejjiet ġejjin għat-tond, bi statwi u b'pinnakli, u fuqhom spiri piramidali. Ġo fihom hemm taraġ spirali li jibqa' tiela' sal-klerestorju u l-volti tan-navati.
Faċċata u Daħla tas-Sarmental
Id-Daħla tas-Sarmental hija magħrufa inqas. Din id-daħla, li nfetħet fit-transett tan-Nofsinhar u li tħares lejn il-Plaza del Rey San Fernando, u li tiġi aċċessata minn taraġ wieqaf, inbniet għall-ħabta tal-1230 u l-1240. Din id-daħla fiha wieħed mill-aqwa settijiet ta' skulturi Gotiċi Klassiċi tas-seklu 13 fi Spanja. Hija ddedikata lit-tema arkajka ta' Kristu Re, iżda b'laqta innovattiva.
L-element ċentrali u l-iżjed mirqum artistikament huwa t-timpanu, li jiġi attribwit lil artist Franċiż magħruf bħala l-Mastru tal-Beau Dieu ta' Amiens. Li hu ċert hi l-influwenza tal-iskultura tal-Katidral ta' Amiens fid-daħla mirquma. F'dan l-ispazju kważi triangolari li jirrappreżenta lil Ġesù bilqiegħda bħala l-Pantokrator bil-Ktieb tal-Liġi, u madwaru, l-Erba' Evanġelisti: b'mod ikoniku, dawn jidhru jiktbu l-Vanġeli fuq l-iskrivaniji tagħhom. Isfel, isseparati b'arċitravu, jidhru l-appostli bilqiegħda, attribwiti lil artist Franċiż ieħor magħruf bħala l-Mastru tal-Bieb tas-Sarmental. It-timpanu huwa mdawwar bi tliet arċivolti b'24 għaref anzjan tal-Apokalissi, idoqqu jew jintonaw strumenti mużikali Medjevali, diversi kori ta' anġli u allegorija tal-Arti. Dan is-sett ikonografiku kellu jitnaqqax minn skulturi lokali mmexxija mill-mastri Franċiżi.
Id-daħla hija maqsuma bil-paranti fejn tidher miksija b'kanopew bl-effiġja tal-Ħaruf, li jaf ġiet imnaqqxa wkoll mill-Mastru tas-Sarmental) u li tirrappreżenta isqof; skont it-tradizzjoni dan jiġi identifikat bħala D. Mauricio, għalkemm jaf kien ukoll D. Asterio jew San Indalezju, l-ewwel isqof ta' Almería, martri u evanġelizzatur tal-provinċja ta' Burgos. Fuq il-ġnub hemm sitt figuri mnaqqxa, wara l-kumplament tal-portal; erba' minnhom jirrappreżentaw lil Mosè, Aaron, San Pietru u Pawlu l-Appostlu; it-tnejn l-oħra mhumiex faċilment identifikabbli.
Għalkemm il-portal l-iktar li jiġbed l-attenzjoni, wieħed ma jistax jinjora l-bqija tal-faċċata, b'riffieda robusti bil-pinnakli fil-quċċata li saru lejn l-aħħar tas-seklu 13. Iż-żewġ sezzjonijiet ta' fuq, strutturati tul il-linji tal-korp ċentrali tal-faċċata ta' Santa Marija, fihom rużun u fuqu sett ta' galleriji miftuħa bi tliet arkati b'suffitti b'kwadrifolji tripli u mirfuda bil-paranti. Fl-isfond hemm statwa kbira interpretata bħala tal-Liturġija Divina, fejn Kristu jagħti l-Ewkaristija mdawwar bi tnax-il anġlu maġenbu.
Attwalment, it-turisti jistgħu jżuru l-Katidral ta' Burgos mill-Bieb tas-Sarmental biss.
Faċċata u Daħla tal-Coronería
Is-saqaf forfċi tat-transett tat-Tramuntana, fl-għoli tal-calle Fernán González iżda fil-pjan, diversi metri ogħla mill-bażi tat-tempju hemm id-Daħla tal-Coronería jew id-Daħla tal-Appostli, li minn ġewwa l-katidral tagħti għan-navata permezz tat-Taraġ tad-Deheb magħmul minn Diego de Siloé. Dan ix-xogħol sar bejn l-1250 u l-1257 mill-artisti lokali qrib il-Mastru Enrique, xi kultant imsejjaħ il-Mastru tal-Coronería. Madankollu, parti mit-temi tal-iskulturi, Gotiċi għalkollox, isegwu t-tradizzjoni Rumaneska. Barra minn hekk, l-ambjent tad-daħla ġie rinnovat fl-1786, bi ħnejja semiċirkolari ta' voussoirs kbar u bi stil Barokk, li ħadet post paranti Gotiku fejn kien hemm il-figura ta' Alla l-Missier. Wara li sar ir-rimudellar, il-Kunsill iddeċiedi li jagħlaq din id-daħla bit-traffiku eċċessiv tal-ġirien li kienu jinżlu fil-parti t'isfel tal-belt bil-provvisti u bl-utensili. B'hekk, dawn in-nies kellhom aċċess għall-katidral permezz tad-Daħla tal-Coronería flimkien mal-pellegrini tal-Pellegrinaġġ ta' San Ġakbu.
Taħt u fuq il-ġnub tad-daħla, u estiżi mal-kumplament tal-ħajt tal-madwar, hemm freġji ta' serje għamja ta' ħnejjiet ippuntati oġivali u bit-trifolji, li fil-parti ta' taħt huma mmuntati fuq par kolonni b'kapitelli veġetali. Taħt din il-gallerija għamja ta' trifolji u ta' kolonni hemm l-istatwi tal-appostli kważi ta' daqs reali ta' bniedem. Hemm sitt appostli fuq kull naħa, mal-ħajt u sseparati mill-ġnub tad-daħla.
It-tliet arċivolti huma miksija bir-riljievi ta' serafim fuq ġewwa, ta' anġli fin-nofs, u ta' xeni tal-irxoxtar tal-mejtin fuq barra. It-timpanu, maqsum f'żewġ partijiet, jirrappreżenta l-Aħħar Ġudizzju. Fuq l-arċitravu ta' fuq id-daħla hemm ir-riljiev ta' xena twila bl-Arkanġlu Mikiel bil-miżien tal-ġudizzju tal-erwieħ; madwaru, fuq ix-xellug, hemm xitan jipprova jagħmel ħiltu biex id-dnubiet tal-erwieħ iwassluhom lejn l-infern, u fuq il-lemin, dar żgħira b'bieb miftuħ li tirrappreżenta d-daħla tal-ġenna, fejn diġà hemm in-nobbli, re, reġina, patri bil-kappa u patri Franġiskan, u l-erwieħ imbierkin. Dan il-motiv ta' psikostażi huwa wirt ikonografiku tal-arti Rumaneska. Fuq nett tat-timpanu hemm motiv ieħor komuni tal-istil Rumanesk, id-Dieżi, b'Kristu fuq it-tron bħala l-imħallef universali, b'dirgħajh mgħollija, juri l-ferita ta' ġenbu, u maġenbu l-Madonna u San Ġwann jitolbuh iħenn għall-erwieħ imsejkna. Fl-apiċi tat-timpanu, fuq sħaba, hemm anġli bil-bandiera tal-Passjoni. It-tentattivi ta' espressjonijiet drammatiċi u mnikkta ta' diversi figuri ta' din il-faċċata jitbiegħdu mill-Klassiċiżmu Franċiż u jwasslu xejra iktar naturalistika u iktar Ispanika.
Din il-faċċata hija meqjusa bħal dik tal-Ġudizzju tal-faċċata tal-Punent tal-Katidral ta' León u bħat-tema ikonografika tal-Katidral ta' Reims u ta' Chartres, kważi bħar-referenza iktar ovvja tad-Daħla tas-Sarmental.
Il-faċċata tal-portal tal-Coronería testendi 'l fuq b'tieqa kbira b'għamla ta' qaws triplu mtarraġ, u fuqha qishom labar bi spiri mmarkati rispettivi, gallerija ta' tliet arkati oġivali, bil-paranti u bit-traċċi ta' tliet ċrieki. Mehmuż mal-paranti hemm tnax-il statwa inkurunati li jalludu għall-esponenti rjali ta' Kastilja u, mehmuż mat-truf tal-arkati hemm l-anġli. Il-faċċata tas-Sarmental, tintemm fuq nett b'qisu poġġaman iffurmat mill-arkati.
Fuq ġewwa
Fuq ġewwa hemm bosta teżori arkitettoniċi, skulturali u pittoriċi. L-iżjed notevoli jinkludu:
il-koppla Gotika-Platereska, mibnija minn Juan de Colonia fis-seklu 15;
il-Kappella tal-Kuntistabbli, bi stil Gotiku Isabelin, mibnija mill-familja Colonia, Diego de Siloé u Felipe Bigarny;
l-artal Gotiku Spanjol-Fjamming magħmul minn Gil de Siloé għall-Kappella ta' Sant'Anna;
is-sedji tal-kor Rinaxximentali-Plateresk magħmula minn Bigarny;
ir-riljievi Gotiċi Aħħarin tal-girola magħmula minn Bigarny;
id-diversi oqbra Gotiċi u Rinaxximentali;
it-Taraġ tad-Deheb Rinaxximentali, mibni minn Diego de Siloé fil-bidu tas-snin 20 tas-seklu 16, li ġie mmudellat fuq it-taraġ tal-Cortile Belvedere ta' Bramante (fil-Vatikan);
il-Kristu Mqaddes ta' Burgos, ix-xbieha bi tradizzjoni ta' devozzjoni kbira;
il-qabar ta' El Cid u tal-mara tiegħu Doña Jimena, u l-ittra tal-pagament bil-quddiem tiegħu u s-senduq tiegħu;
l-Arloġġ ta' Papamoscas, arloġġ bi statwa artikolata li tiftaħ ħalqha mat-tokki ta' kull siegħa.
Gallerija
Referenzi
Siti ta' Wirt Dinji
Katidrali
Spanja |
29436 | https://mt.wikipedia.org/wiki/SUDOC%20%28identifikatur%29 | SUDOC (identifikatur) | Is-système universitaire de documentation jew SUDOC hija sistema użata mil-libreriji ta' universitajiet Franċiżi u instituzzjoniijiiet ta' edukazzjoni terzjarja biex jidentifikaw, jittraċċaw u jimmaniġġjaw id-dokumenti fil-pussess tagħhom. Il-katalgu, li fih kważi 13-il miljun referenza, jippermetti lill-istudenti u r-riċerkaturi jfittxu informazzjoni biblijografika u dwar il-post f'aktar minn 3,400 ċentru ta' dokumentazzjoni. Is-sistema hija miżmuma mill-Agence bibliographique de l'enseignement supérieur (ABES).
Ħoloq esterni
Identifikaturi
Libreriji
Franza |
29439 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Katidral%20ta%27%20Reims | Katidral ta' Reims | Il-Katidral ta' Reims (bil-Franċiż magħruf uffiċjalment bħala Notre-Dame de Reim; pronunzjata [nɔtʁə dam də ʁɛ̃s]; li tfisser il-"Madonna ta' Reims") huwa katidral Kattoliku Ruman fil-belt Franċiża ta' Reims, is-sede arċiveskovali tal-Arċidjoċesi ta' Reims. Il-katidral ġie ddedikat lill-Madonna u kien il-post tradizzjonali għall-inkurunament tar-rejiet ta' Franza.
Huwa maħsub li l-katidral ġie stabbilit mill-isqof Nicasius fil-bidu tas-seklu 5. Clovis ġie mgħammed bħala Kristjan fil-katidral minn San Remigius, l-isqof ta' Reims, madwar seklu wara. Huwa kien l-ewwel re tal-Franki li ngħata dan is-sagrament. Il-kostruzzjoni tal-Katidral ta' Reims attwali beda fis-seklu 13 u ġie konkluż fis-seklu 14. Bħala eżempju prominenti ta' arkitettura Gotika Aħħarija, il-katidral inbena biex jissostitwixxi knisja preċedenti li nqerdet min-nirien fl-1210. Għalkemm ġarrab ftit ħsarat matul ir-Rivoluzzjoni Franċiża, il-katidral attwali sarlu restawr estensiv fis-seklu 19. Ġarrab ħsarat estensivi matul l-Ewwel Gwerra Dinjija u l-knisja ġiet restawrata mill-ġdid fis-seklu 20.
Mil-liġi tal-1905 dwar is-separazzjoni tal-knisja u l-istat, is-sjieda tal-katidral għaddiet għand l-istat Franċiż, filwaqt li l-knisja Kattolika għandha ftehim għall-użu esklużiv. L-istat Franċiż iħallas għar-restawr u għaż-żamma tal-katidral. Il-katidral bħala destinazzjoni turistika ewlenija jilqa' madwar miljun viżitatur kull sena. Ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1991.
Storja
Seklu 5 – Katidral Merovinġjan
L-insedjament ta' tribù ta' Galli msejħa r-Remes, imsejjaħ Durocortorum, kien ġie rreġistrat minn Ġulju Ċesri fir-rakkonti tiegħu dwar il-Gwerer Galliċi. Matul l-Imperu Ruman Aħħari, sar il-belt kapitali ta' provinċja estiża sad-delta tax-xmara Renu, u fis-seklu 3 W.K. kienet il-belt kapitali tal-provinċja Rumana magħrufa bħala t-Tieni Belġju. L-ewwel knisja Kristjana hemmhekk ġiet stabbilita mill-ewwel isqof, San Sestu ta' Reims bejn il-250 u t-300 W.K.
Fil-bidu tas-seklu 5, fil-perjodu Merovinġjan, l-Isqof Nicasius ittrasferixxa l-katidral lejn il-post attwali tiegħu, li huwa s-sit li qabel kien okkupat mill-banju Gallo-Ruman mibni mill-Imperatur Kostantinu. Il-knisja l-ġdida ġiet iddedikata lill-Madonna, qabel id-deċiżjoni tal-Kunsill ta' Efesu fl-431 li stabbilixxa l-istatus imsaħħaħ tagħha. Il-katidral il-ġdid, bil-pjanta ta' għamla kwadra fuq barra u ċirkolari fuq ġewwa, kien bejn wieħed u ieħor 20 metru (66 pied) b'55 metru (180 pied). Fis-snin 90 tas-seklu 20, il-Battisterju ta' din il-knisja Merovinġjana oriġinali, eżatt taħt il-katidral attwali, ġie skavat u nstabu frammenti tal-istruttura antika.
Clovis I, ir-Re tal-Franki, ġie mgħammed hemmhekk għall-ħabta tal-496 W.K. minn San Remiġju (magħruf ukoll bħala San Remi). Dan kien l-avveniment li ispira t-tradizzjoni twila ta' inkurunamenti rjali f'Reims.
Seklu 9 – Katidral Karolinġju
Fit-816, Lwiġi d-Devot, ir-Re tal-Franki u Imperatur tal-Imperu Ruman Sagru, ġie inkurunat f'Reims mill-Papa Stiefnu IV. L-inkurunament u ċ-ċelebrazzjonijiet li saru wara ħarġu fid-dieher il-kundizzjoni batuta u d-daqs mhux adegwat tal-katidral bikri. Mill-bidu ta' bejn wieħed u ieħor it-818, l-arċisqof Ebbo u l-arkitett irjali Rumaud bdew jibnu knisja ferm ikbar fl-istess post, u użaw il-ġebel mis-swar antiki tal-belt.
Ix-xogħol ġie interrott fit-835, u mbagħad reġa' kompla taħt arċisqof ġdid, Hincmar, bl-appoġġ tal-Imperatur Karlu l-Fartas. Il-knisja fuq ġewwa ġiet imżejna bl-indurar, bil-mużajk, bil-pitturi, bl-iskulturi u bit-tapizzeriji. Fit-18 ta' Ottubru 862, fil-preżenza tal-Imperatur, Hincmar iddedika l-knisja l-ġdida, li kienet kbira 86 metru (282 pied) u kellha żewġ transetti.
Fil-bidu tas-seklu 10, ġiet skoperta mill-ġdid kripta antika taħt il-knisja oriġinali. Taħt l-arċisqof Heriveus, il-kripta (li kienet iċ-ċentru inizjali tal-knejjes preċedenti li nbnew fuqha) ġiet ikklirjata, rinnovata, u mbagħad iddedikata mill-ġdid lill-qaddis isqof Remiġju. L-artal tal-katidral għadu fl-istess post, eżatt fuq il-kripta, bħal dawn l-aħħar 15-il seklu.
Mill-bidu tad-976, l-arċisqof Adalbero beda jkabbar il-katidral Karolinġju. L-istoriku Richerus, student ta' Adalbero, jagħti deskrizzjoni preċiża ħafna tax-xogħol li twettaq mill-arċisqof:"Huwa qered għalkollox l-arkati, estiżi mid-daħla sa kważi kwart tal-bażilika, sa fuq nett, biex il-knisja kollha, imsebbħa, tikseb iktar kobor u għamla iktar adattata (...). Huwa żejjen l-artal prinċipali tal-kurċifiss tad-deheb u ħaddnu f'qisha kannizzata tleqq (...). Huwa dawwal l-istess knisja bi twieqi bi ġrajjiet differenti fuqhom u taha qniepen li kienu jdoqqu qishom ragħad".
— Richerus ta' Reims.Il-prestiġju tal-Ampulla Sagra, il-vjala sagra mimlija bil-mirra li biha ġew midluka r-Rejiet Franċiża, il-fatt li Clovis I kien ġie mgħammed hemmhekk, u l-poter politiku tal-arċisqof ta' Reims wassal biex Reims issir il-post regolari fejn isir l-inkurunament tal-monarka Franċiż. Enriku I ta' Franza ġie inkurunat f'Reims fl-1027, u dan stabbilixxa t-tradizzjoni. Ir-Rejiet futuri kollha ta' Franza għajr seba' minnhom ġew inkurunati f'Reims.
Barra minn hekk, il-katidral ospita ċerimonji rjali oħra wkoll. Fid-19 ta' Mejju 1051, Enriku I ta' Franza u Anna ta' Kiev iżżewġu fil-katidral. Fl-1131 filwaqt li kien qed iwettaq il-Kunsill ta' Reims, il-Papa Innoċenti II dilek bil-mirra u inkuruna lil Lwiġi VII, iben ir-re renjanti Lwiġi VI, fil-katidral.
Seklu 12 – Katidral Gotiku Bikri
Sas-seklu 12, il-katidral Karolinġju ġie meqjus żgħir wisq għall-ambizzjonijiet tal-Arċisqof, Sansun ta' Mauvoisin (1140-1160). Huwa ppreserva n-navata u t-transett eżistenti iżda reġa' bena u kabbar iż-żewġ trufijiet tal-katidral. Huwa ġarraf il-faċċata tal-Punent u t-torri mehmuż sabiex jibni par torrijiet maġenb xulxin, simili għal dawk tal-Abbazija Rjali ta' Saint Denis barra Pariġi, u kien iddedika kor lill-Arċisqof Sansun innifsu xi ftit snin ilu. Il-knisja l-ġdida kienet itwal mill-katidral l-antik, b'tul ta' 110 metru (360 pied). Fuq in-naħa tal-Lvant, huwa ħoloq kor ikbar u ambulatorju, kif ukoll ċirku ta' kappelli radjanti. Fi tmiem is-seklu, in-navata u t-transett kienu għadhom bl-istil Karolinġju filwaqt li l-apsida u l-faċċata kienu bl-istil Gotiku Bikri.
Sekli 13-14 – Katidral Gotiku Aħħari
Fis-6 ta' Mejju 1210, il-katidral Gotiku Bikri Karolinġju nqered min-nirien, allegatament minħabba "traskuraġni". Sena eżatt wara, l-arċisqof Aubrey poġġa l-ewwel ġebla tal-apsida b'ambulatorju tal-katidral il-ġdid. Ix-xogħol fuq il-katidral il-ġdid sar b'ħeffa eċċezzjonali, minħabba li l-Katidral ta' Reims kien wieħed mill-ewwel binjiet fejn intuża ġebel u materjal ieħor b'daqsijiet standardizzati, biex b'hekk kull ġebla ma kellhiex għalfejn toqgħod tinqata' skont il-bżonn. F'Lulju 1221, il-kappella fit-tarf tal-Lvant tal-katidral bdiet tintuża. Fl-1230 beda x-xogħol fuq il-faċċata tal-Punent, u dan jindika li n-navata kienet kważi kompluta.
Wara bidu mgħaġġel, ix-xogħol ġie mdewwem bejn l-1233 u l-1236 minħabba kunflitt serju bejn il-kleru tal-katidral u l-klassi l-għolja sinjura tal-belt. Madankollu, fl-1241, il-membri tal-kleru setgħu jiltaqgħu fil-kor, u dan juri li l-volti tal-apsida u l-ħames l-aħħar traversi tan-navata fil-Lvant, fejn kien hemm is-sedji, kienu tlestew.
In-naħa tal-Punent inbniet iktar bil-mod. Ix-xogħol fuq il-faċċata tal-Punent ma bediex qabel l-1252, u l-portali ma tlestewx qabel l-1260. Minn hemm 'il quddiem ix-xogħol mexa mill-Punent għal-Lvant, bit-tlestija tan-navata; is-sular tar-rużuni tlesta għall-ħabta tal-1275-1280. Is-saqaf tan-navata u l-galleriji ta' fuq tlestew fl-1299.
Ix-xogħol twettaq minn erba' arkitetti wara xulxin sat-tlestija tax-xogħol strutturali tal-katidral fl-1275: Jean d'Orbais, Jean-le-Loup, Gaucher de Reims u Bernard de Soissons. Iżda l-katidral kien għadu ma tlestiex. Il-Gallerija tar-Rejiet fil-faċċata tal-Punent, u t-torrijiet ottagonali ta' fuq ma tlestewx qabel is-snin 60 tas-seklu 15. Spira għolja ħafna tal-injam u taċ-ċomb inbniet fuq it-transett, iżda nqered min-nirien fl-1481 minħabba n-negliġenza tal-ħaddiema. L-aħħar xogħlijiet li tlestew kienu fil-galleriji ta' fuq tan-navata, li tlestew fl-1505. Dawn tant kienu swew flus li l-kumplament tal-proġetti ppjanati, inkluż kampnar għoli 170 metru fuq it-transett, spiri fuq il-faċċata tal-Punent u t-torrijiet ippjanati ta' fuq maġenb it-transett, qatt ma nbnew.
Sekli 15-16
L-inkurunament ta' Karlu VII fl-1429 immarka żvolta fil-Gwerra ta' Mitt Sena, minħabba parzjalment l-azzjonijiet ta' Ġovanna t'Arc. Fil-Katidral ta' Reims tiġi mfakkra b'saħansitra żewġ statwi: statwa riekba żiemel fuq barra tal-knisja u oħra fi ħdan il-knisja. Minn rekords fid-dokumenti jidher ċar li l-akkwist tal-art fil-Punent tas-sit tal-katidral sar fl-1218, u ġie ssuġġerit li l-katidral il-ġdid kien sostanzjalment ikbar minn dawk ta' qablu. X'aktarx li t-tkabbir tan-navata kienet adattament li sar biex ikun hemm iktar spazju għall-folol li kienu jattendu l-inkurunamenti. Fl-1233 diżgwid li dam għaddej bejn il-kleru u ċ-ċittadini tal-belt (rigward kwistjonijiet marbuta mat-tassazzjoni u mal-ġurisdizzjoni legali) spiċċa saħansitra f'rewwixta fil-beraħ. Diversi membri tal-kleru nqatlu jew indarbu matul il-vjolenza li faqqgħet u l-kleru kollu tal-katidral ħarab mill-belt, u ħallih b'interdett (li effettivament ipprojbixxa l-qima pubblika u s-sagramenti). Ix-xogħol fuq il-katidral il-ġdid ġie sospiż għal tliet snin, u kompla biss fl-1236 wara li l-kleru reġa' lura fil-belt u l-interdett tneħħa wara medjazzjoni mir-re u mill-Papa. Il-kostruzzjoni mbagħad saret ferm iktar bil-mod. Iż-żona mis-salib tal-pjanta lejn il-Lvant kien qed jintuża mill-1241 iżda n-navata ma ġietx imsaqqfa qabel l-1299 (meta r-re Franċiż neħħa t-taxxa fuq iċ-ċomb użat għal dak l-iskop). Ix-xogħol fuq il-faċċata tal-Punent twettaq f'diversi fażijiet, u dan huwa rifless fl-istili differenti ħafna ta' wħud mill-iskulturi. Il-partijiet ta' fuq tal-faċċata tlestew fis-seklu 14, iżda milli jidher skont disinni tas-seklu 13, u b'hekk il-Katidral ta' Reims ingħata unità mhux tas-soltu fl-istil.
Għad-differenza tas-soltu, l-ismijiet tal-arkitetti oriġinali tal-katidral huma magħrufa. Labirint mibni fl-art tan-navata fil-mument tal-kostruzzjoni jew ftit wara (simili għal eżempji fil-Katidral ta' Chartres u fil-Katidral ta' Amiens) kien jinkludi l-ismijiet tal-erba' arkitetti (Jean d'Orbais, Jean-le-Loup, Gaucher de Reims u Bernard de Soissons) u l-għadd ta' snin li ħadmu fuq il-katidral, għalkemm l-istoriċi tal-arti ma jaqblux dwar min kien responsabbli għall-partijiet differenti tal-binja. Il-labirint innifsu nqered fl-1779 iżda d-dettalji u l-kitbiet tiegħu huma magħrufa minn tpinġijiet tas-seklu 18. L-assoċjazzjoni ċara hawnhekk bejn labirint u l-arkitetti tal-katidral issostni l-argument li tali disinni kienu allużjoni għall-istatus emerġenti tal-arkitetti (minkejja l-assoċjazzjoni tagħhom mal-arkitett mitiku Dedalu, li bena l-labirint ta' Minos f'Kreta). Il-katidral fih ukoll evidenza ulterjuri taż-żieda fl-importanza tal-istatus tal-arkitetti fil-qabar ta' Hugues Libergier (li miet fl-1268 u li kien l-arkitett tal-Knisja ta' San Nicaise ta' Reims li nqerdet). Mhux talli jingħata ġieħ b'lapida mnaqqxa fil-katidral, talli jidher ukoll b'minjatura tal-knisja tiegħu (unur li fl-imgħoddi kien irriżervat għad-donaturi nobbli) u liebes ilbies ta' akkademiku li jixraq lil intellettwali.
It-torrijiet, għoljin 81 metru (266 pied), oriġinarjament kienu ġew iddisinjati biex ikunu għoljin 120 metru (390 pied). It-torri tan-Nofsinhar jesa' żewġ qniepen kbar biss; waħda minnhom, imsejħa "Charlotte" minn Karlu, il-Kardinal ta' Lorraine fl-1570, tiżen iktar minn 10,000 kilogramma (10 tunnellati).
Wara l-mewt tar-Re Ġwanni I li kien għadu tarbija, zijih Filippu malajr ġie inkurunat f'Reims, fid-9 ta' Jannar 1317.
Matul il-kampanja militari ta' Reims tal-Gwerra ta' Mitt Sena, il-belt kienet taħt assedju mill-Ingliżi mill-1359 sal-1360, iżda l-assedju ma rnexxiex. Fl-1380, il-Katidral ta' Reims kien il-post fejn sar l-inkurunament ta' Karlu VI, u tmien snin wara Karlu sejjaħ kunsill f'Reims fl-1388 biex personalment jieħu l-kontroll mid-diversi zijiet tiegħu. Wara li Enriku V tal-Ingilterra rebaħ kontra l-armata ta' Karlu VI fil-Battalja ta' Agincourt, Reims flimkien mal-biċċa l-kbira tat-Tramuntana ta' Franza spiċċat f'idejn l-Ingliżi. L-Ingliżi żammew lil Reims u l-katidral tagħha sal-1429, meta mbagħad inqabdet minn Ġovanna t'Arc, u b'hekk Karlu d-dauphin ġie inkurunat re fis-17 ta' Lulju 1429. Wara l-mewt ta' Francis I, Enriku II ġie inkurunat Re ta' Franza fil-25 ta' Lulju 1547 fil-Katidral ta' Reims.
Fl-24 ta' Lulju 1481, reġa' kien hemm nirien ikkawżati min-negliġenza tal-ħaddiema fis-saqaf li ħakmu l-istruttura, u kkawżaw il-qerda tal-qafas, tal-kampnar ċentrali, u tal-galleriji fil-bażi tas-saqaf, u minħabba f'hekk iċ-ċomb tas-saqaf dab, u kkawża iktar danni. Madankollu, l-irkupru sar malajr permezz tar-rejiet Karlu VIII u Lwiġi XII li għamlu donazzjonijiet għar-rikostruzzjoni tal-katidral. B'mod partikolari, eżentaw il-katidral fir-rigward tat-taxxa mhux popolari ta' Gabelle. Bħala ringrazzjament, is-saqaf il-ġdid ġie mżejjen bl-istemma rjali tal-fleur-de-lis "fil-quċċata tal-faċċata". Madankollu, dan ix-xogħol ġie sospiż qabel it-tlestija fl-1516.
Sekli 17-18
Fis-seklu 18 saret l-ewwel rikostruzzjoni kbira fuq ġewwa tal-katidral. Bejn l-1741 u l-1749, it-twieqi t'isfel u l-għamara Medjevali, l-artal prinċipali, is-sedji tal-kor, u l-ħajt diviżorju tal-kor kollha ġew sostitwiti b'għamara li ssegwi iktar ir-rekwiżiti teoloġiċi u l-gosti ta' dak iż-żmien. L-iskulturi tal-portali ġew irrestawrati wkoll.
Fl-1793, matul ir-Rivoluzzjoni Franċiża, il-katidral ingħalaq u għal żmien qasir ġie kkonvertit f'maħżen għall-qmugħ, u mbagħad għal xi żmien ġie kkonverti f'Tempju tar-Raġuni. Il-biċċa l-kbira tal-kumplament tal-għamara u tal-monumenti funebri nqerdu, il-relikwarji fit-teżor ġew imdewba għad-deheb, u l-qniepen ġew imdewba biex jiġi prodott kanun. Saru attakki bl-imrietel fuq il-biċċa l-kbira tal-iskulturi tal-portal il-kbir u fuq l-iżjed simboli evidenti tal-monarkija, bħall-emblemi tal-fleur-de-lis, u l-Id tal-Ġustizzja rjali ngħataw in-nar. Madankollu, il-biċċa l-kbira tal-iskulturi Medjevali waslu intatti sa żminijietna.
Seklu 19
Meta reġgħet lura l-monarkija Franċiża wara l-waqgħa ta' Napuljun, il-prattika tal-inkurunamenti rjali fil-Katidral ta' Reims issoktat, iżda għal ftit biss. L-aħħar re ta' Franza li ġie inkurunat hemmhekk kien Karlu X fl-1825. Ir-renju tiegħu kien tassew mhux popolari. Huwa tneħħa fir-Rivoluzzjoni tal-1830 u ġie sostitwit b'monarkija kostituzzjonali, Lwiġi Filippu I, li ħa l-ġurament fil-Parlament ta' Pariġi minflok ġie inkurunat f'Reims.
Sensiela ta' proġetti ta' restawr twettqu iktar 'il quddiem fis-seklu 19, u ffukaw l-ewwel fuq is-saqaf forfċi u fuq l-istatwi tal-faċċata tal-Punent (1826-1830), u mbagħad fuq il-galleriji ta' fuq, it-twieqi u t-torrijiet (1845-1860), taħt Jean-Jacques Arveuf. Fl-1860 dan l-arkitett ġie sostitwit b'Eugène Viollet-le-Duc, li mmodifika l-gallerija tal-kor u l-apsida u għamilhom iktar qrib id-dehra Medjevali oriġinali tagħhom. Warajh komplew żewġ arkitetti oħra, Eugene Millet u Victor Ruprich-Robert, li ma ħasbuhiex darbtejn biex jirrimudellaw il-galleriji tan-navata bi stil Gotiku iktar immaġinattiv. Fl-1888 minflok dawn l-arkitetti laħqu Denis Darcy u Paul Gout, li segwew iktar mill-qrib l-arkitettura storika, b'mod partikolari fir-restawr tar-rużun tal-faċċata tal-Punent.
Seklu 20 – l-Ewwel Gwerra Dinjija u restawr
Meta faqqgħet l-Ewwel Gwerra Dinjija, il-katidral ġie kkonvertit fi sptar, u t-truppi u l-armi tneħħew minn qribu. Fl-4 ta' Settembru 1914, it-XII-il Korp Sassonu wasal fil-belt u iktar tard dakinhar l-Armata Ġermaniża Imperjali bdiet tibbumbardja l-belt. L-artillerija, li kienet tinsab seba' kilometri (4.3 mili) 'il bogħod f'Les Mesneux, waqfet tispara meta it-XII-il Korp Sassonu bagħat żewġ uffiċjali u impjegat mill-belt biex jitolbuhom jieqfu milli jibbumbardjaw il-belt.
Fit-12 ta' Settembru, l-Armata Ġermaniża li kienet qed tokkupa l-belt iddeċidiet tqiegħed il-midruba tagħha fil-katidral wara protesti ta' Maurice Landrieux, u 15,000 munzell tiben tqiegħdu mal-art tal-katidral għal dan l-iskop. L-għada, is-suldati Franċiżi taħt il-Ġeneral Franchet d'Esperey reġgħu daħlu fil-belt, iżda l-Ġermaniżi midruba tħallew fil-katidral.
Sitt ijiem wara, il-palazz tal-isqof intlaqat mill-bumbardamenti, u nqatlu tlieta u ndarbu 15-il ruħ. Fit-18 ta' Settembru beda bumbardament twil u fid-19 ta' Settembru l-bumbardamenti laqtu l-"foresta" ta' zkuk tal-injam taħt is-saqaf miksi biċ-ċomb, u b'hekk is-saqaf ħa n-nar u nqered għalkollox. Il-qniepen dabu, it-twieqi splodew, u l-iskulturi u partijiet mill-ħitan ġarrbu ħsarat estensivi. Iċ-ċomb tas-saqaf dab u qattar miż-żennuni tal-ħluq tal-gargoyles tal-ġebel, u b'hekk ikkawżaw ħsara lill-palazz tal-isqof mehmuż mal-katidral. Ritratti tal-katidral imġarraf intwerew matul il-gwerra mill-Franċiżi rrabjati, li akkużaw lill-Ġermaniżi li kienu qed jeqirdu l-binjiet tal-wirt nazzjonali u kulturali apposta, filwaqt li l-propaganda Ġermaniża sostniet li l-mewt tal-priġunieri kienet tort tal-Franċiżi, li ppuntaw l-armi kontrihom u ma ħallewhomx jaħarbu min-nirien. Il-binja mġarrfa tal-katidral baqgħet tintlaqat mill-bumbardamenti għal diversi snin, minkejja t-talbiet ripetuti tal-Papa Benedittu XV.
Fl-aħħar tal-gwerra, ġie propost li l-katidral jinżamm fl-istat imġarraf li kien bħala monument għall-vittmi tal-gwerra, iżda din l-idea finalment ma ġietx aċċettata. Fl-1919 inbeda proġett kbir ta' restawr, immexxi minn Henri Deneux, l-arkitett prinċipali li kien jieħu ħsieb il-monumenti storiċi Franċiżi. Ir-restawr irċieva finanjamenti kbar mill-Fondazzjoni Rockefeller, u xi kultant intużaw tekniki u materjali moderni, inkluż konkos rinfurzat, biex tissaħħaħ l-istruttura. Fis-snin 20 tas-seklu 20, il-pedamenti tal-knisja ta' qabel mill-perjodu Karolinġju ġew skoperti taħt il-katidral u ġew skavati. Ix-xogħol tlesta u l-katidral reġa' nfetaħ fl-1938.Ix-xogħol ta' restawr fuq il-knisja kompla wara l-1938, sabiex tissewwa l-ħsara kkawżata mill-gwerra u mit-tniġġis. Fl-1955 Georges Saupique għamel kopja tal-Inkurunament tal-Madonna, li wieħed jista' jara fuq id-daħla tal-katidral u flimkien ma' Louis Leygue wettaq kopji tal-iskulturi l-oħra tal-faċċata tal-katidral. Huwa ħoloq ukoll statwa ta' San Tumas għat-torri tat-Tramuntana.
Mill-1967, bosta mill-istatwi fuq barra, bħal dik tal-anġlu jitbissem, tneħħew u tpoġġew fuq ġewwa tal-Palazz ta' Tau għall-protezzjoni, u ġew sostitwiti b'kopji.
Ir-rikonċiljazzjoni bejn Franza u l-Ġermanja ġiet formalizzata simbolikament f'Lulju 1962 mill-President Franċiż Charles de Gaulle u mill-Kanċillier Ġermaniż Konrad Adenauer, fejn, fl-1914, l-Armata Ġermaniża Imperjali bbumbardjat il-katidral apposta sabiex il-moral tal-Franċiżi jbatti.
Il-Katidral ta' Reims, l-eks Abbazija ta' San Remi u l-Palazz ta' Tau tniżżlu fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1991.
Fl-74 Żjara Pastorali tiegħu, il-Papa Ġwanni Pawlu II żar il-Katidral ta' Reims nhar is-26 ta' Settembru 1996 għall-1,500 anniversarju tal-magħmudija ta' Clovis. Meta kien hemm, il-Papa talab fl-istess kappella fejn Jean-Baptiste de La Salle kien iċċelebra l-ewwel quddiesa tiegħu fl-1678.
Fit-8 ta' Ottubru 2016, plakka bl-ismijiet tal-31 re inkurunati fil-Katidral ta' Reims tpoġġiet fil-katidral fil-preżenza tal-arċisqof Thierry Jordan u l-Prinċep Louis-Alphonse, id-Duka ta' Anjou, wieħed mill-bosta eredi għat-tron Franċiż.
Kronoloġija tal-Katidral ta' Reims
Għall-ħabta tal-250-300 - San Sestu ta' Reims ġie rreġistrat bħala l-ewwel isqof ta' Reims;
314 - il-Katidral tal-Appostli Mqaddsa, mibni mill-Isqof Bétause, irreġistrat fis-sit tal-Knisja ta' San Symphorien;
420 - l-Isqof Nicasius bena katidral ġdid, iddedikat lill-Madonna, fis-sit attwali;
496 - Clovis ir-Re tal-Franki jiġi mgħammed mill-Isqof Remi;
816 - ir-Re Lwiġi d-Devot jiġi inkurunat fil-katidral;
848 - tibda l-kostruzzjoni tal-katidral il-ġdid;
862 - il-konsagrazzjoni tal-katidral il-ġdid;
1140-1160 - l-Arċisqof Sansun jibni mill-ġdid il-faċċata tal-Punent u l-kor;
1208 - titpoġġa l-ewwel ġebla tal-katidral il-ġdid mill-Arċisqof Aubry de Humbert;
1241 - tlestija tal-kor, tal-apsida, tal-parti tal-Lvant tan-navata, tal-portal tat-Tramuntana u l-biċċa l-kbira tat-transett;
1252 - tiġi akkwistata l-art għall-faċċata l-ġdida tal-Punent;
1299 - tlestija tas-saqaf tan-navata;
1300-1350 - tinbena l-Gallerija tar-Rejiet;
1430-1460 - il-kostruzzjoni tat-torrijiet ta' fuq tal-faċċata tal-Punent;
1481 - in-nirien jeqirdu s-saqaf u l-ispira tat-transett;
1504 - it-tlestija tar-rikostruzzjoni wara n-nirien;
1580 - ir-rużun tan-Nofsinhar jinqered minn uragan;
1611 - ir-restawr tal-portali tal-Punent;
1737 - it-tiswija tal-iskulturi u tal-faċċata tal-Punent;
1741–1749 - it-tneħħija tal-għamara Medjevali u tiżjin mill-ġdid bl-istil Klassiku;
1793 - matul ir-Rivoluzzjoni Franċiża, insteraq it-teżor tal-katidral, u l-katidral ġie kkonvertit f'maħżen tal-għalf tal-annimali;
1825–1830 - ir-restawr tal-portali tal-Punent;
1845–1860 - ir-restawr tal-parti ta' fuq tal-knisja u tat-torrijiet;
1850–1879 - l-apsida ġiet irrestawrata minn Eugène Viollet-le-Duc;
1875–1880 - ir-restawr tal-galleriji tan-navata;
1914–1918 - il-katidral, qrib il-trunċieri tal-Ewwel Gwerra Dinjija, intlaqat minn iktar minn tliet mitt bumbardament tal-artillerija;
1918–1937 - it-tiswija tad-danni kkawżati mill-gwerra u skavi arkeoloġiċi ġodda;
1962 - il-President Charles de Gaulle u l-Kanċillier Ġermaniż Konrad Adenauer jikkommemoraw ir-rikonċiljazzjoni bejn Franza u l-Ġermanja fil-Katidral;
1986 - jitlesta r-restawr tal-portal tat-Tramuntana;
1996 - il-Papa Ġwanni Pawlu II jikkommemora l-1,500 anniversarju tal-magħmudija ta' Clovis fil-katidral;
2011 - inbeda r-restawr tal-portali tal-Punent;
2014 - inbeda r-restawr tar-rużun tal-faċċata tal-Punent.
Sit ta' Wirt Dinji
Il-Katidral ta' Reims, l-Eks Abbazija ta' San Rémi u l-Palazz ta' Tau f'Reims ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1991.
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' tliet kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (i) "Rappreżentazzjoni ta' kapulavur frott il-kreattività tal-bniedem"; il-kriterju (ii) "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; u l-kriterju (vi) "Assoċjazzjoni diretta jew tanġibbli ma' avvenimenti jew ma' tradizzjonijiet ħajjin, ma' ideat jew ma' twemmin, jew ma' xogħlijiet artistiċi jew letterarji ta' valur universali straordinarju".
Pjanta
Gallerija
Referenzi
Siti ta' Wirt Dinji
Katidrali fi Franza |
29445 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Giovanni%20Boccaccio | Giovanni Boccaccio | Giovanni Boccaccio (pronunzja bit-Taljan: [dʒoˈvanni bokˈkattʃo]; twieled fis-16 ta' Ġunju 1313 – miet fil-21 ta' Diċembru 1375) kien kittieb u poeta Taljan, korrispondent ta' Petrarca, u umanista Rinaxximentali importanti. Huwa twieled fir-raħal ta' Certaldo, u tant sar magħruf bħala kittieb li xi kultant kien magħruf sempliċement bħala "Certaldese" (jiġifieri "minn Certaldo"). Huwa kien wieħed mill-iżjed figuri importanti fix-xena letterarja Ewropea tas-seklu 14. Xi studjużi (inkluż Vittore Branca) jiddefinuh bħala l-ikbar kittieb tal-proża Ewropew ta' żmienu, kittieb versatili li kien jamalgama xejriet u ġeneri letterarji differenti, u jikkonverġihom f'xogħlijiet oriġinali, bis-saħħa tal-kreattività eżerċitata bħala sperimentaliżmu.
L-iżjed xogħlijiet notevoli tiegħu huma Il Decameron, kollezzjoni ta' stejjer qosra li fis-sekli ta' wara kienu element determinanti għat-tradizzjoni letterarja Taljana, speċjalment wara li Pietro Bembo eleva l-istil ta' Boccaccio għal mudell tal-proża Taljana fis-seklu 16, u De Mulieribus Claris. Huwa kiteb il-letteratura immaġinattiva tiegħu l-iktar bit-Toskan vernakolari u xi xogħlijiet oħra kitibhom bil-Latin. Huwa magħruf b'mod partikolari għad-djalogu realistiku tiegħu li kien differenti minn dak tal-kontemporanji tiegħu li kienu kittieba Medjevali li normalment kienu jsegwu mudelli bil-formuli għall-karattri u għat-trama letterarja. L-influwenza tax-xogħlijiet ta' Boccaccio ma kinitx limitata għax-xena kulturali Taljana iżda kienet estiża għall-kumplament tal-Ewropa, b'influwenza fuq awturi bħal Geoffrey Chaucer, figura ewlenija fil-letteratura Ingliża, jew iktar 'il quddiem fuq Miguel de Cervantes, Lope de Vega u t-teatru klassiku Spanjol.
Boccaccio, flimkien ma' Dante Alighieri u Francesco Petrarca, huwa parti mill-hekk imsejħa "Tliet Kuruni" tal-letteratura Taljana. Huwa baqa' mfakkar bħala wieħed mill-prekursuri tal-umaniżmu, li għen biex tissejjes il-belt ta' Firenze, flimkien mal-attività tal-ħabib u tal-għalliem tiegħu Petrarca. Huwa kien dak li beda l-kritika u l-filoloġija ta' Dante: Boccaccio qatta' ħafna żmien jikkopja l-kodiċijiet tad-Divina Commedia u kien promotur tax-xogħol u tal-figura ta' Dante.
Fis-seklu 12, Boccaccio kien is-suġġett tal-istudji kritiċi-filoloġiċi ta' Vittore Branca u ta' Giuseppe Billanovich, u d-Decameron tiegħu ġie maħdum bħala film mir-reġista u mill-kittieb Pier Paolo Pasolini.
Bijografija
Tfulija u żgħożija, 1313-1330
Id-dettalji dwar it-twelid ta' Boccaccio mhumiex ċerti. Huwa twieled f'Firenze jew f'villaġġ ħdejn Certaldo minn fejn kienet il-familja tiegħu. Huwa kien iben il-merkant minn Firenze Boccaccino di Chellino u mara mhux magħrufa; x'aktarx li twieled barra ż-żwieġ. Il-mara li ħadet ħsiebu bħala ommu kienet Margherita de' Mardoli.
Boccaccio trabba f'Firenze. Missieru kien jaħdem għall-Compagnia dei Bardi u, fis-snin 20 tas-seklu 14, iżżewweġ lil Margherita de' Mardoli, li kienet ġejja minn familja sinjura. Boccaccio jaf irċieva l-edukazzjoni tiegħu mingħand Giovanni Mazzuoli, li għallmu x-xogħlijiet ta' Dante minn età bikrija. Fl-1326, missieru nħatar bħala kap ta' bank u ttrasferixxa l-familja tiegħu lejn Napli. Boccaccio kien apprendist fil-bank iżda ma kienx iħobb il-professjoni ta' bankier. Huwa pperswada lil missieru jħallih jistudja d-dritt fl-iStudium (illum il-ġurnata l-Università ta' Napli), fejn studja l-liġi kanonka għal sitt snin. Huwa baqa' wkoll midħla tax-xjenza u tal-istudji letterarji.
Missieru introduċieh man-nobbiltà ta' Napli u mal-qorti ta' Robert l-Għaref (ir-re ta' Napli) influwenzata mill-Franċiżi fis-snin 30 tas-seklu 14. Matul dak iż-żmien, sar iħobb bint miżżewġa tar-re, li ispirat lil "Fiammetta" f'ħafna mir-rumanzi fi proża ta' Boccaccio, inkluż Il Filocolo (1338). Boccaccio sar ħbieb ma' Niccolò Acciaioli minn Firenze, u bbenefika mill-influwenza tiegħu bħala l-amministratur, u x'aktarx il-maħbub, ta' Katerina ta' Valois-Courtenay, l-armla ta' Filippu I ta' Taranto. Acciaioli iktar 'il quddiem sar konsulent tar-Reġina Joanna I ta' Napli u, eventwalment, il-Grand Seneschal tagħha.
Milli jidher Boccaccio iktar kien għall-qalbu jistudja d-dritt milli l-qasam bankarju, iżda l-istudji tiegħu tawh l-opportunità jistudja b'mod wiesa' u jagħmel kuntatti tajbin ma' studjużi oħra. L-influwenzi bikrin tiegħu kienu jinkludu lil Paolo da Perugia (kuratur u awtur ta' kollezzjoni ta' ħrejjef imsejħa Collectiones), lill-umanisti Barbato da Sulmona u Giovanni Barrili, u lit-teologu Dionigi di Borgo San Sepolcro.
Ħajja adulta
F'Napli, Boccaccio beda dik li hu tassew kien jikkunsidra li kienet il-vokazzjoni reali tiegħu, il-poeżija. F'dak il-perjodu huwa ħejja Il Filostrato u Teseida (is-sorsi li wasslu għal Troilus and Criseyde u The Knight's Tale ta' Chaucer), Il Filocolo (verżjoni fi proża ta' rumanz li kien jeżisti bil-Franċiż), u La caccia di Diana (poeżija bit-terza rima li telenka n-nisa Naplitani). F'dak il-perjodu wkoll kien hemm innovazzjoni formali konsiderevoli, inkluż x'aktarx l-introduzzjoni tal-ottava ta' Sqallija, li influwenzat lil Petrarca.
Boccaccio reġa' lura Firenze fil-bidu tal-1341, u evita l-pesta tal-1340 li kien hemm f'dik il-belt, iżda tilef ukoll iż-żjara ta' Petrarca f'Napli fl-1341. Huwa telaq minn Napli minħabba t-tensjonijiet bejn ir-re tal-Anġojini u Firenze. Missieru kien mar lura Firenze fl-1338, fejn falla għalkollox. Ommu x'aktarx li mietet ftit wara. Boccaccio kompla jaħdem, għalkemm ma kienx kuntent bir-ritorn tiegħu f'Firenze, u ħejja l-Comedia delle ninfe fiorentine fl-1341 (magħrufa wkoll bħala Ameto), taħlita ta' proża u poeżiji, u temm il-poeżija allegorika b'ħamsin canto msejħa Amorosa visione fl-1342, u Fiammetta fl-1343. Ix-xogħol pastorali Ninfale fiesolano x'aktarx li jmur lura għal dan iż-żmien ukoll. Fl-1343, missier Boccaccio reġa' żżewweġ lil Bice del Bostichi. It-tfal l-oħra li kellu miż-żwieġ ta' qabel kollha kienu mietu, iżda kellu iben ieħor fl-1344 imsejjaħ Iacopo.
F'Firenze, il-waqgħa ta' Walter ta' Brienne wasslet għall-gvern tal-popolo minuto ("poplu taż-żgħar", jiġifieri l-ħaddiema). Dan naqqas l-influwenza tan-nobbiltà u tal-klassijiet tal-merkanti għonja, u għen biex Firenze taqbad it-triq tad-deklin. Il-belt kompliet tmur għall-agħar fl-1348 bil-pesta s-sewda, li qatlet kważi tliet kwarti tal-popolazzjoni tal-belt, li iktar 'il quddiem ġiet irrappreżentata fid-Decameron.
Fl-1347, Boccaccio qatta' ħafna żmien f'Ravenna biex isib kummissjonar ġdid, u minkejja l-istqarrijiet tiegħu, ma hemmx ċertezza jekk kienx f'Firenze meta kien hemm il-pesta. Ommu tar-rispett mietet matul l-epidemija u missieru kien assoċjat mill-qrib mal-isforzi tal-gvern biex jitwasslu l-provvisti fil-belt. Missieru miet fl-1349 u Boccaccio kellu jieħu rwol iktar attiv bħala l-kap tal-familja.
Boccaccio beda jaħdem fuq id-Decameron għall-ħabta tal-1349. X'aktarx li l-istrutturi ta' ħafna mill-ġrajjiet imorru lura għal perjodu iktar bikri tal-karriera tiegħu, iżda l-għażla ta' mitt ġrajja u l-ġrajja ewlenija tal-lieta brigata ta' tliet irġiel u seba' nisa tmur lura għal dak iż-żmien. Ix-xogħol kien kważi lest fl-1352. Dan kien l-aħħar sforz letterarju ta' Boccaccio u wieħed mill-aħħar xogħlijiet tiegħu bit-Toskan vernakolari; l-uniku xogħol sostanzjali ieħor kien Corbaccio (li ġie datat li sar fl-1355 jew fl-1365). Boccaccio rreveda u reġa' kiteb id-Decameron fl-1370-1371. Dan il-manuskritt wasal sa żminijietna qawwi u sħiħ.
Mill-1350, Boccaccio sar involut iktar mill-qrib fl-umaniżmu Taljan (għalkemm inqas bħala studjuż) kif ukoll fil-gvern ta' Firenze. L-ewwel missjoni uffiċjali tiegħu kienet lejn ir-Romagna fl-aħħar tal-1350. Huwa reġa' żar il-belt-stat darbtejn u ntbagħat ukoll lejn Brandenburg, Milan u Avignon. Huwa ħabrek ukoll għall-istudju tal-Griek, ospita lil Barlaam ta' Calabria, u ħeġġeġ it-traduzzjoni tax-xogħlijiet ta' Omeru, Ewripide u Aristotli. Matul dawn is-snin, huwa ħa wkoll xi ordni sagri minuri.
F'Ottubru 1350, huwa ġie delegat biex jilqa' lil Francesco Petrarca mal-wasla tiegħu f'Firenze u anke biex jospita lil Petrarca f'daru matul is-soġġorn tiegħu. Il-laqgħa bejniethom it-tnejn tat il-frott u minn hemm 'il quddiem saru ħbieb, u Boccaccio beda jsejjaħ lil Petrarca bħala l-għalliem u l-magister tiegħu. Petrarca dak iż-żmien ħeġġeġ lil Boccaccio jistudja l-letteratura klassika Griega u Latina. Fl-1351 reġgħu ltaqgħu f'Padova, waqt li Boccaccio kien fuq missjoni uffiċjali biex jistieden lil Petrarca jgħallem fl-Università ta' Firenze. Għalkemm Boccaccio ma rnexxilux, id-diskussjonijiet bejniethom kienu strumentali għal Boccaccio biex jikteb il-Genealogia deorum gentilium; l-ewwel edizzjoni tlestiet fl-1360 u din baqgħet waħda mix-xogħlijiet ewlenin ta' referenza dwar il-mitoloġija klassika għal iktar minn 400 sena. Serviet bħala difiża estiża tal-istudji tal-letteratura u tal-ħsieb tal-qedem. Minkejja t-twemmin pagan fil-qalba tax-xogħol tiegħu, Boccaccio kien jemmen li wieħed seta' jitgħallem ħafna mill-antikità. Għalhekk, huwa sfida l-argumenti ta' intellettwali tal-kleru li riedu jillimitaw l-aċċess għas-sorsi klassiċi biex jipprevjenu kwalunkwe dannu morali għall-qarrejja Kristjani. It-tqanqil mill-ġdid tal-antikità klassika sar pedament tar-Rinaxximent, u d-difiża tal-importanza tal-letteratura antika kienet rekwiżit essenzjali għall-iżvilupp tagħha. Id-diskussjonijiet ifformalizzaw ukoll l-ideat poetiċi ta' Boccaccio. Ċerti sorsi jsostnu wkoll li Petrarca kkonverta lil Boccaccio minn umanist b'moħħu miftuħ bħalma naraw fid-Decameron għal stil iktar axxetiku, eqreb tal-ethos dominanti tas-seklu 14. Pereżempju, huwa segwa lil Petrarca (u lil Dante) fit-tħaddin bla suċċess ta' forma arkajka u ferm allusiva tal-poeżija Latina. Fl-1359, wara laqgħa mal-Papa Innoċenti VI u iktar laqgħat ma' Petrarca, x'aktarx li Boccaccio rabba xi tip ta' qoxra reliġjuża. Hemm rakkont persistenti (iżda mingħajr evidenza) li huwa rrepudja x-xogħlijiet bikrin tiegħu bħala profani fl-1362, inkluż id-Decameron.
Fl-1360, Boccaccio beda jaħdem fuq id-De mulieribus claris, ktieb bil-bijografiji ta' 106 mara famuża, u lestih fl-1374.
Għadd ta' ħbieb u qrabat oħra ta' Boccaccio ġew ġustizzjati jew eżiljati ftit wara l-kolp ta' stat tal-1361 li ma rnexxiex. Dik is-sena Boccaccio telaq minn Firenze u beda jirresjedi f'Certaldo, għalkemm ma kienx direttament marbut mal-konfoffa, u hemmhekk sar inqas involut fl-affarijiet tal-gvern. Huwa ma wettaqx iktar missjonijiet għal Firenze sal-1365, u vvjaġġa lejn Napli u mbagħad lejn Padova u Venezja, fejn iltaqa' ma' Petrarca fil-Palazzo Molina, ir-residenza ta' Petrarca kif ukoll il-post fejn Petrarca kellu l-librerija tiegħu. Iktar 'il quddiem Boccaccio reġa' lura f'Certaldo. Huwa ltaqa' ma' Petrarca darba biss f'Padova fl-1368. Malli sema' bil-mewt ta' Petrarca fid-19 ta' Lulju 1374, Boccaccio kiteb poeżija kommemorattiva, u inkludiha fil-kollezzjoni tiegħu ta' poeżiji liriċi magħrufa bħala r-Rime.
Huwa reġa' beda jaħdem għall-gvern ta' Firenze fl-1365, u wettaq missjoni għand il-Papa Urban V. Il-Papat reġa' lura lejn Ruma minn Avignon fl-1367, u Boccaccio reġa' ntbagħat għand il-Papa Urban biex jifraħlu. Huwa wettaq ukoll missjonijiet diplomatiċi lejn Venezja u lejn Napli.
Mix-xogħlijiet tiegħu li wettaq iktar 'il quddiem, il-bijografiji moralistiċi miġbura fid-De casibus virorum illustrium (1355-1374) u fid-De mulieribus claris (1361-1375) kienu l-iktar sinifikanti. Xogħlijiet oħra jinkludu dizzjunarju ta' allużjonijiet ġeografiċi fil-letteratura klassika, De montibus, silvis, fontibus, lacubus, fluminibus, stagnis seu paludibus, et de nominibus maris liber. Huwa ta sensiela ta' lekċers dwar Dante fil-Knisja ta' San Stiefnu fl-1373 u dawn irriżultaw fix-xogħol finali tiegħu, l-Esposizioni sopra la Commedia di Dante. Boccaccio u Petrarca kienu wkoll tnejn mill-iżjed nies edukati fil-qasam tal-arkeoloġija fir-Rinaxximent Bikri.
Il-bidla ta' Boccaccio fl-istil tal-kitba tiegħu fis-snin 50 tas-seklu 14 kienet parzjalment dovuta għal laqgħa tiegħu ma' Petrarca, iżda l-iktar minħabba li s-saħħa fiżika tiegħu bdiet tmur lura u tiddgħajjef qabel iż-żmien. Kienet dovuta wkoll minħabba li kemm-il darba baqa' ddiżappuntat fl-istejjer ta' mħabba tiegħu. Dan x'aktarx li jispjega għaliex Boccaccio f'daqqa waħda qabad jikteb bl-istil ta' Corbaccio, wara li qabel kien kiteb l-iktar kliem ta' tfaħħir fir-rigward tan-nisa u tal-imħabba, minkejja li elementi ta' misoġenija huma preżenti f'Il Teseida. Petrarca jiddeskrivi kif Pietro Petrone (patri Karteżjan) fis-sodda tal-mewt tiegħu fl-1362 bagħat patri Karteżjan ieħor, Gioacchino Ciani, biex iħeġġu jieqaf mill-istudji dinjin tiegħu. Petrarca mbagħad ipperswada lil Boccaccio milli jaħraq ix-xogħlijiet tiegħu stess u jbigħ il-librerija personali, l-ittri, il-kotba u l-manuskritti tiegħu. Petrarca saħansitra offra li jixtri l-librerija ta' Boccaccio, biex issir parti mil-librerija ta' Petrarca. Madankollu, mal-mewt ta' Boccaccio, il-kollezzjoni kollha tiegħu ngħatat lill-Monasteru tal-Ispirtu s-Santu, f'Firenze, u għadha hemm sa llum.
Fl-aħħar snin tiegħu, Boccaccio kien marid ħafna, spiss minħabba obeżità, idropisija, u edema gravi li llum il-ġurnata tiġi deskritta bħala attakk tal-qalb minħabba konġestjoni kardijaka. Huwa miet fil-21 ta' Diċembru 1375 f'Certaldo, fejn huwa midfun.
Xogħlijiet
Lista alfabetika ta' għażla ta' xogħlijiet
Amorosa visione (1342);
Buccolicum carmen (1367-1369);
Caccia di Diana (1334-1337);
Comedia delle ninfe fiorentine (Ninfale d'Ameto, 1341-1342);
Corbaccio (għall-ħabta tal-1365, din id-data tiġi ddubitata minn xi storiċi);
De Canaria (fl-1341-1345);
De Casibus Virorum Illustrium (għall-ħabta tal-1360). Kopja tal-edizzjoni ta' Pariġi tal-1620, 1962, Scholars' Facsimiles & Reprints, ISBN 978-0-8201-1005-9;
De mulieribus claris (1361, b'reviżjoni sal-1375);
The Decameron (1349–52, b'reviżjoni fl-1370-1371);
Elegia di Madonna Fiammetta (1343-1344);
Esposizioni sopra la Comedia di Dante (1373-1374);
Filocolo (1336-1339);
Filostrato (1335 jew 1340);
Genealogia deorum gentilium libri (1360, b'reviżjoni sal-1374);
Ninfale fiesolano (fl-1344-1346, għalkemm din id-data tiġi ddubitata minn xi storiċi);
Rime (tlestija fl-1374);
Teseida delle nozze di Emilia (qabel l-1341);
Trattatello in laude di Dante (1357, it-titlu ġie revedut għal De origine vita studiis et moribus viri clarissimi Dantis Aligerii florentini poetae illustris et de operibus compositis ab eodem);
Zibaldone Magliabechiano (fl-1351-1356).
Referenzi
Kittieba Taljani
Kittieba tar-Rinaxximent
Poeti Taljani
Twieldu fl-1313
Mietu fl-1375 |
29455 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Diego%20Maradona | Diego Maradona | Diego Armando Maradona (twieled fit-30 ta' Ottubru 1960 – miet fil-25 ta' Novembru 2020) kien plejer u kowċ tal-futbol Arġentin. Rikonoxxut fost l-aqwa plejers fl-istorja tal-isport, Maradona jibqa' magħruf għall-viżjoni, it-teknika, it-tqassim u l-kontroll tal-ballun li kellu. L-istatura qasira tiegħu servietu biex jimmanuvra aħjar minn ħafna plejers oħrajn. Maradona kien imlaqqam "El Pibe de Oro" ("It-Tfajjel tad-Deheb"), isem li baqa' miegħu matul il-karriera tiegħu. Barra l-futbol, kellu problemi f'ħajtu u kien sospiż mil-logħba fl-1991 u l-1994 wara li nstab li kien qiegħed jabbuża mid-droga.
L-ewwel snin
Diego Armando Maradona twieled fit-30 ta' Ottubru 1960, fl-Isptar Policlínico Evita f'Lanús, fil-Provinċja ta' Buenos Aires. Hu kien l-ewwel tifel wara ħamest ibniet. Missieru, Diego Maradona "Chitoro" (1927–2015), kien jaħdem f'fabbrika tal-kimika u kien ta' dixxendenza indiġena u Baska, waqt li ommu Dalma Salvadora Franco, "Doña Tota" (1930–2011), kienet ta' dixxendenza Taljana.
Maradona irċieva l-ewwel ballun tal-futbol ta' tliet snin u mal-ewwel għoġbitu l-logħba. F'Marzu tal-1969, hu kien rakommandat lil Los Cebollitas (Il-Basal iż-Żgħar), it-tim taż-żgħar ta' Argentinos Juniors. Maradona mal-ewwel beda jibrilla mas-Cebollitas u ta' tnax-il sena kien iħobb jagħti pjaċir lill-ispettaturi tal-logħbiet tat-tim tal-kbar billi juri l-ħiliet tiegħu bil-ballun. Matul l-1973 u l-1974, Maradona wassal lis-Cebollitas għar-rebħ ta' żewġ kampjonati Evita u 141 logħba mingħajr telfa, spalla ma' spalla ma' Adrián Domenech u Claudio Rodríguez, f'tim li baqa' rikonoxxut fost l-aqwa tim taż-żgħar fl-istorja tal-futbol Arġentin. L-ispirazzjonijiet ta' Maradona kienu l-Brażiljan Rivellino u l-midfilder ta' Manchester United George Best.
Karriera mal-klabbs
Argentinos Juniors
Fl-20 ta' Ottubru 1976, Maradona għamel id-debutt professjonali ma' Argentinos Juniors ta' ħmistax-il sena, għaxart ijiem qabel għeluq is-sittax-il sena, kontra Talleres de Córdoba. Hu libes il-flokk numru 16 u b'hekk sar l-iżgħar plejer li qatt lagħab fl-istorja tal-Primera División Arġentina. Ftit minuti wara li ġie introdott, Maradona għadda l-ballun bejn saqajn Juan Domingo Cabrera, li kellha tkun simbolu tat-talent tiegħu. Wara l-logħba, Maradona tenna li "dik il-ġurnata ħassejt li kelli s-sema f'idejja". Maradona skorja l-ewwel gowl tiegħu fil-Primera División kontra San Lorenzo fl-14 ta' Novembru 1976, ġimgħatejn wara li għalaq is-sittax.
Boca Juniors
Ma' Argentinos Juniors għamel ħames snin u skorja 115-il gowl f'167 logħba. Fl-20 ta' Frar 1981 ittrasferrixxa ma' Boca Juniors għas-somma ta' $4 miljun. River Plate kienu daħlu wkoll fin-negozjati għall-firma ta' Maradona tant u hekk li offrewlu li jkun l-aktar plejers imħallas fil-klabb. Madanakollu, River kellhom ireġġgħu lura l-offerta minħabba l-istress finanzarju li kellhom biex iżommu lil Daniel Passarella u Ubaldo Fillol.
Id-debutt tiegħu wasal kontra Talleres de Córdoba f'rebħa ta' 4–1, fejn skorja darbtejn. Fl-10 ta' April, Maradona lagħab l-ewwel Superclásico tiegħu kontra River Plate fil-La Bombonera. Boca rebħu l-konfront 3–0 b'Maradona jiskorja gowl wara li qabeż lil Alberto Tarantini u Fillol. Minkejja r-relazzjoni mhux perfetta bejn Maradona u l-kowċ ta' Boca Juniors Silvio Marzolini, Boca kellhom staġun ta' suċċess hekk kif rebħu l-kampjonat wara li assiguraw punt kontra Racing Club. Dan kellu jkun l-uniku titlu li Maradona rebaħ fil-kampjonat domestiku Arġentin.
Barcelona
Wara t-Tazza tad-Dinja tal-1982, f'Ġunju, Maradona ingħaqad mal-Ispanjoli ta' Barcelona għas-somma rekord ta' $7.6 miljun. Taħt il-gwida ta' César Luis Menotti, fl-1983, Barcelona u Maradona rebħu t-Tazza tar-Re fuq ir-rivali ta' Real Madrid, u s-Supercopa kontra Athletic Bilbao. Fis-26 ta' Ġunju 1983, Barcelona rebħu barra minn darhom kontra Real Madrid fil-famuż El Clásico, logħba fejn Maradona skorja u sar l-ewwel plejer ta' Barcelona li l-benjamini ta' Real Madrid ċapċpu bħala għarfien għall-abilitajiet li wera waqt dan il-konfront.
Minħabba mard u korrimenti kif ukoll inċidenti kontroversjali fil-grawnd, l-avventura ta' Maradona ma' Barcelona kienet waħda diffiċli. Din kienet tinkludi l-epatite u aktar tard għaksa miksura wara intervent skorrett tad-difensur ta' Athletic Bilbao Andoni Goikoetxea — imlaqqam "il-Biċċier ta' Bilbao — f'logħba mil-La Liga fl-24 ta' Settembru tal-1983. Din heddet il-karriera ta' Maradona, però wara żmien ta' trattament u rijabilitazzjoni hu rritorna lura fil-grawnd wara tliet xhur.
Fil-finali tat-Tazza tar-Re tal-1984 fis-Santiago Bernabéu kontra Athletic Bilbao, Maradona kien involut fi ġlieda vjolenti. Kommozzjoni nqalgħet wara li rċieva intervent ieħor aħrax minn Goikoetxea filwaqt li kien qiegħed jirċievi insulti razzisti minħabba d-dixxendenza Nattiva Amerikana ta' missieru, kif ukoll il-provokazzjoni ta' Miguel Sola fi tmiem il-logħba li Barcelona tilfu 1–0. Wara battibekk bejn Maradona u Sola, fejn dan tal-aħħar beda juża kliem ksenofobiku. Maradona ta daqqa ta' ras lil Sola, ta daqqa ta' minkeb fil-wiċċ ta' plejer ieħor ta' Bilbao u daqqa oħra bl-irkoppa f'ras plejer ieħor. L-iskwadra ta' Bilbao daret madwar Bilbao għar-retribuzzjoni, b'Goikoetxea jolqot lil Maradona f'sidru. Minn dan il-punt, il-plejers ta' Barcelona u Bilbao spiċċaw fi ġlieda waħda b'Maradona fiċ-ċentru tal-azzjoni.
Din il-ġlieda seħħet quddiem ir-Re ta' Spanja Juan Carlos u 100,000 partitarju fl-istadju, u iktar minn nofs Spanja fuq il-mezzi tax-xandir. Din il-ġrajja kienet id-daqqa mortali għal Maradona mal-Blaugrana hekk kif din fissret l-aħħar darba li libes il-flokk tal-klabb. Eżekuttiv ta' Barcelona stqarr li "wara li rajt dawk ix-xeni ta' Maradona jiġġieled u l-kaos li nqala', indunajt li ma stajniex nibqgħu sejrin iktar miegħu". Maradona ġie ras imb'rass diversi drabi mal-eżekuttiv tal-klabb, partikularment mal-president Josep Lluís Núñez, sakemm ma talab li jiġi trasferit 'il barra minn Camp Nou fl-1984. Matul iż-żewġ staġuni tiegħu ma' Barcelona, Maradona skorja 38 gowl fi 58 logħba.
Napoli
Nhar il-5 ta' Lulju 1984, Maradona ġiet ippreżentat uffiċjalment bħala l-akkwist il-ġdid ta' Napoli, quddiem quddiem folla ta' madwar 80,000 spettatur fi Stadio San Paolo. Is-somma għat-trasferiment kienet waħda rekord ta' $10.48 miljun. Il-kittieb sportiv David Goldblatt fakkar, "huma [il-partitarji] kienu żguri bil-wasla tas-salvatur", filwaqt li gazzetta lokali kitbet kif minkejja li l-belt kienet nieqsa minn "sindku, djar, skejjel, karozzi tal-linji, impjiegi u sanità, dawn ma kinux importanti ġaladarba hemm Maradona". Il-plejer Arġentin wasal fi żmien fejn il-kampjonat Taljan kien iddominat mill-klabbs tat-Tramuntana u ċ-Ċentru tal-pajjiż, bħal Milan, Inter, Juventus u Roma, u l-ebda klabb min-Nofsinhar qatt ma rebaħ titlu.
Mal-wasla tiegħu f'Napli hu mal-ewwel ingħata l-faxxa tal-kaptan minn idejn id-difensur veteran Giuseppe Bruscolotti u sar l-istilla fiż-żmien li kellu jkun l-iktar ta' suċċess fl-istorja tal-klabb. Maradona lagħab f'perjodu fejn it-tensjonijiet bejn it-Tramuntana u n-Nofsinhar kienu fl-aqwa tagħhom, speċjalment fuq l-isfera ekonomika. Taħt il-gwida tal-kowċ Ottavio Bianchi, Napoli rebħu l-kampjonat Taljan tal-istaġun 1986–87, bid-dro ta' 1–1 kontra Fiorentina tagħtihom il-punt neċessarju għar-rebħ tat-titlu. In-Napoli rebħu wkoll it-tielet Coppa Italia fl-istorja tagħhom, meta rebħu t-tlettax-il logħba fil-kompetizzjoni, fosthom il-finali doppja kontra l-Atalanta. Sa dakinhar, id-doppjetta tal-kampjonat u t-tazza nazzjonali kienet irnexxiet biss mill-Grande Torino u 'l-Juventus.
Fl-istaġun ta' wara, Napoli ħadu sehem għall-ewwel darba fit-Tazza taċ-Ċampjins fejn ġew eliminati fuq żewġ legs kontra Real Madrid. Fil-kampjonat, sal-għoxrin ġurnata huma kienu ħames punti vantaġġ fuq it-tieni klassifikat. Madanakollu, erba' telfiet mill-aħħar ħames logħbiet wassal biex il-Milan jirbħu t-titlu. Maradona kien l-aqwa skorer bi ħmistax-il gowl.
Fl-1989, Napoli kienu ftit passi 'l bogħod mit-tripletta ta' trofej, fejn għalkemm rebħu t-Tazza UEFA kontra Stuttgart (it-tielet titlu internazzjonali), huma spiċċaw it-tieni fil-kampjonat wara l-Inter u tilfu l-finali tal-Coppa Italia. Fis-sajf wara dan l-istaġun, Maradona kien qrib it-trasferiment lejn Olympique de Marseille fejn kien anke iffirma l-kuntratt, imma l-president ta' Napoli ta' dak iż-żmien, Corrado Ferlaino, imblokka n-negozjati. Fl-istaġun 1989–90, taħt il-gwida l-ġdida ta' Albertino Bigon, Napoli rebħu t-tieni titlu tagħhom. Maradona ma lagħabx l-ewwel ftit logħbiet tal-istaġun u kien ġie sostitwit minn Gianfranco Zola. Il-kontribut ta' Maradona kien wieħed sostanzjali u spiċċa l-kampjonat bħala l-aqwa skorer b'sittax-il gowl.
L-avventura Taljana ta' Maradona intemmet fis-17 ta' Marzu 1991 wara test ta' anti-doping li sar fi tmiem logħba bejn Napoli u Bari li wera riżultat pożittiv għall-kokaina.
L-aħħar snin
Wara li serva sospensjoni ta' ħmistax-il xahar, Maradona ħalla lil Napoli fl-1992. Minkejja l-interess ta' Real Madrid u Marseille, hu ffirma ma' Sevilla fejn magħhom għamel sena. Fl-uniku staġun li għamel mal-klabb Andalusjan hu skorja ħames gowls u assista tnax-il gowl, hekk kif il-klabb falla milli jirbaħ il-kwalifikazzjoni għat-Tazza UEFA.
Maradona mar lura l-Arġentina ma' Newell's Old Boys, imma wara biss ħames logħbiet, fit-12 ta' Frar 1994, Maradona xolja l-kuntratt mal-klabb. Fis-7 ta' Ottubru 1995, reġa' ngħaqad ma' Boca Juniors u għamel it-tieni debutt tiegħu fil-konfront kontra Colón (SF). Magħhom għamel sentejn qabel ma rtira wara s-superclásico kontra River Plate li ntlagħbet fil-25 ta' Ottubru 1997.
Karriera internazzjonali
Ftit xhur wara d-debutt fil-kampjonat Arġentin, għal Maradona wasal ukoll id-debutt internazzjonali. Fis-27 ta' Frar 1977 lagħab fil-logħba ta' ħbiberija kontra l-Ungerija fil-Bombonera. Ftit wara ddebutta wkoll mat-tim nazzjonali ta' taħt l-20 sena, nhar it-3 ta' April tal-istess sena.
Minkejja li kien spiċċa l-aqwa skorer fil-kampjonat nazzjonali, hu kien eskluż mil-lista finali għat-Tazza tad-Dinja tal-1978 minħabba li kien għad kellu biss sbatax-il sena u mhux meqjus kbir biżżejjed. Wara r-rebħa tal-ewwel titlu fl-istorja tal-Arġentina, Maradona sar figura permanenti fit-tim. Hu skorja l-ewwel gowl internazzjonali f'rebħa ta' 3–1 fuq l-Iskozja nhar it-2 ta' Ġunju 1979. Biswit il-preżenzi mat-tim nazzjonali tal-kbar, hu lagħab ukoll mat-tim nazzjonali ta' taħt l-20 sena fit-Tazza tad-Dinja tal-istess kategorija, fejn bis-sitt gowls tiegħu (fosthom gowl fil-finali mirbuħa kontra l-Unjoni Sovjetika) hu għen lill-Arġentina jirbħu l-ewwel titlu.
Maradona lagħab l-ewwel Tazza tad-Dinja tiegħu fl-1982. Hu lagħab fil-ħames logħbiet u skorja darbtejn kontra l-Ungerija, u kien ukoll imkeċċi meta rċieva karta ħamra kawża ta' fawl aħrax fuq Batista fil-logħba kontra l-Brażil.
Tazza tad-Dinja 1986
Fl-1986, Maradona wassal lit-tim Arġentin għar-rebħ tat-Tazza tad-Dinja fl-edizzjoni li saret fil-Messiku. Hu skorja ħames gowls u assista ħamsa oħra fis-seba' logħbiet li kollha ġew mirbuħa minbarra d-dro kontra l-Italja fil-fażi tal-gruppi. F'din l-edizzjoni tibqa' mfakkra l-logħba mill-kwarti tal-finali fl-Estadio Azteca kontra l-Ingilterra li l-Arġentini rebħu 2–1. Fit-tieni taqsima hu skorja żewġ gowls li għaddew fl-istorja tal-futbol bħala l-"Id ta' Alla" u l-"Gowl tas-Seklu". Maradona fetaħ l-iskor b'gowl b'idejh wara li qabeż biex jantiċipa lill-gowler avversarju Peter Shilton. Ir-referi u l-assistenti ma ndunawx b'din l-infrazzjoni u vvalidaw il-gowl. It-tieni gowl tiegħu erba' minuti wara wasal meta rċieva l-ballun f'nofs il-grawnd u għadda bejn ħames plejers Ingliżi, sakem qabeż lil Shilton biex tefa' l-ballun fix-xibka. L-aħħar gowl kien ivvutat bħala l-isbaħ gowl fl-istorja tal-kompetizzjoni f'sondaġġ li sar mill-FIFA.
Fis-semifinali l-Arġentina affaċċjaw lill-Belġju u Maradona għal darb'oħra ħalla l-marka b'żewġ gowls fir-rebħa ta' 2–0 li taw l-aċċess għall-finali kontra l-Ġermanja tal-Punent. Fil-finali, il-Ġermaniżi ppruvaw irażżmuh b'żewġ plejers iddedikati fuqu, però xorta waħda sab spazju biex iqassam lil Jorge Burruchaga għall-gowl tar-rebħa. L-Arġentina għelbu lill-Ġermanja tal-Punent 3–2 quddiem folla ta' 115,000 spettatur fl-Azteca b'Maradona jgħolli t-Tazza bħala kaptan. Minbarra r-rebħ tat-titlu, Maradona ġie ppremjat bil-Ballun tad-Deheb bħala l-aqwa plejer tat-turnew.
Tazza tad-Dinja 1990
Maradona reġa' libes il-faxxa tal-kaptan għat-Tazza tad-Dinja tal-1990 li saret fl-Italja. Uġigħ fl-irkoppa affetwat il-prestazzjonijiet tiegħu u kien inqas dominanti minn erba' snin qabel. Wara telfa fl-ewwel logħba kontra l-Kamerun, l-Arġentina kienu qrib l-eliminazzjoni fejn ikkwalifikaw biss bħala t-tielet mill-grupp. Fir-rawnd tal-aħħar sittax, kontra l-Brażil, Maradona kien l-awtur tal-assist għall-gowl tar-rebħa ta' Claudio Caniggia.
Fil-kwarti tal-finali, l-Arġentina sabu lill-Jugożavlja. Wara li l-logħba ntemmet mingħajr gowls wara 120 minuta, l-Arġentina rebħu l-lotterija tal-penalties 3–2 minkejja li Maradona falla t-tentattiv tiegħu minn ħdax-il metru. Is-semifinali kontra l-Italja wkoll kellha tgħaddi għall-penalties wara dro ta' 1–1. Din id-darba Maradona skorja l-penalty tiegħu u l-Arġentina rebħu post fil-finali. Fil-finali li ntlagħbet f'Ruma, l-Arġentina sabu quddiemhom għal darb'oħra lill-Ġermanja tal-Punent. Din id-darba l-Ġermanja rebħu 1–0, bl-uniku gowl jasal ħames minuti mit-tmiem wara penalty kontroversjali skorjat minn Andreas Brehme.
Tazza tad-Dinja 1994
Fit-Tazza tad-Dinja tal-1994 fl-Istati Uniti, Maradona lagħab biss żewġ logħbiet u skorja gowl wieħed kontra l-Greċja qabel ma ġie sospiż wara li nstab pożittiv għall-efedrina. Il-gowl kontra l-Greċja kellu jkun l-aħħar wieħed tiegħu man-nazzjonal u l-logħba ta' wara kontra n-Niġerja kienet l-aħħar logħba tiegħu, fejn irnexxielu jassisti ż-żewġ gowls fir-rebħa ta' 2–1. L-Arġentina eventwalment ġew eliminati mir-Rumanija ta' Gheorghe Hagi fir-rawnd tal-aħħar sittax.
Fl-awtobijografija tiegħu, Maradona afferma li r-riżultat pożittiv kien minħabba x-xarba enerġetika Rip Fuel li ngħatatlu mid-dietista u l-fiżjoterapista personali. L-istqarrija tiegħu kienet li l-verżjoni Amerikana tax-xarba, ikkumparata ma' dik Arġentina, kellha l-kimika. Maradona stqarr ukoll li hu kellu qbil mal-FIFA, li l-istess organizzazzjoni iktar tard irrifjutat, biex juża d-droga sabiex jonqos mill-piż qabel il-kompetizzjoni.
Il-karriera tiegħu mal-Arġentina damet sbatax-il sena u fihom skorja 34 gowl f'91 logħba.
Unuri
Boca Juniors
Primera División: 1981
Barcelona
Tazza tar-Re: 1982–83
Copa de la Liga: 1983
Supercopa de España: 1983
Napoli
Serie A: 1986–87, 1989–90
Coppa Italia: 1986–87
Supercoppa Italiana: 1990
Tazza UEFA: 1988–89
Arġentina
Tazza tad-Dinja: 1986
Tazza Artemio Franchi: 1993
Referenzi
Ħoloq esterni
Twieldu fl-1960
Mietu fl-2020
Futbolers Arġentini |
29461 | https://mt.wikipedia.org/wiki/George%20Cohen | George Cohen | George Reginald Cohen (twieled fit-22 ta' Ottubru 1939 – miet fit-23 ta' Diċembru 2022) kien plejer tal-futbol Ingliż li kien jilgħab bħala difensur lemini. Il-karriera professjonali tiegħu qattagħha ma' Fulham u mat-tim nazzjonali Ingliż rebaħ it-Tazza tad-Dinja tal-1966.
Karriera
Cohen lagħab ma' klabb wieħed matul il-karriera tiegħu, fejn wara li ssieħeb ma' Fulham fl-1956 u baqa' magħhom sa meta irtira f'Marzu tal-1969. Id-debutt wasal ta' sbatax-il sena kontra Liverpool f'Marzu tal-1957 u b'kollox lagħab 459 logħba, li jagħmluh il-ħames plejer bl-iktar numru ta' preżenzi mal-klabb ta' Londra.
Mat-tim nazzjonali tal-Ingilterra, Cohen iddebutta fir-rebħa ta' 2–1 kontra l-Urugwaj fl-1964. Din l-għażla waslet wara li l-kowċ Ingliż Alf Ramsey ma kienx sodisfatt bil-prestazzjoni tad-difensur regulari Jimmy Armfield wara telfa f'logħba ta' ħbiberija kontra l-Iskozja. Minn dakinhar Cohen lagħab 21 mit-23 logħba li t-tim nazzjonali lagħab qabel it-Tazza tad-Dinja tal-1966. Cohen sar l-ewwel għażla u kien fost l-ewwel mit-22 plejer magħżula għall-fażi finali, grazzi wkoll għal korriment li kien sofra Armfield.
F'dan il-kampjonat, wara l-ewwel fażi, Cohen wera l-kontribut tiegħu fil-kwarti tal-finali kontra l-Arġentina. Din il-logħba baqgħet imfakkra wkoll hekk kif Cohen deher f'ritratt wara l-logħba fejn Ramsey ma ħalliehx ipartat il-flokk ma' plejer avversarju kif hi t-tradizzjoni – Ramsey kien irrefera għall-plejers Arġentini bħala "annimali" minħabba l-logħba tagħhom ta' nuqqas ta' sportività. Fir-rebħa ta' 1–0, Cohen wera l-istamina tiegħu u l-ġiri matul il-grawnd. Fis-semifinali kontra l-Portugall, kien proprju Cohen li serva lil Bobby Charlton wieħed mill-gowls skorjati mill-attakkant Ingliż li taw rebħa ta' 2–0 għall-ospiti. Il-finali kontra l-Ġermanja tal-Punent kienet it-30 logħba tiegħu man-nazzjonal. L-Ingilterra ħarġu rebbieħa 4–2 għall-ewwel trijonf fit-Tazza tad-Dinja.
L-aħħar logħba tiegħu mat-tim nazzjonali, is-37 waħda, waslet fir-rebħa ta' 2–0 kontra l-Irlanda ta' Fuq fit-22 ta' Novembru 1967.
Legat
L-attakkant ta' Manchester United George Best iddeskriva lil Cohen bħala "l-aqwa difensur laterali li qatt lgħabt kontra", filwaqt li Alf Ramsey semma lil Cohen bħala "l-aqwa difensur lemini tal-Ingilterra". Cohen jibqa' l-uniku plejer ta' Fulham li qatt rebaħ it-titlu tat-Tazza tad-Dinja waqt li kien jilgħab mal-klabb.
Fis-sena 2000 Cohen ingħata l-MBE flimkien ma' erba' plejers oħra mill-iskwadra tal-1966 – Alan Ball, Ray Wilson, Nobby Stiles u Roger Hunt – wara kampanja minn partijiet tal-istampa li kienu sorpriżi bin-nuqqas ta' rikonoxximent uffiċjali lejn dawn il-plejers.
F'Ottubru tal-2016 ġiet inawgurata statwa ta' Cohen fl-istadju ta' Craven Cottage, fil-50 sena anniversarju mir-rebħa fit-Tazza tad-Dinja.
Unuri
Ingilterra
Tazza tad-Dinja: 1966
Referenzi
Ħoloq esterni
Twieldu fl-1939
Mietu fl-2022
Futbolers Ingliżi |
29462 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Risco%20Ca%C3%ADdo | Risco Caído | Risco Caído huwa formazzjoni ġeoloġika u sit arkeoloġiku fuq il-gżira ta' Gran Canaria, Spanja. Is-sit jinkludi abitazzjonijiet preistoriċi fl-għerien, tempji u fosos fejn kien jinħażen il-qamħ li ġew attribwiti lill-kultura pre-Ispanika tal-Gżejjer Kanarji. Is-sit jitqies ukoll li ntuża bħala osservatorju astronomiku minn nies Aboriġini. F'Lulju 2019, is-sit ta' Risco Caído tniżżel fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO. Ġie rikonoxxut ukoll mill-UNESCO bħala Pajsaġġ Kulturali. Huwa l-ewwel Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO tal-gżira ta' Gran Canaria u tal-provinċja ta' Las Palmas u r-raba' tal-Gżejjer Kanarji.
Deskrizzjoni
Risco Caído, li jinsab f'żona muntanjuża kbira fiċ-ċentru ta' Gran Canaria, jinkludi rdumijiet, ħniedaq u formazzjonijiet vulkaniċi f'pajsaġġ b'bijodiversità rikka. Il-pajsaġġ jinkludi għadd kbir ta' abitazzjonijiet trogloditiċi, fosos tal-ħżin tal-qamħ u ċisterni li huma evidenza tal-preżenza ta' kultura pre-Ispanika fuq il-gżira, li evolviet f'iżolament mill-wasla tal-Berberi tat-Tramuntana tal-Afrika, fi żmien il-qedem, sal-ewwel insedjaturi Spanjoli fis-seklu 15. Il-kumpless trogloditiku jinkludi wkoll ħofor li kienu jintużaw f'xi riti ta' qima u żewġ tempji sagri jew almogarenes, magħrufa bħala Risco Caído u Roque Bentayga, fejn kienu jsiru ċerimonji staġonali. Huwa maħsub li dawn it-tempji huma marbuta mal-qima possibbli tal-istilel u tad-Dinja Materna.
Sit ta' Wirt Dinji
Il-Pajsaġġ Kulturali ta' Risco Caido u tal-Muntanji Sagri ta' Gran Canaria ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2019.
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (iii) "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; u l-kriterju (v) "Eżempju straordinarju ta' insedjament uman tradizzjonali, ta' użu tal-art jew ta' użu tal-baħar, li jirrappreżenta kultura (jew kulturi), jew interazzjoni umana mal-ambjent, speċjalment meta jkun sar vulnerabbli minħabba l-impatt ta' bidla irreversibbli".
Kritika
L-inklużjoni ta' Risco Caído fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO ġiet ikkritikata minn xi studjużi bħall-matematiku José Barrios, li jqis li ma tantx hemm wisq evidenza xjentifika biex is-sit jitqies bħala osservatorju astronomiku ta' poplu Aboriġenu jew biex dan is-sit jingħata iktar protezzjoni istituzzjonali minn postijiet oħra f'Gran Canaria, fosthom is-sit arkeoloġiku tal-Erba' Bibien. Il-ġeografu Eustaquio Villalba wkoll ressaq id-dubji tiegħu dwar l-eżistenza ta' osservatorju astronomiku f'Risco Caído. It-tnejn li huma jikkritikaw il-fatt li artiklu wieħed (li skonthom "ma tantx għandu bażi xjentifika"), miktub minn min skopra s-sit, Julio Cuenca, intuża bħala l-bażi biex is-sit isir Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO.
Skont Barrios, ma hemm l-ebda studju xjentifiku li jappoġġa l-ipoteżi arkeoloġika ta' osservatorju astronomiku (li hija r-raġuni fundamentali għaliex is-sit ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO). Huwa jsostni li ma hemm l-ebda markatur astronomiku li jista' jintuża bħala evidenza għal din l-ipoteżi u ma hemm l-ebda rapport tekniku ppubblikat li jappoġġa din l-ipoteżi.
Referenzi
Siti ta' Wirt Dinji
Spanja
Preistorja |
29465 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Skewer%20%28%C4%8Bess%29 | Skewer (ċess) | Fiċ-ċess, skewer huwa attakk fuq żewġ biċċiet f'linja u huwa simili għal pin . Skewer xi kultant huwa deskritt bħala " reverse pin "; id-differenza hija li fi skewer, il-biċċa l-aktar siewja hija dik taħt attakk dirett. L-avversarju huwa mġiegħel iċaqlaq il-biċċa l-aktar siewja biex jevita l-qbid tagħha, u b'hekk tesponi l-biċċa l-inqas siewja li mbagħad tista' tinqabad (ara l-valur relattiv tal-biċċa taċ-ċess ). Biċċiet li jattakkaw fit-tul biss (jiġifieri isqfijiet, torrijiet, u rġejjem ) jistgħu jagħmlu skewer; rejiet, żwiemel, u pedini ma jistgħux.
Dettalji
Meta mqabbel mal-pin, azzjoni passiva b'theddida implikata biss, l-iskewer huwa attakk dirett fuq il-biċċa l-aktar siewja, li jagħmilha ġeneralment tattika ħafna aktar qawwija u effettiva. Il-vittma ta' skewer spiss ma tistax tevita li titlef il materjal; l-unika mistoqsija hija liema materjal se jintilef. L-iskewer iseħħ inqas spiss mill-pin. Meta jseħħ, madankollu, ħafna drabi huwa deċiżiv.
Skewers jistgħu jinqasmu f'żewġ tipi: assoluti u relattivi . Fi skewer assolut, ir-re huwa ċċekkjat, għalhekk iċ-ċekk għandu jiġi mmaniġġjat (taħt ir- regoli taċ-ċess); billi fi skewer relattiv, il-biċċiet involuti mhux bilfors jeħtieġ li jiġu indirizzati, iżda ġeneralment huwa ta 'żvantaġġ li ma tiġix indirizzata l-biċċa skewered.
Terminoloġija taċ-ċess
Tattiċi taċ-ċess
Referenzi |
29466 | https://mt.wikipedia.org/wiki/New%20York%201927%20tournament%20ta%C4%8B-%C4%8Bess | New York 1927 tournament taċ-ċess | It-tournament taċ-ċess ta’ New York tal-1927 kien turnament tal-elite taċ-ċess li sar fil-Belt ta’ New York mid-19 ta’ Frar sat-23 ta’ Marzu, 1927. Il-logħob sar fl-inħawi magnífiċi tas-Sala tal-Banquet tal-Kummerċ tal-Lukanda, ġewwa Manhattan Square. Julius Finn kien il-president tal-avveniment. Il-premjijiet kienu fuq skala kbira: $2,000 għar-rebbieħ, $1,500 għat-tieni post, u $1,000 għat-tielet post. Dawk li ma kinux rebbieħa tal-premjijiet irċevew $50 għal kull logħba mirbuħa u $25 għal kull tlugħ.
Capablanca kien f'forma mill-aqwa u rebaħ faċilment. Huwa rebaħ ukoll l-Ewwel Premju Brilliancy ta’ $125. Alekhine spiċċa t-tieni. Aktar tard dik is-sena, it-tnejn lagħbu logħba għall- Kampjonat tad-Dinja, fejn Alekhine għeleb lil Capablanca (ara l-Kampjonat Dinji taċ-Ċess 1927 ).
L-avveniment kien turnament round-robin kwadruplu. Ir-riżultati u l-klassifika huma:
Alekhine, Alexander: Tournament Internazzjonali taċ-Ċess New York 1927, Dallas, Chess Digest 1972
Referenzi
Ċess
1927 |
29474 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Xiangqi | Xiangqi | Xiangqi ( : pinyin :xiàngqí Wade–Giles :Hsiang ch'i ; ), imsejħa wkoll ċess Ċiniż jew ċess tal- iljunfanti, hija logħba ta' strateġija għal żewġ plejers. Hija l-aktar logħba ta' fuq il-mejda popolari fiċ-Ċina. Xiangqi huwa fl-istess familja ta' logħob bħal shogi, janggi, ċess tal-Punent, chaturanga, u ċess Indjan . Minbarra ċ-Ċina u żoni b'komunitajiet etniċi Ċiniżi sinifikanti, din il-logħba hija wkoll passatemp popolari fil-Vjetnam, fejn hija magħrufa bħala cờ tướng (litteralment 'ċess ġenerali').
Il-logħba tirrappreżenta battalja bejn żewġ armati, bl-għan ewlieni jkun li jiċċekkjaw lill-ġeneral (re) tal-għadu. Karatteristiċi distintivi ta 'xiangqi jinkludu l-kanun ( pao ), li għandu jaqbeż biex jaqbad; regola li tipprojbixxi lill-ġenerali milli jiffaċċjaw lil xulxin direttament; żoni fuq il-bord imsejħa x- xmara u l- palazz, li jirrestrinġu l-moviment ta 'xi biċċiet iżda jtejbu dak ta' oħrajn; u t-tqegħid tal-biċċiet fuq l-intersezzjonijiet tal-linji tal-bord, aktar milli fi ħdan il-kwadri.
Articles containing Vietnamese-language text
Ċess
Logħob tal-mejda |
29475 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Shogi | Shogi | Shogi kienet l-ewwel logħba storika relatata maċ-ċess li tippermetti li l-biċċiet maqbudin jiġu rritornati fuq il-bord mill-plejer li jaħtaf. Din ir-regola tal-waqgħa ġiet ivvintata fis-seklu 15 u possibilment konnessa mal-prattika ta ' merċenarji tas-seklu 15 li jaqilbu l-lealtà meta jinqabdu minflok ma jinqatlu.
L-ewwel predeċessur tal-logħba, chaturanga, oriġina fl-Indja fis-sitt seklu, u l-logħba x'aktarx ġiet trażmessa lejn il-Ġappun permezz taċ-Ċina jew il- Korea xi żmien wara l- perjodu Nara . Shogi fil-forma preżenti tiegħu intlagħab fis-seklu 16, filwaqt li l-antenat dirett -mingħajr ir-regola tal-waqgħa - ġie rreġistrat għall-ħabta tal-1210 f'dokument storiku Nichūreki, li huwa kopja editjata ta' Shōchūreki u Kaichūreki mill-aħħar perjodu Heian (ċ. 1120). ).
Refenenzi
Ċess
Logħob tal-mejda |
29476 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Chaturanga | Chaturanga | Chaturanga (
Articles containing Sanskrit-language text
Ċess
Logħob tal-mejda
; ) hija logħba ta' strateġija Indjana antika. Filwaqt li m'hemmx qbil unanimu, il-fehma prevalenti fost l-istoriċi taċ-ċess hija li dan hu l-antenat komuni tal- logħob tal-bord taċ- ċess (Ewropew), xiangqi (Ċiniż), janggi (Korean), shogi (Ġappuniż), sittuyin (Burmiż), makruk ( Tajlandiż), u ċess Indjan modern.
Chaturanga ntlagħbet għall-ewwel darba fi żmien l-Imperu Gupta fl-Indja madwar is-6 seklu CE. Fis-seklu 7, inbidlet f'chatrang ( shatranj) fil -Persja Sassanid, li min-naħa tagħha kienet il-forma taċ-ċess miġjuba fl -Ewropa medjevali . Fdalijiet arkeoloġiċi ta' biċċiet fuq bord li jixbħu ċ-ċessli jmorru lura sa bejn 2000 u 3000 QK instabu fil-belt ta' Lothal (taċ-ċiviltà ta' Wied Indus) . Skond Stewart Culin, chaturanga kien deskritt għall-ewwel darba fit-test Hindu Bhavishya Purana . Il- Bhavishya Purana huwa magħruf li jinkludi żidiet u interpolazzjonijiet moderni, madankollu, anke jsemmi l-ħakma Brittanika tal-Indja.
Ir-regoli ta' chaturanga mhumiex magħrufa sew. L-istoriċi taċ-ċess jissoponu li l-logħba kellha regoli simili għal dawk tas-suċċessur tagħha, shatranj. B'mod partikolari, hemm inċertezza dwar iċ-ċaqliq tal-Gaja (iljunfant).
Referenzi |
29477 | https://mt.wikipedia.org/wiki/En%20passant | En passant | En passant (etimoloġikament mill-Franċiż) huwa metodu speċjali ta' qbid fiċ-ċess li jseħħ meta pedina taqbad pedina tal-għadu li tinsab orizzontalment biswit u li tkun għadha kemm għamlet avvanz inizzjali ta' żewġ kaxex. Il-pedina tal-qbid timxi fuq il-kaxxa li l-pedina tal-tkun għadha kif għaddiet minn fuqha, bħallikieku l-pedina tal-għadu avvanzat kaxxa waħda biss. Ir-regola tiżgura li pedina ma tistax tuża l-mossa ta' żewġ kaxex tagħha biex taqbeż b'mod sigur wara pedina tal-għadu.
Il-qbid en passant huwa permess biss fil-mossa immedjatament wara l-avvanz ta' żewġ kaxex; ma jistax isir f'mossa oħra. Il-mossa tal-qbid kultant tiġi nnotata billi tehmeż l-abbrevjazzjoni e.p.
Ħoloq esterni
En passant minn Edward Winter
Terminoloġija taċ-ċess |
29478 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Plejer%20ta%C4%8B-%C4%8Bess%20%28di%C5%BCambigwazzjoni%29 | Plejer taċ-ċess (diżambigwazzjoni) | Plejer taċ-ċess huwa xi ħadd li jilgħab il-logħba taċ-ċess.
Plejer taċ-ċess jew Parteċipanti taċ-ċess jistgħu jirreferu wkoll għal:
Chess Player (serje TV), jew Go Player, serje televiżiva Ċiniża tal-2006
Chess Player's Chronicle, rivista Ingliża taċ-ċess tas-seklu 19
The Chess Player ( Le Joueur d'échecs ), film tal-1927 taħt id-direzzjoni ta' Raymond Bernard
The Chess Player (film tal-1938), film drammatiku storiku Franċiż
The Chess Players (pittura ta' Daumier), c. 1863-1867 pittura ta Honoré Daumier
The Chess Players (pittura ta' Eakins), pittura tal-1876 minn Thomas Eakins
The Chess Players (pittura ta' Favén), pittura tal-1913 ta' Antti Favén
The Chess Players (film), film tal-1977 dirett minn Satyajit Ray
The Chess Players (skultura), skultura tal-1983 minn Lloyd Lillie f'Washington, DC, l-Istati Uniti
Diżambigwazzjoni |
29480 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Plejer%20ta%C4%8B-%C4%8Bess | Plejer taċ-ċess | Plejer taċ-ċess hi persuna li tilgħab iċ-ċess. Normalment tirreferi għal min jilgħab iċ-ċess b'mod professjonali jew f'livell ta' klabb. Fid-dinja hawn mas-605 miljun plejer taċ-ċess.
Referenzi
Ċess
Sportivi |
29481 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Kampjonat%20Ewropew%20ta%C4%8B-%C4%8Aess%20ta%C5%BC-%C5%BBg%C4%A7a%C5%BCag%C4%A7 | Kampjonat Ewropew taċ-Ċess taż-Żgħażagħ | Il-Kampjonat Ewropew taċ-Ċess taż-Żgħażagħ huwa organizzat mill- European Chess Union (ECU) fi gruppi taħt it-8, 10, 12, 14, 16 u 18-il sena. L-ewwel tournament sar fl-1991, u l-kategorija taħt it-8 snin ġiet introdotta fl-2007. Sal-2002 kien hemm ukoll tournament għall-grupp ta’ taħt l-20 sena (ara l-Kampjonat Ewropew taċ-Ċess Junior ). Hemm ukoll turnewijiet speċifiċi għall-bniet biss, fl-istess kategoriji ta’ età.
Ċess
Ewropa |
29482 | https://mt.wikipedia.org/wiki/%C4%8Aess%20mg%C4%A7a%C4%A1%C4%A1el | Ċess mgħaġġel | Ċess veloċi, magħruf ukoll bħala Speed chess, huwa tip ta' ċess li fih kull plejer jingħata inqas ħin biex jikkunsidra l-movimenti tiegħu milli jippermettu l- kontrolli normali tal-ħin tat-turnew . Iċ-ċess mgħaġġel huwa maqsum, billi jonqsu l-kontrolli tal-ħin, f'ċess rapidu, ċess blitz, u ċess bullet. Iċ-ċess Armageddon huwa varjazzjoni partikolari taċ-ċess veloċi li fiha japplikaw regoli differenti għal kull wieħed miż-żewġ plejers.
L-aqwa plejer taċ-ċess rapidu fid-dinja fl-2021 huwa Magnus Carlsen min- Norveġja, li huwa wkoll l-aqwa plejer taċ-ċess klassiku fl-ogħla livell. L-aqwa plejer taċ-ċess blitz fil-bidu tal-2022 huwa Hikaru Nakamura. F'Malta l-aqwa plejer tal-Blitz u r-Rapid ċess fl-2022 hu Jack Mizzi
Regoli tal-FIDE
Il-Federazzjoni Dinjija taċ-Ċess (FIDE) taqsam il-kontrolli tal-ħin għaċ-ċess f'kontrolli tal- ħin "klassiċi", u l-kontrolli tal-ħin taċ-ċess veloċi. Sa mill- 2014, plejers ta' livell Master(b' Elo ta' 2200 jew ogħla) ir-regoli jgħidu li ta' l-anqas 120 minuta għal kull plejer (għal logħba ta' 60 mossa) iridu jkunu allokati għal ċess klassiku; mentri jista' jkun biss ta' 60 minuta għal plejers b' inqas Elo. Logħob li jintlagħab aktar mgħaġġel minn dawn il-kontrolli tal-ħin jistgħu jiġu kklassifikati għal rapidu u blitz jekk jikkonformaw mal-kontrolli tal-ħin għal dawk il-kategoriji.
Il-plejers taċ-ċess rapid u blitz huma eżenti mill-obbligu li jirreġistraw il-movimenti tagħhom fuq scoresheet (A.2). L-arbitru jew l-assistent tagħhom huwa responsabbli għar-reġistrazzjoni fil-kompetizzjonijiet (A.3.1.2, B.3.1.2). Ir-reġistrazzjoni elettronika hija preferuta.
Ħarsa ġenerali
Logħba taċ-ċess veloċi tista' tinqasam aktar f'diversi kategoriji, li huma primarjament distinti mill-għażla tal-kontrolli tal-ħin. Il-logħob jista' jintlagħab bi jew mingħajr inkrementi ta' ħin għal kull mossa.
Rapidu (FIDE), quick (USCF), jew attiv
Il-kontrolli tal-ħin għal kull plejer f'logħba taċ-ċess rapidu huma, skont il- FIDE, aktar minn 10 minuti iżda inqas minn 60 minuta. Ċess rapidu jista' jintlagħab bi jew mingħajr inkrementi ta' ħin għal kull mossa. Meta jintużaw żidiet fil-ħin, plejer jista' awtomatikament jikseb, pereżempju, għaxar sekondi oħra fuq l-arloġġ wara kull mossa. Meta jintużaw żidiet fil-ħin, il-ħin totali għal kull plejer għal logħba ta' 60 mossa għandu jkun aktar minn 10 minuti iżda inqas minn 60 minuta. Ċess rapidu kien jissejjaħ ċess attiv mill-FIDE bejn l-1987 u l-1989.
Għall-Kampjonat Dinji Rapidu tal-FIDE, kull plejer għandu 15-il minuta flimkien ma' 10 sekondi ta' ħin addizzjonali għal kull mossa li tibda minn mossa 1.
Blitz
Il-kontrolli tal-ħin għal kull plejer f'logħba taċ-ċess blitz huma, skont il- FIDE, 10 minuti jew inqas għal kull plejer. Dan jista' jintlagħab bi jew mingħajr inkrement jew dewmien għal kull mossa, magħmul possibbli bl-użu ta' arloġġi diġitali. Tliet minuti b'inkrement ta' żewġ sekondi huma preferuti. Fil-każ ta' żidiet fil-ħin, il-ħin totali għal kull plejer għal logħba ta' 60 mossa għandu jkun ta' 10 minuti jew inqas (għalhekk medja ta' 10 sekondi jew inqas għal kull mossa).
Għall-Kampjonat Dinji tal-FIDE Blitz, kull plejer għandu 3 minuti flimkien ma' 2 sekondi addizzjonali għal kull mossa, li jibdew minn mossa 1.
Bullet
Varjant taċ-ċess blitz, il-logħob tal-bullet ċess għandhom inqas minn tliet minuti għal kull plejer, ibbażati fuq logħba ta' 40 mossa; xi servers taċ-ċess jagħtu biss minuta ta' logħob għal kull plejer separatament. Kontrolli tal-ħin aktar baxxi jissejħu 'hyperbullet' u 'ultrabullet' għal logħob ta' 30 sekonda għal kull plejer u 15-il sekonda għal kull plejer, rispettivament. Għażliet oħra komuni ta' kontroll tal-ħin għal-logħob bullet jinkludu żewġ minuti b'inkrement ta' sekonda, minuta b'inkrement ta 'żewġ sekondi, jew minuta b'inkrement ta' sekonda. It-terminu lightning jista' jintuża ukoll għal dan il-varjant. L-użu ta' inkrement fiċ-ċess bullet huwa primarjament biex jiġu evitati kwistjonijiet ta' latency kif ukoll l-hekk imsejħa "dirty flagging".
Iċ-ċess bullet onlajn jevita problemi prattiċi assoċjati maċ-ċess bullet fuq il-bord, partikolarment li l-plejers iwaqqgħu il-biċċiet aċċidentalment. Il-logħob onlajn jippermetti wkoll li premoves (tmexxi minn qabel), jew li jagħmel mossa qabel ma l-avversarju jkun mexxa min-naħa tiegħu.
Armageddon
Varjant taċ-ċess blitz fejn logħba draw tingħadd bħala rebħa għall-Iswed. Dan jiggarantixxi li l-logħba tispiċċa b'mod deċiżiv, u għalhekk tista' tintuża bħala logħba finali tiebreaker. Jintuża f'tournaments bħat -Tazza tad-Dinja taċ-Ċess bħala tiebreaker.
Biex jikkumpensa għall-għoti ta' odds ta' draw tal-iswed, l-abjad għandu aktar ħin fuq l-arloġġ. Ħinijiet komuni huma sitt minuti għall-White u ħames minuti għall-Iswed jew ħames minuti għall-Abjad u erba' minuti għall-Iswed. Dan jista' wkoll jintlagħab b'inkrement żgħir.
Xi tournaments jutilizzaw sistema ta' offerti għal plejers individwali ta' kull partita biex jiddeċiedu kemm ftit ħin ikunu lesti jilagħbu bih bħala iswed. Il-plejer bl-inqas offerta għal kull partita jirċievi l-biċċiet suwed b' probabbiltà ta' draw. Din is-sistema timminimizza l-inġustizzja perċepita tal-kontrolli tal-ħin ta’ Armageddon li jiġu deċiżi minn qabel qabel tournament bil-kuluri allokati b’mod każwali. Idea bħal din tfakkar fil-każ ta 'użu loġiku ta ' qtugħ ġust tal-kejkijiet .
Termini oħra
Lightining
Terminu alternattiv jew għal ċess blitz, jew għal ċess estremament veloċi. Jista' jirreferi wkoll għal logħob b'ammont ta' ħin fiss (eż. għaxar sekondi) għal kull mossa, jew għal logħob ta' minuta.
Referenzi
Ċess |
29483 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Bad%20Schwanberg | Bad Schwanberg | Bad Schwanberg hija belt tas-suq fl-istat Awstrijak ta' Styria, fid-distrett ta' Deutschlandsberg . Hija tinsab fuq l-għoljiet tal-Lvant tal-firxa tal-muntanji Koralpe fuq ix-xmara Schwarze Sulm (Sulm Iswed Sulm), tributarju ewlieni tax-xmara Sulm .
Schwanberg ġie estiż bħala parti mir-riforma strutturali muniċipali ta' Styria, fl-aħħar tal-2014, billi ingħaqad mal-muniċipalitajiet preċedenti Hollenegg, Gressenberg u Garanas, iżda kompla bl-isem "Schwanberg" sakemm fl-aħħar ingħata l-isem ġdid ta' "Bad Schwanberg" sa mill-1 ta' Marzu, 2020.
Bliet tal-Awstrija |
29484 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Unjoni%20Ewropea%20ta%C4%8B-%C4%8Aess | Unjoni Ewropea taċ-Ċess | L-Unjoni Ewropea taċ-Ċess ( ECU ) hija assoċjazzjoni indipendenti li taħdem fl-interessi taċ-ċess Ewropew.
Ċess
Ewropa |
29485 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Federazzjoni%20Maltija%20ta%C4%8B-%C4%8Aess | Federazzjoni Maltija taċ-Ċess | Il-Malta Chess Federation (magħrufa wkoll bħala MCF u bil-Malti: Il- Federazzjoni Maltija taċ-Ċess ) hija l-korp governattiv għall-kompetizzjoni taċ-ċess f'Malta u tirrappreżenta lil Malta fil-FIDE, il-Federazzjoni Dinjija taċ-Ċess . L-MCF ma tamministrax sistema ta' klassifikazzjoni nazzjonali uffiċjali iżda tistrieħ fuq is-sistema ta' klassifikazzjoni Internazzjonali Elo amministrata mill-FIDE.
L-MCF tagħti titli nazzjonali, fosthom il-Malta Open Chess Champion, il-Malta Junior Chess Champion, il-Malta Rapid Chess Champion u l-Malta Blitz Champion. L-MCF twaqqfet u ġiet inkorporata f’Malta fl-1923. Hija organizzazzjoni bla skop ta’ qligħ li għandha kwartjieri ġenerali fil-Ħandaq, Ħal Qormi, Malta.
Storja
Skont l-MCF, iċ-ċess f’Malta beda fis-snin 1800 . Fis-snin tmenin, Leone Benjacar, dilettant taċ-ċess, irreġistra l-ewwel problemi u artikli taċ-ċess tiegħu. Plejers oħra Maltin bħal Monreale, Marich, Ghio, Preziosi, Cesareo u Monpalap Depiro bdew jiltaqgħu u jilagħbu logħbiet u tournaments li għadhom jeżistu logħob tagħhom sal-lum. Huwa maħsub li Benjacar kien waqqaf klabb taċ-ċess fil-Belt Valletta matul il-perjodu 1880 u 1893.
Erin Serracino Inglott waqqaf l-Assoċjazzjoni Maltija taċ-Ċess fl-1923, wara li bena fuq il-ħidma ta' Benjacar.
L-MCF saret membru tal-FIDE fl-1959 wara r-rakkomandazzjoni ta' Max Euwe. L-MCF organizzat l-24 Olimpijadi taċ-Ċess fl-1980 .
Kampjonati Nazzjonali
L-MCF hija responsabbli mill-organizzazzjoni tal- Kampjonati Maltin taċ-Ċess. Dawn jikkonsistu fil-Kampjonati Open, il-Kampjonati Rapidi, il-Kampjonati Blitz u l-Kampjonati tal-Juniors.
Fl-2022, il-Malta Open Championship intrebaħ minn David Cilia Vincenti . Fl-2022, il-Kampjonat tal-Malta Rapid Chess intrebaħ minn Jack Mizzi . Fl-2022 il-Kampjonat tal-Malta Blitz Chess intrebaħ minn Jack Mizzi . Fl-2022 il-Kampjonat Malti taċ-Ċess Junior intrebaħ minn Jack Mizzi .
Pandemija tal-Covid
Fl-2021, l-MCF organizzat Blitz u Rapid Gran Prix li ntlagħbu online. Dan għaliex iċ-ċess fuq il-bord ġie pprojbit bħala riżultat tal-pandemija tal-COVID-19 . Kemm il-Blitz Gran Prix kif ukoll ir-Rapid Gran Prix intrebħu minn Jack Mizzi.
Referenzi
Ċess
Sport
Organizzazzjonijiet |
29486 | https://mt.wikipedia.org/wiki/FIDE%20Online%20Chess%20Olympiad%202020 | FIDE Online Chess Olympiad 2020 | Il- FIDE Online Chess Olympiad 2020 kien tournament taċ- ċess onlajn organizzat mill- Fédération Internationale des Échecs (FIDE) u ospitat minn Chess.com . Dan sar bejn l-24 ta’ Lulju u t-30 ta’ Awwissu. L-avveniment ġie organizzat wara li l- 44 Olimpija taċ-Ċess ġew posposti minħabba l-pandemija tal- COVID-19 . L-aħħar logħba bejn ir-Russja u l-Indja ġiet imwaqqfa wara li diversi membri tat-tim Indjan esperjenzaw problemi ta’ konnettività minħabba qtugħ globali tas-servers ta’ Cloudflare ; Ir-Russja u l-Indja sussegwentement ġew iddikjarati rebbieħa konġunti. It- tieni edizzjoni tat-tournament saret fl-2021.
Referenzi
Ċess
2020 |
29494 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Astronomu | Astronomu | Astronomu huwa xjenzat fil-qasam tal-astronomija li jiffoka l-istudji tiegħu fuq kwistjoni jew qasam speċifiku barra mill-ambitu tad-Dinja. Huwa josserva oġġetti astronomiċi bħal stilel, pjaneti, oqmra, kometi u galassji - jew fl-osservazzjoni (billi janalizzaw id-data) jew fl-astronomija teoretika. Eżempji ta' suġġetti jew oqsma li jistudjaw l-astronomi jinkludu x-xjenza planetarja, l-astronomija solari, l-oriġini jew l-evoluzzjoni tal-istilel, jew il-formazzjoni tal-galassji. Suġġett relatat, iżda differenti għalkollox huwa l-kożmoloġija fiżika, li tistudja l-univers kollu kemm hu.
Tipi
L-astronomi normalment jaqgħu taħt wieħed minn żewġ tipi ewlenin: osservazzjonali u teoretiċi. L-astronomi ta' osservazzjoni jagħmlu osservazzjonijiet diretti ta' oġġetti ċelestjali u janalizzaw id-data. B'kuntrast, l-astronomi teoretiċi joħolqu u jinvestigaw mudelli ta' affarijiet li ma jistgħux jiġu osservati. Minħabba li hemm bżonn ta' miljuni sa biljuni ta' snin biex sistema ta' stilel jew galassja ttemm iċ-ċiklu tal-ħajja, l-astronomi jridu josservaw ritratti ta' sistemi differenti f’punti uniċi fl-evoluzzjoni tagħhom biex jiddeterminaw kif jiffurmaw, jevolvu, u jmutu. Huma jużaw din id-data biex joħolqu mudelli jew simulazzjonijiet biex jitteorizzaw kif jaħdmu oġġetti ċelestjali differenti.
Iktar sottokategoriji taħt dawn iż-żewġ fergħat ewlenin tal-astronomija jinkludu l-astronomija planetarja, l-astronomija galattika, jew il-kożmoloġija fiżika.
Akkademiċi
Storikament, l-astronomija kienet aktar marbuta mal-klassifikazzjoni u d-deskrizzjoni tal-fenomeni fis-sema, filwaqt li l-astrofiżika ppruvat tispjega dawn il-fenomeni u d-differenzi bejniethom billi tuża liġijiet fiżiċi. Illum, dik id-distinzjoni sparixxiet kważi kompletament u t-termini "astronomu" u "astrofiżiku" huma interkambjabbli. L-astronomi professjonali huma individwi b'edukazzjoni għolja li tipikament ikollhom dottorat fil-fiżika jew fl-astronomija u jiġu impjegati minn istituzzjonijiet tar-riċerka jew universitajiet. Huma jqattgħu l-biċċa l-kbira tal-ħin tagħhom jaħdmu fuq ir-riċerka, għalkemm spiss ikollhom dmirijiet oħra bħal tagħlim, bini ta' strumenti, jew għajnuna fit-tħaddim ta' xi osservatorju.
Is-Soċjetà Astronomika Amerikana, li hija l-organizzazzjoni ewlenija ta' astronomi professjonali fl-Amerika ta' Fuq, għandha madwar 7,000 membru. Dan in-numru jinkludi xjenzati minn oqsma oħra bħall-fiżika, il-ġeoloġija u l-inġinerija, li l-interessi tar-riċerka tagħhom huma relatati mill-qrib mal-astronomija. L-International Astronomical Union għandha kważi 10,145 membru minn 70 pajjiż li huma involuti fir-riċerka astronomika fil-livell ta' dottorat u 'l fuq.
Kuntrarjament għall-immaġni klassika ta’ astronomu xiħ li jħares permezz ta’ teleskopju matul is-sigħat mudlama tal-lejl, huwa ferm aktar komuni li tuża kamera (CCD) biex tirreġistra espożizzjoni twila u profonda, li tippermetti immaġni aktar sensittiva. li tinħoloq għax id-dawl jiżdied maż-żmien. Qabel is-CCDs, il-pjanċi fotografiċi kienu metodu komuni ta' osservazzjoni. L-astronomi moderni jqattgħu relattivament ftit ħin fuq it-teleskopji, normalment ftit ġimgħat biss fis-sena. Analiżi ta' fenomeni osservati, flimkien ma' tbassir dwar il-kawżi ta' dak li josservaw, tieħu l-maġġoranza tal-ħin tal-astronomi ta' osservazzjoni.
L-astronomi li jaħdmu fl-universitajiet iqattgħu ħafna mill-ħin tagħhom jgħallmu. Il-biċċa l-kbira tal-universitajiet għandhom ukoll programmi ta' sensibilizzazzjoni, inkluż ħin mat-teleskopju pubbliku, u xi kultant planetarji bħala servizz pubbliku biex jinkoraġġixxu l-interess fil-qasam.
Dawk li jsiru astronomi normalment ikollhom sfond wiesa' fil-matematika, ix-xjenzi u l-informatika fl-iskola postsekondarja. It-teħid ta’ korsijiet li jgħallmu kif tirriċerka, tikteb u tippreżenta papers akkademiċi huma wkoll imprezzabbli. Ħafna astronomi jiksbu dottorat fl-astronomija jew fil-fiżika.
Astronomi dilettanti
Filwaqt li hemm numru relattivament baxx ta' astronomi professjonali, il-qasam huwa popolari fost id-dilettanti. Ħafna bliet għandhom klabbs tal-astronomija tad-dilettanti li jiltaqgħu fuq bażi regolari. L-Astronomical Society of the Pacific hija l-akbar soċjetà astronomika ġenerali fid-dinja, u tinkludi kemm astronomi professjonali u dilettanti kif ukoll edukaturi minn 70 pajjiż differenti. Bħal kull passatemp, ħafna nies li huma astronomi dilettanti jafu jiddedikaw biss ftit sigħat fix-xahar biex iħarsu lejn l-istilel u jaqraw l-aħħar żviluppi fir-riċerka. Madankollu, id-dilettanti jkopru l-firxa mill-hekk imsejħa "astronomi tal-pultruna" għal dawk ambizzjużi ħafna, li għandhom teleskopji u strumenti ta' grad xjentifiku u li bihom huma kapaċi jagħmlu l-iskoperti u jassistu lill-astronomi professjonali fir-riċerka.
Referenzi
Astronomija
Professjonijiet |
29500 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Strate%C4%A1ija | Strateġija | Strateġija (mill-Grieg στρατηγία stratēgia, "arti ta' mexxej tat-truppi; uffiċċju ta' ġenerali, kmand, generalship" ) huwa pjan ġenerali biex jinkiseb għan jew għanijiet fit-tul jew ġenerali taħt kundizzjonijiet ta' inċertezza. Fl-"arti tal-ġenerali", li tinkludi diversi gruppi ta' ħiliet inklużi tattiċi militari, siegecraft, loġistika eċċ., it-terminu beda jintuża fis-6 seklu CE fit-terminoloġija Rumana tal-Lvant, u ġie tradott f'lingwi vernakulari tal-Punent fis-seklu 18. Minn dak iż-żmien sas-seklu 20, il-kelma "strateġija" bdiet tindika "mod kif tipprova ssegwi għanijiet politiċi, kif ukoll it-theddida jew l-użu attwali tal-forza, f'dijalettika tar-rieda" f'kunflitt militari, fejn iż-żewġ avversarji jitqabdu.
L-istrateġija hija importanti għaliex ir-riżorsi meħtieġa biex jintlaħqu l-għanijiet huma ġeneralment limitati. L-istrateġija tinvolvi tħejjija tal-għanijiet u l-prijoritajiet, id-determinazzjoni tal-azzjonijiet biex jintlaħqu l-għanijiet, u l-mobilizzazzjoni tar-riżorsi biex jitwettqu l-azzjonijiet. Strateġija tiddeskrivi kif l-għanijiet (miri) se jintlaħqu bil-mezzi (riżorsi). L-istrateġija tista' tkun intenzjonata jew tista' temerġi (toħroġ weħidha) hekk kif l-organizzazzjoni tadatta għall-ambjent tagħha jew tikkompeti. Dan jinvolvi attivitajiet bħall-ippjanar strateġiku u l-ħsieb strateġiku.
Henry Mintzberg mill-Università McGill iddefinixxa l-istrateġija bħala mudell fi fluss ta' deċiżjonijiet biex jikkuntrasta ma' perspettiva ta' strateġija bħala ppjanar, filwaqt li Henrik von Scheel jiddefinixxi l-essenza tal-istrateġija bħala l-attivitajiet biex iwasslu taħlita unika ta' valur: l-għażla li twettaq attivitajiet differenti jew biex twettaq attivitajiet differenti mill-għedewwa jew rivali. Max McKeown (2011) jargumenta li "l-istrateġija hija dwar it-tiswir tal-futur" u hija l-attentat uman li jasal għal "għanijiet mixtieqa b'mezzi disponibbli". Vladimir Kvint jiddefinixxi l-istrateġija bħala "sistema ta 'sejba, formulazzjoni u żvilupp ta' duttrina li tiżgura suċċess fit-tul jekk tiġi segwita kif imiss." It-teoristi tal-kumplessità jiddefinixxu l-istrateġija bħala l-iżvolġiment tal-aspetti interni u esterni tal-organizzazzjoni li jirriżultaw f'azzjonijiet f'kuntest soċjoekonomiku.
Komponenti
Il-Professur Richard P. Rumelt iddeskriva lstrateġija bħala tip ta’ soluzzjoni tal-problemi fl-2011. Strateġija tajba tinbena madwar dak li sejjaħ kernel(qalba) . Il-qalba għandha tliet partijiet: 1) Dijanjosi li tiddefinixxi jew tispjega n-natura tal-isfida; 2) Politika ta' gwida biex tittratta l-isfida; u 3) Azzjonijiet koerenti mfassla biex iwettqu l-politika ta' gwida. Il-President Kennedy wera dawn it-tliet elementi ta’ strateġija fid-Diskors tiegħu dwar il-Kriżi tal-Missili Kubani lin-Nazzjon tat-22 ta’ Ottubru 1962:
Dijanjosi: “Dan il-Gvern, kif imwiegħed, żamm l-eqreb sorveljanza tal-akkumulazzjoni militari Sovjetika fil-gżira ta’ Kuba. Fl-aħħar ġimgħa, evidenza inequivocabbli stabbilixxiet il-fatt li serje ta’ siti ta’ missili offensivi issa qegħdin jitħejjew f’dik il-gżira l-ħabs. L-iskop ta’ dawn il-bażijiet ma jista’ jkun xejn ħlief li jipprovdu kapaċità ta’ attakk nukleari kontra l-Emisfera tal-Punent.”
Politika ta' Gwida: "Għalhekk, l-għan bla tfixkil tagħna għandu jkun li jipprevjenu l-użu ta' dawn il-missili kontra dan jew kwalunkwe pajjiż ieħor, u li niżguraw l-irtirar jew l-eliminazzjoni tagħhom mill-Emisfera tal-Punent."
Pjanijiet ta 'Azzjoni: L-ewwel fost seba' passi nnumerati kien dan li ġej: "Biex titwaqqaf din l-akkumulazzjoni offensiva qed tinbeda kwarantina stretta fuq it-tagħmir militari offensiv kollu li qed jiġi kkonsenjat lejn Kuba. Il-vapuri kollha ta’ kull tip sejrin lejn Kuba minn kwalunkwe nazzjon jew port, jekk jinstabu li fihom tagħbija ta’ armi offensivi, jiġu mibgħuta lura.”
Fl-2011, Rumelt kiteb li tliet aspetti importanti ta' strateġija jinkludu "premeditazzjoni, l-antiċipazzjoni ta' l-imġieba ta 'oħrajn, u d-disinn bi skop ta' azzjonijiet koordinati." Huwa ddeskriva l-istrateġija bħala soluzzjoni ta' problema ta' disinn, b'kompromessi fost diversi elementi li jridu jiġu irranġati, aġġustati u kkoordinati, aktar milli pjan jew għażla.
Formulazzjoni u implimentazzjoni
L-istrateġija tipikament tinvolvi żewġ proċessi ewlenin: formulazzjoni u implimentazzjoni. Il-formulazzjoni tinvolvi l-analiżi tal-ambjent jew is-sitwazzjoni, li ssir dijanjosi, u li tiżviluppa politiki ta' gwida. Tinkludi attivitajiet bħal ippjanar strateġiku u ħsieb strateġiku. L- implimentazzjoni tirreferi għall-pjanijiet ta' azzjoni meħuda biex jintlaħqu l-għanijiet stabbiliti mill-politika ta' gwida.
Fl-1981 Bruce Henderson kiteb li: "L-istrateġija tiddependi fuq il-ħila li tipprevedi konsegwenzi futuri ta 'inizjattivi preżenti." Skontu, ir-rekwiżiti bażiċi għall-iżvilupp tal-istrateġija jinkludu, fost fatturi oħra: 1) għarfien estensiv dwar l-ambjent, is-suq u l-kompetituri; 2) il-ħila li teżamina dan l-għarfien bħala sistema dinamika interattiva; u 3) l-immaġinazzjoni u l-loġika biex tagħżel bejn alternattivi speċifiċi. Henderson kiteb li l-istrateġija kienet ta’ valur minħabba: “riżorsi finiti, inċertezza dwar il-kapaċità u l-intenzjonijiet ta’ l-avversarju; l-impenn irriversibbli tar-riżorsi; il-ħtieġa ta’ koordinazzjoni ta’ azzjoni matul iż-żmien u d-distanza; l-inċertezza dwar il-kontroll ta’ l-inizjattiva; u n-natura tar-reċiproċi ta’ l-avversarji. perċezzjonijiet ta’ xulxin”.
Teoriji Militari
Is-subordinazzjoni tal-perspettiva politika għall-militar hi assurda, għax hija l-politika li ħolqot il-gwerra. . . Il-politika hija l-intelliġenza li tiggwida, u l-gwerra biss l-istrument, mhux viċi-versa. Dwar il-Gwerra minn Carl von ClausewitzFit-teorija militari, l-istrateġija hija "l-użu kemm matul il-paċi kif ukoll il-gwerra, tal-forzi kollha tan-nazzjon, permezz ta' ppjanar u żvilupp fuq skala kbira, fuq medda twila, biex tiżgura s-sigurtà u r-rebħa" ( Random House Dictionary ).
Il-missier ta' studju strateġiku modern tal-Punent, Carl von Clausewitz, iddefinixxa l-istrateġija militari bħala "l-użu ta' battalji biex tikseb it-tmiem tal-gwerra." Id-definizzjoni ta' BH Liddell Hart poġġiet inqas enfasi fuq il-battalji, u tiddefinixxi l-istrateġija bħala "l-arti li tqassam u tapplika mezzi militari biex jintlaħqu l-għanijiet politiċi". Għalhekk, it-tnejn taw l-importanza lill-għanijiet politiċi fuq il-miri militari. L-għalliem tal-Kulleġġ tal-Gwerra Navali tal-Istati Uniti, Andrew Wilson, iddefinixxa l-istrateġija bħala l-"proċess li bih l-iskop politiku jiġi tradott f'azzjoni militari." Lawrence Freedman iddefinixxa l-istrateġija bħala l-"arti li toħloq il-poter."
Il-filosofija militari tal-Lvant tmur lura ħafna aktar, b'eżempji bħal The Art of War ta' Sun Tzu li nkiteb madwar 500 QK
Teorija tal-Management
L-essenza tal-formulazzjoni tal-istrateġija kompetittiva hija li tirrelata kumpanija mal-ambjent tagħha. Michael Porter L-istrateġija tan-negozju moderna ħarġet bħala qasam ta' studju u prattika fis-sittinijiet; qabel dak iż-żmien, il-kliem "strateġija" u "kompetizzjoni" rari dehru fil-letteratura l-aktar prominenti. Alfred Chandler kiteb fl-1962 li: "L-istrateġija hija d-determinazzjoni tal-miri bażiċi fit-tul ta' intrapriża, u l-adozzjoni ta' korsijiet t' azzjoni u l-allokazzjoni tar-riżorsi meħtieġa għat-twettiq ta' dawn l-għanijiet." Michael Porter iddefinixxa l-istrateġija fl-1980 bħala l-"...formula wiesgħa għal kif negozju se jikkompeti, x'għandhom ikunu l-għanijiet tiegħu, u liema policies se jkunu meħtieġa biex jitwettqu dawk l-għanijiet" u l-"...kombinazzjoni tal- għanijiet (miri) li d-ditta qed tistinka għalihom u l- mezzi (politiki) li bihom qed tfittex li tasal hemm."
Henry Mintzberg iddeskriva ħames definizzjonijiet ta’ strateġija fl-1998:
Strateġija bħala pjan – kors ta' azzjoni dirett biex jinkiseb sett ta' għanijiet maħsuba; simili għall-kunċett tal-ippjanar strateġiku;
Strateġija bħala mudell – mudell konsistenti ta’ mġiba tal-passat, bi strateġija realizzata maż-żmien aktar milli ppjanata jew maħsuba . Fejn il-mudell realizzat kien differenti mill-intenzjoni, huwa rrefera għall-istrateġija bħala emerġenti ;
Strateġija bħala pożizzjoni – li jinstabu ditti, prodotti, jew kumpaniji fis-suq, ibbażati fuq il-qafas kunċettwali tal-konsumaturi jew partijiet interessati oħra; strateġija ddeterminata primarjament minn fatturi barra d-ditta;
Strateġija bħala stratega – manuvra speċifika maħsuba biex tissupera lil kompetitur; u
Strateġija bħala perspettiva – strateġija ta' eżekuzzjoni bbażata fuq "teorija tan-negozju" jew estensjoni naturali tal-mentalità jew perspettiva ideoloġika tal-organizzazzjoni.
Strateġiji tal-logħob
Fit-teorija tal-logħob, strateġija tirreferi għar-regoli li plejer juża biex jagħżel bejn l-għażliet azzjonabbli disponibbli. Kull plejer f'logħba mhux trivjali għandu sett ta' strateġiji possibbli biex juża meta jagħżel liema jiċċaqlaq jagħmel.
Strateġija tista’ tħares ‘il quddiem b’mod rikorsiv u tikkunsidra liema azzjonijiet jistgħu jiġru f’kull stat kontinġenti tal-logħba—eż. jekk il-plejer jieħu azzjoni 1, allura dan jippreżenta lill-avversarju b’ċerta sitwazzjoni, li tista’ tkun tajba jew ħażina, filwaqt li jekk il-plejer jieħu azzjoni 2 allura l-avversarji jiġu ppreżentati b'sitwazzjoni differenti, u f'kull każ l-għażliet li jagħmlu se jiddeterminaw is-sitwazzjoni futura tagħhom stess.
L-istrateġiji fit-teorija tal-logħob jistgħu jkunu każwali (imħallta) jew deterministiċi (puri). Strateġiji puri jistgħu jitqiesu bħala każ speċjali ta' strateġiji mħallta, li fihom il- probabbiltajiet 0 jew 1 biss huma użati għall-azzjonijiet.
Logħob ibbażat fuq l-istrateġija, bħal ngħidu aħna, ċeda, ġeneralment jirrikjedi li plejer jaħseb f'sekwenza ta' soluzzjonijiet biex jiddetermina l-aħjar mod biex jegħleb lill-avversarju tiegħu.
Strateġija Kontra t-Terroriżmu
Minħabba li l-ġlieda kontra t-terroriżmu tinvolvi l-isforzi sinkronizzati ta’ bosta entitajiet burokratiċi li jikkompetu, il-gvernijiet nazzjonali spiss joħolqu strateġiji ġenerali kontra t-terroriżmu fil-livell nazzjonali. Strateġija nazzjonali kontra t-terroriżmu hija pjan ta’ gvern biex juża l-istrumenti tal-poter nazzjonali biex jinnewtralizza lit-terroristi, l-organizzazzjonijiet tagħhom, u n-netwerks tagħhom sabiex jagħmilhom inkapaċi li jużaw il-vjolenza biex iqanqlu l-biża’ u jġiegħel lill-gvern jew liċ-ċittadini tiegħu jirreaġixxu skont l-għanijiet tat-terroristi. L-Istati Uniti kellha diversi strateġiji bħal dawn fil-passat, inkluża l-Istrateġija Nazzjonali tal-Istati Uniti għall-Ġlieda Kontra t-Terroriżmu (2018); l-Istrateġija Nazzjonali għall-Ġlieda Kontra t-Terroriżmu ta ' era Obama (2011); u l-Istrateġija Nazzjonali għall-Ġlieda kontra t-Terroriżmu (2003). Kien hemm ukoll għadd ta’ pjanijiet anċillari jew ta’ appoġġ, bħall- Istrateġija tal-2014 għall-Ġlieda kontra l-Istat Iżlamiku tal-Iraq u l-Levant, u l -Pjan ta’ Implimentazzjoni Strateġika tal-2016 għall-Empowering tal-Imsieħba Lokali biex jipprevjenu l-estremiżmu Vjolenti fl-Istati Uniti . Bl-istess mod, l-istrateġija kontra t-terroriżmu tar-Renju Unit, CONTEST, tfittex "li tnaqqas ir-riskju għar-Renju Unit u ċ-ċittadini u l-interessi tiegħu barra minn xtutna mit-terroriżmu, sabiex in-nies ikunu jistgħu jgħaddu ħajjithom b'mod ħieles u b'kunfidenza."
Ara ukoll
Strateġija Mmexxija mill-Kunċett
Konsulent
Algoritmu tal- odds (strateġija tal-odds )
Logħba ta 'strateġija
Mudell ta 'strateġija
Ippjanar strateġiku
Ġestjoni strateġika
Strategist
Lingwa tal-Markup tal-Istrateġija
Ġestjoni tal-ħin
Strategist tal-Armata tal-Istati Uniti
Aktar qari
Burgelman, James. Strategy is Destiny (2002) : Strategy Is Destiny: Kif It-Tgħid ta' Strateġija Jsawwar il-Futur ta' Kumpanija
Freedman, Lawrence. Strateġija: Storja (2013): Strateġija: Storja 1 Edizzjoni
Heuser, Beatrice. L-Evoluzzjoni tal-Istrateġija (2010): L-Evoluzzjoni tal-Istrateġija: Ħsieb tal-Gwerra mill-Antikità sal-Preżent
Kvint, Vladimir. Strateġija għas-Suq Globali: Teorija u Applikazzjonijiet Prattiċi (2016): Silta minn Google Books
Referenzi
Pjanar
Strateġija
Komunikazzjoni umana |
29501 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Strate%C4%A1ija%20militari | Strateġija militari | L-istrateġija militari hija sett ta' ideat jew pjanijiet imfassla minn organizzazzjonijiet militari biex isegwu l-għanijiet strateġiċi mixtieqa. Imnissla mill-kelma Griega strategos, it-terminu strateġija intuża matul is-seklu 18 u kien meqjus fis-sens dejjaq tiegħu bħala l-"arti tal- ġenerali", jew "'l-arti tal-arranġament" tat-truppi. L-istrateġija militari tittratta l-ippjanar u t-tmexxija tal-kampanji, il-moviment u t-tqassim tal-forzi, u l-qerq tal-ghadu.
Meqjus minn xi wħud bħala missier l-istudji strateġiċi moderni tal-Punent, Carl von Clausewitz (1780–1831), iddefinixxa l-istrateġija militari bħala "l-użu ta' battalji biex ittemm il-gwerra." Id-definizzjoni ta' BH Liddell Hart poġġiet inqas enfasi fuq il-battalji, u tiddefinixxi l-istrateġija bħala "l-arti li tqassam u tapplika mezzi militari biex jintlaħqu l-għanijiet politiċi" Għalhekk, it-tnejn taw l-importanza lill-għanijiet politiċi fuq il-miri militari.
Sun Tzu (544–496 QK) spiss jitqies bħala l-missier tal-istrateġija militari tal-Lvant u xogħlu influwenza bis-sħiħ it-tattiċi tal-gwerra storiċi u moderni Ċiniżi, Ġappuniżi, Koreani u Vjetnamiżi. L-Arti tal-Gwerra minn Sun Tzu kibret fil-popolarità u ġiet użata fis-soċjetà tal-Punent ukoll. Hija tkompli tinfluwenza ħafna sforzi kompetittivi fl-Asja, l-Ewropa, u l-Amerika inklużi l-kultura, il-politika, u n-negozju, kif ukoll il-gwerra moderna. Xi wħud isostnu li l-istrateġija militari tal-Lvant tvarja mill-Punent billi tiffoka aktar fuq il- gwerra asimmetrika u l-qerq. L-Arthashastra ta' Chanakya kien kompendju strateġiku u politiku importanti fl-istorja Indjana u Ażjatika wkoll.
L-istrateġija hija differenti mit-tattiċi, fis-sens li l-istrateġija tirreferi għall-użu tal-kapaċitajiet militari kollha ta' nazzjon permezz ta' ppjanar, żvilupp u akkwist ta' livell għoli u fit-tul biex jiggarantixxu s-sigurtà jew ir-rebħa. It-"tattiċi" tirreferi għall-arti li torganizza forzi fuq jew qrib il-kamp tal-battalja biex tiżgura l-għanijiet bħala parti mill-istrateġija militari usa'.
Fundamenti
L-istrateġija militari hija l-ippjanar u l-eżekuzzjoni tal-qbid jew kuntestazzjoni bejn gruppi ta' avversarji armati. L-istrateġija, li hija dixxiplina tal -gwerra u tal-politika barranija, hija għodda prinċipali biex jiġu żgurati l -interessi nazzjonali. Hija ikbar fil-perspettiva mit-tattiċi militari, li tinvolvi d-dispożizzjoni u l-manuvra ta' gruppi militari fuq baħar jew kamp ta' battalja partikolari, iżda inqas wiesa' minn strateġija kbira li wkoll tissejjaħ strateġija nazzjonali, li hija l-istrateġija ġenerali tal-akbar organizzazzjonijiet bħall- istat nazzjon, il- konfederazzjoni, jew l- alleanza internazzjonali u jinvolvi l-użu ta’ riżorsi diplomatiċi, informattivi, militari u ekonomiċi. L-istrateġija militari tinvolvi l-użu ta 'riżorsi militari bħal nies, tagħmir, u informazzjoni kontra r-riżorsi tal-avversarju biex tikseb is-supremazija jew tnaqqas ir-rieda tal-avversarju biex jiġġieled, żviluppati permezz tal-preċetti tax-xjenza militari .
Id-definizzjoni tan-NATO ta' strateġija hija "li tippreżenta l-mod li bih il-qawwa militari għandha tiġi żviluppata u applikata biex jinkisbu l-għanijiet nazzjonali jew dawk ta' grupp ta' nazzjonijiet". L-istrateġija tista' tinqasam fi 'strateġija kbira', fl-ambitu ġeopolitiku u fi 'strateġija militari' li tikkonverti l-għanijiet tal-politika ġeopolitika f'għanijiet u kampanji li jistgħu jintlaħqu militarment. Field Marshal Viscount Alanbrooke, Kap tal-iStaff Ġenerali Imperjali u ko-president tal-Kumitat Anglo-Amerikan Combined Chiefs of Staff għall-biċċa l-kbira tat-Tieni Gwerra Dinjija, iddeskriva l-arti tal-istrateġija militari bħala dik: "biex tirriżulta mill-għan [tal-politika] sensiela ta’ għanijiet militari li jridu jintlaħqu: biex jiġu evalwati dawn l-għanijiet fir-rigward tar-rekwiżiti militari li joħolqu, u l-prekundizzjonijiet li l-kisba ta’ kull wieħed x’aktarx li teħtieġ: biex jitkejlu r-riżorsi disponibbli u potenzjali kontra r-rekwiżiti u biex jitkejjel minn dan tipproċessa mudell koerenti ta’ prijoritajiet u kors ta’ azzjoni razzjonali.” Field-Marishal Montgomery qassarha hekk "L-istrateġija hija l-arti li tqassam u tapplika mezzi militari, bħal forzi armati u provvisti, biex jintlaħqu l-għanijiet tal-politika. It-"tattiċi" huma d-dispożizzjonijiet għal, u l-kontroll ta', forzi u tekniki militari fil-ġlied attwali. Fi kliem iktar qasir: l-istrateġija hija l-arti tat-tmexxija tal-gwerra, it-tattika, l-arti tal-ġlied.”
Sfond
L-istrateġija militari fis-seklu 19 kienet għadha meqjusa bħala waħda minn trivium t' "arti" jew "xjenzi" li jirregolaw it-tmexxija tal-gwerra; l-oħrajn huma tattiċi, l-eżekuzzjoni ta' pjanijiet u manuvri ta' forzi fil-battalja, u loġistika, il-manutenzjoni t' armata. Dil-fehma nibtet sa minn żminijiet Rumani, u d-differenza bejn l-istrateġija u t-tattiċi f'dan iż-żmien kienet imċajpra, u xi drabi l-kategorizzazzjoni semantika hija kwistjoni ta' opinjoni xi minn daqqiet, personali. Carnot, matul il-Gwerer Rivoluzzjonarji Franċiżi kiteb li sempliċement kienet tinvolvi l-konċentrazzjoni tat-truppi.
L-istrateġija u t-tattiċi huma relatati mill-qrib u jeżistu fuq l-istess kontinwu; il-ħsieb modern ipoġġi l-livell operattiv bejniethom. Kollha jittrattaw id-distanza, il-ħin u l-forza iżda l-istrateġija hija fuq skala kbira, tista’ tifrex matul is-snin, u hija soċjetali filwaqt li t-tattiċi huma fuq skala żgħira u jinvolvu tqassim ta’ inqas elementi li jdumu sigħat għal ġimgħat. Oriġinarjament l-istrateġija kienet mifhuma li tirregola l-preludju għal battalja filwaqt li t-tattiċi kienu jikkontrollaw l-eżekuzzjoni tagħha. Madankollu, fil-gwerer dinjija tas-seklu 20, id-distinzjoni bejn manuvra u battalja, strateġija u tattiċi, kibret bil-kapaċità tat-teknoloġija u t-transportazzjoni. Tattiċi li darba kienu l-provinċja ta' kavallerija ġew applikati għal armata panzer.
Ħafna drabi jingħad li l-arti tal-istrateġiji tiddefinixxi l-għanijiet li għandhom jintlaħqu f'kampanja militari, filwaqt li t-tattiċi jiddefinixxu l-metodi biex jintlaħqu dawn l-għanijiet. Għanijiet strateġiċi jistgħu jkunu "Irridu nirbħu ż-żona X", jew "Irridu nwaqqfu l-espansjoni tal-pajjiż Y fil-kummerċ dinji fil-kommodità Z"; filwaqt li d-deċiżjonijiet tattiċi jvarjaw minn dikjarazzjoni ġenerali—eż., "Aħna se nagħmlu dan b'invażjoni navali tat-Tramuntana tal-pajjiż X", "Se nibblokkaw il-portijiet tal-pajjiż Y", għal aktar speċifika " Platoon C se jattakka filwaqt li Platoon D jipprovdi kopertura tan-nar”.
Fl-aktar forma pura tagħha, l-istrateġija tittratta biss kwistjonijiet militari. Fil-qedem, sultan jew mexxej politiku spiss kien ikun l-istess mexxej militari. Jekk le, id-distanza ta' komunikazzjoni bejn il-mexxej politiku u militari kienet żgħira. Iżda hekk kif kiber il-bżonn ta’ armata professjonali, il-konfini bejn il-politiċi u l-militar ġew rikonoxxuti aħjar. F'ħafna każijiet, ġie deċiż li kien hemm bżonn ta' separazzjoni.
Fi kliem l-istatista Franċiż Georges Clemenceau, "Il-gwerra hija negozju importanti wisq biex titħalla f'idejn is-suldati." Dan ta lok għall-kunċett tal-istrateġija kbira li tinkludi l-ġestjoni tar-riżorsi ta' nazzjon kollu fit-tmexxija tal-gwerra. Fl-ambjent tal-istrateġija l-kbira, il-komponent militari huwa ridott fil-biċċa l-kbira għal strateġija operattiva - l-ippjanar u l-kontroll ta' forzi militari kbar bħal korpi u diviżjonijiet. Hekk kif id-daqs u n-numru tal-armati kiber u t-teknoloġija għall-komunikazzjoni u l-kontroll tjiebet, id-differenza bejn "strateġija militari" u "strateġija kbira" naqset. Fundamentali għall-istrateġija kbira hija d- diplomazija li permezz tagħha nazzjon jista’ jsawwar alleanzi jew jagħmel pressjoni fuq nazzjon ieħor biex jikkonforma, u b’ hekk jikseb ir-rebħa mingħajr ma jirrikorri għall-ġlieda. Element ieħor ta' strateġija kbira huwa l-ġestjoni tal-paċi ta' wara l-gwerra.
Kif stqarr Clausewitz, strateġija militari ta’ suċċess tista’ tkun mezz għall-għan aħlari, iżda mhix għan fiha nfisha. Hemm bosta eżempji fl-istorja fejn ir-rebħa fuq il-kamp tal-battalja ma ssarrafx f’għanijiet bħal paċi fit-tul, sigurtà jew trankwillità.
Prinċipji
Ħafna strateġisti militari ppruvaw jiġbru strateġija ta' suċċess f'sett ta' prinċipji. Sun Tzu iddefinixxa 13-il prinċipju fl- Arti tal-Gwerra tiegħu filwaqt li Napuljun elenka 115-il maxim. Il-Ġeneral tal-Gwerra Ċivili Amerikana Nathan Bedford Forrest kellu wieħed biss: li "asal hemm l-ewwel bl-aktar irġiel". Il-kunċetti mogħtija bħala essenzjali fil- Manwal tal-Qasam tal-Operazzjonijiet Militari tal-Armata tal-Istati Uniti ( FM 3–0 ) huma:
Għan (Iddireġi kull operazzjoni militari lejn għan definit b'mod ċar, deċiżiv u li jista' jintlaħaq)
Offensiv (Aqbad, żomm, u sfrutta l-inizjattiva)
Massa ( Ikkonċentra l-qawwa tal-ġlied fil-post u l-ħin deċiżiv)
Ekonomija tal-Forza (Alloka s-saħħa tal-ġlieda fil-minimu essenzjali għall-isforzi sekondarji)
Manuvra (Poġġi l-għadu f'pożizzjoni ta' żvantaġġ permezz tal-applikazzjoni flessibbli tal-qawwa tal-ġlied)
Unità ta' Kmand (Għal kull objettiv, assigura unità ta' sforz taħt kmandant responsabbli wieħed)
Sigurtà (Qatt tħalli lill-għadu jakkwista vantaġġ mhux mistenni)
Sorpriża (Aħbat għall-għadu f’ħin, f’post, jew b’mod li għalih ma jkunx ippreparat)
Sempliċità (Ipprepara pjanijiet ċari u mhux ikkumplikati u ordnijiet ċari u konċiżi biex tiżgura fehim sħiħ)
Skont Greene u Armstrong, xi wħud li jippjanaw jsostnu li jekk timxi mal-prinċipji fundamentali tiggarantixxi r-rebħa, filwaqt li oħrajn isostnu li l-gwerra hija imprevedibbli u l-istrateġist irid ikun flessibbli. Oħrajn jargumentaw li l-prevedibbiltà tista’ tiżdied jekk il-protagonisti jaraw is-sitwazzjoni min-naħat l-oħra f’kunflitt. Field Marshal Konti Helmuth von Moltke esprima l-istrateġija bħala sistema ta' "espedjenti ad hoc" li biha ġenerali għandu jieħu azzjoni waqt li jkun taħt pressjoni. Dawn il-prinċipji bażiċi tal-istrateġija baqgħu fis-seħħ hekk kif żviluppat it-teknoloġija tal-gwerra.
L-istrateġija (u t-tattiċi) għandhom jevolvu kontinwament pari passu mal-avvanzi teknoloġiċi. Strateġija ta' suċċess minn era waħda għandha t-tendenza li tibqa' fis-seħħ ħafna żmien wara li żviluppi ġodda fl-armi u l-materjal militari iġibuha fix-xejn. L-Ewwel Gwerra Dinjija, u fil-biċċa l-kbira tal-Gwerra Ċivili Amerikana, raw tattiċi Napoleoniċi ta' "offiża akkost ta' kollox" imqabbda kontra l-qawwa difensiva tat-trinka, tal-machine gun u tal-barbed wire . Bħala reazzjoni għall-esperjenza tagħha fl-Ewwel Gwerra Dinjija, Franza ppruvat tuża l-Linja Maginot tagħha biex tapplika l-prinċipji tal-Massa u l-Ekonomija tal-forza, fis-sens li t-truppi setgħu jiġu kkonċentrati fit-tramuntana għal offensiva hemmhekk filwaqt li l-Linja aġixxiet bħala multiplikatur tal-forza fin-nofsinhar, u Manuvra u Sigurtà, billi jipprevjenu lill-Ġermaniżi milli jmorru direttament minn Alsace għal Pariġi.
Żvilupp
Qedem
Il-prinċipji ta' strateġija militari ħarġu għall-ħabta ta' snin 500 QK fix-xogħlijiet ta' Sun Tzu u Chanakya. Il-kampanji ta' Alessandru l-Kbir, Chandragupta Maurya, Annibal, Qin Shi Huang, Julius Caesar, Zhuge Liang, Khalid ibn al-Walid u, b'mod partikolari, Ċiru l-Kbir juru ppjanar u moviment strateġiku. Mahan jiddeskrivi fil-prefazju ta ' L-Influwenza tal-Qawwa tal-Baħar fuq l-Istorja kif ir- Rumani użaw il -qawwa tal-baħar tagħhom biex jimblukkaw b'mod effettiv il- linji tal-baħar ta' komunikazzjoni ta' Annibal ma' Kartaġni; u għalhekk permezz ta’ strateġija marittima kisbu t-tneħħija ta’ Annibal mill-Italja, minkejja li qatt ma rebħulu bil-leġjuni tagħhom.
Waħda minn dawn l-istrateġiji intweriet fil-battalja bejn l-istati tal-bliet Griegi u l-Persja. Il- Battalja ta' Thermopylae li fiha l-forzi Griegi kienu inqas fin-numru kienet strateġija militari tajba. Il-forzi alleati Griegi fl-aħħar tilfu l-battalja, iżda t-taħriġ, l-użu tal-korazza, u l-post ippermettewhom jegħlbu ħafna truppi Persjani qabel ma tilfu. Fl-aħħar, l-alleanza Griega tilfet il-battalja iżda mhux il-gwerra bħala riżultat ta' dik l-istrateġija li kompliet għall-battalja ta' Plataea. Il-Battalja ta 'Plataea fl-479 QK irriżultat f'rebħa għall-Griegi kontra l-Persja, u wriet li l-istrateġija militari kienet ta' benefiċċju kbir biex jegħleb għadu aktar numeruż.
L-istrateġiji bikrija kienu jinkludu l-istrateġija ta' qerda totali, għejja, gwerra ta' attrizzjoni, azzjoni ta' art maħruqa, imblokk, kampanja ta' gwerillieri, qerq u finta. L-għerf u l-ħila kienu limitati biss mill-immaġinazzjoni, il-ftehim u t-teknoloġija. L-istrateġisti kontinwament sfruttaw it-teknoloġija li dejjem tavvanza. Il-kelma "strateġija" nnifisha ġejja mill- Grieg "στρατηγία" ( strategia ), "uffiċċju ta' ġenerali, kmand, generalship", imbagħad minn "στρατηγός" ( strategos ), "mexxej jew kmandant ta' armata, ġenerali", kompost ta' "στρατός" ( stratos ), "armata, ospitanti" + "ἀγός" ( agos ), "mexxej, kap", li ġejja minn "ἄγω" ( ilu ), "li jmexxi" . Ma teżisti l-ebda evidenza li tintuża f'sens modern fil-Grieg Antik, iżda nsibuha f'dokumenti Biżantini mis-6 seklu 'l quddiem, u l-aktar fix-xogħol attribwit lill-Imperatur Ljun VI l-Għorrief ta' Biżanzju .
Żmien medjevali
Gengis Khan u l-Mongoli
F'taqbil mal-iżviluppi Ewropej fl-arti strateġika, l-Imperatur Mongol Genghis Khan jipprovdi eżempju utli. Is-suċċessi ta’ Gengis, u dawk tas-suċċessuri tiegħu, kienu bbażati fuq manuvri u biżgħa jew terrur. Il-fokus ewlieni tal-attakk strateġiku ta' Gengis kien il-psikoloġija tal-popolazzjoni opposta. Permezz ta' implimentazzjoni kostanti u metikoluża ta' din l-istrateġija, Gengis u d-dixxendenti tiegħu setgħu jirbħu ħafna mill-Ewrażja . Is-sisien ta' l-armata ta' Gengis u l-istrateġija tiegħu kienu l-imposti tribali tiegħu ta' rikkieba tal-qaws, metodi ta' stil ta' art maħruqa, u, ugwalment essenzjali, l-għadd kbir taż-żwiemel tal-Mongolja.
Kull arċier (ara wkoll arċier immuntat) kellu mill-inqas żiemel wieħed żejjed—kien hemm medja taʼ ħames żwiemel għal kull raġel—għalhekk l-armata kollha setgħet timxi b’ ħeffa tal-għaġeb. Barra minn hekk, peress li l-ħalib taż-żwiemel u d-demm taż-żwiemel kienu l-punti bażiċi tad-dieta tal-Mongolja, il-merħliet taż-żwiemel ta’ Gengis kienu jaħdmu mhux biss bħala mezz ta’ moviment tiegħu iżda wkoll bħala sostenn loġistiku. Il-ħtiġijiet l-oħra kollha kienu jkunu misruqin. Il-ġellieda ta’ Khan ġabu magħhom ukoll xelters mobbli, konkubini, biċċiera, u koki. Permezz ta' manuvri u attakk kontinwu, l-armati Ċiniżi, Persjani, Għarab u tal-Ewropa tal-Lvant setgħu jiġu attakkati sakemm waqgħu, u mbagħad ġew eliminati fl-insegwiment u d-dawran.
Meta mqabbla mal-armati ta' Gengis, kważi l-armati l-oħra kollha kienu goffi u relattivament statiċi. Kien biss fis-seklu 20 li kwalunkwe armata kienet kapaċi tqabbel il-veloċità tal-mixi tal-armati ta' Gengis. Meta ffaċċjati ma' belt fortifikata, l- imperattivi Mongoljani taʼ manuvra u veloċità kienu jeħtieġu li din tiġi mrażżna malajr. Hawnhekk ir-reputazzjoni ta' terrur imdemmi tal-Mongoljani għen biex jintimidaw u jrażżnu.
Hekk ukoll għamlet il-gwerra bijoloġika primittiva. Trebuchet jew tip ieħor ta’ arma ballistika kienet tintuża biex tniedi annimali mejta u katavri f’belt assedjata, u xxerred il-mard u l-mewt, bħall-Pesta s-Sewda. Jekk belt jew belt partikolari ma tikkuntentax lill-Khan Mongoljan, kulħadd fil-belt kien jinqatel biex jagħti eżempju għall-ibliet l-oħra kollha. Din kienet gwerra psikoloġika bikrija.
Biex tirreferi għad-disa' prinċipji strateġiċi deskritti hawn fuq, l-istrateġija Mongoljana kienet diretta lejn objettiv (li schwerpunkt (fokus ewlieni) jkun il-moral u l-istat mentali tal-popolazzjoni opposta) miksub permezz tal-offensiva; din l-offensiva kienet nnifisha kkaratterizzata minn konċentrazzjoni ta’ forza, manuvra, sorpriża, u sempliċità.
Era Moderna Bikrija
Fl-1520 Dell'arte della guerra ta' Niccolò Machiavelli (l-Arti tal-Gwerra) ittratta r-relazzjoni bejn kwistjonijiet ċivili u militari u l-formazzjoni ta' strateġija kbira. Fil-Gwerra tat-Tletin Sena (1618-1648), Gustavus Adolphus tal-Isvezja wera strateġija operattiva avvanzata li wasslet għar-rebħiet tiegħu fuq l-art tal-Imperu Ruman Qaddis . Kien biss fis-seklu 18 li l-istrateġija militari kienet soġġetta għal studju serju fl-Ewropa. Il-kelma intużat għall-ewwel darba bil-Ġermaniż bħala "Strategie" fi traduzzjoni tat-Tactica ta' Leo VI fl-1777 minn Johann von Bourscheid. Minn dakinhar ’il quddiem, l-użu tal-kelma nxtered mal-Punent kollu.
Fil-Gwerra tas-Seba' Snin (1756–1763), Frederik il-Kbir improvvisa "strateġija ta' eżawriment" (ara l -gwerra ta' attrizzjoni) biex iżomm lill-avversarji tiegħu u jikkonserva l-forzi Prussjani tiegħu. Assaltat min-naħat kollha minn Franza, l-Awstrija, ir-Russja u l-Isvezja, Frederick sfrutta l-pożizzjoni ċentrali tiegħu, li ppermettietlu jmexxi l-armata tiegħu tul linji interni u jikkonċentra kontra avversarju wieħed kull darba. Hekk kif ma setax jirbaħ, huwa seta' jevita t-telfa sakemm ħarġet soluzzjoni diplomatika. Ir-"rebħa" ta' Frederick wasslet biex tingħata sinifikat kbir lill-"istrateġija ġeometrika " li enfasizzat il-linji ta' manuvra, l-għarfien tat-terren u l-pussess ta' punti b'saħħithom kritiċi.
Napoleoniku
Il-Gwerer Rivoluzzjonarji Franċiżi u l-Gwerer Napoleoniċi li segwew irrevoluzzjonaw l-istrateġija militari. L-impatt ta' dan il-perjodu kien għadu jinħass fil- Gwerra Ċivili Amerikana u l-fażijiet bikrija tal-Ewwel Gwerra Dinjija.
Bil-miġja ta' armi żgħar irħas u ż-żieda tas-suldat ċittadin abbozzat, l-armati kibru malajr fid-daqs biex saru formazzjonijiet tal-massa. Dan kien jeħtieġ li l-armata l-ewwel tinqasam f'diviżjonijiet u wara f'korpijiet . Flimkien mad-diviżjonijiet daħlu: artillerija diviżjonali; kanun ħafif u mobbli b'firxa kbira u qawwa tan-nar. Il-formazzjonijiet riġidi ta' "pikemen" u muskettieri li jisparaw massa ta' balal ċedew għal ġlied ta' infanterija ħafifa f'linji ta' battalja.
Napuljun I ta’ Franza approfitta minn dawn l-iżviluppi biex isegwi “battalja ta’ qrid” effettiva. Napuljun dejjem fittex li jikseb deċiżjoni fil-battalja, bl-uniku għan li jeqred għal kollox lill-avversarju tiegħu, normalment jikseb suċċess permezz ta' manuvra superjuri. Bħala ħakkiem u ġenerali ittratta l-istrateġija kbira kif ukoll l-istrateġija operattiva, billi għamel użu minn miżuri politiċi u ekonomiċi.
Filwaqt li mhux l-oriġinatur tal-metodi li uża, Napuljun għaqqad b'mod effettiv il-manuvra relattivament superjuri u l-istadji tal-battalja f'avveniment wieħed. Qabel dan, l-Uffiċjali Ġenerali kienu kkunsidraw dan il-ħsieb ta' kif tmur għall-battalja bħala avvenimenti separati. Madankollu, Napuljun uża l-manuvra għall-battalja biex jiddetta kif u fejn il-battalja kienet se timxi. Il-Battalja ta’ Austerlitz kienet eżempju perfett ta’ din il-manuvra. Napuljun irtira minn pożizzjoni b’saħħitha biex ġibed lill-avversarju tiegħu ‘l quddiem u jittantah f’attakk mill-ġenb, u jdgħajjef iċ-ċentru tiegħu. Dan ippermetta lill-armata Franċiża taqsam l-armata alleata u tikseb ir-rebħa.
Napuljun uża żewġ strateġiji primarji għal kif imur għall-battalja. "Manoeuvre De Derrière" tiegħu ( jiċċaqlaq fuq wara ) kienet maħsuba biex tpoġġi l-Armata Franċiża tul il- linji ta' komunikazzjoni ta' l-għadu. Dan ġiegħel lill-avversarju biex jew jimmarċja għall-battalja ma' Napuljun jew jipprova jsib rotta ta' ħarba madwar l-armata. Billi jpoġġi l-armata tiegħu fuq wara, il-provvisti u l-komunikazzjoni tal-avversarju tiegħu jinqatgħu. Dan kellu effett negattiv fuq il-moral tal-għadu. Ladarba jingħaqad, il-battalja tkun waħda li fiha l-avversarju tiegħu ma jiflaħx telfa. Dan ippermetta wkoll lil Napuljun jagħżel angoli ta' ħafna battalji f'sit wieħed. Inizjalment, in-nuqqas ta' konċentrazzjoni tal-forza għen fit-tfittxija għall-ikel u fittex li jħawwad lill-għadu dwar il-post reali u l-intenzjonijiet tiegħu.
Li tmur b'mod "indirett" fil-battalja ppermetta wkoll lil Napuljun ifixkel il-formazzjonijiet lineari użati mill-armati alleati. Hekk kif il-battalja mxiet 'il quddiem, l-għadu ikkommetta r-riżervi tiegħu biex jistabbilizza s-sitwazzjoni, Napuljun kien jirrilaxxa f'daqqa l-formazzjoni tal- ġenb biex jattakka lill-ghadu. L-avversarji tiegħu, li f’daqqa waħda kienu kkonfrontati b’ theddida ġdida u bi ftit riservi, ma kellhomx għażla ħlief li jdgħajfu ż-żona l-eqreb tal-formazzjoni tal-ġenb u jfasslu linja ta’ battalja f’angolu rett f’tentattiv biex iwaqqfu din it-theddida ġdida. Ladarba dan kien seħħ, Napuljun kien jimmassa r-riżervi tiegħu fil-kantuniera ta' dak l-angolu rett u jniedi attakk qawwi biex ikisser il-linji. Il-ftuq fil-linji tal-għadu ppermetta lill-kavallerija ta’ Napuljun li jġorr iż-żewġ linji u jirromblahom u ma jħalli l-ebda għażla lill-avversarju ħlief li jċedi jew jaħrab.
It-tieni strateġija użata minn Napuljun I ta’ Franza meta kkonfrontat b’żewġ armati tal-għadu jew aktar kienet l-użu tal-pożizzjoni ċentrali. Dan ippermetta lil Napuljun biex idaħħal feles biex jifred l-armati tal-għadu. Imbagħad kien juża parti mill-forza tiegħu biex jaħbi armata waħda filwaqt li l-akbar porzjon jegħleb lit-tieni armata malajr. Imbagħad jimxi fuq it-tieni armata u jħalli porzjon biex issegwi l-ewwel armata u jirrepeti l-operazzjonijiet ( telfa fid-dettall ). Dan kien iddisinjat biex jikseb l-ogħla konċentrazzjoni ta' rġiel fil-battalja primarja filwaqt li jillimita l-abbiltà tal-għadu li jsaħħaħ il-battalja kritika. Il-pożizzjoni ċentrali kellha dgħjufija fis-sens li l-qawwa sħiħa tal-insegwiment tal-għadu ma setgħetx tinkiseb minħabba li t-tieni armata kellha bżonn l-attenzjoni. Napuljun uża l-istrateġija tal-pożizzjoni ċentrali matul il-Battalja ta' Waterloo .
Waterloo
Napuljun immaskra Wellington u mmassa kontra l -armata Prussjana, u mbagħad wara li ntrebħet il- Battalja ta 'Ligny, Napuljun ipprova jagħmel l-istess mal-armata Alleata/Brittannika li tinsab eżatt fin-nofsinhar ta' Waterloo. Is-subordinat tiegħu ma setax jaħbi l-armata Prussjana megħluba, li saħħet il-battalja ta' Waterloo fil-ħin biex jegħleb lil Napuljun u jtemm id-dominazzjoni tiegħu fuq l-Ewropa.
Jista’ jingħad li l -Armata Prussjana taħt Blücher użat il-“maneuver de derrière” kontra Napuljun li f’daqqa waħda tpoġġa f’pożizzjoni li jirreaġixxi għal theddida ġdida tal-għadu.
It-trijonfi strateġiċi prattiċi ta' Napuljun, li ripetutament wasslu forzi iżgħar biex jegħlbu dawk akbar, ispiraw qasam ta' studju ġdid sħiħ fl-istrateġija militari. B'mod partikolari, l-avversarji tiegħu kienu ħerqana li jiżviluppaw korp ta' għarfien f'dan il-qasam li jippermettilhom li jaqilbuha lil individwu masterful ma' grupp ta 'uffiċjali kompetenti ħafna, Staff Ġenerali. L-aktar żewġ studenti sinifikanti tax-xogħol tiegħu kienu Carl von Clausewitz, Prussjan li kien jaħdem fil- filosofija, u Antoine-Henri Jomini, li kien wieħed mill-uffiċjali tal-istaff ta' Napuljun.
Eċċezzjoni notevoli għall-istrateġija ta' qerda ta''' Napuljun u prekursur għall -gwerra tat-trinek kienu l- Linji ta' Torres Vedras matul il-Gwerra Peninsulari . L-Armati Franċiżi għexu barra l-art u meta ġew ikkonfrontati minn linja ta’ fortifikazzjonijiet li ma setgħux jirbħu, ma setgħux ikomplu l-avvanz u kienu mġiegħla jirtiraw ladarba jkunu kkunsmaw id-dispożizzjonijiet kollha tar-reġjun quddiem il-linji.
Il-kampanja Peninsulari kienet notevoli għall-iżvilupp ta' metodu ieħor ta' gwerra li fil-biċċa l-kbira ma kienx innutat f'dak iż-żmien, iżda sar ħafna aktar komuni fis-seklu 20. Dik kienet l-għajnuna u l-inkoraġġiment li l-Ingliżi taw lill-Ispanjoli biex iħajru lill-Franċiżi wara l-linji tagħhom li wasslithom biex jaħarbu ħafna mill-assi tal-armata Iberika biex jipproteġu l-linja tal-komunikazzjoni tal-armata. Din kienet mossa li rendiet ħafna għall-Ingliżi, għax kienet tiswa ferm inqas biex tgħin lir-ribelli Spanjoli milli biex jarmaw u jħallsu forz regolari tal-armata Brittanika biex jingaġġaw l-istess numru ta' truppi Franċiżi.
Peress li l-armata Brittanika setgħet tkun iżgħar, setgħet tforni t-truppi tagħha bil-baħar u bl-art mingħajr ma kellha għalfejn tgħix mill-art kif kienet in-norma dak iż-żmien. Iktar minn hekk, peress li ma kellhomx għalfejn jibagħtu l-għalf, ma antagonizzawx lin-nies tal-post u għalhekk ma kellhomx għalfejn jgħammru l-linji ta’ komunikazzjoni tagħhom bl-istess mod bħall-Franċiżi. Għaldaqstant, l-istrateġija li tgħin lill-alleati ċivili Spanjoli tagħhom fil- 'gwerra żgħira' tagħhom kienet ta' benefiċċju għall-Ingliżi f'ħafna modi, li mhux kollha kienu ovvji mad-daqqa t'għajn.
Clausewitz u Jomini On War ta' Clausewitz sar referenza importanti għall-istrateġija, u tittratta t-tmexxija politika, kif ukoll militari. L-iktar affermazzjoni famuża tiegħu hija:
"Il-gwerra mhix biss att politiku, iżda wkoll strument politiku reali, kontinwazzjoni tal-politika b'mezzi oħra."
Għal Clausewitz, il-gwerra kienet l-ewwel u qabel kollox att politiku, u għalhekk l-iskop ta’ kull strateġija kien li jintlaħaq l-għan politiku li l-istat kien qed ifittex li jwettaq. Clausewitz argumenta b'mod famuż li l-gwerra kienet il-"kontinwazzjoni tal-politika b'mezzi oħra", argumenta li l-ammont ta 'forza użata mill-istat kien u għandu jkun proporzjonali għal kwalunkwe għan politiku li l-istat kien qed ifittex li jikseb permezz tal-gwerra. Clausewitz ċaħad il-“ġeometrija” bħala fattur insinifikanti fl-istrateġija, u minflok saħaq li idealment il-gwerer kollha għandhom isegwu l-kunċett ta’ rebħiet Napoleoniċi permezz ta’ battalja deċiżiva tal-qerda totali tal-forza opposta, bi kwalunkwe spiża. Madankollu, huwa rrikonoxxa wkoll li l-ideal tiegħu ta' kif għandha tiġi miġġielda l-gwerra mhux dejjem kien prattiku fir-realtà u li l-gwerra limitata tista' tinfluwenza l-politika billi tilbes l-oppożizzjoni permezz ta' "strateġija ta' attrizzjoni".
B'kuntrast ma' Clausewitz, Antoine-Henri Jomini ittratta prinċipalment l-istrateġija operazzjonali, l-ippjanar u l-intelliġenza, it-tmexxija tal-kampanja, u "generalship" aktar milli "statesmanship". Huwa ppropona li r-rebħa tista’ tinkiseb billi tokkupa t-territorju tal-għadu aktar milli teqred l-armata tiegħu.
Tista' tgħid li kunsiderazzjonijiet ġeometriċi kienu prominenti fit-teorija tiegħu tal-istrateġija. Iż-żewġ prinċipji bażiċi ta 'strateġija ta' Jomini kienu li jikkonċentra kontra frazzjonijiet tal-forza tal-għadu kull darba u li jolqot l-aktar għan deċiżiv. Clausewitz u Jomini huma qari meħtieġ għall-uffiċjal professjonali militari tal-lum.
Era industrijali
L-evoluzzjoni tal-istrateġija militari kompliet fil- Gwerra Ċivili Amerikana (1861–1865). Il-prattika tal-istrateġija kienet avvanzata minn ġenerali bħal Robert E. Lee, Ulysses S. Grant u William Tecumseh Sherman, li kollha kemm huma kienu ġew influwenzati mill-kisbiet ta’ Napuljun (Thomas “Stonewall” Jackson kien qal li kien iġorr ktieb tat-tagħlim ta' Napuljun miegħu).
Madankollu, l-aderenza mal-prinċipji Napoleoniċi quddiem avvanzi teknoloġiċi bħall-xkubetti breechloader tal-infanterija fuq medda twila u xkubetti tal-ballun minie ġeneralment wasslet għal konsegwenzi diżastrużi kemm għall-forzi tal-Unjoni kif ukoll għall-forzi Konfederati u għall-popolazzjoni. Il-ħin u l-ispazju li fihom saret il-gwerra kienu nbidlu wkoll. Il-ferroviji ppermettew moviment ta' forzi kbar mgħaġġel iżda l-immanuvrar kien ristrett għal kurituri dojoq u vulnerabbli. Il-qawwa tal-fwar u l- ironclads bidlu t-trasport u l-ġlied fuq il-baħar. It-Telegraf ippermetta komunikazzjoni aktar rapida bejn l-armati u l-kapitali tal-kwartieri ġenerali tagħhom. Il-ġlied kien għadu normalment isir minn diviżjonijiet opposti b'linji ta' battalja fuq kampijiet ta' battalja rurali, impenji navali vjolenti minn tbaħħir armati bil-kanuni jew bastimenti li jaħdmu bil-fwar, u attakk fuq forzi militari li jiddefendu l-belt.
Kien għad hemm lok għal trijonfi għall-istrateġija ta' manuvra bħal Sherman's March to the Sea fl-1864, iżda dawn kienu jiddependu fuq in-nuqqas ta' rieda ta' għadu li jrażżan. Lejn l-aħħar tal-gwerra, speċjalment fid-difiża ta' miri statiċi bħal fil-battalji ta' Cold Harbor u Vicksburg, in-netwerks tat-trinek ipprevedew l-Ewwel Gwerra Dinjija. Ħafna mill-lezzjonijiet tal-Gwerra Ċivili Amerikana intesew, meta fi gwerer bħall- Austro-Prussian Gwerra jew il-Gwerra Franko-Prussiana, il-manuvri rebħu l-ġurnata.
Fil-perjodu ta’ qabel l-Ewwel Gwerra Dinjija, tnejn mill-aktar strateġisti influwenti kienu l-ġenerali Prussjani:Helmuth von Moltke u Alfred von Schlieffen . Taħt Moltke l-armata Prussjana kisbet ir-rebħa fil-Gwerra Awstro-Prussjana (1866) u fil-Gwerra Franko-Prussiana (1870–71), il-kampanja tal-aħħar titqies b'mod wiesa' bħala eżempju klassiku tal-konċepiment u l-eżekuzzjoni tal-istrateġija militari.
Minbarra l-isfruttament tal-ferroviji u l-awtostradi għall-manuvra, Moltke sfrutta ukoll it- telegrafu għall-kontroll ta' armati kbar. Huwa għaraf il-ħtieġa li jiġi delegat il-kontroll lill-kmandanti 'l isfel fit-tmexxija u li joħorġu direttivi aktar milli ordnijiet speċifiċi. Moltke huwa mfakkar l-aktar bħala strateġista għat-twemmin tiegħu fil-ħtieġa għall-flessibbiltà u li l-ebda pjan, minkejja li jkun ippreparat tajjeb, ma jista' jiġi garantit li jgħix lil hinn mill-ewwel konfront mal-għadu.
Field Marshal Schlieffen ħa post Moltke u dderieġa l-ippjanar Ġermaniż qabel l-Ewwel Gwerra Dinjija. Huwa kien favur l-"strateġija ta' qerda totali" iżda kien iffaċċjat minn gwerra fuq żewġ fronti kontra oppożizzjoni numerikament superjuri. L-istrateġija li fformula kienet il-Pjan Schlieffen, li jiddefendi fil-lvant filwaqt li kkonċentra għal rebħa deċiżiva fil-punent, u wara l-Ġermaniżi jmorru għall-offensiva fil-lvant. Influwenzat mis-suċċess ta' Annibal fil- Battalja ta' Cannae, Schlieffen ippjana għal battalja waħda kbira ta' ċirkundazzjoni, u b'hekk jeqred lill-għadu tiegħu.
Strateġista Ġermaniż ieħor tal-perjodu kien Hans Delbrück li espanda fuq il-kunċett ta’ Clausewitz ta’ “gwerra limitata” biex jipproduċi teorija dwar l-“istrateġija tal-eżawriment”. It-teorija tiegħu sfidat il-ħsieb militari popolari ta’ dak iż-żmien, li kien favur ir-rebħa fil-battalja, iżda l-Ewwel Gwerra Dinjija dalwaqt turi d-difetti ta’ “strateġija ta’ annihilation” mingħajr ħafna ħsieb.
Fi żmien meta l-industrijalizzazzjoni kienet qed tbiddel malajr it-teknoloġija navali, strateġista Amerikan, Alfred Thayer Mahan, aġġorna l-qasam tal -istrateġija navali. Influwenzat mill-prinċipji ta’ strateġija ta’ Jomini, ra li fil-gwerer li ġejjin, fejn l-istrateġija ekonomika tista’ tkun importanti daqs l-istrateġija militari, il-kontroll tal-baħar kien jagħti s-setgħa li jikkontrolla l-kummerċ u r-riżorsi meħtieġa biex issir il-gwerra. Mahan imbutta il-kunċett tal-"flotta kbira" u ħsieb espansjonista fejn id-difiża nkisbet billi tikkontrolla l-avvanz mill--baħar aktar milli jsaħħaħ il-kosta. It-teoriji tiegħu kkontribwew għat- tellieqa tal-armi navali bejn l-1898 u l-1914.
L-Ewwel Gwerra Dinjija
Fil-bidu tal-Ewwel Gwerra Dinjija l-istrateġija kienet iddominata mill-ħsieb offensiv li kien ilu moda mill-1870, minkejja l-esperjenzi aktar reċenti tat- Tieni Gwerra Boer (1899–1902) u l-Gwerra Russo-Ġappuniża (1904–05), fejn il-machine gun wera l-importanza difensiva tiegħu. Sa tmiem l-1914, il-Front tal-Punent kien staġnat u l-abbiltà kollha li timmanuvra strateġikament intilfet. Il-ġellieda rrikorrew għal "strateġija ta' attrizzjoni ". Il-battalja Ġermaniża f'Verdun kif ukoll l-Ingliżi fuq is- Somme u Passchendaele kienu fost l-ewwel battalji fuq skala wiesgħa maħsuba biex jgħajju l-għadu. L-attrizzjoni kienet tieħu ħafna ħin u għalhekk it-tul tal-battalji tal-Ewwel Gwerra Dinjija spiss kien jiġġebbed għal ġimgħat u xhur. Il-problema bl-attrizzjoni kienet li l-użu ta' difiżi msaħħa fil-fond ġeneralment kien jeħtieġ proporzjon ta' għaxar attakkanti għal difensur wieħed, jew livell t' appoġġ tal-artillerija li sempliċement ma kienx fattibbli sal-aħħar tal-1917, għal kwalunkwe ċans raġonevoli ta' rebħa. Il-kapaċità tad-difensur li jċaqlaq it-truppi bl-użu ta' linji ta' ġewwa żammet il-possibbiltà li jisfrutta bis-sħiħ kwalunkwe avvanz bil-livell ta' teknoloġija ta' dak iż-żmien.
Forsi l-aktar aspett kontroversjali tal-istrateġija fl-Ewwel Gwerra Dinjija kienet id-differenza fost l-Ingliżi bejn il-perspettiva "tal-Punent" (miżmuma mill-Field Marshal Haig) u dik "tal-Lvant"; tal-ewwel li kull sforz għandu jkun dirett kontra l-Armata Ġermaniża, tal-aħħar li jista’ jsir xogħol aktar utli billi jiġu attakkati l-alleati tal-Ġermanja. It-terminu "Knocking away the props" intuża, forsi bħala konsegwenza sfortunata tal-fatt li l-alleati kollha tal-Ġermanja kienu jinsabu fin-nofsinhar (jiġifieri, 'taħt') tagħha fuq il-mappa. Dawk li jsostnu l-perspettiva tal-Punent jagħmlu l-punt validu li l-alleati tal-Ġermanja ġew salvati għal aktar minn darba minn diżastru jew li saru kapaċi jiddefendu jew jagħmlu gwadann sostanzjali permezz tal-forniment ta’ truppi, armi jew konsulenti militari Ġermaniżi, filwaqt li dawk l-alleati fl-ebda ħin ma taw funzjoni simili għall-Ġermanja. Jiġifieri, kienet il-Ġermanja li kienet is-sostenn, u l-alleati tagħha (partikolarment il-Bulgarija u l-Awstrija-Ungerija) ma sofrewx danni sinifikanti sakemm il-kapaċità tal-Ġermanja li tgħinhom ġiet imnaqqsa bil-kbir.
Fuq fronti oħra, kien għad hemm lok għall-użu ta' strateġija ta' manuvra. Il-Ġermaniżi esegwiw battalja perfetta ta' qerda totali kontra r-Russi fil- Battalja ta' Tannenberg . Fl-1915, il-Gran Brittanja u Franza nedew il- Kampanja tad-Dardanelles, intenzjonata tajjeb iżda maħsuba ħażin u fl-aħħar mill-aħħar bla frott, li tgħaqqad il-qawwa navali u l-inżul anfibju, fi sforz biex jgħinu lill-alleat Russu tagħhom u jkeċċu lill-Imperu Ottoman mill-gwerra. Il-kampanja tal-Palestina kienet iddominata mill-kavallerija, li ffjorixxiet fit-terren lokali, u l-Ingliżi kisbu żewġ rebħiet innovattivi f'Gaża (1917) u Megiddo (1918). Il-Kurunell TE Lawrence u uffiċjali Ingliżi oħra mexxew Għarab irregolari f'kampanja ta' gwerillieri kontra l-Ottomani, billi użaw strateġija u tattiċi żviluppati matul il-Gwerer Boer.
L-Ewwel Gwerra Dinjija rat armati fuq skala li qatt ma kien hemm qabel. L-Ingliżi, li dejjem kienu jiddependu fuq navy b'saħħitha u armata regolari żgħira, kienu mġiegħla jwettqu espansjoni rapida tal-armata. Dan qabeż ir-rata ta' taħriġ ta' ġenerali u uffiċjali li kapaċi jimmaniġġjaw forza kbira bħal din, u għelbu l-kapaċità tal-industrija Brittanika li tgħammarha bl-armi meħtieġa u munizzjon xieraq u ta' kwalità għolja sa tard fil-gwerra. L-avvanzi teknoloġiċi kellhom ukoll influwenza kbira fuq l-istrateġija: tkixxif mill-ajru, tekniki tal-artillerija, gass velenuż, il-karozzi u t-tankijiet (għalkemm dan tal-aħħar kien, anke fl-aħħar tal-gwerra, għadu fil-bidu tiegħu), it- telefon u t-telegrafija bir-radju .
Aktar milli fi gwerer preċedenti, l-istrateġija militari fl-Ewwel Gwerra Dinjija kienet immexxija mill-istrateġija kbira ta’ koalizzjoni ta’ nazzjonijiet; l- Entente fuq naħa u l-Poteri Ċentrali fuq in-naħa l-oħra. Is-soċjetà u l-ekonomija ġew mobilizzati għal gwerra totali. L-attakki fuq l-ekonomija tal-għadu kienu jinkludu l-użu mill-Gran Brittanja ta' imblokk navali u l-Ġermanja tuża gwerra taħt il-baħar kontra t-tbaħħir merkantili .
L-unità tal-kmand saret importanti meta d-diversi stati nazzjonali bdew jikkoordinaw attakki u difiżi. Taħt il-pressjoni t' attakki orribbli Ġermaniżi li bdew fil-21 ta' Marzu, 1918, l-Entente eventwalment issetiljat taħt il-Fied Marshal Ferdinand Foch . Il-Ġermaniżi ġeneralment mexxew lill-Poteri Ċentrali, għalkemm l-awtorità Ġermaniża naqset u l-linji ta' kmand saru konfużi lejn l-aħħar tal-gwerra.
L-istrateġija tal-Ewwel Gwerra Dinjija kienet iddominata mill-“Ispirtu tal-Offensiva”, fejn il-ġeneri rrikorrew kważi għall-mistika f’termini ta’ “attitudni” personali tas-suldat sabiex ikissru l-istaġnar; dan ma wassal għal xejn ħlief qatla mdemmija hekk kif truppi fi gradi mill-qrib sparaw il- machine guns. Kull naħa żviluppat teżi alternattiva. L-Ingliżi taħt Winston Churchill żviluppaw gwerra tat-tankijiet, li biha eventwalment rebħu l-gwerra. Il-Ġermaniżi żviluppaw "duttrina ta' awtonomija", il-prekursur ta' kemm blitzkrieg kif ukoll tattiċi moderni tal-infanterija, billi jużaw gruppi ta' stormtroopers, li kienu javvanzaw fi gruppi żgħar li jkopru b'mod reċiproku minn kopertura għal oħra b' "awtonomija" biex jisfruttaw kwalunkwe dgħjufija li skoprew fid-difiżi tal-għadu . Kważi l-kmandanti kollha blitzkrieg tat-Tieni Gwerra Dinjija, partikolarment Erwin Rommel, kienu stormtroopers fl-Ewwel Gwerra Dinjija. Wara t- Trattat ta' Brest-Litovsk, il-Ġermanja nediet u kważi rnexxielha f'offensiva finali. Madankollu, it-tattiċi l-ġodda tal-awtonomija wrew dgħjufija f’termini ta’ koordinazzjoni u direzzjoni ġenerali. L-offensiva ta’ Marzu, intenzjonata biex iddaħħal feles bejn l-armata Franċiża u dik Brittanika, iddawwar fuq din tal-aħħar u teqridha, tilfet id-direzzjoni u saret immexxija mill-kisbiet territorjali tagħha, u l-iskop oriġinali tagħha ġie ttraskurat.
L-Ewwel Gwerra Dinjija spiċċat meta l-kapaċità tal-armata Ġermaniża li tiġġieled tant naqset li l-Ġermanja talbet kundizzjonijiet ta’ paċi. Il-militar Ġermaniż, eżawrit mill-isforzi tal-offensivi ta’ Marzu u skoraġġut mill-falliment tagħhom, ġie megħlub għall-ewwel darba serjament waqt il-Battalja ta’ Amiens (8-11 ta’ Awwissu 1918) u l-front tal-pajjiż Ġermaniż daħal f'rewwixta ġenerali minħabba nuqqas ta’ ikel u qerda tal- ekonomija. Ir-rebħa għall-Entente kienet kważi assigurata minn dak il-punt, u l-fatt tal-impotenza militari tal-Ġermanja ġie misjuq lejn id-dar fil-mitt jum ta’ wara. F'dan iż-żmien, l-Entente qalbet il-kisbiet li kienu għamlu l-Ġermaniżi fl-ewwel parti tas-sena, u l-Armata Brittanika (immexxija mill-Kanadiżi u l-Awstraljani) fl-aħħar kissret is-sistema difensiva ta' Hindenburg .
Għalkemm il-metodi tiegħu huma dubjużi, il-Field Marixxall tal-Gran Brittanja Haig fl-aħħar mill-aħħar ġie ppruvat korrett fil-viżjoni strateġika kbira tiegħu: "Ma nistgħux nittamaw li nirbħu sakemm inkunu megħluba lill-Armata Ġermaniża." Sa tmiem il-gwerra, l-aqwa truppi Ġermaniżi kienu nqatlu u l-bqija kienu taħt pressjoni kontinwa fuq il-partijiet kollha tal-Front tal-Punent. Dan kien konsegwenza parzjali ta' provvista kważi bla tarf ta' rinforzi Amerikani friski (li l-Ġermaniżi ma setgħux ilaħħqu magħhom) u f'parti mill-industrija fl-aħħar iforni lill-armati mdgħajfa ta' l-Entente bil-qawwa tan-nar biex jissostitwixxu l-irġiel li ma kellhomx (filwaqt li l-Ġermanja kellha bżonn ta' kull xorta ta' materjali grazzi għall-imblokk navali). Il-linji interni għalhekk saru bla sens peress li l-Ġermanja ma kellha xejn aktar x'toffri lill-alleati tagħha. Ir-riffieda eventwalment waqgħu, iżda biss minħabba li huma stess ma kinux aktar appoġġjati.
Ir-rwol tat-tank fl-istrateġija tal-Ewwel Gwerra Dinjija ħafna drabi ma jkunx mifhum sew. Is-sostenituri tagħha rawha bħala l-arma tar-rebħa, u ħafna osservaturi minn dak iż-żmien akkużaw lill-kmandi għoljin (speċjalment l-Ingliżi) b’vista qasira f’din il-kwistjoni, partikolarment fid-dawl ta’ dak li kisbu t-tankijiet minn dakinhar. Madankollu, il-limitazzjonijiet tat-tank tal-Ewwel Gwerra Dinjija, imposti mil-limiti tat-teknoloġija tal-inġinerija kontemporanja, iridu jkunu mifhuma. Kienu jimxu bil-mod (l-irġiel setgħu jiġru, u spiss jimxu, aktar malajr); vulnerabbli (għall-artillerija) minħabba d-daqs tagħhom, goffi u inkapaċi li jġorru armi kontra xi ħaġa ħlief munizzjon ta' xkubetta u pistoli; estremament skomdi (kundizzjonijiet ġewwa fihom ħafna drabi ta' inkapaċita għall-ekwipaġġi bid-dħaħen tal-magni u s-sħana, u jġennuk bl-istorbju); u ħafna drabi inaffidabbli (spiss jonqsu milli jagħmluha għall-miri tagħhom minħabba ħsarat fil-magna jew makkinarju ieħor). Dan kien il-fattur wara ż-żamma apparentement traskurata ta’ korpi kbar ta’ kavallerija, li anke fl-1918, b’armati mhux mekkanizzati kompletament, kienu għadhom l-unika forza armata li kapaċi timxi b’mod sinifikanti aktar malajr minn infantrija bil-mixi. Kien qabel ma mmaturat it-teknoloġija rilevanti (fl-inġinerija u l-komunikazzjoni) bejn il-gwerer li t-tank u l-ajruplan setgħu jiġu msawra fil-forza kkoordinata meħtieġa biex verament terġa' tirrestawra l-manuvra għall-gwerra.
Inter gwerra
Fis-snin ta’ wara l-Ewwel Gwerra Dinjija, żewġ teknoloġiji li kienu ġew introdotti matul dak il-kunflitt, l- ajruplan u t-tank, saru s-suġġett ta’ studju strateġiku.
It-teorist ewlieni tal-qawwa tal-ajru kien il-ġeneral Taljan Giulio Douhet, li kien jemmen li l-gwerer futuri kienu se jintrebħu jew jintilfu fl-arja. Il-forza tal-ajru twettaq l-offensiva, u r-rwol tal-forzi tal-art ikun difensiv biss. Id-duttrina ta’ Douhet dwar il -bumbardament strateġiku kienet tfisser li jolqot il-qalba tal-għadu—l-ibliet, l-industrija u l-komunikazzjonijiet tiegħu. Il-qawwa tal-ajru b'hekk tnaqqas ir-rieda u l-kapaċità tiegħu li jiġġieled. F'dan iż-żmien l-idea tal-aircraft carrier u l-kapaċitajiet tagħha wkoll bdiet tbiddel il-ħsieb f'dawk il-pajjiżi bi flotot kbar, iżda imkien daqs kemm fil-Ġappun. Ir-Renju Unit u l-Istati Uniti jidhru li raw it-trasportatur (carrier) bħala arma difensiva, u d-disinji tagħhom kienu jirriflettu dan; in-Navy Imperial Ġappuniża jidher li żviluppaw strateġija offensiva ġdida bbażata fuq il-projezzjoni tal-qawwa li dawn għamlu possibbli.
Il-ġeneral Brittaniku JFC Fuller, il-perit tal-ewwel battalja kbira tat-tank f'Cambrai, u l-kontemporanju tiegħu, BH Liddell Hart, kienu fost l-aktar difensuri prominenti tal-mekkanizzazzjoni u l-motorizzazzjoni tal-armata fil-Gran Brittanja. Fil-Ġermanja, ġew stabbiliti gruppi ta' studju minn Hans von Seeckt, kmandant tar-Reichswehr Truppenamt, għal 57 qasam ta' strateġija u tattika biex jitgħallmu mill-Ewwel Gwerra Dinjija u biex jadattaw l-istrateġija biex jevitaw l-istaġnar u mbagħad it-telfa li kienu sofrew. Kollha jidhru li raw il-valur tax-xokk strateġiku tal-mobilità u l-possibbiltajiet ġodda li saru possibbli mill-forzi motorizzati. It-tnejn raw li l- vettura tal-ġlied korazzata wriet qawwa tan-nar, mobilità u protezzjoni. Il-Ġermaniżi jidher li raw b’mod aktar ċar il-ħtieġa li l-fergħat kollha tal-Armata jkunu kemm jista’ jkun mobbli biex jiġu mmassimizzati r-riżultati ta’ din l-istrateġija. Id-difiżi statiċi tat-trinka u l-magna ġew miċħuda u irrestawraw l-prinċipji strateġiċi tal-manuvra u l-offiża. Madankollu, kienet l-Armata Brittanika li kienet l-unika waħda tassew mekkanizzat fil-bidu tat-Tieni Gwerra Dinjija, il-Ġermaniżi kienu għadhom jiddependu fuq il-ġbid taż-żwiemel għal porzjon kbir tal-artillerija tagħhom.
Il-Maġġur Ġermaniż innovattiv (aktar tard Ġenerali) Heinz Guderian żviluppa l-parti motorizzata ta’ din l-istrateġija bħala l-kap ta’ wieħed mill-gruppi Truppenamt u seta’ inkorpora l-ideat ta’ Fuller u Liddell Hart biex jamplifika l-effett innovattiv tal- Blitzkrieg li deher użat mill-Ġermanja kontra l-Polonja fl-1939 u wara kontra Franza fl-1940. Franza, li kienet għadha impenjata għal strateġiji stazzjonarji tal-Ewwel Gwerra Dinjija, kienet kompletament sorpriża u sommarjament megħluba mid-duttrina tal-armi magħquda mobbli tal-Ġermanja u l-Korp Panzer ta' Guderian.
Il-bidla teknoloġika kellha effett enormi fuq l-istrateġija, iżda ftit effett fuq it- tmexxija . L-użu tat-telegraf u tar-radju aktar tard, flimkien ma' trasport imtejjeb, ippermettew il-moviment mgħaġġel ta' għadd kbir ta' suldati. Wieħed mill-faċilitaturi ewlenin tal-Ġermanja fil-gwerra mobbli kien l-użu tar-radjijiet, li tpoġġa wieħed f'kull tank. Madankollu, in-numru taʼ rġiel li uffiċjal wieħed jistaʼ jikkontrolla b’mod effettiv kien, jekk xejn, naqas. Iż-żidiet fid-daqs tal-armati wasslu għal żieda fin-numru ta 'uffiċjali. Għalkemm il-gradi tal-uffiċjali fl-Armata tal-Istati Uniti ntefħu, fl-armata Ġermaniża l-proporzjon ta' uffiċjali għal irġiel totali baqa' stabbli.
It-Tieni Gwerra Dinjija
Ġermanja
Qabel il-gwerra
Il-Ġermanja ta’ bejn il-gwerer kellha bħala l-għanijiet strateġiċi ewlenin tagħha t-twaqqif mill-ġdid tal-Ġermanja bħala qawwa kbira Ewropea u l-annullament sħiħ tat-
trattat ta’ Versailles tal-1919.
Wara li Adolf Hitler u l-partit Nazista ħadu l-poter fl-1933, l-għanijiet politiċi tal-Ġermanja kienu jinkludu wkoll l-akkumulazzjoni ta ' Lebensraum ("spazju tal-għajxien") għar-"razza" Ġermanika u l-eliminazzjoni tal-Komuniżmu bħala rivali politiku għan- Nażiżmu . Il-qerda tal-Lhud Ewropew, filwaqt li mhux strettament għan strateġiku, kien għan politiku tar-reġim Nażista marbut mal-viżjoni ta’ Ewropa ddominata mill-Ġermaniż, u speċjalment mal- Generalplan Ost għal Lvant depopulat li l-Ġermanja setgħet tikkolonizza.
Sa nofs is-snin tletin, il-kapaċità tal-Ġermanja li tirrealizza dawn l-għanijiet kienet limitata mill-pożizzjoni militari u ekonomika mdgħajfa tagħha. L-istrateġija ta' Hitler kienet tinvolvi l-bini tas-saħħa militari u ekonomika Ġermaniża permezz ta' armament mill-ġdid, filwaqt li fittxet li tevita gwerra bikrija permezz ta' impenn diplomatiku ma' Franza, il-Gran Brittanja u (aktar tard) l -Unjoni Sovjetika ( Patt Stalin-Hitler ta' Awwissu 1939). Wieħed wieħed, Hitler b'suċċess ċaħad it-termini tat-trattat ta' Versailles, uża diplomazija u ħila biex jevita li tiskatta l-gwerra. Wara li beda l-armament mill-ġdid fl-1935, wettaq l -okkupazzjoni mill-ġdid tar-Rhineland fl-1936, u mbagħad l-annessjoni diplomatika tal-Awstrija (
Anschluss) u taċ-Ċekoslovakkja fl-1938 u l-1939( Ftehim ta 'Munich, Settembru 1938).
Din l-istrateġija politika riskjuża kienet inizjalment ta' suċċess, billi kkonsolidat l-appoġġ intern għar-reġim Nażista u saħħet bil-kbir il-pożizzjoni strateġika tal-Ġermanja.
Iżda l-annessjoni ta’ Marzu 1939 taċ-Ċekoslovakkja, bi ksur tal-Ftehim ta’ Munich iffirmat xhur biss qabel, ġiegħlet bidla fil-politika Franko-Brittaniku minn enfasi fuq l-evitar tal-gwerra ( Appeasement ) għal enfasi fuq it-tħejjija tal-gwerra, li kienet ikkaratteristikata bid-dikjarazzjoni importanti tal -garanziji Franko-Ingliżi tal-indipendenza Pollakka. Meta l-Ġermanja invadiet il-Polonja f'Settembru 1939, il-Gran Brittanja u Franza ddikjaraw gwerra (3 ta' Settembru 1939).
Strateġija tal-gwerra
L-istrateġija ta' Hitler għall-gwerra ġiet stabbilita f'Mein Kampf (1925/1926). Huwa diskuss jekk Hitler kellux l-intenzjoni ta’ konkwista globali jew biss Ewropea, jew jekk kellux pjan għall-gwerra minn qabel; ara politika barranija Nazista (dibattitu storijografiku) . F'Mein Kampf, Hitler kien immaġina gwerra qasira kontra Franza, u mbagħad il-konkwista tal-USSR. Huwa kien assuma ħażin li l-Gran Brittanja kienet se tkun alleat Ġermaniż fil-punent kontra Franza, u għalhekk ma pprevedix gwerra mtawla fil-punent.
Ladarba t-Tieni Gwerra Dinjija kienet bdiet bi Franza u l-Gran Brittanja bħala alleati, l-istrateġija Ġermaniża kellha l-għan li tirbaħ gwerra qasira fi Franza u li ġġiegħel lill-Gran Brittanja toqgħod fuq il-mejda tan-negozjati. Wara l- konkwista ta' Franza f'Mejju–Ġunju 1940, ir-rifjut ta' Churchill li jċedi jew li jinnegozja b'termini favorevoli għall-Ġermanja poġġa l-azzard Ġermaniż fil-periklu. Il-Ġermanja ma setgħetx tlaħħaq mal-Gran Brittanja fuq il-baħar miftuħ u ma kinitx ippreparat l-armata tagħha għal operazzjonijiet madwar il-Kanal Ingliż. Minflok, il- Wehrmacht ittamat li tifga l-ekonomija tal-Gran Brittanja permezz tas-suċċess fil- Battalja tal-Atlantiku (1939–1945) u l- Battalja tal-Gran Brittanja (1940).
F'Ġunju 1941 il-Ġermanja invadiet l- USSR ( Operazzjoni Barbarossa ) biex twettaq it-tieni parti tal-istrateġija ta 'Hitler. Il-pjan tal-kampanja ppreveda li jegħleb lill-USSR f'kampanja waħda tas-sajf / tal-ħarifa, iżda Barbarossa naqas milli jilħaq l-għanijiet ewlenin tiegħu. F'Diċembru 1941 il- Ġappun attakka l-Istati Uniti u l-Ġermanja ddikjarat gwerra lill-Istati Uniti ftit wara. Matul is-sajf u l-ħarifa tal-1942, l-istrateġija Ġermaniża biex tirbaħ il-gwerra baqgħet ibbażata fuq it-telfa tal-USSR.
Il-Brittaniċi
Mill- Entente Cordiale li kienet rebħet l-Ewwel Gwerra Dinjija, l-istrateġija tal-Gran Brittanja għall-gwerra kontinentali kienet ibbażata fuq alleanza ma' Franza u aktar tard sforzi bla suċċess biex jiġu involuti l-Italja Faxxista u l-USSR fi sforz biex trażżan il-Ġermanja. Iffaċċjata biż-żieda tal-poter ta' Hitler fil-kontinent fl-1933, u mdgħajfa ekonomikament mid-Depressjoni l-Kbira, il-Gran Brittanja fittxet inizjalment biex tevita jew ittardja l-gwerra permezz tad-diplomazija (Appeasement), filwaqt li fl-istess ħin terġa' tarma (Politika Ewropea ta' Neville Chamberlain) . Ingħatat enfasi għall-armament mill-ġdid lill-forzi tal-ajru bil-ħsieb li dawn ikunu l-aktar utli fi kwalunkwe gwerra futura mal-Ġermanja.
Sal-1939, l-isforzi tal-Alleati biex jevitaw il-gwerra kienu fallew, u l-Ġermanja kienet iffirmat alleanzi kemm mal-Italja (Patt tal-Azzar) kif ukoll mal-USSR (Patt Molotov–Ribbentrop). F'Awwissu 1939, fi sforz finali biex trażżan il-Ġermanja, il-Gran Brittanja u Franza ġabu l-indipendenza Pollakka ( alleanza militari Anglo-Polonka ).
Malli faqqgħet il-gwerra f’Settembru tal-1939, ir-riarmament Brittaniku kien għadu ma kienx lest, għalkemm ir-Royal Air Force kienet ġiet estiża ħafna u programmi għal inġenji tal-ajru u tagħmir ġdid bħad-difiżi tar-radar kienu għadhom kemm qed iseħħu. Il-Gran Brittanja baqgħet inkapaċi għal operazzjonijiet offensivi ħlief għall-bumbardamenti strateġiċi, u dan kien relattivament ineffettiv fil-gwerra bikrija.
Wara l-waqgħa ta’ Franza f’nofs l-1940 u d-dħul Taljan fil-gwerra fuq in-naħa tal-Assi, il-Gran Brittanja u l-alleati tagħha tal-commonwealth sabu ruħhom waħedhom kontra l-biċċa l-kbira tal-Ewropa. L-istrateġija Brittanika kienet waħda tas-sopravivenza, tiddefendi l-gżejjer Brittaniċi direttament fil-Battalja tal-Gran Brittanja u indirettament billi għelbet lill-Ġermanja fil-Battalja tal-Atlantiku u l-poteri magħquda tal-Assi fil-Kampanja tal-Afrika ta' Fuq . Matul dan il-perjodu, u sal-invażjoni Ġermaniża tal-USSR f'Ġunju 1941, ma kien hemm l-ebda possibbiltà li l-Gran Brittanja tirbaħ il-gwerra waħedha, u għalhekk l-Istrateġija Brittanika kellha l-għan li ddaħħal l-Istati Uniti fil-gwerra man-naħa tal-alleati. Il-Prim Ministru Churchill iddedika ħafna mill-isforzi diplomatiċi tiegħu għal dan il-għan. F'Awwissu 1941, fil- Konferenza tal-Atlantiku ltaqa' mal-President tal-Istati Uniti Roosevelt fl-ewwel minn ħafna laqgħat ta' żmien il-gwerra fejn l-istrateġija tal-gwerra alleata ġiet deċiża b'mod konġunt.
F'Diċembru 1941, wara l-attakk Ġappuniż fuq Pearl Harbor, l-Istati Uniti daħlu fil-gwerra. Il-Gran Brittanja issa kienet ukoll fi gwerra mal-Ġappun imperjali, li l-forzi tiegħu kkaġunaw telfiet mgħaġġla fuq il-forzi Brittaniċi fl-Asja, fejn ħatfu Ħong Kong, Malaja, Singapor u Burma. Madankollu, Churchill esprima l-fehma li bid-dħul tal-Istati Uniti fil-gwerra, ir-rebħa aħħarija kienet assigurata għall-Alleati. "Il-bqija kollu kien biss l-applikazzjoni xierqa ta' forza kbira". Minn dan il-punt 'il quddiem, l-istrateġija tal-Alleati, minbarra l-USSR, hija indirizzata aħjar bħala Strateġija Alleata konġunta
Alleati Ewropej
F'Diċembru 1941, fil- Konferenza Arcadia, il-mexxejja Alleati qablu mal-prinċipju "il- Ġermanja l-ewwel " li bih il-Ġermanja kellha tiġi megħluba l-ewwel, u mbagħad il-Ġappun. Madankollu, il-forzi tal-art Alleati ma jkunux kapaċi jinvadu l-kontinent tal-Ewropa għal snin sħaħ, anke meta Joseph Stalin ippressa biex l-alleati tal-punent itaffu l-pressjoni fuq il-front tal-Lvant. L-appoġġ għall-isforz tal-gwerra Sovjetiku kien element sinifikanti tal-istrateġija Alleata, u għajnuna sinifikanti ġiet mibgħuta lill-USSR permezz tal-programm Lend-Lease .
Il-gwerra strateġika, u speċjalment il-bumbardament strateġiku, kienet komponent ta' appoġġ tal-istrateġija Alleata. Sa l-1942 u l-1943, l-Alleati gradwalment rebħu l-gwerra fuq il-baħar u fl-arja, imblukkaw il-Ġermanja u ssuġġettawha għal kampanja ta' bumbardament strateġiku ta' żieda fl-effettività matul it-Tieni Gwerra Dinjija .
F'Jannar 1943, fil- Konferenza ta' Casablanca, l-Alleati qablu li jitolbu l-konsenja bla kundizzjoni tal-Assi, għan tal-gwerra li kien jimplika l-okkupazzjoni fiżika tal-Ġermanja bil-forzi tal-art. Filwaqt li bnew is-saħħa għal invażjoni tal-Ewropa kontinentali, l-Alleati segwew strateġija indiretta billi invadew l-Ewropa min-Nofsinhar. Wara li għelbu l-forzi tal-Assi fl-Afrika ta' Fuq (l-invażjoni tal-Afrika ta' Fuq Franċiża), Sqallija u n-Nofsinhar tal-Italja ġew maħkuma, u dan wassal għat-telfa tal-Italja Faxxista. Churchill iffavorixxi b'mod speċjali strateġija tan-Nofsinhar, li timmira li tattakka l-"qiegħ artab" tal-Assi Ewropa permezz tal-Italja, il-Greċja u l-Balkani fi strateġija simili għall-idea tal-Ewwel Gwerra Dinjija ta' "knocking out the supports" ("twaqqa' l-appoġġi). Roosevelt iffavorixxa attakk aktar dirett mit-Tramuntana tal-Ewropa, u bl- Invażjoni tan-Normandija f'Ġunju 1944, il-piż tal-isforz Alleat inbidel għall-konkwista diretta tal-Ġermanja.
Mill-1944, hekk kif it-telfa Ġermaniża saret dejjem aktar inevitabbli, il-forma tal-Ewropa ta' wara l-gwerra assumiet importanza akbar fl-istrateġija tal-Alleati. Fit- Tieni Konferenza tal-Quebec f'Settembru 1944, l-Alleati qablu li jinqasmu u jiddisindustrijalizzaw il-Ġermanja megħluba sabiex jagħmluha b'mod permanenti inkapaċi li tagħmel il-gwerra skont il-Morgenthau Plan . Wara l-gwerra, dan il-pjan ġie abbandunat bħala li ma kienx jaħdem. Fil-Konferenza ta' Tehran, l-istrateġija Alleata adottat l-aħħar komponent ewlieni tagħha bl-aċċettazzjoni tal-kundizzjonijiet Sovjetiċi għal sfera ta' influwenza fl-Ewropa tal-Lvant, biex tinkludi l-Ġermanja tal-Lvant u Berlin.
Is-Sovjetiċi
L-istrateġija Sovjetika bikrija kellha l-għan li tevita jew ittardja l-gwerra, filwaqt li tiżviluppa l-kontroll tal-gvern ċentrali fuq l-istat u tespandi l-bażi industrijali. L-ekonomija u l-militar Sovjetiċi kienu dgħajfa, iżda kienu qed jespandu malajr fi proċess ta 'industrijalizzazzjoni intens. L-USSR kienet apertament ostili għall-Ġermanja Nażista għall-biċċa l-kbira tal-perjodu ta' qabel il-gwerra, iżda l-falliment ta' appeasement kkonvinċiet lil Stalin li l-Alleati kienu qed ifittxu b'mod attiv gwerra Nażista-Sovjetika. Il-gvern Sovjetiku ddubita li gwerra kontra l-Ġermanja tista' tiġi evitata. Madankollu, in-negozjati tkomplew sabiex, tal-inqas, jixtru l-ħin u jippermettu lis-Sovjetiċi jiżguraw il-fruntiera Sovjetika-Ġermaniża permezz ta' espansjoni u pressjoni fuq stati strateġikament importanti pperċepiti bħala alleati Ġermaniżi possibbli fi gwerra futura. L-iffirmar tal- patt Molotov-Ribbentrop ta lill-USSR il-libertà biex, fil-fehma tagħha, tippreserva azzjoni ostili min-nazzjonijiet tul il-fruntiera tal-Punent tagħha.
L-invażjoni fil- kampanja Barbarossa tal-1941 waslet aktar kmieni milli mistenni lit-tmexxija Sovjetika, u rriżultat fit-telf katastrofiku ta' aktar minn 4 miljun suldat Sovjetiku maqtula jew maqbuda. Madankollu, l-USSR irnexxielha twaqqaf l-avvanz Ġermaniż fil-periferija ta' Moska u Leningrad. Bi spiji li jipprovdu l-għarfien ċert li l-forzi Ġappuniżi fil-Lvant Imbiegħed ma kinux se jattakkaw is-Siberja, is-Sovjetiċi setgħu jittrasferixxu għadd kbir ta’ forzi b’esperjenza mill-Lvant Imbiegħed, u fix-Xitwa tal-1941/1942 użawhom biex jikkontroattakkaw lill- Ċentru tal-Grupp tal-Armata Ġermaniża quddiem Moska.
Hekk kif l-armata kienet qed tiġi megħluba u ċċedi l-art fl-attakk inizjali, saret operazzjoni ġiganteska biex titmexxa l-kapaċità ekonomika miż-żoni tal-Punent li kienu se jinqabżu, lejn ir-reġjuni tal-Lvant fl-Urali u l-Asja ċentrali li ma setgħux jintlaħqu mil-Ġermaniżi. Fabbriki sħaħ, inkluża l-forza tax-xogħol tagħhom, kienu sempliċement imċaqalqa, u dak li ma setax jittieħed inqered (" art maħruqa "). Bħala riżultat, anki jekk territorji enormi nqabdu mill-Ġermaniżi, il-potenzjal tal-produzzjoni tal-ekonomija Sovjetika ma kienx imħassar b'mod ekwivalenti, u l-fabbriki qalbu għall-produzzjoni tal-massa ta' tagħmir militari malajr. Anke qabel il-gwerra, l-industrijalizzazzjoni Sovjetika kienet ġabet il-PGD Sovjetiku għal livell bejn wieħed u ieħor ekwivalenti għall-Ġermanja. Għalkemm parti sinifikanti tal-popolazzjoni urbana kienet inqabdet mill-Ġermanja fil-kampanja tal-1941, l-ekonomija Sovjetika immedjatament marret f'qiegħ il-gwerra totali u dalwaqt kienet tegħleb l-ekonomija Ġermaniża f'materjal tal-gwerra.
Malajr deher evidenti li l-gwerra fil-lvant kienet se tkun bla ħniena u totali. L-istrateġija Sovjetika kienet għalhekk immirata biex tippreserva l-istat, bi kwalunkwe spiża, u mbagħad it-telfa u l-konkwista aħħarija tal-Ġermanja. Din l-istrateġija kienet ta’ suċċess. Sa l-1943, l-USSR kienet kunfidenti fir-rebħa finali u l-għan il-ġdid tal-istrateġija Sovjetika saret li tiżgura Ewropa favorevoli fiż-żmien ta' wara l-gwerra. Fil-Konferenza ta' Tehran ta' l-1943, Stalin kiseb kunsens għall- isfera Sovjetika fl-influwenza mill-alleati tiegħu tal-Punent.
il-Ġappuniżi
L-istrateġija Ġappuniża tat-Tieni Gwerra Dinjija kienet immexxija minn żewġ fatturi: ix-xewqa li jespandu t-territorji tagħhom fuq il-kontinent tal-Asja (iċ-Ċina u l-Mankurja), u l-ħtieġa li jiżguraw il-provvista ta' riżorsi mhux maħduma li ma kellhomx huma stess, partikolarment iż-żejt. Peress li t-tfittxija tagħhom wara l-ewwel ( konkwista tal-provinċji Ċiniżi ) pperikolat it-tieni ( bojkott taż-żejt mill-Istati Uniti u l-alleati tagħha),
Articles with unsourced statements from July 2012
il-gvern Ġappuniż ma ra l-ebda għażla oħra ħlief li jirbħu s-sorsi taż-żejt fix-Xlokk tal-Asja. Peress li dawn kienu kkontrollati mill-alleati Amerikani, il-gwerra mal-Istati Uniti kienet meqjusa bħala inevitabbli; għalhekk, il-mexxejja Ġappuniżi ddeċidew li l-aħjar ikun li l-ewwel tingħata daqqa qawwija lill-Istati Uniti. Dan ġie eżegwit fl-attakk ta 'Pearl Harbor, li xejjen il-flotta tal-battalja Amerikana.
Il-Ġappun ttama li l-Amerika se tieħu tant żmien biex tibni mill-ġdid, biex tkun tista' tirritorna bis-saħħa fil-Paċifiku; ikollha tqis il-bilanċ il-ġdid tal-poter bħala "fait accompli", u tinnegozja paċi. Madankollu, l-attakk fuq Pearl Harbor naqas milli jeqred il-miri kruċjali (trasportaturi tal-ajruplani u, l-aktar kruċjali għall-kapaċità tal-Ġappun li jżomm bażijiet tal-gżejjer, sottomarini) u injora oħrajn (farms tat-tankijiet taż-żejt, power station), għalhekk l-armata Navali Amerikana ma kenitx imdgħajfa biżżejjed biex tirtira. L-effett psikoloġiku wassal ukoll lill-popolazzjoni tal-Istati Uniti u lill-forzi armati biex jimmobilizzaw bis-sħiħ għall-gwerra. L-Asja tax-Xlokk ġiet maħkuma malajr (il-Filippini, l-Indokina, il-Malasja u l-Indji tal-Lvant Olandiżi). Wara li l-forza vitali tal-ġarr tal-ajruplani tal-Ġappun ġiet meqruda fil- Battalja ta' Midway, il-Ġappuniżi kellhom jerġgħu lura għal difiża iebsa li żammew għall-bqija tal-gwerra.
L-Amerikani
Billi kemm il-Ġappun kif ukoll l-Istati Uniti qed jiġġieldu gwerer fuq żewġ fronti (kontra xulxin fil-Paċifiku, u barra minn hekk l-Istati Uniti fl-Ewropa u l-Ġappuniżi fiċ-Ċina), il-qawwa ekonomika Amerikana ferm akbar ppermettiet lill-forzi tal-Istati Uniti biex jissostitwixxu t-telf tal-battalji b'mod konsiderevoli aktar malajr u biex eventwalment jirbħu lil-Ġappuniż. F'bosta battalji fuq il-ġarr tal-ajruplani, l-inizjattiva ttieħdet mill-Ġappuniżi, u wara l- Battalja ta 'Midway, il-flotta Ġappuniża iddgħajfet, u b'mod effettiv tat lill-Amerikani superjorità navali vasta.
Wara li l-Ġappuniżi ġew sfurzati fid-difensiva fit-tieni nofs tal-1942, l-Amerikani ġew iffaċċjati b'garniżjonjiet imsaħħa ħafna fuq gżejjer żgħar. Huma ddeċidew fuq strateġija ta' " Island Hopping ", li jħallu l-gwarniżjonjiet b'saħħithom waħedhom, sempliċement jaqtgħu l-provvista tagħhom permezz ta' imblokki navali u bumbardament, u jassiguraw bażijiet ta' operazzjoni fuq il-gżejjer difiżi ħafif minflok. L-aktar notevoli minn dawn il-battalji tal-gżejjer kienet il- Battalja ta' Iwo Jima, fejn ir-rebħa Amerikana wittiet it-triq għall- bumbardament mill-ajru tal-kontinent Ġappuniż, li laħaq il-qofol tiegħu fil- bumbardamenti atomiċi ta' Hiroshima u Nagasaki u l- Bombardament ta' Tokyo li ġiegħel lill-Ġappun iċedi.
L-Awstraljani
Ir-rabtiet storiċi tal-Awstralja mal-Gran Brittanja fissru li mal-bidu tat-Tieni Gwerra Dinjija l-armati tagħha ntbagħtu barra minn xtutha biex jikkontribwixxu għall-battalji fl-Ewropa. Il-biża' mit-tramuntana tant kienet sottovalutata li meta faqqgħet il-gwerra miftuħa mal-Ġappun, l-Awstralja stess kienet estremament vulnerabbli għall-invażjoni (pjanijiet ta' invażjoni possibbli kienu kkunsidrati mill-kmand għoli Ġappuniż, għalkemm kien hemm oppożizzjoni qawwija). Il-politika tal-Awstralja saret ibbażata kompletament fuq id-difiża domestika wara l-attakki fuq Pearl Harbor u l-assi Brittaniċi fin-Nofsinhar tal-Paċifiku. Waqt li sfida l-oppożizzjoni qawwija Brittanika, il-Prim Ministru Awstraljan John Curtin fakkar fil-biċċa l-kbira tat-truppi mill-kunflitt Ewropew għad-difiża tan-nazzjon.
Id-duttrina difensiva tal-Awstralja rat kampanja ħarxa miġġielda tul il- binarju Kokoda fil -Ginea Ġdida . Din il-kampanja fittxet li tkompli tiġġebbed il-linji tal-provvista Ġappuniżi, u tevita l-invażjoni tal-kontinent Awstraljan sal-wasla ta' truppi Amerikani friski u r-ritorn ta' suldati Awstraljani veterani mill-Ewropa. Dan jista' jitqies bħala varjant tal-istrateġija tal-gwerra tal-attrizzjoni, fejn id-difensur—minn neċessità—kellu jżomm lill-aggressur f'linja difensiva semi-statika, aktar milli jaqa' lura quddiem numri superjuri. Dan il-metodu huwa f'kuntrast qawwi mal-politika Russa tal-art maħruqa kontra Napuljun fl-1812, fejn id-difensuri ċedew it-territorju domestiku favur li jevitaw battalja miftuħa. Fiż-żewġ każijiet in-nuqqas ta’ provvisti kien ta’ suċċess biex jonqos l-attakki, wara sforzi difensivi eżawrjenti.
L-istrateġija taċ-Ċina Komunista
Il-mexxej Komunista Ċiniż Mao Zedong żviluppa strateġija militari msejħa gwerra tan-nies . Hija kellha l-għan li toħloq u żżomm l-appoġġ tal-popolazzjoni lokali, u tiġbed l-għadu fil-fond fl-intern fejn il-forza li tadotta l-istrateġija teżawrixxihom permezz ta' taħlita ta' gwerrilli u gwerra konvenzjonali.
L-istrateġija kienet użata għall-ewwel darba mill- Komunisti kontra l-forzi tal- Gvern Nazzjonalista mmexxi minn Chiang Kai-shek fil- Gwerra Ċivili Ċiniża fis-snin tletin. Matul u wara l-Marċ Twil iebes, il-forzi Komunisti, li tnaqqsu b'mod drammatiku minħabba l-eżawriment fiżiku, il-mard u l-gwerra, kienu fil-periklu tal-qerda mill-forzi Nazzjonalisti li kienu qed isegwu. Mao mbagħad ikkonvinċa uffiċjali politiċi oħra ta’ grad għoli fil-partit biex jiksbu l-appoġġ tal-popolazzjoni lokali filwaqt li jiġġieldu triqthom lejn it-Tramuntana mill-forzi Nazzjonalisti. Ftit wara huwa fformula l-kunċett tal-gwerra tan-nies, u wiegħed programmi ta' riforma tal-art lill-popolazzjoni lokali u l-eżekuzzjoni tas-sidien lokali fiż-żoni li jikkontrollaw il-Komunisti. L-użu ta' din l-istrateġija mhux biss żamm lit-tmexxija Komunista milli tikkollassa, iżda wkoll qajjem appoġġ popolari madwar iċ-Ċina, li eventwalment ippermettilhom jieħdu kontroll totali fuq il-kontinent Ċiniż.
Il-gwerra tal-poplu mhix biss strateġija militari iżda wkoll waħda politika. Fil-formulazzjoni oriġinali tagħha minn Mao Zedong, il-gwerra tan-nies tisfrutta l-ftit vantaġġi li moviment rivoluzzjonarju żgħir għandu kontra l-poter ta' gvern inkluż armata kbira u mgħammra tajjeb. Il-gwerra tan-nies tevita b'mod strateġiku battalji deċiżivi, peress li l-forza militari ċkejkna tagħhom faċilment tiġi megħluba f'konfrontazzjoni sħiħa mal-armata tal-gvern. Minflok, jiffavorixxi strateġija ta' tliet stadji ta' gwerra fit-tul, li tinvolvi ruħha biss f' battalji magħżula bir-reqqa li jistgħu jintrebħu b'mod realistiku. Li tiddependi fuq il-popolazzjoni lokali u tuża gruppi militari żgħar, tiżgura li hemm ftit problemi dwar il-loġistika u l-provvisti.
Fl-ewwel stadju, il-forza rivoluzzjonarja twaqqaf f'żona remota b'terren muntanjuż jew foresti fejn l-għadu tagħha huwa dgħajjef, u tipprova tistabbilixxi fortizza lokali magħrufa bħala żona bażi rivoluzzjonarja. Hekk kif jikber fil-poter, jidħol fit-tieni stadju, jistabbilixxi żoni bażi rivoluzzjonarji oħra, fejn jista’ jeżerċita poter ta’ tmexxija u jikseb appoġġ popolari permezz ta’ programmi politiċi, bħar-riforma tal-art. Eventwalment fit-tielet stadju, il-moviment għandu saħħa biżżejjed biex iddawwar u jaqbad bliet ta' daqs dejjem jiżdied, sakemm finalment jaħtaf il-poter fil-pajjiż kollu.
Fi ħdan l-Armata l-Ħamra Ċiniża, li aktar tard tissejjaħ bħala l -Armata tal-Ħelsien tal-Poplu, il-kunċett tal-Gwerra tal-Poplu kien il-bażi ta' strateġija kontra l-forzi Ġappuniżi u Nazzjonalisti, u wkoll kontra invażjoni Russa ipotetika taċ-Ċina. Il-kunċett tal-gwerra tan-nies sar inqas importanti bil-kollass tal-Unjoni Sovjetika u l-possibbiltà dejjem tikber ta' kunflitt mal-Istati Uniti dwar it-Tajwan.
L-istrateġija ġiet utilizzata fil-bidu tas-snin ħamsin mill- Armata tal-Voluntiera tal-Poplu ffurmata bil-għaġla matul il -Gwerra Koreana, biex tiġbor appoġġ mill-popolazzjoni lokali Koreana biex tirbaħ il-gwerra billi tmexxi l-forzi tan- Nazzjonijiet Uniti mill-peniżola. Fil-battalji tal-wied tax- xmara Chongchon u l- Lag Changjin, l-armata impjegat tattiċi ta' gwerilliera fuq skala sħiħa, wara d-duttrina tal-gwerra tan-nies. Madankollu, hekk kif imxew lejn in-Nofsinhar taħt l-ordnijiet severi ta’ Mao wara r-rebħiet deċiżivi tagħhom fit-Tramuntana tal-Korea, ġew milqugħa minn popolazzjoni tan-Nofsinhar indifferenti u kultant ostili li, minkejja l-intimidazzjoni, ma kinux lesti li jgħinuhom. Dan żammhom milli jegħlbu l-forzi tan-NU fil-Korea u, wara r-rebħa miġġielda tagħhom fit- Tielet Battalja ta' Seoul, ġew megħluba fil-beraħ mill-forzi tan-NU fil-konklużjoni tal- Kampanja tat-Tielet Fażi tagħhom. Aktar tard il-gwerra nbidlet fi staġnar ta 'sentejn konfrontazzjoni bejn il-forzi opposti. Għalhekk, snin wara l-gwerra, il-gvern Ċiniż beda serje ta' modernizzazzjoni u professjonalizzazzjoni tal-armata li jibdlu radikalment il-kunċett tal-istrateġija, u fis-snin tmenin u disgħin il-kunċett tal-gwerra tan-nies inbidel biex jinkludi aktar armi ta' teknoloġija avvanzata.
L-istrateġija tal-gwerra tan-nies kienet użata wkoll f'pajjiżi madwar id-dinja bħal Kuba, in- Nikaragwa, in- Nepal, il- Filippini, ir- Renju Unit (fejn l- IRA kienet fir-ribelljoni fl -Irlanda ta' Fuq u applikat din l-istrateġija għall-gwerra urbana) u bnadi oħra. Il-gwerra tal-poplu fl-ewwel tliet pajjiżi msemmija kienet ta’ suċċess spettakolari, li mmarkat tranżizzjonijiet tal-gvern f’dawn il-pajjiżi, filwaqt li f’postijiet oħra bħall- Perù ma rnexxietx. Il-gwerra tan-nies fil-Filippini li kienet ilha impjegata mill-insurġenti New People's Army, madankollu, għamlet ir- ribelljoni Komunista l-itwal fl-istorja tad-dinja. Fl- Indja u fit- Turkija għad hemm insurġenzi għaddejjin fejn ir-ribelli jużaw din l-istrateġija.
Gwerra Bierda
L-istrateġija tal- Gwerra Bierda kienet dik tat- trażżin, u kienet ġenerazzjoni ddominata mit-theddida tal-qerda totali tad-dinja permezz tal-użu tal -armi nukleari . Id- deterrenza kienet parti mit-trażżin permezz ta' intimidazzjoni retributtiva mir-riskju ta ' qerda assigurata b'mod reċiproku . Bħala konsegwenza, kienet ukoll gwerra li fiha ma ġewx skambjati attakki bejn iż-żewġ rivali ewlenin, l-Istati Uniti u l-Unjoni Sovjetika. Minflok, il-gwerra ġiet miġġielda permezz ta' prokuri. Minflok kienet prinċipalment limitata għall-Ewropa jew il-Paċifiku, id-dinja kollha kienet il-kamp tal-battalja, b'pajjiżi aktar milli armati jaġixxu bħala atturi ewlenin. L-unika regola kostanti kienet li t-truppi ta 'l-Unjoni Sovjetika u l-Istati Uniti ma setgħux jiġġieldu b'mod ċar ma' xulxin. L-istrateġija militari kienet tinvolvi setgħat bipolari ma’ atturi globali li setgħu jolqtu avversarju b’qerda debilitanti nazzjonalment fi kwistjoni ta’ minuti mill-art, l-ajru u l-baħar.
Bil-miġja ta ' armi ta' qerda tal-massa li jistgħu jiddeċiedu gwerra waħedhom, l-istrateġiji tbiegħdu minn fokus fuq l-applikazzjoni ta' armi konvenzjonali għal fokus akbar fuq l- ispjunaġġ u l-valutazzjoni tal-intelliġenza, speċjalment wara l-espożizzjoni tal- Spiji atomiċi .
Id-differenza bejn it-tattiċi, l-istrateġija u l-istrateġija kbira bdiet tinħall matul il-Gwerra Bierda hekk kif it-teknoloġiji tal-kmand u tal-komunikazzjoni tjiebu aktar, fil-forzi armati tal-ewwel dinja. Il-forzi armati tat- tielet dinja kkontrollati miż-żewġ superpotenzi sabu li l-istrateġija kbira, l-istrateġija u t-tattiċi, jekk xejn, imxew aktar 'il bogħod minn xulxin hekk kif il-kmand tal-armati waqa' taħt il-kontroll tal-mexxejja tas-superpotenzi.
Gwerrieri kesħin Amerikani bħal Dean Acheson u George C. Marshall malajr għarfu li ċ-ċavetta għar-rebħa kienet it-telfa ekonomika tal-Unjoni Sovjetika. L-Unjoni Sovjetika kienet adottat pożizzjoni aggressiva ta' espansjoniżmu Komunista wara t-tmiem tat-Tieni Gwerra Dinjija, bl-Istati Uniti u l-flotta b'saħħitha tagħha malajr sabu li kellha tiddefendi b'mod aggressiv ħafna mid-dinja mill-Unjoni Sovjetika u t-tixrid tal-komuniżmu .
Strateġiji matul il-Gwerra Bierda ttrattaw ukoll attakk nukleari u ritaljazzjoni. L-Istati Uniti u n-NATO żammew politika ta ’ first strike limitat matul il-Gwerra Bierda. F'każ ta' attakk Sovjetiku fuq il-Front tal-Punent, li jirriżulta fi avvanz, l-Istati Uniti kienet tuża armi nukleari tattiċi biex twaqqaf l-attakk. L-Unjoni Sovjetika kienet se twieġeb b'attakk nukleari sħiħ, li jirriżulta f'attakk simili mill-Istati Uniti, bil-konsegwenzi kollha li l-iskambju kien jinvolvi.
B’kuntrast, l-istrateġija Sovjetika fil-Gwerra Bierda kienet iddominata mix-xewqa li tipprevjeni, akkost ta’ kollox, ir-rikorrenza ta’ invażjoni tal-art Russa. L-Unjoni Sovjetika nominalment adottat politika ta ' mhux l-ewwel użu, li fil-fatt kienet pożizzjoni ta' tnedija fuq twissija. Minbarra dan, l-USSR adattat sa ċertu punt għall-bidliet prevalenti fil-policies strateġiċi tan-NATO li huma maqsuma b'perjodi bħal:
Strateġija ta' ritaljazzjoni massiva (1950s) (стратегия массированного возмездия Articles containing Russian-language text )
Strateġija ta' reazzjoni flessibbli (1960s) ( Articles containing Russian-language text стратегия гибкого реагирования )
Strateġiji ta' theddid u trażżin realistiċi (1970s) (стратегия реалистического устрашения или сдерживания Articles containing Russian-language text )
Strateġija ta' konfrontazzjoni diretta (1980s) (стратегия прямого противоборства Articles containing Russian-language text ) li wieħed mill-elementi tiegħu sar l-armi ġodda ta' mira ta' preċiżjoni għolja effettivi ħafna.
Inizjattiva ta' Difiża Strateġika (magħrufa wkoll bħala "Star Wars") matul l-iżvilupp tagħha tas-snin 80 ( стратегическая оборонная инициатива – СОИ Articles containing Russian-language text ) li saret parti ċentrali tad-duttrina strateġika bbażata fuq il-konteniment tad-Difiża.
Fortunatament għan-naħat kollha, it-Tielet Gwerra Dinjija nukleari kollha bejn in-NATO u l-Patt ta’ Varsavja ma seħħitx. L-Istati Uniti reċentement (April 2010) irrikonoxxiet bidu ġdid għall-politika nukleari tagħha li jiddeskrivi l-iskop tal-armi bħala "primarjament" jew "fundamentalment" biex jiskoraġġixxi jew jirrispondu għal attakk nukleari.
Wara l-Gwerra Bierda
L-istrateġija ta' wara l-Gwerra Bierda hija ffurmata mis-sitwazzjoni ġeopolitika globali: għadd ta' poteri qawwija f'firxa multipolari li bla dubju saret iddominata mill-istatus ta' iperpotenza tal-Istati Uniti, li dejjem aktar tiddependi fuq teknoloġija avvanzata biex timminimizza. vittmi u biex titjieb l-effiċjenza.
Articles with unsourced statements from April 2008
Il-qabżiet teknoloġiċi miġjuba mir- Rivoluzzjoni Diġitali huma essenzjali għall-istrateġija tal-Istati Uniti.
Id-differenza fl-istrateġija llum (mill-perspettiva tal-Punent) tinsab f'dik li l-Amerikani jsejħu " gwerra asimmetrika ": il-battalja kontra l-forzi tal-gwerillieri minn forzi armati nazzjonali konvenzjonali. It-triumvirat strateġiku klassiku tal-politika/militari/popolazzjoni huwa dgħajjef ħafna kontra l-gwerra fit-tul tal-forzi paramilitari bħall- Armata Repubblikana Irlandiża Proviżorja, il- Hezbollah, l- ETA, il- Partit tal-Ħaddiema tal-Kurdistan (PKK), u l-Al-Qaeda . L-abbiltà tal-forzi konvenzjonali li jwasslu l-utilità (l-effett) mill-forzi qawwija ħafna tagħhom hija fil-biċċa l-kbira annullata mid-diffikultajiet biex jiddistingwu u jisseparaw il-ġellieda mill-popolazzjoni ċivili li fil-kumpanija tagħha huma jistaħbew.
Partijiet f'kunflitt li jqisu lilhom infushom bħala ferm jew temporanjament inferjuri jistgħu jadottaw strateġija ta ' "hunkering down" - xhieda Iraq fl-1991 jew Jugoslavja fl-1999.
L-effett primarju tal-elementi ribelli fuq l-istrateġija tal-forza konvenzjonali huwa realizzat fl-isfruttament doppju tal-vjolenza inerenti tal-operazzjonijiet militari. Armati konvenzjonali jiffaċċjaw attrizzjoni politika għal kull azzjoni li jieħdu. Forzi ribelli jistgħu jikkawżaw ħsara u joħolqu kaos (biex l-armata konvenzjonali ssofri telf ta 'kunfidenza u stima); jew jistgħu jmexxu l-elementi konvenzjonali f'attakk li jkompli jaggrava l-kundizzjoni ċivili.
Aktar qari
L -Istitut tal-Istudji Strateġiċi tal-Kulleġġ tal-Gwerra tal-Armata tal-Istati Uniti jippubblika diversi għexieren ta’ karti u kotba kull sena li jiffokaw fuq l-istrateġija u l-politika militari attwali u futura, is-sigurtà nazzjonali, u kwistjonijiet strateġiċi globali u reġjonali. Ħafna mill-pubblikazzjonijiet huma rilevanti għall-komunità strateġika Internazzjonali, kemm akkademikament kif ukoll militari. Kollha huma disponibbli liberament għall-pubbliku f'format PDF. L-organizzazzjoni twaqqfet mill-Ġeneral Dwight D. Eisenhower wara t-Tieni Gwerra Dinjija.
Biblijografija
Carpenter, Stanley DM, Tmexxija Militari fil-Gwerer Ċivili Brittaniċi, 1642–1651: The Genius of This Age, Routledge, 2005.
Chaliand, Gérard, L-Arti tal-Gwerra fl-Istorja Dinjija: Mill-Antikità sal-Età Nukleari, University of California Press, 1994.
Gartner, Scott Sigmund, Valutazzjoni Strateġika fil-Gwerra, Yale University Press, 1999.
Heuser, Beatrice, L-Evoluzzjoni tal-Istrateġija: Ħsieb tal-Gwerra mill-Antikità sal-Preżent (Cambridge University Press, 2010), ISBN 978-0-521-19968-1 .
Storja Militari Amerikana: 1775–1902, volum 1'', Kotba Magħquda, 1996.
Referenzi
Storja militari
Strateġija |
29504 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Pel%C3%A9 | Pelé | Edson Arantes do Nascimento (twieled fit-23 ta' Ottubru 1940 – miet fid-29 ta' Diċembru 2022), magħruf bħala Pelé, kien plejer tal-futbol Brażiljan li kien jilgħab bħala attakkant. Ikkunsidrat bħala wieħed mill-aqwa fl-istorja u rikonoxxut bħala "l-aqwa" mill-organizzazzjoni tal-FIFA, hu kien fost l-aktar figuri sportivi ta' suċċess u ta' popolarità fis-seklu 20. Fl-1999 ġie mniżżel bħala l-Atleta tas-Seklu mill-Kumitat Olimpiku Internazzjonali u inkluż fil-lista tal-mitt persuna importanti tas-seklu 20 mir-rivista Time. Ir-rekord tiegħu ta' 1,279 gowl f'1,363 logħba, inklużi logħbiet ta' ħbiberija, huwa rikonoxxut mill-Guinness World Record.
L-ewwel snin
Pelé twieled bħala Edson Arantes do Nascimento fit-23 ta' Ottubru 1940 fi Três Corações, fl-istat ta' Minas Gerais, iben il-plejer tal-futbol ta' Fluminense Dondinho (imwieled João Ramos do Nascimento) u Celeste Arantes. Hu kien l-ikbar fost żewġt aħwa u kien imsemmi wara l-inventur Amerikan Thomas Edison. Il-ġenituri ddeċidew li jneħħu l-"i" minn ismu u jgħajtulu "Edson", però ħafna dokumenti uffiċjali juruh imniżżel bħala "Edison" minflok "Edson" minħabba żball fiċ-ċertifikat tat-twelid. Hu rċieva l-laqam "Pelé" fiż-żmien l-iskola minħabba kif kif ilissen isem il-plejer favorit tiegħu, Bilé, gowler ta' Vasco da Gama. Fl-awtobijografija tiegħu, Pelé jistqarr li ma kellu l-ebda idea x'ifisser l-isem u lanqas ħbiebu antiki.
Pelé trabba fil-povertà f'Bauru, fl-istat ta' São Paulo. Hu kien idaħħal xi ħaġa tal-flus billi jaħdem fi ħwienet tat-te. Missieru kien li introduċieh għal-logħba, għalkemm ma kellux biex jixtri ballun proprju u għalhekk kien jispiċċa jilgħab b'kalzetta mimlija gazzetti. Fit-tfulija tiegħu lagħab ma' diversi klabbs tad-dilettanti, fosthom Sete de Setembro, Canto do Rio, São Paulinho u Ameriquinha. Pelé mexxa wkoll lit-tim ta' Bauru Athletic Club (taħt il-gwida ta' Waldemar de Brito) biex jirbaħ żewġ kampjonati taż-żgħar tal-istat ta' São Paulo.
Fiż-żgħożija tiegħu kien involut ukoll ma' tim tal-futbol indoor imsejjaħ Radium, f'dixxiplina li kienet għadha fil-bidu tal-popolarità tagħha f'Bauru. Skont Pelé, l-esperjenza tiegħu fil-futbol indoor ippreżentat sfidi differenti kkumparata mal-futbol fuq il-ħaxix hekk kif il-plejers kellhom jaħsbuha aktar mal-ewwel minħabba li kulħadd hu qrib xulxin fil-grawnd. Pelé semma wkoll il-futsal bħala dixxiplina li għenitu jitjieb fil-logħba, fejn fost oħrajn ħallietu jilgħab kontra persuni adulti meta hu kien għadu biss erbatax-il sena. F'waħda mill-kompetizzjonijiet, għall-bidu kien meqjus bħala żgħir wisq biex jipparteċipa, però spiċċa l-aqwa skorer b'erbatax jew ħmistax-il gowl.
Karriera mal-klabbs
Santos
Fl-1956, de Brito ħa lil Pelé lejn Santos, belt industrijali qrib São Paulo, sabiex jipprova mal-klabb professjonali ta' Santos FC. Pelé impressjona lill-kowċ ta' Santos Lula matul il-prova tiegħu u ffirma kuntratt professjonali mal-klabb f'Ġunju tal-1956. Id-debutt mal-ewwel tim seħħ fis-7 ta' Settembru 1956 fl-età ta' ħmistax-il sena kontra Corinthians de Santo André u ħalla l-marka bl-ewwel gowl tiegħu f'rebħa ta' 7–1.
Meta beda l-istaġun 1957, Pelé ingħata post mat-tim tal-kbar u ta' sittax-il sena sar l-aqwa skorer tal-kampjonat. Għaxar xhur wara li ffirma l-kuntratt professjonali, iż-żgħażugħ ġie msejjaħ mat-tim nazzjonali Brażiljan. Wara t-Tazza tad-Dinja tal-1958 u l-1962, diversi klabbs kbar Ewropej bħal Real Madrid, Juventus u Manchester United ipprovaw iġibu l-firma tiegħu mingħajr suċċess. Fl-1958, il-klabb Taljan ta' Inter kien wasal sal-kuntratt, imma Angelo Moratti kellu jxolji l-kuntratt wara rikjesta tal-president ta' Santos minħabba rivolta mill-partitarji. L-Ispanjoli ta' Valencia kienu waslu fi qbil li jġib lil Pelé wara t-Tazza tad-Dinja tal-1958, però l-prestazzjonijiet tiegħu matul l-istess turnew ħallew lil Santos l-ebda għażla milli li jirrifjutaw milli jħallu 'l-plejer jitlaq. Fl-1961, il-gvern Brażiljan taħt it-tmexxija tal-President Jânio Quadros iddikjara li Pelé kien "teżor nazzjonali uffiċjali" sabiex ma jħalli l-ebda trasferiment barra l-pajjiż.
Pelé rebaħ l-ewwel titlu maġġuri ma' Santos fl-1958 bir-rebħ tal-Campeonato Paulista; hu kien l-aqwa skorer bi 58 gowl, rekord li għadu jżomm sal-lum. Sena wara, hu għen lit-tim jirbaħ it-Torneio Rio–São Paulo għall-ewwel darba b'rebħa ta' 3–0 fuq Vasco da Gama. Madanakollu, Santos naqsu milli jiddefendu t-titlu tal-Paulista. Fl-1960, Pelé skorja 33 gowl fit-triq lejn ir-rebħ mill-ġdid tal-Campeonato Paulista, però spiċċaw fit-tmien post tat-Torneio Rio–São Paulo. Fl-istaġun 1961, Pelé skorja 47 gowl u għal darb'oħra Santos rebħu l-Paulista. Santos rebħu wkoll fl-istess sena t-Taça Brasil meta fil-finali għelbu lil Bahia; Pelé skorja l-aktar gowls fil-kompetizzjoni b'disa' gowls. Dan it-trijonf wasslet sabiex Santos jipparteċipaw fil-Copa Libertadores, l-iktar turnew għall-klabbs prestiġjuż fl-emisferu tal-Punent.
L-istaġun l-iktar ta' suċċess għal Santos fil-Copa Libertadores kien fl-1962; it-tim kien imtella' fl-ewwel grupp flimkien ma' Cerro Porteño u Deportivo Municipal Bolivia fejn rebħu l-logħbiet kollha minbarra dro ta' 1–1 kontra Cerro barra minn darhom. Fis-semifinali Santos għelbu lil Universidad Católica u affaċċjaw liċ-ċampjins attwali Peñarol fil-finali. Minħabba li wara żewġ legs spiċċaw fi skor aggregat ta' 4–4, fil-logħba ta' spareġġ li ntlagħbet tat-30 ta' Settembru, Pelé skorja darbtejn hekk kif Santos saru l-ewwel klabb Brażiljan li rebaħ dan it-titlu kontinentali. F'dik l-istess sena, Santos iddefendew ukoll it-titlu tal-Campeonato Paulista (37 gowl għal Pelé) u t-Taça Brasil (Pelé skorja erba' gowls fil-finali kontra Botafogo). Santos rebħu wkoll it-Tazza Interkontinentali tal-1962 kontra Benfica, fejn bil-flokk numru għaxra, Pelé wettaq waħda mill-aqwa prestazzjonijiet tal-karriera tiegħu meta skorja tripletta f'Liżbona hekk kif Santos rebħu 5–2.
Bħala d-detenturi tat-titlu, Santos ikkwalifikaw awtomatikament għas-semifinali tal-Copa Libertadores tal-1963. Pelé skorja erba' gowls fiż-żewġ legs kontra Botafogo, li kienu jinkludu lil ġganti Brażiljani bħal Garrincha u Jairzinho, inkluż il-gowl tad-dro fl-aħħar minuta tal-ewwel leg u tripletta fit-tieni leg fir-rebħa ta' 4–0 fl-Estadio do Maracanã. Fil-finali fuq żewġ legs kontra Boca Juniors, Santos rebħu ż-żewġ logħbiet 3–2 u 2–1 rispettivament, u Pelé skorja wieħed minnhom. B'din ir-rebħa Santos saru l-ewwel (u l-uniku) tim Brażiljan li għolla l-Copa Libertadores ġewwa l-Arġentina. Santos tilfu l-Campeonato Paulista meta spiċċaw it-tielet imma rebħu t-Torneio Rio–São Paulo wara rebħa ta' 3–0 fuq Flamengo. Pelé għen ukoll fir-rebħ tat-Tazza Interkontinentali u tat-Taça Brasil kontra Milan u Bahia.
Fil-Copa Libertadores tal-1964, Santos ġew megħluba fuq żewġ legs fis-semifinali minn Independiente. Il-klabb rebaħ il-Campeonato Paulista b'Pelé jiskorja 34 gowls. Santos qasmu wkoll it-titlu ta' Rio-São Paulo flimkien ma' Botafogo u rebħu t-Taça Brasil għar-raba' sena konsekuttiva. Fil-Libertadores tas-sena ta' wara, Santos reġgħu waslu fis-semifinali u ltaqgħu ma' Peñarol, l-istess klabb li kienu għelbu fil-finali tal-1962. Wara dro ta' 7–7 wara żewġ legs, fil-logħba ta' spareġġ Peñarol ħarġu rebbieħa 2–1. Pelé, madanakollu, spiċċa l-aqwa skorer tal-kompetizzjoni bi tmien gowls.
Fl-1966, Pelé u Santos reġgħu fallew milli jirbħu t-Taça Brasil hekk kif il-gowls tal-istess Pelé ma kienux biżżejjed meta sfaw telliefa b'riżultat ta' 9–4 kontra Cruzeiro. Il-klabb min-naħa l-oħra rebaħ tliet titli infila tal-Campeonato Paulista bejn l-1967 u l-1969. Nhar id-19 ta' Novembru 1969, Pelé skorja l-elf gowl tiegħu f'kull kompetizzjoni b'gowl minn penalty kontra Vasco da Gama, gowl li baqa' msemmi bħala O Milésimo (L-Elf).
Wara dsatax-il staġun ma' Santos, Pelé irtira mil-logħba Brażiljana. Is-643 gowl għal Santos kien l-iktar numru ta' gowls skorjati minn plejer f'isem klabb sakemm dan ir-rekord ġie maqbuż f'Diċembru tal-2020 minn Lionel Messi għal Barcelona.
New York Cosmos
Wara l-istaġun tal-1974, Pelé ħalla 'l-futbol Brażiljan għalkemm xorta waħda kien jilgħab xi drabi f'xi logħbiet uffiċjali għal Santos. Sena wara hu ssieħeb ma' New York Cosmos. Fil-konferenza stampa tal-preżentazzjoni, il-kelliem tal-klabb għall-istampa stqarr "Kellna ħafna stilel fl-Istati Uniti però l-ebda minnhom fil-livell ta' Pelé. Kulħadd ried imissu, joħodlu b'idejh, jieħu ritratt miegħu". Minkejja li ma kienx għadu fl-aqwa tiegħu, il-wasla ta' Pelé ġabet interess qawwi fil-logħba tal-futbol fl-Istati Uniti.
Pelé għamel id-debutt tiegħu mal-Cosmos fil-15 ta' Ġunju 1975 kontra Dallas Tornado fejn skorja gowl fi dro ta' 2–2. Pelé fetaħ il-bieb għal numru ta' stilel oħra biex jilgħabu fl-Amerika ta' Fuq, fosthom Giorgio Chinaglia, Franz Beckenbauer u sieħbu ma' Santos Carlos Alberto. Fis-snin li segwew, plejers oħrajn ta' kalibru bdew jilgħabu fil-kampjonat inklużi Johan Cruyff, Eusébio, Bobby Moore, George Best u Gordon Banks.
Fit-tielet u l-aħħar staġun ma' Cosmos hu wassal lill-klabb għas-Soccer Bowl tal-1977, il-finali li kienet tiddetermina r-rebbieħ tal-kampjonat. Din il-finali tat-28 ta' Awwissu 1977, mirbuħa minn Cosmos 2–1 fuq Seattle Sounders, kellha tkun l-aħħar logħba uffiċjali ta' Pelé. Fl-1 ta' Ottubru tal-istess sena, Pelé għalaq il-karriera tiegħu b'logħba ta' ħbiberija bejn Cosmos u Santos. Il-logħba ntlagħbet quddiem grawnd mimli tal-Giants Stadium. Għal din il-logħba, Pelé lagħab nofs ma' Cosmos u n-nofs l-ieħor ma' Santos. Il-logħba ntemmet f'rebħa ta' 2–1 għal Cosmos, b'Pelé jiskorja free-kick għal Cosmos f'dak li kellu jkun l-aħħar gowl tal-karriera.
Karriera internazzjonali
L-ewwel logħba internazzjonali ta' Pelé mat-tim nazzjonali tal-Brażil kienet it-telfa ta' 2–1 kontra l-Arġentina nhar is-7 ta' Lulju 1957 fil-Maracanã. F'dik il-logħba hu skorja l-ewwel gowl tiegħu għall-Brażil ta' sittax-il sena, l-iżgħar skorer għal pajjiżu.
Tazza tad-Dinja 1958
Pelé wasal l-Iżvezja għat-Tazza tad-Dinja tal-1958 b'korriment f'irkuptejh. L-ewwel logħba tiegħu kienet kontra l-Unjoni Sovjetika fit-tielet logħba tal-ewwel fażi, fejn assista t-tieni gowl ta' Vavá. Din il-parteċipazzjoni għamiltu l-iżgħar plejer li qatt ħa sehem f'Tazza tad-Dinja sa dak iż-żmien. L-ewwel gowl tiegħu fit-Tazza tad-Dinja wasal fil-kwarti tal-finali kontra Wales li kien biżżejjed biex jassigura lill-Brażil bil-passaġġ għar-rawnd ta' wara. Dan il-gowl għamlu l-iżgħar skorer ta' kull żmien fil-kompetizzjoni meta wasal fl-età ta' sbatax-il sena u 239 jum. Kontra Franza fis-semifinali, il-Brażil daħlu jistrieħu wara l-ewwel taqsima 2–1 minn fuq. Fit-tieni taqsima, Pelé skorja tripletta biex sar l-iżgħar plejer li qatt skorja tliet gowls f'logħba waħda fl-istorja tal-kompetizzjoni.
Fid-29 ta' Ġunju 1958, Pelé sar l-iżgħar plejer li qatt lagħab f'finali tat-Tazza tad-Dinja ta' sbatax-il sena u 249 jum. Hu skorja żewġ gowls għall-Brażil fit-trijonf finali kontra l-Iżvezja fi Stokkolma. L-ewwel gowl tiegħu, fejn qabbeż il-ballun fuq difensur u mbagħad tefgħu fir-rokna tax-xibka, kien magħżul fost l-aqwa gowls fl-istorja tat-Tazza tad-Dinja. Hu temm it-turnew bħala l-aqwa skorer flimkien mal-Franċiż Just Fontaine, b'sitt gowls minn erba' logħbiet, u kien innominat bħala l-aqwa plejer żagħżugħ tat-turnew.
Referenzi
Biblijografija
Ħoloq esterni
Twieldu fl-1940
Mietu fl-2022
Futbolers Brażiljani |
29512 | https://mt.wikipedia.org/wiki/L-44%20Olimpijadi%20ta%C4%8B-%C4%8Aess | L-44 Olimpijadi taċ-Ċess | L-44 Olimpijadi taċ-Ċess (magħrufa wkoll bħala l-Olympjadi taċ-Ċess Indjan ), ġie organizzat mill- Fédération Internationale des Échecs (FIDE) f'Chennai, il-kapitali tal-istat ta' Tamil Nadu, l-Indja mit-28 ta' Lulju sad-9 t' Awissu 2022. Dan kien iikkonsisti f'open tournament u tournament tan-nisa, kif ukoll diversi avvenimenti maħsuba biex jippromwovu l-logħba taċ-ċess.
L-avveniment inizjalment kellu jseħħ f'Khanty-Mansiysk, ir-Russja, flimkien mat- Tazza tad-Dinja taċ-Ċess 2019, iżda aktar tard ġie mċaqlaq lejn Moska u skedat għall-perjodu mill-5 sas-17 ta' Awwissu 2020. Madankollu, ġie pospost minħabba l-pandemija tal- COVID-19 u mbagħad ġie rilokata f'Chennai wara l-invażjoni tar-Russja tal-Ukrajna . Dawn kienu l-ewwel Olimpijadi taċ-Ċess li saru fl-Indja.
L-avveniment kien ospitat u mħaddem fl-Indja mill-AICF ( All India Chess Federation ). Il-President attwali tal-AICF, Sanjay Kapoor kien il-President tal-Kumitat Organizzattiv għall-44 Olimpijadi taċ-Ċess, u s-Segretarju tal-AICF, Bharat Singh Chauhan kien id-Direttur tat-Tournament.
It-total ta’ parteċipanti kien ta’ 1,737, b’937 fl-Open u 800 fl-avveniment tan-Nisa. In-numru ta' timijiet reġistrati kien ta' 188 minn 186 nazzjon fit-taqsima Open u 162 minn 160 nazzjon fit-taqsima tan-Nisa. Iż-żewġ sezzjonijiet stabbilixxew rekords ta’ parteċipazzjoni tat-timijiet. Il-post ewlieni tal-Olimpijadi taċ-Ċess kien iċ-ċentru tal-konvenzjoni fil- Four Points by Sheraton, filwaqt li ċ-ċerimonji tal-ftuħ u tal-għeluq saru fil- Jawaharlal Nehru Stadium . L-Arbitru Ewlieni tal-avveniment kien l- Arbitru Internazzjonali ta’ Franza Laurent Freyd.
L-Uzbekistan rebaħ il-midalja tad-deheb fl-avveniment Open, li kienet l-ewwel midalja ġenerali tagħhom fl-Olimpijadi taċ-Ċess, filwaqt li l-Ukrajna kisbet
Il-plejer Ingliż David Howell kellu l-ogħla prestazzjoni għal plejer individwali fl-avveniment Open b'rata ta' prestazzjoni ta' 2898 (huwa skorja 7½ minn 8 punti possibbli). Il-plejer Pollakka Oliwia Kiołbasa kellha l-ogħla prestazzjoni individwali fl-avveniment tan-Nisa b'rata ta' prestazzjoni ta' 2565 (skurjat 9½ minn 11-il punt possibbli).
It-93 Kungress tal-FIDE sar ukoll waqt l-Olimpijadi, li fiha Arkady Dvorkovich ġie elett mill-ġdid bħala President tal-FIDE u Viswanathan Anand ġie elett bħala Deputat President tal-FIDE.
Referenzi
Ċess |
29513 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Chennai | Chennai | Chennai (Tamil: ˈt͡ɕenːaɪ̯), magħrufa wkoll bħala Madras (l-isem uffiċjali sal-1996), hija l-belt kapitali ta' Tamil Nadu, l-istat l-aktar fin-nofsinhar tal-Indja . L-akbar belt tal-istat bħala daqs u popolazzjoni, Chennai tinsab fuq il-Kosta ta' Coromandel tal-Bajja ta' Bengal .
Skont iċ-ċensiment Indjan tal-2011, Chennai hija s-sitt l-aktar belt popolata fil-pajjiż u tifforma r-raba’ ġemgħa urbana l-aktar popolata. Il-Greater Chennai Corporation hija l-korp ċiviku responsabbli għall-belt; hija l-eqdem korporazzjoni tal-belt tal-Indja, stabbilita fl-1688—it-tieni l-eqdem fid-dinja wara Londra. Il-belt ta' Chennai għandha l-istess borduri mad-distrett ta' Chennai, li flimkien mas-subborgi li jmissu magħhom jikkostitwixxu ż -Żona Metropolitana ta' Chennai, is-36 l-akbar żona popolata urbana fid-dinja u waħda mill-akbar ekonomiji metropolitani tal-Indja.
Il-portal tradizzjonali u de facto tan-Nofsinhar tal-Indja, Chennai hija fost l-aktar bliet Indjani li jżuruha turisti barranin. Kienet ikklassifikata bħala l-43 belt l-aktar miżjura fid-dinja għas-sena 2015 u ġiet ikklassifikata bħala l-36 belt l-aktar miżjura fid-dinja għas-sena 2019. L-Istħarriġ dwar il-Kwalità tal-Ħajja ivvaluta lil Chennai bħala l-iktar belt sigura fl-Indja. Chennai tattira 45 fil-mija tat-turisti tas-saħħa li jżuru l-Indja, u 30 sa 40 fil-mija tat-turisti tas-saħħa domestiċi. Il-kwalità tal-arja spiss tiġi ikkritikata. Port tal-kummerċ stabbilit tal-Indja Brittanika sa mis-snin 1600, Chennai għandha l-ħames l-akbar ekonomija urbana, u kellha t-tielet l-akbar popolazzjoni espatrijata fl-Indja: 35,000 fl-2009, 82,790 fl-2011 u stmata għal aktar minn 100,000 sal-2016.
Chennai hija kklassifikata bħala belt ta' livell beta fl- Indiċi tal-Ibliet Globali, u ġiet ikklassifikata bħala l-aqwa belt fl-Indja mill-Indja Illum fl-istħarriġ annwali tal-belt Indjana tal-2014. Fl-2015 Chennai ingħatat l-isem tal-belt "l-aktar sħuna" (belt ta' min iżżur u ta' min jgħix fiha għal żmien twil) mill- BBC, billi semma t-taħlita ta' valuri kemm moderni kif ukoll tradizzjonali. National Geographic semma Chennai bħala l-unika belt tal-Asja t'Isfel li tidher fil-lista tagħha tal-2015 "L-aqwa 10 bliet tal-ikel". Chennai kienet ukoll imsemmija d-disa’ l-aqwa belt kożmopolitana fid-dinja minn Lonely Planet . F'Ottubru 2017, Chennai ġie miżjud mal-lista tal- UNESCO Creative Cities Network (UCCN) għat-tradizzjoni mużikali rikka tagħha. Aktar minn terz tal-industrija tal-karozzi tal-Indja hija bbażata fil-belt. Dar l- industrija tal-films Tamil, Chennai hija magħrufa wkoll bħala ċentru ewlieni tal-produzzjoni tal-films. Hija waħda mill-100 belt Indjana li għandha tiġi żviluppata bħala belt intelliġenti taħt il-Missjoni Smart Cities.
Referenzi
Bliet tal-Indja |
29515 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Ar%C4%8Berija | Arċerija | L-arċerija huwa l-isport, il-prattika, jew il-ħila li tuża qaws biex tispara vleġeġ. Il-kelma ġejja mil-Latin arcus, li jfisser pruwa. Storikament, il-qaws intuża għall-kaċċa u l-ġlied. Fi żminijiet moderni, huwa prinċipalment sport kompetittiv u attività rikreattiva.
Persuna li tipprattika bil-qaws hija tipikament imsejħa arċier jew qawwas.
Storja
Oriġini u arċerija antika
L-eqdem evidenza magħrufa tal-qaws u l-vleġġa ġejja minn siti tal-Afrika t'Isfel bħal Għar Sibudu, fejn instabu fdalijiet ta' għadam u vleġeġ tal-ġebel li jmorru lura għal madwar 72,000 sa 60,000 sena ilu.
Ibbażat fuq evidenza indiretta, il-qaws jidher ukoll li deher jew reġa' deher aktar tard fl-Ewrasja, qrib it-tranżizzjoni mill-Paleolitiku tal-bidu għall- Mesolitiku. L-ewwel fdalijiet li ċertament huma ta' qaws u vleġġa mill-Ewropa huma frammenti mill-Ġermanja li nstabu f'Mannheim-Vogelstang datati 17,500 sa 18,000 sena ilu, u fi Stellmoor datati 11,000 sena ilu. Il-vleġġa Aziljana misjuba fi Grotte du Bichon, l-Iżvizzera, flimkien mal-fdalijiet kemm ta’ ors kif ukoll ta’ kaċċatur, bi frammenti taż-żnied misjuba fit-tielet vertebra tal-ors, jissuġġerixxu l-użu tal-vleġeġ xi 13,500 sena ilu. Sinjali oħra tal-użu tiegħu fl-Ewropa ġejjin mill- Stellmoorfil- Wied Ahrensburg fit-tramuntana ta' Hamburg, il-Ġermanja u jmur lura sal- Paleolitiku tal-aħħar, madwar 10,000–9,000 QK. Il-vleġeġ kienu magħmulin mill- arżnu u kienu jikkonsistu f’lasta prinċipali ta' u lasta ta' quddiem b' ponta taż- żnied.
Ma nstabu l-ebda qwas taż-żmien ta' qabel; xaftijiet bil-ponot preċedenti huma magħrufa, iżda dawn setgħu kienu lanez; aktar milli sparati mill-qwas. L-eqdem qwas magħrufa s'issa ġejjin mill-art mistagħdra (Ingliż: swamp, wetland) ta' Holmegård fid-Danimarka. Fis-sit ta' Nataruk fil- Kontea ta' Turkana, il-Kenja, xfafar tal-ossidjana misjuba inkorporati fi kranju u fil-kavità toraċika ta' skeletru ieħor, jissuġġerixxu l-użu ta' vleġeġ bil-ponta tal-ġebel bħala armi madwar 10,000 sena ilu. Il-qwas eventwalment ħadu post il-lanez bħala l-mezz predominanti tat-tfigħ ta' projettili b'tarf ippuntat, f'kull kontinent ħlief l-Awstralasja, għalkemm it-tfigħ tal-lanez baqa' jseħħ, flimkien mal-użu tal-qwas, f'partijiet tal-Amerika, notevolment fil-Messiku u fost l-Inuit .
Il-qwas u l-vleġeġ ilhom preżenti fil-kultura Eġizzjana u tal-ġirien Nubjani mill-oriġini rispettiva tagħha predinastika u Pre-Kerma . Fil-Levant, l-artifatti li jistgħu jkunu lixxaturi tal-lasti tal- vleġeġ huma magħrufa li ġejjin mill-kultura Natufian, (c. 10,800–8,300 QK) 'il quddiem. Il-Kulturi Khiamian u PPN A li ġabu magħhom il-punti-Khiam jistgħu ukoll ikunu rjus ta' vleġeġ (arrowheads).
Iċ-ċiviltajiet klassiċi, notevolment l- Assirjani, il- Griegi, l-Armeni, il- Persjani, il- Partjani, ir- Rumani, l- Indjani, il- Koreani, iċ-Ċiniżi u l-Ġappuniżi kellhom għadd kbir ta’ arċiera fl-armati tagħhom. L-Akkadjani kienu l-ewwel li użaw qwas komposti fil-gwerra skond ir-rakkonti tar-rebħa ta' Naram-Sin ta' Akkad. L-Eġizzjani ġieli sejħu lil Nubja bħala "Ta-Seti," jew "L-Art tal-Qaws," peress li n-Nubjani kienu magħrufa li huma arċiera esperti, u sas-Seklu 16 QK l-Eġizzjani kienu qed jużaw il-qaws kompost fil-gwerra. Il-Kulturi Eġew ta' Żmien il-Bronż setgħu jużaw għadd ta' produtturi tal-qwas speċjalizzati tal-istat għal skopijiet ta' gwerra u kaċċa sa mis-seklu 15 QK. Il-Welsh longbow wera l-valur tiegħu għall-ewwel darba fil-gwerra Kontinentali fil- Battalja ta' Crécy . Fl-Ameriki il-qwas kienu mifruxa f'konflitti Ewropej.
Il-qaws kien żviluppat ħafna fl-Asja. It-terminu Sanskrit għall-qaws, dhanurveda, beda jirreferi għall-arti marzjali b'mod ġenerali. Fl-Asja tal-Lvant, Goguryeo, wieħed mit-Tliet Renji tal-Korea kien magħruf sew għar-reġimenti tiegħu ta’ arċiera b’ħiliet eċċezzjonali.
Arċerija medjevali
Il-qaws qasir (Ingliż: shortbow) medjevali kiene teknikament identiku mal-qaws tal-era klassika. Dan kien jispara vleġġa sa madwar . Kienet l-arma primarja fil-kamp tal-battalja matul il-perjodu medjevali bikri. Madwar l-għaxar seklu il-crossbow ġiet introdotta fl-Ewropa. Il-crossbows ġeneralment kellhom medda itwal, preċiżjoni akbar u aktar penetrazzjoni mill-qaws qasir, iżda kellhom difett ta' rata ta' sparar ferm aktar bil-mod għax diffiċli tarmah. Crossbows kienu użati fil-Kruċjati bikrija, b'mudelli li kellhom firxa ta' u li kienu kapaċi jippenetraw l-armatura jew joqtlu żiemel.
Matul il-perjodu tard medjevali l-armata Ingliża bbażat ruħha fuq massa ta' arċiera armati bil- longbow. L-armata Franċiża qagħdet aktar fuq il-crossbow. Bħall-predeċessuri tagħhom, l-arċiera kienu aktar probabbli li jkunu bdiewa jew raħħala milli suldati. Il-longbow kien iwassal sa . Madankollu n-nuqqas ta' preċiżjoni tiegħu fuq distanzi twal għamlitha arma tal-massa aktar milli waħda individwali. Rebħiet sinifikanti attribwibbli għall-longbow, bħall- Battalja ta' Crecy u l- Battalja ta' Agincourt irriżultaw li l-longbow Ingliż sar parti mill-leġġendi militari.
Arċier immuntat
It-tribali tal-Asja Ċentrali (wara d- domestikazzjoni taż-żiemel) u l-Indjani tal-Pjanuri Amerikani (wara li kisbu aċċess għaż-żwiemel mill-Ewropej) saru estremament esperti fl- arċerija fuq iż-żiemel (arċier immuntat). Arċiera armati ħafif, iżda mobbli ħafna kienu eċċellenti għall-gwerra fl-isteppi tal-Asja Ċentrali, u ffurmaw parti kbira mill-armati li ripetutament rebħu żoni kbar tal-Ewrażja. Shortbows huma aktar adattati għall-użu fuq iż-żiemel, u l- qaws kompost ippermetta lill-arċiera immuntati jużaw armi qawwija. It-Torok Seljuk użaw arċiera immuntati kontra l- Ewwel Kruċjata Ewropea, speċjalment fil- Battalja ta' Dorylaeum (1097) . It-tattika tagħhom kienet li jisparaw fuq l-infanterija tal-għadu, u jużaw il-mobbiltà superjuri tagħhom biex jipprevjenu lill-għadu milli jlaħħaq magħhom. L-imperi madwar il-massa tal-art Ewrasjatika ħafna drabi assoċċjaw bil-qawwa lill-kontropartijiet "barbari" rispettivi tagħhom mal-użu tal-qaws u l-vleġġa, sal-punt fejn stati qawwija bħad- Dynasty Han rreferew għall-ġirien tagħhom, ix- Xiong-nu, bħala "Dawk li jiġbdu l-Qaws". Pereżempju, l-arċiera immuntati Xiong-nu għamluhom aktar minn taqbila għall-militar Han, u t-theddida tagħhom kienet mill-inqas parzjalment responsabbli għall-espansjoni Ċiniża fir-reġjun ta' Ordos, biex tinħoloq żona buffer aktar b'saħħitha u aktar qawwija kontrihom. Huwa possibbli li popli "barbari" kienu responsabbli għall-introduzzjoni tal-qaws jew ċerti tipi ta' qwas lill-kontropartijiet "ċivilizzati" tagħhom—Xiong-nu u l-Han huma eżempju wieħed. Bl-istess mod, il-qwas qosra jidhru li ġew introdotti fil-Ġappun minn gruppi tal-Grigal tal-Asja.
Tnaqqis fl-importanza
L-iżvilupp tal-armi tan-nar renda l-arċiera skaduti fil-gwerra, għalkemm xi drabi saru sforzi biex tiġi ppreservata l-prattika tal-qaws. Fl-Ingilterra u Wales, pereżempju, il-gvern ipprova jinforza l-prattika bil-longbow sa tmiem is-seklu 16. Dan kien għaliex ġie rikonoxxut li l-qaws kienet strumentali għas-suċċess militari matul il- Gwerra tal-Mitt Sena . Minkejja l-istatus soċjali għoli, l-utilità kontinwa, u l-pjaċir mifrux tal-qaws fl-Armenja, iċ-Ċina, l-Eġittu, l-Ingilterra u Wales, l-Amerika, l-Indja, il-Ġappun, il-Korea, it-Turkija u bnadi oħra, kważi hekk kif kull kultura kisbet aċċess għal armi tan-nar, anke jekk dawk bikrija, użathom b'mod wiesa', għad-detriment tal-qaws. L-armi tan-nar tal-bidu kienu inferjuri fir-rata tal-isparar, u kienu suxxettibbli ħafna għat-temp imxarrab. Madankollu, kellhom firxa effettiva itwal u kienu tattikament superjuri fis-sitwazzjoni komuni ta' suldati jisparaw lejn xulxin minn wara l-ostruzzjonijiet. Huma kienu jeħtieġu wkoll inqas taħriġ sinifikanti biex jintużaw sew, b'mod partikolari armatura tal-azzar li tippenetra mingħajr ebda ħtieġa li tiġi żviluppata muskolatura speċjali. Armati mgħammra b'kanuni setgħu għalhekk jipprovdu qawwa tan-nar superjuri, u arċiera mħarrġa ħafna ma baqgħux jidhru fil-kamp tal-battalja. Madankollu, il-qaws u l-vleġġa għadhom arma effettiva, u l-arċiera reġgħu dehru f'azzjonijiet militari fis-seklu 21. Il-qaws tradizzjonali jibqa' jintuża għall-isport, u għall-kaċċa f'ħafna żoni.
Qawmien mill-ġdid fis-seklu 18 bħala sport
Is-soċjetajiet bikrija tal-qaws rikreattiv kienu jinkludu l-Archers ta’ Finsbury u s-Soċjetà Antika ta’ Archers ta’ Kilwinning. L-avveniment annwali ta’ Papingo ta’ dan tal-aħħar ġie rreġistrat għall-ewwel darba fl-1483. (F'dan il-każ, l-arċiera jisparaw vertikalment mill-qiegħ ta' torri tal-abbazija biex ikeċċu ħamiem tal-injam imqiegħed madwar 'il fuq.) Ir-Royal Company of Archers ġiet iffurmata fl-1676 u hija waħda mill-eqdem korpi sportivi fid-dinja. L-arċerija baqa' passatemp żgħir u mifrux. Madankollu, għall-aħħar tas-seklu 18 esperjenza qawmien mill-ġdid u sar moda ġdida fost l- aristokrazija . Sir Ashton Lever, antikwarju u kollettur, ifforma t-Toxophilite Society f’Londra fl-1781, bil-patroċinju ta’ George, il-Prinċep ta’ Wales .
Ġew stabbiliti soċjetajiet tal-qaws madwar il-pajjiż, kull wieħed bil-kriterji stretti tad-dħul tiegħu u kostumi strambi. Il-qaws rikreattiv malajr sar avvenimenti soċjali u ċerimonjali stravaganti għan-nobbli, kompluti bi bnadar, mużika u salut ta’ 21 kanun għall-kompetituri. Il-każini kienu "il-kmamar tat-tpinġija tad-djar kbar tal-kampanja mqiegħda barra" u b'hekk bdew ikollhom rwol importanti fin-netwerks soċjali tal-klassi għolja lokali. Minbarra l-enfasi tiegħu fuq il-wiri u l-istatus, l-isport kien notevoli għall-popolarità tiegħu man-nisa. In-nisa żgħażagħ setgħu mhux biss jikkompetu fil-konkorsi iżda jżommu u juru s-sesswalità tagħhom waqt li jagħmlu dan. Għalhekk, l-arċerija saret forum għal introduzzjonijiet ta' relazzjonijiet, flirtjar u rumantiċità. Spiss kien konxjament stilat fil-mod ta'tournament Medjevali b'titoli u kuruni tar-rand jiġu ppreżentati bħala premju lir-rebbieħ. Saru laqgħat ġenerali mill-1789, li fihom il-loġġi lokali ltaqgħu flimkien biex jistandardizzaw ir-regoli u ċ-ċerimonji. L-arċerija bdiet issir tradizzjoni distintivament Brittanika, li tmur lura għall-lore ta’ Robin Hood u serviet bħala forma patrijottika ta’ divertiment fi żmien ta’ tensjoni politika fl-Ewropa. Is-soċjetajiet kienu wkoll elitisti, u l- bourgeoisie tal-klassi tan-nofs il-ġdida ġew esklużi mill-klabbs minħabba n-nuqqas ta' status soċjali tagħhom.
Wara l-Gwerer Napoleoniċi, l-isport sar dejjem aktar popolari fost il-klassijiet kollha, u kien imfassal bħala immaġni mill-ġdid nostalġika tal-Gran Brittanja rurali preindustrijali. Partikolarment influwenti kien ir-rumanz ta' Sir Walter Scott fl-1819, Ivanhoe li kien juri lill-karattru erojku Lockseley jirbaħ kampjonat tal-qaws.
Sport modern
Is-snin 1840 raw it-tieni tentattivi biex ir-rikreazzjoni tinbidel fi sport modern. L-ewwel laqgħa tal-Grand National Archery Society saret f' York fl-1844 u matul l-għaxar snin ty wara, il-prattiċi stravaganti u festivi tal-passat ġew gradwalment imnaqqsa u r-regoli ġew standardizzati bħala 'York Round' - serje ta' sparar ta' , , u . Horace A. Ford għen biex itejjeb l-istandards tal-qaws u kien pijunier f'tekniki ġodda tal-qaws. Huwa rebaħ il-Grand National 11-il darba wara xulxin u ppubblika gwida influwenti ħafna għall-isport fl-1856.
Lejn l-aħħar tas-seklu 19, l-isport esperjenza tnaqqis fil-parteċipazzjoni hekk kif sports alternattivi bħall- croquet u t- tennis saru aktar popolari fost il-klassi medja. Sal-1889, 50 klabb tal-qaws biss baqgħu fil-Gran Brittanja, iżda xorta kien inkluż bħala sport fl- Olimpjadi ta' Pariġi tal-1900 .
L-Assoċjazzjoni Nazzjonali tal-Arċerija tal-Istati Uniti ġiet organizzata fl-1879, parzjalment minn Maurice Thompson (l-awtur tat-test seminali “ The Witchery of Archery ”) u ħuh Will Thompson . Maurice kien president fis-sena inawgurali tiegħu u Will kien president fl-1882, 1903, u 1904. Il-President tal-1910 kien Frank E Canfield. Illum huwa magħruf bħala USA Archery u huwa rikonoxxut mill -Kumitat Olimpiku u Paralimpiku tal-Istati Uniti .
Fl-Istati Uniti, l-arċerija primittiv reġgħet irxoxtat fil-bidu tas-seklu 20. L-aħħar mit-tribù Indjan Yahi, indiġenu magħruf bħala Ishi, ħareġ mill-ħabi f'Kalifornja fl-1911. It-tabib tiegħu, Saxton Pope, tgħallem ħafna mill-ħiliet tradizzjonali tal-qaws ta’ Ishi, u popolarizzahom.
Mis-snin 20, inġiniera professjonali ħadu interess fil-qaws, li qabel kien il-qasam esklussiv ta 'esperti tas-snajja tradizzjonali. Huma wasslu l-iżvilupp kummerċjali ta' forom ġodda ta' qwas inkluż il-qaws moderna recurve u kompost . Dawn il-forom moderni issa huma dominanti fl-arċerija moderna tal-Punent; qwas tradizzjonali huma f'minoranza. L-arċerija reġa’ lura għall-Olimpjadi fl-1972. Fis-snin 80, il-ħiliet tal-qaws tradizzjonali reġgħu ingħataw il-ħajja minn dilettanti Amerikani, u kkombinati mal-fehim xjentifiku l-ġdid. Ħafna minn din il-kompetenza hija disponibbli fil- Bibbji Tradizzjonali ta' Bowyer (ara Qari ulterjuri). Il-qaws tal-kaċċa modern għandu ħafna mis-suċċess tiegħu lil Fred Bear, kaċċatur tal-qaws u manifattur tal-qaws Amerikan.
Fl-2021, ħames persuni nqatlu u tlieta midruba minn arċier fin-Norveġja fl- attakk ta’ Kongsberg .
Mitoloġija
Allat u eroj f'diversi mitoloġiji huma deskritti bħala arċiera, inklużi l-Grieg Artemis u Apollo, id- Diana Rumana u Cupid, l- Agilaz Ġermaniku, li jkomplu fil-leġġendi bħal dawk ta ' Wilhelm Tell, Palnetoke, jew Robin Hood . L-Armeni Hayk u l-Babilonjan Marduk, l-Indjan Karna (magħrufa wkoll bħala Radheya/iben Radha), Abhimanyu, Eklavya, Arjuna, Bhishma, Drona, Rama, u Shiva kienu magħrufa għall-ħiliet tal-isparar tagħhom. Il-kompetizzjoni famuża tal-qaws li tolqot l-għajn ta' ħut li jdur waqt li tara r-rifless tagħha fl-iskutella tal-ilma kienet waħda mill-ħafna ħiliet tal-qaws murija fil- Mahabharata . Persjan Arash kien archer famuż. Rappreżentazzjonijiet Griegi preċedenti taʼ Heracles normalment juruh bħala arċier. L-arċerija, u l-qaws, għandhom sehem importanti fil-poeżija epika l- Odissea, meta Odissew jerġa’ lura d-dar moħbi u mbagħad iqabbad lill-proprjetarji f’kompetizzjoni tal-qaws wara li ta ħjiel dwar l-identità tiegħu billi jsejjes u jpinġi l-qaws kbir tiegħu li hu biss jista’ jiġbed, motiv simili huwa preżenti fil-poeżija arkeerojika erojka Turki-Iranjana Alpamysh .
In- ( ) kienu meqjum fil-gżira Griega ta 'Delos bħala attendenti ta' Artemis, jippresjedu fuq aspetti tal-qaws; ( ), irrappreżentat id-distanza, ( ), trajettorja, u ( ), għan.
Yi l-archer u l-apprentist tiegħu Feng Meng jidhru f'diversi miti Ċiniżi bikrija, u l-karattru storiku ta ' Zhou Tong jidher f'ħafna forom fittizji. Jumong, l-ewwel Taewang tar-renju ta’ Goguryeo tat- Tliet Renji tal-Korea, huwa ddikjarat mil-leġġenda li kien arċier qrib Alla. L-arċerija tidher fl-istorja ta' Oguz Khagan. Bl-istess mod, il-qaws u l-pruwa jidhru ħafna fl-identità storika Koreana.
Fit-twemmin Yoruba tal-Afrika tal-Punent, Osoosi hija waħda minn diversi allat tal-kaċċa li huma identifikati bl-ikonografija tal-qaws u l-vleġeġ u insinji oħra assoċjati mal-qaws.
Kaċċa
L-użu tal-qaws biex taqbad annimali tal-kaċċa huwa magħruf bħala "kaċċa bil-qaws". Il-kaċċa bil-qaws tvarja ħafna mill-kaċċa bl-armi tan-nar, peress li d-distanza bejn il-kaċċatur u l-priża trid tkun ħafna iqsar biex tiżgura qtil umanitarju. Il-ħiliet u l-prattiki tal-kaċċa bil-qaws għalhekk jenfasizzaw l-attakk mill-qrib ħafna lejn il-priża, kemm jekk tkun għadha tikkaċċja, tistenna fl- għami jew taħt xi siġra. F'ħafna pajjiżi, inkluż ħafna mill-Istati Uniti, il-kaċċa tal-qaws għal priża kbira u żgħira hija legali. Kaċċaturi tal-qaws ġeneralment igawdu staġuni itwal milli huma permessi ma 'forom oħra ta' kaċċa bħal porvli, shotgun, jew xkubetta. Normalment, il-qwas komposti jintużaw għall-kaċċa tal-priża kbira minħabba ż-żmien relattivament qasir li tieħu biex tikkontrollahom għall-kuntrarju tal-qaws longbow jew recurve. Dawn il-qwas komposti jistgħu jinkludu sights tal-fibra ottika, stabilizzaturi, u aċċessorji oħra ddisinjati biex iżidu l-eżattezza f'distanzi itwal. L-użu ta' qaws u vleġġa biex taqbad il-ħut huwa magħruf bħala " sajd bil-qaws".
Qaws kompetittiv modern
Qaws kompetittiv jinvolvi vleġeġ sparati b'mira għall-eżatta minn distanza jew distanzi stabbiliti. Din hija l-aktar forma popolari ta' arċerija kompetittiv mad-dinja kollha u tissejjaħ Arċerija bil-mira . Forma partikolarment popolari fl-Ewropa u l- Amerika hija field archery, sparat fuq miri ġeneralment stabbiliti f'diversi distanzi f'ambjent ta' masġar. Il-qaws kompetittiv fl-Istati Uniti huwa rregolat minn USA Archery u National Field Archery Association (NFAA), li tiċċertifika wkoll għalliema.
Para-archery huwa adattament tal-qaws għall-atleti b'diżabilità, irregolat mill- World Archery Federation (WA), u huwa wieħed mill-isports fil-Logħob Paralimpiku tas-Sajf. Hemm ukoll diversi forom oħra inqas magħrufa u storiċi tal-qaws, kif ukoll archery novelty games u flight archery, fejn l-għan huwa li jisparaw l-akbar distanza.
Tagħmir
Tipi ta' qwas
Filwaqt li hemm varjetà kbira fid-dettalji tal-kostruzzjoni tal-qwas (kemm storiċi kif ukoll moderni), il-qwas kollha jikkonsistu fi spag imwaħħal ma' riġlejn elastiċi li jaħżnu l-enerġija mekkanika mogħtija mill-utent li jiġbed l-ispaga. Il-qwas jistgħu jinqasmu b'mod wiesa' f' żewġ kategoriji: dawk li jinġibdu billi jinġibdu l-ispag direttament u dawk li jużaw mekkaniżmu biex jiġbdu l-ispag.
Il-pruwi miġbuda direttament jistgħu jinqasmu aktar abbażi tad-differenzi fil-metodu tal-kostruzzjoni tar-riġlejn, eżempji notevoli huma qwas waħedhom, qwas laminati u qwas komposti. Il-qwas jistgħu wkoll jiġu kklassifikati mill- forma tal-qaws tar-riġlejn meta mhux imdendlin; b'kuntrast ma' qwas dritti Ewropej tradizzjonali, qwas rikurvat u xi tipi ta' longbow għandhom ponot li jduru 'l bogħod mill-arċier meta l-qaws ma jkunx imdendel. Is-sezzjoni trasversali tar-riġlejn tvarja wkoll; il-qaws twila klassiku huwa qaws twila b'riġlejn dojoq li huma f'forma ta 'D f'sezzjoni trasversali, u l- qaws ċatt għandu riġlejn wiesgħa ċatti li huma bejn wieħed u ieħor rettangolari f'sezzjoni trasversali. Il-qwas b'sostenn tal-kejbil jużaw kurduni bħala d-dahar tal-pruwa; il-piż tal-ġbid tal-pruwa jista' jiġi aġġustat billi tinbidel it-tensjoni tal-kejbil. Kienu mifruxa fost l -Inuit li ma kellhomx aċċess faċli għal injam tajjeb għall-qaws. Varjetà waħda ta’ qaws b’sostenn bil-kejbil hija l-qaws Penobscot jew il-qaws Wabenaki, ivvintata minn Frank Loring (Kap Big Thunder) madwar l-1900. Tikkonsisti f' qaws żgħir mwaħħal b'kejbils fuq wara ta' qaws prinċipali akbar.
F'kulturi differenti, il-vleġeġ jinħelsu jew min-naħa tax-xellug jew tal-lemin tal-qaws, u dan jaffettwa l-qabda tal-idejn u l-pożizzjoni tal-qaws. Fil -qaws Għarbi, fil -qaws Tork u Kyūdō, il-vleġeġ jinħelsu min-naħa tal-lemin tal-qaws, u dan jaffettwa l-kostruzzjoni tal-qaws. Fil-qwas tal-punent, il-vleġġa normalment tinħeles min-naħa tax-xellug tal-pruwa għal arċier tal-lemin.
Il-qwas komposti huma ddisinjati biex inaqqsu l-forza meħtieġa biex iżżomm il-korda f'ġibda sħiħa, u b'hekk jippermettu lill-arċier aktar ħin biex jimmira b'inqas stress muskolari. Ħafna disinji komposti jużaw kammijiet jew roti ellittiċi fuq it-truf tar-riġlejn biex jinkiseb dan. Let-off tipiku huwa bejn 65% sa 80%. Per eżempju, qaws ta' b'80% let-off teħtieġ biss li jżomm bi ġbid sħiħ. Sa 99% let-off huwa possibbli. Il-qaws kompost ġie ivvintat minn Holless Wilbur Allen fis-sittinijiet (privattiva Amerikana ġiet ippreżentata fl-1966 u mogħtija fl-1969) u saret it-tip ta' qaws l-aktar użat għall-forom kollha ta' qwas fl-Amerika ta 'Fuq.
Il-qwas miġbuda mekkanikament tipikament ikollhom stokk jew immuntar ieħor, bħall- crossbow . Il-crossbows tipikament għandhom tulijiet iqsar ta' tlugħ meta mqabbla ma' pruwi komposti. Minħabba dan, huma meħtieġa piżijiet itqal biex jinkiseb l-istess trasferiment ta 'enerġija għall-vleġġa. Dawn il-pruwi miġbuda mekkanikament għandhom ukoll apparati biex iżommu t-tensjoni meta l-qaws ikun miġbud għal kollox. Huma mhumiex limitati mill-qawwa t' arċier wieħed u varjetajiet akbar ġew użati bħala magni t' assedju .
Tipi ta' vleġeġ u fletchings
L-aktar forma komuni ta' vleġġa tikkonsisti f'xaft, b'vleġġa fit-tarf ta' quddiem, u fletchings u nock fit-tarf l-ieħor. Il vleġeġ matul iż-żmien u l-istorja normalment inġarru f’kontenitur magħruf bħala quiver, li jista’ jieħu ħafna forom differenti. Ix-xaftijiet tal-vleġeġ huma tipikament magħmulin minn injam solidu, bambu, fibreglass, liga tal-aluminju, fibra tal-karbonju, jew materjali komposti . Il-vleġeġ tal-injam huma suxxettibbli għat-tgħawwiġ (warping). Il-vleġeġ tal-fibreglass huma fraġli, iżda jistgħu jiġu prodotti għal speċifikazzjonijiet uniformi faċilment. Ix-xaftijiet tal-aluminju kienu għażla ta 'prestazzjoni għolja popolari ħafna fl-aħħar nofs tas-seklu 20, minħabba d-dritta tagħhom, il-piż eħfef, u sussegwentement veloċità ogħla u trajettorji aktar ċatti. Il-vleġeġ tal-fibra tal-karbonju saru popolari fis-snin 90 minħabba li huma ħfief ħafna, itiru saħansitra aktar malajr u aktar ċatti mill-vleġeġ tal-aluminju. Illum, il-vleġeġ l-aktar popolari f'tournaments u avvenimenti Olimpiċi huma magħmula minn materjali komposti.
Ras il-vleġġa hija l-komponent funzjonali primarju tal-vleġġa. Xi vleġeġ jistgħu sempliċement jużaw ponta imsinna tax-xaft solidu, iżda rjus tal-vlepeġ separati huma ferm aktar komuni, ġeneralment magħmula minn metall, ġebel, jew materjali iebsa oħra. L-aktar forom komunement użati huma punti fil-mira, punti tal-kamp, u broadheads, għalkemm hemm ukoll tipi oħra, bħal bodkin, judo, u irjus ċatt.
Fletching huwa tradizzjonalment magħmul mir-rix tal-għasafar, iżda huma użati paletti tal-plastik solidi u paletti li jixbħu folji rqaq. Huma mwaħħla ħdejn it-tarf tan-nock (wara) tal-vleġġa b'tejp rqiq b'żewġ naħat, kolla, jew, tradizzjonalment, sinnew. L-aktar konfigurazzjoni komuni fil-kulturi kollha hija tliet fletches, għalkemm intużaw daqs sitta. Tnejn, kieku, jagħmlu l-vleġġa instabbli waqt it-titjira. Meta l-vleġġa tkun bi tliet fletches, il-fletches huma spazjati ugwalment madwar ix-xaft, b'wieħed imqiegħed b'tali mod li jkun perpendikolari mal-pruwa meta nock ikun fuq l-ispag, għalkemm varjazzjonijiet jidhru b'tagħmir modern, speċjalment meta jintużaw l-ispin vanes moderni. Din il-fletch tissejjaħ il-"fletch tal-indiċi" jew "rix tas-serduq" (magħrufa wkoll bħala "il-faxxa fard barra" jew "il-paletta tal-nocking"), u l-oħrajn kultant jissejħu "rix tat-tiġieġ". Komunement, ir-rix tas-serduk huwa ta' kulur differenti. Madankollu, jekk l-arċiera qed jużaw fletching magħmul minn rix jew materjal simili, jistgħu jużaw paletti tal-istess kulur, peress li żebgħa differenti jistgħu jagħtu ebusija li tvarja lill-paletti, li jirriżultaw f'inqas preċiżjoni. Meta vleġġa tkun b'erba' fletches, żewġ fletches opposti ħafna drabi jkunu rix tas-serduq, u kultant il-fletches ma jkunux spazjati indaqs.
Il-fletching jista 'jkun jew qatgħa parabolika (rix qosra f'kurva parabolika lixxa) jew qatgħa ta' tarka (ġeneralment forma bħal nofs tarka dejqa), u ħafna drabi hija mwaħħla f'angolu, magħrufa bħala fletching helical, biex tintroduċi spin stabilizzanti għall- vleġġa waqt it-titjira. Kemm jekk fletched helical jew dritta, meta fletching naturali (rix ta 'l-għasafar) huwa użat huwa kritiku li r-rix kollha jiġu mill-istess naħa ta' l-għasafar. Fletchings ta 'daqs eċċessiv jistgħu jintużaw biex jaċċentwaw it-tkaxkir u b'hekk jillimitaw il-firxa tal-vleġġa b'mod sinifikanti; dawn il-vleġeġ jissejħu flu-flus . Il-post ħażin tal-fletchings jista 'jbiddel il-mogħdija tat-titjira tal-vleġġa b'mod drammatiku.
Korda tal-qaws
Dacron u materjali moderni oħra joffru saħħa tajba għall-piż tagħhom u jintużaw fuq il-biċċa l-kbira tal-qwas moderni. Għażel u materjali tradizzjonali oħra għadhom jintużaw fuq qwas tradizzjonali. Jeżistu diversi metodi moderni ta' kif issir il-korda tal-qaws, bħal-'linja bla tarf' u 'l-brim Fjamming'. Kważi kull fibra tista' ssir fi bowstring. L-awtur ta’ Arab Archery jissuġġerixxi l-ġilda ta’ ġemel żagħżugħ u magħqud. Is-saga ta’ Njál tiddeskrivi r-rifjut ta’ mara, Hallgerður, li taqta’ xagħarha biex tagħmel korda tal-qaws ta’ emerġenza għal żewġha, Gunnar Hámundarson, li mbagħad jinqatel.
Tagħmir protettiv
Il-biċċa l-kbira tal-arċiera moderni jilbsu bracer (magħruf ukoll bħala arm-guard) biex jipproteġu l-ġewwieni tad-driegħ tal-qaws milli jintlaqtu mill-ispag u jipprevjenu l-ilbies milli jaqbad il-bowstring. Il-bracer ma jwaħħalx id-driegħ; il-kelma ġejja mit-terminu tal-armerija " brassard ", li jfisser kmiem armat jew badge. Il -poplu Navajo żviluppa bracers b'ħafna ornamenti bħala oġġetti mhux funzjonali ta 'tiżjin. Xi arċiera (kważi l-arżiera nisa kollha) jilbsu protezzjoni fuq sidirhom, imsejħa chestguards jew plastrons. Il-leġġenda tal- Amażonji kienet li tneħħew sider wieħed biex isolvu din il-problema. Roger Ascham isemmi arċier wieħed, preżumibbilment bi stil ta’ sparar mhux tas-soltu, li libes gwardja tal-ġilda għal wiċċu.
Iċ-ċifri tat-tpinġija huma normalment protetti minn tab tal-ġilda, ingwanta, jew ċirku tal-kbir . Tab sempliċi tal-ġilda tintuża komunement, kif ukoll ingwanta skeletru. L-Ewropej Medjevali probabbilment użaw ingwanta sħiħa tal-ġilda.
L-arċiera Eurasjatiċi li użaw il-kbir jew tpinġija Mongoljan ipproteġu t-thumbs tagħhom, ġeneralment bil-ġilda skond l-awtur ta ' Arab Archery, iżda wkoll b'ċrieki speċjali ta 'diversi materjali iebsa. Ħafna eżempji Torok u Ċiniżi li baqgħu ħajjin huma xogħlijiet ta 'arti konsiderevoli. Xi wħud huma tant ornamentati li l-utenti ma setgħux użawhom biex jitilfu vleġġa. Possibilment dawn kienu oġġetti ta’ tiżjin personali, u għalhekk ta’ valur, li baqgħu eżistenti filwaqt li l-ġilda prattikament ma kellha l-ebda valur intrinsiku u kienet se tiddeterjora wkoll maż-żmien. Fil -qaws tradizzjonali Ġappuniż tintuża ingwanta speċjali li għandha linja biex tgħin fit-tpinġija tal-korda.
Għajnuniet għar-rilaxx
Għajnuna għar-rilaxx hija mezz mekkaniku ddisinjat biex jagħti vleġeġ puliti u preċiżi separati minn qaws kompost. Fl-aktar komunement użati, is-sekwenza hija rilaxxata permezz ta 'mekkaniżmu ta' grillu li jaħdem bis-swaba ', miżmum f'idejn l-arċiera jew imwaħħal mal-polz tagħhom. F'tip ieħor, magħruf bħala rilaxx tat-tensjoni tad-dahar, is-sekwenza tiġi rilaxxata awtomatikament meta tinġibed għal tensjoni predeterminata.
Stabbilizzaturi
Stabbilizzaturi huma mmuntati f'diversi punti fuq il-qaws. Komuni mat-tagħmir tal-qwas kompetittiv huma brackets speċjali li jippermettu stabilizzaturi multipli li jiġu mmuntati f'angoli varji biex jirfinaw il-bilanċ tal-pruwa.
Stabbilizzaturi jgħinu fil-mira billi jtejbu l-bilanċ tal-pruwa. Sights, quivers, mistrieħ, u d-disinn tar-riser (il-parti ċentrali, li ma tgħawwiġx tal-pruwa) jagħmlu naħa waħda tal-pruwa itqal. Għan wieħed ta 'stabilizzaturi huwa li jikkumpensaw dawn il-forzi. Disinn ta 'riser rifless jikkawża li r-riġlejn ta' fuq jinxtegħlu lejn l-isparatur. F'dan il-każ huwa mixtieq stabilizzatur ta 'quddiem itqal biex jikkumpensa din l-azzjoni. Disinn ta 'riser deflex għandu l-effett oppost u jista' jintuża stabilizzatur ta 'quddiem eħfef.
Stabbilizzaturi jistgħu jnaqqsu l-istorbju u l-vibrazzjoni. Dawn l-enerġiji huma assorbiti minn polimeri viscoelastiċi, ġellijiet, trabijiet, u materjali oħra użati biex jinbnew stabilizzaturi.
Stabbilizzaturi jtejbu l-maħfra u l-eżattezza billi jżidu l-mument ta' inerzja tal-pruwa biex jirreżistu l-moviment matul il-proċess ta' sparar. Stabbilizzaturi tal-karbonju ħfief bi truf peżati huma mixtieqa minħabba li jtejbu l-mument ta 'inerzja filwaqt li jimminimizzaw il-piż miżjud.
Teknika u forma tal-isparar
Il-konvenzjoni standard dwar it-tagħlim tal-qaws hija li żżomm il-qaws skont id-dominanza tal-għajnejn. (Eċċezzjoni waħda hija fil- kyūdō modern fejn l-arċiera kollha huma mħarrġa biex iżommu l-pruwa f’id ix-xellugija.) Għalhekk, jekk wieħed ikun dominanti f'għajnu l-leminija, kien iżomm il-pruwa fl-id ix-xellugija u jiġbed l-ispag bl-id il-leminija. Madankollu, mhux kulħadd jaqbel ma 'din il-linja ta' ħsieb. Rilaxx aktar bla xkiel u aktar fluwidu tas-sekwenza jipproduċi l-aktar tiri li jistgħu jiġu ripetuti b'mod konsistenti, u għalhekk jista 'jipprovdi preċiżjoni akbar tat-titjira tal-vleġġa. Xi wħud jemmnu li l-id bl-akbar destrezza għandha għalhekk tkun l-id li tiġbed u tirrilaxxa l-korda. Kull għajn tista 'tintuża għall-mira, u l-għajn inqas dominanti tista' tiġi mħarrġa maż-żmien biex issir aktar effettiva għall-użu. Biex tgħin f'dan, għata tal-għajnejn tista' tintlibes temporanjament fuq l-għajn dominanti.
L-id li żżomm il-qaws tissejjaħ l- id tal -qaws u d-driegħ tagħha d-driegħ tal- qaws. L-id opposta tissejjaħ l-idejn tal- ġbid jew l -id tal-ispaga . Termini bħall -ispalla tal-qaws jew il -minkeb tal-istring isegwu l-istess konvenzjoni.
Jekk jisparaw skont id-dominanza tal-għajnejn, l-arċiera li jiddominaw fl-għajn tal-lemin li jisparaw b'mod konvenzjonali jżommu l-qaws bl-id ix-xellugija. Jekk jispara skont id-destrezza tal-idejn, l-arċier jiġbed l-ispag bl-id li tippossjedi l-akbar destrezza, irrispettivament mid-dominanza tal-għajnejn.
Forma moderna
Biex jispara vleġġa, arċier l-ewwel jassumi l-pożizzjoni korretta. Il-ġisem għandu jkun fuq jew kważi perpendikolari mal-mira u l-linja tal-isparar, bis-saqajn imqiegħda 'l bogħod mill-ispalla. Hekk kif arċier jimxi 'l quddiem minn livell tal-Bidu għal livell aktar avvanzat, jistgħu jintużaw pożizzjonijiet oħra bħall-"pożizzjoni miftuħa" jew il-"pożizzjoni magħluqa", għalkemm ħafna jagħżlu li jżommu pożizzjoni newtrali". Kull arċier għandu preferenza partikolari, iżda l-aktar dan it-terminu jindika li s-sieq l-aktar 'il bogħod mil-linja tal-isparar hija tul nofs sieqha sħiħa mis-sieq l-oħra, fuq l-art.
Biex titgħabba, il-qaws tkun tħares lejn l-art, imqiegħda ftit lejn kif idur l-arloġġ tal-vertikali (għal tiratur tal-lemin) u x-xaft tal-vleġġa jitqiegħed fuq il-mistrieħ jew l-ixkaffa tal-vleġġa. Id-dahar tal-vleġġa hija mwaħħla mal-bowstring bin- nock (kanal żgħir ta 'qfil li jinsab fit-tarf prossimali tal-vleġġa). Dan il-pass jissejjaħ "nocking the arrow". Vleġeġ tipiċi bi tliet paletti għandhom ikunu orjentati b'tali mod li vane wieħed, ir-"rix tas-serduq", qed jipponta 'l bogħod mill-qaws, biex ittejjeb it-tneħħija tal-vleġġa hekk kif tgħaddi mill-mistrieħ tal-vleġġa.
Qaws kompost hu mgħammra b'tip speċjali ta' serħan tal-vleġġa, magħrufa bħala launcher, u l-vleġġa hija ġeneralment mgħobbija bir-rix tas-serduq / paletta bil-ponta jew 'il fuq jew 'l isfel, skond it-tip ta' launcher li qed jintuża.
Il-bowstring u l-vleġġa jinżammu bi tliet swaba, jew b'rilaxx ta 'vleġġa mekkanika. L-aktar komuni, għal finger shooters, is-saba 'l-indiċi jitqiegħed 'il fuq mill-vleġġa u ż-żewġ swaba' li jmiss taħt, għalkemm diversi tekniki oħra għandhom l-aderenti tagħhom madwar id-dinja, li jinvolvu tliet swaba 'taħt il-vleġġa, jew teknika tal-qris tal-vleġġa. L-isparar istintiv huwa teknika li tevita sights u ħafna drabi hija preferuta minn archers tradizzjonali (tiraturi ta' longbows u recurves). F'jew is-saba' maqsum jew tliet swaba' taħt il-case, is-sekwenza normalment titqiegħed fl-ewwel jew fit-tieni ġonta, jew inkella fuq il-pads tas-swaba'. Meta tuża għajnuna ta 'rilaxx mekkaniku, ir-rilaxx huwa igganċjat fuq id-D-loop.
Tip ieħor ta 'stiva tal-korda, użata fuq qwas tradizzjonali, huwa t-tip iffavorit mill-ġellieda Mongoli, magħruf bħala l-istil "rilaxx tas-suba' ". Dan jinvolvi l-użu tas suba' l-kbir biex tiġbed l-ispaga, bis-swaba' mgħawġa madwar il-kbir biex iżżid l- appoġġ. Biex tirrilaxxa l-ispaga, is-swaba' jinfetħu 'l barra u l-kbir jirrilassa biex jippermetti li l-ispaga tiżżerżaq minn fuq il-kbir. Meta tuża dan it-tip ta 'rilaxx, il-vleġġa għandha tistrieħ fuq l-istess naħa tal-qaws bħall-id tal-ġbid Ġbid tax-xellug = vleġġa fuq in-naħa tax-xellug tal-qaws.
L-arċier imbagħad jgħolli l-qaws u jiġbed l-ispaga, b'allinjamenti li jvarjaw għal pożizzjonijiet tal-qaws vertikali jew kemmxejn mgħawġa. Ħafna drabi din hija mozzjoni fluwida waħda għal tiraturi ta 'recurves u longbows, li għandhom tendenza li jvarjaw minn arċier għall-ieħor. It-tiraturi komposti ħafna drabi jesperjenzaw daqqa żgħira waqt l-isparatura, madwar l-aħħar , fejn il-piż tat-tlugħ huwa fil-massimu tiegħu—qabel ma jirrilassaw f'pożizzjoni ta' ġbid sħiħ bi stabbiltà komda. L-arċier jiġbed l-idejn tal-ispag lejn il-wiċċ, fejn għandu jistrieħ ħafif f'punt ta' ankra fiss. Dan il-punt huwa konsistenti minn sparatura għal sparatura, u ġeneralment ikun fil-kantuniera tal-ħalq, fuq il-geddum, mal-ħaddejn, jew mal-widna, skont l-istil tal-isparar preferut. L-arċier iżomm id-driegħ tal-qaws 'il barra, lejn il-mira. Il-minkeb ta 'din id-driegħ għandu jiġi mdawwar sabiex il-minkeb ta' ġewwa jkun perpendikolari mal-art, għalkemm l-arċiera b'minkbejn iper estiżi għandhom it-tendenza li jagħlqu l-minkeb ta 'ġewwa lejn l-art, kif eżempju mill-archer Korean Jang Yong-Ho . Dan iżomm id-driegħ barra mill-passaġġ tal-bowstring.
Fil-forma moderna, l-arċier joqgħod wieqaf, u jifforma "T". Il- muskoli tat-trapeżju t'isfel tal-arċier jintużaw biex jiġbdu l-vleġġa sal-punt tal-ankra. Xi qwas recurve moderni huma mgħammra b'apparat mekkaniku, imsejjaħ clicker, li jipproduċi ħoss li tikklikkja meta l-archer jilħaq it-tul korrett tal-ġbid. B'kuntrast, tiraturi tradizzjonali Ingliżi Longbow jidħlu "fil-qaws", jeżerċitaw forza kemm mad-driegħ tal-qaws kif ukoll mad-driegħ tal-idejn tal-korda fl-istess ħin, speċjalment meta jużaw qwas li jkollhom piżijiet ta' ġibda minn għal aktar minn . Pruwi tradizzjonali mgħobbija sew (recurves, longbows, u simili) jinħelsu immedjatament malli jilħqu l-ġibda sħiħa fil-piż massimu, filwaqt li l-qwas komposti jilħqu l-piż massimu tagħhom madwar l-aħħar. , twaqqa' l-piż b'mod sinifikanti fil-ġbid sħiħ. Il-qwas komposti ħafna drabi jinżammu f'ġibda sħiħa għal żmien qasir biex tinkiseb l-eżattezza massima.
Il-vleġġa hija tipikament rilaxxata billi tirrilassa s-swaba tal-idejn tal-ġbid (ara tiġbed il-pruwa ), jew tiskatta l-għajnuna ta' rilaxx mekkaniku. Normalment ir-rilaxx għandu l-għan li jżomm id-driegħ tal-ġbid riġidu, l-id tal-qaws rilassat, u l-vleġġa titmexxa lura billi tuża l-muskoli tad-dahar, għall-kuntrarju tal-użu biss ta' movimenti tad-driegħ. Arċier għandu wkoll jagħti attenzjoni lill-recoil jew segwitu tal-ġisem tiegħu jew tagħha, peress li jista 'jindika problemi bil-forma (teknika) li jaffettwaw l-eżattezza.
Fiżika
Meta projettili jitwaddab bl-idejn, il-veloċità tal-projettili hija ddeterminata mill- enerġija kinetika li tkun mogħtija mill-muskoli ta' min jitfa' u dawn huma li jwettqu xogħol . Madankollu, l-enerġija għandha tingħata fuq distanza limitata (determinata mit-tul tad-driegħ) u għalhekk (minħabba li l-projettili qed jaċċellera) fuq żmien limitat, għalhekk il-fattur li jillimita mhuwiex xogħol iżda pjuttost qawwa, li jiddetermina kemm tista 'tiġi miżjuda enerġija fiż-żmien limitat disponibbli. Il-qawwa ġġenerata mill-muskoli, madankollu, hija limitata mir -relazzjoni forza-veloċità, u anke fl-aħjar veloċità tal-kontrazzjoni għall-produzzjoni tal-enerġija, ix-xogħol totali mill-muskolu huwa inqas min-nofs ta' dak li jkun kieku l-muskolu jikkuntratta fuq l-istess distanza bil-mod: veloċitajiet, li jirriżultaw f'inqas minn 1/4 tal-veloċità tat-tnedija tal-projettili possibbli mingħajr il-limitazzjonijiet tar-relazzjoni forza-veloċità.
Meta tintuża qaws, il-muskoli jkunu jistgħu jwettqu xogħol ħafna aktar bil-mod, li jirriżulta f'forza akbar u xogħol akbar jista' jkun magħmul. Dan ix-xogħol jinħażen fil-qaws bħala enerġija potenzjali elastika, u meta l-korda tal-pruwa tiġi rilaxxata, din l-enerġija maħżuna tingħata lill-vleġġa ħafna aktar malajr milli tista 'tingħata mill-muskoli, li tirriżulta f'veloċità ħafna ogħla u, għalhekk, distanza akbar. Dan l-istess proċess huwa użat miż-żrinġijiet, li jużaw għeruq elastiċi biex iżidu d-distanza tal-qbiż. Fil-qaws, xi enerġija tinħela permezz ta' istereżi elastika, u tnaqqas l-ammont ġenerali rilaxxat meta l-qaws jiġi sparat. Mill-enerġija li fadal, xi ftit hija mnaqqsa kemm mir-riġlejn tal-qaws kif ukoll mill-korda tal-qaws. Skont l-elastiċità tal-vleġġa, ftit mill-enerġija tiġi assorbita wkoll billi tikkompressa l-vleġġa, primarjament minħabba li r-rilaxx tal-bowstring rarament ikun konformi max-xaft tal-vleġġa, u jġiegħelha titgħawweġ fuq naħa waħda. Dan huwa minħabba li l-bowstring jaċċellera aktar malajr milli s-swaba tal-archer jistgħu jiftħu, u konsegwentement xi mozzjoni tal-ġenb hija mogħtija lill-korda, u għalhekk ikun hemm nock tal-vleġġa, peress li l-qawwa u l-veloċità tal-pruwa jiġbed l-ispaga mis-swaba' jinfetħu.
Anke b'mekkaniżmu ta 'għajnuna ta' rilaxx xi ftit minn dan l-effett normalment ikun esperjenzat, peress li l-ispaga dejjem taċċellera aktar malajr mill-parti li żżomm il-mekkaniżmu. Dan jagħmel il-vleġġa toxxilla waqt it-titjira—iċ-ċentru tagħha jitgħawweġ fuq naħa waħda u mbagħad l-oħra ripetutament, u jonqos gradwalment hekk kif it-titjira tal-vleġġa tkompli. Dan jidher b'mod ċar fil-fotografija b'veloċità għolja ta' vleġeġ waqt il-ħruġ. Effett dirett ta 'dawn it-trasferimenti ta' enerġija jista' jidher b'mod ċar meta jkun hemm sparar finta (dry firing) . L-isparar finta jirreferi għar-rilaxx tal-bowstring mingħajr vleġġa armata. Minħabba li m'hemm l-ebda vleġġa biex tirċievi l-enerġija potenzjali maħżuna, kważi l-enerġija kollha tibqa 'fil-qaws. Xi wħud issuġġerew li l-isparar finta jista' jikkawża ħsara fiżika lill-pruwa, bħal xquq u ksur - u minħabba li l-biċċa l-kbira tal-qwas mhumiex magħmula speċifikament biex jimmaniġġaw l-ammonti għoljin ta' enerġija li jipproduċi l-isparar finta, qatt m'għandu jsir.
Vleġeġ moderni huma magħmula għal "sinsla" speċifikata, jew klassifikazzjoni ta 'ebusija, biex iżommu flexing imqabbla u għalhekk l-eżattezza tal-mira. Dan il-ġbid jista jkun karatteristika mixtieqa, peress li, meta l-ispina tax-xaft hija mqabbla ma ' l-aċċelerazzjoni tal-qaws (korda), il-vleġġa tintlewa madwar il-pruwa u kull serħan-tal-vleġġa, u konsegwentement il-vleġġa, u fletchings, ikollhom titjira bla xkiel. Din il-karatteristika hija magħrufa bħala l -paradoss tal-arċier . Iżomm l-eżattezza, għax jekk parti mill-vleġġa taħbat daqqa t'għajn mal-iskariku, tkun preżenti xi inkonsistenza, u l-eżattezza eċċellenti ta 'tagħmir modern ma tintlaħaqx.
It-titjira preċiża ta 'vleġġa tiddependi fuq il-fletchings tagħha. Il-manifattur tal-vleġġa (u tal- "fletcher") jista 'jirranġa fletching biex jikkawża li l-vleġġa ddur tul l-assi tagħha. Dan itejjeb l-eżattezza permezz ta 'akkumulazzjonijiet ta' pressjoni ta' wara li inkella jikkawżaw il-vleġġa biex "tippjana" fuq l-arja f'direzzjoni każwali wara l-isparar. Anke bi vleġġa magħmula bir-reqqa, l-iċken imperfezzjoni jew moviment tal-arja jikkawża xi taqlib żbilanċjat fil-fluss tal-arja. Konsegwentement, ir-rotazzjoni toħloq ekwalizzazzjoni ta' tali turbolenza, li, b'mod ġenerali, iżżomm id-direzzjoni tat-titjira maħsuba, jiġifieri l-eżattezza. Din ir-rotazzjoni m'għandhiex tiġi konfuża mar-rotazzjoni ġiroskopika mgħaġġla ta 'balal ta' xkubetta. Fletching li mhux irranġat biex jinduċi rotazzjoni xorta jtejjeb l-eżattezza billi jikkawża tkaxkir tar-restawr kull darba li l-vleġġa titmejjel mid-direzzjoni maħsuba tal-vjaġġ tagħha.
L-aspett innovattiv tal-invenzjoni tal-qaws u l-vleġġa kien l-ammont ta 'qawwa mogħtija lil żona estremament żgħira mill-vleġġa. Il-proporzjon enormi ta 'tul vs żona ta' sezzjoni trasversali, flimkien mal-veloċità, għamlu l-vleġġa aktar qawwija minn kwalunkwe arma oħra miżmuma bl-idejn sakemm l-armi tan-nar ġew ivvintati. Il-vleġeġ jistgħu jinfirxu jew jikkonċentraw il-forza, skont l-applikazzjoni. Il-vleġeġ tal-prattika, pereżempju, għandhom ponta ċatta li tifrex il-forza fuq żona usa 'biex tnaqqas ir-riskju ta' korriment jew tillimita l-penetrazzjoni. Vleġeġ iddisinjati biex itaqqbu l-armatura fil-Medju Evu użaw ponta dejqa ħafna u li jaqtgħu ("bodkinhead") biex jikkonċentraw il-forza. Vleġeġ użati għall-kaċċa użaw ponta dejqa ("broadhead") li titwessa' aktar, biex jiffaċilitaw kemm il-penetrazzjoni kif ukoll ferita kbira.
Metodi ta' mira
Hemm żewġ forom ewlenin ta 'mira fil-qaws: bl-użu ta' vista mekkanika jew fissa, jew barebow.
Sights mekkaniċi jistgħu jitwaħħlu mal-pruwa biex jgħinu fil-mira. Jistgħu jkunu sempliċi daqs pin, jew jistgħu jużaw ottika b'ingrandiment. Normalment ikollhom ukoll peep sight (vista ta 'wara) mibnija fl-ispaga, li tgħin f'punt ta' ankra konsistenza. Il-qwas komposti moderni awtomatikament jillimitaw it-tul tat-tlugħ biex jagħtu veloċità konsistenti tal-vleġġa, filwaqt li l-qwas tradizzjonali jippermettu varjazzjoni kbira fit-tul tal-ġbid. Xi qwas jużaw metodi mekkaniċi biex jagħmlu t-tul tal-ġbid konsistenti. L-arċiera Barebow spiss jużaw stampa tal-vista, li tinkludi l-mira, il-qaws, l-idejn, ix-xaft tal-vleġġa u l-ponta tal-vleġġa, kif jidher fl-istess ħin mill-arċier. B'"punt ta' ankra" fiss (fejn l-ispaga tinġieb lejn, jew qrib, il-wiċċ), u driegħ tal-qaws estiża għal kollox, shots suċċessivi meħuda bl-istampa tal-vista fl-istess pożizzjoni jaqgħu fuq l-istess punt . Dan iħalli lill-archer jaġġusta l-għan b'tiri suċċessivi biex jikseb l-eżattezza.
Tagħmir modern tal-qaws normalment jinkludi sights . L-għan istintiv huwa użat minn ħafna archeri li jużaw qwas tradizzjonali. Iż-żewġ forom l-aktar komuni ta 'rilaxx mhux mekkaniku huma split-finger u three-under. Il-mira b'saba' maqsuma teħtieġ li l-archer ipoġġi s-saba 'l-indiċi fuq il-vleġġa nocked, filwaqt li s-swaba' tan-nofs u ċ-ċirku huma t-tnejn imqiegħda taħt. "Tlieta taħt il-mira" tqiegħed is-swaba 'l-indiċi, tan-nofs u ċ-ċirku taħt il-vleġġa nocked. Din it-teknika tippermetti lill-arċier iħares aħjar 'l isfel mill-vleġġa peress li d-dahar tal-vleġġa hija eqreb lejn l-għajn dominanti, u komunement tissejjaħ "gun barreling" (b'referenza għal tekniki ta' mira komuni użati ma 'armi tan-nar).
Meta tuża pruwi qosra jew sparar minn fuq iż-żiemel, huwa diffiċli li tuża l-istampa tal-vista. L-arċier jista 'jħares lejn il-mira, iżda mingħajr ma jinkludi l-arma fil-qasam tal-vista preċiża. Il-mira imbagħad tinvolvi koordinazzjoni idejn-għajnejn—li tinkludi proprioception u memorja tal-muskoli tal-mutur, simili għal dik użata meta titfa 'ballun. Bi prattika suffiċjenti, arċiera bħal dawn normalment jistgħu jiksbu preċiżjoni prattika tajba għall-kaċċa jew għall-gwerra. L-immirar mingħajr stampa tal-vista jista' jippermetti sparar aktar rapidu, iżda ma jżidx l-eżattezza.
L-isparar istintiv huwa stil ta' sparar li jinkludi l-metodu tal-mira barebow li jiddependi ħafna fuq il-moħħ subkonxju, il-proprioċezzjoni, u l-memorja tal-mutur/muskoli biex isiru aġġustamenti tal-mira; it-terminu użat biex jirreferi għal kategorija ġenerali ta' arċiera li ma użawx vista mekkanika jew fissa.
Arċerija kompetittiva moderna
Arċerija kompetittiva tinvolvi sparar ta' vleġeġ fuq mira eżatta minn distanza jew distanzi stabbiliti. Din hija l-aktar forma popolari ta' arċerija kompetittiv mad-dinja kollha u tissejjaħ arċerija tal-mira . Forma partikolarment popolari fl-Ewropa u l- Amerika hija field archery, sparat fuq miri ġeneralment stabbiliti f'diversi distanzi f'ambjent imsiġar. Il-qaws kompetittiv fl-Istati Uniti huwa rregolat mill-USA Archery u National Field Archery Association (NFAA), li tiċċertifika wkoll għalliema.
Para-archery huwa adattament tal-qaws għall-atleti b'diżabilità, irregolat mill- World Archery Federation (WA), u huwa wieħed mill-isports fil-Logħob Paralimpiku tas-Sajf. Hemm ukoll diversi forom oħra inqas magħrufa u storiċi tal-qaws, kif ukoll logħob tal-qaws tal-qwas u l-archery tat-titjir, fejn l-għan huwa li jisparaw l-akbar distanza.
Aktar qari
Webarchive template wayback links Enea Bianchi, " Philosophies of Archery " in Popular Inquiry, vol.2, 2021, 22-37.
Ford, Horace (1887) The Theory and Practice of Archery London: Longmans, Green
Elmer, Robert P. (Robert Potter) (1917) American Archery; a Vade Mecum tal-Arti tal-Isparar mal-Bow Long Columbus, OH: Assoċjazzjoni Nazzjonali tal-Qaws tal-Istati Uniti
The book of archery : being the complete history and practice of the art, ancient and modern ...
Hargrove, Ely (1792) Anecdotes of Archery; mill-etajiet bikrija sas-sena 1791.Inkluż rakkont tal-aktar archeri famużi ta’ żminijiet antiki u moderni; b'xi dettalji kurjużi fil-ħajja ta 'Robert Fitz-Ooth Earl ta' Huntington, vulgari imsejjaħ Robin Hood.York: stampat għal E. Hargrove, bejjiegħ tal-kotba, Knaresbro' (edizzjonijiet aktar tard: York, 1845 u stampat mill-ġdid f'fax, Londra: Tabard Press, 1970)
Heath, EG & Chiara, Vilma (1977) Archery Indjan Brażiljan: studju etno-tossoloġiku preliminari tal-qaws tal-Indjani Brażiljani . Manchester: Simon Archery Foundation
Johnes, Martin. Physics of Bows and Arrows journal|doi:10.1119/1.1990474|title=Physics of Bows and Arrows|year=1943|last1=Klopsteg|first1=Paul E.|journal=American Journal of Physics|volume=11|issue=4|pages=175–192|bibcode=1943AmJPh..11..175K
Papa, Saxton (1918) Yahi Archery Berkeley: University of California Press
Thompson, Maurice (1878) The Witchery of Archery: a Complete Manual of Archery New York: Scribner & Sons
Il-Bibbja Tradizzjonali tal-Bowyer . [Azle, TX]: Bois d'Arc Press; New York, NY: Imqassam minn Lyons & Burford
Referenzi
Sports ta' preċiżjoni |
29525 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Blat%20Imkenni%20ta%27%20Bhimbetka | Blat Imkenni ta' Bhimbetka | ll-Blat Imkenni ta' Bhimbetka huwa sit arkeoloġiku fl-Indja li jkopri l-perjodu Paleolitiku u l-perjodu Mesolitiku, kif ukoll il-perjodu storiku. Fih instabu l-iżjed traċċi bikrin tal-ħajja umana fl-Indja u evidenza ta' Żmien il-Ħaġar li beda fis-sit fil-perjodu Aċewljan. Is-sit jinsab fid-Distrett ta' Raisen fl-istat Indjan ta' Madhya Pradesh, madwar 45 kilometru (28 mil) fix-Xlokk ta' Bhopal. Huwa Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO li jikkonsisti minn seba' għoljiet u iktar minn 750 blata mkennija mifruxa fuq 10 kilometri (6.2 mili). Mill-inqas ftit mill-blat imkenni kien abitat iżjed minn 100,000 sena ilu. Il-blat imkenni u l-għerien jixħtu "dawl rari" fuq insedjament uman u l-evoluzzjoni kulturali taż-żmien meta l-bniedem kien għadu jikkaċċja għall-ikel, għaż-żmien meta beda jmedd idejh għall-agrikoltura, u għaż-żmien meta beda jwettaq espressjonijiet ta' spiritwalità preistorika.
Ftit mill-blat imkenni ta' Bhimbetka fihom tpittir preistoriku u l-iżjed bikrin għandhom madwar 10,000 sena (għall-ħabta tat-8,000 Q.K.), li jikkorrispondi għall-perjodu Mesolitiku Indjan. Dan it-tpittir fl-għerien juri temi bħal annimali, evidenza bikrija taż-żfin u tal-kaċċa minn Żmien il-Ħaġar kif ukoll ta' ġellieda fuq iż-żwiemel minn perjodu iktar 'il quddiem (x'aktarx Żmien il-Bronż). Is-sit ta' Bhimbetka fih l-iżjed arti antika fuq il-blat fl-Indja u huwa wieħed mill-ikbar kumplessi preistoriċi fil-pajjiż.
Il-Blat Imkenni ta' Bhimbetka fih ukoll fossili mill-perjodu Prekambrjan, mijiet ta' miljuni ta' snin qabel ma tfaċċa l-bniedem, inkluż tal-annimal enigmatiku Dickinsonia.
Pożizzjoni
Il-Blat Imkenni ta' Bhimbetka jinsab 45 kilometru fix-Xlokk ta' Bhopal u disa' kilometri mill-belt ta' Obedullaganj fid-Distrett ta' Raisen tal-istat ta' Madhya Pradesh fit-tarf tan-Nofsinhar tal-Katina Muntanjuża ta' Vindhya. Fin-Nofsinhar ta' dan il-blat imkenni hemm sensiela suċċessiva ta' għoljiet ta' Satpura. Jinsab fi ħdan is-Santwarju tal-Organiżmi Selvaġġi ta' Ratapani, fuq blat tal-ġebel ramli, fl-għoljiet ta' qabel il-Katina Muntanjuża ta' Vindhya. Is-sit jikkonsisti minn seba' għoljiet: Vinayaka, Bhonrawali, Bhimbetka, Lakha Juar (Lvant u Punent), Jhondra u Muni Babaki Pahari.
Sfond
Etimoloġija
Bhimbetka, li tfisser "il-post tal-mistrieħ ta' Bhima", hija kelma komposta magħmula minn Bhima (it-tieni wieħed mill-aħwa fost il-ħames Pandava ta' Mahabharata) u Baithaka (post tal-mistrieħ). Skont it-twemmin tal-post, matul l-eżilju tiegħu Bhima kien jieqaf jistrieħ hawnhekk biex jinteraġixxi man-nies tal-post.
Storja
W. Kincaid, uffiċjal ta' żmien l-Indja Brittanika, semma l-Blat Imkenni ta' Bhimbetka għall-ewwel darba f'dokument ta' studju fl-1888. Huwa serraħ fuq l-informazzjoni li ġabar mill-adivasis (nies tribali) lokali qrib il-lag ta' Bhojpur fil-qrib u rrefera għas-sit ta' Bhimbetka bħala sit Buddista. L-ewwel arkeologu li żar uħud mill-għerien tas-sit u li skopra l-importanza preistorika tagħhom kien V. S. Wakankar, li ra dawn il-formazzjonijiet tal-blat u ħaseb li kienu simili għal dawk li kien ra fi Spanja u fi Franza. Huwa żar iż-żona flimkien ma' tim ta' arkeologi u fl-1957 irrapporta li kien hemm bosta blat imkenni preistoriku.
Kien biss fis-snin 70 tas-seklu 20 li l-iskala u l-importanza reali tal-Blat Imkenni ta' Bhimbetka ġie skopert u rrapportat. Minn dak iż-żmien 'l hawn, iżjed minn 750 għar jew blat imkenni ġew identifikati. Il-grupp ta' Bhimbetka fih 243 minnhom, filwaqt li l-grupp ta' Lakha Juar fil-qrib fih 178 oħra. Skont l-Istħarriġ Arkeoloġiku tal-Indja, l-evidenza tissuġġerixxi li kien hemm insedjament uman kontinwu hawnhekk minn Żmien il-Ħaġar, sal-aħħar tal-perjodu Aċewljan, sal-aħħar tal-Mesolitiku u sas-seklu 2 Q.K. f'dawn l-għerien. Dan huwa bbażat fuq l-iskavi li saru fis-sit, l-artefatti u l-oġġetti li ġew skoperti, il-kuluri fid-depożiti, kif ukoll it-tpittir fuq il-blat.
Is-sit jinkludi l-eqdem ħitan u artijiet tal-ġebel fid-dinja.
Barkheda ġie identifikat bħala s-sors minn fejn inġabet il-materja prima li ntużat f'uħud mill-monoliti skoperti f'Bhimbetka.
Is-sit jikkonsisti minn 1,892 ettaru li fl-1990 ġew iddikjarati bħala protetti skont il-liġijiet tal-Indja u li jiġu ġestiti mill-Istħarriġ Arkeoloġiku tal-Indja. Il-Blat Imkenni ta' Bhimbetka tniżżel fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2003.
Fossili tad-Dickinsonia
Il-fossili tad-Dickinsonia li nstabu f'Bhimbetka, l-ewwel skoperta ta' fossili tad-Dickinsonia ta' madwar 635-541 miljun sena ilu fl-Indja, huma simili għall-fossili tad-Dickinsonia tenuis mill-Membru ta' Ediacara tal-Għoljiet ta' Ediacara fin-Nofsinhar tal-Awstralja. Il-fossili nstabu fil-blat ramli tal-Grupp ta' Bhander tas-Supergrupp ta' Vindhyan imħallta ma' depożiti ramlin (proċessi Eolji, depożiti mit-tsunami (tsunamiti), u depożiti intermareali (depożiti tal-blat fiż-żona intermareali)). Is-sejbiet tar-riċerka jappoġġaw il-konklużjoni dwar il-formazzjoni ta' Gondwanaland għall-ħabta ta' 550 miljun sena ilu, iżda ma jappoġġawx il-moviment polari reali (il-moviment tal-poli manjetiċi tad-dinja b'rabta mal-assi rotazzjonali tad-dinja), peress li l-konklużjoni turi li l-Cloudina kienu jgħixu fi klimi tropikali sa sottotropikali, filwaqt li d-Dickinsonia kienu jgħixu fi klimi miti sa sottotropikali.
Għar tal-Awditorju
Mill-bosta blat imkenni, l-Għar tal-Awditorju huwa wieħed mill-iżjed karatteristiċi sinifikanti ta' dan is-sit. Imdawwar b'torrijiet tal-kwarzit viżibbli minn distanza ta' diversi kilometri, l-Għar tal-Awditorju huwa l-ikbar fost il-blat imkenni ta' Bhimbetka. Robert G. Bednarik jiddeskrivi l-għar preistoriku tal-Awditorju bħala wieħed b'atmosfera "qisha ta' katidral", bi "spazji għoljin kbar u bi ħnejjiet Gotiċi". Il-pjanta tiegħu qisha pjanta ta' "salib f'angolu ta' 90 grad" b'erba' qishom friegħi allinjati mal-erba' direzzjonijiet kardinali. Id-daħla prinċipali tħares lejn il-Lvant. Fl-aħħar ta' dan il-passaġġ tal-Lvant, fid-daħla tal-għar, hemm ħaġra kbira b'panew kważi vertikali kollu tpittir li jispikka, u li huwa viżibbli mill-bogħod u mid-direzzjonijiet kollha. Fil-letteratura tal-arkeoloġija, din il-ħaġra kbira ngħatat l-isem ta' "Blata tal-Kap" jew "Blata tar-Re", għalkemm ma hemm l-ebda evidenza ta' xi ritwali jew ta' xi rwol li seta' kellha. Il-ħaġra kbira flimkien mal-Għar tal-Awditorju huma l-karatteristika ċentrali tas-sit ta' Bhimbetka, qalb 754 blat imkenni li ngħataw numru kull wieħed u li huma mifruxa fuq spazju ta' ftit kilometri minn xulxin, u kważi 500 post fejn hemm tpittir fuq il-blat.
Arti u tpittir fuq il-blat
Il-Blat Imkenni ta' Bhimbetka fih għadd kbir ta' tpittir. L-eqdem pitturi li nstabu għandhom 10,000 sena, iżda wħud mill-figuri ġeometriċi huma iktar reċenti, saħansitra sal-Medju Evu. Il-kuluri li ntużaw huma kuluri veġetali li żammew maż-żmien minħabba li t-tpittir ġeneralment sar fil-fond ġo xi niċċa jew fuq il-ħitan ta' ġewwa. It-tpinġijiet u l-pitturi jistgħu jiġu kklassifikati f'seba' perjodi differenti:
Perjodu I – (Paleolitiku Superjuri): dawn huma r-rappreżentazzjonijiet bl-aħdar ta' bnedmin jiżfnu u jikkaċċjaw.
Perjodu II – (Mesolitiku): meta mqabbla mal-kumplament, dawn huma iżgħar. Il-fiġuri stilizzati f'dan il-grupp għandhom dekorazzjonijiet lineari fuq ġisimhom. Minbarra xeni bl-annimali, hemm ukoll figuri umani u xeni tal-kaċċa, fejn jidher biċ-ċar x'armi kienu jużaw: lanez, stikek ippuntati, qwies u vleġeġ. Uħud mix-xeni ġew interpretati li juru gwerra tribali bejn tliet tribujiet simboleġġati mit-totems tal-annimali tagħhom. It-tpittir ta' żfin komunali, għasafar, strumenti mużikali, ommijiet bit-tfal, nisa tqal, irġiel iġorru l-annimali mejtin, nies jixorbu, u dfin jidhru qishom f'moviment ritmiku.
Perjodu III – (Kalkolitiku): b'mod simili għat-tpittir Mesolitiku, dan it-tpittir jiżvela li matul dan il-perjodu, l-abitanti tal-għerien ta' din iż-żona kienu f'kuntatt mal-komunitajiet agrikoli tal-pjanuri ta' Malwa, u kienu jiskambjaw l-oġġetti magħhom.
Perjodu IV & V – (Storiku Bikri): il-figuri ta' dan il-grupp għandhom stil skematiku u dekorattiv u huma mpittra l-iktar bl-aħmar, bl-abjad u bl-isfar. L-assoċjazzjoni hi ta' rikkieba, bħal simboli reliġjużi, lebsin qishom tuniċi, flimkien mal-eżistenza ta' kitbiet minn perjodi differenti. It-twemmin reliġjuż huwa rrappreżentat minn figuri ta' yakshas, allat tas-siġar u karrijiet maġiċi tas-smewwiet.
Perjodu VI & VII – (Medjevali): dan it-tpittir huwa ġeometriku lineari u iktar skematiku, iżda juru stil artistiku deġenerat u grezz. Il-kuluri li ntużaw mill-abitanti tal-għerien tħejjew bil-kombinament ta' ossidi tal-manganiż suwed, ematite aħmar u faħam.
Blata partikolari, magħrufa wkoll bħala l-"Blata taż-Żu", turi iljunfanti, barasingha (ċriev tal-imraġ), biżonti u ċriev. It-tpittir fuq blata oħra juri pagun, serp, ċerva u x-xemx. Fuq blata oħra, hemm it-tpittir ta' żewġ iljunfanti bin-nejbiet tal-avorju. Fost il-ġabra ta' dan it-tpittir preistoriku hemm ukoll xeni tal-kaċċa b'kaċċaturi bil-qwies, bil-vleġeġ, bix-xwabel u bit-tarki. F'wieħed mill-għerien, hemm biżont jiġri wara kaċċatur filwaqt li tnejn minn sħabu jidhru fil-qrib u ma jistgħu jagħmlu xejn biex jgħinuh; f'għar ieħor, jidhru xi rikkieba taż-żwiemel, flimkien mal-arċiera. F'pittura oħra famuża, hemm annimal bovin kbir (x'aktarx gaur jew biżont).
It-tpittir huwa kklassifikat l-iktar f'żewġ gruppi, wieħed ta' kaċċaturi u ta' nies li jinġabru biex isibu l-ikel, u l-ieħor ta' ġellieda, rekbin fuq iż-żwiemel u l-iljunfanti b'armi tal-metall f'idejhom. L-ewwel grupp ta' tpittir imur lura għall-preistorja filwaqt li t-tieni grupp ta' tpittir imur lura għal żminijiet storiċi. Il-biċċa l-kbira tat-tpittir mill-perjodu storiku juri battalji bejn mexxejja armati bix-xwabel, bil-lanez, bil-qwies u bil-vleġeġ.
F'wieħed mill-blat imkenni daqsxejn imwarrab, hemm it-tpittir ta' raġel b'ħatar qisu b'trident f'idejh u jiżfen li ġie mlaqqam "Nataraj" mill-arkeologu V. S. Wakankar. Huwa stmat li t-tpittir f'mill-inqas 100 blat imkenni x'aktarx li ġie rvinat minħabba l-erożjoni.
Sit ta' Wirt Dinji
Il-Blat Imkenni ta' Bhimbetka ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2003.
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (iii) "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; u l-kriterju (v) "Eżempju straordinarju ta' insedjament uman tradizzjonali, ta' użu tal-art jew ta' użu tal-baħar, li jirrappreżenta kultura (jew kulturi), jew interazzjoni umana mal-ambjent, speċjalment meta jkun sar vulnerabbli minħabba l-impatt ta' bidla irreversibbli".
Siti simili fl-Indja
Siti Mesolitiċi oħra bl-arti, bl-għodod u bit-tpittir fl-għerien huma l-Għerien ta' Anangpur (Faridabad) u l-Għerien ta' Mangar Bani (Gurugram) f'Delhi NCR, u l-Għerien ta' Pahargarh (Morena) fl-istat ta' Madhya Pradesh.
Gallerija
Referenzi
Siti arkeoloġiċi
Preistorja
Siti ta' Wirt Dinji
Għerien |
29527 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Caterina%20Scappi | Caterina Scappi | Caterina Scappi (mietet fl-20 ta’ Ġunju 1643) kienet benefattriċi għanja u rispettata sew tal-knisja tal-Karmelitani f’Malta. Ftit hu magħruf dwar l-oriġini jew il-ħajja bikrija tagħha, iżda hija magħrufa għad-donazzjonijiet ta’ karità sostanzjali għall-kawżi tan-nisa. B’mod partikolari, hija waqqfet l-ewwel sptar f’Malta esklussivament għas-servizz tan-nisa.
Ħajja bikrija
Oriġinarjament minn Siena, l-Italja, minn fejn ħadet il-laqam tagħha "La Senese", Scappi qattgħet ħafna minn ħajjitha f'Malta. Scappi kienet negozjanta attiva, li minn hekk setgħet akkwistat ftit ġidha. Il-post tat-twelid tagħha, is-sena tat-twelid, u l-familja tagħha mhumiex magħrufa, u qatt ma ssemmihom fl-ebda kuntratt jew testmenti notoriali li kitbet. L-ewwel dehra ta’ Caterina Scappi f’Malta tinstab fid-dokumenti kriminali tal-qorti mill-1583-4, li fih Scappi jixhdet f’każ ta’ serq.
Donazzjonijiet ta’ karità u t-twaqqif tal-isptar
Scappi kienet għonja konsiderevolment, iżda ma għexetx ħajja ta' lussu, u pjuttost għaddiet ħafna mill-flus tagħha biex jintużaw f'kawżi ta' karità. Hija magħrufa li tat flus lill-kunvent tar-Ripentiti fl-1597; dan kien istitut reliġjuż li l-missjoni tiegħu kienet li jgħin lill-prostituti. Dak iż-żmien, hija speċifikat li jekk aktar tard tagħżel li tingħaqad mal-kunvent, dan il-ħlas għandu jitqies bħala ħlas parzjali.
Għalkemm kienu jeżistu sptarijiet għall-kavallieri, in-nisa li kellhom bżonn xi kura ma kellhomx fejn imorru. Scappi huwa maħsub li kkurat lin-nisa fid-dar privata tagħha, iżda fl-1625, billi użat ir-riżorsi tagħha, hija ffinanzjat l-ospedaletto, magħruf ukoll bħala La Casetta, l-ewwel sptar iddedikat esklussivament għan-nisa. Fit-testment tagħha, hija tiddeskrivi l-motivazzjonijiet tagħha għat-twaqqif tal-isptar: “Kif ispirata mill-Mulej, ħerqana biex ngħin u nfejjaq lil dawk in-nisa żvinturati li mardu u li, nieqsa minn kollox, ma jistgħux jirċievu kura fi djarhom, immexxija mill-ħniena għall-miżerja tagħhom”. Għalhekk, u l-ħafna kontributi tagħha biex tgħin lin-nisa, Giovanni Bonello li rriċerka ħajjitha għal sensiela ta’ artikli li dehru fit-Times of Malta, isejħilha “l-ewwel femminista fl-istorja ta’ Malta dominanta mill-irġiel”.
L-isptar infetaħ f’dar jisimha Santa Maria della Scala, l-istess bħal sptar rinomat f’Sienna. L-arma ta’ dan l-isptar kienet imnaqqxa fuq il-lapida ta’ Scappi. Aktar tard, l-isptar kien irrelokat, u uffiċjalment sar jismu Santa Maria della Pietà. L-isptar kien issussidjat mill-Ordni ta’ San Ġwann fl-1631.
Fil-ktieb tiegħu History of Gynecology in Malta, Charles Savona-Ventura jispjega li “Il-miġja tal-Kavallieri ta’ San Ġwann fl-1530 u t-twaqqif tal-Gżira bħala bażi marittima ġabu l-prostituzzjoni fil-Gżejjer u ħoloq ambjent ideali għat-tixrid tal-mard venerali." Ir-rata għolja ta’ infezzjoni tal-mard venereali ta’ Malta kienet oskurat ir-reputazzjoni tal-gżira. Fl-1979, awtur anonimu kiteb: "M'hemm l-ebda post fid-dinja kollha fejn il-mard venerali jattakka aktar malajr u jinfirex aktar faċli milli f'Malta, għax hawn huwa kompost tal-ġidri kollu fid-dinja." L-isptar ta’ Scappi beda jkun magħruf bħala l-“spedale delle donne incurabili”, l-isptar għal nisa inkurabbli. Dan għaliex ħafna min-nisa li ġew biex jiġu kkurati kienu prostituti b’mard venerali, li dak iż-żmien ma kienx jitfejjaq. Ġeneralment dawn kienu jkunu trattati bil-merkurju, u xi pazjenti mietu propju bl-avvelenament tal-merkurju.
Legat
Fl-aħħar testment li għamlet, fl-1643, għażlet żewġ kavallieri minn Sienna, Fra Ottavio Bardinelli u Fra Giulio Cesare, bħala l-eżekuturi testamentarji tagħha, u protetturi tal-ospedaletto. Mal-mewt tagħhom, hija talbet li jieħdu posthom żewġ kavallieri oħra minn Siena. Speċifikat ukoll li jekk jiġri xi ħaġa lid-dar Santa Maria della Pietà, ġidha għandu jintuża biex tinxtar dar oħra biex isservi bħala sptar għan-nisa.
Wara l-mewt ta’ Scappi, il-Kunsill Ordinarju tal-Ordni ta’ San Ġwann għalaq l-isptar, iżda mingħajru, ma kien hemm ebda mod kif jiġi evitat t-tixrid tal-mard venerali jew ikkurat, għalhekk l-isptar reġa’ nfetaħ fl-1659. L-isptar ġie rinovat biex jiżdied in-numru ta’ sodod, u laħaq il-230 sodda sal-1786. Bdiet jaċċetta pazjenti b'mard mentali, kif ukoll każijiet ta’ maternità, u eventwalment tfal. L-isptar inqered waqt it-Tieni Gwerra Dinjija.
It-testment tagħha fih aktar donazzjonijiet: Scappi stabbilixxet refuġji b’xejn għan-nisa, u tat għamara, flus, ħwejjeġ, u doti. Scappi kellha skjava, Giuliana, li rċeviet il-ħelsien ma' mewtha. Scappi ħalliet aktar wirt lil ħafna nisa, fosthom Caterina Doneo, bint il-pittur Francesco Doneo, u Lucrezia Montano, bint l-avukat Palermino Montano.
M'hemm l-ebda dokument magħruf ta' Scappi miżżewġa, u lanqas li kellha xi tfal bijoloġiċi.Madankollu, fl-1632 adottat tifla ta’ sitt snin jisimha Maria, u rabbietha għal 14-il sena.
Hija ġiet midfuna fil-knisja tal-Madonna tal-Karmnu fil-Belt Valletta. Fil-bidu kienet midfuna fir-rokna ta’ kappella fil-knisja, iżda fl-1791 ġisimha ġie eżhumat sabiex jerġa’ jindifen f’żona iktar prominenti tal-knisja. Hemm spekulazzjoni li din id-difna mill-ġdid kienet evidenza ta’ logħoba tal-poter mill-fondazzjoni Scappi.
Meta l-knisja twaqqgħet fl-1958, kemm il-lapida tagħha kif ukoll dik ta’ Caterina Vitale inżammu u tpoġġew għall-wiri fil-knisja l-ġdida.
Casa Scappi, id-dar fejn x’aktarx kienet tgħix, f’74 Triq il-Fran fil-Belt, għal xi żmien fl-aħħar deċenji tas-seklu 20 kienet tintuża bħala l-Iskola tal-Mużika Johann Strauss.
Fil-ktieb Awguri Giovanni Bonello!, Clare Azzopardi kitbet dramm qasir dwar Caterina Scappi, mill-perspettivi ta’ nisa li kienu jafuha.
Referenzi
Mietu fl-1643
Nisa
Nies Taljani
Imprendituri Taljani |
29530 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Golf%20ta%27%20California | Golf ta' California | Il-Golf ta' California (bl-Ispanjol: Golfo de California), magħruf ukoll bħala l-Baħar ta' Cortés (bl-Ispanjol: Mar de Cortés) jew il-Baħar ta' Cortez, jew qajla wkoll bħala l-Baħar Vermilju (bl-Ispanjol: Mar Bermejo), huwa baħar marġinali tal-Oċean Paċifiku li jissepara l-Peniżola ta' Baja California mill-art kontinentali Messikana. Huwa kkonfinat mill-istati ta' Baja California, Baja California Sur, Sonora u Sinaloa, b'madwar 4,000 km (2,500 mil) ta' kosta. Fost ix-xmajjar li jnixxu fil-Golf ta' California nsibu x-xmajjar Colorado, Fuerte, Mayo, Sinaloa, Sonora u Yaqui. Is-superfiċe tal-golf hija madwar 160,000 km2 (62,000 mil kwadru). Il-fond massimu jisboq it-3,000 metru (9,800 pied) minħabba l-ġeoloġija kumplessa tiegħu marbuta mal-plakek tettoniċi.
Huwa maħsub li l-golf huwa wieħed mill-iżjed ibħra b'diversità fid-dinja u jospita iktar minn 5,000 speċi ta' mikroinvertebrati. Xi partijiet mill-Golf ta' California tniżżlu bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2005.
Ġeografija
Storja
L-ispedizzjonijiet marittimi ta' Fortún Ximénez, Hernán Cortés, Juan Rodríguez Cabrillo, Francisco de Ulloa, Hernando de Alarcón, il-Kaptan Francisco de Lucenilla u Sebastián Vizcaíno jipprovdu l-iżjed dokumentazzjoni bikrija tal-golf. Juan de Oñate wasal sal-golf minn fuq l-art billi segwa x-xmara Colorado. Fis-seklu 19, Duflot de Mofras minn Franza u C.H. Gilbert tal-Kummissjoni tas-Sajd tal-Istati Uniti żaru ż-żona.
Erja
L-Organizzazzjoni Idrografika Internazzjonali tiddefinixxi l-limitu tan-Nofsinhar tal-golf bħala: "Linja li tgħaqqad il-Punt ta' Piaxtla (bil-latitudni 23°38'N) mal-kosta tal-Punent tal-art kontinentali tal-Messiku, u l-estremità tan-Nofsinhar tal-California t'Isfel".
Il-golf huwa twil 1,126 kilometru (700 mil) u huwa wiesa' 48-241 kilometru (30-150 mil), b'erja ta' 177,000 km2 (68,000 mil kwadru), b'fond medju ta' 818.08-il metru (2,684.0 ġied), u b'volum ta' 145,000 km3 (35,000 mil kubu).
Il-Golf ta' California jinkludi tliet reġjuni bil-fawna:
il-Golf tat-Tramuntana;
il-Golf Ċentrali;
il-Golf tan-Nofsinhar.
Żona ta' tranżizzjoni rikonoxxuta hija magħrufa bħala l-Peniżola tal-Lbiċ ta' Baja California. Iż-żoni ta' tranżizzjoni jeżistu bejn ir-reġjuni bil-fawna, u normalment ivarjaw għal kull speċi individwali. Ir-reġjuni bil-fawna huma distingwibbli abbażi tat-tipi speċifiċi ta' annimali li jinsabu fihom.
Ġeoloġija
L-evidenza ġeoloġika hija interpretata b'mod wiesa' mill-ġeologi bħala li tindika li l-golf beda jeżisti madwar 5.3 miljun sena ilu wara li forzi tettoniċi ċaqilqu l-Peniżola ta' Baja California lil hinn mill-Plakka tal-Amerka ta' Fuq. Bħala parti minn dan il-proċess, it-Telgħa Tettonika tal-Lvant tal-Paċifiku (bl-Ingliż: East Pacific Rise) telgħet lejn in-nofs tal-Golf ta' California tul il-qiegħ tal-baħar. Din l-estensjoni tat-Telgħa Tettonika tal-Lvant tal-Paċifiku spiss tissejjaħ ukoll bħala ż-Żona tat-Telgħa Tettonika tal-Golf ta' California. Il-Golf kieku jestendi saħansitra sa Indio, California, għajr id-delta enormi maħluqa mix-xmara Colorado. Din id-delta tibblokka l-baħar milli jgħerreq il-Widien Imperjali u ta' Mexicali. Il-vulkaniżmu jiddomina fit-Telgħa Tettonika tal-Lvant tal-Paċifiku. Isla Tortuga hija eżempju ta' gżira fejn hemm attività vulkanika kontinwa. Barra minn hekk, hemm fetħiet idrotermali minħabba estensjoni tar-reġim tettoniku, marbuta mal-ftuħ tal-golf, li jinsabu fil-Bahía de Concepción, Baja California Sur.
Gżejjer
Il-golf fih 37 gżira prinċipali – l-ikbar tnejn huma Isla Ángel de la Guarda u Isla Tiburón. Il-biċċa l-kbira tal-gżejjer jinsabu fuq in-naħa tal-Punent tal-golf. Fil-fatt, bosta mill-gżejjer tal-golf irriżultaw minn żbroffar vulkaniku li seħħ matul l-istorja bikrija ta' Baja California. Huwa maħsub li l-gżejjer ta' Islas Marías, Islas San Francisco u Isla Partida rriżultaw minn żbroffar vulkaniku. Madankollu, il-formazzjonijiet tal-gżejjer ma kinux jiddependu minn xulxin. Il-gżejjer iffurmaw bis-saħħa ta' okkorrenza strutturali individwali. Diversi gżejjer, inkluż Isla Coronados, fihom xi vulkan.
Il-golf fih iktar minn 900 gżejra u gżira, li flimkien jammontaw għal madwar 420 ettaru ta' art. Fit-2 ta' Awwissu 1978, kollha kemm huma f'daqqa ġew promulgati bħala "Żona ta' Riżerva u Refuġju tal-Għasafar tal-Passa u tal-Organiżmi Selvaġġi". F'Ġunju 2000, il-gżejjer ġew iddeżinjati bħala żona ta' protezzjoni tal-flora u tal-fawna. Minbarra dan l-isforz mill-gvern Messikan, il-gżejjer kollha fil-golf huma parti wkoll mill-programm internazzjonali msejjaħ "Il-Bniedem u l-Bijosfera" minħabba l-importanza dinjija tagħhom u huma parti wkoll min-Network tar-Riżervi Dinjin tal-Bijosferi tal-UNESCO bħala Riżeva ta' Bijosfera Speċjali. Minħabba l-kobor enormi ta' din iż-żona protetta federali, il-konservazzjoni u l-ġestjoni jsiru permezz ta' sistema ta' erba' direttorati reġjonali (wieħed għal kull stat li jmiss mal-Golf ta' California). Il-ħidma tal-konservazzjoni diretta u indiretta li ssir fil-gżejjer hija mmexxija permezz ta' programm uniku ta' ġestjoni, li ġie ppubblikat fis-sena 2000, li huwa kkomplementat minn programmi ta' ġestjoni lokali u speċifiċi. Id-Direttorat taż-Żona ta' Protezzjoni tal-Organiżmi Selvaġġi tal-Gżejjer tal-Golf ta' California f'Baja California huwa responsabbli għal 56 gżira li jinsabu lil hinn mill-kosta tal-istat. Dawn huma raggruppati f'erba' arċipelagi: San Luis Gonzaga jew Gżira Inkantata, il-Gżira tal-Anġlu Kustodju, Bahia de los Angeles u San Lorenzo.
Xtut u mareat
It-tliet tipi ġenerali ta' xtut fil-golf jinkludu x-xtut bil-blat, il-bajjiet bir-ramel, u l-pjanuri tal-marea.
Ftit mill-bijodiversità rikka u l-endemiżmu kbir li jikkaratterizzaw il-golf u jagħmluh post adattat ħafna għas-sajd jistgħu jiġu attribwiti lil fatturi li jaf jidhru pjuttost insinifikanti, bħat-tipi ta' blat li jsawru x-xtut. Il-bajjiet bi blat iktar artab u li jgħaddi iktar l-ilma minnu (bħall-ġebla tal-ġir tat-tip coquina, ir-rijoliti, il-granit jew id-diorit) ġeneralment ikunu iktar rikki fl-għadd ta' speċijiet minn dawk bi blat iktar iebes u iktar lixx (bħall-bażalt jew id-dijabażi). Il-blat li jgħaddi l-ilma minnu, min-natura tiegħu jkollu iktar xquq u fissuri fih, u dawn huma spazji ideali fejn jgħixu bosta annimali. Madankollu, il-blat stess ġeneralment jeħtieġ ikun stabbli fix-xtut biex il-ħabitat ikun stabbli wkoll. Barra minn hekk, il-kulur tal-blat jista' jaffettwa l-organiżmi li jgħixu max-xtut. Pereżempju, il-blat iktar skur ikun ferm iktar sħun minn dak iktar ċar, u jista' jnaffar l-annimali li ma tantx ikunu jittolleraw is-sħana.
Il-Golf tat-Tramuntana jesperjenza mareat b'varjazzjoni sa saħansitra ħames metri (16-il pied). In-norma fil-biċċa l-kbira tal-golf hi li jkun hemm mareat imħallta semibinhar.
Estwarji
Hemm għadd ta' estwarji negattivi, jiġifieri fejn l-evaporazzjoni tal-ilma baħar tkun relattivament ikbar minn dik tal-ilma ħelu. Is-salinità ta' dawn il-qaliet tkun ogħla minn dik tal-oċean. It-temperaturi, pojkilotermali, ta' dawn l-estwarji negattivi jkunu ogħla wkoll mit-temperatura ġenerali tal-golf. Jista' jkun li xi darba dawn l-estwarji kienu pożittivi, jiġifieri fejn il-komponent tal-ilma baħar kien dilwit; għaldaqstant, l-ilma kien salmastru, b'inqas salinità minn dik tal-oċean. Madankollu, minħabba l-insedjamenti tal-bniedem madwar il-golf u d-devjazzjoni tal-ilma għall-użu muniċipali u għall-agrikoltura f'żona fejn ma tantx tinżel wisq xita, ma għadx fadal bosta xmajjar li jnixxu liberament fil-golf. Id-Delta tan-naħa ta' fuq tax-xmara Colorado hija eżempju ta' ekosistema kbira storikament ta' estwarji u ta' artijiet mistagħdra, li wara l-kostruzzjoni fis-seklu 20 ta' digi 'l fuq mix-xmara u ta' akkwedotti li ddevjaw l-ilma mix-xmara Colorado, issa saret fdal ta' estwarju effimeru żgħir. Il-kumplament tal-qaliet tal-golf għadhom importanti għal diversi speċijiet ta' ħut, krustaċji u qxur tal-baħar li jinqabdu għal skopijiet kummerċjali.
Klima
Ajru
Għalkemm ix-xtut tal-golf ġeneralment huma mkennija mix-xokk tal-mewġ kontinwu li jesperjenzaw il-biċċa l-kbira tax-xtut l-oħra tal-Amerka ta' Fuq, maltempati magħrufa bħala "chubasco" jistgħu jikkawżaw ħsara sinifikanti lix-xtut, minkejja li ma jdumux wisq.
Oċean
Il-fond tal-ilma jgħin biex jiddetermina t-temperatura tiegħu. Pereżempju, fejn l-ilma ma jkunx fond, dan jiġi influwenzat direttament mit-temperatura lokali tal-ajru, filwaqt li fejn l-ilma jkun fond, dan ikun inqas suxxettibbli għall-bidliet fit-temperatura tal-ajru. It-temperatura tal-ilma fil-golf ġeneralment tesperjenza temperaturi minimi ta' 16 °C (61 °F) fix-xitwa u temperaturi massimi ta' 24 °C (75 °F) fis-sajf. Iżda t-temperaturi jistgħu jvarjaw ferm fil-golf, u l-ilma kważi dejjem ikun iktar sħun qrib il-kosta milli f'nofs l-oċean. Pereżempju, l-ilmijiet madwar La Paz jilħqu t-30 °C (86 °F) f'Awwissu, filwaqt li l-ilmijiet fil-belt fil-qrib ta' Cabo San Lucas, jilħqu s-26 °C (79 °F) biss.
Okkażjonalment, il-Golf tat-Tramuntana jesperjenza xtiewi tassew bierda. L-ilma fil-Golf tat-Tramuntana ġieli jkollu temperaturi taħt it-8 °C (46 °F), li jistgħu jwasslu għall-mewt tal-massa tal-organiżmi tal-baħar. L-iżjed annimali suxxettibbli għal tnaqqis kbir fit-temperatura tal-ilma jinkludu l-algi makroskopiċi u l-plankton.
Ħajja tal-baħar
Il-baħar dejjaq jospita ekosistema rikka. Minbarra firxa wiesgħa ta' ħlejqiet endemiċi, bħall-vaquita li hija mhedda b'mod kritiku, jospita bosta speċijiet migratorji, bħall-baliena tal-ġwienaħ kbar, il-baliena l-griża ta' California, l-orka, il-manta ġganteska, il-klamar ta' Humboldt u l-fekruna tal-baħar Dermochelys coriacea, kif ukoll l-ikbar mammiferu fid-dinja, il-baliena l-blu. Il-popolazzjonijiet residenti mhux tas-soltu ta' balenotteri kbar imbaċċin u tal-gabdoll ma jagħmlux il-migrazzjoni kull sena. Iż-żona qrib id-Delta tax-xmara Colorado għad fadlilha popolazzjoni żgħira ta' totoaba. Dan ir-reġjun storikament kien jattira attivitajiet tas-sajd sportiv fuq livell dinji, bi storja rikka ta' rekords f'din id-dinja sportiva. Ir-reġjun għandu wkoll storja rikka bħala post għas-sajd kummerċjali. Madankollu, id-data tvarja ferm skont l-ispeċijiet li jiġu studjati, u l-kapaċità tal-golf li jirkupra wara snin ta' sajd eċċessiv għadha mhijiex ċerta. Barra minn hekk, bidliet fl-ekoloġija terrestri, bħat-tnaqqis enormi fil-fluss mix-xmara Colorado għal ġol-golf, affettwaw is-sajd b'mod negattiv, partikolarment fin-naħa tat-Tramuntana.
Il-golf isostni għadd kbir ta' mammiferi tal-baħar, ħafna minnhom rari u mhedda. L-iktar minn 900 gżejjer tal-golf huma siti importanti fejn ibejtu eluf ta' għasafar tal-baħar, u l-ilmijiet tiegħu huma postijiet primarji tat-tnissil, tal-għalf u tal-indukrar għal bosta speċijiet migratorji u residenti ta' ħut. Għal għexieren ta' snin, il-golf kien sors primarju ta' żewġ riżorsi ewlenin tal-Messiku, is-sardini u l-inċova. It-tniġġis tal-ilma huwa problema fil-golf, iżda l-ikbar tħassib huma s-sajd eċċessiv u t-tkarkir tal-qiegħ, li jeqirdu l-ħabitats tas-sallura u tal-qxur tal-baħar.
L-isforzi tal-gvern Messikan biex jinħolqu żoni ta' konservazzjoni u riżervi naturali ġew imxekkla minn nuqqas ta' riżorsi għall-infurzar kif ukoll minn nuqqas ta' konsensus politiku dwar il-kwistjoni tal-konservazzjoni tal-Golf ta' California. Il-problemi għadhom jippersistu minkejja li żoni sinifikanti ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO. L-eluf ta' mili ta' kosta huma remoti u diffiċli li jsir monitoraġġ il-ħin kollu. Barra minn hekk, l-industrija tas-sajd kummerċjali għandha saħħa kbira politikament u ma tantx ħaddnet malajr id-diversi miżuri, anke dawk vijabbli ekonomikament. Il-konservazzjoni tal-ħut u tal-kosti tal-golf hija kkumplikata wkoll minħabba l-istorja twila ta' kapitalizzazzjoni eċċessiva fis-settur, kif ukoll l-impatti diretti, spiss negattivi, li l-miżuri ta' konservazzjoni jkollhom fuq l-abitanti tal-kosta Messikana. Attwalment, il-gvern Messikan u l-interessi kummerċjali ppromwovew viżjoni ta' żvilupp tat-turiżmu għall-golf fuq livell makro, u l-impatti ta' din il-viżjoni fuq l-ekoloġija u s-soċjetà lokali mhumiex magħrufa. Fl-2019, il-golf tniżżel fil-Lista tas-Siti ta' Wirt Dinji fil-Periklu minħabba t-tħassib tal-estinzjoni imminenti tal-vaquita, denfil endemiku taż-żona.
Il-komunitajiet kostali jiddependu ħafna fuq is-sajd kummerċjali u sportiv, fosthom San Felipe, San Carlos, Cabo San Lucas, La Paz, Loreto, Guaymas, Bahía Kino, Puerto Peñasco, Topolobampo u Mulegé. Il-flotot żviluppati sew tas-sajd għall-gambli u għas-sardini ta' Mazatlán, tul il-kosta Paċifika tal-art kontinentali Messikana, jisfruttaw ferm is-sajd kummerċjali tal-Golf tan-Nofsinhar.
Bosta organiżmi tal-baħar jistgħu jibqgħu ħajjin biss fi ħdan firxa partikolari ta' salinità, b'hekk is-salinità hija fattur notevoli fid-determinazzjoni tat-tipi ta' organiżmi potenzjalment kummerċjali li jinstabu fil-golf. Il-firxiet annwali medji ta' salinità tal-Golf ta' California jvarjaw bejn 3.5 % u 3.58 % fil-wiċċ. Barra minn hekk, is-salinità tal-ilma tal-Golf tat-Tramuntana ġeneralment tkun ogħla mir-reġjuni ċentrali u tan-Nofsinhar fejn hemm il-fawna, minħabba li f'dak ir-reġjun ikun hemm iktar evaporazzjoni.
In-nies tal-post allegaw li fil-Golf ta' California teżisti ħlejqa ġganteska magħrufa bħala x-"Xitan Iswed" (bl-Ispanjol: El Demonio Negro). Normalment jitqies li x'aktarx hi xi kelb il-baħar iswed, u qajla xi baliena, ta' madwar 60 pied (18-il metru), simili għat-tul stmat tal-megalodon. Huwa wieħed minn għadd ta' każijiet allegati ta' klieb il-baħar ġganteski fil-Oċean Paċifiku, li ġew irrappurtati fis-sekli 20 u 21.
Sit ta' Wirt Dinji
Il-Gżejjer u ż-Żoni Protetti tal-Golf ta' California ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2005 u ż-żona ta' lqugħ tas-sit ġiet immodifikata kemxejn fl-2007 u fl-2011.
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' tliet kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (vii) "Post fejn iseħħu fenomeni naturali tal-għaġeb jew fejn hemm żoni ta' ġmiel naturali u ta' importanza estetika eċċezzjonali"; il-kriterju (ix) "Eżempju straordinarju li jirrappreżenta proċessi ekoloġiċi u bijoloġiċi kontinwi sinifikanti fl-evoluzzjoni u fl-iżvilupp ta' ekosistemi u ta' komunitajiet ta' pjanti u ta' annimali terrestri, tal-ilma ħelu, kostali u tal-baħar"; u l-kriterju (x) "Post fejn hemm l-iktar ħabitats naturali importanti u sinifikanti għall-konservazzjoni fil-post tad-diversità bijoloġika, inkluż fejn hemm speċijiet mhedda ta' valur universali straordinarju mill-perspettiva tax-xjenza jew tal-konservazzjoni".
Referenzi
Siti ta' Wirt Dinji
Ibħra
Messiku
Amerika ta' Fuq |
29532 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Bor%C5%BCa%20ta%27%20New%20York | Borża ta' New York | Il-Borża ta' New York (bl-Ingliż: New York Stock Exchange jew NYSE) hija borża Amerikana fil-Financial District ta' Lower Manhattan fil-Belt ta' New York. Din hija l-akbar borża fid-dinja bil-kapitalizzazzjoni kummerċjali tal-kumpaniji elenkati tilħaq it-$30.1 triljun minn Frar tal-2018. Fl-2013, il-valur medju ta' kummerċ ta' kuljum kien ta' madwar $169 biljun.
Ħoloq esterni
Boroż
Stati Uniti |
29536 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Pattadakal | Pattadakal | Pattadakal, magħruf ukoll bħala Raktapura, huwa kumpless ta' tempji Induisti u Ġain tas-sekli 7 u 8 W.K. fit-Tramuntana ta' Karnataka, l-Indja. Dan is-Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO jinsab max-xatt tal-Punent tax-xmara Malaprabha fid-distrett ta' Bagalakote, madwar 14-il mil (23 km) minn Badami u madwar sitt mili (9.7 km) minn Aihole, żewġ ċentri ta' monumenti Chalukya storikament sinifikanti. Is-sit huwa protett skont il-liġi Indjana u huwa ġestit mill-Istħarriġ Arkeoloġiku tal-Indja.
L-UNESCO ddeskriviet lil Pattadakal bħala "taħlita armonjuża ta' forom arkitettoniċi mit-Tramuntana u min-Nofsinhar tal-Indja" u turija ta' "arti ekklettika" fl-aqwa tagħha. It-tempji Induisti ġeneralment huma ddedikati lil Xiva, iżda fihom ukoll elementi tat-teoloġija u tal-leġġendi tal-Vaishnaviżmu u tax-Xaktiżmu. Il-freġji fit-tempji Induisti juru diversi kunċetti Vediċi u Puraniċi, juru ġrajjiet mir-Ramayana, mill-Mahabharata u mill-Bhagavata Purana, kif ukoll elementi minn testi Induisti oħra, bħall-Panchatantra u l-Kirātārjunīya. It-tempju Ġain huwa ddedikat lil Ġina uniku biss. L-iżjed tempji sofistikati, bi freġji kumplessi u b'fużjoni ta' stili tat-Tramuntana u tan-Nofsinhar tal-Indja, jinsabu fit-tempji ta' Papanatha u ta' Virupaksha. It-tempju ta' Virupaksha huwa post attiv ta' qima Induista.
Ix-xmara Mallaprabha, tributarja tax-xmara Krishna li tnixxi trasversalment mill-wied ta' muntanji u ta' pjanuri, għandha importanza kbira u kollokazzjoni importanti fl-istorja tan-Nofsinhar tal-Indja. Din ix-xmara toriġina minn Kanakumbi, fid-distrett ta' Belagavi fir-reġjun tal-ghats tal-Punent u għandha fluss lejn in-naħa tal-Lvant. Xi kilometru biss qabel Pattadakal, il-fluss tax-xmara jiddevja min-Nofsinhar għat-Tramuntana. Skont it-tradizzjoni Induista, xmara li jkollha fluss lejn it-Tramuntana tissejjaħ ukoll Uttaravahini.
Pożizzjoni
Il-monumenti ta' Pattadakal jinsabu fl-istat Indjan ta' Karnataka, madwar 165 kilometru (103 mili) fix-Xlokk ta' Belgaum, 265 kilometru (165 mil) fil-Grigal ta' Goa, 23 kilometru (14-il mil) minn Badami, permezz tal-awtostrada statali SH14 ta' Karnataka, u madwar 9.7 kilometri (6 mili) minn Aihole, qalb il-muntanji tal-blat ramli u l-wied tax-xmara Malaprabha. B'kollox hemm iktar minn 150 monument tal-Induiżmu, tal-Ġainiżmu u tal-Buddiżmu, kif ukoll skoperti arkeoloġiċi, li jmorru lura għas-sekli 4 sa 10 W.K., flimkien ma' dolmens u tpittir fl-għerien preistoriċi li huma ppreservati fis-sit ta' Pattadakal-Badami-Aihole.
L-eqreb ajruport għal Pattadakal huwa l-Ajruport ta' Sambra Belgaum (Kodiċi tal-IATA: IXG), qisu tliet sigħat 'il bogħod bil-karozza lejn il-Punent, li jopera titjiriet kuljum lejn Mumbai, Bangalore u Chennai. L-aċċess għas-sit bil-ferrovija huwa possibbli wkoll permezz tas-servizz tan-Network Ferrovjarju Indjan b'waqfa f'Badami fuq il-linja ferrovjarja Hubballi-Solapur.
Storja
Pattadakal ("post tal-inkurunament") kien meqjus bħala post imqaddes, peress li x-xmara Malaprabha tiddevja lejn it-Tramuntana fid-direzzjoni tal-muntanji Himalayas u tal-muntanja Kailasha (uttara-vahini). Kif jimplika l-isem, kien jintuża matul id-dinastija Chalukya għaċ-ċerimonji tal-inkurunament, bħal ta' Vinayaditya fis-seklu 7 W.K. Dan il-post kien magħruf ukoll b'ismijiet oħra, fosthom Kisuvolal li tfisser "wied tal-ħamrija ħamra", Raktapura li tfisser "belt tal-aħmar", u Pattada-Kisuvolal li tifsser "wied tal-ħamrija ħamra għall-inkurunament". Skont l-Istħarriġ Arkeoloġiku tal-Indja, is-sit jissemma fit-testi minn Srivijaya u ssir referenza għalih minn Tolomew bħala "Petirgal" fil-Ġeografija tiegħu.
Il-mexxejja bikrija tad-dinastija Chalukya matul is-sekli 5-6 kienu Vajxnaviti (komunità li temmen u titlob lil Vixnu, bħala fidili tal-Vajxnaviżmu) u mbagħad ikkonvertew f'Xivaiti (komunità li temmen u titlob lil Xiva, bħala fidili tax-Xivaiżmu). Għalhekk it-tempji fi ħdan u madwar dan il-kumpless huma ddedikati lil Xiva.
Pattadakal, flimkien ma' Aihole u Badami fil-qrib, kien ċentru kulturali ewlieni u sit reliġjuż b'innovazzjonijiet fl-arkitettura u bi sperimentazzjoni tal-ideat. It-tmexxija tal-Imperu Gupta matul is-seklu 5 ġabet magħha perjodu ta' stabbiltà politika, u matulu Aihole attira bosta studjużi. L-isperimentazzjoni fl-arkitettura ġiet estiża f'Badami wkoll matul iż-żewġ sekli ta' wara. Din il-kultura tal-apprendiment baqgħet preżenti f'Pattadakal fis-seklu 7 li sar post fejn twettqet fużjoni tal-ideat mit-Tramuntana u min-Nofsinhar tal-Indja. Matul dan il-perjodu l-Imperu Chalukya bena bosta mit-tempji fir-reġjun ta' Aihole-Badami-Pattadakal.
Wara l-waqgħa tal-Imperu Chalukya, ir-reġjun ġie anness mir-renju ta' Rashtrakuta, li rrenja fuq ir-reġjun sas-seklu 10. Fis-seklu 11 u fis-seklu 12, ir-reġjun ġie rrenjat mid-dinastija aħħarija taċ-Chalukya (l-Imperu Chalukya tal-Punent, magħrufa wkoll bħala ċ-Chalukya ta' Kalyani), li nibtu mill-Imperu Chalukya Bikri. Minkejja li ż-żona ma kinitx reġjun ta' belt kapitali, u lanqas ma kienet qrib waħda, diversi sorsi bħal kitbiet imnaqqxa, testi kontemporanji u l-istil arkitettoniku jindikaw li mis-sekli 9 sa 12, tempji u monasteri Induisti, Ġain u Buddisti ġodda baqgħu jinbnew fir-reġjun ta' Pattadakal. L-istoriku George Michell jattribwixxi dan il-fatt mal-preżenza ta' popolazzjoni sostanzjali li kellha ġid kbir.
Matul is-seklu 13, Pattadakal, il-wied ta' Malaprabha, kif ukoll il-biċċa l-kbira tar-reġjun fil-qrib ta' Dekkan, kienu soġġetti għal attakki u serq mill-armati tas-Sultanat ta' Delhi li għamlu ħerba fir-reġjun. Dan il-perjodu ntemm bil-wasla tal-Imperu ta' Vijayanagara. Dan kien responsabbli għall-kostruzzjoni ta' fortijiet għall-protezzjoni tal-monumenti, kif joħroġ fid-dieher mill-kitbiet imnaqqxa fil-forti ta' Badami. Pattadakal kien parti mir-reġjun tal-fruntiera li għadda minn gwerer bejn l-Imperu ta' Vijayanagara u s-Sultanati fit-Tramuntana. Wara l-waqgħa tal-Imperu ta' Vijayanagara fl-1565, Pattadakal ġie anness mis-Sultanat ta' Bijapur, li kien immexxi mid-dinastija ta' Adil Shahi. Fl-aħħar tas-seklu 17, l-Imperu Mugal, taħt Aurangzeb, kiseb il-kontroll ta' Pattadakal mis-Sultanat. Wara l-waqgħa tal-Imperu Mugal, Pattadakal ġiet taħt il-kontroll tal-Imperu Maratha. Iktar 'il quddiem Haider Ali u Tipu Sultan issieltu għall-kontroll tar-reġjun fl-aħħar tas-seklu 18, iżda tilfuh meta l-Brittaniċi rebħu kontra Tipu Sultan u annettew ir-reġjun.
Il-monumenti ta' Pattadakal huma evidenza tal-eżistenza u tal-istorja ta' interazzjoni bejn l-istili tat-Tramuntana u tan-Nofsinhar tal-arti tal-Induiżmu. Skont T. Richard Blurton, l-istorja tal-arti tat-tempji fit-Tramuntana tal-Indja mhijiex ċara peress li r-reġjun spiss ġarrab serqiet minn invażuri mill-Asja Ċentrali, b'mod partikolari matul l-invażjonijiet Musulmani mis-seklu 11 'il quddiem. Il-"gwerer sussegwenti naqqsu ferm il-kwantità ta' eżempji li waslu sa żminijietna". Il-monumenti ta' Pattadakal, li tlestew fis-sekli 7 u 8, huma fost l-iżjed eżempji eżistenti bikrin ta' dawn l-arti u l-ideat reliġjużi bikrin.
Monumenti Preistoriċi
Abbażi ta' xi sejbiet reċenti mill-arkeologu u l-istoriku tal-preistorja l-Professur Ravi Korisettar, ippubblikati fix-xogħlijiet tiegħu għall-Istitut Nazzjonali għall-Istudji Avvanzati fl-Indja, l-artiġjani tad-dinastija Chalukya bikrija ma kinux l-ewwel nies li bnew monumenti fil-Wied ta' Malaprabha. F'Bachinnagudda, ftit kilometri fil-Punent ta' Pattadakal, tul it-triq li twassal għal Badami, hemm il-fdalijiet ta' monument li huwa maħsub li jmur lura għal Żmien il-Ħadid (bejn wieħed u ieħor l-1200 Q.K. – 500 Q.K.). Dan il-monument, imsejjaħ dolmen, jagħmel parti minn ġabra ta' strutturi msejħa strutturi megalitiċi, li kienu ttellgħu fin-Nofsinhar kollu tal-Indja l-iktar matul Żmien il-Ħadid u l-perjodu Storiku Bikri suċċessiv.
Deskrizzjoni
Konfigurazzjoni
B'kollox hemm għaxar tempji maġġuri f'Pattadakal, disa' Induisti u wieħed Ġain, flimkien ma' bosta santwarji u pedestalli żgħar. Tmienja mit-tempji maġġuri huma raggruppati flimkien, id-disa' wieħed jinsab madwar nofs kilometru fin-Nofsinhar minn dan ir-raggruppament, u l-għaxar wieħed, tempju Ġain, jinsab madwar kilometru fil-Punent tar-raggruppament prinċipali. It-tempji Induisti huma kollha konnessi ma' xulxin permezz ta' mogħdija tal-mixi, filwaqt li t-tempju Ġain għandu aċċess bit-triq.
Stil
Il-monumenti ta' Pattadakal jirreflettu fużjoni ta' żewġ stili arkitettoniċi Indjani ewlenin, wieħed mit-Tramuntana tal-Indja (Rekha-Nagara-Prasada) u l-ieħor min-Nofsinhar tal-Indja (Dravida-Vimana). Erba' tempji nbnew bl-istil Dravida tad-dinastija Chalukya, erba' bl-istil Nagara tat-Tramuntana tal-Indja, filwaqt li t-tempju ta' Papanatha huwa fużjoni tat-tnejn. Id-disa' tempji Induisti huma kollha ddedikati lil Xiva, u jinsabu tul ix-xtut tax-xmara Malaprabha. L-eqdem fost dawn it-tempji huwa dak ta' Sangameshwara, li nbena matul ir-renju ta' Vijayaditya Satyashraya, bejn is-697 u s-733 W.K. L-ikbar fost dawn it-tempji f'Pattadakal huwa t-tempju ta' Virupaksha, li nbena bejn is-740 u s-745 W.K.
L-aħħar tempji li nbena f'Pattadakal kien it-tempju Ġain, magħruf lokalment bħala t-tempju Ġain ta' Narayana, li x'aktarx li nbena fis-seklu 9 matul ir-renju ta' Krishna II tad-dinastija Rashtrakuta. L-istil tiegħu jixbah lil dak tat-tempju ta' Kailasanatha f'Kanchipuram.
L-istrutturi tat-tempji nbnew bil-ġebel tar-ramel li huma preżenti b'abbundanza lokalment f'Pattadakal. Uħud mill-iskulturi tnaqqxu minn granit iswed illostrat.
Tempju ta' Kadasiddheshwara
L-Istħarriġ Arkeoloġiku tal-Indja stabbilixxa li dan it-tempju relattivament żgħir imur lura għall-ħabta ta' nofs is-seklu 7 W.K., iżda skont George Michell dan imur lura għall-bidu tas-seklu 8. It-tempju jħares lejn il-Lvant u nbena madwar garbha griha (sacrum sanctum) kwadru. Fih linga fuq peetha (pjattaforma), u l-barri Nandi jħares lejh minn barra; hemm mantapa wkoll madwar iċ-ċentru tas-sacrum. Mantapa oħra tipprovdi mogħdija tal-mixi f'konfigurazzjoni assjali wiesgħa biex wieħed ikun jista' jitlob filwaqt li jdur mat-tempju. Il-biċċa l-kbira tat-tempju ġarrbet ħsarat jew erożjoni fis-sekli ta' wara. Ix-shikhara (spira) hija tal-istil Nagara tat-Tramuntana (Rekhanagara) b'sukanasa mbuzzata fuq in-naħa tal-Lvant. Is-sukanasa għandha Nataraja danneġġata akkumpanjata minn Parvati.
Il-ħitan ta' barra tas-sanctum tat-tempju ta' Kadasiddheshwara fihom xbihat ta' Ardhanarishvara (nofs Xiva, nofs Parvati) fuq in-naħa tat-Tramuntana, ta' Harihara (nofs Xiva, nofs Vixnu) fuq in-naħa tal-Punent, u ta' Lakulisha fuq in-naħa tan-Nofsinhar. Fuq pedestall fid-daħla tas-sanctum hemm Xiva u Parvati maġenb Brahma u Vishnu fuq kull naħa. Maġenb it-taraġ fid-daħla tas-sanctum hemm l-allat tax-xmajjar Ganga u Yamuna flimkien ma' xi qaddejja tagħhom.
Tempju ta' Jambulingeshwara
It-tempju ta' Jambulingeshwara huwa tempju żgħir ieħor, magħruf ukoll bħala t-tempju ta' Jambulinga. L-Istħarriġ Arkeoloġiku tal-Indja u Michell ma jaqblux dwar id-data preċiża meta nbena, x'aktarx bejn nofs is-seklu 7 u l-bidu tas-seklu 8. It-tempju huwa mibni madwar garbha griha (sacrum sanctum) kwadru, u mal-ħitan ta' barra tiegħu hemm devakoshtha (niċeċ fuq pedestalli b'gwarniċi mżejna bil-Hamsa u bmakara mitiċi). Fi ħdan il-gwarniċi hemm ix-xbihat ta' Vixnu fit-Tramuntana, ta' Surya (l-alla tax-xemx) fil-Punent u ta' Lakulisha fin-Nofsinhar. It-tempju jesperimenta wkoll bl-idea ta' sukanasa mbuzzata mix-shikhara fuq quddiem, fuq il-mandapa. It-tempju jħares lejn il-Lvant, biex jilqa' l-ewwel raġġi tax-xemx ta' filgħodu. L-istatwa ta' Nandi wkoll għandha pjattaforma olzata li hija pjuttost irvinata u l-istatwa stess fiha sinjali ta' erożjoni. Ix-xbieha tiżfen ta' Xiva Nataraja ma' Parvati u Nandi maġenbu fuq il-ħnejja ta' quddiem hija ppreservata aħjar.
L-istil tat-tempju huwa Rekha-Nagara tat-Tramuntana bi profil kurvilineari ta' għamliet kwadri li jonqsu fid-daqs iktar ma jgħolew lejn is-smewwiet. Madankollu, l-amalaka u l-kalasha tal-istil tat-Tramuntana huma danneġġati u mhux qegħdin f'posthom. Id-daħla tal-mandapa tat-tempju ta' Jambulingeshwara hija mżejna bi tliet shakha, u kull waħda għandha purnakumbha taħt il-kapitelli. Freġju bit-tema ta' ċinju jżejjen il-passaġġ bil-fdalijiet kważi mikula għalkollox ta' tinqix ta' ċinji, kuta u sala.
Tempju ta' Galaganatha
It-tempju ta' Galaganatha jinsab lejn il-Lvant tat-tempju ta' Jambulingeshwara. Għad-differenza taż-żewġ tempji preċedenti, l-Istħarriġ Arkeoloġiku tal-Indja jistima li dan it-tempju nbena f'nofs is-seklu 8, filwaqt li Michell isostni li x'aktarx inbena fl-aħħar tas-seklu 7. It-tempju għandu stil Rekha-Nagara tat-Tramuntana, b'linga, u b'vestibolu (antarala) fi ħdan is-sanctum (garbha griha) tat-tempju. Barra mit-tempju hemm statwa ta' Nandi bilqiegħda jħares lejn is-sanctum.
Is-sanctum għandu mogħdija tal-mixi msaqqfa biex wieħed ikun jista' jitlob filwaqt li jdur mal-binja (pradakshina patha), u din tindika li din it-tradizzjoni Induista kienet stabbilita sew sas-seklu 7-8. Diversi mandapa jeżistu f'dan it-tempju, bħal pereżempju sala soċjali jew tal-komunità (sabha mantapa), li kienet tintuża għal funzjonijiet ċerimonjali, u mukha mantapa, li għad fadal biss il-fdalijiet tal-pedamenti tagħha. Maġenb id-daħla għall-mantapa hemm ix-xbihat tal-allat tax-xmajjar Ganga u Yamuna.
It-tempju ta' Galagatha huwa fdalijiet fil-biċċa l-kbira tiegħu, għajr il-parti tan-Nofsinhar tiegħu li fiha ħaġra mnaqqxa li turi lil Xiva bi tmien driegħ joqtol lid-dimonju Andhaka, liebes girlanda ta' teskji bħala yajnopavita (ġiżirana sagra fuq sidru).
Skont Michell, it-tempju ta' Galaganatha huwa notevoli għaliex huwa kopja kważi eżatta tat-tempju ta' Svarga Brahma ta' Alampur fl-istat ta' Andhra Pradesh, li huwa tempju li jmur lura għas-689 W.K. Peress li kemm Alampur kif ukoll Pattadakal kienu parti mir-renju Chalukya ta' Badami, x'aktarx li kien seħħ skambju ta' ideat. Il-bażi tan-naħa tal-Lvant tat-tempju hija notevoli minħabba xi freġji li juru l-ġrajjiet tal-Panchatantra, bħal dik tax-xadina mqarba u oħra tal-għasfur b'żewġt irjus.
Tempju ta' Chandrashekhara
It-tempju ta' Chandrashekhara huwa tempju żgħir iħares lejn il-Lvant u mingħajr torri. Jinsab fuq in-naħa tan-Nofsinhar tat-tempju ta' Galaganatha. Dan it-tempju ġie datat minn Michell li nbena fl-aħħar tas-seklu 9 jew fil-bidu tas-seklu 10, filwaqt li l-Istħarriġ Arkeoloġiku tal-Indja huwa tal-fehma li jmur lura għal nofs is-seklu 8.
It-tempju għandu garbha griha b'linga ta' Xiva u sala magħluqa; hemm statwa ta' Nandi bilqiegħda fuq pjattaforma lejn il-Lvant tħares lejn il-linga. Jinsab fi spazju twil 33.33 pied u wiesa' 17.33-il pied, fuq adhishthana (pjattaforma bbażata fuq ċerti regoli tad-disinn li jinsabu fit-testi Induisti). Hemm pilastri bid-dettalji, iżda li ma għandhomx tiżjin, li jżejnu l-ħitan ta' barra tat-tempju. Barra minn hekk hemm devakostha (niċċa) fil-ħitan fuq kull naħa tas-sanctum tat-tempju ta' Chandrashekhara. It-tempju ma għandux pedestall, iżda fih dvarapala (gwardjan) fuq kull naħa tad-daħla; il-gwarniċi tad-daħla huma mnaqqxa bix-shakha.
Tempju ta' Sangameshwara
It-tempju ta' Sangameshwara, magħruf ukoll bħala t-tempju ta' Vijayeshvara, huwa tempju kbir bl-istil Dravida u jħares lejn il-Lvant. Jinsab fuq in-naħa tan-Nofsinhar tat-tempju ta' Chandrashekhara. Skont il-kitbiet imnaqqxa fit-tempju, u evidenza oħra, it-tempju nbena bejn is-720 W.K. u s-733 W.K. Il-mewt tar-re patrun tiegħu, Vijayaditya, fis-734 W.K. wasslet biex it-tempju ma jitlestiex, għalkemm ix-xogħol baqa' għaddej b'mod intermittenti fis-sekli ta' wara. Matul ir-renju tad-dinastija Chalukya ta' Badami, bejn il-543 u s-757 W.K., inbnew tempji importanti oħra ta' Sangameshwara, bħal dak f'KuDavelli; fiż-żminijiet moderni, dan it-tempju ġie rilokat lejn Alampur, wara xogħol estensiv ta' restawr. Il-kitbiet imnaqqxa li nstabu f'dan it-tempju u f'tempji oħrajn isemmu l-ismijiet ta' sponsors minn sekli differenti, inkluż dawk ta' rġejjen Induisti, li x'aktarx appoġġaw attivament l-arkitettura u l-arti tat-tempju.Heather Elgood (2000). Hinduism and the Religious Arts. Bloomsbury Academic. ISBN 978-0-304-70739-3. pp. 165-166.
Għalkemm it-tempju mhuwiex l-ikbar wieħed fost it-tempji ta' Pattadakal, xorta waħda għandu proporzjonijiet imponenti. It-tempju għandu konfigurazzjoni kwadra, bsanctum iħares lejn il-Lvant. Is-sanctum, imdawwar bi pradakshina patha (mogħdija tal-mixi fejn wieħed seta' jitlob filwaqt li jdur mat-tempju) imsaqqfa, kien imdawwal minn tliet twieqi mnaqqxin. Fis-sanctum hemm linga ta' Xiva. Quddiem is-sanctum hemm vestibolu u fuq kull naħa tiegħu hemm santwarji iżgħar. Fl-imgħoddi dawn is-santwarji kellhom tinqix ta' Ganesha u ta' Durga, iżda dan it-tinqix għeb. Iktar fil-Lvant tas-sala hemm statwa ta' Nandi bilqiegħda. Iktar lil hinn mill-vestibolu hemm mandapa u fi ħdanha hemm sittax-il pilastru enormi fi gruppi ta' erba', li jaf ġew miżjuda wara t-tlestija tal-kostruzzjoni tat-tempju.
Is-sovrastruttura tal-vimana fuq it-tempju u l-ħitan ta' barra tat-tempju huma ppreservati sew. Il-vimana hija struttura b'żewġ livelli, inkurunata b'kuta-sikhara u b'''kalasha kwadri. Il-ħitan tat-tempju fihom bosta devakostha (niċeċ) imnaqqxa bix-xbihat ta' Vixnu u ta' Xiva, bi stadji varji ta' tlestija. It-tempju huwa mibni fuq bażi ffurmata olzata, bi freġji dekorattivi ta' iljunfanti, u ta' ħlejqiet mitiċi bħall-yali u l-makara. Fuq il-kapota (grondi) hemm freġji dettaljati ta' ganas (nani jilagħbu), li jidhru qishom qed jitħabtu biex jifilħu l-piż tal-istruttura tat-tempju. Fil-parapett hemm diversi stili ta' hara (diversi tipi ta' ħajtiet mit-testi Induisti), inkluż karnakuta (kwadri), u sala (rettangolari), bi fluss li jaqbel mad-disinn ta' taħthom u huma mżejna bil-kudu.
Fit-tinqix tat-tempju hemm temi tax-Xivaiżmu, tal-Vaixnaviżmu u tax-Xaktiżmu. L-ikonografija tax-Xivaiżmu tinkludi Nataraja jiżfen jew Ardhanarishvara (nofs Xiva, nofs Parvati bħala żewġ nofsijiet essenzjali ta' xulxin), Xiva ma' Bhringi, Xiva joqtol id-dimonju Andhaka b'lanza, u l-yogi, Lakulisha. L-ikonografija tal-Vaixnaviżmu tinkludi l-avatars ta' Vixnu bħal Varaha jerfa' d-divinità tad-dinja, Bhudevi.
Fl-1969 u fl-1971 saru skavi fil-fdalijiet tal-pedamenti tas-sala tat-tempju li wasslu għall-iskoperta arkeoloġika sinifikanti ta' struttura ta' tempju tal-brikks taħt is-sala. Din l-iskoperta wasslet għall-proposta li t-tempju ta' Sangameshwara kien inbena fuq tempju iktar antik, li x'aktarx kien imur lura għas-seklu 3 W.K.
Tempju ta' Kashi Vishwanatha
Magħruf ukoll bħala t-tempju ta' Kashivishweswara, it-tempju ta' Kashi Vishwanatha huwa ieħor mit-tempji ż-żgħar ta' Pattadakal. It-tempju ġie datat b'mod differenti li nbena fl-aħħar tas-seklu 7, fil-bidu tas-seklu 8 u f'nofs is-seklu 8.Vinayak Bharne; Krupali Krusche (2014). Rediscovering the Hindu Temple: The Sacred Architecture and Urbanism of India. Cambridge Scholars. ISBN 978-1-4438-6734-4. p. 63.
Bħall-biċċa l-kbira tat-tempji l-oħra, il-qalba tat-tempju ta' Kashi Vishwanatha huwa l-garbha griha (sanctum) kwadru, li fih linga. Fil-Lvant tal-garbha griha hemm il-pjattaforma ffurmata ta' mantapa ta' Nandi, bl-iskultura ta' Nandi bilqiegħda. It-tempju fih ukoll pranala, struttura tal-ġebel li tintuża għad-drenaġġ tal-ilma matul attivitajiet ta' devozzjoni, u antarala, jew sala fid-daħla, li hija kkollegata ma' mantapa b'daħla daqsxejn irvinata. L-allat tax-xmajjar Ganga u Yamuna għadhom viżibbli fid-daħla tal-mantapa. It-tempju nbena fuq pjattaforma olzata, b'ħames saffi mtarrġa, imżejna b'tinqix tas-seklu 8 ta' żwiemel, iljunfanti, iljuni, paguni u disinni ta' vinji bl-inwar. L-uċuħ tal-ħitan għandhom pari ta' pilastri li jirfdu l-ħnejjiet bi stil ta' chaitya. Fuq kull naħa tad-daħla hemm dvarapala (gwardjan) tax-Xivainiżmu.
Mal-ħajt tat-Tramuntana tal-mantapa tat-tempju hemm skulturi ta' Ardhanariswara (nofs Xiva, nofs Parvati) u ta' Lakulisha, iżda dawn ġew danneġġati u l-uċuħ tagħhom ġew imkissrin. Il-kapota (gwarniċ) huwa mżejjen b'motivi u mnaqqax b'gana (nani jilagħbu) b'girlandi f'idejhom; hemm ukoll brakits b'koppji jtiru u bkirtimukha.
Is-sovrastruttura, bi stil Rekha-Nagara tat-Tramuntana tal-Indja żviluppat sew, hija magħmula minn ħames kwadri ċċentrati mtarrġa b'disinn kumpless ta' gavaksha li jidħlu f'xulxin, iżda l-amalaka u l-kalasha issa huma neqsin. Is-sukanasa, immuntata fuq spira quddiem it-tempju, turi Uma-Maheshwara (Parvati-Xiva) jiżfen fi ħdan ħnejja b'għamla ta' chaitya.
Fi ħdan it-tempju hemm kolonni u pilastri mnaqqxin b'mod mirqum bi freġji li juru lil Bhagavata Purana (Vajxnaviżmu), Shiva Purana (Xivaiżmu) u r-Ramayana. Freġju partikolari juri d-dimonju Ravana jgħolli l-muntanja Kailasha, filwaqt li oħrajn juru verżjonijiet komiċi ta' Krishna, u freġju ieħor jirrakkonta l-Kalyansundarmurti (iż-żwieġ ta' Xiva u Parvati). Riljiev partikolari juri lil Xiva ħiereġ minn linga ċilindrika. Is-saqaf tal-mandapa fih tinqix ta' Xiva, Nandi u Parvati bil-Kartikeya f'idejhom. Din ix-xbieha hija mdawra konċentrikament bl-ashta-dikpala (tmien gwardjani direzzjonali).
Tempju ta' Mallikarjuna
It-tempju ta' Mallikarjuna, magħruf ukoll bħala Trailokeshwara Maha Saila Prasada f'kitba mnaqqxa lokali, huwa tempju ta' nofs is-seklu 8 ddedikat lil Xiva, li ġie sponsorjat mir-reġina Trailokyamahadevi. Jinsab fin-Nofsinhar tat-tempju ta' Kashi Vishwanatha, fil-Lbiċ tat-tempju ta' Sangameshwara u qrib it-tempju ta' Virupaksha. It-tempju nbena għall-ħabta tal-istess żmien bħat-tempju ta' Virupaksha, b'disinn u bi pjanta simili, iżda huwa kemxejn iżgħar u għandu xi differenzi importanti.
It-tempju jirrifletti l-istil arkitettoniku Vimana żviluppat għalkollox tan-Nofsinhar tal-Indja. Il-garbha griya (sanctum) tiegħu fih linga ta' Xiva kif ukoll mogħdija bil-mixi biex wieħed ikun jista' jitlob filwaqt li jdur mat-tempju (pradakshina patha). Quddiem is-sanctum hemm antikamra (antarala) b'santwarji iżgħar għal Durga bħala Mahishasuramardini li qed joqtol id-dimonju b'għamla ta' buflu u b'santwarju ieħor għal Ganesha fuq kull naħa, li attwalment huma vojta t-tnejn li huma. Mantapa ta' Nandi hija inkluża fit-tempju, b'Nandi jħares lejn is-sanctum. L-aċċess għas-sanctum hu minn sabha-mantapa (sala tal-komunità) bil-kolonni, b'diversi portali, kompartimenti (prakara) u daħliet (pratoli).
It-tempju, għalkemm simili għat-tempju ta' Virupaksha, jesperimenta b'ideat arkitettoniċi ġodda u b'hekk huwa distint. Ix-xbieha ta' Xiva jiżfen, bħala Nataraja, fit-tempju ta' Mallikarjuna tinsab fil-ħnejja dejqa tas-sukanasa. Bħala eżempju ieħor, l-ogħla saff tas-sovrastruttura tax-shikara ta' dan it-tempju ma fihx elementi tal-ħajtiet Induisti (hara), filwaqt li s-saqaf tagħha huwa emisferiku għad-differenza tas-saqaf kwadru tat-tempju ta' Virupaksha.
L-użu tat-tinqix fil-ġebel li jirrakkonta ġrajjiet huwa prevalenti fit-tempju kollu. Il-leġġendi tal-ġrajjiet Induisti u l-Purana jidhru fuq il-kolonni tat-tempju fis-sala tal-komunità. Dawn il-ġrajjiet ġejjin mit-tradizzjonijiet maġġuri kollha fi ħdan l-Induiżmu, inkluż ix-Xivainiżmu, il-Vajxnaviżmu u x-Xaktiżmu. Ir-rasa lila ta' Krishna, li huma ġrajjiet li jinsabu fil-Bhagavata Purana, jidhru fuq diversi freġji, u l-istess jidhru ġrajjiet Induisti mill-Panchatantra. Bħal f'tempji Induisti oħra, il-freġji tat-tempju ta' Mallikarjuna juru x-xeni tal-kama u tal-mithuna ta' koppji ta' maħbubin. F'postijiet oħra, xeni tal-artha bħal pereżempju ħaddiem miexi ma' iljunfant li qed iġorr zokk u nisa individwali b'espressjonijiet emottivi differenti huma mnaqqxin fil-ġebel; waħda minn dawn in-nisa f'idejha għandha strument mużikali tas-seklu 8.
Tempju ta' Virupaksha
It-tempju ta' Virupaksha, li jinsab eżatt fin-Nofsinhar tat-tempju ta' Mallikarjuna, huwa l-ikbar monument ta' Pattadakal u l-iktar wieħed sofistikat. Fil-kitbiet imnaqqxin, jissejjaħ bħala "Shri Lokeshvara Mahasila Prasada", għall-isponsor tiegħu r-Reġina Lokmahadevi, u jmur lura għall-ħabta tas-740 W.K. Inbena wara l-kampanji militari ta' suċċess tar-Re Vikramaditya II kontra l-Pallava (is-sekli 4-9 W.K.) u kitba mnaqqxa ssemmi għotja lill-"mużiċisti tat-tempju" mir-Reġina u tiżvela wkoll l-identità tal-arkitett ewlieni "Gunda Anivaritacharya" li ngħata l-unur ta' perijereppu patta mir-Re Vikramaditya II. It-tempju huwa notevoli għad-daqs u għall-kwalità tal-kostruzzjoni tiegħu, bi stil arkitettoniku Dravidjan żviluppat sew, kif ukoll għall-ismijiet imnaqqxa tal-artisti taħt il-panewijiet li ħadmu fuqhom.Kadambi, Hemanth (2015). "Cathleen Cummings, Decoding a Hindu Temple: Royalty and Religion in the Iconographic Program of the Virupaksha Temple, Pattadakal". South Asian Studies. Taylor & Francis. 31 (2): 266–268.
Bħal bosta tempji oħra f'Pattadakal, it-tempju ta' Virupaksha nbena jħares lejn il-Lvant u huwa ċċentrat madwar garbha griha (sanctum) kwadru, b'linga ta' Xiva, kif ukoll mogħdija tal-mixi fejn wieħed seta' jitlob filwaqt li jdur mat-tempju (pradakshina patha). Quddiem is-sanctum hemm antarala b'żewġ santwarji żgħar u fi ħdanhom hemm xbihat ta' Ganesha u Parvati, fl-aspett ta' Durga bħala Mahishasuramardini li qed joqtol id-dimonju b'għamla ta' buflu. Il-paviljun estern ta' Nandi huwa allinjat fuq assi mil-Lvant għall-Punent, bħalma huma l-mantapa u l-antikamra. Is-sit tat-tempju jifforma rettangolu li jikkonsisti minn kwadri fużi kkonfinati minn ħitan imżejna bit-tinqix. Fi ħdan il-kumpless hemm santwarji iżgħar, li fl-imgħoddi kienu jammontaw għal 32, ibbażati fuq pedamenti b'għamla ta' impronta tas-saqajn, iżda l-biċċa l-kbira minnhom intilfu. Id-daħla tagħti għal mantapa bi 18-il kolonna (4-5-korsija-5-4, b'sett ta' 4x4 li jiffurmaw il-mantapa ta' ġewwa nett u tnejn li jagħtu għall-ispazju tad-darshana).
It-torri ta' fuq is-sanctum huwa struttura piramidali bi tliet livelli, u kull livell fih motivi li jirriflettu dawk preżenti fis-sanctum. Madankollu, għaċ-ċarezza tal-kompożizzjoni, l-artiġjani ssimplifikaw it-temi fil-pilastri ġejjin 'il barra u fit-tinqix mirqum. It-tielet livell huwa l-iktaw wieħed sempliċi, u fih kuta biss fil-parapett, qisu saqaf bil-kuta b'kull naħa tiegħu mżejna bil-kudu – struttura li kienet komuni fit-tempji Induisti b'arkitettura Dravidjana li nbnew wara. Fuq it-tempju hemm "kuruna" qisha kalasha (borma), li tintuża fil-festivals, fiċ-ċerimonji soċjali u fir-ritwali personali bħal tiġijiet. Il-parti ta' fuq ta' din il-borma tinsab 17.5-il metru (57 pied) 'il fuq mill-pjattaforma olzata tat-tempju, u b'hekk it-tempju huwa l-ogħla tempju bi stil tan-Nofsinhar tal-Indja ta' qabel is-seklu 9. Is-sukanasa fuq it-torri hija tassew kbira, u tisboq nofs l-għoli tas-sovrastruttura, biex tkun viżibbli mill-bogħod.
Il-ħitan tas-sanctum u dawk tal-ispazju tal-mantapa fil-qrib huma mżejna b'tinqix mirqum u b'ħafna dettall. Dan it-tinqix juri xbihat tad-divinitajiet tax-Xivainiżmu, tal-Vajxnaviżmu u tax-Xaktiżmu, u temi, bħal Narasimha u Varaha (Vajxaiviżmu), Bhairava u Nataraja (Xivaiżmu), Harihara (nofs Xiva, nofs Vixnu), Lakulisa (Xivaiżmu), Brahma, Durga, Saraswati, Lakshmi u oħrajn.Cathleen Cummings (2014). Decoding a Hindu Temple: Royalty and Religion in the Iconographic Program of the Virupaksha Temple, Pattadakal. South Asian Studies. ISBN 978-0-9834472-6-9. pp. 73-76, 121-123. Skont George Michell, it-tinqix fuq il-ħitan u z-zuntier fuq barra tat-tempju ta' Virupaksha huwa "mezz għal kompożizzjonijiet skulturali diversi, bil-bosta l-iżjed numerużi li nstabu fuq kwalunkwe monument tad-dinastija Chalukya bikrija". Apparti l-allat maskili u femminili Induisti, bosta panewijiet juru nies bħala koppji, jinnamraw u b'pożi tal-mithuna, jew bħala individwi lebsin il-ġojjellerija jew b'xi għodod f'idejhom.
It-tempju fih bosta freġji li jkopru varjetà ta' suġġetti bħal pereżempju żewġt irġiel jiġġieldu, rishi b'Vixnu, rishi b'Xiva, Vixnu jsalva lil iljunfant Gajendra maqbud f'għadira tal-lotus bil-kukkudrilli, xeni ta' eremitaġġi, u sadhu bilqiegħda b'poża tal-meditazzjoni tal-yoga. Divinitajiet vediċi bħal Surya riekeb karru ma' Aruna, Indra fuq iljunfant u oħrajn huma mnaqqxa fil-ġebel. Xi freġji juru xeni mir-Ramayana, bħal dawk li jinvolvu lil Hanuman bilqiegħda fuq siġġu għoli magħmul minn denbu maġiku u ogħla mill-għoli tat-tron ta' Ravana, ċriev tad-deheb, Hanuman, Sugriva, Vali, Ravana u l-għasfur Jatayu, il-ħtif ta' Sita, u t-taqbid ta' Rama u Lakshmana. Freġji oħra juru xeni mill-Mahabharata, bħal dik ta' Vasudeva priġunier ta' Kamsa u t-twelid ta' Sri Krishna, il-grajja tal-ħajja ta' Krishna fil-Bhagavata Purana u l-Harivamsa, kif ukoll ġrajjiet mill-Panchatantra u minn testi Induisti oħra.Lippe, Aschwin (1967). "Some Sculptural Motifs on Early Calukya Temples". Artibus Asiae. 29 (1): pp. 5-24.
It-tempju fih kitbiet imnaqqxin li huma storikament sinifikanti u li jagħtu ħjiel dwar is-soċjetà u l-kultura tal-Indja fis-seklu 8. Pereżempju, kitba mnaqqxa partikolari ssemmi għotja lill-"mużiċisti tat-tempju" mir-reġina.
It-tempju famuż ta' Kailasha fl-Għerien ta' Ellora ġie mmudellat fuq dan it-tempju, għalkemm it-tempju ta' Virupaksha fih innifsu ġie mmudellat fuq it-tempju ta' Kailasanatha f'Kanchipuram.
Tempju ta' Papanatha
It-tempju ta' Papanatha jinsab ftit 'il bogħod mir-raggruppament prinċipali ta' tmien monumenti. Jinsab madwar nofs kilometru fin-Nofsinhar tat-tempju ta' Virupaksha u jmur lura għall-aħħar tal-perjodu ta' tmexxija tad-dinastija Chalukya bikrija, bejn wieħed u ieħor f'nofs is-seklu 8. It-tempju huwa notevoli għat-taħlita innovattiva tiegħu ta' stili arkitettoniċi Induisti Dravida u Nagara.George Michell (2002). Pattadakal. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-565651-0. pp. 73-77.
Il-konfigurazzjoni mhux tas-soltu tat-tempju x'aktarx li hija dovuta għall-kostruzzjoni tiegħu stess, li seħħet fi tliet stadji, iżda hemm nuqqas ta' evidenza epigrafika li tappoġġa din l-ipoteżi. Id-dettalji arkitettoniċi u skulturali tiegħu juru tema konsistenti u unifikata, li tindika li xi darba kien hemm pjanta. It-tempju huwa itwal u jinkorpora żewġ mantapa interkonnessi, waħda b'16-il kolonna u oħra b'erba' kolonni. It-tiżjin, il-parapetti u xi partijiet tal-pjanta għandhom stil Dravidjan, filwaqt li t-torri u n-niċeċ bil-pilastri għandhom stil Nagara.
Bħal f'tempji oħra, it-tempju ta' Papanatha jħares lejn il-Lvant u għandu linga ta' Xiva fil-garbha griya (sanctum) tiegħu, iżda ma hemm l-ebda mandapa ta' Nandi. Minflok, hemm xbieha ta' Nandi fis-sabha mantapa li tħares lejn is-sanctum. Il-ħitan tat-tempju huma notevoli għad-divinitajiet u t-temi mnaqqxa tax-Xivaiżmu u tal-Vajxnaviżmu; Durga tidher f'waħda min-niċeċ. Fuq il-ħitan hemm panewijiet imnaqqxa b'mod mirqum, li juru leġġendi bħar-Ramayana u siltiet mill-Kiratarjuniya.
Iċ-ċentru tas-saqaf huwa mżejjen b'Xiva Nataraja elaborat, filwaqt li ħaġriet oħra tas-saqaf juru lil Vixnu; panew partikolari jurih b'poża mixħuta tal-Anantasayana. Fuq barra, fil-mandapa, hemm ix-xbihat ta' nisa individwali u koppji jinnamraw u fi stadji differenti tal-mithuna. Ħafna panewijiet juru mużiċisti b'tipi differenti ta' strumenti mużikali.
Tempju Ġain ta' Narayana
It-tempju Ġain ta' Narayana f'Pattadakal inbena matul is-seklu 9, x'aktarx sponsorjat mir-Re Krishna II tar-Rashtrakuta jew miċ-Chalukya ta' Kalyani. Għad-differenza tad-disa' tempji l-oħra, dan it-tempju ma għandux divinitajiet Induisti u panewijiet mirquma preżenti fid-disa' tempji l-oħra, iżda minflok fih statwa ta' Jina mnaqqxa fuq in-naħa tat-Tramuntana tal-gronda tal-kapota.
Bħat-tempji Induisti, dan it-tempju fih ukoll sanctum kwadru, mogħdija tal-mixi fejn wieħed seta' jitlob filwaqt li jdur mat-tempju, antikamra, mantapa u zuntier. Il-mantapa hija maqsuma f'seba' kompartimenti fil-ħitan tat-Tramuntana u tan-Nofsinhar, b'niċeċ dojoq li fihom Jina bilqiegħda. Il-kompartimenti għandhom stil tat-Tramuntana tal-Indja, u l-livell tat-torri fih shikhara kwadra mnaqqxa.
Il-mantapa fiha ringiela ta' kolonni tal-ġebel tar-ramel illostrati bil-mola. Il-kakshasana huma mżejna b'figuri ta' żeffiena, purna-ghata, nidhi, vyala, eċċ. iżda uħud minnhom tlestew parzjalment biss. Fid-daħla hemm tinqix ta' iljunfant ta' daqs reali bir-rikkieba. Skont Adam Hardy, in-niċeċ tal-mantapa ta' dan it-tempju Ġain jaf kellhom xi xbihat fl-imgħoddi.
L-Istħarriġ Arkeoloġiku tal-Indja wettaq skavi fis-sit li wasslu għall-evidenza ta' tempju Ġain iktar antik. Skont l-Istħarriġ Arkeoloġiku tal-Indja, l-iskavi żvelaw "il-fdalijiet ta' kumpless ta' tempju kbir bil-brikks kif ukoll skultura sabiħa ta' Tirthankara bilwieqfa b'poża sama-bhanga li jindikaw l-eżistenza ta' tempju li x'aktarx kien inbena qabel jew fil-bidu tat-tmexxija tad-dinastija Chalukya bikrija".
Monumenti u kitbiet imnaqqxa oħra
Għadd ta' kitbiet imnaqqxa bil-lingwa antika tal-Kannada nstabu f'Pattadakal, l-iktar fit-tempji ta' Virupaksha, ta' Sangameshwara u ta' Papanatha.James Campbell (1884). Gazetteer of the Bombay Presidency: Bijápur. Government Central Press. pp. 669–673. Dawn il-kitbiet imnaqqxa huma sors importanti ta' informazzjoni rigward l-għotjiet mir-Re Vikramaditya, u minn Vijayaditya, diversi rġejjen, u oħrajn, għall-kostruzzjoni u għat-tħaddim tat-tempju. Ipprovdew ukoll ħjiel siewi dwar l-evoluzzjoni ta' diversi skritti Indjani bil-miktub. Pereżempju, kolonna partikolari tas-seklu 8 fiha kitbiet imnaqqxa b'żewġ skritti Sankriti, l-iskritt Siddhamatrika tat-Tramuntana tal-Indja u l-iskritt proto-Kannada-Telugu tan-Nofsinhar tal-Indja.
Monumenti notevoli oħra f'Pattadakal jinkludu kolonna monolitika tal-ġebel b'diversi kitbiet imnaqqxa, it-tempju ta' Naganatha, it-tempju ta' Mahakuteshwara, li fih ukoll bosta kitbiet imnaqqxa, kif ukoll diversi santwarji żgħar oħra ddedikati lil Xiva. Ħdejn it-tempji ta' Virupaksha, ta' Sangameshwara u ta' Mallikarjuna hemm kolonna tal-ġebel iddedikata lil Xiva b'emblema ta' trident. Il-kolonna fiha kitbiet imnaqqxa li jiddikjaraw li nbniet minn Jnana Shivacharya minn Mrigathanikahara, max-xatt tat-Tramuntana tax-xmara Ganges, li kien ta ħabel art b'donazzjoni għat-tempju ta' Vijayeshwara.
Fl-2008, Upinder Singh kiteb li S. Venkateshaiah, arkeologu mlaħħaq mal-Istħarriġ Arkeoloġiku tal-Indja kien sab il-barriera minn fejn kien inqata' l-ġebel għall-monumenti ta' Pattadakal, xi ħames kilometri 'l bogħod. Is-sit huwa notevoli għal skizzi ta' Xiva, ta' Nandi, ta' Durga, ta' Ganesh, ta' trident, ta' pagun, ta' swastika, ta' simboli u ta' kitbiet imnaqqxin. Uħud minnhom jaf huma emblemi ta' xirkiet (sanghata) li kienu jaqtgħu u jipprovdu l-ġebel għat-tempji mill-barriera.
Importanza
Skont l-istorika tal-arti Cathleen Cummings, il-monumenti f'Pattadakal huma eżempju storikament sinifikanti tar-reliġjon, tas-soċjetà u tal-kultura, partikolarment Induisti u Ġain, fir-reġjun Dekkan u huma espressjoni tal-viżjoni Induista dinjija rjali u reliġjuża tal-Indja tas-seklu 8. Hija tikteb li l-artiġjani jesprimu l-kunċetti kunfliġġenti tad-Dharma (dmirijiet, virtujiet, tjubija) u tal-Moksha (ħelsien) fit-teoloġija Induista, partikolarment ix-Xivainiżmu ta' Pashupata. Barra minn hekk, hija tiddikjara li l-importanza mhijiex biss fi ħdan ix-xbihat individwali iżda wkoll fil-pożizzjoni u fis-sekwenza relattiva tagħhom, kif ukoll f'kemm jesprimu sew it-tensjoni storika fit-tradizzjoni reliġjuża Induista bejn il-ħajja statali tas-sidien tad-djar u l-ħajja tal-patrijiet li jgħaddu bix-xejn.
L-espressjoni tad-Dharma, partikolarment ir-raja-dharma (awtorità u dmirijiet irjali) toħroġ fid-dieher permezz ta' Rama u Moksha li jidhru f'diversi tempji f'Pattadakal. Rama tidher f'bosta freġji b'eżempji mill-ġrajja tal-ħajja ta' Rama mir-Ramayana, filwaqt li Moksha tiġi espressa permezz tax-xbihat ta' Lakulisha, ta' Nataraja, ta' Yoga, u ta' bosta axxetiċi. Xbihat oħra li huma partikolarment prevalenti f'Pattadakal huma dawk ta' bejn Purusha u Prakriti, ir-ruħ u l-materja, il-maskil u l-femminil.
It-tempji f'Pattadakal huma simboliċi tal-inklinazzjoni Chalukya favur l-integrazzjoni, u l-isperimentazzjoni, li rriżultaw fil-fużjoni tal-istili arkitettoniċi tat-Tramuntana u tan-Nofsinhar tal-Indja. Dan huwa partikolarment evidenti meta wieħed iqis l-arkitettura ta' Pattadakal, ta' Aihole u ta' Badami flimkien. Fis-seklu 5, Aihole serviet bħala inkubatur għall-kunċetti li wasslu għall-integrazzjoni tal-istili arkitettoniċi differenti. Dawn il-kunċetti ġew raffinati ulterjorment f'Badami matul is-sekli 6 u 7. Il-qofol intlaħaq, kif deskritt mill-UNESCO bħala "l-apoġew ta' arti ekklettika li fis-sekli 7 u 8 kisbet taħlita armonjuża ta' forom arkitettoniċi mit-Tramuntana u min-Nofsinhar tal-Indja".
Mużika u arti tal-era Medjevali bikrija
Fost l-iskulturi f'Pattadakal hemm waħda ta' ljut b'għonq twil li tmur lura għas-seklu 10. Fis-sit hemm ukoll freġji bi strumenti mużikali iktar konvenzjonali, iżda l-ljut b'għonq twil jissuġġerixxi li kien hemm tradizzjoni ta' mużiċisti innovattivi b'disinni ġodda għall-istrumenti. Eżempju ieħor huma z-zitarri tawwalin tas-seklu 7 li huma mnaqqxa f'bassoriljiev f'Mahabalipuram f'Tamil Nadu.
Sit ta' Wirt Dinji
Il-Grupp ta' Monumenti ta' Pattadakal ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1987.
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (iii) "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; u l-kriterju (iv)''' "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".
Referenzi
Siti ta' Wirt Dinji
Tempji
Indja
Siti arkeoloġiċi
Induiżmu
Ġainiżmu |
29557 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Forzi%20fl-ajru | Forzi fl-ajru | Forzi fl-ajru huma ġlieda fuq l-art unitajiet jinġarr minn ajruplani u airdroped fis żoni tal-battalja, tipikament permezz tal-waqgħa tal-paraxut jew attakk bl-ajru. Kkwalifikat għall-paraxut infanterija u l-persunal ta 'appoġġ li jservu f'unitajiet fl-ajru huma magħrufa wkoll bħala paraxuttur.
Militar
Xjenza
Organizzazzjonijiet
Nursery rhyme |
29564 | https://mt.wikipedia.org/wiki/Angra%20do%20Hero%C3%ADsmo | Angra do Heroísmo | Angra do Heroísmo (pronunzja bil-Portugiż: [ˈɐ̃ɡɾɐ du eɾuˈiʒmu]), magħrufa wkoll sempliċement bħala Angra, hija belt u muniċipalità fil-gżira ta' Terceira, il-Portugall, u waħda mit-tliet bliet kapitali tal-Ażores. Stabbilita fl-1478, Angra storikament kienet l-iżjed belt importanti fl-Ażores, bħala sede tal-Isqof tal-Ażores u ta' entitajiet tal-gvern, u peress li qabel kienet ukoll il-belt kapitali tal-Portugall matul il-Gwerer Liberali. Fl-2011 il-popolazzjoni kienet tammonta għal 35,402 ruħ, f'erja ta' 239 km². Iż-żona ċentrali tal-belt tniżżlet bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1983.
Etimoloġija
"Angra" bil-Portugiż tfisser "qala" jew "bajja". L-epitet do Heroísmo ("tal-Eroiżmu", "l-Erojka") ingħata lill-belt minn Marija II sabiex jitfakkru ċ-ċittadini tagħha li kien irnexxielhom jiddefendu l-gżira kontra attakk Miguelista fl-1829.
Storja
Uħud isostnu li Angra ġiet stabbilita minn Álvaro Martins, li baħħar flimkien ma' Didrik Pining fl-ispedizzjoni tiegħu lejn id-Dinja l-Ġdida, u flimkien ma' Bartolomeu Dias fil-vjaġġ tiegħu madwar il-Kap tat-Tama t-Tajba. Oħrajn isostnu li Angra ġiet stabbilita fl-1450 jew fl-1451 minn Jácome de Bruges, Fjamming li kien qed jaqdi lill-Prinċep Enriku n-Navigatur, li impjega bdiewa, sajjieda u merkanti fin-Netherlands biex jikkolonizza l-Ażores.
L-ewwel referenzi għall-insedjament tal-Ażores imur lura għal bejn l-1439 u l-1449, permezz tad-donazzjoni ta' Enriku n-Navigatur għall-kolonizzazzjoni ta' seba' gżejjer fil-gruppi ċentrali u tal-Lvant tal-arċipelagu. Terceira, inkluża f'dan il-grupp, ġiet amministrata minn Jácome de Bruges kif stipulat fil-proċess tan-nomina, datat f'Marzu 1450, li kien jinkludi mhux biss l-insedjament tal-artijiet, iżda anke l-monopolju tat-tħin, tal-fran, il-konċessjoni dwar il-melħ, id-drittijiet tal-art f'isem il-monarkija, it-taxxi, l-amministrazzjoni tal-ġustizzja, u d-drittijiet tas-suċċessjoni, inkluż il-provvediment eċċezzjonali għas-suċċessjoni matrilineali. Madankollu, id-diffikultà kbira li jiġu attirati l-insedjaturi wasslet biex sat-22 ta' Awwissu 1460, il-gżira kienet għadha mhux popolata.
Is-sit li ntgħażel mill-ewwel insedjaturi kien linja ta' rdumijiet li kienu jiftħu, bħal anfiteatru, f'żewġ bajjiet żgħar, isseparati minn peniżola, li fit-tarf tagħha kien hemm il-vulkan estint ta' Monte Brasil. Waħda minn dawn iż-żewġ bajjiet kienet fonda biżżejjed (madwar 40 metru jew 130 pied) biex il-bastimenti l-kbar setgħu jankraw hemmhekk, u kellha wkoll il-vantaġġ li kienet imkennija mill-biċċa l-kbira tal-irjieħ l-iktar qawwijin, għajr dawk min-Nofsinhar u mix-Xlokk.
Fl-1474, Álvaro Martins Homem ordna li x-xmara li kienet tnixxi fil-bajja tiġi ddevjata lejn kanal bil-ġebel magħmul mill-bniedem, mibni għan-niżla, biex b'hekk l-ilma jgelgel seta' jiġi sfruttat biex tiddawwar ir-rota tal-ilma ta' mitħna. Dan witta t-triq għall-iżvilupp ekonomiku futur tal-villaġġ ta' Angra. Fl-istess waqt, bis-saħħa ta' dan iż-żona fuq iż-żewġ naħat tax-xmara setgħet tiġi rranġata mill-ġdid skont pjanta b'toroq dritti u organizzata f'kwartieri skont il-funzjoni (kummerċjali, residenzjali, eċċ.), sabiex jinqdew il-ħtiġijiet tal-port li kulma jmur beda jikber. L-ewwel djar ta' Angra nbnew fuq l-għolja 'l fuq mill-bajja, b'toroq weqfin li jagħtu għax-xatt. Fl-għoli wkoll, 'il bogħod mill-baħar, beda jinbena kastell/fortizza; li eventwalment sar magħruf bħala Castelo dos Moinhos (Kastell tal-Imtieħen). Sal-1534, Angra kienet l-ewwel belt fl-arċipelagu li ngħatat l-istatus ta' belt. Fl-istess sena, intgħażlet mill-Papa Pawlu III biex tkun is-sede tad-Djoċesi ta' Angra, b'awtorità ekkleżjastika fuq il-gżejjer kollha tal-Ażores.
Il-port kummerċjali bikri ta' Angra kellu rwol importanti fil-kummerċ tal-Indji tal-Lvant Portugiżi li beda fis-seklu 15. Il-bajja ta' Angra sikwit kienet mimlija karavelli u iġfna, xi ħaġa li kkontribwiet għall-progress tal-belt u tal-poplu tagħha. Il-kostruzzjoni ta' għadd ta' vilel, kunventi, knejjes u fortifikazzjonijiet militari f'Angra, li s-soltu kienu infrastrutturi mhux xierqa għal belt żgħira (jew għal gżira żgħira), tindika r-rwol importanti li Angra kellha fil-kummerċ trans-Atlantiku għall-Portugiżi. In-nobbli Portugiż Pero Anes do Canto (1480–1556), li twieled f'Guimarães, kien is-supretendent tal-fortifikazzjoniojiet f'Terceira. Għall-kompetenza tiegħu f'dak ir-rwol, u għal servizzi oħra għall-Kuruna Portugiża, huwa ngħata t-titlu ta' moço fidalgo (kavallier-ġentlom), u l-kariga għolja ta' "Fornitur tal-Armada tal-Gżejjer u tal-bastimenti merkantili tal-kummerċ tal-Indji tal-Lvant fil-gżejjer kollha tal-Ażores" (titlu ereditarju li għadda għand membri suċċessivi tal-familja Canto għal tliet mitt sena). L-importanza u s-setgħa tal-familja Canto kienet evidenti. Matul il-perjodu meta l-Portugall kien qed jagħmel kummerċ mal-kolonji Asjatiċi, Afrikani u tal-Amerka t'Isfel, huma kienu responsabbli għall-protezzjoni u għall-benesseri tal-flotta merkantili (u għall-ġid kbir li kienu qed iġorru l-bastimenti fl-istivi tagħhom) ladarba l-bastimenti qorbu lejn l-aħħar parti tal-vjaġġi tagħhom fit-Tramuntana tal-Atlantiku. Kienu responsabbli wkoll li jaġixxu bħala l-uffiċjal kap tad-dwana, il-maġistrat kap inkarigat għas-soluzzjoni tat-tilwim, u s-sorveljatur tad-difiża navali tal-Ażores.
Suċċessjoni Portugiża
Qabel ma Filippu II ta' Spanja kellu ċans jinforza l-jedd tiegħu għall-kuruna tal-Portugall, fl-1580, António, il-Pirjol ta' Crato, iben illeġittimu tal-linja Beja tal-familja rjali Portugiża ta' Braganza, ipproklama lilu nnifsu re fl-24 ta' Lulju 1580. Madankollu, ir-renju tiegħu fil-Portugall kontinentali dam għoxrin jum biss; fil-25 ta' Awwissu, ġarrab telfa fil-Battalja ta' Alcântara kontra l-armati Spanjoli tal-Asburgi mmexxija minn Fernando Álvarez de Toledo, id-Duke ta' Alba.
Wara l-Battalja ta' Alcântara, huwa pprova jirrenja fil-Portugall mill-Ażores, fejn stabbilixxa gvern ta' oppożizzjoni f'Angra do Heroísmo li dam sal-1583. Għalkem għal xi żmien huwa kien il-monarka (u zzekka l-muniti u kkonferixxa t-titli), il-gvern tiegħu f'Terceira ġie rrikonoxxut biss fl-Ażores, u minn dak il-post ta' rifuġju, António mexxa moviment ta' reżistenza popolari kontra r-rikonoxximent ta' re barrani. Huwa ġie appoġġat minn għadd ta' vjaġġaturi Franċiżi taħt Filippo di Piero Strozzi, eżiljat minn Firenze li kien qed jaqdi lil Franza, kif ukoll ta' patrijoti Portugiżi, li wħud minnhom marru fl-Ażores biex jgħinuh b'mod dirett.
Battalja tal-Bajja ta' Salga
L-ewwel azzjoni militari fl-Ażores seħħet madwar sena wara t-telfa li kien ġarrab António f'Alcântara. Flotta Spanjola ta' għaxar bastimenti tal-gwerra, taħt il-kmand ta' Pedro Valdez, ibbumbardjat lil Angra fil-5 ta' Lulju 1581, u mbagħad bdiet tistħarreġ il-kosta tal-gżira sabiex issib l-aqwa postijiet għall-iżbark. Fl-għabex tal-25 ta' Lulju, l-ewwel bastimenti mimlija truppi Spanjoli ankraw fil-Bajja ta' Salga, madwar tnax-il kilometru fil-Lvant tal-port ta' Angra fil-villaġġ ta' Vila de São Sebastião. Wieħed li kien għassa mal-kosta, stazzjonat fil-kap imsejjaħ Ponta do Coelho, ta l-allarm, iżda meta waslu l-ewwel forzi Portugiżi, madwar elf Kastiljan kienu diġà żbarkaw u kienu bdew jisirqu mill-villaġġi tal-madwar. F'din il-fażi tal-ġlied, skont ir-rakkonti lokali tal-azzjoni, kellha rwol ewlieni Brianda Pereira, li flimkien ma' nisa oħra, attakkat l-għadu b'għodod agrikoli meta rat li d-dar tagħha kienet inqerdet.
Sa filgħodu, l-Ispanjoli kienu qed jirbħu l-kosta kollha bl-artillerija tagħhom, u l-ġlied kien aħrax. Għall-ħabta ta' nofsinhar, meta l-eżitu tal-battalja kien għadu mhux magħruf, patri Wistinjan imsejjaħ Dom Pedro, li kien qed jieħu sehem attiv fit-taqbida, ħareġ bi strataġemma li biha l-bhejjem jiġu sfrattati kontra l-Ispanjoli sabiex jinfirxu. Iktar minn elf bhima ġew miġbura malajr, u permezz tal-għajjat u tat-tiri tal-ixkubetti, ġew sfrattati fid-direzzjoni tal-pożizzjonijiet tal-għadu. L-Ispanjoli ġew sorpriżi u kellhom jirtiraw lura lejn il-kosta, fejn kważi kollha kemm huma tilfu ħajjithom fil-ġlied jew għerqu huma u jippruvaw jilħqu d-dgħajjes tagħhom. Din ir-rebħa mhux konvenzjonali tal-Battalja tal-Bajja ta' Salga, uriet li António seta' jserraħ sew fuq l-appoġġ lokali.
Battalja ta' Ponta Delgada
L-azzjoni militari maġġuri li jmiss seħħet fis-sajf tas-sena ta' wara. Álvaro de Bazán, l-ewwel Markiż ta' Santa Cruz, intbagħat fl-1582, bħala "Ammirall tal-Oċean", sabiex ikeċċi lil António u lil dawk li kienu qed jappoġġawh minn Angra u mill-Ażores. Huwa rebaħ il-Battalja ta' Ponta Delgada fis-26 ta' Lulju 1582, lil hinn mill-kosta tal-gżira ta' São Miguel, kontra konfederazzjoni dgħajfa ta' kursara Portugiżi, Franċiżi, Ingliżi u Olandiżi.
Battalja ta' Terceira
Għalkemm il-flotta ta' António kienet tilfet għalkollox fil-Battalja ta' Ponta Delgada, António rnexxielu jaħrab f'eżilju fi Franza wara l-battalja. Dawk li kienu jappoġġawh sussegwentement tilfu s-sena ta' wara fil-Battalja ta' Terceira, ħdejn Angra, fis-27 ta' Lulju 1583, u b'hekk il-forzi ta' Filippu finalment irnexxielhom jokkupaw lill-Ażores u kkompletaw l-unifikazzjoni tal-Kuruni ta' Spanja u tal-Portugall. Minkejja dan, Santa Cruz, l-Ammirall Spanjol, li ġie mfaħħar għar-rebħiet tiegħu kontra l-familja ta' Aviz u dawk li kienu jappoġġawha fl-Ażores, għaraf li l-Ingilterra kienet theddida serja għall-Imperu Spanjol, u kien favur gwerra kontra l-Ingliżi. F'ittra li kiteb lil Filippu II minn Angra do Heroísmo, fid-9 ta' Awwissu 1583, ġimagħtejn wara l-Battalja ta' Terceira, hemm l-ewwel suġġeriment definit tal-formazzjoni tal-Armada Spanjola.
Wara l-avvenimenti tal-Battalja ta' Terceira, il-fortifikazzjonijiet eżistenti fuq Monte Brasil ġew organizzati mill-ġdid. Matul il-Gwerra bejn l-Ingilterra u Spanja (1585-1604), il-fortifikazzjonijiet Portugiżi oriġinali ġew iddisinjati mill-ġdid mill-inġinier militari Taljan Giovanni Vicenzo Casale u mill-assistenti tiegħu, peress li kursara bħal Francis Drake u Walter Raleigh kienu attakkaw lill-bastimenti u l-ħażniet Spanjoli. L-ewwel ġebla tpoġġiet fl-1583, u l-fortifikazzjonijiet progressivament ġew elaborati biex jinkludu diversi bastjuni u postijiet għall-kanuni. Sar-Restawr, il-kmandant Spanjol Álvaro de Viveiros irreżista għal ħdax-il xahar (mis-27 ta' Marzu 1641 sal-4 ta' Marzu 1642) wara s-swar tal-fortizza impenetrabbli, u attakk koordinat kmandat minn Francisco Ornelas da Câmara u João de Bettencourt biss irnexxielu jegħleb lill-kmandant. Il-forti ttieħed f'isem il-Portugall: inbniet knisja fi ħdan il-fortizza f'ġieħ San Ġwann il-Battista (bil-Portugiż: São João Baptista) wara l-1642.
Seklu 17
Matul is-snin, Terceira (u b'mod partikolari Angra) kienet post popolari fejn il-monarki f'qagħda ħażina jfittxu l-kenn sakemm l-avvenimenti fl-art kontinentali Portugiża jew f'inħawi oħra kienu jseħħu mingħajrhom. Fl-1667, qrib it-tmiem tal-Gwerra tar-Restawr tal-Portugall, ir-Re Afonso VI, il-konsulent ewlieni tiegħu, Castelo Melhor, u l-partit Frankofilu ta' Castelo Melhor tilfu kontra ħu r-Re, Pedro, id-Duka ta' Beja (li iktar 'il quddiem irrenja bħala Pietru II tal-Portugall). Pedro għall-ewwel sar ir-reġġent ta' ħuh; imbagħad, irranġa l-eżilju ta' Afonso lejn il-gżira ta' Terceira fl-Ażores bil-pretest li ma kienx kapaċi jiggverna iktar. L-eżilju ta' Afonso dam seba' snin b'kollox.
João Baptista da Silva Leitão de Almeida Garrett, magħruf aħjar bħala l-awtur Almeida Garrett, twieled fl-1799 f'Porto, il-Portugall. Fl-1809, il-familja tiegħu ħarbet minħabba t-tieni invażjoni Franċiża mwettqa mit-truppi ta' Soult, u fittxew il-kenn f'Angra do Heroísmo. Matul iż-żmien li kien fl-Ażores, huwa ġie mgħallem miz-zijiet tiegħu, li kollha kemm huma kienu membri tal-kleru. Zijuh, Dom Frei Alexandre da Sagrada Família, kien il-ħamsa u għoxrin isqof ta' Angra. Fl-1818, Almeida Garrett telaq mill-gżira u mar lejn Coimbra biex jistudja fl-iskola tad-dritt tal-università.
Seklu 19
Meta r-Re João VI miet fl-1826, il-pajjiż daħal fi kriżi tas-suċċessjoni. Ir-re kellu eredi maskili għat-tron, l-Imperatur Pedro tal-Brażil, li kien irnexxielu jirribella kontra missieru fis-snin 20 tas-seklu 19. Madankollu, bosta Portugiżi prominenti ma xtaqux ir-riunifikazzjoni mal-eks kolonja tagħhom. L-iben iżgħar tar-re Miguel kien eżiljat fl-Awstrija, wara li mexxa għadd ta' rivoluzzjonijiet li ma rnexxewx kontra r-reġim liberali ta' missieru. Pedro abdika t-tron Portugiż favur bintu Maria da Glória li kellha seba' snin, u stipula li tiżżewweġ lil zijuha Miguel meta ssir xebba. Madankollu, sabiex jirrenja b'mod konġunt man-neputija tiegħu, Miguel ġie obbligat jieħu ġurament li jħares il-kostituzzjoni liberali eżistenti. Miguel inizjalment qabel iżda malajr reġa' bdielu. Huwa ddepona lin-neputija tiegħu mit-tron u beda jistabbilixxi monarkija assolutista.
Pedro u bintu mbagħad beda kunflitt magħruf b'diversi ismijiet, fosthom il-Gwerer Liberali, il-Gwerra Ċivili, il-Gwerra taż-Żewġ Aħwa u l-Gwerra ta' Miguel. Fit-22 ta' Ġunju 1828, il-liberali ddeponew lill-Kaptan-Ġeneral tal-Ażores Manuel Vieira de Albuquerque Touvar, u ddeportawh lejn l-art kontinentali u stabbilew kwartieri ġenerali fil-gżira ta' Terceira. Fil-Battalja ta' Praia da Vitória fil-11 ta' Awwissu 1829, iċ-ċittadini ta' Terceira rreżistew attakk immexxi minn Miguel. Dan wassal biex Angra tingħata t-titlu onorarju ta' do Heroísmo, "l-Erojka". Maria da Glória kienet tirresjedi fil-gżira mill-1830 sal-1833; il-forzi tagħha kienu rebbieħa s-sena ta' wara.
Fl-20 ta' Settembru 1836, Charles Darwin, in-naturalista Ingliż eminenti, hu u joqrob it-tmiem tal-vjaġġ tiegħu madwar id-dinja abbord il-bastiment tar-riċerka HMS Beagle, wasal fl-Ażores u ankra f'Angra. Il-jum ta' wara, Darwin kera żiemel u xi gwidi u rikeb saċ-ċentru tal-gżira fejn suppost kien jeżisti krater vulkaniku attiv. Huwa sab li ma kien hemm l-ebda "krater"; minflok, sab li kien hemm sensiela ta' fissuri fil-blat bl-istim ħiereġ minnhom. Għal naturalista, il-jum twil riekeb iż-żiemel ma tantx ta frott. Bijoloġikament, Darwin kiteb, li ma seta' "jsib xejn ta' interess". L-għada, Darwin ivvjaġġa tul il-kosta u żar ir-raħal ta' Praia da Vitória fil-Grigal tal-gżira. Huwa rritorna mix-xatt tat-Tramuntana, u qasam il-parti ċentrali tal-gżira fi triqtu lura lejn l-HMS Beagle. Huwa salpa fil-25 ta' Settembru lejn il-gżira ta' São Miguel, sabiex jiġbor xi ittri li setgħu ntbagħtulu hemmhekk.
Angra u Praia da Vitória fil-qrib kienu s-siti fejn seħħ episodju interessanti tal-Gwerra Ċivili Amerikana. Peress li ma setgħux ikissru l-imblokk tal-bastimenti tal-Flotta Navali tal-Istati Uniti fil-portijiet (Konfederati) tan-Nofsinhar, u fit-tama li jaljenaw lil dawn il-bastimenti tal-imblokk sabiex jikkontrabattu theddid perċepit ieħor, l-Istati Konfederati tal-Amerka ordnaw li jinbnew bastimenti tal-gwerra fir-Renju Unit u fi Franza biex ikunu jistgħu jattakkaw il-bastimenti kummerċjali. Wieħed minn dawn il-bastimenti telaq minn Liverpool f'Lulju 1862 taparsi kien "bastiment merkantili" u ngħaqad ma' bastimenti oħra ta' appoġġ fil-port ta' Praia da Vitória. Dan il-post fejn iltaqgħu ntgħażel minħabba li l-Portugall kien pajjiż newtrali u l-Ażores kienu 'l bogħod mill-bastimenti tal-Flotta Navali tal-Istati Uniti. F'dak il-port, u iktar 'il quddiem f'Angra, kanuni u provvisti oħra tal-gwerra ġew ittrasferiti abbord il-bastiment il-ġdid. Is-CSS Alabama ġie kkummissjonat fl-24 ta' Awwissu 1862 ftit 'il barra mill-port ta' Angra, u telaq minn Terceira sabiex jibda l-karriera tiegħu bħala l-iżjed bastiment tal-gwerra effettiv kontra l-bastimenti merkantili fl-istorja navali.
Ngungunhane (magħruf ukoll bħala Mdungazwe Ngungunyane Nxumalo, N'gungunhana, jew Gungunhana Reinaldo Frederico Gungunhana) twieled f'Gaża fin-Nofsinhar tal-Afrika għall-ħabta tal-1850, u miet f'Angra do Heroísmo fit-23 ta' Diċembru 1906. Bħala vassall tar-re Portugiż, iktar 'il quddiem irribella, u ġarrab telfa u ntefa' l-ħabs mill-Armata Portugiża, immexxija minn Joaquim Mouzinho de Albuquerque. Huwa ġie eżiljat lejn Liżbona u mbagħad lejn il-gżira ta' Terceira, fejn ikkonverta għall-Kattoliċiżmu; huwa għex hemmhekk sa mewtu. Huwa kien l-aħħar imperatur tal-Imperu ta' Gaża, territorju li issa huwa parti mill-Mozambique, u kien l-aħħar monarka tad-dinastija tiegħu.
Imlaqqam l-"Iljun ta' Gaża", huwa rrenja mill-1884 sat-28 ta' Diċembru 1895, il-jum meta sar priġunier ta' Joaquim Mouzinho de Albuquerque fil-villaġġ iffortifikat ta' Chaimite. Minħabba li diġà kien magħruf mal-istampa Ewropea, l-amministrazzjoni kolonjali Portugiża ddeċidiet li tikkundannah għall-eżilju minflok tiġġustizzjah, bħalma kien jiġri s-soltu. Huwa ġie ttrasportat lejn Liżbona, akkumpanjat minn ibnu Godide u dinjatarji oħra. Wara soġġorn qasir, huwa ġie ttrasferit lejn Angra do Heroísmo, fejn miet ħdax-il sena wara.
Seklu 20
Angra ġiet mheżża minn terremot kbir fl-1 ta' Jannar 1980 li kkawża ħsara konsiderevoli fiċ-ċentru storiku tal-belt u f'diversi postijiet oħra fil-gżira ta' Terceira. L-Ażores esperjenzaw bosta terremoti u żbroffi vulkaniċi minn żmien il-preistorja, iżda t-terremot tal-1980 x'aktarx li kien l-iżjed wieħed gravi mis-seklu 18. Il-ħsara fil-belt ġiet imsewwija u saret rikostruzzjoni fi żmien erba' snin.
Sit ta' Wirt Dinji
Iċ-ċentru storiku ta' Angra do Heroísmo ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1983.
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem"; u l-kriterju (vi) "Assoċjazzjoni diretta jew tanġibbli ma' avvenimenti jew ma' tradizzjonijiet ħajjin, ma' ideat jew ma' twemmin, jew ma' xogħlijiet artistiċi jew letterarji ta' valur universali straordinarju".
Ġeografija
Angra tokkupa l-kosta tan-Nofsinhar tal-gżira ta' Terceira. Hija l-kwartieri ġenerali ta' kmand militari u s-sede ta' veskovat Kattoliku Ruman. Il-binjiet prinċipali tagħha huma l-Katidral ta' Sé ta' Angra do Heroísmo, kulleġġ militari, arsenal u osservatorju. Il-port, li issa ma tantx għandu importanza kummerċjali jew strateġika (iżda qabel kien port kummerċjali u militari maġġuri), huwa mkenni fuq il-Punent u fuq il-Lbiċ mill-promontorju ta' Monte Brasil, iżda llum il-ġurnata huwa inqas importanti mill-portijiet ġirien ta' Ponta Delgada fil-gżira ta' São Miguel u ta' Horta fil-gżira ta' Faial.
Jardim Duque da Terceira
Miradouro da Amoreira
Miradouro do Pico das Cruzinhas
Miradouro da Ponta do Queimado
Miradouro do Pico Matias Simão
Miradouro da Serreta
Miradouro das Veredas
Mata da Serreta
Parque Municipal do Relvão
Parque Arqueológico Subaquático da Baía de Angra do Heroísmo
Parque de Campismo das Cinco Ribeiras
Ekoreġjuni/Żoni protetti
Algar do Carvão
Baía de Angra do Heroísmo
Baía das Pontas
Baía da Salga
Baía do Refugo
Baía dos Salgueiros
Furna de Água
Galerias da Feteira
Gruta do Natal
Gruta Brisa Azul
Gruta das Mercês
Gruta do Zé Grande
Gruta das Cinco Ribeiras
Gruta das Agulhas
Gruta dos Ratões
Ilhéus das Cabras
Lagoa do Negro
Monte Brasil
Porto das Cinco Ribeiras
Ponta do Queimado
Prainha
Serra do Morião
Serra da Ribeirinha
Serra de Santa Bárbara
Zona Balnear do Negrito
Zona de Protecção Especial do Ilhéu das Cabras
Klima
Il-klima ta' Angra do Heroísmo hija eżatt bejn Mediterranja (Csa) u subtropikali-umduża (Cfa), b'temperatura medja ta' kuljum f'Awwissu li taqbeż eżatt l-iżoterm tat-22 °C (72 °F) u x-xita f'Lulju tlaħħaq ftit inqas mill-iżoterm ta' 30 mm għar-reġim tal-klima oċeanika (Cfb). Hija affettwata b'mod sinifikanti mill-Kurrent tal-Golf u mill-ilmijiet sħan tat-Tramuntana tal-Atlantiku madwar l-Ażores, b'temperaturi estremament miti fix-xitwa għal post daqstant 'il bogħod mill-ekwatur. Fil-fatt Angra hija wieħed mill-iżjed postijiet 'il bogħod mill-ekwatur li qatt ma rreġistrat ġlata fl-ajru. B'kuntrast, qatt ma ġew irreġistrati temperaturi 'l fuq minn 30 °C (86 °F), u l-jiem tas-sajf spiss ilaħħqu madwar 24 °C (75 °F) sa 25 °C (77 °F).
Ġeografija umana
Amministrattivament, il-muniċipalità ta' Angra do Heroísmo hija magħmula minn diversi parroċċi ċiviċi, li storikament kienu entitajiet parrokkjali amministrati mill-Knisja Kattolika. Wara t-tkeċċija tal-ordnijiet reliġjużi mill-Portugall, l-amministrazzjoni Portugiża adattat dawn l-unitajiet territorjali f'istituzzjonijiet lajċi li sar il-pedament tal-gvern lokali. F'kuntest ċiviku, parroċċa (freguesia bil-Portugiż) hija sempliċement sottodiviżjoni ta' muniċipalità (concelho jew município). Id-dsatax-il parroċċa ċivika ta' Angra do Heroísmo huma:
Altares
Cinco Ribeiras
Doze Ribeiras
Feteira
Nossa Senhora da Conceição
Porto Judeu
Posto Santo
Raminho
Ribeirinha
Santa Bárbara
Santa Luzia
São Bartolomeu de Regatos
São Bento
São Mateus da Calheta
São Pedro
Sé
Serreta
Terra Chã
Vila de São Sebastião
Tlettax-il parroċċa għandhom popolazzjoni ta' elf ruħ jew iktar, u 88.71 % tal-popolazzjoni tgħix f'dawn il-parroċċi l-kbar. Madwar 11.3 % tal-popolazzjoni tgħix fis-sitt parroċċi l-oħra. L-iżjed parroċċa popolata hija dik ta' Nossa Senhora da Conceição (Il-Madonna tal-Kunċizzjoni), u l-inqas popolata hija dik ta' Serreta. L-ikbar parroċċa ġeografikament hija dik ta' Porto Judeu u l-iżgħar waħda hi dik ta' Santa Luzia.
Arkitettura
Ċivika
Iċ-ċentru storiku ta' Angra jinsab tul il-kosta tan-Nofsinhar u jinkludi l-belt Medjevali u ċ-ċittadella ffortifikata mal-kon vulkaniku ta' Monte Brasil. Angra hija denominata mill-Pjazza l-Antika (bil-Portugiż: Praça Velha), magħrufa wkoll bħala l-Pjazza tal-Qaddisin Cosmo u Damjan (bil-Portugiż: Praça de São Cosmo e Daimão) jew il-Pjazza tar-Restawraturi (bil-Portugiż: Praça dos Restoradores). Din hija waħda mill-ewwel pjazez Portugiżi ddisinjata speċifikament bħala spazju fil-beraħ, li jingħaqad ma' tnejn mill-arterji prinċipali taċ-ċentru storiku. Il-pjazza ta' Angra hija wiesgħa u ordnata, u hija pavimentata bil-ġebla tal-ġir bajda u bil-bażalt iswed. Matul l-istorja tagħha, din il-pjazza prinċipali kellha diversi funzjonijiet: kienet suq tat-tiġieġ u tal-bhejjem nhar ta' Ħadd; matul it-taqbid bejn il-Liberali u l-Assolutisti (matul il-Gwerer Liberali) kienet il-post fejn in-nies kienu jiġu mgħallqa fil-pubbliku; u kienet il-post fejn bdiet it-tradizzjoni li l-barrin jitħallew jiġru fit-toroq. Il-pjazza ppjanata sew u sabiħa f'Angra ġiet iddisinjata kif nafuha llum il-ġurnata bis-saħħa tal-influwenza tat-terremot ta' Liżbona tal-1755, li rriżulta f'programm ta' rikostruzzjoni li affettwa bosta rħula u bliet fil-Portugall. Il-pjazza l-antika (li tlestiet kif inhi llum il-ġurnata lejn l-aħħar tas-seklu 18) tirrefletti dan il-ħsieb u dan l-approċċ ġdid fir-rigward tal-urbaniżmu u t-trasport. Wara s-seklu 19 (speċifikament fl-1879), intużat bħala post fejn isiru l-kunċerti mill-banda militari tal-għaxar riġment, li kellhom il-barrakki tagħhom fil-Forti ta' São João Baptista.
Binja tat-Tfaddil ta' Angra do Heroísmo (bil-Portugiż: Caixa Económica de Angra do Heroísmo);
Ċimiterju tal-Ankri (bil-Portugiż: Cemitério das Âncoras);
Binja tad-Dwana ta' Angra do Heroísmo (bil-Portugiż: Alfândega de Angra do Heroísmo); inbniet biex tappoġġa l-influss ta' nies u ta' riżorsi kummerċjali fil-kolonji tas-seklu 15 tal-Ażores; l-istruttura ċivika qisha dar twila nbniet fis-seklu 16 tul il-Patio da Alfândega maġenb l-imħażen primittivi u l-Knisja tal-Ħniena;
Villa ta' D. Violante do Canto (bil-Portugiż: Casa de Dona Violante do Canto/Solar de Dona Violante do Canto);
Villa ta' Omm Alla (bil-Portugiż: Solar de Madre de Deus), mibnija minn João de Bettencourt de Vasconcelos li (flimkien ma' ħuh tar-rispett, il-Kaptan-Maġġur Francisco Ornelas da Câmara) uża din il-binja fl-1641 matul l-imblokk tal-Forti ta' São João Baptista, u ħaffer trunċieri madwar il-binja biex jiddefendi s-sit;
Villa tal-Madonna tal-Irmedji (bil-Portugiż: Solar e Capela de Nossa Senhora dos Remédios), eks residenza tal-familja Canto e Castro, din il-villa tas-seklu 16 inbniet bħala d-dar residenzjali ta' Pero Anes do Canto, li ġie nnominat bħala l-ewwel Fornitur tal-Armi (fl-1527). Responsabbli għall-appoġġ lill-karavelli u lill-bastimenti fi tranżitu mill-Atlantiku, is-sit Medjevali kien iċċentrat fil-qalba tal-villa u d-dixxendenti tiegħu kabbru l-grupp ta' binjiet, inkluż il-kappella l-kbira, attribwita lil proproneputi ta' Pero;
Villa tal-Konti ta' Vila Flor (bil-Portugiż: Casa do Conde de Vila Flor/Solar do Conde de Vila Flor);
Palazz tal-Familja Bettencourt (bil-Portugiż: Palácio Bettencourt/Biblioteca Pública e Arquivo Regional de Angra do Heroísmo), binja tas-seklu 17, oriġinarjament dar privata, tospita l-librerija pubblika u l-arkivji reġjonali, li jinkludu repożitorju ta' 400,000 ktieb u żewġ miljun dokument;
Palazz tal-Kaptana-Ġenerali (bil-Portugiż: Colégio de Santo Inácio/Colégio da Companhia de Jesus/Palácio dos Capitães Generais (SRAI)), li jinsab qrib il-Largo Prior do Crato huwa binja tas-seklu 16 b'rabta intrinsika mal-istorja ta' Angra; oriġinarjament kien il-Kulleġġ ta' San Injazju tal-Ġiżwiti u iktar 'il quddiem kien il-Kulleġġ tas-Soċjetà ta' Ġesù, qabel ma ġie abbandunat fl-1759. Meta nħolqot il-kariga ta' Kaptan-Ġeneral fl-1766, il-binja ġiet ikkonvertita fir-residenza uffiċjali tar-rappreżentanti tal-Kuruna fl-Ażores, b'kontroll fuq il-ħajja militari, politika u amministrattiva tal-arċipelagu;
Residenza ta' Quinta de Nossa Senhora da Oliveira (bil-Portugiż: Casa of Quinta de Nossa Senhora da Oliveira);
Cais da Alfândega;
Cais da Silveira;
Câmara Municipal de Angra do Heroísmo;
Porto das Cinco Ribeiras.
Militari
Il-gżira ta' Terceira, sa mis-seklu 15 kienet dejjem suxxettibbli għall-attakki mill-pirati u mill-kursara, l-ewwel mill-pirati tal-kosta tal-Barberija, iżda mbagħad mis-setgħat Ewropej li ppruvaw jaħtfu l-bastimenti mimlija rikkezzi fil-vjaġġ tagħhom lura mil-Lvant Imbiegħed. Wara l-unjoni personali bejn Spanja u l-Portugall, wara l-Kriżi Dinastika, il-ħtieġa li jiġu protetti l-punti ta' tranżitu tal-Ażores wasslet għall-kostruzzjoni ta' diversi postijiet tal-għassa u fortifikazzjonijiet tul il-kosta tal-gżira. Fosthom l-iżjed importanti kienu:
il-Kastell ta' Moinhos (bil-Portugiż: Castelo dos Moinhos), magħruf bħala l-Kastell ta São Cristóvão jew il-Kastell/Forti ta' São Luís, huwa l-fdalijiet ta' fortifikazzjoni tas-seklu 16 li tħares fuq il-belt ta' Angra, illum taħt l-Alto da Memória, obelisk tas-seklu 19 iddedikat lill-eks Re Pietru IV tal-Portugall, li permezz tal-forzi tiegħu rebaħ kontra l-monarkija assoluta ta' ħuh Miguel matul il-Gwerer Liberali;
il-Forti ta' Cinco Ribeiras;
il-Forti ta' Greta;
il-Forti ta' Má Ferramenta (bil-Portugiż: Forte de Má Ferramenta), li ntuża matul is-sekli 16 sa 20, u bħala pjattaforma għal xi żmien fit-Tieni Gwerra Dinjija qabel ma ġie abbandunat u mitluq;
il-Forti ta' Negrito (bil-Portugiż: Forte do Negrito), li jospita l-Mużew tal-Istorja Militari tal-Ażores, inbena fl-1581 (simultanjament mal-Forti ta' Salga) sabiex jipprovdi protezzjoni mill-attakki imminenti ta' dak iż-żmien mill-Ispanjoli kkawżati mill-Kriżi tas-Suċċessjoni tal-1580;
il-Forti ta' Salga;
il-Forti ta' Santa Catarina das Mós;
il-Forti ta' Santo António;
il-Forti ta' Santo António do Monte Brasil (bil-Portugiż: Forte de Santo António do Monte Brasil), huwa forti żgħir, li ngħata isem António tal-Portugall li estenda d-difiżi tal-Bajja ta' Angra flimkien mal-qawwa tal-Forti ta' São Sebastião;
il-Forti ta' São Benedito do Monte Brasil;
il-Forti ta' São Fernando;
il-Forti ta' São Francisco;
il-Forti ta' São João (bil-Portugiż: Forte de São João), magħruf ukoll bħala l-Forti ta' Biscoitinhos, ġie inkluż fil-pjanijiet ta' fortifikazzjoni ta' Tommaso Benedetto, iżda ma tantx sar wisq biex ir-ridott il-kbir jittejjeb, u diversi drabi ġie mfixkel mar-Ridott ta' Poço u/jew il-Forti ta' Açougue;
il-Forti ta' São João Baptista (bil-Portugiż: Igreja de São João Baptista do Castelo, Fortaleza e Muralhas); Angra do Heroísmo tinsab eżatt taħt il-kon tal-vulkan estint ta' Monte Brasil, fejn issa hemm il-Forti São João Baptista, li oriġinarjament tlesta bħala l-Forti ta' São Filipe, matul id-Dinastija ta' Filippu, taħt ir-renju ta' Filuppu II ta' Spanja. Il-forti, li jinkludi bastjun primarju mdawwar b'erba' kilometri ta' swar b'400 oġġett tal-artillerija, kien jintuża għall-protezzjoni tal-bastimenti li kienu jkunu ġejjin lura mil-Lvant Imbiegħed (mimlija deheb u fidda). Il-forti huwa ddominat mill-Knisja ta' São João Baptista (bil-Portugiż: Igreja de São Joao Baptista) u mill-artijiet fejn isiru l-parati, li tlestew fl-aħħar tal-Unjoni Iberika, wara r-restawr tas-sovranità Portugiża fl-1640. Dak iż-żmien, il-forti ngħata isem il-knisja.
il-Forti ta' São Sebastião (bil-Portugiż: Castelo de São Sebastião/Forte de São Sebastião/Pousada de Angra do Heroísmo) jinsab fit-tarf l-ieħor tal-Bajja ta' Angra, fin-naħa opposta tal-Porto de Pipas (Port tal-Btieti); inbena fis-seklu 16 skont l-ordni tar-Re Bastjan. Il-kanuni tiegħu kienu ppożizzjonati b'tali mod li jkopru fejn ma kinux jilħqu l-kanuni fuq Monte Brasil u tat-tliet fortijiet żgħar l-oħra tul il-kosta, biex b'hekk tinħoloq sistema difensiva effettiva għall-port, li kien spiss jiġi attakkat mill-pirati. Il-Castelo de São Sebastião ġie ttrasformat f'lukanda lussuża, waħda minn erbgħin pousada (bereġ f'binjiet storiċi) tal-Portugall; din it-trasformazzjoni tippreserva l-karattru storiku oriġinali tal-forti, iżda s-sistema tal-plumbing ġiet immodernizzata u xi elementi strutturali mhux viżibbli ġew imsaħħa;
il-Forti ta' Zimbreiro;
il-Fortizza ta' São Mateus da Calheta (bil-Portugiż: Forte Grande de São Mateus da Calheta), huwa parti minn kumpless ta' sitt fortijiet tul il-kosta tan-Nofsinhar; magħruf ukoll bħala l-Forti l-Kbir, inbena wara l-attakk tal-pirati Franċiżi taħt Pierre Bertrand de Montluc fl-1567;
il-Forti ta' Açougue;
il-Forti ta' Caninas;
il-Forti ta' Cavalas;
il-Forti tal-Knisja ta' São Mateus da Calheta;
il-Forti ta' Maré;
il-Forti ta' Terreiro;
ir-Ridott ta' Dois Paus;
ir-Ridott ta' Três Paus;
ir-Ridott ta' Salga.
Reliġjuża
Kien hemm mument fl-istorja meta Angra kellha saħansitra disa' kunventi, kollha bil-kjostri u bil-knejjes tagħhom. Il-biċċa l-kbira ta' dawn il-knejjes huma tal-perjodi tal-Manjeriżmu u tal-Barokk, u huma tassew grandjuża meta wieħed iżomm f'moħħu l-kwalità ħażina tal-ġebla preżenti fuq il-gżira. It-tiżjin fuq ġewwa ta' dawn il-knejjes kien ibbażat fuq l-użu tax-xogħol tradizzjonali tal-injam indurat u mnaqqax, kif ukoll fuq ix-xogħol bl-injam rikk u eżotiku mill-Brażil.
Fil-Ladeira de São Francisco fiċ-ċentru ta' Angra hemm l-Igreja da Nossa Senhora da Guia (il-Knisja tal-Madonna ta' Guia), fejn ġie midfun il-baħħar Paulo da Gama. Huwa akkumpanja lil ħuh Vasco da Gama fl-ewwel vjaġġ tiegħu bil-baħar lejn l-Indja fl-1497.
Kappella/Sptar tal-Madonna ta' Boa Nova (bil-Portugiż: Capela e Hospital Militar de Nossa Senhora da Boa Nova);
Kappella tal-Ħniena ta' San Bastjan (bil-Portugiż: Capela da Misericórdia de São Sebastião e Casa de Francisco Ferreira Drumond);
Knisja tal-Kulleġġ tas-Soċjetà ta' Ġesù (bil-Portugiż: Colégio de Santo Inácio/Igreja do Colégio da Companhia de Jesus)
Kunvent tal-Kunċizzjonisti (bil-Portugiż: Convento das Concepcionistas);
Kunvent ta' São Gonçalo (bil-Portugiż: Convento de São Gonçalo), stabbilit fl-1542, permezz tal-inizjattiva tan-nobbli Brás Pires do Canto, biex jingħata kenn lis-sorijiet ta' Klarissa, baqa' jeżisti sal-1832 u kien l-aħħar kunvent eżistenti wara t-tkeċċija tal-ordnijiet reliġjużi. Jitqies bħala wieħed mill-aqwa istituzzjonijiet reliġjużi eżistenti tal-perjodu Barokk fl-Ażores;
Kunvent ta' Santo António dos Capuchos (bil-Portugiż: Convento de Santo António dos Capuchos);
Eremitaġġ ta' Santo Cristo do Cruzeiro (bil-Portugiż: Capela do Cruzeiro/Ermida de Santo Cristo do Cruzeiro);
Knisja l-Antika ta' São Mateus da Calheta''' (bil-Portugiż: Igreja Velha de São Mateus da Calheta).
Kultura
Ġlied tal-barrin tal-Ażores
Il-verżjoni Portugiża tal-ġlied tal-barrin tvarja b'mod konsiderevoli minn dik Spanjola, u l-varjetà tal-Ażores, li bdiet fil-gżira ta' Terceira, tvarja mill-istil kontinentali f'diversi aspetti importanti wkoll. Il-ġlied tal-barrin tal-Ażores jinvolvi l-"parteċipazzjoni tal-pubbliku" b'mod li jfakkar fil-"ġiri tal-barrin" f'Pamplona (Spanja).
Fil-gżira ta' Terceira, erba' barrin tal-ġlied jiġu kkonfinati f'kompartimenti separati tal-injam għal diversi sigħat u jiġu ttrasportati lejn il-villaġġ fejn ikun se jseħħ il-ġlied tal-barrin, imbagħad jiġi ssikkat ħabel oħxon u twil ma' għonq kull barri. Jieħu l-ġigġifogu bħala sinjal liċ-ċittadini li l-barrin dalwaqt ikunu se jinħelsu fil-pjazza pubblika. Ladarba l-barrin jinħelsu, xi żgħażagħ jaħtfu l-ħabel ta' ma' għonq il-barrin biex jippruvaw jikkontrollawlu rasu, filwaqt li oħrajn jittantaw il-barrin b'kulma jkollhom, minn mantijiet b'kuluri jgħajtu sa umbrelel. Fit-tgeġwiġija l-barrin jaf ikaxkar xi rġiel bil-ħabel b'kollox u jipprovaw jikkastigahom billi jagħtuhom bir-ras sa ma jwaqqagħhom mal-art u jniffduhom bil-qrun jew jgħaddu minn fuqhom. Dan l-avveniment huwa divertiment popolari u pubbliku; huwa magħruf bħala t-tourada à corda.
Eventwalment, il-barrin jgħaddu mit-toroq tal-belt sal-arena tal-ġlied tal-barrin, il-Praça de Toiros da Ilha, fin-naħa tal-Lvant ta' Angra, fejn issir ġlieda tradizzjonali tal-barrin bi stil Portugiż. Mill-1 ta' Mejju sat-30 ta' Settembru, jiġu organizzati touradas kuljum; fil-fatt, xi kultant ikun hemm saħansitra tnejn jew tlieta f'jum.
Edukazzjoni
L-Università tal-Ażores, li għandha l-kampus prinċipali tagħha fil-gżira ta' São Miguel, għandha kampus sussidjarju f'Angra do Heroísmo, fejn jinsab id-Dipartiment tax-Xjenzi Agrarji (Departamento de Ciências Agrárias). Din l-istituzzjoni hija ċentru għall-istudji xjentifiċi u agrikoli avvanzati, u tattira studenti mill-arċipelagu kollu, kif ukoll studenti barranin minn bosta pajjiżi.
L-Instituto Histórico da Ilha Terceira'' (IHIT - l-Istitut Storiku tal-Gżira ta' Terceira), huwa assoċjazzjoni kulturali privata ddedikata għall-investigazzjoni u għall-istudju tal-istorja tal-Ażores. Huwa organizzat bħala akkademja, u jisponsorizza klassijiet, lekċers u simpożji dwar suġġetti differenti. L-istitut ġie stabbilit fl-1942 mill-belt ta' Angra do Heroísmo.
Sport
Angra għandha tim tal-futbol jismu S.C. Angrense, li huwa parti mill-Associação de Futebol de Angra do Heroísmo. It-tim tal-futbol ta' Sport Clube Lusitânia huwa t-tim tal-futbol prinċipali fil-gżira ta' Terceira. L-assoċjazzjoni tal-futbol tar-reġjun tinsab f'Angra do Heroísmo.
Ġemellaġġ
Angra do Heroísmo hija ġemellata ma':
Tulare, l-Istati Uniti, mill-1966;
Salvador, il-Brażil, mill-1985;
Taunton, l-Istati Uniti, mill-1986;
Évora, il-Portugall, mill-1988;
Florianópolis, il-Brażil, mill-1994;
Gustine, l-Istati Uniti, mill-2002;
São Vicente, Cabo Verde, mill-2003;
Gramado, il-Brażil, mill-2004;
Gilroy, l-Istati Uniti, mill-2005;
Porto Novo, Cabo Verde, mill-2011;
Cartagena, il-Kolombja, mill-2015;
Jining, iċ-Ċina, mill-2015;
Alenquer, il-Portugall, mill-2016;
Funchal, il-Portugall, mill-2016.
Nies notevoli
Gaspar Corte-Real (twieled fl-1450 f'Angra – miet fl-1501) esploratur fl-inħawi tal-Lvant tal-Kanada.
Brianda Pereira (twieled fl-1550 f'Angra – miet għall-ħabta tal-1620) ċittadina mill-Ażores li iktar 'il quddiem ġiet politiċizzata għar-rwol tagħha fil-Battalja ta' Salga.
António Cordeiro (1641 f'Angra – 1722) qassis Kattoliku, storiku tal-Ażores u awtur.
Manuel Inácio Martins Pamplona Corte Real (1760 f'Angra – 1832) nobbli u politiku.
Peter Francisco (1760 f'Porto Judeu – 1831) patrijota u suldat Amerikan fil-Gwerra Rivoluzzjonarja Amerikana.
Francisco Ferreira Drummond (1796 f'Vila de São Sebastião – 1858) storiku, paleografu, mużiċista u politiku.
Diogo de Barcelos Machado Bettencourt (1847 f'Angra – 1922) politiku u maġistrat ġudizzjarju.
José Júlio de Souza Pinto (1856 f'Angra – 1939) pittur bl-istil naturalista.
Ana Augusta de Castilho (1860 f'Angra – 1916) femminista, għalliema, propagandista, mażuna u repubblikana.
Manuel António Lino (1865 f'Angra – 1927) tabib, politiku, poeta, drammaturgu u Gvernatur Ċivili.
Maria Teodora Pimentel (1865 f'Angra – ??) l-ewwel tabiba mill-Ażores.
Francisco Coelho Maduro Dias (1904 f'Angra – 1986) poeta, pittur, skultur, illustratur, għalliem, disinjatur xenografiku u kumplessivament "bniedem tat-teatru".
António Dacosta (1914 f'Angra – 1990) pittur, poeta, kritiku tal-arti u pijunier tal-moviment surrealista.
Álvaro Monjardino (twieled fl-1930 f'Angra) avukat u politiku.
Dionísio Mendes de Sousa (twieled fl-1940 f'Vila de São Sebastião) politiku, kittieb, edukatur u eks President tal-Assemblea Leġiżlattiva tal-Ażores.
José Guilherme Reis Leite (twieled fl-1943 f'Angra) professur, storiku u politiku mill-Ażores.
Vítor Gonçalves (twieled fl-1951 f'Angra) reġista, direttur tal-films, xeneġġjatur u produttur tal-films.
Helder Antunes (twieled fl-1963 f'Angra) eżekuttiv Portugiż-Amerikan, xjenzat informatiku u eks sewwieq tal-formula 1.
Eliseu Pereira dos Santos (twieled fl-1983 f'Angra) magħruf bħala Eliseu, plejer tal-futbol li lagħab 355 logħba mal-klabbs u 29 logħba mat-tim nazzjonali tal-Portugall.
Jaime Seidi (twieled fl-1989 f'Angra) plejer tal-futbol ta' nisel mill-Guinea-Bissau li lagħab iktar minn 170 logħba.
Referenzi
Siti ta' Wirt Dinji
Portugall
Bliet tal-Portugall |